ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
PHẠM THỊ KHÁNH TRANG
CHÍNH SÁCH CỦA NHẬT BẢN ĐỐI VỚI
VIỆT NAM VÀ NHỮNG KẾT QUẢ ĐẠT
ĐƯỢC TỪ NĂM 1998 ĐẾN NAY
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KHU VỰC HỌC
Hà Nội - 2008
1
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Nhật Bản và Việt Nam là hai quốc gia cùng nằm trong khu vực Đông Á
với nhiều điểm tƣơng đồng về văn hóa và có lịch sử quan hệ lâu đời. Đây là
cơ sở tốt tạo nên sự gần gũi, cảm thông, và hiểu biết lẫn nhau giữa nhân dân
hai nƣớc. Tuy mối quan hệ này không phải lúc nào cũng phát triển, thậm chí
bị gián đoạn trong một khoảng thời gian vì những lí do lịch sử nhƣng kể từ
khi bình thƣờng hoá quan hệ năm 1973, quan hệ Việt Nam – Nhật Bản đã có
những biến đổi đáng kể theo hƣớng không chỉ mang lại lợi ích to lớn cho cả
hai nƣớc mà còn góp phần quan trọng vào quá trình thúc đẩy hòa bình, ổn
định, và thịnh vƣợng chung của khu vực.
Ở từng giai đoạn lịch sử khác nhau, chính sách đối ngoại nói chung và
về Việt Nam nói riêng của Nhật Bản đƣợc điều chỉnh để phù hợp với bối cảnh
của từng giai đoạn và đặc biệt hiện nay đang thể hiện nỗ lực lớn nhất của
Nhật Bản. Đó là quyết tâm phát huy ảnh hƣởng đối với Việt Nam nói riêng và
khu vực nói chung; nâng cao vị thế kinh tế, chính trị trên toàn thế giới. Sau
chiến tranh lạnh đặc biệt là năm 1998, đây là năm để Nhật Bản thể hiện vai
trò lãnh đạo của mình ở khu vực trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng tài
chính – tiền tệ Đông Nam Á; năm 1998 còn là năm Thủ tƣớng K. Obuchi lên
cầm quyền và đã nhanh chóng đƣa ra những chính sách cụ thể và thuận lợi đối
với Việt Nam; đây cũng là năm Việt Nam chính thức gia nhập Diễn đàn kinh
tế khu vực Châu Á - Thái Bình Dƣơng (APEC) và sự kiện Hội nghị cấp cao
chính thức đầu tiên của ASEAN với 3 nƣớc đối thoại là Trung Quốc, Nhật
Bản và Hàn Quốc tổ chức tại Việt Nam – một nƣớc thành viên mới của
ASEAN, thành công của sự kiện này đã góp phần nâng cao vai trò và uy tín
của Việt Nam trong khu vực.
2
Chính sách của Nhật Bản đối với Việt Nam không chỉ có ảnh hƣởng
trực tiếp đến sự phát triển của Việt Nam, mà còn tác động không nhỏ tới quan
hệ đối nội đối ngoại của các quốc gia trong khu vực. Trên thực tế, các nhà
hoạch định chiến lƣợc quốc gia trong khu vực này thƣờng phải tính đến nhân
tố Nhật Bản trong hầu hết các vấn đề quốc tế cũng nhƣ lợi ích của quốc gia đó
trong quan hệ với Nhật Bản.
Qua việc nghiên cứu này, luận văn mong muốn góp phần cung cấp các
thông tin cần thiết và luận cứ khoa học cho các nhà hoạch định chính sách của
Việt Nam đối với Nhật Bản và các nƣớc trong khu vực, bổ sung nguồn tài liệu
tham khảo cho việc nghiên cứu chính sách của Nhật Bản. Chính vì thế việc
nghiên cứu đề tài lại càng có ý nghĩa thực tiễn hơn bao giờ hết.
Xuất phát từ lý do khoa học và thực tiễn đó, tôi đã chọn đề tài “ chính
sách của Nhật Bản đối với Việt Nam và những kết quả đạt đƣợc từ năm
1998 đến nay” để thực hiện luận văn thạc sỹ của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu chính sách của Nhật Bản đối với Việt Nam từ năm 1998
đến nay, những kết quả đạt đƣợc và triển vọng của mối quan hệ hai nƣớc
trong thời gian tới.
Phân tích những nhân tố chủ yếu tác động đến việc điều chỉnh chính
sách; Xác định các lĩnh vực cơ bản, đặc điểm chủ yếu và tính chất của chính
sách của Nhật Bản đối với Việt Nam.
