Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện hệ thống báo cáo tài chính dành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam trong quá trình hội nhập

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH



NGUYỄN THỊ PHƯỚC NHƯ

HOÀN THIỆN HỆ THỐNG BÁO CÁO

TÀI CHÍNH CỦA DOANH NGHIỆP

NHỎ VÀ VỪA TẠI VIỆT NAM TRONG

QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2011

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH



NGUYỄN THỊ PHƯỚC NHƯ

HOÀN THIỆN HỆ THỐNG BÁO CÁO

TÀI CHÍNH CỦA DOANH NGHIỆP

NHỎ VÀ VỪA TẠI VIỆT NAM TRONG

QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP

Chuyên ngành: Kế toán

Mã số: 60.34.30

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PSG.TS. VÕ VĂN NHỊ

TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2011

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ sự kính trọng và sự biết ơn chân thành đối với PGS.TS. Võ

Văn Nhị, Thầy đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện cuốn

luận văn này.

Tôi cũng gởi lời cảm ơn sâu sắc đến Quý Thầy cô giáo trường Đại học Kinh

tế thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình hướng dẫn chúng tôi trong quá trình

học tập tại trường và truyền đạt những kiến thức quý báu giúp ích chúng tôi

trong quá trình thực hiện đề tài.

Tôi xin chân thành cảm ơn Quý bạn bè và đồng nghiệp đã tạo điều kiện để tôi

hoàn thành tốt luận văn của mình.

Tôi chân thành cảm ơn.

Nguyễn Thị Phước Như

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các

phân tích, số liệu và kết quả nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và có

nguồn gốc tham khảo rõ ràng.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Phước Như

MỤC LỤC

Trang

LỜI MỞ ĐẦU -------------------------------------------------------------------------1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA--------------------------------------- 5 1.1. Một số vấn đề chung về doanh nghiệp nhỏ và vừa----------------------- 5

1.1.1. Đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa--------------------------------- 5

1.1.1.1. Theo Việt Nam-------------------------------------------------------------- 5

1.1.1.2. Theo Quốc tế---------------------------------------------------------------- 8

1.1.1.3. Theo ý kiến cá nhân--------------------------------------------------------13

1.1.2. Đối tượng sử dụng thông tin kế toán và đặc điểm thông tin kế toán

của doanh nghiệp nhỏ và vừa-------------------------------------------- 15

1.1.2.1. Đối tượng sử dụng thông tin kế toán------------------------------------ 15

1.1.2.2. Đặc điểm thông tin kế toán----------------------------------------------- 17

1.2. Hệ thống báo cáo tài chính áp dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa--- 19

1.2.1. Bản chất, vai trò của báo cáo tài chính---------------------------------- 19

1.2.1.1. Bản chất của báo cáo tài chính------------------------------------------ 19

1.2.1.2. Vai trò của báo cáo tài chính-------------------------------------------- 20

1.2.2. Đặc điểm của báo cáo tài chính áp dụng cho doanh nghiệp nhỏ và

vừa --------------------------------------------------------------------------- 22

1.2.2.1. Theo Việt Nam------------------------------------------------------------- 22

1.2.2.2. Theo Quốc tế--------------------------------------------------------------- 25

1.2.3. Nội dung, hình thức trình bày, công bố thông tin của doanh nghiệp

nhỏ và vừa------------------------------------------------------------------ 28

1.3. Xu thế hội nhập và tiến trình hội nhập kế toán quốc tế tại Việt Nam--29

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1----------------------------------------------------------- 32

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI VIỆT NAM------------------------ 33 2.1. Giới thiệu tổng quát tình hình hoạt động và phát triển của doanh nghiệp

nhỏ và vừa------------------------------------------------------------------- 33

2.1.1. Quá trình ra đời và phát triển------------------------------------------- 33

2.1.2. Tình hình hoạt động------------------------------------------------------- 34

2.2. Vai trò của thông tin kế toán đối với quá trình hoạt động của doanh

nghiệp nhỏ và vừa ---------------------------------------------------------- 35

2.3. Các quy định liên quan đến hệ thống báo cáo tài chính áp dụng cho

doanh nghiệp nhỏ và vừa---------------------------------------------------- 36

2.3.1. Luật kế toán---------------------------------------------------------------- 37

2.3.2. Chuẩn mực kế toán-------------------------------------------------------- 39

2.3.3. Chế độ kế toán 48-------------------------------------------------------- 40

2.3.4. Thông tư hướng dẫn------------------------------------------------------- 44

2.4. Khảo sát tình hình lập và trình bày báo cáo tài chính------------------ 47

2.4.1. Phạm vi và đối tượng khảo sát--------------------------------------------47

2.4.2. Nội dung khảo sát-------------------------------------------------------- 47

2.4.3. Kết quả khảo sát--------------------------------------------------------- 48

2.5. Đánh giá hệ thống báo cáo tài chính của doanh nghiệp nhỏ và vừa--- 51

2.5.1. Thực tiễn------------------------------------------------------------------- 51

2.5.2. Khả năng hội nhập--------------------------------------------------------- 58

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2-------------------------------------------------------- 59

CHƯƠNG 3: MỘT SỐ Ý KIẾN NHẰM HOÀN THIỆN HỆ THỐNG BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP----------------------------- 60 3.1. Quan điểm hoàn thiện-------------------------------------------------------- 60

3.1.1. Phù hợp với môi trường pháp lý và môi trường hoạt động---------- 60

3.1.2. Phù hợp với quy mô và nhu cầu sử dụng thông tin----------------- 61

3.1.3. Tương thích với thông lệ quốc tế và nâng cao khả năng hội nhập --62

3.2. Các giải pháp hội nhập------------------------------------------------------- 63

3.2.1. Giải pháp liên quan đến luật kế toán và chuẩn mực kế toán -------- 63

3.2.2. Giải pháp liên quan nội dung, hình thức trình bày báo cáo tài chính

------------------------------------------------------------------------------- 66

3.2.3. Giải pháp bảo đảm khả năng chất lượng của báo cáo tài chính ---71

3.3. Kiến nghị --------------------------------------------------------------------- 73

3.3.1. Bộ tài chính---------------------------------------------------------------- 73

3.3.2. Hội nghề nghiệp---------------------------------------------------------- 75

3.3.3. Bản thân doanh nghiệp---------------------------------------------------- 76

3.3.3.1. Con người------------------------------------------------------------- 76

3.3.3.2. Đầu tư cho kế toán-------------------------------------------------- 77

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3--------------------------------------------------------- 79

KẾT LUẬN-------------------------------------------------------------------------- 80

TÀI LIỆU THAM KHẢO-------------------------------------------------------- 82

PHỤ LỤC---------------------------------------------------------------------------- 84

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

AICPA: Hiệp hội kế toán viên công chứng Mỹ

BCTC: Báo cáo tài chính

BTC: Bộ tài chính

CM: Chuẩn mực

CP: Chính phủ

DNVVN: Doanh nghiệp nhỏ và vừa

FASB: Ủy ban chuẩn mực kế toán tài chính Mỹ

FDI: Vốn đầu tư trực tiếp

GDP: Tổng sản phẩm nội địa

GTGT: Giá trị gia tăng

IAS: Chuẩn mực kế toán quốc tế

IFAC: Liên đoàn kế toán quốc tế

IMF: Quỹ tiền tệ thế giới

ISAB: Ủy ban chuẩn mực kế toán quốc tế

IFRS: Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế

NĐ: Nghị định

OECD: Tổ chức hợp tác phát triển kinh tế

QĐ: Quyết định

TNHH: Trách nhiệm hữu hạn

VAS: Chuẩn mực kế toán Việt Nam

WTO: Tổ chức thương mại quốc tế

XHCN: Xã hội chủ nghĩa

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Trang

Bảng 1.1: Phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa --------------------------------------7

Bảng 2.1: Thông tin chung về mẫu khảo sát-------------------------------------- 47

Bảng 2.2: Đánh giá văn bản pháp lý cho việc lập BCTC------------------------49

Bảng 2.3: Đánh giá tính hữu ích của BCTC---------------------------------------50

Bảng 2.4: Đánh giá về nội dung của BCTC---------------------------------------51

Bảng 2.5: Đánh giá về sửa đổi BCTC theo hướng hội nhập--------------------51

LỜI MỞ ĐẦU

1. Sự cần thiết của đề tài

Kể từ khi nước ta chuyển đổi nền kinh tế từ nền kinh tế tập trung bao cấp

sang nền kinh tế thị trường có sự định hướng của nhà nước, mở cửa cho nước

ngoài vào đầu tư cũng như cho phép nhiều loại hình doanh nghiệp hoạt động

trên nhiều lĩnh vực thì số lượng doanh nghiệp tham gia vào guồng máy kinh

doanh ngày càng tăng với quy mô đa dạng. Theo thống kê thì số lượng các

doanh nghiệp đăng ký kinh doanh ngày càng tăng đáng kể trong 10 năm trở

lại đây, trong đó số lượng doanh nghiệp nhỏ và vừa hoạt động gia tăng đột

biến chiếm trên 90% số lượng doanh nghiệp đang hoạt động hiện nay.

Và song song với việc mở cửa kinh tế thì nhà nước cũng đã tập trung chú

trọng đến việc sửa đổi các luật lệ, nghị định, thông tư liên quan đến đầu tư,

kinh doanh, và quan trọng là chế độ về kế toán và thuế. Việc Việt Nam gia

nhập WTO cuối năm 2006 là một bước tiến to lớn đối với nền kinh tế nước

ta, và trong năm này Bộ Tài Chính cũng đã ban hành hai chế độ kế toán mới

là quyết định 15 dành cho doanh nghiệp có quy mô lớn và quyết định 48

dành cho doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa để phù hợp với quá trình hội

nhập quốc tế. Tuy nhiên những quy định mà nhà nước ban hành hiện nay

phần lớn tập trung vào doanh nghiệp có quy mô lớn, còn chế độ kế toán dành

cho doanh nghiệp nhỏ và vừa lại chưa được chú ý nhiều trong khi số lượng

doanh nghiệp loại này chiếm tỷ lệ rất lớn trong nền kinh tế nước ta. Chính vì

vậy mà việc hoàn thiện chế độ kế toán mà trong đó trọng tâm là việc hoàn

thiện hệ thống báo cáo tài chính là cấp thiết.

Ngày 9/6/2009 vừa qua IASB-ủy ban chuẩn mực kế toán quốc tế đã ban

hành chuẩn mực BCTC dành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa bởi vì số lượng

doanh nghiệp này chiếm đại đa số ở hầu hết các quốc gia và nó cũng cần

được sự quan tâm như các doanh nghiệp có quy mô lớn. Một số quốc gia

châu Á như Trung Quốc, Malaysia, Singapore,… cũng đã và đang cập nhật

để hoàn thiện chuẩn mực dành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa để hội tụ với kế

toán quốc tế. Đứng trước xu thế hội nhập như vậy thì đòi hỏi chế độ kế toán

nói chung, hệ thống báo cáo tài chính nói riêng phải rõ ràng, minh bạch, dễ

hiểu để thông tin trên báo cáo tài chính được “quốc tế hóa” khi tham gia đầu

tư tại bất cứ thị trường nào mà không cần phải điều chỉnh theo chuẩn mực kế

toán tại quốc gia đó.

Thực tế thì hệ thống báo cáo tài chính dành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa

trong thời gian qua có nhiều biến đổi đáng kể nhưng vẫn còn nhiều hạn chế

và vướng mắc chưa được giải quyết; cộng với sự hợp tác kinh doanh đa

phương diện và hội nhập nền kinh tế thế giới tác giả mạnh dạn đưa ra đề tài

nghiên cứu “ Hoàn thiện hệ thống báo cáo tài chính dành cho doanh

nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam trong quá trình hội nhập” với mong

muốn đưa ra một vài giải pháp để nâng cao chất lượng của báo cáo tài chính

của doanh nghiệp nhỏ và vừa trong thời gian tới.

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu về hệ thống báo cáo tài chính dành cho doanh

nghiệp Việt Nam theo chế độ kế toán và những nghị định, thông tư liên quan

và nghiên cứu về thực trạng áp dụng chế độ, chuẩn mực để lập báo cáo tài

chính để tìm hiểu về thông tin do báo cáo tài chính cung cấp đã đáp ứng được

yêu cầu của người sử dụng hay chưa và có tương thích với chuẩn mực kế

toán quốc tế hay chưa. Từ đó đưa ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn

thiện hệ thống báo cáo tài chính dành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa trong quá

trình hội nhập kế toán quốc tế.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu về phần kế toán tài chính và tập trung đi vào tìm hiểu

về hệ thống báo cáo tài chính dành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa hiện nay

theo chế độ kế toán và chuẩn mực kế toán Việt Nam. Từ đó đưa ra một số

phương hướng hoàn thiện hệ thống báo cáo tài chính dành cho doanh

nghiệp nhỏ và vừa trong quá trình hội nhập.

Đề tài này chỉ tập trung tìm hiểu về thực trạng báo cáo tài chính của các

doanh nghiệp nhỏ và vừa ngoài khu vực công và các doanh nghiệp chưa

niêm yết và không bao gồm hợp tác xã.

Đề tài này giới hạn nghiên cứu tìm hiểu thực trạng lập báo cáo tài chính

của một số doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh

tính đến thời điểm tháng 6/2011.

4. Phương pháp nghiên cứu

- Dùng thống kê, mô tả

- Phương pháp biện chứng duy vật, phương pháp tổng hợp, phân tích, so

sánh,… để đạt mục tiêu đề ra.

5. Kết cấu của luận văn

Luận văn có kết cấu như sau:

- Lời mở đầu

- Chương 1: Tổng quan về hệ thống báo cáo tài chính của doanh nghiệp

nhỏ và vừa.

- Chương 2: Thực trạng hệ thống báo cáo tài chính của doanh nghiệp

nhỏ và vừa tại Việt Nam.

- Chương 3: Một số ý kiến nhằm hoàn thiện hệ thống báo cáo tài chính

của doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam trong quá trình hội nhập.

- Kết luận

- Tài liệu tham khảo

- Phụ lục

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG BÁO

CÁO TÀI CHÍNH CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ

VÀ VỪA

Theo số liệu thống kê của Bộ kế hoạch đầu tư tính đến thời điểm đầu năm

2011 cả nước ta có trên 500 ngàn doanh nghiệp nhỏ và vừa, tăng nhiều so với

số lượng gần 380 ngàn doanh nghiệp năm 2008 và khoảng 460 ngàn doanh

nghiệp của năm 2009. Tuy nhiên theo ông Cao Sỹ Kiêm, chủ tịch hiệp hội

DNNVV Việt Nam, các doanh nghiệp nhỏ và vừa bùng lớn nhiều về số

lượng nhưng tính hiệu quả còn nhiều vấn đề, “lớn nhưng không mạnh” theo

như lời của ông. Đặc biệt từ khi nhà nước ban hành luật Doanh nghiệp vào

năm 2000, số lượng các doanh nghiệp nhỏ và vừa phát triển nhanh đáng kể,

chiếm số lượng lớn trong nền kinh tế và đóng góp gần 50% GDP. Trong thời

gian những năm trở lại đây nhà nước ta đã ban hành nhiều chính sách thông

thoáng để hỗ trợ loại hình doanh nghiệp này như NĐ56/2009 về việc trợ giúp

phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa; cũng như một số cải cách về thuế, chính

sách hỗ trợ lãi suất, môi trường kinh doanh thông thoáng,… tạo điều kiện cho

các DNNVV vượt qua giai đoạn khó khăn và tiếp tục phát triển trong giai

đoạn cạnh tranh hiện nay. Dưới đây chúng ta sẽ tìm hiểu về đặc điểm của

DNNVV tại Việt Nam và so sánh với các nước trong khu vực và trên thế

giới.

1.1

Một số vấn đề chung về doanh nghiệp nhỏ và vừa

1.1.1 Đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa

1.1.1.1 Theo Việt Nam

Theo Luật Doanh nghiệp Việt Nam được ban hành vào năm 2005 thì

doanh nghiệp là tổ chức kinh tế có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao dịch,

được đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật nhằm mục đích thực

hiện các hoạt động kinh doanh.

Như vậy hiện nay các loại hình doanh nghiệp trong nền kinh tế nước ta rất

đa dạng và hoạt động trên nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên đối với mỗi quốc gia tùy

thuộc vào nền văn hóa và điều kiện phát triển kinh tế mà mỗi nước phân chia

các doanh nghiệp theo quy mô lớn, nhỏ và vừa khác nhau.

Ở Việt Nam theo công văn số 681/CP-KTN ra đời ngày 20/6/1998 của

chính phủ quy định về doanh nghiệp vừa là doanh nghiệp có số lao động từ

50 đến 200 người và dưới 50 người là doanh nghiệp nhỏ. Đến năm 2001 theo

nghị định NĐ 90/2001 về trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, định

nghĩa DNNVV như sau: “Doanh nghiệp nhỏ và vừa là cơ sở sản xuất, kinh

doanh độc lập, đã đăng ký kinh doanh theo pháp luật hiện hành, có vốn đăng

ký không quá 10 tỷ đồng hoặc số lao động trung bình hàng năm không quá

300 người”. Từ năm 2001 đến nay nền kinh tế của nước ta đã trải qua nhiều

biến động lớn và thay đổi rất nhiều như thị trường chứng khoán ra đời, ký

hiệp định thương mại Việt Mỹ cũng như gia nhập WTO,…những điều này

khiến cho luật pháp của nước ta cũng thay đổi để phù hợp với quá trình hội

nhập hơn, đồng thời cũng khuyến khích cho nhiều doanh nghiệp được thành

lập trong những năm gần đây với quy mô đa dạng và phong phú.

Chính vì vậy để phân chia lại loại hình doanh nghiệp lớn, nhỏ và vừa, ngày

30/6/2009 chính phủ ban hành nghị định 56/2009/NĐ-CP về trợ giúp phát

triển doanh nghiệp vừa nhỏ quy định như sau:

“ Doanh nghiệp nhỏ và vừa là cơ sở kinh doanh đã đăng ký kinh doanh

theo quy định của pháp luật, được chia thành ba cấp: siêu nhỏ, nhỏ và vừa

theo quy mô tổng nguồn vốn (tổng nguồn vốn tương đương tổng tài sản được

xác định trong bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp) hoặc số lao động bình

quân năm (tổng nguồn vốn là tiêu chí ưu tiên), cụ thể như sau:

Doanh Quy mô

nghiệp Doanh nghiệp nhỏ Doanh nghiệp vừa

siêu nhỏ

Số lao Tổng Số lao Tổng Số lao

Khu vực động nguồn vốn động nguồn vốn động

I.Nông, lâm 10 người 20 tỷ đồng Từ trên 10 Từ trên 20 Từ trên

nghiệp và thuỷ trở xuống trở xuống người đến tỷ đồng 200 người

sản 200 người đến 100 tỷ đến 300

đồng người

II.Công nghiệp 10 người 20 tỷ đồng Từ trên 10 Từ trên 20 Từ trên

và xây dựng trở xuiống trở xuống người đến tỷ đồng 200 người

200 người đến 100 tỷ đến 300

đồng người

III.Thương mại 10 người 10 tỷ đồng Từ trên 10 Từ trên 10 Từ trên 50

và dịch vụ trở xuống trở xuống người đến tỷ đồng người đến

50 người đến 50 tỷ 100 người

đồng

Bảng 1.1: Phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa

Như vậy qua hai định nghĩa chúng ta có thể thấy sự thay đổi trong định

nghĩa về DNNVV từ việc phân biệt doanh nghiệp vừa và doanh nghiệp nhỏ

dựa trên số lượng lao động (năm 1998) đến việc phân biệt doanh nghiệp siêu

nhỏ, doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp vừa dựa vào số lao động và tổng số

vốn trên ba lĩnh vực hoạt động : nông lâm nghiệp và thủy sản, công nghiệp

và xây dựng, thương mại và dịch vụ. Điều này cho thấy nhà nước ta đã

nghiên cứu tình hình biến động của nền kinh tế trong nước và sự ảnh hưởng

của nước ngoài để có sự điều chỉnh thích hợp trong thời đại mới.

1.1.1.2 Theo Quốc tế

Theo bài báo cáo của OECD ban hành vào tháng 6 năm 2000

(Organization for Economics Cooperation and Development) – Tổ chức hợp

tác phát triển kinh tế với tiêu đề: “ Small and Medium-sized Enterprises:

Local strength and global reach” thì hiện nay chưa có một định nghĩa chính

thức hoặc phổ biến được chấp nhận về doanh nghiệp nhỏ và vừa. Khái niệm

về doanh nghiệp nhỏ và vừa khác nhau tùy theo mỗi quốc gia, nhưng chúng

thường dựa trên số lao động để phân loại, và nó có thể khác nhau giữa doanh

nghiệp sản xuất và doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ. Tuy vậy sau khi xem

xét và thống kê ở nhiều quốc gia, OECD tạm chia doanh nghiệp nhỏ và vừa

thành những hình thức sau:

- Siêu nhỏ: từ 1 đến 4 nhân viên

- Rất nhỏ: từ 5 đến 19 nhân viên

- Nhỏ: từ 20 đến 99 nhân viên

- Trung bình: từ 100 đến 500 nhân viên

Đến năm 2005, trong hội nghị bàn về “DNNVV và triển vọng kinh

doanh” tại Pari, OECD đưa ra định nghĩa mới về DNNVV một cách chung

chung bằng cách tìm hiểu về cách định nghĩa của Mỹ, các quốc gia khác và

Liên minh châu Âu. Tại Mỹ, DNNVV có số lượng nhân viên ít hơn 500

người, tại một số nước khác số lượng nhân công ít hơn 200 người, còn tại

Liên minh châu Âu con số là 250 lao động; mặt khác trong một định nghĩa

mới (theo khuyến nghị 2003/361/EC ban hành ngày 6/5/2003 ) DNNVV

được phân loại theo tình hình tài chính:

+ Doanh thu của doanh nghiệp vừa (tương ứng có từ 50-249 nhân công): nhỏ

hơn 50 triệu EUR; hoặc tài sản không quá 43 triệu EUR.

+ Doanh thu của doanh nghiệp nhỏ (tương ứng từ 10-49 nhân công): nhỏ hơn

10 triệu EUR; hoặc tài sản không quá 10 triệu EUR.

+ Doanh thu của doanh nghiệp siêu nhỏ (ít hơn 10 nhân công): nhỏ hơn 2

triệu EUR; hoặc tài sản không quá 2 triệu EUR.

Chính vì vậy mà OECD không đưa ra một định nghĩa chính xác mà đúc

kết dựa trên sự tham khảo của một số nước đưa ra quan điểm như sau:

- DNNVV không phải là công ty con mà là các doanh nghiệp độc lập có

số lượng lao động nhất định. Con số này tùy thuộc vào mỗi nước mà

phân biệt ra doanh nghiệp vừa, doanh nghiệp nhỏ (thường ít hơn 50

người) và doanh nghiệp siêu nhỏ (thường tối đa là 10 người, hoặc 5

người-trong vài trường hợp).

- DNNVV cũng được phân loại dựa vào tình hình tài chính của doanh

nghiệp.

Dưới đây là một số hình thức phân chia doanh nghiệp nhỏ và vừa của một

số quốc gia trên thế giới theo thống kê mới nhất:

Đông Nam Á

 Singapore: theo định nghĩa gần nhất của Spring Singapore ( cơ quan chịu

trách nhiệm giúp đỡ các doanh nghiệp Singapore phát triển): việc xác định

doanh nghiệp nhỏ và vừa dựa vào khoản đầu tư ròng vào tài sản cố định

ròng và số lượng lao động – doanh nghiệp sản xuất với khoản đầu tư tài sản

cố định ròng là 15 triệu USD trở xuống; các doanh nghiệp không sản xuất có

số lượng từ 200 nhân viên trở xuống.

Hiện nay 99% doanh nghiệp tại Singapore là doanh nghiệp nhỏ và vừa với

tổng trị giá đóng góp khoảng 50% cho GDP quốc gia.

(Nguồn: http://www.spring.gov.sg)

 Thái Lan: Ngày 11/9/2002 Bộ Công Nghiệp Thái Lan đã đưa ra định nghĩa

về DNNVV dựa trên số lượng lao động hưởng lương và vốn cố định: nhân

công ít hơn 200 người và vốn cố định không quá 200 triệu baht, không kể

đất và tài sản. DNNVV ở Thái Lan được phân loại thành ba khu vực: sản

xuất, dịch vụ và thương mại.

(Phân loại DNNVV ở Thái Lan được trình bày tại Phụ lục 1A).

Hiện nay số lượng doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Thái Lan chiếm 99,5% số

lượng doanh nghiệp và đóng góp gần 50% GDP quốc gia.

(Nguồn: http://www.m-industry.go.th)

Châu Á:

 Trung Quốc: theo luật xúc tiến DNNVV có hiệu lực từ ngày 1/1/2003,

DNNVV được phân loại dựa vào số lượng nhân công, doanh thu hàng năm

và tổng tài sản: số lượng dưới 3.000 người, doanh thu dưới 300 triệu đồng

nhân dân tệ, tổng tài sản dưới 400 triệu đồng nhân dân tệ.

Sự phân loại này chia làm các khu vực: công nghiệp, xây dựng, bán buôn,

bán lẻ, vận chuyển, viễn thông, nhà hàng, khách sạn được trình bày ở phụ lục

1B.

Hiện nay số lượng DNNVV tại Trung Quốc chiếm 99% số lượng các

doanh nghiệp, nộp thuế khoảng 50% tổng kim ngạch thu thuế của nhà nước,

thực hiện 65% bằng độc quyền sáng chế, trên 75% công nghệ sáng tạo đổi

mới, và trên 80% sản phẩm mới. (theo tin Tân hoa xã, ngày 26/9/2010)

 Hàn Quốc: theo hiệp hội DNNVV của Hàn Quốc (SBC – tổ chức phi lợi

nhuận do chính phủ tài trợ để thực hiện các chính sách hỗ trợ phát triển

DNNVV), định nghĩa về DNNVV như sau: doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ

phân loại dựa trên nhân công dưới 50 người; doanh nghiệp nhỏ và vừa phân

loại dựa vào nhân công dưới 300 người và vốn và doanh thu dưới 30 triệu

USD.

(Số liệu lấy từ cơ quan Doanh nghiệp nhỏ và vừa được trình bày ở phụ lục

1C).

Hiện nay tại Hàn Quốc số lượng DNNVV chiếm đến 99,9%, 88,4% lao

động và đóng góp 48,8% giá trị sản xuất.

(Nguồn: www.sbc.or.kr/sbc/eng/main.jsp)

 Nhật Bản: theo số liệu của Tập đoàn tài chính Nhật Bản năm 2005 chia

doanh nghiệp nhỏ và vừa theo từng ngành:

- Ngành xây dựng, sản xuất, vận chuyển: ít hơn 300 nhân viên, vốn ít

hơn 300 triệu yên (2,7 triệu đô)

- Ngành bán buôn: ít hơn 100 nhân viên, vốn ít hơn 100 triệu yên (0,9

triệu đô)

- Ngành thương mại bán lẻ: ít hơn 50 nhân viên, vốn ít hơn 50 triệu yên

(0,45 triệu đô)

- Ngành dịch vụ: ít hơn 100 nhân viên, vốn ít hơn 50 triệu yên (0,45

triệu đô)

Theo một cuộc điều tra gần đây (tháng 10/2010) của trường đại học

thương mại Chiba, Nhật Bản thì số lượng doanh nghiệp nhỏ và vừa hiện

nay chiếm 99,7% tổng số doanh nghiệp, số lượng nhân công làm trong các

doanh nghiệp này là 80% và đóng góp 52% vào GDP quốc gia hàng năm.

Châu Âu:

 Anh: theo điều 382&465 luật công ty 2006 định nghĩa doanh nghiệp nhỏ

và vừa theo mục đích của kế toán:

- Doanh nghiệp nhỏ: số lượng nhân viên dưới 50 người, doanh thu hàng

năm không quá 6,5 triệu bảng và tổng tài sản không quá 3,26 triệu

bảng.

- Doanh nghiệp vừa: số lượng nhân viên không quá 250 người, doanh

thu không quá 25,9 triệu bảng, tổng tài sản không quá 12,9 triệu bảng.

Tuy nhiên định nghĩa này cũng chưa được chấp nhận phổ biến ở Anh.

Theo điều tra của Small Business Service số lượng doanh nghiệp ở Anh hiện

nay xấp xỉ 5 triệu doanh nghiệp, trong đó doanh nghiệp nhỏ chiếm 99,3% và

doanh nghiệp vừa chiếm 0,6% với số lượng nhân công chiếm khoảng 50% và

đóng góp khoảng 40% doanh thu.

 Đức: theo một báo cáo về sự tăng trưởng các DNNVV của Đức do Bettina

Führmann trình bày năm 2002, có nêu ra sự phân loại DNNVV như sau:

+ Doanh nghiệp nhỏ: doanh thu hàng năm đến 1 triệu DM và số lượng nhân

công đến 10 người.

+ Doanh nghiệp vừa: doanh thu hàng năm từ 1-100 triệu DM và nhân công từ

10-499 người.

Tuy nhiên tác giả cũng đề cập rằng chưa có một định nghĩa chuẩn cho doanh

nghiệp nhỏ và vừa tại Đức.

Châu Mỹ:

 Mỹ: định nghĩa về doanh nghiệp nhỏ được đặt ra bởi văn phòng chính phủ

được gọi là Small Business Administration (SBA) Size Standards Office

vào năm 2002. Mỹ phân chia doanh nghiệp nhỏ và vừa dựa vào chuẩn

kích cỡ cho ngành công nghiệp, chuẩn chung nhất là:

- 500 nhân viên cho công nghiệp khai mỏ và sản xuất

- 100 nhân viên cho ngành công nghiệp thương mại bán sỉ

- 7 triệu đô doanh thu hàng năm đối với ngành bán lẻ và dịch vụ

- 33,5 triệu đô doanh thu hàng năm đối với ngành xây dựng

- 14 triệu đô doanh thu đối với nhà thầu thương mại đặc biệt

- 0,75 triệu đô doanh thu đối với ngành nông nghiệp

Tại Mỹ hiện có khoảng 27 triệu DNNVV, chiếm 99,7% tổng số doanh

nghiệp, 53% lực lượng lao động, hằng năm tạo ra gần 20 triệu việc làm,

đóng góp gần 50% GDP và 55% các sáng tạo kỹ thuật.

(Nguồn: www.lib.strath.ac.uk/busweb/guides/smedefine.htm)

Châu Úc:

Tại Úc theo số liệu từ Sở thống kê Úc, năm 2005, đưa ra định nghĩa về

doanh nghiệp như sau:

+ Doanh nghiệp siêu nhỏ: số lượng nhân công dưới 5 người

+ Doanh nghiệp nhỏ: số lượng nhân công từ 5-19 người

+ Doanh nghiệp vừa: số lượng nhân công từ 20-200 người

+ Doanh nghiệp lớn: số lượng nhân công trên 200 người

Theo Sở thống kê Úc, hiện nay cả nước có trên 1,2 triệu doanh nghiệp nhỏ và

vừa, chiếm 96% tổng số lượng doanh nghiệp và đóng góp 33% vào GDP;

trong số doanh nghiệp nhỏ và vừa thì số lượng doanh nghiệp nhỏ (thuê số

lượng nhân công từ 5-19 người) chiếm khoảng 93,5%.

1.1.1.3 Theo ý kiến cá nhân

Như vậy qua những định nghĩa doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam và

các quốc gia trên thế giới, chúng ta thấy hầu hết các quốc gia đều dựa vào số

lượng lao động, hoặc tổng tài sản hoặc vốn để phân biệt doanh nghiệp siêu

nhỏ, doanh nghiệp nhỏ và doanh nghiệp vừa. Một số quốc gia châu Á như

Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản,…phân chia các doanh nghiệp nhỏ và vừa

trên nhiều lĩnh vực như thương mại, công nghiệp và xây dựng, bán buôn và

bán lẻ,…vì mỗi ngành có quy mô lớn, nhỏ khác nhau, và đặc biệt như Hàn

Quốc phân chia rất cụ thể các ngành, nghề. Hoặc như Mỹ dựa vào cả số

lượng lao động và doanh thu cho từng lĩnh vực cụ thể, cho nên việc phân chia

DNNVV rất đa dạng, tùy theo cách phân loại riêng của mỗi nước nhưng nó

đều có một số đặc điểm chung như sau:

- Phân loại DNNVV thành doanh nghiệp siêu nhỏ, doanh nghiệp nhỏ,

doanh nghiệp vừa

- Phân loại quy mô doanh nghiệp dựa vào một trong 3 yếu tố hoặc cả ba

yếu tố là: số lượng lao động, doanh thu hàng năm, vốn đầu tư (tổng tài

sản hàng năm).

- Phân loại quy mô theo từng ngành.

Đối với Việt Nam đến năm 2009 theo NĐ 56/2009 Việt Nam đã

phân loại DNNVV theo ba hình thức giống một số quốc gia dựa trên yếu

tố lao động và vốn đầu tư là chủ yếu, trong đó qua quá trình xem xét thì

thấy rằng số lượng nhân công được phân chia cho doanh nghiệp siêu nhỏ,

nhỏ và vừa giống với các nước trong khu vực châu Á, còn về vốn dùng để

phân loại dường như lớn hơn so với các nước trong khu vực (Nhật Bản,

Thái Lan,…). Ở đây người viết chỉ xin bàn về vấn đề đó là số lao động,

theo nghị định 56/2009 chưa nói rõ số lao động được xem xét ở đây là số

lao động của doanh nghiệp tại thời điểm đăng ký hàng năm, hay là xét

luôn cả số lao động thời vụ, lao động thử việc trong năm,… hay chỉ xét

lao động làm công ăn lương giống như Thái Lan. Chính vì thế việc phân

loại như trên có thể chấp nhận được nhưng cần làm rõ hơn về cách xác

định số lượng lao động cho mỗi loại doanh nghiệp.

1.1.2 Đối tượng sử dụng thông tin kế toán và đặc điểm thông tin kế toán

của doanh nghiệp nhỏ và vừa

1.1.2.1 Đối tượng sử dụng thông tin kế toán:

Hiện nay có rất nhiều định nghĩa khác nhau về kế toán, ví dụ như theo

Luca Pacioli (1447-1517) – nhà toán học vĩ đại người Ý có nhiều đóng góp

cho ngành kế toán thế giới, đã đưa ra cuốn “Chú giải về tài khoản và các bút

toán” mà theo đó, “có 3 điều kiện cần thiết cho bất cứ ai muốn kinh doanh:

thứ nhất, là phải có tiền; thứ hai, người chủ doanh nghiệp phải có khả năng

tính toán nhanh và đồng thời biết lập sổ sách kế toán; và điều kiện sau cùng

là phải có khả năng tổ chức công việc một cách khoa học, linh động nhằm

đảm bảo tiến độ hoạt động kinh doanh.” Hoặc theo định nghĩa của Ủy ban

thuật ngữ của học viện kế toán viên công chứng của Mỹ (AICPA) đã định

nghĩa: “Kế toán là một nghệ thuật dùng để ghi chép, phân loại và tổng hợp

theo một phương pháp riêng có dưới hình thức tiền tệ về các nghiệp vụ, các

sự kiện kinh tế và trình bày kết quả của nó cho người sử dụng ra quyết

định.” Một định nghĩa khác theo quan điểm của Liên đoàn kế toán quốc tế

(IFAC) cho rằng: “Kế toán là nghệ thuật ghi chép, phân loại tổng hợp theo

một cách riêng có bằng những khoản tiền các nghiệp vụ và các sự kiện mà

chúng có ít nhất một phần tính chất tài chính và trình bày kết quả của nó”.

Mặc dù có nhiều định nghĩa về kế toán nhưng chung quy lại vẫn có một số

đặc điểm chung sau: “Kế toán là một hệ thống của những khái niệm và

phương pháp, hướng dẫn chúng ta thu thập, đo lường, xử lý và truyền đạt

những thông tin cần thiết cho việc ra những quyết định tài chính hợp lý”

(theo bài viết của tác giả Lê Mạnh Hùng đăng trên trang web

www.taichinh247.com ngày 23/1/2010 với tên bài: Nghiên cứu bản chất kế

toán qua các khái niệm kế toán phần 1).

Theo luật kế toán Việt Nam ban hành vào năm 2003 cũng đưa ra định

nghĩa về kế toán như sau: “Kế toán là quá trình thu thập, xử lý, kiểm tra,

phân tích và cung cấp thông tin kinh tế - tài chính dưới các hình thức giá trị,

hiện vật và thời gian lao động”.

Thông tin kế toán cung cấp phần lớn các thông tin quan trọng cho nhà

quản lý trong quá trình quản lý và điều hành doanh nghiệp, và cung cấp cho

các đối tượng có nhu cầu sử dụng thông tin kế toán để đầu tư cũng như thiết

lập các mối quan hệ lâu dài với doanh nghiệp thông qua các báo cáo do kế

toán cung cấp. Chính vì vậy đối tượng sử dụng thông tin do kế toán cung

cấp rất đa dạng. Đối với các DNNVV mặc dù về quy mô lao động và vốn

không lớn nhưng nó vẫn có những đối tượng quan tâm như các doanh

nghiệp lớn. Chẳng hạn như trong cuốn Accounting – Concepts and

Applications (tạm dịch là Kế toán-Những khái niệm và ứng dụng) tái bản lần

thứ 10, bởi các tác giả Albrecht, Stice, Stice and Swain, đã đưa ra các đối

tượng sử dụng thông tin kế toán như sau:

 Chủ nợ (ngân hàng,…) đòi hỏi thông tin kế toán để đánh giá tình

hình tài chính của công ty và ra quyết định cho vay.

 Nhà đầu tư: ra quyết định đầu tư dựa vào thông tin kế toán

 Ban quản trị: dựa trên số liệu kế toán để ra quyết định phát triển

công ty và thực hiện các dự án đầu tư phát triển công ty.

 Nhà cung cấp và khách hàng: thông tin kế toán giúp cho nhà cung

cấp và khách hàng đánh giá tương lai của công ty.

 Nhân viên: quan tâm đến thông tin kế toán vì nhiều lý do. Cụ thể là

giúp cho nhân viên xác định khoản tiền thưởng, đánh giá khả năng

thực hiện lời hứa của chủ sở hữu như lương hưu hay phúc lợi xã

hội, …

 Đối thủ cạnh tranh: xác định chiến lược marketing, xác định lợi

nhuận tiềm năng của đối thủ tại thị trường nào,…

 Cơ quan chính phủ: đánh giá hiệu quả kinh doanh của công ty cũng

như thực hiện việc nộp thuế cho chính phủ.

 Báo chí: thông tin kế toán là nơi để phóng viên tìm thấy tư liệu để

viết báo về một công ty.

 Trong những năm gần đây số lượng doanh nghiệp phát triển rất nhiều,

trong đó doanh nghiệp nhỏ và vừa luôn chiếm 98-99% tổng số các doanh

nghiệp và cung cấp 50% khối lượng việc làm trong hầu hết các nền kinh tế.

Theo thống kê thì đa số các doanh nghiệp nhỏ của châu Âu thuộc khu vực

dịch vụ, phần lớn các doanh nghiệp nhỏ ở Đông Nam Á, trong đó có Việt

Nam thuộc lĩnh vực sản xuất, thương mại. Và theo cách phân chia doanh

nghiệp nhỏ và vừa của các quốc gia, kể cả Việt Nam phần lớn dựa vào số

lượng công nhân viên và số vốn hoạt động, do vậy có thể đưa ra một số đối

tượng sử dụng thông tin kế toán trong doanh nghiệp nhỏ và vừa như sau:

- Các nhà quản lý doanh nghiệp

- Chủ sở hữu

- Các nhà cho vay

- Các nhà cung cấp hàng hóa, dịch vụ

- Các nhà đầu tư

- Người lao động

- Khách hàng

- Cơ quan thuế

- Cơ quan nhà nước

1.1.2.2 Đặc điểm thông tin kế toán:

Đối với các doanh nghiệp nhỏ thông tin do kế toán cung cấp chủ yếu báo

cáo cho cơ quan thuế và các nhà cho vay. Đối với doanh nghiệp vừa thì đối

tượng rộng hơn liên quan đến các nhà đầu tư,… Chính vì vậy thường những

báo cáo bên trong nội bộ hay nói cách khác các báo cáo quản trị đối với các

doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa phát triển nhiều, nếu có thì số lượng các

doanh nghiệp có hệ thống kế toán quản trị không nhiều. Vì thế thông tin do

kế toán cung cấp ở đây chủ yếu là thông tin kế toán tài chính. Một số đặc

điểm của thông tin kế toán đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể đưa ra

như sau:

- Phần lớn là thông tin kế toán tài chính

- Thông tin hiện hữu, đã xảy ra

- Thông tin có độ tin cậy, tính chính xác vì mọi số liệu đều phải có

chứng từ hợp lý

- Thông tin có thể so sánh được

- Thông tin có giá trị pháp lý

Như vậy đối với các DNNVV phần lớn thông tin kế toán chủ yếu là thông tin

kế toán tài chính, tức là những thông tin phải được trình bày rõ ràng, minh

bạch ra công chúng và các cơ quan chức năng. Mà những thông tin này phải

thực sự hữu ích đối với người sử dụng nó, chính vì vậy mà người làm ra

những thông tin này đòi hỏi phải trung thực khi trình bày số liệu, tuy nhiên

để yêu cầu trung thực tuyệt đối thì chưa chắc chắn vì nó còn phụ thuộc vào

ước muốn của Ban quản trị công ty. Vì thế mà người ta mới đưa ra khái niệm

“ trung thực một cách hợp lý” khi trình bày thông tin kế toán tài chính. Mà

những thông tin này được công bố rộng rãi ra bên ngoài thông qua các báo

cáo tài chính do đơn vị lập, vì vậy thông tin kế toán cung cấp đòi hỏi phải đáp

ứng các tiêu chí mà các chuẩn mực về kế toán yêu cầu như đã trình bày ở

trên. Chúng ta sẽ tìm hiểu về hệ thống báo cáo tài chính áp dụng cho

DNNVV và đứng trước xu thế hội nhập quốc tế kế toán Việt Nam có và nên

có thêm những thay đổi đáng kể như thế nào.

1.2 Hệ thống báo cáo tài chính áp dụng cho doanh nghiệp nhỏ

và vừa

1.2.1 Bản chất, vai trò của hệ thống báo cáo tài chính

1.2.1.1 Bản chất của báo cáo tài chính:

Báo cáo kế toán là kết quả của công tác kế toán trong một kỳ kế toán, cung

cấp thông tin tài chính và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp trong một

kỳ kế toán. Căn cứ vào mục đích cung cấp thông tin báo cáo kế toán được

phân làm hai loại: báo cáo tài chính và báo cáo quản trị.

 Báo cáo tài chính là báo cáo bắt buộc lập, để cung cấp thông tin về

tình hình tài chính, tình hình kinh doanh và các luồng tiền của một

doanh nghiệp, đáp ứng yêu cầu quản lý của chủ doanh nghiệp, cơ

quan nhà nước và nhu cầu hữu ích của những người sử dụng trong

việc đưa ra các quyết định kinh tế. Báo cáo tài chính phải cung cấp

những thông tin của doanh nghiệp về:

- Tài sản

- Nợ phải trả và vốn chủ sở hữu

- Doanh thu, thu nhập khác, chi phí kinh doanh và chi phí khác

- Lãi, lỗ và phân chia kết quả kinh doanh

- Thuế và các khoản nộp Nhà nước

- Tài sản khác có liên quan đến đơn vị kế toán

- Các luồng tiền

 Báo cáo quản trị là những báo cáo bên trong nội bộ doanh nghiệp

được lập theo yêu cầu của nhà quản lý nhằm giúp cho nhà quản lý

nắm được tình hình hoạt động hiện tại của doanh nghiệp để có

hướng điều hành và quản lý doanh nghiệp. Báo cáo quản trị giúp

cho nhà quản trị ra quyết định, chính vì thế mà thông tin được lập

theo yêu cầu quản trị không đòi hỏi tính chính xác như thông tin kế

toán tài chính mà đòi hỏi sự linh hoạt, kịp thời và số liệu của nó

không có tính pháp lệnh.

1.2.1.2 Vai trò của báo cáo tài chính:

Báo cáo tài chính là nguồn thông tin quan trọng không chỉ với doanh nghiệp

mà còn phục vụ cho các đối tượng bên ngoài doanh nghiệp như các cơ quan

quản lý nhà nước, các nhà đầu tư hiện tại và đầu tư tiềm năng, nhà quản lý,

kiểm toán viên độc lập và các đối tượng khác có liên quan. Thông tin kế toán

cung cấp phải đảm bảo tính trung thực hợp lý và được lập theo đúng quy

định chuẩn mực do nhà nước ban hành, được thể hiện thông qua các báo cáo

sau: (theo VAS 21 và chế độ kế toán Việt Nam ban hành theo quyết định

15/2006/QĐ-BTC)

 Bảng cân đối kế toán: trình bày tình hình tài sản ngắn hạn, tài sản dài

hạn, các khoản nợ phải trả và vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp tại một

thời điểm nhất định.

 Báo cáo xác định kết quả kinh doanh: trình bày tình hình kinh doanh của

doanh nghiệp tại một thời điểm nhất định.

 Báo cáo lưu chuyển tiền tệ: cung cấp thông tin giúp người sử dụng đánh

giá các thay đổi trong tài sản thuần,…khả năng thanh toán và khả năng

tạo ra các luồng tiền trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp.

 Thuyết minh báo cáo tài chính: nhằm giải thích và bổ sung thêm những

thông tin về tình hình tài chính và tình hình kinh doanh của doanh

nghiệp, giúp người sử dụng nắm rõ chi tiết về tình hình hoạt động của

đơn vị.

Đây là những báo cáo tài chính bắt buộc lập đối với các doanh nghiệp lớn.

Những doanh nghiệp nhỏ và vừa trình bày thông tin kế toán thông qua các

báo cáo sau: (theo chế độ kế toán Việt Nam ban hành theo QĐ 48/2006/QĐ-

BTC)

 Bảng cân đối kế toán

 Báo cáo xác định kết quả kinh doanh

 Thuyết minh báo cáo tài chính

Đối với DNNVV khi nộp báo cáo cho cơ quan thuế sẽ nộp thêm bảng cân đối

tài khoản và báo cáo lưu chuyển tiền tệ (khuyến khích lập, không bắt buộc).

Vai trò của báo cáo tài chính thông qua một số đối tượng chủ yếu sau:

- Cơ quan Nhà nước: báo cáo tài chính cung cấp thông tin cần thiết giúp cho

việc thực hiện chức năng quản lý vĩ mô của Nhà nước đối với nền kinh tế,

giúp cho cơ quan tài chính Nhà nước thực hiện việc kiểm tra định kỳ hoặc

đột xuất đối với các hoạt động của doanh nghiệp, đồng thời làm cơ sở cho

việc tính thuế và các khoản nộp khác của doanh nghiệp đối với ngân sách nhà

nước.

- Nhà quản lý: luôn muốn sản phẩm họ làm ra thu hút được mối quan tâm

của các nhà đầu tư và của công chúng. Nhà quản lý công khai thông tin tài

chính để thể hiện năng lực quản lý. Sử dụng thông tin tài chính để tiến hành

quản lý, điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh.

- Nhà đầu tư, chủ nợ: cần thông tin tài chính để giám sát và bắt buộc các nhà

quản lý phải thực hiện theo đúng hợp đồng đã ký kết, và họ cần các thông tin

tài chính để thực hiện các quyết định đầu tư và cho vay của mình.

- Kiểm toán viên độc lập: các nhà đầu tư và cung cấp tín dụng có lý do để lo

lắng các nhà quản lý có thể bóp méo các báo cáo tài chính do họ cung cấp

nhằm mục đích tìm kiếm nguồn vốn hoạt động. Vì vậy các nhà đầu tư và tín

dụng đòi hỏi các nhà quản lý phải bỏ tiền ra thuê các kiểm toán viên độc lập

để kiểm toán báo cáo tài chính, các nhà quản lý đương nhiên phải chấp thuận

vì họ cần vốn. Như vậy báo cáo tài chính đóng vai trò như là đối tượng của

kiểm toán độc lập. Tuy nhiên thực tế tại nước ta hầu như các doanh nghiệp

nhỏ và vừa “thờ ơ” với kiểm toán, bởi vì thực tế cho thấy có một số lý do có

thể nêu ra như sau:

+ Luật pháp không yêu cầu phải kiểm toán, trừ những công ty muốn phát

hành chứng khoán.

+ Mục đích của DNNVV, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ chủ yếu là để báo cáo

thuế

+ Số liệu sau khi được kiểm toán đôi khi không được chấp nhận bởi cơ quan

thuế

+ Báo cáo tài chính sau khi được kiểm toán nhưng không được ngân hàng

cho vay vốn vì một số hệ lụy như phí ngân hàng, thu chi ngoài luồng,…

+ Phí kiểm toán còn khá mắc đối với các doanh nghiệp nhỏ

+ Một số yếu tố khác như doanh nghiệp thấy không cần thiết, các doanh

nghiệp nhỏ thường có hai hệ thống sổ sách, những quy định của luật pháp về

hoạt động cho DNNVV chưa thật sự rõ ràng,…

1.2.2 Đặc điểm của báo cáo tài chính áp dụng cho doanh nghiệp nhỏ và

vừa

1.2.2.1 Theo Việt Nam

Mục đích lập báo cáo tài chính:

Theo chế độ kế toán Việt Nam QĐ 48/2006/QĐ-BTC:

(1) Tổng hợp và trình bày một cách tổng quát, toàn diện tình hình tài sản,

nguồn vốn hình thành tài sản của doanh nghiệp, tình hình và kết quả hoạt

động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp trong một năm tài chính.

(2) Cung cấp các thông tin kinh tế, tài chính chủ yếu cho việc đánh giá tình

hình và kết quả hoạt động của doanh nghiệp, đánh giá tình hình tài chính của

doanh nghiệp trong năm tài chính đã qua và những dự đoán trong tương lai.

Thông tin của báo cáo tài chính là căn cứ quan trọng cho việc đề ra những

quyết định về quản lý, điều hành sản xuất, kinh doanh hoặc đầu tư vào các

doanh nghiệp của các chủ doanh nghiệp, chủ sở hữu, các nhà đầu tư, các chủ

nợ hiện tại và tương lai của doanh nghiệp, đồng thời cung cấp thông tin phục

vụ yêu cầu quản lý vĩ mô của Nhà nước.

Đối tượng áp dụng theo QĐ 48/2006:

Hệ thống báo cáo tài chính năm được áp dụng cho tất cả các doanh nghiệp

có quy mô nhỏ và vừa thuộc mọi lĩnh vực, mọi thành phần kinh tế trong cả

nước là công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty hợp danh và

doanh nghiệp tư nhân. Các hợp tác xã cũng áp dụng Hệ thống báo cáo tài

chính năm quy định tại chế độ kế toán này.

Hệ thống báo cáo tài chính năm này không áp dụng cho doanh nghiệp

Nhà nước, công ty TNHH Nhà nước một thành viên, công ty cổ phần niêm

yết trên thị trường chứng khoán, hợp tác xã nông nghiệp và hợp tác xã tín

dụng.

Yêu cầu của thông tin trình bày trên báo cáo tài chính: (theo VAS 21)

Báo cáo tài chính phải được trình bày một cách trung thực và hợp lý tình hình

tài chính, tình hình kinh doanh, các luồng tiền của doanh nghiệp. Để đảm bảo

được điều này doanh nghiệp phải lập và trình bày báo cáo tài chính trên cơ sở

tuân thủ các chuẩn mực kế toán, chế độ kế toán và các quy định có liên quan

hiện hành. Vì vậy để trình bày báo cáo tài chính phù hợp với các quy định

hiện hành thì thông tin trên báo cáo tài chính đáp ứng các yêu cầu sau:

 Thích hợp với nhu cầu ra các quyết định kinh tế của người sử dụng

 Thông tin đáng tin cậy. Tính đáng tin cậy được thể hiện:

- Trình bày trung thực, hợp lý tình hình tài chính, tình hình và kết quả

kinh doanh của doanh nghiệp

- Phản ánh đúng bản chất kinh tế của các giao dịch và sự kiện không chỉ

đơn thuần phản ánh hình thức hợp pháp của chúng.

- Trình bày khách quan, không thiên vị

- Tuân thủ nguyên tắc thận trọng

- Trình bày đầy đủ trên mọi khía cạnh trọng yếu.

 Thông tin có thể so sánh được: thông tin bằng số liệu kế toán giữa các

kỳ kế toán phải được trình bày tương ứng với các thông tin bằng số liệu

trong báo cáo tài chính các kỳ trước.

 Thông tin phải dễ hiểu: các thông tin và số liệu kế toán trình bày trong

báo cáo tài chính phải rõ ràng, dễ hiểu đối với người sử dụng. Thông tin

về những vấn đề phức tạp trong báo cáo tài chính phải được giải trình

trong phần thuyết minh.

Nguyên tắc lập và trình bày báo cáo tài chính: khi lập và trình bày báo

cáo tài chính đòi hỏi người lập phải tuân thủ các nguyên tắc sau: (theo

VAS 21)

 Hoạt động liên tục

 Cơ sở dồn tích

 Nhất quán

 Trọng yếu và tập hợp

 Bù trừ

 Có thể so sánh

1.2.2.2 Theo Quốc tế

Vào tháng 7, 2009 ủy ban chuẩn mực kế toán quốc tế -IASB đã ban hành

chuẩn mực báo cáo tài chính dành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa sau một thời

gian nghiên cứu, tìm hiểu về tình hình kinh doanh cũng như nhu cầu cần thiết

cho việc báo cáo tài chính chung cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Theo quan

điểm của IASB định nghĩa về doanh nghiệp nhỏ và vừa như sau:

DNNVV là doanh nghiệp không có trách nhiệm công và ban hành báo cáo

tài chính tổng hợp cho đối tượng sử dụng bên ngoài ví dụ như chủ sở hữu

không tham gia quản lý công ty, các chủ nợ hiện hành và tiềm năng và các tổ

chức tín dụng. Đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa làm báo cáo tài chính

chủ yếu phục vụ cho người quản lý hoặc chủ sở hữu công ty hoặc cho mục

đích báo cáo thuế và các cơ quan chính phủ. Do vậy mà mục đích của báo

cáo tài chính cho các đơn vị nhỏ và vừa là cung cấp thông tin về tình hình tài

chính, lưu chuyển dòng tiền và các hoạt động của đơn vị mà các thông tin

này sẽ giúp ích cho người sử dụng trong việc ra các quyết định hợp lý và

những người này không phải là những người yêu cầu báo cáo được thiết kế

theo những yêu cầu thông tin đặc biệt. Ngoài ra báo cáo tài chính cũng cung

cấp kết quả làm việc của ban quản trị như là trách nhiệm của người quản lý

được ủy thác để thực hiện công việc.

Những đặc điểm chất lượng của báo cáo tài chính:

 Dễ hiểu: thông tin được cung cấp trong báo cáo tài chính phải được

trình bày sao cho người sử dụng có thể hiểu được với điều kiện người sử

dụng phải có trình độ hiểu biết nhất định đối với kế toán cũng như các hoạt

động kinh doanh và sẵn sàng nghiên cứu thông tin với các điều tra hợp lý.

Tuy nhiên tính dễ hiểu không cho phép bỏ qua bất cứ thông tin thích hợp

nào chỉ vì nó có thể gây khó hiểu cho vài người sử dụng.

 Thích hợp: thông tin báo cáo tài chính phải thích hợp cho nhu cầu

quyết định của người sử dụng. Thông tin có tính thích hợp khi nó có thể ảnh

hưởng đến quyết định của người sử dụng khi đánh giá tình hình quá khứ,

hiện tại xem có đạt được mục tiêu và dự đoán tương lai hoặc xác nhận, điều

chỉnh việc đánh giá quá khứ về mục tiêu đề ra.

 Trọng yếu: thông tin được xem là trọng yếu trước hết nó phải có tính

hữu ích, nghĩa là nếu bỏ sót hoặc sai lệch thông tin trên báo cáo tài chính có

thể ảnh hưởng đến quyết định của người sử dụng. Tính trọng yếu phụ thuộc

vào cỡ khoản mục hoặc sai sót được đánh giá qua những trường hợp đặc

biệt. Tuy nhiên, đối với báo cáo tài chính dùng cho DNNVV thì không phù

hợp để tạo ra hoặc bỏ đi những phần không trọng yếu hay không chính xác

để đưa ra một báo cáo đặc biệt về tình hình tài chính, tình hình kinh doanh

hoặc sự lưu chuyển tiền tệ của một đơn vị.

 Đáng tin cậy: thông tin trên báo cáo tài chính phải đáng tin cậy. Thông

tin đáng tin cậy khi nó không vi phạm tính trọng yếu và biểu hiện sự trung

thực. Báo cáo tài chính phải không bị ràng buộc từ những tác động (ví dụ sự

trung lập) nếu bằng cách chọn lựa thông tin để trình bày, thì nó sẽ có ảnh

hưởng đến việc ra quyết định hoặc việc đánh giá để đạt được kết quả định

trước.

 Nội dung hơn hình thức: giao dịch và các sự kiện và điều kiện khác

phải được tính và trình bày phù hợp với nội dung của nó, không chỉ chú ý tới

hình thức pháp lý của nó. Điều này làm tăng độ tin cậy cho báo cáo tài

chính.

 Thận trọng: thận trọng là việc chú ý đến các đánh giá được thực hiện

để dự đoán trong những điều kiện không chắc chắn như là tài sản hoặc thu

nhập không được thổi phồng hoặc các khoản nợ hay chi phí không được

giấu bớt. Tuy nhiên, sự thận trọng không cho phép các báo cáo khai thấp tài

sản hoặc thu nhập, hoặc là khai khống các khoản nợ hay chi phí. Nói chung,

tính thận trọng không cho phép sự thiên lệch.

 Đầy đủ: thông tin trên báo cáo tài chính để đáng tin cậy phải hoàn toàn

đầy đủ trong sự cân đối của chi phí và tính trọng yếu. Sự bỏ sót thông tin có

thể gây nên sai lệch và dẫn đến các khoản mục không đáng tin cậy và không

thích hợp.

 Có thể so sánh: người sử dụng có thể so sánh báo cáo tài chính của đơn

vị qua nhiều năm để xác định tình hình tài chính và hoạt động của đơn vị đó.

Người sử dụng có thể so sánh báo cáo tài chính với nhiều đơn vị khác để

đánh giá tình hình tài chính, tình hình hoạt động và lưu chuyển dòng tiền.

Do vậy, việc đo lường và trình bày các nghiệp vụ kinh tế phải được thực

hiện một cách nhất quán trong suốt thời gian hoạt động của đơn vị đó. Ngoài

ra, người sử dụng phải được thông báo về những chính sách kế toán được

trình bày trong báo cáo tài chính, và bất cứ thay đổi nào về chính sách tài

chính cũng như tác động của nó.

 Kịp thời: thông tin tài chính thích hợp phải có ảnh hưởng đến quyết

định kinh tế của người sử dụng. Việc kịp thời bao gồm cả việc cung cấp

thông tin trong khuôn khổ thời gian quy định. Nếu có một sự chậm trễ trong

việc trình bày thông tin nó có thể mất đi sự hợp lý. Nhà quản lý cần phải cân

bằng giữa việc cung cấp báo cáo đúng thời điểm và cung cấp thông tin đáng

tin cậy. Để đạt được sự cân bằng giữa tính hợp lý và tính đáng tin cậy, việc

quan tâm trọng yếu là xem thử cái nào làm thõa mãn nhu cầu của người sử

dụng trong việc ra các quyết định kinh tế.

 Cân bằng giữa lợi ích và chi phí: lợi ích bắt nguồn từ thông tin cần cân

bằng với chi phí cung cấp thông tin. Việc tính toán lợi ích và chi phí hoàn

toàn là một quá trình đánh giá.

Thông tin báo cáo tài chính giúp ích cho nhà đầu tư ra các quyết định tốt

hơn, những quyết định có thể tạo nên kết quả hữu hiệu trên thị trường vốn và

cũng như một chi phí thấp hơn cho nền kinh tế. Các doanh nghiệp tư nhân

cũng thích lợi ích, bao gồm phát triển nhiều hướng tới thị trường vốn, tác

động mạnh đến mối quan hệ công chúng, và có thể tạo ra chí phí sử dụng

vốn thấp hơn. Lợi ích cũng có thể bao gồm các quyết định quản lý tốt hơn

bởi vì thông tin tài chính được sử dụng nội bộ thì thường là dựa vào một

phần thông tin được chuẩn bị cho mục đích báo cáo tài chính tổng hợp.

1.2.3 Nội dung, hình thức trình bày, công bố thông tin của doanh

nghiệp nhỏ và vừa

Đối với các DNNVV đối tượng sử dụng thông tin chủ yếu là chủ sở

hữu/nhà quản lý, các cơ quan nhà nước và chủ nợ, do vậy thông tin do

DNNVV trình bày và cung cấp chủ yếu là cung cấp tình hình tài chính và

kết quả kinh doanh được trình bày đơn giản, không cần đòi hỏi quá chi tiết

như đối với các doanh nghiệp lớn. Mặt khác đối với DNNVV các nghiệp

vụ phát sinh cũng đơn giản và ít phức tạp hơn.

Theo IASB mục tiêu cung cấp thông tin tài chính của DNNVV là cho

biết về tình hình tài chính, kết quả kinh doanh và dòng lưu chuyển tiền tệ

mà dùng để ra các quyết định bởi các đối tượng có nhu cầu. Chính vì vậy

mà thông tin do DNNVV cung cấp chủ yếu hướng tới nhà quản lý/chủ sở

hữu, cơ quan thuế và chính phủ và thông tin được cung cấp dưới dạng các

báo cáo tài chính được thể hiện qua báo cáo về tình hình tài sản (tài sản, nợ

và vốn), báo cáo kết quả kinh doanh (thu nhập và chi phí) và báo cáo lưu

chuyển tiền tệ (báo cáo về sự thay đổi của tiền và các khoản tương đương

tiền qua các hoạt động về kinh doanh, đầu tư và tài chính).

Đối với Việt Nam hiện nay theo QĐ48/2006- chế độ kế toán dành cho

DNNVV thì thông tin của DNNVV bao gồm:

- Tình hình tài sản, nợ phải trả và vốn chủ sở hữu;

- Trích lập và sử dụng các quỹ;

- Kết quả hoạt động kinh doanh;

- Thu nhập của người lao động.

Và được thể hiện thông qua các báo cáo sau:

- Bảng cân đối kế toán

- Báo cáo kết quả kinh doanh

- Thuyết minh báo cáo tài chính

- Bảng cân đối tài khoản (khi nộp cho cơ quan thuế)

- Báo cáo lưu chuyển tiền tệ (khuyến khích lập)

1.3 Xu thế hội nhập và tiến trình hội nhập của kế toán quốc tế

tại Việt Nam

Từ khi Việt Nam chính thức mở cửa thị trường cũng như cho phát triển

nhiều thành phần kinh tế từ 1986 thì nền kinh tế bắt đầu có những bước phát

triển. Hơn 30 năm phát triển cho đến hiện nay nền kinh tế nước ta đang

trong giai đoạn nền kinh tế thị trường phát triển theo định hướng XHCN với

nhiều thách thức và cơ hội mới. Đặc biệt là khi nước ta gia nhập WTO thì cơ

hội tham gia thị trường với thế giới gần hơn và ngày càng nhiều quốc gia

đến đầu tư tại Việt Nam. Ví dụ trong năm 2009 FDI vào Việt Nam là 12 tỷ

USD, năm 2010 18,5 tỷ USD, và 6 tháng đầu năm 2011 FDI đăng ký vào

nước ta là 5,3 tỷ USD, chứng tỏ Việt Nam đang ngày càng trở thành điểm

thu hút đầu tư hấp dẫn và trong năm 2010 theo IMF đánh giá Việt Nam

đứng thứ 3 trong khu vực Đông Nam Á về thu hút nhà đầu tư.

Đây là một tín hiệu đáng mừng của nền kinh tế Việt Nam và đồng thời

cũng là một thách thức cho môi trường quản lý tại Việt Nam, trong đó có

mảng liên quan đến kế toán. Do ngày càng nhiều nhà đầu tư tại nhiều nơi

trên thế giới đầu tư vào nước ta, và các nhà đầu tư mong muốn có được

thông tin tình hình tài chính, hoạt động kinh doanh tại các quốc gia có thể

tương đồng với báo cáo tại trụ sở chính để có thể so sánh và có các quyết

định kinh tế đúng đắn thì hệ thống kế toán tại các quốc gia phải tương đồng

với nhau. Chính vì mỗi quốc gia trên thế giới đưa ra một chế độ kế toán

riêng nên việc lập một báo cáo tài chính hợp nhất rất phức tạp. Đứng trước

lý do này mà hệ thống chuẩn mực kế toán quốc tế ra đời để đáp ứng nhu cầu

lập BCTC thống nhất giữa các quốc gia.

IAS, hiện nay được gọi là IFRS được ban hành bởi IASB thành lập

năm 2001 (ban đầu được gọi là Ủy ban Chuẩn mực kế toán quốc tế -IASC -

được thành lập năm 1973), thuộc Liên đoàn kế toán quốc tế (IFAC). Mục tiêu

của IASB là nghiên cứu, soạn thảo và công bố các chuẩn mực kế toán được

sử dụng bởi các doanh nghiệp và các tổ chức khác trong việc lập và trình bày

báo cáo tài chính và cố gắng đạt được sự thống nhất chung trên phạm vi toàn

thế giới. Cho đến nay IASB đã ban hành 51 chuẩn mực kế toán quốc tế và

vào tháng 7/2009 IASB đã ban hành IFRS dành cho DNNVV.

Đối với Việt Nam từ 1945 khi bắt đầu phát triển hệ thống kế toán cho

đến nay đã trải qua rất nhiều lần ban hành và sửa đổi hệ thống kế toán. Vào

ngày 1/11/1995 nhà nước đã ban hành chế độ kế toán doanh nghiệp sản xuất

kinh doanh theo QĐ 1141-TC/QĐ/CĐKT đánh dấu một bước phát triển lớn.

Tuy nhiên trong giai đoạn này kế toán Việt Nam còn ảnh hưởng nhiều từ kế

toán Pháp và chưa có sự hòa hợp với thông lệ quốc tế vì chưa có điều kiện

nghiên cứu và thời gian này nhu cầu hội tụ kế toán quốc tế chưa cao. Vào

năm 1996 nhà nước ban hành thêm nhiều văn bản kế toán quan trọng như QĐ

1177/QĐ/CĐKT ngày 23/12/1996 về ban hành chế độ kế toán cho

DNNVV,… và đến năm 2006 nhà nước ban hành QĐ 15/2006/QĐ-BTC

ngày 20/3/2006 về chế độ kế toán cho doanh nghiệp vừa và lớn, ban hành

QĐ 48/2006/QĐ-BTC ngày 14/9/2006 về chế độ kế toán cho DNNVV và

tính đến năm 2010 nhà nước ban hành thêm thông tư 244/TT-BTC ngày

31/12/2009 nhằm sửa đổi, bổ sung chế độ kế toán doanh nghiệp. Bên cạnh đó

cùng với việc nhà nước ban hành 26 chuẩn mực kế toán Việt Nam cho thấy

một sự hòa nhập với thông lệ kế toán quốc tế như chuẩn mực kế toán 17-kế

toán thuế thu nhập doanh nghiệp,…

Hiện tại Việt Nam đã ban hành được 26 chuẩn mực kế toán, so với quốc tế ít

hơn nhiều (51 chuẩn mực), những chuẩn mực này được nhà nước biên soạn

phù hợp với tình hình thực tế tại nước ta. Tuy chuẩn mực kế toán nước ta

cũng đã hòa nhập với thông lệ kế toán quốc tế nhưng vẫn còn nhiều điểm

khác biệt. Mặt khác hệ thống kế toán còn mang tính cứng nhắc, chưa linh

hoạt và phụ thuộc hoàn toàn vào tính pháp lý của nhà nước mà ít bị chi phối

bởi hội nghề nghiệp như một số quốc gia trên thế giới (Mỹ,…). Do vậy trong

thời gian tới để phù hợp hơn với xu thế hội nhập nhà nước cần ban hành thêm

nhiều chuẩn mực mới như chuẩn mực về công cụ phái sinh, chuẩn mực cho

ngành ngân hàng,…

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1

Việc phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa cho đến thời điểm này vẫn

chưa có một tổ chức nào đưa ra một định nghĩa chung nhất, mỗi quốc gia tự

căn cứ trên quy mô vốn, lao động để phân loại các doanh nghiệp tương ứng.

Đối với nước ta qua nhiều lần thay đổi, NĐ 56/2009 ra đời đã phân loại dựa

trên quy mô vốn và số lượng lao động trên ba lĩnh vực là nông, lâm, thủy hải

sản, công nghiệp và xây dựng, thương mại và dịch vụ đưa ra một khái niệm

chung nhất về DNNVV có số vốn dưới 100 tỷ và lao động dưới 300 người

(mỗi lĩnh vực hoạt động phân chia cụ thể). Tuy doanh nghiệp nhỏ và vừa

hoạt động không đa dạng ở các lĩnh vực nhưng số lượng chiếm rất lớn, đến

gần 96% số lượng doanh nghiệp cả nước và con số này tiếp tục tăng cao ở

những năm sau. Cũng giống như các doanh nghiệp lớn, mục tiêu hoạt động

của các DNNVV là lợi nhuận, và để phản ánh thực trạng tình hình tài chính,

tình hình kinh doanh các doanh nghiệp này cũng phải lập BCTC để cung cấp

thông tin cho các đối tượng có nhu cầu sử dụng.

Đứng trước xu thế hội nhập thương mại toàn cầu như hiện nay, đòi hỏi

BCTC của các DNNVV cũng phải lập theo chuẩn mực kế toán, chế độ kế

toán đã ban hành. Và những chuẩn mực của nước ta hầu như đang theo xu thế

quốc tế hóa, nghĩa là phần lớn các chuẩn mực được xây dựng dựa theo chuẩn

mực kế toán quốc tế nhằm tạo ra sự tương đồng về BCTC, tạo sự thuận lợi

cho các doanh nghiệp có thể so sánh hoạt động kinh doanh trong cùng lĩnh

vực, ngành nghề với nhau.

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG BÁO

CÁO TÀI CHÍNH CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ

VÀ VỪA TẠI VIỆT NAM

2.1. Giới thiệu tổng quát tình hình hoạt động và phát triển của

DNNVV

2.1.1 Quá trình ra đời và phát triển

Từ khi nhà nước ta cho phép phát triển nền kinh tế thị trường định hướng

XHCN, nhiều thành phần kinh tế khác ngoài kinh tế quốc doanh phát triển

mạnh trong đó có số đông là kinh tế tư nhân, hộ gia đình. Do số lượng các

doanh nghiệp này có số vốn và quy mô không lớn nên nhà nước đã ban hành

nhiều luật lệ nhằm tạo điều kiện cho loại hình này phát triển, chính vì vậy mà

chính phủ phân loại những doanh nghiệp này theo quy mô và số lượng để có

sự quản lý cũng như có những chính sách để khuyến khích dạng doanh

nghiệp này ngày càng phát triển. Theo công văn số 681/CP-KTN ra đời ngày

20/6/1998 của chính phủ quy định về doanh nghiệp vừa là doanh nghiệp có

số lao động từ 50 đến 200 người và dưới 50 người là doanh nghiệp nhỏ. Đến

năm 2001 theo nghị định NĐ 90/2001 về trợ giúp phát triển doanh nghiệp

nhỏ và vừa, định nghĩa DNNVV như sau: “Doanh nghiệp nhỏ và vừa là cơ sở

sản xuất, kinh doanh độc lập, đã đăng ký kinh doanh theo pháp luật hiện

hành, có vốn đăng ký không quá 10 tỷ đồng hoặc số lao động trung bình hàng

năm không quá 300 người”. Đến ngày 30/6/2009 chính phủ ban hành nghị

định 56/2009/NĐ-CP về trợ giúp phát triển doanh nghiệp vừa nhỏ quy định

như sau:

“ Doanh nghiệp nhỏ và vừa là cơ sở kinh doanh đã đăng ký kinh doanh

theo quy định của pháp luật, được chia thành ba cấp: siêu nhỏ, nhỏ và vừa

theo quy mô tổng nguồn vốn (tổng nguồn vốn tương đương tổng tài sản được

xác định trong bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp) hoặc số lao động bình

quân năm (tổng nguồn vốn là tiêu chí ưu tiên), cụ thể như đã trình bày trong

bảng 1.1.

Hiện nay các DNNVV chiếm con số rất lớn trong nền kinh tế nước ta

và số lượng này tăng nhanh mỗi năm. Ví dụ vào năm 2000 số lượng DNNVV

chiếm 86,44% tổng số doanh nghiệp cả nước, đến năm 2004 con số khoảng

86,55%, năm 2006 con số khoảng 96,81%,… đến cuối năm 2010 số lượng

DNNVV trên cả nước chiếm khoảng 96% tổng số các doanh nghiệp. Tình

hình cụ thể được minh họa qua phụ lục 2A & 2B.

Ngày 23 tháng 11 năm 2008, tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia Hà Nội, đã

diễn ra Đại hội thành lập Hiệp hội Doanh nghiệp Công nghiệp nhỏ và vừa

Việt Nam (DNCNNVV)- chịu sự quản lý của nhà nước và Bộ công thương-

với mục đích: hỗ trợ các DNNVV trong hoạt động sản xuất, kinh doanh. Với

sự ra đời của hiệp hội này (VASMIE) đã đánh dấu một bước phát triển quan

trọng của DNNVV.

2.1.2 Tình hình hoạt động

Theo số liệu của Bộ Kế hoạch và đầu tư con số DNNVV tại nước ta có

sự gia tăng đáng kể, đến đầu tháng 8 -2010, cả nước có hơn 500.000 doanh

nghiệp đăng ký thành lập và đang hoạt động, trong đó DNNVV chiếm 97%,

thu hút trên 50,1% tổng số lao động và đóng góp trên 40% GDP hàng năm

của cả nước, hoạt động trong nhiều kĩnh vực trong đó tập trung nhiều vào các

lĩnh vực ngành thương mại, sửa chữa động cơ, xe máy, ngành chế biến, xây

dựng, tư vấn, khách sạn, nhà hàng,…

Tuy các DNNVV hoạt động đa dạng ở các ngành nghề, nhưng phần

lớn tập trung nhiều vào các ngành thương mại, những ngành đòi hỏi vốn đầu

tư ít. Trong quá trình hoạt động, các DNNVV bộc lộ những yếu kém sau:

- Khả năng cạnh tranh tài chính: quy mô vốn đầu tư nhỏ, thiếu sự

cạnh tranh về nguồn lực, số lượng doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ chiếm số

lượng lớn. Theo số liệu của Hiệp hội DNNVV đầu năm 2010 các doanh

nghiệp có quy mô vốn dưới một tỷ đồng chiếm khoảng 44%, vốn hơn 10 tỷ

đồng chỉ chiếm 13%. Theo thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, hiện nay

chỉ khoảng 32,38% DNNVV có khả năng tiếp cận vốn, 35% doanh nghiệp

khó tiếp cận và 33% không thể tiếp cận nguồn vốn. Do vậy mà trong thời

gian qua chính phủ cũng đã ban hành một số chính sách nhằm khuyến khích

cho DNNVV như NĐ56/2009 ban hành ngày 30/6/2009 về trợ giúp phát

triển DNNVV,…

- Khả năng quản lý: trình độ quản lý của chủ doanh nghiệp và các

nhà quản trị còn yếu, hầu như tập trung vào các chiến lược ngắn hạn để thu

lợi trước, thiếu các chiến lược phát triển ổn định, lâu dài.

- Quy mô sản xuất: nhỏ bé, phân tán, sử dụng phương tiện, máy

móc thiết bị còn lạc hậu, khả năng ứng dụng khoa học công nghệ chưa cao,

năng lực người lao động còn thấp, dẫn đến chất lượng sản phẩm còn hạn

chế, khó có khả năng cạnh tranh cao trên thị trường.

- Nhận thức và chấp hành pháp luật chưa đầy đủ như chưa tuân

theo một số quy định về thuế, kế toán, các quy định về bản quyền, sở hữu

công nghiệp…làm ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp tại

thị trường trong nước và thị trường thế giới.

2.2 Vai trò của thông tin kế toán đối với quá trình hoạt động của DNNVV

DNNVV là những doanh nghiệp có đặc điểm là vốn nhỏ, quy

mô sản xuất không lớn, trình độ quản lý thấp, nhu cầu vốn không

nhiều, mà đại đa số các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở nước ta là những

doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, vì thế mà nhu cầu sử dụng thông tin kế

toán chỉ tập trung ở một số đối tượng chính như: chủ sở hữu và cơ

quan thuế. Chính vì vậy mà việc đáp ứng thông tin kế toán còn nhiều

hạn chế so với các doanh nghiệp lớn.

Tuy nhu cầu về sử dụng thông tin kế toán của DNNVV không

như các doanh nghiệp lớn, nhưng thông tin kế toán của DNNVV cũng

hết sức quan trọng đối với công tác quản lý. Chất lượng của thông tin

kế toán ảnh hưởng trực tiếp và có tính chất quyết định đến các quyết

định kinh doanh của doanh nghiệp. Thông tin kế toán của DNNVV tập

trung vào những điểm sau:

Thứ nhất, thông tin kế toán giúp cho doanh nghiệp theo dõi

thường xuyên tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh của đơn vị

mình như về tình hình kinh doanh, nhu cầu của thị trường, tình hình

bán hàng, xác định giá bán, quản lý công tác sản xuất,… nhờ đó giúp

chủ sở hữu có cái nhìn tổng quát về tình hình tài chính của đơn vị mà

có thể đưa ra các quyết định đầu tư trong ngắn hạn và dài hạn.

Thứ hai, thông tin kế toán giúp cho doanh nghiệp có được sự tin

cậy từ chủ nợ và thể hiện khả năng đảm bảo thanh toán cho chủ nợ.

Thứ ba, thông tin kế toán trình bày tình hình tài chính, kết quả

kinh doanh của doanh nghiệp giúp cho việc tính thuế và thu thuế nhanh

chóng, hiệu quả, hạn chế các sai sót về thuế.

Thứ tư, thông tin kế toán của nhiều doanh nghiệp cùng ngành sẽ

cho thấy được sự phát triển của các ngành, nghề, từ đó tổng hợp được

sự phát triển của nền kinh tế quốc dân.

2.3 Các quy định liên quan đến hệ thống báo cáo tài chính áp

dụng cho DNNVV

2.3.1 Luật kế toán

Luật kế toán số 03/2003/QH11 được ban hành vào ngày 17/6/2003 và có

hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2004 quy định về kế toán, thống nhất quản lý

kế toán, bảo đảm kế toán là công cụ quản lý, giám sát chặt chẽ, có hiệu quả

mọi hoạt động kinh tế, tài chính, cung cấp thông tin đầy đủ, trung thực, kịp

thời, công khai, minh bạch, đáp ứng yêu cầu tổ chức, quản lý điều hành của

cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân.

Các đối tượng áp dụng luật này bao gồm:

- Cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, tổ chức có sử dụng kinh phí ngân sách

nhà nước.

- Đơn vị sự nghiệp, tổ chức không sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước.

- Doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế được thành lập và hoạt động

theo pháp luật Việt Nam; chi nhánh, văn phòng đại diện của doanh nghiệp

nước ngoài hoạt động tại Việt Nam.

- Hợp tác xã

- Hộ kinh doanh cá thể

- Người làm kế toán, người khác có liên quan đến kế toán.

Theo mục 3 –Báo cáo tài chính của Luật kế toán chỉ phân biệt về báo

cáo tài chính của các đơn vị kế toán, lập báo cáo tài chính, thời hạn nộp báo

cáo tài chính, nội dung công khai báo cáo tài chính, hình thức và thời hạn

công khai báo cáo tài chính, và kiểm toán báo cáo tài chính giữa các đơn vị

hoạt động kinh doanh và các đơn vị sự nghiệp, chứ chưa có quy định cụ thể

về phân biệt rõ ràng báo cáo tài chính cho doanh nghiệp lớn và báo cáo tài

chính cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Do vậy căn cứ vào mục 3 từ các điều 29

đến điều 34 của Luật kế toán có quy định chung về báo cáo tài chính cho các

doanh nghiệp như sau:

 Báo cáo tài chính được lập theo chuẩn mực kế toán và chế độ kế toán.

 Báo cáo tài chính gồm:

- Bảng cân đối kế toán

- Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh

- Báo cáo lưu chuyển tiền tệ

- Bản thuyết minh báo cáo tài chính

 Báo cáo tài chính được lập vào cuối kỳ kế toán năm, trường hợp pháp

luật có quy định lập báo cáo tài chính theo kỳ kế toán khác thì đơn vị kế

toán phải lập theo kỳ kế toán đó.

 Báo cáo tài chính phải được lập đúng nội dung, phương pháp và trình

bày nhất quán giữa các kỳ kế toán; trường hợp báo cáo tài chính trình bày

khác nhau giữa các kỳ kế toán thì phải thuyết minh rõ lý do.

 Báo cáo tài chính phải được người lập, kế toán trưởng và người đại

diện theo pháp luật của đơn vị kế toán ký. Người ký báo cáo tài chính phải

chịu trách nhiệm về nội dung của báo cáo.

 Báo cáo tài chính năm của đơn vị kế toán phải được nộp cho cơ quan

nhà nước có thẩm quyền trong thời hạn chín mươi ngày, kể từ ngày kết

thúc kỳ kế toán năm theo quy định của pháp luật.

 Nội dung công khai của báo cáo tài chính gồm:

- Tình hình tài sản, nợ phải trả và vốn chủ sở hữu.

- Kết quả hoạt động kinh doanh

- Trích lập và sử dụng các quỹ

- Thu nhập của người lao động

Đối với đơn vị kế toán đã được kiểm toán khi công khai phải kèm theo kết

luận của tổ chức kiểm toán.

 Báo cáo tài chính được công khai trong thời hạn một trăm hai mươi

ngày kể từ ngày kết thúc kỳ kế toán năm, theo các hình thức:

- Phát hành ấn phẩm

- Thông báo bằng văn bản

- Niêm yết

- Các hình thức khác theo quy định của pháp luật.

Vào ngày 31/5/2004 Chính phủ đã ban hành tiếp Nghị định 129/2004

về quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật kế toán áp

dụng trong kinh doanh. Theo Nghị định này từ điều 16 đến điều 23 làm rõ

hơn một số nội dung liên quan đến báo cáo tài chính như lập báo cáo tài

chính, thời hạn nộp báo cáo tài chính, thời hạn công khai báo cáo tài chính,

trường hợp được miễn lập và nộp báo cáo tài chính,… và những nội dung này

áp dụng chung cho các loại hình doanh nghiệp đang kinh doanh.

2.3.2 Chuẩn mực kế toán

Chuẩn mực kế toán là những quy định, hướng dẫn về các nguyên tắc và

phương pháp kế toán làm cơ sở cho việc đánh giá, ghi nhận và trình bày báo

cáo tài chính, giúp cho doanh nghiệp ghi chép kế toán và lập báo cáo tài

chính theo các chuẩn mực kế toán và chế độ kế toán đã ban hành một cách

thống nhất và xử lý các vấn đề chưa được quy định cụ thể nhằm đảm bảo cho

các thông tin trên báo cáo tài chính phản ánh trung thực và hợp lý.

Từ năm 2001 đến nay với 05 Quyết định, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã

ban hành hệ thống chuẩn mực Kế toán Việt Nam áp dụng cho tất cả các

doanh nghiệp thuộc các ngành, các thành phần kinh tế. Trong 26 chuẩn mực

kế toán đã ban hành thì DNNNV áp dụng đầy đủ 7 chuẩn mực kế toán, áp

dụng không đầy đủ 12 chuẩn mực kế toán và không áp dụng 7 chuẩn mực kế

toán do không phát sinh ở doanh nghiệp nhỏ và vừa hoặc do quá phức tạp

không phù hợp với doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Các chuẩn mực kế toán được áp dụng cho DNNVV được trình bày ở

phụ lục 3A, 3B & 3C.

Liên quan đến trình bày báo cáo tài chính DNNNV áp dụng không đầy

đủ VAS 21-quy định và hướng dẫn các yêu cầu và nguyên tắc chung về việc

lập và trình bày báo cáo tài chính gồm: mục đích, yêu cầu, nguyên tắc lập,

kết cấu và nội dung chủ yếu.

DNNVV khi áp dụng VAS 21 được giảm bớt yêu cầu trình bày trong

báo cáo. Đối với VAS 24-Báo cáo lưu chuyển tiền tệ thì chỉ khuyến khích áp

dụng chứ không bắt buộc.

2.3.3 Chế độ kế toán 48

"Chế độ kế toán Doanh nghiệp nhỏ và vừa” áp dụng cho tất cả các

doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa thuộc mọi lĩnh vực, mọi thành phần kinh

tế trong cả nước, bao gồm: Công ty trách nhiệm hữu hạn (TNHH), công ty cổ

phần, công ty hợp danh, doanh nghiệp tư nhân và hợp tác xã.

Chế độ kế toán doanh nghiệp nhỏ và vừa không áp dụng cho doanh

nghiệp nhà nước, công ty TNHH Nhà nước 1 thành viên, công ty cổ phần

niêm yết trên thị trường chứng khoán, hợp tác xã nông nghiệp và hợp tác xã

tín dụng.

Các doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa thuộc lĩnh vực đặc thù như:

Điện lực, dầu khí, bảo hiểm, chứng khoán... được áp dụng chế độ kế toán đặc

thù do Bộ Tài chính ban hành hoặc chấp thuận cho ngành ban hành.

Các doanh nghiệp nhỏ và vừa là công ty con thực hiện chế độ kế toán

theo quy định của công ty mẹ.

Chế độ kế toán doanh nhiệp nhỏ và vừa được xây dựng trên cơ sở áp

dụng đầy đủ 7 chuẩn mực kế toán thông dụng, áp dụng không đầy đủ 12

chuẩn mực kế toán và không áp dụng 7 chuẩn mực kế toán do không phát

sinh ở doanh nghiệp nhỏ và vừa hoặc do quá phức tạp không phù hợp với

doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Theo chế độ kế toán 48 quy định về lập báo cáo tài chính cuối năm

được trình bày theo VAS 21-giảm bớt các yêu cầu trình bày trong báo cáo.

Hệ thống báo cáo tài chính của DNNVV theo chế độ kế toán 48 được quy

định cụ thể như sau:

Mục đích :