Làm sáng tỏ vị trí quan trọng của Việt Nam trong chiến lƣợc khu vực
của Nhật Bản và đƣa ra các gợi ý về định hƣớng phát triển quan hệ Việt Nam
- Nhật Bản.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3
Luận văn xác định đối tƣợng nghiên cứu là chính sách của Nhật Bản
đối với Việt Nam từ năm 1998 đến nay và những kết quả đạt đƣợc của việc
thực hiện chính sách.
Phạm vi nghiên cứu của từng đối tƣợng bao gồm:
Đối với chính sách của Nhật Bản đối với Việt Nam từ năm 1998 đến
nay: nghiên cứu nội dung chính sách trên các lĩnh vực chủ yếu (chính trị -
ngoại giao; kinh tế - thƣơng mại; an ninh quốc phòng; văn hóa - giáo dục).
Đối với kết quả thực hiện chính sách: nghiên cứu những kết quả đạt
đƣợc của việc thực hiện chính sách từ năm 1998 đến nay và triển vọng của
mối quan hệ Việt Nam - Nhật Bản.
4. Lịch sử nghiên cứu đề tài
Từ lâu, chính sách của Nhật Bản đối với Việt Nam đã đƣợc giới học giả
quan tâm và nghiên cứu, nhiều bài viết, công trình nghiên cứu đã xuất hiện
trong và ngoài nƣớc.
Trong nƣớc đã có các bài viết đăng tải trên các tạp chí nhƣ: “tác động
của việc điều chỉnh chính sách đối ngoại với quan hệ Việt Nam – Nhật Bản”
của tác giả Ngô Xuân Bình; “vài nét về quan hệ Việt Nam – Nhật Bản trong
những năm gần đây” của GS. TS Dƣơng Phú Hiệp…, các công trình nghiên
cứu tiêu biểu nhƣ: “ quan hệ kinh tế Việt Nam- Nhật Bản trong những năm
1990 và triển vọng” của TS. Vũ Văn Hà; “ quan hệ Việt Nam – Nhật Bản 1951
– 1987” của tác giả M. Shiraishi (ngƣời dịch: Nguyễn Xuân Liên)….hoặc
nghiên cứu chính sách đối với Đông Nam Á của Nhật Bản và những liên hệ đối
với Việt Nam nhƣ: " quan hệ Nhật Bản - ASEAN chính sách và tài trợ ODA"
của nhiều tác giả, “ chính sách đối ngoại của Nhật Bản đối với các nƣớc
ASEAN từ 1967 – 1989” của tác giả Đinh thị Lan….
Ngoài nƣớc cũng đã có một số công trình nghiên cứu của các học giả
Nhật Bản nhƣ là: “ Việt Nam đứng trƣớc bƣớc ngoặc, Lời khuyên của các
4
chuyên gia Nhật Bản”của giáo sƣ Kenichi Ohno vào năm 2003; “phát triển
mối quan hệ Việt Nam – Nhật Bản trong tƣơng lai” của Giáo sƣ Tsuboi
Yoshiharu - đại học Waseda Nhật Bản…
Tuy nhiên các công trình nghiên cứu này chỉ tập trung phân tích mối
quan hệ của Việt Nam và Nhật Bản về kinh tế, đƣa ra những biện pháp, chính
sách để thu hút đầu tƣ của Nhật Bản, hay là dấu ấn quan hệ ngoại giao của hai
nƣớc mà chƣa có một công trình nào đi sâu nghiên cứu chính sách của Nhật
Bản đối với Việt Nam đặc biệt là trong khoảng thời gian từ năm 1998 đến nay.
Trên cơ sở kế thừa kết quả nghiên cứu của những công trình đó, luận
văn tập trung nghiên cứu chính sách của Nhật Bản đối với Việt Nam, từ đó
nêu lên những kết quả đạt đƣợc khi thực hiện những chính sách trong thời
gian qua và triển vọng phát triển của cặp quan hệ này.
5. Nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Nguồn tư liệu
Tài liệu đƣợc sử dụng trong luận án bao gồm:
Các công trình nghiên cứu, báo cáo khoa học, bào báo tạo chí của các
nhà nghiên cứu, nhà bình luận phân tích trong nƣớc và nƣớc ngoài về lịch sử,
chính sách đối ngoại, quan hệ của Nhật Bản và Việt Nam bằng tiếng Việt
(gồm những tài liệu dịch từ nhiều thứ tiếng), tiếng Anh, tiếng Nhật Bản
Các văn kiện của Đảng Cộng sản Việt Nam
Các văn bản chính thức về các hiệp định ký kết giữa hai quốc gia
Các nguồn số liệu thống kê từ nguồn của chính phủ Nhật Bản và Việt
Nam.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để giải quyết những nhiệm vụ nghiên cứu đã đề ra, luận văn sẽ vận
dụng phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy
