Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Ngành hàng không Việt Nam - Thực trạng và giải pháp phát triển

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA KINH TẾ -------*****-------

NGUYỄN HUY DƯƠNG NGÀNH HÀNG KHÔNG VIỆT NAM THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ

HÀ NỘI - 2005

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA KINH TẾ -------*****-------

NGUYỄN HUY DƯƠNG NGÀNH HÀNG KHÔNG VIỆT NAM

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN

CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ CHÍNH TRỊ

MÃ SỐ: 5.02.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. PHAN HUY ĐƯỜNG

HÀ NỘI - 2005

PhÇn më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Trong xu thế toàn cầu hoá, khu vực hoá đang diễn ra hết sức mạnh mẽ và nhanh chóng, trong điều kiện nền kinh tế thị trường mở, việc giao lưu kinh tế văn hoá… giữa các quốc gia trên thế giới ngày càng được tăng cường mở rộng. Từ đó, vấn đề đặt ra cho mỗi quốc gia phải quan tâm đến việc nâng cấp phát triển các cơ sở hạ tầng giao thông vận tải. Vì vậy, phát triển Ngành giao thông vận tải nói chung và phát triển Ngành hàng không nói riêng đều được các quốc gia hết sức coi trọng.

Ngành hàng không Việt Nam trong thời gian qua đã có những đóng góp tích cực cho sự tăng trưởng, phát triển kinh tế đất nước nói chung, cho sự phát triển kinh tế đối ngoại và giao lưu văn hoá với các nước nói riêng. Tuy nhiên Ngành hàng không Việt nam vẫn còn những hạn chế, chưa thực sự phát huy được hết tiềm năng và lợi thế của Ngành, hiệu quả kinh tế xã hội chưa cao, và sức cạnh tranh còn hạn chế.

Do vậy, việc cấp bách đặt ra là cần phải có lời giải xác đáng cho việc khai thác tiềm năng, phát triển Ngành hàng không Việt Nam trở thành Ngành kinh tế - kỹ thuật hiện đại ngang tầm trình độ phát triển của các nước trong khu vực và thế giới, phục vụ công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Mặt khác việc mở rộng, phát triển Ngành hàng không Việt Nam là hết sức cần thiết trong điều kiện hội nhập quốc tế có nhiều thời cơ và thách thức hiện nay.

Víi nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn nh trªn, viÖc t×m hiÓu v¯ nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò: “Ngµnh hµng kh«ng ë ViÖt Nam - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn” l¯ hÕt søc cÇn thiÕt v¯ t«i chän ®ã l¯m ®Ò t¯i LuËn v¨n tèt nghiÖp cña m×nh.

2. T×nh h×nh nghiªn cøu

Ngành hàng không có vai trò, vị trí hết sức quan trọng trong nền kinh tế nói chung, trong quan hệ kinh tế và giao lưu văn hoá quốc tế nói riêng, do đó việc phát triển ngành Hàng không Việt Nam đã được các Cơ quan chức năng, một số nhà nghiên cứu quan tâm nghiên cứu, một số công trình cụ thể như sau:

-1-

-TS. Lê Thế Bình:“ Phát triểnHãng hàng không quốc gia Việt Nam đến năm 2007’’ Tạp chí hàng không – Tháng 8 năm 2002.

- Đề án chiến lược phát triển Ngành Hàng không Dân dụng Việt Nam đến năm 2010; Nhà xuất bản chính trị quốc gia - năm 1997.

- Những vấn đề cơ bản về chiến lược phát triển của Ngành Hàng không Dân dụng Việt Nam trong những năm đầu thế kỷ XXI ; Cục hàng không- tháng 08 năm 1999.

- Tạp chí Hàng không Việt Nam – Các bài viết đăng trên số: Tháng 5 - 1995; Tháng 8- 1995; Tháng 6- 2003.

- ICAO: ANNEX 14 – Những khuyến cáo của Tổ chức Hàng không dân dụng Quốc tế …

- TS. Nguyễn Sỹ Hưng: “ Kinh doanh Cảng hàng không ” - Tạp chí hàng không- Tháng 8 – 1996.

- TS. Võ Anh Tú: “ Quy hoạch và phát triển Cảng hàng không ” - Năm 2003

Các công trình nghiên cứu, các bài viết trên các Báo, Tạp chí Hàng không Việt Nam và một số Luận án trên đây đã đề cập đến các khía cạnh khác nhau về phát triển Ngành hàng không Việt Nam.

Tuy nhiên, do mục đích, đối tượng, phạm vi và thời điểm nghiên cứu, các công trình nghiên cứu trên chưa phân tích đầy đủ về thực trạng và giải pháp phát triển Ngành hàng không Việt Nam, vì vậy việc tiếp tục nghiên cứu vấn đề trên là có ý nghĩa quan trọng và cần thiết.

3. Môc tiªu vµ nhiÖm vô nghiªn cøu Môc tiªu cña LuËn v¨n lµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn ngµnh Hµng kh«ng ViÖt Nam thêi gian tíi. §Ó thùc hiÖn ® îc môc tiªu nµy, t¸c gi¶ ®· ®Ò ra nhiÖm vô nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ:

- Lµm râ mét sè vÊn ®Ò vÒ ngµnh Hµng kh«ng;

- §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ngµnh Hµng kh«ng ViÖt Nam tõ n¨m 1995 ®Õn nay;

- Trªn c¬ së c¸c ph©n tÝch trªn, ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m

ph¸t triÓn ngµnh Hµng kh«ng ViÖt Nam đến năm 2015.

4. §èi t îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu

* §èi t îng nghiªn cøu: Ngµnh hµng kh«ng d©n dông ViÖt Nam

* Ph¹m vi nghiªn cøu:

-2-

- VÒ thêi gian: LuËn v¨n tËp trung nghiªn cøu thùc tr¹ng ngµnh Hµng kh«ng ViÖt Nam tõ n¨m 1995 ®Õn nay, ®©y ® îc coi lµ mèc thêi gian mµ nhiÒu Ngµnh cã sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ vÒ kinh tÕ vµ c¬ së h¹ tÇng kü thuËt.

- VÒ kh«ng gian: Ngµnh Hµng kh«ng ë ViÖt Nam - VÒ néi dung: D íi gãc ®é kinh tÕ chÝnh trÞ, luËn v¨n nghiªn cøu ngành hàng không ViÖt Nam nh lµ mét nh©n tè thóc ®Èy xu thÕ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ vµ héi nhËp cña ViÖt Nam. LuËn v¨n sÏ chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng gi¶i ph¸p, chÝnh s¸ch mang tÝnh vÜ m« cho toµn ngµnh vµ sÏ kh«ng ®i s©u vµo nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh t¸c nghiÖp trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng nh trong viÖc tæ chøc thùc thi chÝnh s¸ch ®èi víi tõng lÜnh vùc, tõng H·ng, tõng C¶ng hµng kh«ng riªng lÎ. 5. Ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu

§Ó lµm râ nh÷ng néi dung c¬ b¶n ®· ®Æt ra cña LuËn v¨n, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu t¸c gi¶ sö dông ph ¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. Ngoµi ra cßn sö dông mét sè ph ¬ng ph¸p: ph ¬ng ph¸p kÕt hîp ph©n tÝch víi tæng hîp, ph ¬ng ph¸p thèng kª, so s¸nh, ph©n tÝch dù b¸o… trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu.

6. Dù kiÕn nh÷ng ®ãng gãp míi cña LuËn v¨n

- HÖ thèng ho¸ mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ngµnh Hµng kh«ng.

- Ph©n tÝch chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngµnh hµng kh«ng cña mét sè n íc vµ rót ra bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam.

- Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng ngµnh Hµng kh«ng ë ViÖt Nam tõ n¨m 1995 ®Õn nay ®Ó tõ ®ã thÊy ® îc nh÷ng mÆt cßn tån t¹i, h¹n chÕ vµ vÊn ®Ò ®Æt ra trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ngµnh trong thêi gian qua.

- Trªn c¬ së nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn, ®¸nh gi¸ vÒ thùc tiÔn, t¸c gi¶ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu ph¸t triÓn ngµnh Hµng kh«ng đến năm 2015.

7. KÕt cÊu cña LuËn v¨n

Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, phô lôc vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi

dung chÝnh cña LuËn v¨n gåm 3 ch ¬ng nh sau:

Ch ¬ng 1: Ngµnh Hµng kh«ng và kinh nghiệm phát triển hàng không

của một số nước trên thế giới

Ch ¬ng 2: T×nh h×nh ph¸t triÓn cña ngµnh hµng kh«ng ViÖt Nam từ

năm 1995 đến nay

Ch ¬ng 3: Quan ®iÓm ®Þnh h íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ngµnh hµng

kh«ng ViÖt Nam đến năm 2015

-3-

ch ¬ng 1: NGÀNH HÀNG KHÔNG VÀ KINH NGHIỆM CỦA MỘT SỐ NƢỚC TRÊN THẾ GIỚI VỀ PHÁT TRIỂN HÀNG KHÔNG

1.1. Đặc điểm và vai trò của ngành hàng không trong nền kinh tế

1.1.1. Ngành hàng không và đặc điểm của nó

1.1.1.1. Giíi thiÖu chung vÒ ngµnh hµng kh«ng

Trong những thập kỷ gần đây, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, kỹ thuật đã lµm biến đổi sâu sắc trong mọi lĩnh vực từ kinh tế đến văn hoá, xã hội của tất cả các quốc gia trên thế giới. Các quốc gia chỉ có thể phát triển khi t¹o dùng ® îc mét cơ sở hạ tầng kinh tÕ kü thuËt tốt, trong đó hạ tầng c¬ së của ngành giao thông vận tải cã mét vai trß rÊt quan träng, vì giao thông là mạch máu kinh tế. §Æc biÖt trong xu thÕ toµn cÇu hãa nh hiÖn nay th× h¹ tÇng c¬ së cña lÜnh vùc (ngµnh) Hµng kh«ng ® îc coi nh lµ bé mÆt cña quèc gia. Mặc dù ngành hàng không ra đời muộn nhất so với các loại hình vận tải khác nhưng nó lại là ngành phát triển nhanh nhất nhờ ưu điểm vượt trội đó là có vận tốc cao làm cho thời gian di chuyển ngắn. Chính nhờ ưu thế này, hàng không dân dụng là một ngành kinh tế - kỹ thuật mũi nhọn trong hệ thống giao thông vận tải, nó có vai trò rất quan trọng đối với nền kinh tế, đối với quốc gia. Khi vận tải hàng không phát triển thì sẽ làm cho cơ sở hạ tầng quốc gia phát triển và mang lại nhiều giá trị kinh tế cho đất nước và nó sẽ thúc đẩy sự phát triển của các ngành khác.

Hàng không là một ngành công nghiệp đòi hỏi tính đồng bộ và chuyên môn hoá cao. Sự phát triển của ngành công nghiệp hàng không là sự phát triển đồng thời của ba bộ phận trong hệ thống cơ sở hạ tầng của ngành hàng không là: Hãng vận chuyển hàng không; Cảng HK (hàng không) sân bay; Quản lý không lưu.

Thế kỷ XX được coi là kỷ nguyên của ngành hàng không. Trước thế kỷ XX, con người luôn mơ ước có thể bay được như các loài chim để chinh phục được khoảng không bao la. Những bản phác thảo chiếc tàu bay thô sơ nhất của Leona De Vanhxi, những chuyến bay thử không thành công của con người cùng với cánh diều đã minh chứng cho điều này. Ước mơ ấy chỉ được thực hiện thực sự khi vào ngày 9 tháng 12 năm 1903, hai anh em nhà Wrights đã cho bay thử lần đầu tiên chiếc máy bay do con người chế tạo tại thành phố Kity Hawk Bang

-4-

Bắc Caroline (Mỹ). Khi đó, nơi để cho chiếc máy bay này cất hạ cánh chỉ là một bãi đất nện (airfeld). Mặc dù chiếc máy bay thô sơ đầu tiên này chỉ bay được vài chục mét nhưng đây là sự kiện đã đánh dấu bước khởi đầu sự phát triển rực rỡ của ngành công nghiệp vận tải hàng không.

Trong chiến tranh thế giới lần thứ nhất, máy bay được sử dụng chủ yếu cho mục đích quân sự, động cơ phản lực đã thay thế cho máy bay cánh quạt. Để đáp ứng yêu cầu vận tải trong quân sự đồng thời để đáp ứng được các yêu cầu đường băng (aerodrome) cho phép các máy bay có công suất nhỏ, vận tốc vừa phải cất hạ cánh. Sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, hàng không dân dụng mới thực sự phát triển. Với xu hướng thương mại hoá, các máy bay mới ra đời với công suất ngày càng lớn và hiện đại, đường băng phát triển thành cảng hàng không (Airport) ngoài các dịch vụ cho tàu bay cất hạ cánh còn bao gồm các dịch vụ hỗ trợ.

Cùng với sự hiện đại của các máy bay và nhu cầu ngày càng cao của khách hàng, Cảng HK cũng phát triển không ngừng trở thành các thành phố Cảng HKSB (Airport city), ngoài các dịch vụ cung cấp cho lĩnh vực HKDD (hàng không dân dụng) còn có các dịch vụ như trong thành phố để cho hành khách vận chuyển bằng đường hàng không cảm thấy thoả mái nhằm nâng cao chất lượng phục vụ hành khách. Airport city còn phát triển cao hơn thành các tổ hợp HKSB khổng lồ (mega airport), cung cấp nhiều dịch vụ và hiện đại hơn, mọi nhu cầu của khách hàng đều được đáp ứng.

Mặc dù trải qua các quá trình phát triÓn từ sự đơn giản cho đến sự phức tạp, đảm bảo tiện nghi thì Cảng HKSB vẫn luôn đảm đương được các chức năng cơ bản của nó là phục vụ hành khách, hành lý, hàng hoá và tàu bay. Với tổng số gần 40.000 sân bay các loại, hàng năm tổng lưu lượng khách thông qua đạt trên 1,5 tỷ người, hệ thống các Cảng HKSB đang phát triển mạnh.

ë mçi mét khu vùc, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ngµnh Hµng kh«ng l¹i cã sù sím, muén kh¸c nhau. Các nước khu vực châu Á có lịch sử phát triển muộn hơn các nước châu Âu. Từ sau chiến tranh thế giới lần thứ II kết thúc cùng với việc khôi phục nền kinh tế, Hàng không của các nước Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Hồng Kông, Đài Loan bắt đầu tiếp cận với hàng không thế giới, tiếp theo là các nước khu vực Đông nam Á như Thái Lan, Singapore, Malaysia, Indonesia và Việt Nam. Nền kinh tế của các nước châu Á có tốc độ phát triển nhanh và thu hút đầu tư của các nước trên thế giới, vì vậy mặc dù ra

-5-

đời muộn nhưng hàng không của các nước châu Á đã có tốc độ phát triển nhanh, các quốc gia luôn coi trọng đầu tư để phát triển hàng không dân dụng nhằm nâng cao khả năng quan hệ quốc tế thu hút nguồn đầu tư, phát triển du lịch. Hiện tại các nước trên đã cạnh tranh được với hàng không các nước tiên tiến ở các châu lục khác.

Ở khu vực liên minh châu Âu Lịch sử phát triển hàng không dân dụng thế giới bắt đầu từ các nước này, từ kỹ thuật chế tạo tàu bay, các thiết bị kỹ thuật hàng không, các sân bay hiện đại với các trung tâm vận chuyển hành khách hàng hoá lớn ở các thành phố lớn nối mạng với các sân bay, các trung tâm lớn trên thế giới. Hiện tại các các nước như Anh, Pháp, Đức, Hà Lan…là những nước có tiềm lực lớn trong lĩnh vực hàng không.

Tự do hoá thương mại bắt đầu được khởi xướng từ Bắc Mỹ, nhưng nó đã lan nhanh sang các nước châu Âu và tới các khu vực khác trên thế giới, điều này sẽ làm cho các quốc gia, kể cả những quốc gia đang phát triển và những nước kém phát triển ngày càng phụ thuộc vào nhau, đồng thời thúc đẩy dịch vụ hàng không tăng mạnh.

Chính phủ các nước Phương Tây đang vật lộn nhằm điều chỉnh các nền kinh tế của họ cho phù hợp với thực tế thế giới đang bên bờ xung đột, theo đó mức tăng trưởng kinh tế đã chững lại hoặc sụt giảm. Nước Anh đã sửa đổi những quy định về cách thức đầu tư tiền của các công ty bảo hiểm trong cố gắng nhằm ngăn chặn sự sụt giảm hơn nữa của thị trường chứng khoán Luân Đôn. Ngân hàng Thuỵ Sĩ, ngân hàng TW châu Âu (ECB) theo yêu cầu của Nhật Bản, đã giúp đỡ bằng cạnh tranh mua đồng euro và bán đồng yên. Hàng không của các nước châu Âu đã có sự liên kết chặt chẽ tạo thành một mạng lưới rộng lớn, nhằm chiếm lĩnh thị trường thế giới, với các chính sách đổi mới không ngừng về trang thiết bị, công nghệ tiên tiến, đảm bảo an toàn và tiện nghi ngày càng cao của hành khách.

Víi Khu vực châu Mỹ, nói đến hàng không khu vực châu Mỹ là nói đến sự phát triển và bành trướng của hàng không nước Mỹ, với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế và những tiến bộ khoa học kỹ thuật, Mỹ đã xây dựng ngành hàng không phát triển toàn diện, từ công nghiệp chế tạo tàu bay, các thiết bị kỹ thuật hiện đại, hệ thống các sân bay có công suất lớn với mạng đường bay toàn cầu.

-6-

Ưu thế kinh tế, khoa học kỹ thuật của Mỹ tiếp tục một thời kỳ đáng kể, nhưng tỷ trọng GNP của Mỹ trong GNP của toàn cầu sẽ giảm sút sau khi lên tới đỉnh cao vào cuối thế kỷ 20. Trong thế kỷ 20, Mỹ là nước được lợi nhiều nhất từ cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật mới và từ hoà bình. Sau chiến tranh thế giới lần thứ 2 Mỹ đã tập trung đầu tư phát triển hàng không dân dụng, chế tạo tàu bay, xây dựng các sân bay lớn, các trang bị hiện đại phục vụ hàng không, xây dựng các trung tâm trung chuyển hàng hoá phân phối toàn cầu. Hiện nay các hãng hàng không của Mỹ; Tập đoàn chế tạo máy bay Boeing vẫn là các đối thủ cạnh tranh của các hãng hàng không và các Tập đoàn chế tạo lớn khác.

1.1.1.2. §Æc ®iÓm của ngµnh Hµng kh«ng

Hµng kh«ng thÕ giíi ngµy nay cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh sau ®©y:

* C«ng nghÖ thay ®æi nhanh

§æi míi c«ng nghÖ trong ngà nh hµng kh«ng lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc kÓ tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay, nh÷ng næi bËt nhÊt lµ thµnh tùu trong nh÷ng n¨m thÕ chiÕn thø II ®Ó råi sau ®ã nh÷ng m¸y bay qu©n sù tiªn tiÕn ® îc ® a vµo phôc vô môc tiªu d©n dông. §Çu nh÷ng n¨m 60 sù ra ®êi cña ®éng c¬ ph¶n lùc c¸nh qu¹t ®· lµm t¨ng tèc ®é vµ kÝch cì m¸y bay t¨ng gÊp 3 lÇn nhê chuyÓn tõ B720B (1960) ®Õn B747(1970). N¨m 1980 trë l¹i ®©y ®¸nh dÊu b»ng viÖc ¸p dông c«ng nghÖ tin häc cao vµo s¶n xuÊt vµ ®iÒu kiÓn m¸y bay (®iÓm h×nh lµ A320), n©ng cao hiÖu suÊt khai th¸c m¸y bay cã ®éng c¬ kÐp ®Ó khai th¸c c¸c tuyÕn bay tÇm trung t©m vµ tầm xa thay thÕ m¸y bay tÇm xa truyÒn thèng (B777). §èi víi c«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y bay ®· cã ¶nh h ëng s©u s¾c ®Õn nhiÒu khÝa c¹nh kinh tÕ - kü thuËt trong ngµnh hµng kh«ng thÕ giíi, ®ã lµ:

- Gi¶m møc tiªu thô nhiªn liÖu;

- Gi¶m chi phÝ khai th¸c tÝnh trªn mét ®¬n vÞ t¶i cung øng;

- T¨ng nhu cÇu tµi trî ®Ó mua m¸y bay míi.

* T¨ng tr ëng nhanh về khèi l îng vËn t¶i hµng kh«ng

So víi nhiÒu ngµnh kinh tÕ kh¸c, vËn t¶i hµng kh«ng cã møc t¨ng tr ëng cao vµ æn ®Þnh trong thêi gian dµi. Trong giai ®o¹n 1955 - 1969, c¸c h·ng hµng kh«ng th êng ®¹t møc t¨ng tr ëng b×nh qu©n 14%. Nh÷ng giai ®o¹n tiÕp theo, tuy møc t¨ng tr íc nµy kh«ng ®¹t cao nh nhưng ®¹t møc t¨ng trưởng cña nÒn kinh tÕ.

Trong mÊy thËp kú gÇn ®©y, ch©u ¸- TBD lu«n lµ khu vùc cã møc t¨ng tr ëng cao vÒ vËn t¶i hµng kh«ng so víi møc chung cña thÕ giíi. Trong gai ®o¹n

-7-

1980-1994, khèi l îng vËn t¶i hµnh kh¸ch trong khu vùc đạt 3,5% n¨m cña thÕ giíi. N¨m 1992, vËn t¶i hµnh kh¸ch th êng lÖ trong khu vùc ®¹t møc t¨ng tr ëng kû lôc 13,3%, sau ®ã ®Õn n¨m 1995 cã khuynh h íng æn ®Þnh trë l¹i ë møc 10% so víi møc trung b×nh cña thÕ giíi lµ 7%.

* Møc lîi nhuËn thÊp

MÆc dï cã møc t¨ng tr ëng cao vÒ khèi l îng vËn t¶i hµng kh«ng còng cã xu thÕ t¨ng lªn, nhưng møc lîi nhuËn cña c¸c hµng kh«ng trªn thÕ giíi vÉn ë møc thÊp, ®Æc biÖt lµ trong 1/4 thËp kû trë l¹i ®©y, do ®Çu t c¬ b¶n rÊt lín, møc ®é c¹nh tranh gay g¾t víi cung t¨ng nhanh quá cÇu nªn møc t¨ng gi¸ c íc kh«ng theo kÞp víi møc t¨ng chi phÝ, gi¸ mét ghÕ m¸y bay ®ã tăng tõ kho¶ng 48.000 USD trong n¨m 1974( B727) lªn 226.400USD trong n¨m 1982 - 1992 mÆc dï x¨ng dÇu hµng kh«ng vÉn ch a gi¶m, nhưng tû träng cña nã trong tæng chi phÝ cña c¸c h·ng hµng kh«ng bay th êng lÖ cña ICAO ®· gi¶m tõ 27,2% xuèng chØ cßn 12,0%, cã nghÜa lµ møc chi phÝ cho c¸c dÞch vô kh¸c ®· t¨ng nªn trªn 2 lÇn. Nhu cÇu ®Çu t trong c¸c h·ng kh«ng thÓ hiÖn ë chç trong n¨m 1993 lîi nhuËn tµi s¶n cña c¸c h·ng hµng kh«ng th êng lÖ cña ICAO lµ 270,14 tû USD so víi 243,57 tû USD trong n¨m 1992, t¨ng 10, 9%, Trong ®ã gi¸ trÞ cña ®éi m¸y bay t¨ng 16%, tõ 44 lªn 46% tæng gi¸ trÞ tµi s¶n. MÆc dï ®Çu t lín nh vËy, trong n¨m 1993 lîi nhuËn cña c¸c h·ng hµng kh«ng th êng lÖ chØ b»ng 1,1% tæng doanh thu khai th¸c, trong khi trong 3 n¨m liÒn hä chÞu lç (0,8% trong n¨m 1990, 0,2% n¨m 1991 vµ 0,7% n¨m 1992).

1.1.1.3. Đặc trưng ph¸t triÓn cña hµng kh«ng thÕ giíi ngµy nay

* T nh©n ho¸ vµ quèc tÕ c¸c h·ng hµng kh«ng

T nh©n ho¸ c¸c h·ng hµng kh«ng để gi¶m phÇn së h÷u nhµ n íc trong c¸c h·ng hµng kh«ng ®· cã, hoÆc thµnh lËp míi c¸c h·ng hµng kh«ng víi sù tham gia cña khu vùc t nh©n trong nuíc vµ c¸c ph¸p nh©n n íc ngoµi. T nh©n ho¸ là xu thÕ ph¸t triÓn chung cña kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay. Trong vËn t¶i hµng kh«ng nã thÓ hiÖn ë c¸c møc ®é kh¸c nhau:

- Së h÷u nhµ n íc chiÕm ®a sè;

- Së h ò tư nh©n trong n íc chiÕm ®a sè;

- Kh«ng cã sù tham gia vèn cña ph¸p nh©n n íc ngoµi;

- Kh«ng cã sù tham gia vèn nhµ n íc;

- Kh«ng h¹n chÕ vèn gãp cña ng íc ngoµi.

-8-

Tuy nhiªn, do quan ®iÓm coi hµng kh«ng d©n dông lµ ngµnh ho¹t ®éng c«ng Ých vÉn cã gi¸ trÞ ë nhiÒu quèc gia, ®ång thêi ho¹t ®éng hµng kh«ng d©n dông liªn quan chÆt chÏ ®Õn an ninh quèc phßng, nªn qu¸ tr×nh t nh©n ho¸ c¸c h·ng hµng kh«ng diÔn ra chËm ch¹p h¬n vµ thËn träng h¬n nhiÒu so víi b íc ®i chung cña toµn bé nªn kinh tÕ quèc d©n. HÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, ngo¹i trõ Mü ®Òu thµnh lËp h·ng hµng kh«ng quèc gia (Flag Carrier Airlines) hoÆc quèc h÷u ho¸ c¸c h·ng hµng kh«ng t nh©n. VÊn ®Ò quèc tÕ ho¸ cßn ® îc xem xÐt thËn träng h¬n n÷a. Ngay ë Mü, lµ n íc ®Ò xuíng vµ ®i tiªn phong trong t nh©n ho¸ c¸c h·ng hµng kh«ng, v× lý do an ninh quèc gia cho ®Õn nay vÉn h¹n chÕ ®Çu t cho c¸c h·ng hµng kh«ng và các cơ sở hàng không khác. Mét chuyªn viªn cã thÈm quyÒn cña Nhµ tr¾ng kh¼ng ®Þnh t¹i Héi nghÞ quèc tÕ London n¨m 1992 r»ng: '' Cã nh÷ng mèi quan t©m vÒ an ninh quèc gia cÇn ® îc tho¶ m·n tr íc hÕt, nªn cÇn h¹n chÕ më réng cöa cho c¸c nhµ ®Çu t n íc ngoµi''.

T nh©n ho¸ lµ b íc ®i cña chñ thuyÕt kinh tÕ tù do c¹nh tranh (Laissez - Faire Economic) ®ang thèng trÞ ë nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi, ®ång thêi còng lµ yªu cÇu cÊp b¸ch nh»m c¾t gi¶m chi tiªu ng©n s¸ch nhµ n íc. Bªn c¹nh ®ã, cßn ph¶i kÓ ®Õn xu thÕ th ¬ng m¹i ho¸ ho¹t ®éng cña c¸c h·ng hµng kh«ng së h÷u nhµ n íc. NhiÒu quèc gia trong khi vÉn duy tr× së h÷u nhµ n íc ®èi víi h·ng hµng kh«ng quèc gia cña m×nh, ®· tæ chøc l¹i nã theo h íng ho¹t ®éng nh mét c«ng ty t nh©n trong m«i tr êng c¹nh tranh th ¬ng m¹i. C¸c h·ng hµng kh«ng ch©u ¢u nh Air France vµ Lufthans, mÆc dï së h÷u nhµ n íc cßn chiÕm tû träng lín l¹i ho¹t ®éng nh»m môc ®Ých th ¬ng m¹i nhiÒu h¬n lµ theo c¸c tiªu chuÈn c«ng Ých.

Theo tµi liÖu cña hiÖp héi vËn t¶i quèc tÕ (ITF), trong thêi kú 1980 -1992 c¬ cÊu së h÷u víi c¸c h·ng hµng kh«ng trªn thÕ giíi ®· cã thay ®æi ®¸ng kÓ theo h íng t¨ng c êng t nh©n, tõ 42% n¨m 1980 t¨ng lªn thµnh 54% trong năm 1990. T¹i thêi ®iÓm n¨m 1994, trong khi cã nhiÒu h·ng hµng kh«ng cã 100% vèn nhµ n íc (nh Thai Airways, Garuda Indonesa Airlines, Royal Jufthansa Airlines, LOT Polisnes...) c¸c h·ng hµng kh«ng cã vèn nhµ n íc chiÕm tû lÖ trong lín (nh Singapore Airlines (54,27%), Malaysia Airlines(64,89%) Iberia (99,8%), Air France (99,4%), Finnnair (70%), Australia Airlines (51,9%) Lufthansa (51%), Th× mét sè h·ng hµng kh«ng kh¸c ®· tiÕn hµnh t nh©n ho¸ m¹nh mÏ víi sù gãp vèn ®Çu t n íc ngoµi, nh Cathay Pacific, Air New Zealand, All Nipon Airways, KLM Royal Dutch Airlines, US Air...

T nh©n ho¸, ®Æc biÖt lµ b¸n cæ phÇn cho n íc ngoµi, th êng chÞu sù kiÓm

so¸t chÆt chÏ cña Nhµ n íc. Tû lÖ cæ phiÕu cña h·ng hµng kh«ng b¸n cho nø¬c

-9-

ngoµi th êng bÞ khèng chÕ ë møc kh«ng qu¸ 49%, cã nhiÒu khi cßn thÊp h¬n.

ThÝ dô, theo luËt cña Mü, c¸c nhµ ®Çu t n íc ngoµi chỉ được phÐp mua tèi ®a

25% cæ phiÕu cña h·ng hµng kh«ng Mü, cßn quyÒn bá phiÕu (Voting Right) chØ

khèng chÕ ë møc 19%.

* PhÝ ®iều tiÕt vËn dông trong hµng kh«ng

Kh¸c víi nh÷ng thËp kú tr íc ® îc ®Æc tr ng bëi ®iÒu tiÕt nhµ n íc chÆt chÏ ho¹t ®éng vËn t¶i hµng kh«ng trong khu«n khæ quèc gia vµ trªn c¬ së ®iÒu tiÕt song ph ¬ng, nh÷ng thËp kû cuèi cña thÕ kû XX ® îc ®Æc tr ng bëi xu thÕ gi¶m dÇn møc ®é kiÓm so¸t nhµ n íc vµ thay thÕ b»ng tù do ho¸ c¹nh tranh trong khu«n khæ quèc gia, c¸c hiÖp ®Þnh song ph ¬ng phi ®iÒu tiÕt, thùc hiÖn nguyªn t¾c ''më cöa bÇu trêi'' song ph ¬ng (nh c¸c tr êng hîp Mü - Singapore, Mü - Hµn Quèc, Úc - New Zealand.., ®Èy m¹nh c¸c hiÖp ®Þnh ®a ph ¬ng (nh hiÖp ®Þnh ®a ph ¬ng vÒ c¸c quyÒn th ¬ng m¹i cña dÞch vô hµng kh«ng th êng lÖ ë ch©u ¢u (Paris, 30/41/1956), hiÖp ®Þnh ®a ph ¬ng vÒ c¸c quyÒn th ¬ng m¹i cña c¸c dÞch vô hµng kh«ng th«ng th êng lÖ trong ASEAN (Manila, 13/3/1971), Tuyªn ng«n Yamoussoukro vÒ chÝnh s¸ch vËn t¶i hµng kh«ng ch©u Phi míi (10/1988 - 9/1994..) cho ®Õn t¹o thÞ tr êng vËn t¶i hµng kh«ng chung, ®iÓn h×nh lµ tr êng hîp cña céng ®ång ch©u ¢u (EU) víi sù tham gia cña Nauy vµ Thuþ Điển tõ th¸ng 1/1994, c¸c quèc gia c«ng íc Andean (Balivia, colmbia, Ecuador, Peru vµ Vunezuela) kh«ng trong ph¹m vi hiÖp ®Þnh chung vÒ th ¬ng m¹i dÞch vô (GATS), bao gåm c¸c lÜnh vùc CRS, tiÕp thÞ vµ b¸n, söa ch÷a vµ b¶o hµnh kh«ng chung trong khu«n khæ AESAN (kh¶ n¨ng cã thÓ thùc hiÖn tr íc n¨m 2010).

Nh×n chung, phÝ ®iÒu tiÕt trong ngµnh hµng kh«ng d©n dông ® îc b¾t ®Çu tõ phÝ ®iÒu tiÕt trong ph¹m vi thÞ tr êng trong n íc vµ trong c¸c khèi thÞ tr êng (Market Blocs)- ® îc khëi ®éng bắt ®Çu b»ng b¸o c¸o n¨m 1974 cña tæng thèng Kennedy lµm c¬ së ®Ó ra ®êi LuËt phÝ ®iÒu tiÕt vËn t¶i hµng kh«ng n¨m 1978 cña Mü (Airlines Deregulatinon Ac of 1978) d íi chÝnh quyÒn Carter, tõ ®ã lan réng ra ®Õn New Zealand (1983), Canada (1987) Úc (1990), Andean (1991)…

* Hîp nhÊt vµ liªn kÕt c¸c h·ng hµng kh«ng

Hîp nhÊt vµ liªn kÕt c¸c h·ng hµng kh«ng võa t îng tr ng cho c¸c qu¸ tr×nh tÝch tô t b¶n, võa lµ hËu qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh tù do ho¸ vËn t¹i hµng kh«ng. Trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ c¹nh tranh, c¸c h·ng hµng kh«ng nhá vµ võa nhanh chãng bÞ l©m vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n hoÆc buéc ph¶i hîp nhÊt hoÆc liªn kÕt l¹i ®Ó tån t¹i, hoÆc bÞ s¸p nhËp vµo c¸c h·ng hµng kh«ng lín m¹nh h¬n, tõ ®ã

-10-

h×nh thµnh c¸c h·ng hµng không khæng lå cã tÝnh toµn cÇu (Globat Mega - Carrier). §iÒu nµy thÓ hiÖn râ qu¸ tr×nh tËp trung ho¸ ë Mü, vµo th¸ng 1/1992 bèn h·ng hµng kh«ng hµng ®Çu kiÓm so¸t 70% thÞ tr êng trong n íc, xu thÕ hîp nhÊt nµy ® îc minh ho¹ b»ng viÖc hîp nhÊt c¸c h·ng hµng kh«ng diÔn ra ë Canada. Trong n¨m 1984 h·ng hµng kh«ng quy m« quèc gia (National Carrier) hîp nhÊt víi 2 h·ng hµng kh«ng: CPAir và h·ng Canadian Airines international (năm 1986). §Õn n¨m 1992 l¹i cã dù ¸n hîp nhÊt 3 h·ng hµng kh«ng lín nhÊt n íc: Air Canada, Canadian Canadian Int,l vµ WardAir - thµnh h·ng hµng kh«ng Mapleflot.

Trong n¨m 1993, qu¸ tr×nh nµy diÔn ra ë Mehico (Hîp nhÊt gi÷a Aeromexico vµ Mexicana), PhÇn lan (Finair ''th«n tÝnh '' c¸c thµnh viªn cña m×nh lµ Finnaviation vµ Karair), Ấn ®é (hîp ®ång gi÷a Indian Airlines), óc (Australian Airines trë thµnh bé phËn của hãng quèc gia Quantas)... Qu¸ tr×nh liªn kÕt c¸c h·ng hµng kh«ng còng diÔn ra ngoµi khu«n khæ mét quèc gia th«ng qua viÖc b¸n cæ phÇn cho n íc ngoµi (US Air b¸n 25% cæ phÇn cho n íc ngoµi, World Airwayr vµ Kiwi International Airines b¸n cæ phÇn t ¬ng øng cho Malaysian vµ Romanian, Aeromexico mua 49 % cæ phÇn cña Aeroperu). Trong khu vùc ch©u ¸- TBD, c¸c nhµ ®Çu t n íc ngoµi th êng quan t©m ®Õn c¸c h·ng hµng kh«ng cã quy m« t ¬ng ®èi nhá míi ® îc thµnh lËp, nh Jet Airways of India (40% cæ phÇn chia ®Òu cho Gulf vµ Kuait Airways), Royal Air Cambaodege (40% cho Singapore Airlines) Air Tahiti Nui (51% cho Corsair), Mayanmar Airways International (liªn doanh gi÷a Mayanmar Airways vµ Highsonis Enterprise Pte. Ltd. of singapore)...

Mét trong nh÷ng c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó c¸c h·ng hµng kh«ng lín trªn thÕ giíi liªn kÕt víi nhau, víi c¸c c«ng ty dÞch vô, th«n tÝnh c¸c h·ng hµng kh«ng nhá yÕu vµ hội nhËp thÞ tr êng hµng kh«ng thÕ giíi lµ sö dông c¸c hÖ thống ®Æt vµ gi÷ chç b»ng m¸y tÝnh (CRS). Nhê c«ng cô nµy mµ h·ng hµng kh«ng hïng m¹nh cµng cñng cè thªm n¨ng lùc c¹nh tranh theo nhiÒu khÝa c¹nh:

- Nh÷ng nghiªn cøu ë Mü cho thÊy 70-90% sè l îng ®Æt chç CRS ® îc thùc hiÖn tõ tr¹ng th¸i h×nh hiÓn thÞ (Display Screen ) ®Çu tiªn, 50% tõ dßng ®Çu tiªn, trong khi mét thÞ tr êng lín ®Õn 20 trang mµn h×nh th«ng tin. Do ®ã, c¸c h·ng hµng kh«ng së h÷u CRS sÏ t¨ng ® îc l îng b¸n b»ng c¸ch ® a th«ng tin vÒ h×nh thøc lªn ®Çu.

- T¨ng doanh thu trªn mçi ghÕ m¸y bay nhê ¸p dông nhiÒu møc gi¸ c íc thuËt ng÷ chuyªn m«n cßn gäi lµ '' kiÓm so¸t tồn ®äng'' Inventory Control) - nhê

-11-

®ã gi¶m ® îc ghÕ trèng chç trªn mçi chuyÕn bay xuyªn §¹i t©y d ¬ng (m¸y bay Boeing747).

- N¾m th«ng tin tiÕp thÞ, nhê CRS mµ h·ng hµng kh«ng lín cã thÓ thu nhËp, l u tr÷ vµ xö lý th«ng tin vÒ mäi mÆt cÇn thiÕt ®Ó n¾m ch¾c vµ lµm chñ thÞ tr êng.

- Thu phÝ CRS còng t¹o nguån thu lín cho c¸c h·ng hµng kh«ng m¹nh lên tõ c¸c h·ng hµng kh«ng yÕu h¬n d íi d¹ng phÝ cung cÊp dÞch vô CSR ( ThÝ dô: mét CRS cã thÓ t¹o ra 300 triÖu USD /n¨m ).

1.1.1.4. §iÒu tiÕt nhµ n íc ®èi víi hµng kh«ng

§iÒu tiÕt nhµ n íc ®èi víi vËn hµng kh«ng ® îc ph©n thµnh 3 cÊp: 1) ®iÒu tiÕt trong khu«n khæ quèc gia (National Regulation); 2) §iÒu tiÕt song ph ¬ng (Bilateral Regulation) vµ 3) ®iÒu tiÕt ®a ph ¬ng (Multilateral Regultion).

* ®iÒu tiÕt trong khu«n khæ quèc gia

§iÒu tiÕt trong khu«n khæ quèc gia lµ sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n íc ®èi víi c¸c c¸ nh©n c¶ trong n íc lÉn n íc ngoµi trong ph¹m vi l·nh thæ cña m×nh nh»m thùc hiÖn chñ quyÒn cña m×nh ®èi víi l·nh thæ vµ vïng trêi trªn ®ã. Nh÷ng môc tiªu cô thÓ cña ®iÒu tiÕt trong khu«n khæ quèc gia kh¸c nhau gi÷a c¸c quèc gia vµ chÞu ¶nh h ëng cña chÝnh s¸ch kinh tÕ, quy m« vµ vÞ trÝ ®Þa lý, ph ¬ng h íng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, c¸c chÝnh s¸ch ®èi néi, ®èi ngo¹i… Nh×n chung, cã thÓ liÖt kª nh÷ng môc tiªu chung sau ®©y: §¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi; Hç trî mét sè ngµnh kinh tÕ kh¸c (nh du lÞch); T¹o nguån thu ngo¹i tÖ; Cñng cè quèc phßng an ninh; Gi¶i quyÕt viÖc lµm; Kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai…

®iÒu tiÕt trong khu«n khæ quèc gia ®èi víi vËn t¶i hµng kh«ng bao gåm

c¸c néi dung:

- X©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt (x©y dùng luËt, ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, ban

hµnh quy ®Þnh vµ quy t¾c).

- CÊp chøng chØ (cÊp, x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn, tõ chèi hoÆc ng¨n cÊm quyÒn

thùc hiÖn dÞch vô vËn t¶i hµng kh«ng trªn c¬ së dµi h¹n hoÆc kÐo dµi hiÖu lùc).

- CÊp kh«ng quyÒn (CÊp, x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn, tõ chèi hoÆc ng¨n cÊm quyÒn

vÒ gi¸ c íc, chuyÕn bay,…).

VÒ c¬ cÊu tæ chøc cña ®iÒu tiÕt trong khu«n khæ quèc gia, c¬ quan có quyÒn lùc cao nhÊt lµ nhµ chøc tr¸ch vÒ hµng kh«ng d©n dông (Civil Aviation Authority) ë ViÖt Nam hiÖn nay lµ Côc hµng kh«ng d©n dông víi c¬ quan tham m u lµ Ban Kh«ng t¶i, Ban kh«ng vËn, Ban kü thuËt - c«ng nghÖ.... Ngoµi ra cßn

-12-

cã c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n íc phi hµng kh«ng ®èi víi vËn t¶i hµng kh«ng ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng: KiÓm tra h¶i quan (vÒ xuÊt khÈu hµng ho¸), kiÓm tra xuÊt - nhËp c¶nh ( t¹i c¸c ®iÓm ®Õn vµ ®i cña hµnh kh¸ch quèc tÕ), c¸c tiªu chuÈn y tÕ c«ng céng ®èi víi hµnh kh¸ch n íc ngoµi, kiÓm tra tµi chÝnh (bao gåm c¶ c¸c h·ng hµng kh«ng n íc ngoµi), ®¸nh thuÕ (®èi víi thu nhËp cña c¸c h·ng hµng kh«ng, cung øng x¨ng dÇu …), kiÓm tra m«i tr êng, ph¸t triÓn du lÞch, lao ®éng…

* §iÒu tiÕt song ph ¬ng

§iÒu tiÕt song ph ¬ng lµ ®iÒu tiÕt ® îc 2 bªn thùc hiÖn cïng nhau, th êng lµ 2 quèc gia, mÆc dï vÒ nguyªn t¾c mét hoÆc c¶ hai bªn cã thÓ siªu - quèc gia (Supra - State - mét céng ®ång bay liªn bang c¸c quèc gia ho¹t ®éng nh nhµ n íc thèng nhÊt, vÝ dô Liªn X«, Nam T tr íc ®©y vµ Mü hiÖn nay), tæ chøc ChÝnh phñ khu vùc hoÆc thËm chÝ lµ gi÷a 2 h·ng hµng kh«ng ( vÝ dô, trong viÖc x¸c ®Þnh trọng t¶i hoÆc gi¸ c íc).

§iÒu tiÕt song ph ¬ng ®èi víi vËn t¶i hµng kh«ng ®· cã tõ nhiÒu thËp kû nay, nh ng chØ cã lẽ trong nh÷ng n¨m tr íc 1945 do trong giai ®o¹n nµy khèi l îng vËn t¶i hµng kh«ng quèc tÕ cßn Ýt vµ bÞ gi¸n ®o¹n trong thÕ chiÕn thø II. §iÒu tiÕt song ph ¬ng trªn c¬ së c¸c hiÖp ®Þnh hµng kh«ng song ph ¬ng chØ thùc sù ® îc ®Èy m¹nh nhê sù ra ®êi cña c«ng íc Chicago n¨m 1944, trong ®ã næi bËt nhÊt vµ cã ¶nh h ëng nhiÒu nhÊt ®ến sù ph¸t triÓn cña vËn t¶i hµng kh«ng quèc tÕ lµ hiÖp ®Þnh gi÷a Anh vµ Mü n¨m 1946 ( cßn gäi lµ hiÖp ®Þnh BermudaI) - lµ kÕt qu¶ tho¶ hiÖp gi÷a 2 quan ®iÓm chÝnh liªn quan ®Õn ®iÒu tiÕt hay kh«ng ®iÒu tiÕt, ®iÒu tiÕt nh thÕ nµo c¸c yÕu tè t¶i cung øng, gi¸ c íc vµ c¸c ® êng bay. Trong suèt 4 thËp kû, hiÖp ®Þnh nµy ®· trë thµnh khu«n mÉu ®Ó Mü vµ Anh ký kÕt víi c¸c n íc kh¸c hoÆc c¸c n íc kh¸c ký kÕt Bermuda (Bermuda - Type Agreemant). Th¸ng 7/1987, hiÖp ®Þnh Bermuda nguyªn gèc ®· ® îc thay thÕ b»ng hiÖp ®Þnh phøc t¹p h¬n vµ chi tiÕt h¬n, hiÖp ®Þnh BermudaII. Nhê t¹o ® îc c¬ chÕ ®iÒu tiết c©n b»ng vµ æn ®Þnh, hiÖp ®Þnh Bermuda ®· cã t¸c dông thóc ®Èy sự ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña hà ng kh«ng trong nhiÒu thËp kû tr íc ®©y.

Trong xu h íng tù do hµng kh«ng quèc tÕ, trong nh÷ng n¨m 70-80, mét sè hiÖp ®Þnh song ph ¬ng ký kÕt trong thêi kú nµy tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c míi réng quyÒn tù do vÒ vËn t¶i, gi¸ c íc vµ quyÒn x©m nhËp thÞ tr êng (cho phÐp mçi bªn ® îc chØ ®Þnh mét vµi h·ng hµng kh«ng x©m nhËp vµo thÞ tr êng).Tõ ®ã ra ®êi c¸c hiÖp ®Þnh hµng kh«ng tù do ho¸ ( Liberalized Air Ageemenet). §Õn nh÷ng n¨m 90 hiÖp ®Þnh hµng kh«ng song ph ¬ng cµng ® îc níi láng h¬n vµ ® îc gäi lµ hiÖp ®Þnh më cöa bÇu trêi (Open Skies Agreement). Cïng víi sù t¨ng nhanh

-13-

c¸c ký kÕt hoÆc ký kÕt l¹i trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh tù do ho¸ trong vËn t¶i hµng kh«ng quèc tÕ.

VÒ lÜnh vùc ®iÒu tiÕt, phÇn lín c¸c hiÖp ®Þnh hµng kh«ng song ph ¬ng cña c¬ quan quèc tÕ theo th êng lÖ, tuy vËy còng cã mét sè hiÖp ®Þnh quy ®Þnh riªng ®èi víi c¸c chuyÕn bay quèc tÕ th«ng th êng lÖ vµ hoÆc bay thuª chuyÕn.

* §iÒu tiÕt ®a ph ¬ng

§iÒu tiÕt ®a ph ¬ng ®· ®iÒu tiÕt ® îc 3 bªn trë lªn thùc hiÖn cïng nhau, d íi danh nghÜa c¬ quan quèc tÕ hoÆc tho¶ thuËn ®a ph ¬ng. C¸c v¨n b¶n ph¸p lý cña ®iÒu tiÕt ®a ph ¬ng lµ c¸c hiÖp ®Þnh, nghÞ quyÕt, quy ®Þnh, quy chÕ huíng dÉn vµ c¸c v¨n b¶n t ¬ng ® ¬ng kh¸c. Môc tiªu cña ®iÒu tiÕt ®a ph ¬ng th êng lµ chÊm døt, bæ sung hay kÐo dµi hiÖu lùc c¸c tho¶ íc chung, c¸c chÝnh s¸ch, c¸c hiÖp ®Þnh hoÆc c¸c quy ®Þnh vấn ®Ò nhiÒu bªn quan t©m.

LÞch sö cña ®iÒu tiết ®a ph ¬ng trong lÜnh vùc vËn t¶i hµng kh«ng cã thÓ xem lµ b¾t ®Çu tõ n¨m 1903, khi cã héi nghÞ ngo¹i giao quèc tÕ ë ch©u ¢u ®Ó xem xÐt nh÷ng khÝa c¹nh quèc tÕ cña viÖc bay biªn giíi quèc gia, mÆc dï kh«ng ®¹t ® îc tho¶ thuËn chung nµo. V¨n b¶n chÝnh thøc ®Çu tiªn cña ®iÒu tiÕt ®a ph ¬ng lµ c«ng íc Paris vµ ®iÒu tiÕt kh«ng l u (cßn gäi lµ c«ng íc Paris Convention) ® îc phª chuÈn t¹i héi nghÞ hoµ b×nh Paris n¨m 1919. TiÕp ®ã, n¨m 1926 ra ®êi c«ng íc Ibero - American liªn quan ®Õn kh«ng l u (cßn gäi lµ c«ng íc Madrid). C¶ hai c«ng íc nµy ®Òu kh«ng ® îc thùc thi do thiÕu sù nhÊt trÝ gi÷a c¸c n íc tham gia. Ngoµi ra cßn ph¶i kÓ ®Õn c«ng íc Pan - American (công íc Havana - 1928), c«ng íc Buenos - Aires (1935), c«ng íc Bucharest (1936) vµ c«ng íc Zemun (1937). C¸c c«ng íc nµy chñ yÕu chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò thuéc quy m« khu vùc.

§Õn n¨m 1944 míi xuÊt hiÖn c«ng íc tÝnh toà n cÇu, ®ã lµ c«ng íc vÒ hµng kh«ng dân dông qu«c tÕ (c«ng íc Chicago) bÊt hñ, ® îc ký kÕt nµy 07/12/1944 t¹i héi nghÞ Chicago.

Cho ®Õn nay c¸c v¨n b¶n ®iÒu tiÕt ®a ph ¬ng chñ yÕu lµ ë khu vùc, nh ng trong xu thÕ quèc tÕ ho¸, toµn cÇu hoá, tù do ho¸ vµ xuyªn quèc gia ho¸ tõ nh÷ng n¨m 80 ®Õn nay, ®Æc biÖt d íi ¶nh huëng hiÖp ®Þnh chung vÒ th ơng m¹i trong dÞch vô, sù quan t©m ®Õn ®iÒu tiÕt ®a ph ¬ng trong ph¹m vi lín kh«ng ngõng t¨ng lªn.

§èi víi ®iÒu tiÕt ®a ph ¬ng ph¹m vi toµn cÇu cã thÓ liÖt kª c¸c v¨n b¶n

quan träng sau ®©y:

-14-

- C¸c tµi liÖu Héi nghÞ Chicago n¨m 1944 (C«ng íc Chicago 1944) vµ c¸c

phô íc, hiÖp ®Þnh 2 thương quyÒn, hiÖp ®Þnh vËn t¶i hµng kh«ng quèc tÕ.

- HÖ thèng Vacsava: C«ng íc Vacsava(1929), nghÞ ®Þnh Praha (1929), c«ng íc Guadalajara(1961), c«ng íc Praha (1929), nghÞ ®Þnh th bæ sung số 1- 4 -1975, hiÖp ®Þnh Montrela (1966).

- C¸c v¨n b¶n kh¸c: C«ng íc Geneva (1948), c«ng íc Rome (1952), c«ng íc Tokyo (1963), c«ng íc Praha (1970), c«ng íc Monreal (1971), nghÞ ®Þnh th bæ sung cho c«ng íc Monreal (1988).

Trong khu«n khæ khu vùc, nh÷ng v¨n b¶n quan träng lµ: HiÖp ®Þnh ®a ph ¬ng vÒ th ¬ng m¹i ®èi víi c¸c dÞch vô hµng kh«ng th êng lÖ ë ch©u ¢u (1956), HiÖp ®Þnh ®a ph ¬ng vÒ quy tr×nh x©y dùng gi¸ c íc cho c¸c dÞch vô hµng kh«ng th êng lÖ (19767), hiÖp ®Þnh ®a ph ¬ng vÒ quyÒn th ¬ng m¹i ®èi víi quèc gia ASEAN (1971)....

1.1.2. Vai trß cña ngµnh Hµng kh«ng trong nÒn kinh tÕ

Với tốc độ phát triển bình quân 2,8% trong 10 năm trở lại đây, trong đó khu vực châu Á - Thái Bình Dương tăng trưởng bình quân 4,1%/năm, nền kinh tế thế giới đã có sự tác động và tạo nên nhu cầu rất lớn đối với sự phát triển của hoạt hàng không dân dụng trong đó có khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Nếu không tính năm 2001 - năm mà hoạt động hàng không thế giới bị giảm sút nghiêm trọng do sự kiện khủng bố 11/9 tại Mỹ thì tốc độ tăng trưởng hàng không dân dụng (tính theo hành khách luân chuyển) trong những năm qua đều tăng trưởng cao hơn mức độ tăng trưởng GDP trên thế giới từ 1,5 tới 1,8 lần. Những đóng góp tích cực của ngành hàng không đối với các ngành kinh tế khác là rất lớn như phát triển du lịch, tăng cường trao đổi hợp tác đầu tư, đối ngoại, lưu thông nhanh chóng lượng hàng hoá có giá trị cao trên toàn cầu. Theo dự báo của Quỹ tiền tệ quốc tế và ngân hàng thế giới nền kinh tế thế giới dự kiến sẽ tiếp tục tăng trưởng trong những năm tới với tốc độ bình quân trên 3,5%, đây là tiền đề rất quan trọng để hàng không dân dụng thế giới và khu vực có điều kiện tăng trưởng và phát triển với tốc độ cao.

* Khu vực Châu Á

Theo dự báo của IATA, mức tăng trưởng về nhu cầu giao lưu hàng không bình quân mỗi năm của HKTG trong giai đoạn từ 2001-2005 là 5% trong đó khu vực châu Phi là 6,1%, Nam Thái Bình Dương và châu Á là 5,8%, Bắc Đại Tây Dương là 4,9%. Vào năm 2010, các hãng hàng không thế giới sẽ chuyên chở

-15-

được 2,3 tỷ lượt khách mỗi năm so với 1,7 tỷ năm 2001. Trong vòng 20 năm tới, mỗi năm số lượng khách cũng tăng thêm 5,1%, trong đó châu Á –Thái Bình Dương là khu vực có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất, mỗi năm tăng 7%. Dự kiến đến năm 2020, tổng số ghế hành khách của máy bay chở khách trên toàn cầu sẽ tăng thêm 4 triệu chỗ so với hiện nay. Đến năm 2010, khối lượng vận tải hàng không khu vực châu Á TBD sẽ chiếm đến 51%, trở thành điểm nóng của cạnh tranh giữa các hãng hàng không thế giới. Lưu lượng VTHK châu Âu và bắc Mỹ tăng khoảng 4%, đến năm 2020, lưu lượng vận tải của bắc Mỹ sẽ hạ xuống còn 22% toàn cầu. Như vậy, thị trường VTHK đang diễn ra sự cạnh tranh quyết liệt, với sự tham gia của các hãng hàng không quốc tế lớn, nhất là thị trường VTHK khu vực châu Á -TBD, nơi mà hiện nay đang được nhiều hãng HK châu Âu và Mỹ quan tâm đến.

Năm 1997, xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ thương mại toàn thế giới đạt 6.500 tỷ USD chiếm 1/5 sản lượng toàn cầu, trong đó có đóng góp rất quan trọng của ngành hàng không, VTHK thế giới tăng bình quân hàng năm đạt 7,1% trong giai đoạn từ 1996-2000, trong đó khu vực Đông Nam Á tăng trưởng cao nhất đạt 9,1%/năm.Hàng không các nước Nhật bản, Trung Quốc, Hàn Quốc và các nước ASEAN phát triển ổn định và chắc chắn, thu hút lượng khách du lịch rất lớn từ Mỹ, châu Âu sang châu Á. Theo hiệp hội vận chuyển hàng không quốc tế (IATA), năm 2002, các hãng hàng không thường lệ thế giới vận chuyển được khoảng 1,8 tỷ lượt khách, so với 1,29 tỷ luợt khách năm 1995. Trong thập kỷ 80, mức độ tăng trưởng về vận tải hành khách quốc tế đạt 7%, thì đến năm 1991 là 9%. Chiều dài của chuyến bay dân dụng trong giai đoạn 1991-1996 bình quân tăng 10%/năm. Điều này chứng tỏ sự phát triển kinh tế thế giới trong TCH thương mại kích thích sự phát triển VTHK, tạo điều kiện cho VTHK phát triển, kéo theo ngành công nghiệp hàng không, du lịch, thương mại quốc tế... cùng phát triển.

Tại châu Á, để tăng cường cho nền kinh tế, các cuộc sáp nhập mới đây thực chất chỉ là những giao dịch mang tính chuyển đổi với việc củng cố và mở rộng quy mô để làm động lực phát triển chính. Các hãng HK trong khu vực tiếp tục điều chỉnh cơ cấu và chiến lược kinh doanh, tăng cường tìm kiếm những thị trường mới và nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua việc đẩy mạnh hợp tác liên doanh, tham gia vào các liên minh toàn cầu. Phong trào sáp nhập, hợp nhất các hãng hàng không nhỏ thành các tập đoàn HK xuyên quốc gia cũng khá phát triển. Nhìn chung, trong những năm qua, tự do hoá bầu trời là xu thế tất yếu của

-16-

sự phát triển và bành trướng của các liên minh và các tập đoàn HK xuyên quốc gia, thông qua hình thức liên doanh, liên kết để tăng khả năng và nguồn lợi nhuận.

Châu Á đang xây dựng một loại sân bay mới, như sân bay mới ở Hồng Kông, sân bay Phố Đông - Thượng Hải, sân bay quốc tế thứ hai ở Băng Cốc... Yêu cầu lớn nhất của sân bay thế kỷ 21 là cửa ra sân bay, hệ thống xử lý hành khách, hành lang, băng chuyền tự động... phải thích hợp với việc khai thác các loại máy bay thân rộng có sức chở từ 600 tới 1.000 hành khách. Các sân bay của thế kỷ 21 sẽ được xây dựng thành các trung tâm vận chuyển HK, trung tâm kinh tế, thương mại và du lịch - Đó là những đặc điểm nổi bật nhất.

Tổ chức hàng không dân dụng quốc tế (ICAO) cho biết, các hãng hàng không khai thác thường lệ của ICAO trong năm 2001 lỗ khoảng 3,6% tổng doanh thu khai thác, dẫn đến hậu quả là sau khi trừ các khoản thuế và lợi tức, toàn ngành ước lỗ khoảng 3,9%/ tổng doanh thu khai thác. Vận tải hành khách năm 2002 của hàng không thế giới (HKTG) giảm khoảng 3%, cùng tình trạng với các ngành kinh tế khác, tuy nhiên mức giảm suất này chủ yếu là do lượng khách sử dụng máy bay ở Mỹ giảm mạnh vì lý do an ninh. Nhưng chỉ một thời gian ngắn hàng không quốc tế bắt đầu hồi phục và phát triển mạnh vào cuối năm 2003 và sẽ tiếp tục trong năm 2004, 2005. Số lượng và công suất máy bay chuyên chở sẽ tăng đều trong những năm tới, sau năm 2010, dự báo sẽ tăng bình quân 6%/năm.

* Khu vực liên minh Châu Âu

Chính phủ các nước phương Tây đang gặp khó khăn nhằm điều chỉnh các nền kinh tế của họ cho phù hợp với thực tế thế giới đang có những diễn biến phức tạp, theo đó mức tăng trưởng kinh tế sẽ chững lại hoặc sụt giảm. Một số nước đã sửa đổi những quy định về cách thức đầu tư tiền của các công ty bảo hiểm nhằm cố gắng nhằm ngăn chặn sự sụt giảm hơn nữa của thị trường chứng khoán Luân Đôn. Ngân hàng Thuỵ Sĩ, ngân hàng TW Châu Âu (ECB) theo yêu cầu của Nhật Bản, đã giúp đỡ bằng cạnh tranh mua đồng euro và bán đồng yên.

Nhằm tránh nguy cơ chiến tranh và giúp các Hãng hàng không sớm thoát ra khỏi nguy cơ phá sản do hậu quả của sự kiện 11/9/2001 tại Mỹ, các nước trong khối EU đã phê chuẩn hiệp định bay chung cờ hiệu, cho phép các nước EU cấp tiền bảo hiểm cho các hãng hàng không thành viên của mình. Lợi thế về phát triển hàng không sớm các nước châu Âu đã thu được lợi nhuận khổng lồ từ hàng

-17-

không, là cơ sở để phát triển các ngành kinh tế khác. Khối lượng vận tải hàng hoá cũng tăng nhanh, nhất là hàng hoá có giá trị cao, đảm bảo lưu thông nhanh chóng và rộng lớn trên thế giới. Hiện tại các nước EU đang liên kết nghiên cứu chế tạo thế hệ tàu bay mới với tính năng vượt trội để cạnh tranh với Mỹ.

Cả châu Âu và Mỹ hiện nay đang tập trung mọi tiềm năng để cạnh tranh kỹ thuật và thương mại. Làn sóng sáp nhập các công ty hàng không và vũ trụ đã bắt đầu tại Mỹ cách đây trên 10 năm, hiện đang được các công ty châu Âu đang vận dụng để đối phó với các đối thủ Mỹ bằng việc thành lập EADS. Còn BAE Systems của Anh, tuy không tham gia vào tổ hợp này, nhưng vẫn hợp tác với nhiều chương trình hàng không và vũ trụ của châu Âu thông qua các công ty chi nhánh của mình. Trong lĩnh vực điện tử quốc phòng cũng vậy, cơ cấu ngành công nghiệp này đang được điều chỉnh cho phù hợp với tình hình mới và nâng cao năng lực cạnh tranh. Ngành công nghệ vệ tinh châu Âu cũng đã ra đời, theo sáng kiến Snecma, các công ty sản xuất động cơ máy bay châu Âu cũng đã hợp tác lại với nhau, trừ hãng Rolls - Royce của Anh. Bốn công ty sản xuất máy bay của châu Âu đã hợp lại thành hai tổ hợp: một của Pháp và Đức và một của Italia. Mặt khác, châu Âu vẫn tiếp tục theo đuổi mục tiêu toàn cầu hoá trong lúc nhiều nước, nhất là nước Mỹ dưới thời Tổng thống mới có xu hướng đi theo chủ nghĩa đơn phương. Các nước nghèo từ chối tuân thủ các chuẩn mực quốc tế về xã hội và môi trường vì sợ các quy chuẩn đó sẽ ngăn cản sự phát triển của họ. Châu Âu theo đuổi mục tiêu đa phương vốn là truyền thống của nền văn hoá châu Âu. Thực tế trong những năm qua, châu Âu đã thành công khi thể hiện thái độ cương quyết tôn trọng nguyên tắc cạnh tranh giữa Airbus và Boeing. Đầu năm 2003, châu Âu đã đạt được thắng lợi lớn qua việc EU sẽ thay mặt các quốc gia thành viên, đàm phán và ký các hiệp định về mở cửa bầu trời với Mỹ, thay cho từng nước EU ký riêng lẻ.

* Khu vực Châu Mỹ

Thế kỷ 20 đã chứng kiến tỷ trọng GNP của Mỹ suy giảm hai lần. lần đầu vào đầu thập kỷ 30, thời gian tương đối ngắn. Lần thứ hai vào cuối thập kỷ 70 và đầu thập kỷ 80, thời gian này tương đối dài, và đặc biệt lần thứ hai này có ảnh hưởng sâu rộng đối với ngành HK của Châu Mỹ. Tỷ trọng ngành HK trong GNP và khả năng cạnh tranh VTHK của Mỹ trong thời gian này giảm đi rõ rệt, trong khi tỷ trọng ngành HK trong GNP và khả năng cạnh tranh VTHK của Nhật và châu Âu tăng lên. Cả thế giới đều quan tâm đánh giá về sự sa sút kinh tế Mỹ. Hai lần suy giảm trên đều có đặc điểm chung: cùng nảy sinh trong thời bình,

-18-

cùng liên quan đến mâu thuẫn nội tại và sự phát triển không đồng đều của kinh tế thế giới tư bản chủ nghĩa. Nhưng Mỹ đã thoát khỏi cả hai lần suy giảm này. Lần thứ nhất dựa vào chính sách mới của Roosetvelt, lần thứ hai dựa vào cuộc cách mạng kỹ thuật và kinh tế mới. Chính sách mới ở thập kỷ 30 và kinh tế mới ở đầu thế kỷ 90 đều là đổi mới và cải cách chế độ. Hiện nay, tuy đã xuất hiện suy thoái, nhưng nhìn trên phạm vi toàn cầu, kinh tế Mỹ vẫn đang trong giai đoạn hưng thịnh. Từ 1978 đến 1992, Mỹ áp dụng chính sách mở cửa bầu trời, mà thực chất là Mỹ đã hoàn thành chương trình cải tổ cơ chế quản lý của ngành HKDD, nới lỏng vai trò điều tiết của các cơ quan Nhà nước đối với thị trường VTHK trong nước. Hiện tại, Mỹ đang nỗ lực phát triển các hiệp định song phương, đặc biệt là các hiệp định VTHK song phương với các nước thuộc khu vực Châu Á, trong đó Mỹ đặc biệt chú trọng thị trường HK Trung Quốc và Việt Nam. Ngoài ra, Mỹ còn ký hiệp định đa biên với APEC về tự do hoá vận tải hàng không ngày 01/5/2001.

Hầu hết các hãng hàng HK lớn của Mỹ đều đang khai thác các dịch vụ VTHK quốc tế và hiện nay đang mở rộng qui mô hoạt động ra các khu vực còn lại của vùng trời quốc tế. Từ 1983-1993, doanh thu từ mạng lưới đường bay quốc tế của các hãng hàng không Mỹ đã tăng từ 16% đến 27%. Doanh thu từ các dịch vụ quốc tế của các hãng HK Mỹ đã tăng lên gấp 3 lần, từ 6,3 tỷ USD lên 17,6 tỷ USD. Tính đến 31/12/2004, chỉ số về hành khách quốc tế luân chuyển do các hãng HK lớn của Mỹ đảm nhận tăng khoảng 34% so với 1983, đạt 260,576 tỷ hành khách. Thị trường HK khu vực Đại Tây Dương đã chiếm 48% tổng doanh thu các dịch vụ quốc tế của các hãng HK Mỹ, khu vực Châu Á - TBD chiếm 32%. Đến năm 2003, khu vực này đã tăng lên 46%, trong khi khu vực Đại Tây Dương giảm xuống còn 37%. Tiếp đó là thị trường VTHK quốc tế tại các khu vực có nền kinh tế mới hay các khu vực chưa phát triển như các nước Châu Phi.

Trong giai đoạn từ 1978 -1992, thông qua chính sách mở cửa bầu trời, Mỹ đã xây dựng các hãng HK hàng đầu của mình trở thành những tập đoàn HK khổng lồ đứng đầu trên phạm vi toàn cầu, chẳng hạn như American Airlines, Delta Airlines.... Trong những năm gần đây, số lượng các tập đoàn xuyên quốc gia của Mỹ không những được tăng cường mà tiềm năng tài chính của những tập đoàn HK này cũng ngày càng được củng cố và mở rộng thông qua các biện pháp cắt giảm chi phí. Điều này sẽ góp phần tăng năng lực cạnh tranh của các hãng HK Mỹ.

-19-

Hiện tại, Mỹ đang tập trung vào các thị trường tiềm năng, xây dựng các qui chế hợp tác thương mại trên nguyên tắc tự do thương mại trong lĩnh vực HK, kết hợp chặt chẽ với các đối tác tiến hành một số giải pháp nhằm tạo dựng một môi trường thương mại tự do hơn trong lĩnh vực cung cấp dịch vụ HK.

Chính vì vậy, hầu hết các hãng HK lớn của Mỹ hiện nay đều đang cung cấp các dịch vụ HK và xây dựng kế hoạch mở rộng các hoạt động khai thác quốc tế.

Hiện tại, hai hình thức đóng vai trò chủ đạo trong việc xuất khẩu dịch vụ và đầu tư ra nước ngoài mà Mỹ áp dụng trong ngành HK là hình thức liên doanh thông qua các liên minh HK toàn cầu và hình thức liên doanh của các hãng HK đơn lẻ. Hơn nữa việc cho ra đời các máy bay như B-777 sẽ góp phần đem lại các dịch vụ bay trực tiếp đối với các tuyến bay tầm xa hơn với những lợi thế về thời gian.

Chiến lược HK toàn cầu của Mỹ là thông qua các mạng lưới toàn cầu với các hãng HK tham gia như một nhà cung cấp riêng lẻ hay như một thành viên trong các liên minh HK toàn cầu sẽ cung cấp cho các hãng HK Mỹ nhiều cơ hội để phát triển các dịch vụ thương mại vận tải HK. Từ đó, Mỹ sẽ hưởng lợi từ sự cạnh tranh khốc liệt nhất mà nó đem lại.

Tính đến tháng 7/2003, trên thế giới có 25 tập đoàn hàng không nắm trong tay phần lớn công việc vận chuyển đường không quốc tế. Trong số này, Mỹ có tới 8 tập đoàn đáng chú ý, 8 tập đoàn này là các tập đoàn hàng không dẫn đầu của Mỹ, trong đó xếp thứ nhất là American Airlines, thứ hai là Delta Airlines, thứ ba là United Airlines, thứ 4 là Soưthest Airlines, thứ 5 là Northwest Airlines, thứ 6 là US Airways, thứ 9 là Continental Airlines và thứ 21 là America West.

Tuy nhiên hiệu quả kinh tế của vận chuyển đường không quốc tế cũng như các lĩnh vực kinh tế khác thường bị giao động theo chu kỳ. Ví dụ, sau cuộc khủng hoảng kinh tế 1979-1982 xuất hiện thời kỳ hưng thịnh. Sau đó lại bắt đầu thời kỳ suy thoái từ từ vào những năm 1990-1993. Tiếp đó là khủng hoảng tài chính khu vực thời kỳ 1997-1998 ở châu Á và ảnh hưởng của sự kiện 11/9/2001 đã làm cho vận chuyển HK quốc tế bị ảnh hưởng và giao động theo. Theo thống kê chính thức, những sự kiện trên gắn liền với chiến tranh và vùng Vịnh vào tháng 8 năm 1990 và do sự suy giảm của nền kinh tế Mỹ khủng hoảng năm 1990-1993, các hãng HK thế giới chịu thiệt hại khoảng 7 tỷ USD. Mỹ là nước chịu thiệt hơn cả, chỉ riêng năm 1992, các hãng HK lớn của Mỹ bị thiệt khoảng 2

-20-

tỷ USD. Sau sự kiện 11/9/2001, ngành HKTG bị tổn thất nặng nề, nhiều hãng HK đã bị phá sản, thậm chí cả những hãng hàng không đã từng một thời nổi tiếng như Swissair của Thuỵ Sĩ, hay US Airways và United Airlines (Mỹ) buộc phải đệ đơn xin bảo hộ phá sản để cơ cấu lại tổ chức với hy vọng sẽ cứu vãn được tình trạng phá sản. Theo chương 11 Bộ Luật phá sản của Mỹ, các hãng hàng HK Continental Airlines, America West Airlines, Mc Air... đã được “bảo hộ phá sản”. Trong số đó có 2 hãng hàng không trong số 12 hãng hàng không lớn của Mỹ bị phá sản như Pan Am hay Eatem Airlines. Tại Washington, tổng thống Bush đã phê chuẩn dự luật cấp khẩn cấp 18 tỷ USD cho các hãng hàng không gặp khó khăn của Mỹ. Tận dụng quá trình toàn cầu hoá (TCH), các hãng HK đã tìm đến bạn hàng để hỗ trợ cho nhau. Delta Airlines có vị trí vững chắc ở thị trường Mỹ nhưng lại bị suy yếu trong cạnh tranh trên thị trường châu Âu, châu Phi và Trung cận Đông, do vậy sau khi mua lại hãng Pan Am bị phá sản thì Delta Airlines đã vượt trội lên.

1.2. Thực tiễn ph¸t triÓn Hµng kh«ng cña mét sè n íc trªn thÕ giíi vµ bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam

1.2.1 Phát triển hàng không của một số nƣớc trên thế giới

1.2.1.1. Chiến lược phát triển hµng kh«ng cña mét sè quốc gia ch©u ¸

ChÝnh s¸ch hµng kh«ng cña c¸c quèc gia ®Òu nh»m ®ạt ® îc c¸c môc tiªu:

- Tèi u ho¸ viÖc phôc vô lîi Ých quèc gia;

- Tèi u ho¸ thÞ phÇn cña quèc gia trong vËn tải hµng kh«ng ® îc th ¬ng

m¹i quèc tÕ.

§Ó ®¹t ® îc c¸c môc tiªu trªn, tùy thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý, tiÒm n¨ng cña thÞ tr êng hà ng kh«ng, nâng cao n¨ng lùc c¹nh tranh hà ng không cña mỗi quốc gia có thể sử dụng một sè c¸c biÖn ph¸p sau:

- Trùc tiÕp tham gia vµo kinh doanh hµng kh«ng;

- Trùc tiÕp ®iÒu tiÕt hµng kh«ng;

- T¸c ®éng gi¸n tiÕp hµng kh«ng (th«ng qua chÝnh s¸ch thuÕ, hç trî tµi

chÝnh...).

Sau ®©y Luận văn xin ®iÓm qua chÝnh s¸ch hµng kh«ng cña mét sè quèc

gia vµ khu vùc cã liªn quan ®Õn thÞ tr êng hµng kh«ng ViÖt Nam.

a. Tại Hµn quèc

-21-

chÝnh s¸ch phát triển hµng kh«ng cña Hµn Quèc chØ thùc sù cã sù thay ®æi lín khi thùc hiÖn chiÕn l îc song quyÒn ( Duopoy - thµnh lËp thªm c«ng ty cæ phÇn hµng kh«ng ASIANA bªn c¹nh hµng kh«ng quèc gia KAL) vµ ký kÕt hiÖp ®Þnh phi ®iÒu tiÕt song ph ¬ng víi mü. Trong khi ký hiÖp ®Þnh song ph ¬ng ®iÒu tiÕt chÆt chÏ víi nhiÒu n íc th× hµn quèc ®· ph¶i chÊp nhËn ký hiÖp ®Þnh song ph ¬ng tù do ho¸ víi mü (chØ ®Þnh nhiÒu h·ng hµng kh«ng, tù do ¸p dông gi¸ c íc, kh«ng h¹n chÕ tÇn suÊt, trao ®æi nhiÒu th ¬ng quyÒn 5). HiÖp ®Þnh ký víi Mü ®· g©y kh«ng Ýt khã kh¨n trong giao l u vËn t¶i Hµn Quèc vµ buéc chÝnh phñ n íc nµy ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh thÝch hîp trong chÝnh s¸ch vËn t¶i hµng kh«ng. Bªn c¹nh ®ã, chiÕn l îc song song tồn t¹i hai hà ng kh«ng ®éc lËp cũng gây trë ng¹i cho Hµn Quèc trong ®µm ph¸n víi n íc ngoµi theo thÓ thøc ® êng bay kÐp (Hµn quèc ® îc quyÒn cho KA vµ ASIANA cïng khai th¸c mét ® êng bay). Nç lùc ®ã kh«ng ph¶i lóc nµo cung ®em l¹i kÕt qu¶, nhÊt lµ trong ®µm ph¸n víi c¸c n íc t©y ©u.

MÆc dù vËy, Hµn Quèc vÉn kiªn tr× theo ®uæi chÝnh s¸ch tù do ho¸ trªn c¬ së níi láng ®iÒu tiÕt trong n íc vµ ®µm ph¸n l¹i c¸c hiÖp ®Þnh song ph ¬ng ®· ký theo h íng tù do h¬n víi c¸c n íc Singapore, hµ lan, óc, New Zealand,

Philippines vµ më réng thÞ tr êng tíi Nam Mü, ch©u ©u, T©y - nam ¸, ch©u phi. Nhê chÝnh s¸ch hµng kh«ng nµy, c¸c h·ng hµng kh«ng hµn quèc ®· c¶i thiÖn ®¸ng kÓ vÞ trÝ vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cu¶ m×nh, ®ñ søc chÊp nhËn c¹nh tranh gay g¾t víi c¸c h·ng hµng kh«ng khæng lå n íc ngoµi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tù do nhÊt.

b. Tại Trung quèc

Côc HKDD Trung Quèc (CAAC) ® îc thµnh lËp n¨m 1954, trong suèt thêi gian võa thùc hiÖn vai trß qu¶n lý nhµ n íc (®µm ph¸n vÒ quyÒn h¹ c¸nh, ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, gi¸m s¸t an toµn), võa cung c¸c dÞch vô s©n bay vµ kiÓm so¸t kh«ng l u, vừa kinh doanh vËn t¶i hµng kh«ng. Tõ n¨m 1987, CAAC ® îc chia thµnh 5 vïng b¸n tự trÞ ( Semi - Autonomous Regions) víi 5 h·ng hµng kh«ng mçi vïng:

1) Chian Southwest Airlines, t¸ch khái CAAC - Chengdu n¨m 1987

2) Air Chian International, t¸ch khái CAAC- Beijing n¨m 1988

3) Chian Eastern Airlines, t¸ch khái CAAC- Chengdu n¨m 1984

4) Chian Northwest Airlines, t¸ch khái CAAC- Xian n¨m 1987

-22-

5) Chian Southwest Airlines t¸ch khái CAAC- Guangzhou n¨m1984

CAAC- Beijing vÉn kiÓm so¸t viÖc mua m¸y bay míi, ®µm ph¸n vµ cÊp

th êng quyÒn trªn c¸c ® êng bay quèc tÕ.

Ngoµi 5 h·ng hµng kh«ng quèc gia chÝnh kÓ trªn cßn cã h¬n 20 c«ng ty

nhá kh¸c.

Trung Quèc thùc thi chÝnh s¸ch u tiªn ®èi víi 3 h·ng hµng kh«ng ®Æt t¹i 3 thµnh phè Beijing, Shanghai vµ Guangzhou (®Òu là thµnh viªn cña IATA) trong liªn doanh, tÝch luü vèn, qu¶n trÞ kinh doanh, më réng th ¬ng m¹i, mua

m¸y bay...

c. Tại Singapore.

MÆc dï lµ mét quèc gia nhá, nh ng Singapore ®½ kh¼ng ®Þnh vai trß trung t©m trung chyÓn thuéc lo¹i lớn nhÊt trong khu vùc nhê vÞ trÝ ®Þa lý chiÕn l îc, là trung t©m lín vÒ th ¬ng m¹i vµ du lÞch, kÕt cÊu h¹ tÇng ph¸t triÓn, dåi dµo vèn vµ sím cã chiÕn l îc vËn t¶i hµng kh«ng thÝch hîp. Do kh«ng cã thÞ tr êng trong n íc, nªn hµng kh«ng cña Singapore tËp chung h íng ngo¹i víi khÈu hiÖu '' më cöa bÇu trêi'', cã kÕt cÊu h¹ tÇng s©n bay ph¸t triÓn vµ t¹o c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi kh¸c cho c¸c h·ng hµng kh«ng n íc ngoµi (VÝ dô: kh«ng thu phÝ kiÓm so¸t kh«ng l u) nh»m më réng giao l u quèc tÕ trong vËn t¶i hµng kh«ng. Tuy nhiªn mÆc dï cã chÝnh s¸ch cëi më nh vËy, nh ng Singapore gÆp Ýt khã kh¨n trong giao l u vËn t¶i hà ng kh«ng víi c¸c n íc trong khu vùc tr íc hµng rµo cña chÝnh s¸ch b¶o hé ®ang chiÕm u thÕ trong n íc nµy.

1.2.1.2. Céng đồng ch©u ©u (EU)

ChiÕn l îc phát triển hàng không trong khèi EU ® îc ®Æc tr ng bëi xu thÕ tù do ho¸ trong khu«n khæ céng ®éng. Quan hÖ hµng kh«ng gi÷a c¸c n íc thuéc EU thay ®æi vÒ c¬ b¶n tõ n¨m 1984, khi anh vµ hµ lan tiÕn hµnh ®µm ph¸n l¹i hiÖp ®Þnh song ph ¬ng t¨ng c êng tù do: ChØ thÞ nhiÒu h·ng, tù do th©m nhËp thÞ tr êng cña nhau, kh«ng kiÓm so¸t t¶i cung øng, gi¸ c íc kiÕn nghÞ chØ bÞ mÊt hiÖu lùc nÕu c¶ hai bªn ®Òu kh«ng phª chuÈn ( Double Disapriovl). §Õn n¨m 1984, anh ®· ký l¹i hiÖp ®Þnh song ph ¬ng theo mÉu nµy víi ®øc, c¸c n¨m tiÕp ®ã lµ Luxemgourg, ph¸p, bØ, thuþ sü vµ aix¬len.

Qu¸ tr×nh tù do hµng kh«ng trong khèi EU ® îc chia thµnh 3 giai ®o¹n (3

Pagkages):

- “Pagkages 1987”: Tù do ²p dông gi² c­íc trong khung gi² c­íc cho phÐp, cÇn ph©n chia c©n b»ng t¶i cung øng (chÊp nhËn trong møc 55/45 - 60/40)

-23-

® îc x©m nhËp vµo c¸c thÞ tr êng hà ng kh«ng nÕu trong hiÖp ®Þnh song ph ¬ng cã tr íc ®ã (th êng lµ c¸c s©n bay ®Þa ph ¬ng); tù do khai th¸c th ¬ng quyÒn 5 nh ng kh«ng qu¸ 30% t¶i cung øng trªn ® êng bay.

- “Pagkages 1990”: tù do ho¸ h¬n n÷a vÒ gi¸ c íc; níi réng thªm møc chªnh lÖch vÒ t¶i cung øng 67,5/32,5; chÊp nhËn chØ ®Þnh nhiÒu h·ng hµng kh«ng trªn c¸c ® êng bay cã l u l îng hµnh kh¸ch trªn 140.000 l ît/ n¨m; t¨ng møc t¶i cung øng tõ th ¬ng quyÒn 5 lªn 50%.

- “Pagkages 1993”: t¹o nªn thÞ tr êng chung vÒ vËn t¶i kh«ng: bá c¸c h¹n chÕ vµ gÝa c íc, t¶i øng, quyÒn x©m nhËp thÞ tr êng, bao gåm c¶ th ¬ng quyÒn 5. Ngoµi ra, c¸c h·ng ® îc quyÒn khai th¸c (tuy cã h¹n chÕ vÒ t¶i cung øng) th ¬ng quyÒn 8 (Consecutive Cabtage).

Tõ ngµy 1/4/1997, thÞ tr êng hµng kh«ng EU sÏ trë nªn tù do hoµn toµn trong khu«n khæ luËt c¹nh tranh cña EU, trong ®ã c¸c h·ng hµng kh«ng ® îc quyÒn khai th¸c v« ®iÒu kiÖn c¸c th ¬ng quyÒn néi ®Þa (Stand - Cabotage). B íc tiÕp theo, Uû ban Ch©u (EC) sÏ thay mÆt EU ®µm ph¸n hiÖp ®Þnh hµng kh«ng víi c¸c n íc thø 3. Tuy nhiªn, ®ã cßn lµ viÖc cña t ¬ng lai, v× hiện tại c¸c n íc EU vÉn áp dụng c¸c hiÖp ®Þnh hà ng không song ph ¬ng.

1.2.1.3. Khu vùc B¾c mü

KhÈu hiÖu cña chÝnh s¸ch phát triển hµng kh«ng quèc tÕ cña b¾c mü lµ nh»m mang l¹i lîi Ých tèi ®a cho kh¸ch hµng th«ng qua c¹nh tranh tù do, víi néi dung chñ yÕu lµ:

- PhÝ ®iÒu tiÕt gi¸ c íc;

- Phí ®iÒu tiÕt dÞch vô bay thuª chuyÕn;

- Phí ®iÒu tiÕt cung øng, tÇn suÊt vµ ® êng bay;

- Xãa bá ph©n biÖt ®èi xö vµ bÊt b×nh ®¼ng trong c¹nh tranh ;

- T¨ng kh¶ n¨ng x©m nhËp vµo thÞ tr êng quèc tÕ th«ng qua viÖc më ra

nhiÒu kh¶ n¨ng bay ®Õn c¸c ®iÓm néi ®Þa cña Mü;

- Phí ®iÒu tiÕt vận t¶i hµng ho¸ hµng kh«ng.

MÆc dï lµ ng êi ®i tiên phong trong khi ®iÒu tiÕt thÞ tr êng néi ®Þa, nh ng mü ®· kh«ng thùc hiÖn ®ược chÝnh s²ch “më cöa bÇu trời ''(MCBT) mét c¸ch

hoµn toµn trong khu vùc cña m×nh. N¨m 1992, mü ký víi Canada vµ Mehico tho¶ thuËn thµnh lËp NATA nh»m t¹o ra khèi th ¬ng m¹i tù do, nh ng kh«ng bao gåm lÜnh vùc hµng kh«ng, ®Õn n¨m 1995 Mü míi ký ® ¬c víi Canada hiÖp ®Þnh

-24-

''më cöa bÇu trêi'' theo ®ã sau khi 3 n¨m c¸c h·ng hµng kh«ng sÏ ® îc tù do nh ng kh«ng bao gåm lÜnh vùc hµng kh«ng NATA nh»m t¹o khèi th ¬ng m¹i tù do, x¸c ®Þnh gi¸ c íc vµ t¶i cung øng. Tuy nhiªn, hiÖp ®Þnh nµy kh«ng bao gåm Cabotage vµ th ¬ng quyÒn 5. Mét ®iÓm ®¸ng l u ý r»ng, luËt ph¸p mü ®em ra sö dông trong ®µm ph¸n song ph ¬ng víi n íc ngoµi nh»m ®¹t ® îc c¸c môc ®Ých kh¸c.

Lµ siªu c êng quèc cña thÕ giíi hiÖn nay vµ lµ n íc cã ¶nh h ëng ®¸ng kÓ nhÊt tíi ph ¬ng h íng ph¸t triÓn cña hà ng không thÕ giíi, ®iÒu Mü cÇn kh«ng ph¶i lµ MCBT trong ®ã c¸c n íc b×nh ®¼ng vµ cïng t«n träng lÉn nhau mµ Mü muèn MCBT víi môc tiªu chia thÕ giíi lµm hai phÇn: n íc Mü vµ phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi. Bầu trêi chØ thùc sù më víi c¸c h·ng Hµng không Mü, phÇn còn l¹i cña thÕ giíi th× Mü muèn më cöa tù do cho tÊt c¶ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh theo quan ®iÓm chiÕn l îc mµ Mü ® a ra lµ: Tất h·ng hµng kh«ng ®Òu cã lîi, chØ kh¸c ë chç lµ h·ng m¹nh th× h ëng lîi nhiÒu cßn h·ng yÕu th× lîi Ýt. §iÒu mµ Mü muèn lµ th«ng qua h×nh thøc hîp t¸c ®a ph ¬ng trong lÜnh vùc khai th¸c kh«ng l u ®Ó thùc hiÖn chiÕn l îc tù do hãa vïng trêi quèc tÕ. N íc Mü ¸p dông chÝnh s¸ch MCBT tõ n¨m 1978. N¨m 1979, nh»m ®¶m b¶o cho c¸c h·ng hµng kh«ng Mü ® îc tù do c¹nh tranh trªn thÞ tr êng VTHK quèc tÕ, Mü ®· th«ng qua Bé luËt c¹nh tranh trong lÜnh vùc VTHK quèc tÕ. Theo luËt cña Mü, c¸c h·ng hµng kh«ng n íc ngoµi chØ ® îc phÐp tiÕp cËn thÞ tr êng Mü khi ®· cã c¸c cuéc ®µm ph¸n vÒ hiÖp ®Þnh HK vµ kh«ng ® îc ®Çu t v ît qu¸ 25% tæng sè cæ phiÕu.

Víi tèc ®é ph¸t triÓn nh vò b·o, ngµnh hµng kh«ng thÕ giíi ®ßi hái ph¶i cã mét c¬ chÕ qu¶n lý míi thÝch hîp h¬n, ®¸p øng ® îc yªu cÇu ph¸t triÓn cña nã. §ã lµ "c¬ chÕ phi ®iÒu tiÕt" ngµnh hµng kh«ng trªn thÕ giíi hiÖn nay hay cßn gäi lµ "tù do hãa bÇu trêi", thay cho c¬ chÕ qu¶n lý chËt hÑp theo sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n íc.

MCBT cña Mü ® îc thùc hiÖn nh sau:

ChÝnh s¸ch "tù do hãa bÇu trêi" ë Mü ® îc tiÕn hµnh theo 4 giai ®äan:

- 1979 - 1981: tù do hãa ® êng bay;

- 1982 - 1985: tù do hãa gi¸ c¶, lµm bïng næ thÞ tr êng;

- 1986 - 1989: ph¸ s¶n vµ s¸t nhËp c¸c h·ng hµng kh«ng víi nhau;

- 1990-1992: tËp trung hãa cao ®é ®Ó h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn hµng kh«ng

khæng lå.

Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña mét hiÖp ®Þnh bÇu trêi më cña Mü:

-25-

- Tù do c¹nh tranh thÞ tr êng: Kh«ng ¸p ®Æt c¸c h¹n chÕ ®èi víi th ¬ng quyÒn vËn chuyÓn quèc tÕ, sè l îng h·ng hµng kh«ng ® îc chØ ®Þnh, t¶i cung øng, tÇn suÊt bay vµ m¸y bay.

- Gi¸ c íc hµng kh«ng do thÞ tr êng quyÕt ®Þnh: C¸c h·ng hµng kh«ng ® îc tù quyÒn x¸c lËp gi¸ c íc chuyªn chë. Mét gi¸ c íc chØ bÞ mÊt hiÖu lùc khi nhµ chøc tr¸ch hµng kh«ng cña hai bªn ký kÕt cïng phñ quyÕt.

- C¬ héi c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng ®Ó c¹nh tranh: Thể hiện là tÊt c¶ c¸c h·ng ® îc chØ ®Þnh hay kh«ng ® îc chØ ®Þnh cña hai bªn ký kÕt ®Òu cã thÓ thiÕt lËp v¨n phßng b¸n vÐ ë l·nh thæ bªn ký kÕt kia vµ ® îc quyÒn chuyÓn thu nhËp vÒ n íc b»ng ®ång ngo¹i tÖ m¹nh mµ kh«ng chÞu mét h¹n chÕ nµo; C¸c h·ng hµng kh«ng ® îc chØ ®Þnh ® îc tù do thùc hiÖn c¸c dÞch vô kü thuËt th ¬ng m¹i mÆt ®Êt cho m×nh (self service) hoÆc chän trong sè c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô ®ang c¹nh tranh; gi¸ c¸c lo¹i dÞch vô hµng kh«ng ® îc ¸p dông trªn c¬ së kh«ng ph©n biÖt ®èi xö vµ theo gi¸ thµnh…

- Hîp t¸c gi÷a c¸c h·ng hµng kh«ng: C¸c h·ng hµng kh«ng ® îc chỉ ®Þnh cã thÓ tham gia vµo c¸c tháa thuËn khai th¸c liªn doanh (code - sharing) hoÆc thuª m¸y bay víi h·ng hµng kh«ng cña mét trong hai bªn ký kÕt hoÆc víi h·ng hµng kh«ng cña n íc thø ba, tïy thuéc vµo c¸c qui ®Þnh th«ng th êng ® îc ¸p dông. Cã tr êng hîp hiÖp ®Þnh cho phÐp liªn doanh gi÷a c¸c h·ng hµng kh«ng víi c¸c c«ng ty vËn t¶i mÆt ®Êt.

- Quy ®Þnh vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp vµ tham vÊn: Quy ®Þnh cô thÓ qui tr×nh gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hiÖp ®Þnh bÇu trêi më.

- Tháa thuËn tù do hãa h¬n ®èi víi vËn t¶i hµng kh«ng thường lÖ. H·ng hµng kh«ng cã quyÒn khai th¸c vËn t¶i kh«ng th êng lÖ ® îc lùa chän ¸p dông luËt cña bÊt kú mét trong hai quèc gia ký kÕt.

- An toµn vµ an ninh: Hai bªn ký kÕt nhÊt trÝ tu©n thñ c¸c tiªu chuÈn cao vÒ an toµn vµ an ninh hµng kh«ng vµ s½n sµng hç trî bªn kia trong nh÷ng tr êng hîp cô thÓ.

- Th ¬ng quyÒn 7 ®èi víi vËn t¶i hµng hãa hµng kh«ng thuÇn tóy (all cargo). §©y lµ ®iÒu kho¶n më (®Ó lùa chän) cho phÐp mét h·ng hµng kh«ng cña mét bªn ký kÕt quyÒn khai th¸c chuyÕn bay vËn t¶i hµng hãa hµng kh«ng thuÇn tóy gi÷a l·nh thæ cña bªn ký kÕt kia vµ mét n íc thø ba, th«ng qua c¸c chuyÕn bay kh«ng nèi chuyÕn víi quèc gia của h·ng hµng kh«ng ®ã.

1.2.2. Bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam

-26-

Qua ph©n tÝch mét sè chÝnh s¸ch næi tréi trong chiÕn l îc ph¸t triÓn hµng kh«ng cña mét sè quèc gia vµ khu vùc cã liªn quan nªu trªn, dï sù t ¬ng ®ång cã thÓ lµ Ýt nhiÒu, møc ®é so s¸nh cã thÓ lµ không tương xứng, song trong sù ph¸t triÓn vµ héi nhËp lan táa nh ngµy nay, ®èi víi nh÷ng n íc ®ang ph¸t triÓn ®i sau nh ViÖt Nam, ®Ó cã sù ph¸t triÓn kinh tÕ, më réng héi nhËp, ®ãn ®Çu vÒ nh÷ng thµnh tùu vµ tËn dông tèt nh÷ng lîi thế cña n íc ®i sau th× nh÷ng bµi häc rót ra tõ chiÕn l îc ph¸t triÓn u tiªn trªn lµ rÊt quan träng. Chóng ta cã thÓ rót ra mét sè vÊn ®Ò về chÝnh s¸ch nh sau sau:

* VÒ phÝa Nhµ nước:

- Cần có chính sách ưu tiên đốí với ngành hàng không trong chiến lược phát triển chung của nền kinh tế đất nước, hoạch định chiến lược phát triển ngắn hạn và dài hạn của ngành hàng không để có cơ sở phát triển hợp lý cùng với việc phát triển các ngành kinh tế khác. Trong những năm gần đây phải xây dựng ngành hàng không Việt Nam thực sự trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn của đất nước.

- Xây dựng chính sách tập trung đầu tư phát triển Hãng hàng không quốc gia Việt Nam có đủ tiềm lực để cạnh tranh với các hãng hàng không lớn trong khu vực và thế giới, về cơ sở vật chất như hệ thống các Cảng hàng không, trang thiết bị kỹ thuật chuyên ngành, phương tiện hiện đại. Tạo điều kiện về quan hệ quốc tế trong lĩnh vực đầu tư và hợp tác phát triển.

- Tập trung nguồn vốn cho ngành hàng không có đủ điều kiện phát triển, hiện tại ngành hàng không đang tập trung hoàn thiện hệ thống cơ sở vật chất, rất cần lượng vốn lớn, Nhà nước có thể cho phép huy động từ trong nước hoặc từ các nguồn vốn ưu đãi của nước ngoài, trong quá trình khai thác ngành sẽ hoàn trả và tiếp tục tái đầu tư.

- Xây dựng chính sách về giá và phí dịch vụ của ngành hàng không đảm bảo hợp lý, khuyến khích và thu hút khách hàng trong nước và quốc tế. Cho phép áp dụng chính sách giá linh hoạt đối với các đối tác, khách hàng chiến lược để giữ thị phần về vận tải hàng không. X©y dùng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch u ®·i ®èi víi c¸c lÜnh vùc, s¶n phÈm vµ dÞch vô cÇn u tiªn hoÆc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ. Ph¶i cã c¬ chÕ b¶o vÖ vµ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh, hîp t¸c b×nh ®¼ng cïng ph¸t triÓn.

- Quy hoạch hoàn chỉnh hệ thống các Cảng hàng không trong toàn quốc, đảm bảo phát triển lâu dài, cân đối với việc phát triển cơ sở hạ tầng của các ngành giao thông vận tải khác.

-27-

- Hoàn chỉnh các hệ thống văn bản pháp luật đối với ngành hàng không,

đặc biệt là luật hàng không làm cơ sở pháp lý cho các hoạt động của ngành.

- Xây chÝnh s¸ch tæng thÓ phèi hîp ph¸t triÓn hai ngµnh hµng kh«ng vµ du lÞch, ph¸t triÓn hÖ thèng giao th«ng ®a ph ¬ng thøc, khuyÕn khÝch c¸c h·ng hµng kh«ng lín më c¸c ® êng bay th¼ng tíi ViÖt Nam. §¬n gi¶n ho¸ thñ tôc xuÊt, nhËp c¶nh và h¶i quan, tõng b íc miÔn thÞ thùc cho khách ở c¸c thÞ tr êng lín, trùc tiÕp ®i- ®Õn ViÖt Nam.

* VÒ phÝa ngµnh Hµng kh«ng:

- N©ng cao chÊt l îng phôc vô, ®a d¹ng hãa c¸c nhu cÇu vËn chuyÓn, thùc hiÖn ®¬n gi¶n hãa c¸c thñ tôc hµnh chÝnh, t¨ng c êng c¸c dÞch vô an ninh, ®a d¹ng hãa c¸c nhu cÇu dịch vụ phục vụ hành khách vừa đảm bảo cạnh tranh quốc tế và đặc trưng truyền thống Việt Nam. Áp dụng hàng không giá rẻ của một số đường bay để thu hút khách hàng đồng thời cạnh tranh đối với các hãng hàng không khác đang áp dụng chính sách này. Nâng cao hiệu quả của các đại lý bán vé giữ chỗ trong nước và quốc tế, quan hệ chặt chẽ với hệ thống giữ chỗ toàn cầu. Áp dụng linh hoạt giá vé đối với hành khách và giá cước vận chuyển hàng hoá.

- Mở rộng thị trường quốc tế, chú ý vào các thị trường mới hấp dẫn đặc biệt là thị trường Mỹ, bắc Âu và Nam Phi. Chñ ®éng tham gia hîp t¸c song ph ¬ng, ®a ph ¬ng, khai th¸c tối đa quyÒn lîi héi viªn vµ thùc hiÖn tèt c¸c nghÜa vô cña m×nh trong các Tổ chức và Hiệp hội quốc tế. ChuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó héi nhËp hµng kh«ng ë møc ®é cao, tr íc hÕt lµ khai th¸c nh÷ng yÕu tè vÒ hµng kh«ng trong viÖc thùc thi HiÖp ®Þnh Th ¬ng m¹i ViÖt Nam – Hoa Kú vµ còng nh khi ViÖt Nam gia nhËp Tæ chøc thương m¹i thế giíi (WTO).

- Tæ chøc, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp vËn t¶i hµng kh«ng víi môc ®Ých x©y dùng c¸c doanh nghiÖp ®ñ m¹nh ®Ó cã thÓ héi nhËp vµ c¹nh tranh trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n íc, ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp. Thóc ®Èy viÖc giao kho¸n kinh doanh, cho thuª doanh nghiÖp quy m« nhá, s¸p nhËp, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n nh÷ng doanh nghiÖp Nhµ n íc ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh. KhuyÕn khÝch viÖc thµnh lËp c¸c h·ng hµng kh«ng míi vµ viÖc tham gia kinh doanh c¸c dÞch vô hµng kh«ng cña tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, cả c¸c doanh nghiÖp n íc ngoµi.

- X©y dùng lé tr×nh hîp lý nh»m ®Èy nhanh viÖc thµnh lËp tËp ®oµn kinh tÕ hµng kh«ng nh»m t¹o ra mét chñ thÓ ®a ngµnh nghÒ, cã tiÒm lùc m¹nh, m«

-28-

h×nh qu¶n lý, ho¹t ®éng linh ho¹t theo c¬ chÕ thÞ tr êng nh»m t¹o ra nh÷ng b íc ph¸t triÓn nh¶y vät, quyÕt ®Þnh, t¹o ra thÕ vµ lùc míi cho ngµnh còng nh nh»m cñng cè, ph¸t triÓn vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ n íc trong ngµnh hµng kh«ng d©n dông.

- Đa dạng hoá các hình thức đầu tư, tận dụng tối đa lợi thế và ưu điểm của từng loại hình đầu tư để bố trí vào các chương trình, dự án đầu tư một cách hợp lý, hiệu quả. Khuyến khích phương án hợp vốn đầu tư trong nước đối với tất cả các thành phần kinh tế, mở rộng đầu tư trực tiếp từ nước ngoài bằng nhiều hình thức khác nhau. Mạnh dạn nghiện cứu, cho phép các nhà đầu tư trong và ngoài nước thành lập các công ty tham gia đầu tư, kinh doanh trong các lĩnh vực của ngành hàng không dân dụng.

- Công bố chương trình đầu tư dài hạn, chương trình đầu tư 5 năm 2006- 2010, cả các danh mục kêu gọi vốn đầu tư trực tiếp của nước ngoài và vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) để định hướng cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước lựa chọn và làm cơ sở cho việc huy động các nguồn vốn đưa vào đầu tư phát triển.

Nhằm chủ động, tập trung được nguồn lực đối với các dự án lớn, dài hạn, cần sớm nghiên cứu, báo cáo Chính phủ cho phép thành lập quỹ đầu tư tập trung của Nhà nước cho các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng tại các cảng hàng không

- §Èy m¹nh xóc tiÕn, tuyªn truyÒn, qu¶ng b¸ vÒ hµng kh«ng víi c¸c h×nh thøc linh ho¹t; phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c cÊp, c¸c ngµnh, tæ chøc trong vµ ngoµi n íc; tranh thñ sù hîp t¸c quèc tÕ trong ho¹t ®éng xóc tiÕn hµng kh«ng ë trong vµ ngoµi n íc, tõng b íc t¹o dùng vµ n©ng cao h×nh ¶nh hµng kh«ng ViÖt Nam trªn tr êng quèc tÕ.

Hàng không dân dụng là một ngành kinh tế - kỹ thuật mũi nhọn, đòi hỏi tính đồng bộ và chuyên môn hoá cao trong hệ thống giao thông vận tải. Đối với quốc gia, Hàng không có vai trò rất quan trọng đối với nền kinh tế, khi vận tải hàng không phát triển thì sẽ làm cho cơ sở hạ tầng quốc gia phát triển và mang lại nhiều giá trị kinh tế cho đất nước và nó sẽ thúc đẩy sự phát triển của các ngành kinh tế khác, tăng cường trao đổi hợp tác đầu tư, đối ngoại, lưu thông nhanh chóng lượng hàng hoá có giá trị cao trên toàn cầu.

Từ chiÕn l îc ph¸t triÓn hµng kh«ng cña mét sè quèc gia vµ khu vùc trên thế giới, ViÖt Nam là nước đang phát triển, ngành hàng không còn mới mẻ, cần rút ra những bà i học kinh nghiệm ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, më réng héi nhËp, ®ãn ®Çu vÒ nh÷ng thµnh tùu vµ tËn dông tèt nh÷ng lîi thế để ph¸t triÓn.

-29-

-30-

Ch ¬ng 2

t×nh h×nh ph¸t triÓn cña ngµnh hµng kh«ng viÖt

nam tỪ NĂM 1995 ĐẾN NAY

2.1. Những nét khái quát vÒ ngµnh Hµng kh«ng ViÖt Nam từ trƣớc năm 1995

2.1.1. Ngành hµng kh«ng viÖt nam trƣớc năm 1986

2.1.1.1. C¸c yÕu tè c¬ b¶n cña thÞ tr êng hµng kh«ng Việt Nam

- ThÞ tr êng hµng kh«ng gi÷a hai ®Þa ®iÓm nµo ®ã'' bao gåm viÖc vËn chuyÓn ®ang cã hay ë d¹ng tiÒm n¨ng ®èi víi hµnh kh¸ch vµ hµng hoá mµ chóng ®ang ® îc hoÆc cã thÓ ® îc vËn chuyÓn gi÷a c¸c ®Þa ®iÓm nµy b»ng dÞch vô hµng kh«ng th ¬ng m¹i '' ( Manuel on the regulation of interanational air transport, ICAO, DOC 9692, 1996). Trong ®Þnh nghÜa nµy cã 2 ®iÓm cÇn l u ý: thø nhÊt, kh¸i niÖm thÞ tr êng chØ ¸p dông ®èi víi c¸c chuyÕn bay th ¬ng m¹i ; thứ hai c¸c ®Þa ®iÓm ®ã ph¶i cã trả hoÆc nhËn hµnh kh¸ch hoÆc hµng ho¸, cã nghÜa lµ kh«ng tÝnh ®Õn c¸c ®iÓm h¹ c¸ch kü thuËt.

V× vËy, tuú thuéc vµo ph©n bæ cña c¸c ®Þa ®iÓm ®i ®Õn cña hµnh kh¸ch vµ hµng ho¸ cã thÓ ph©n chia thÞ tr êng hµng kh«ng thµnh 2 lo¹i thÞ tr êng trong n íc vµ thÞ tr êng quèc tÕ. NÕu cã Ýt nhÊt mét ®Þa ®iÓm kh«ng n»m trªn l·nh thæ cña quèc gia mµ nhµ vËn chuyÓn ®¨ng ký và ng îc l¹i, ví dụ: ThÞ tr êng trong n íc Hµ Néi - Tp Hå ChÝ Minh vµ 2 thÞ tr êng quèc tÕ: Hµ Néi - Kuala Lumpur vµ TP - Hå ChÝ Minh - Kuala Lumphur, trong khi ® êng bay nµy cã 2 ®iÓm h¹ c¸nh kü thuËt.

Tuú theo kh¸i niÖm '' ®Þa ®iÓm '' mµ cã thÓ ph©n thÞ tr êng trong n íc thµnh 3 lo¹i: 1) ThÞ tr êng thµnh phè - thµnh phố ( VÝ dô Hà Nội – Paris) 2) ThÞ tr êng vïng - vïng (VÝ dô Vïng nói- vùng đång b»ng) vµ 3) ThÞ tr êng c¶ n íc

( Bao gåm mäi ®Þa ®iÓm trong n íc ® îc h·ng hµng kh«ng dïng lµm ®iÓm ®i và ®Õn). Còng nh vËy cã thÓ chia thÞ tr êng quèc tÕ thµnh 4 lo¹i: 1) ThÞ tr êng thµnh phè - thµnh phè (VÝ dô HAN - KUL), 2) ThÞ tr êng quốc gia (VÝ dô ViÖt Nam - Malaysia), 3) ThÞ tr êng khu vùc - khu vùc ( VÝ dô: B¾c mü - Ch©u ¢u - cßn gäi lµ thÞ tr êng B¾c ®¹i t©y d ¬ng ) 4) ThÞ tr êng tßan cÇu bao gåm tÊt c¶ mäi ®iÓm trªn thÕ giíi ® îc dïng ®Ó vËn t¶i hµng kh«ng .

-31-

- YÕu tè quan träng hµng ®Çu cña thÞ tr êng hµng kh«ng, đÆc ®iÓm cña s¶n phÈm nµy lµ tÝnh ph©n ho¸ cña nã (Product Differentiation) vµ s¶n phÈm thay thÕ. §èi víi kh«ng Ýt hµnh kh¸ch bay theo cïng chÆng ® êng bay b»ng c¸c h·ng hµng kh«ng cã chÊt l îng dÞch vô kh¸c nhau hoÆc møc gÝa c íc kh¸c nhau lµ hoµn toµn kh¸c nhau (®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c ® êng bay quèc tÕ trªn chÆng ® êng dµi). Còng nh vËy, ngay c¶ khi cã cùng chÊt l îng vµ còng møc gi¸ c íc th× ®i l¹i b»ng ® êng hµng kh«ng gi÷a hai thµnh phè (VÝ dô: Hµ Néi vµ Tp Hå ChÝ Minh) b»ng c¸c giê kh¸c nhau (thÝ dô chuyÕn 07h00 vµ 08h30) ngoµi ra, ®Ó ®i mét sè lo¹i h×nh vËn t¶i kh¶ dÜ kh¸c. VÝ dô: tõ Hµ N«Þ ®Õn HuÕ cã thÓ ®i b»ng m¸y bay, tµu ho¶, « t«. ChÝnh nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy cña dÞch vô c¹nh tranh ngo¹i gi¸ (Nonprice Competion) gi÷a c¸c h·ng hµng kh«ng víi c¸c lo¹i h×nh vËn t¶i hµng kh«ng kh¸c.

- C¸c chñ thÓ kinh tÕ cña thÞ tr êng hµng kh«ng bao gåm : 1) C¸c nhµ vËn chuyÓn hµng kh«ng th ¬ng m¹i (cßn gäi lµ c¸c h·ng hµng kh«ng)- ®ã lµ chñ thÓ t³o nªn “cung” (Supply) cða dÞch vô vËn t¶i hµng kh«ng; 2) C¸c kh¸ch hµng, bao gåm nh÷ng ng êi cã nhu cÇu (kh¶ n¨ng thanh to¸n) ®i l¹i hoÆc vËn chuyÓn hµng ho¸ b»ng ® êng hµng kh«ng - ®ã lµ chñ thÓ t¹o nªn ''cÇu'' (Demand) ®èi víi dÞch vô vËn t¶i hµng kh«ng; 3) Nhµ chøc tr¸ch hµng kh«ng, c¸c yÕu tè nµy t ¬ng ®èi râ vµ sÏ đề cập ë c¸c phÇn sau, ë phần nà y kh«ng ®i s©u vµo gi¶i thích chi tiÕt.

- YÕu tè kh¸c kh«ng kÐm phÇn quan träng cña thÞ tr êng hµng kh«ng lµ gi¸ c íc, đã lµ kho¶n tiÒn mµ kh¸ch hµng ph¶i tr¶ cho h·ng hµng kh«ng ®Ó ®æi lÊy dÞch vô vËn t¶i hµng kh«ng. VÒ nguyªn t¾c, trong thÞ tr êng th× gi¸ c íc ph¶n ¸nh mối quan hÖ gi÷a cung vµ cÇu. Tuy nhiªn, do thÞ tr êng hµng kh«ng thuéc lo¹i thÞ tr êng c¹nh tranh kh«ng hßan thiÖn (nh sÏ ph©n tÝch sau nµy) còng nhiÒu lý do kh¸c, nªn gi¸ c íc vËn chuyÓn hµng kh«ng do nhµ n íc chø kh«ng ph¶i thÞ tr êng qui ®Þnh. Trong thùc tÕ ë nh÷ng n íc thùc hiÖn ®iÒu tiÕt gi¸ c íc (trong ®ã cã ViÖt Nam) møc gi¸ c íc th êng ® îc x¸c lËp theo ngyªn t¾c '' Gi¸ thµnh c«ng '' (Cost - Puous), cã nghÜa lµ møc gi¸ c íc ® îc x¸c lËp trªn c¬ së gi¸ thµnh tÝnh trung b×nh céng thªm tû lÖ % nhÊt ®Þnh nµo ®ã. C¸c x¸c lËp gia c íc nh vËy trong tr êng hîp ®ã lµ ®óng vµ kh¸ch hµng chÊp nhËn møc gi¸ c íc ®ã. Tuy vËy trong tr êng hîp ®ã th× viÖc nhµ n íc kiÓm so¸t gi¸ c íc ¸p dông qu¸ thÊp (thÓ hiÖn ë chç nhiÒu hµnh kh¸ch kh«ng thÓ mua vÐ theo mong muèn); vµ d thõa nÕu møc gÝa c íc ¸p dông qu¸ cao (thÓ hiÖn ë hệ số sö dông t¶i cung øng qu¸ thÊp).

- X¸c ®Þnh ® îc c¬ cÊu cña thÞ tr êng vËn t¶i hµng kh«ng cã ý nghÜa quan träng viÖc ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p ®Ó kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt thÞ tr êng ®ã. Do sè

-32-

l îng hµnh kh¸ch vµ khèi l îng hµng ho¸ cã nhu cÇu thÞ tr êng phô thuéc vµo sè l îng c¸c nhµ vËn chuyÓn tham gia khai th¸c thÞ tr êng ®ã. Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña dÞch vô vËn t¶i hµng kh«ng cho thÊy r»ng s¶n phÈm nµy cã tÝnh ph©n ho¸ vµ cã s¶n phÈm thay thÕ, nªn khi xÐt sè l îng nhµ vËn chuyÓn cÇn tÝnh ®Õn c¶ c¸c lo¹i h×nh vËn t¶i kh¶ dÜ kh¸c. Tõ c¸ch tiÕp cËn nh vËy cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn r»ng thÞ tr êng hµng kh«ng, kÓ c¶ vËn t¶i quèc tÕ vµ trong n íc, lµ thÞ tr êng c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o. Nh×n chung, ®ã lµ m« h×nh c¹nh tranh ®éc quyÒn (Monpolisitc Comptition) hoÆc gÇn ®éc quyÒn (Oligopoly). §Ó cã h×nh dung vÒ c¸c m« h×nh thị tr êng nµy, xin liÖt kª ra ®©y c¸c khía c¹nh của chóng :

B¶ng: Nh÷ng ®Æc trùng c¬ b¶n cña c¸c c¬ cÊu thÞ tr êng.

Tiªu chÝ

Sè c«ng ty khai th¸c D¹ng s¶n phÈm C¹nh tranh ngoµi gi¸

Kh¶ n¨ng kiÓm so¸t gi¸ §iÒu kiÖn x©m nhËp C¬ chÕ

NhiÒu Ph©n hãa

Cã ë møc nhÊt ®Þnh, ph¹m vi hÑp Chñ yÕu dùa vµo qu¶ng c¸o C¹nh tranh ®éc quyÒn Tương ®èi dÔ dµng

Kh«ng nhiÒu

LÖ thuéc vµo nhau Cã trë ng¹i lín RÊt ®iÓn h×nh GÇn ®éc quyÒn

ChuÈn hoÆc ph©n ho¸

Nguån: McConmell C.R., Brue SL. Economics: Princples, Problems and Polices.ll- th Edition, Vol.2. McGraw- Hill publishing Company,P.66.

2.1.1.2. Sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp hµng kh«ng ViÖt Nam

a. H·ng hµng không quèc gia (Vietnam Airlines)

LÞch sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn cu¶ h·ng hµng kh«ng quèc gia (VNA) g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh Hµng kh«ng d©n dông ViÖt Nam. Cã thÓ nãi tiÒn th©n cña VNA chÝnh lµ Trung ®oµn vËn t¶i kh«ng qu©n 919, ra ®êi ngµy 1/5/1959. Tuy nhiªn, víi t c¸ch lµ mét doanh nghiÖp hµng kh«ng VNA chÝnh thøc ® îc thµnh lËp n¨m 1989 d íi tªn gäi Tæng c«ng ty hµng kh«ng viÖt nam theo quyÕt ®Þnh sè 225/CT ngµy 29/4/1993 cu¶ Chñ tÞch Héi ®ång bé tr ëng víi chøc n¨ng vËn t¶i hµnh kh¸ch hµng ho¸ vµ kinh doanh c¸c dÞch vô hµng kh«ng ®ång bé. Nh ng ph¶i ®Õn ngµy 20/4/1993 VNA míi chÝnh thøc trë thµnh h·ng HKQG.

Tõ ngµy ra ®êi ®Õn nay VNA kh«ng ngõng lín m¹nh, xøng ®¸ng lµ con chim ®Çu ®µn cña ngµnh vËn t¶i hµng kh«ng ViÖt Nam. Tõ nh÷ng ngµy thµnh lËp

-33-

víi c¸c lo¹i m¸y bay ® îc s¶n xuÊt của Liªn X« (cò) IL - 14, AN - 24, Li-2, Yak- 40, sau ®ã ® îc t¨ng c êng thªm c¸c m¸y bay tiÕp qu¶n tõ chÝnh quyÒn S¶i Gßn, ®Õn nay VNA ®· cã mét ®éi m¸y bay h¬n 40 chiÕc thuéc thÕ hÖ hiÖn ®¹i nh B 777, B 767 - 300, B767 -200, A320, ATR - 72…

Bªn c¹nh ®ã, VNA kh«ng ngõng më réng m¹ng ® êng bay quèc tÕ vµ trong n íc. LÊy Hà Nội, TP Hå ChÝ Minh vµ §µ n½ng lµ trung t©m, n¨m 1994 VNA cã mét m¹ng ® êng bay gåm 19 ® êng bay quèc tÕ vµ 21 ® êng bay trong n íc. N¨m 1999, m¹ng ® êng bay cña VNA ®· ® îc n©ng cao lªn thµnh 21 ® êng bay quèc tÕ, ® êng bay trong n íc nối víi 21 ®iÓm bay ®Õn n íc ngoµi.

Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña VNA trªn thÞ tr êng vËn t¶i hµng kh«ng quèc tÕ võa lµ c¹nh tranh thÞ tr êng võa t×m kh¶ n¨ng hîp t¸c kinh doanh víi c¸c ®èi t¸c. Bªn c¹nh c¸c ho¹t ®éng c¹nh tranh, VNA triÓn khai liªn doanh vµ liªn danh trao ®æi chç víi hµng lo¹t c¸c h·ng hµng kh«ng n ớc ngoµi trªn c¸c ® êng bay quèc tÕ nh Cathay Pacific, Korea Airlines, Singapose Airlines, China Airlines, Philipin Airlines, Japan Airlines….

Cïng víi më réng thÞ tr êng, ph¸t triÓn đội bay, trong nh÷ng n¨m qua VNA còng ®· ®Çu t hµng tr¨m tû ®ång và o viÖc n©ng cao chÊt l îng dÞch vô, ®æi míi trang thiÕt bÞ, ®µo t¹o ng êi l¸i và c¸n bé nh©n viªn. VNA lµ cæ ®«ng s¸ng lËp vµ hiÖn lµ cæ ®«ng cña c«ng ty hµng kh«ng cæ phÇn Pacific Airlines.

b. C«ng ty hµng kh«ng cæ phÇn Pacific Airlines

Pacific Airlines (PA) lµ c«ng ty cæ phÇn ®Çu tiªn vµ t¹i thêi ®iểm nµy còng lµ duy nhÊt cña ngµnh kh«ng d©n dông ViÖt Nam. PA ra ®êi trong bèi c¶nh vµo nh÷ng n¨m 1989-1990, ViÖt Nam cÇn cã mét ph¸p nh©n th× thÝch hîp ®Ó khai th¸c thÞ tr êng vËn t¶i hµng kh«ng §µi Loan.

ViÖc cho ra ®êi mét c«ng ty vËn t¶i hµng kh«ng ®· cho chóng ta mét kinh nghiÖm quý b¸u cho viÖc triÓn khai cæ phÇn ho¸ trong ngµnh hµng kh«ng d©n dông sau nµy, mÆc dï ph¶i tr¶ b»ng gi¸ ®¾t. Vµo ®Çu n¨m 1990, do c¬ chÕ thÞ tr êng vÉn cßn míi mÎ ®èi víi ViÖt Nam, l¹i thªm cßn thiÕu c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®Ó triÓn khai cæ phÇn ho¸, nªn PA trong mét thêi gian dµi gÇn 5 n¨m không phát triển được là bao, Từ 1991-1995 còng lµ thời gian chÊn chØnh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty nµy.

Trong suèt nhiÒu n¨m, PA tån t¹i ho¹t ®éng víi nh÷ng biÓu hiÖn vi ph¹m ph¸p luËt, vèn ®iÒu lÖ qu¸ thÊp ®èi víi mét doanh nghiÖp vËn t¶i hµng kh«ng (2,1 tû ®ång) vËy mµ c¸c cæ ®«ng kh«ng chØ ®ãng ® îc kho¶ng 30%vèn ®iÒu lÖ. PA liªn tiÕp kinh doanh thua lç, tæng sè nî ®· v ît qua nhiÒu lÇm so víi møc cã thÓ

-34-

buéc ph¸ s¶n theo LuËt C«ng ty. Tuy nhiªn, ®Ó duy tr× c¬ cÊu nghÞ quyÕt (Duopoly) trªn thÞ tr êng vËn t¶i hµng kh«ng th êng lÖ, ChÝnh phñ, c¸c Bé Ngµnh vµ Côc hµng kh«ng d©n dông ®· ph¶i mÊt rÊt nhiÒu thêi gian vµ c«ng søc ®Ó chÊn chØnh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña PA, trong ®ã giai ®o¹n '' nãng'' kÐo dµi tõ 29/10/1993 (V¨n phßng ChÝnh phñ ra th«ng b¸o ý kiÕn cña Thñ T íng ChÝnh phñ vÒ viÖc tæ chøc, chÊn chØnh ho¹t ®éng cña PA ) ®Õn 16/10/1995 (Côc hµng kh«ng d©n dông ra quyÕt ®Þnh phª duyÖt thµnh phÇn Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban kiÓm so¸t Gi¸m ®èc ®iÒu hµnh PA).

§Õn nay, PA ®· t ¬ng ®èi æn ®Þnh vÒ mÆt tæ chøc vµ ho¹t ®éng tõng b íc kinh doanh cã l·i vµ c¶i thiÖn vÒ tµi chÝnh. TÝnh ®Õn hÕt n¨m 1996, PA, cã m¹ng ® êng bay gåm 3 ® êng bay trong n íc (SGN/HAN, SGN/ HPH vµ SGD/DAD)vµ 3 ® êng bay quèc tÕ (TP Hå ChÝ Minh ®Õn Taipei, Kaohsung vµ Macau).

VÒ nguyªn t¾c, chñ tr ¬ng t¹o m« h×nh nh îng quyÒn ®èi víi vËn t¶i hµng kh«ng lµ ®óng ®¾n, phï hîp. Trong thùc tÕ, sù ra ®êi cña PA ®· cã t¸c dông tÝch cùc trong viÖc t¹o ra bé mÆt míi cña vËn t¶i hµng kh«ng ViÖt Nam víi chÊt l îng phôc vô ® îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, qua kinh nghiÖm cña PA cã thÓ rót ra bµi häc thÊm thÝa cho møc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ trong ngµnh vËn t¶i hµng kh«ng là kh«ng thÓ v× môc tiªu côc bé tr íc m¾t ( chØ ®Ó khai th¸c mét ® êng bay) mµ thµnh lËp mét c«ng ty trong khi thiÕu sù chuÈn bÞ ®Çy ®ñ vÒ c¬ së ph¸p luËt vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ - kü thuËt kh¸c ®¸p øng yªu cÇu cña mét ngµnh kinh tÕ kinh doanh ®Æc thï.

c. C¸c doanh nghiÖp bay phôc vô kinh tÕ quèc d©n (General Aviation):

c«ng ty bay dÞch vô (VASCO) vµ tæng c«ng ty bay dÞch vô ViÖt Nam (SFC)

Ngoµi hai doanh nghiÖp vËn t¶i hµng kh«ng trªn, trong ngµnh hµng kh«ng d©n dông cßn cã hai doanh nghiÖp vËn t¶i hµng kh«ng thùc hiÖn c¸c chuyªn dông phôc vô nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®ã lµ VASCO (thuéc Tæng c«ng ty hµng kh«ng ViÖt Nam) vµ SFC (trùc thuéc qu©n chñng kh«ng qu©n).

NhiÖm vô bay phôc vô kinh tÕ quèc d©n ®· ® îc thùc hiÖn tõ nh÷ng n¨m 60 b»ng viÖc sö dông m¸y bay N- 2 ®Ó phôc vô n«ng nghiÖp, vËn t¶i hµng ho¸ tiÕp tÕ cho vïng lò lôt. Sau n¨m 1975, ngoµi nh÷ng nhiÖn vô nµy cßn cã thªm c¸c nhiÖm vô th¨m dß dÇu khÝ (tõ n¨m 1979) b»ng c¸c m¸y trùc th¨ng BELL - 205, Dauphin SA635 vµ PUMASA 330J.

Gi÷a nh÷ng n¨m c¸c ®éi m¸y bay phôc vô kinh tÕ quèc d©n ®· ®ñ ®iÒu

kiÖn ®Ó t¸ch dÇn thµnh hai ®¬n vÞ ®éc lËp theo hai nh¸nh:

-35-

- XÝ nghiÖp bay phôc vô nÒn kinh tÕ quèc d©n (tõ 26/2/1987, trùc thuéc Tæng côc hµng kh«ng). Phßng bay chuyªn nghiÖp (tõ ®Çu n¨m 1988, trùc thuéc Tæng côc hµng kh«ng). XÝ nghiÖp bay phôc vô nÒn kinh tÕ quèc d©n (tõ 07/12/1989, trùc thuéc Tæng c«ng ty hµng kh«ng). C«ng ty bay dÞch vô hµng kh«ng VASCO (tõ 19/4/1993, trùc thuéc côc HKDDVN vµ hiÖn nay trùc thuéc Tổng công ty hàng không Việt Nam.

- C«ng ty trùc th¨ng ViÖt Nam (tõ n¨m 1985, trùc thuéc Tæng côc hµng kh«ng) Tæng c«ng ty bay dÞch vô ViÖt Nam SFC (tõ 20/6/1987, trùc thuéc qu©n chñng kh«ng qu©n).

HiÖn nay, do cã nh÷ng khã kh¨n trong t×m kiÕm kh¸ch hµng nªn chuyªn vËn t¶i hµnh kh¸ch vµ hµng ho¸ th êng lÖ tuyÕn ng¾n. HiÖn nay, VASCO cã mét ®éi m¸y bay 9 chiÕc bao gåm:

- 4 m¸y bay së h÷u : AN - 30, AN - 2, AN2- 808 vµ King Air B200;

- 5 m¸y bay thuÕ: Jet31, Jet 41, AN - 74 vµ 2 m¸y bay trùc th¨ng (AS –

350 vµ AS - 355).

ThÞ tr êng bay thuê chuyÕn cña VASCO ®· bao trïm trong c¶ n íc vµ réng ra c¸c n íc §«ng - Nam ¸ vµ Trung Quèc. VASCO còng ®ang tõng b íc th©m nhËp thÞ tr êng vËn t¶i hµng kh«ng th êng lÖ b»ng viÖc kh¶o nghiÖm vµ thùc nghiÖm mét sè tuyÕn ® êng bay ng¾n trªn thÞ tr êng phía nam vµ tuyÕn bay phôc vô dÇu khÝ Vòng Tµu - Singapore. KÕt qu¶ ho¹t ®éng cña VASCO trong giai ®o¹n 1990 -1994 nh sau:

B¶ng 2.1: KÕt qu¶ ho¹t ®éng VASCO giai ®o¹n 1990 -1994

1990 1991 1992 1993 1994

1. S¶n l îng :

462 6.254 9.052 1.000 1.250 - Bay chuyên nghiÖp (giê)

314 765 825 1.011 1.156 - Bay thuÕ chuyÕn (giê)

3.625 4.759 6.677 8.527 10.138 - Hµnh kh¸ch (l ît )

64 88 156 192 190 - Hµng ho¸ (tÊn)

13.156 22.176 26.194 38.094 43.156 2. Doanh thu (triÒu ®ång)

HiÖn nay, nhiÖn vô trung t©m cña SFC lµ cung cÊp dÞch vô hµng kh«ng cho tÊt c¶ c¸c c«ng ty khai th¸c, th¨m dß dÇu khÝ ho¹t ®éng t¹i VÞªt Nam (gåm 15 c«ng ty), ngoµi ra SFC còng thùc hiÖn c¸c chuyÕn bay t×m kiÕm, cÊp cøu, vËn t¶i hµng ho¸, bay du lÞch trªn l·nh thæ ViÖt Nam vµ cung cÊp dÞch vô trùc th¨ng cho

-36-

ch ¬ng tr×nh MIA t¹i ViÖt Nam. Do cã thÞ tr êng dåi dµo vµ æn ®Þnh ( chñ yÕu lµ thÞ tr êng phôc vô dÇu khÝ), nªn SFC cã sù ph¸t triÓn 5 c«ng ty thµnh viªn lµ:

- C«ng ty bay dÞch vô miÒn B¾c ;

- C«ng ty bay dÞch vô miÒn Nam;

- C«ng ty kh¶o s¸t, thiÕt kÕ vµ x©y dùng c«ng tr×nh hµng kh«ng (ADCC);

- XÝ nghiÖp x©y dùng 244.

Ngoµi ra, SFC cßn tham gia víi ngµnh vËn t¶i hµng kh«ng ViÖt Nam qua

c¸c thêi kú.

2.1.1.3. Qu¶n lý nhµ n íc ®èi víi ngµnh hµng kh«ng ViÖt Nam

Qu¶n lý nhµ n íc ®èi víi ngµnh hµng kh«ng võa lµ bé phËn cña qu¶n lý nhµ n íc ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n nãi chung, võa lµ yÕu tè cÊu thµnh c¸c chñ thÓ cña thÞ trường vËn t¶i hµng kh«ng ViÖt Nam, v× vËy, mét mÆt cã ® îc quy ®Þnh bëi c¬ chÕ qu¶n lý nhµ n íc vµ yªu cÇu, ®Æc ®iÓm cña thÞ tr êng vËn t¶i hµng kh«ng qua c¸c thêi kú nhµ n íc ®èi víi ngµnh kinh tÕ. XÐt tõ quan ®iÓm ®ã, cã thÓ ph©n chia c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n íc theo chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ biÖn ph¸p thùc hiÖn thµnh 3 giai ®o¹n sau:

Giai ®o¹n 1: Hµng kh«ng d©n dông n»m trong Bộ quèc phßng (1956- 1989)

Giai ®o¹n 2: Hµng kh«ng d©n dông trùc thuéc Bé Giao th«ng vËn t¶i (1989- 1994).

Giai ®o¹n 3: Hµng kh«ng d©n dông trùc thuéc ChÝnh phñ ( tõ 1995 ®Õn nay).

Trong phần này đề cập trong giai đoạn 1956-1994:

a. Qu¶n lý nhµ n íc ®èi víi ngµnh hàng kh«ng trong giai ®o¹n trong Bộ quèc phßng (1956 -1989)

Trong thêi kú nµy, c¬ quan qu¶n lý nhµ n íc trùc tiÕp vÒ hµng kh«ng d©n dông nãi chung vµ vËn t¶i hµng kh«ng nãi riªng lµ côc hµng kh«ng d©n dông ViÖt Nam (tõ ngµy thµnh lËp ngµnh ngµy15/1/1956) vµ sau ®ã lµ tæng côc hµng kh«ng d©n dông viÖt nam (tõ 11/2/1976). MÆc dï c¬ quan qu¶n lý nhµ n íc vÒ hµng kh«ng d©n dông lµ c¬ quan trùc thuéc Thñ t íng vµ sau ®ã lµ Héi đång Bé tr ëng, nh ng trong thùc tÕ l¹i thuéc quyÒn qu¶n lý cña Bé quèc phßng, do ®iÒu kiÖn cña ®Êt n íc vµ nhiÖm vô cña hà ng kh«ng d©n dông lóc bÊy giê.

Qu¶n lý nhµ n íc ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n thùc hiÖn theo c¬ chÕ mÖnh lÖnh tËp trung. Trªn c¬ së môc tiªu nhiÖm vô chung cña c¶ n íc, nhµ n íc chØ ®ạo vµ ®iÒu hµnh trùc tiÕp mäi ho¹t ®éng kinh tÕ, lÊy kÕ ho¹ch trªn giao lµm

-37-

chØ tiªu ph¸p lÖnh vµ c«ng cô qu¶n lý ®Ó quy ®Þnh ho¹t ®éng, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña ngµnh, chØ tËp chung chñ yÕu trùc tiÕp qu¶n lý ho¹t ®éng hµng kh«ng ®èi víi c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc b»ng c¸c mÖnh lÖnh hµnh chÝnh nh»m hoµn thµnh vµ hoµn thµnh v ît møc kÕ hoÆc nhiÖn vô cÊp trªn giao, tr íc hÕt lµ nhiÖm vô chuyªn c¬ và nhiÖm vô liªn quan ®Õn qu©n sù.

Trong thêi kú 1956-1975, trong ®iÒu kiÖn c¶ n íc tËp trung thùc hiÖn hai nhiÖm vô chiÕn l îc - x©y dùng CNXH ë miÒm B¾c, ®Êu tranh gi¶i phãng miÒn Nam vµ thèng nhÊt ®Êt n íc, nhiÖm vô chÝnh cña hà ng kh«ng lµ chiÕn ®Êu vµ phôc vô chiÕn ®Êu, vËn t¶i hµng kh«ng do nhµ n íc vµ Bé Quèc phßng thùc hiÖn, trùc tiÕp là Trung ®oµn qu©n sù vËn t¶i 919 ( tõ 10/11/1973 trë thµnh L÷ ®oµn kh«ng qu©n ®éi vËn t¶i 919, cã nhiÖm vô cña Côc hµng kh«ng d©n dông chñ yÕu chØ lµ tËp trung khai th¸c mét sè ® êng bay ng¾n trong n íc (Hµ Néi - Nµ S¶n - §iÖn biªn, Hµ Néi - Vinh - §ång Híi) phôc vô c¸c chuyÕn bay quèc tế cña n íc ngoµi (Liªn X«, Trung Quèc).

Trong thêi kú 1976-1989, chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña ngµnh hµng kh«ng d©n dông ®· cã thay ®æi, trong ®ã nhiÖm vô s¶n xuÊt - kinh doanh tõng b íc ® îc ®Èy m¹nh. VÒ mÆt tæ chøc thµnh lËp Tæng côc hµng kh«ng d©n dông ViÖt Nam víi ®¬n vÞ vËn t¶i lµ ®oµn bay 919. Tuy trong lÜnh vùc kinh doanh vµ ®èi ngo¹i ngµnh hµng kh«ng d©n dông trùc thuéc Héi ®ång bé tr ëng, nh ng vÒ tæ chøc vµ chØ ®¹o vÉn trùc thuéc Bé quèc phßng. Qu¶n lý nhµ n íc cña Tæng côc ®èi víi vËn t¶i hµng kh«ng tËp trung chñ yÕu vµo viÖc trùc tiÕp ®iÒu hµnh s¶n xuÊt - kinh doanh vµ cÊp phÐp bay cho c¸c h·ng hµng kh«ng n íc ngoµi. C«ng t¸c ph¸p chÕ vÉn ch a ® îc chó träng, ®iÒu hµnh vµ gi¶i quyÕt c«ng viÖc vÉn dùa trªn c¬ së mÖnh lÖnh hµnh chÝnh. Quan hÖ ®èi ngo¹i chØ cã hÑp trong khu«n khæ c¸c n íc X· héi chñ nghÜa, ch a hoµ nhËp vµo ho¹t ®éng chung cña cộng ®ång hµng kh«ng d©n dông quèc tÕ (Tuy ViÖt Nam ®· gia nhËp ICAO tõ n¨m 1983).

b. Qu¶n lý nhµ n íc ®èi víi ngµnh hµng kh«ng trong giai ®o¹n hµng kh«ng d©n dông trùc thuéc Bé giao th«ng vËn t¶i (1989-1994)

Tæng côc hµng kh«ng d©n dông ViÖt Nam vÉn tiÕp tôc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n íc ®èi víi ngµnh hµng kh«ng d©n dông trong mét thêi gian ng¾n cho ®Õn khi bÞ gi¶i thÓ ( tõ 31/3/1990). Trong giai ®o¹n 1989 -1992, c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n íc ® îc giao cho Bé giao th«ng vËn t¶i vµ b u ®iÖn ®¶m nhiÖm víi c¬ quan gióp viÖc lµ Vô Hµng kh«ng. Trong giai ®o¹n 1989-1992, c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n íc ®èi víi hµng kh«ng d©n dông vÉn kh«ng ® îc thùc hiÖn ®ång bé, mét sè chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n íc l¹i giao cho Tæng c«ng ty hµng kh«ng ViÖt Nam (thµnh lËp tõ 29/8/1989) ®¶m nhiÖm, c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n íc ®· cã

-38-

nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ, t¹o ®µ cho b íc ph¸t triÓn khëi ®Çu m¹nh mÏ cña hµng kh«ng ViÖt Nam.

Trong lÜnh vùc ph¸p chÕ, kÕt qu¶ næi bËt nhÊt trong thêi kú nµy lµ ®· tæ chøc so¹n th¶o luËt hµng kh«ng d©n dông ViÖt Nam, ® îc Quèc héi th«ng qua th¸ng 12/1991. LuËt hµng kh«ng ®· quy ®Þnh chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña qu¶n lý Nhµ n íc vÒ hµng kh«ng d©n dông. §èi víi vËn t¶i hµng kh«ng, luËt hµng kh«ng d©n dông ViÖt Nam quy ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ qu¶n lý khai th¸c vËn t¶i hµng kh«ng, ®iÒu tiÕt quan hÖ gi÷a nhµ vËn chuyÓn vµ hµnh kh¸ch, chñ hµng ho¸ th«ng qua hîp ®ång vËn chuyÓn, ph¸p chÕ ho¸ c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i trong lĩnh vùc hµng kh«ng.

LuËt hµng kh«ng d©n dông ViÖt Nam ra ®êi ®¸p øng ® îc nhu cÇu cÊp b¸ch vÒ c«ng t¸c qu¶n lý cña Nhµ n íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa, ®iÒu tiÕt c¸c mối quan hÖ liªn quan ®Õn ho¹t ®éng hµng kh«ng d©n dông nh»m ® a c¸c ho¹t ®éng nµy vµo trong khu«n khæ ph¸p luËt ®Ó thùc hiÖn chñ quyÒn quèc gia, b¶o ®¶m an ninh, an toµn hµng kh«ng.

- ViÖc trao ®æi vµ cÊp th ¬ng quyÒn khai th¸c thùc hiÖn ch a tèt, ch a b¶o ®¶m tÝnh ph¸p lý chÆt chÏ, ch a phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ kh«ng nhá, g©y nh÷ng c¨ng th¼ng trong n íc vµ quèc tÕ kh«ng ®¸ng cã, như cÊp thương MÆc dï cã nh÷ng thµnh tÝch nhÊt ®Þnh, công tác qu¶n lý Nhµ n íc trong thêi kú nµy còng béc lé nhiÒu yÕu kÐm, nhÊt lµ ®èi víi hµng kh«ng quèc tÕ, thÓ hiÖn næi bËt là ch a cã mét chÝnh s¸ch l©u dµi vµ nhÊt qu¸n vÒ lĩnh vực hµng kh«ng. PhÇn lín c¸c vô viÖc trong lÜnh vùc hµng kh«ng quèc tÕ cßn ® îc gi¶i quyÕt b»ng c¸c gi¶i ph¸p t×nh thÕ nhÊt thêi, nhiều chøc n¨ng cßn bÞ bá trèng hoÆc thùc hiÖn kh«ng theo luËt ®Þnh, kh«ng phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, næi bËt lµ c¸c viÖc sau:

- Do thiÕu mét chÝnh s¸ch tæng thÓ vµ thiÕu sù chuÈn bÞ vÒ c¬ së ph¸p lý, nªn viÖc thµnh lËp c«ng ty hµng kh«ng cæ phÇn Pacific Airlines ®· kh«ng ph¸t huy ® îc u thÕ cña nh÷ng nh©n tè míi, mµ cßn g©y thiÖt h¹i cho ngµnh. QuyÒn cho Pacific Airlines, cho AOM (Ph¸p)…hay còn để mÆc cho c¸c h·ng hµng kh«ng tù x¸c ®Þnh tÇn suÊt vµ t¶i cung øng. ViÖc cÊp phÐp bay ch a thùc hiÖn theo quy ®Þnh, mµ ®Ó cho qu¶n lý bao cÊp phÐp trªn c¬ së ®ång ý cña VietNam Airlines.

- Th¶ næi viÖc x¸c lËp gi¸ c íc trªn c¸c ® êng bay quèc tÕ. ThiÕu c¸c v¨n b¶n ph¸p lý ®Ó c¸c h·ng hµng kh«ng n íc ngoµi thùc hiÖn quyÒn b¸n vÐ ®· ® îc cÊp theo hiÖp ®Þnh hµng kh«ng.

-39-

Nh÷ng h¹n chÕ nh vËy lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái khi giao chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n íc ®èi víi mét ngµnh ®Æc thï cho mét Bé víi Vô chuyªn ngµnh qu¸ yÕu vÒ lùc l îng. V× vËy, viÖc thµnh lËp mét c¬ quan qu¶n lý Nhµ n íc chuyªn ngµnh vÒ hµng kh«ng d©n dông lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan. V× vËy, ngµy 30/6/1992 Côc hµng kh«ng d©n dông ViÖt Nam ® îc thµnh lËp (trùc thuéc Bé GTVT &B§) ®Ó thay mÆt Bé thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n íc chuyªn ngµnh vÒ hµng kh«ng d©n dông. §©y lµ mét b íc ®æi míi quan träng m« h×nh tæ chøc vµ c¬ chÕ qu¶n lý ngµnh hµng kh«ng d©n dông nh»m thùc sù ph©n ®Þnh gi÷a chøc n¨ng qu¶n lý vµ chøc n¨ng kinh doanh, t¨ng c êng n¨ng lùc vµ hiÖu lùc cña qu¶n lý nhµ n íc.

Tõ khi thµnh lËp, Côc hµng kh«ng d©n dông ®· tõng b íc hoµn thiÖn c«ng t¸c qu¶n lý ®èi víi hµng kh«ng. ChÝnh s¸ch vËn t¶i hµng kh«ng ViÖt Nam chÝnh thøc ® îc h×nh thµnh, ® îc b¸o c¸o tr íc Thñ t íng chÝnh phñ vµ tr×nh bµy trªn diÔn ®µn quèc tÕ (Chitose City, 07/1994 vµ Montreal, 12/1994). ChÝnh s¸ch vËn t¶i hµng kh«ng nà y ® îc x©y dùng theo quan ®iÓm t¨ng c êng b¶o hé ngµnh vËn t¶i hµng kh«ng ViÖt Nam trªn thÞ tr êng vËn t¶i hµng kh«ng quèc tÕ, quan hÖ quèc tÕ trong lÜnh vùc vËn t¶i hµng kh«ng ® îc x©y dùng trªn c¬ së hiÓu biÕt lÉn nhau, hîp t¸c ®«i bªn cïng cã lîi, tu©n thñ ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ ViÖt Nam, phï hîp víi th«ng lÖ vµ tËp qu¸n quèc tÕ. ChÝnh s¸ch nµy ®· gãp phÇn b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña vËn t¶i hµng kh«ng ViÖt Nam trªn thÞ tr êng quèc tÕ trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn nhê gi¶m ® îc mức ®é canh tranh kh«ng c©n søc víi c¸c h·ng hµng kh«ng n íc ngoµi.

§iÒu tiÕt Nhµ n íc ®èi víi vËn t¶i hµng kh«ng quèc tÕ trong giai ®o¹n nµy dùa trªn c¬ së c¸c hiÖp ®Þnh vËn t¶i song ph ¬ng mµ c¸c ph ¬ng ¸n ®µm ph¸n ® îc tiÕn hµng theo mÉu dù th¶o ®· ® îc sù thèng nhÊt chung víi c¸c Bé, Ngµnh cã liªn quan.

Ngoµi ra, trong khu«n khæ ®iÒu tiÕt quèc gia còng ®· cã nh÷ng v¨n b¶n d íi luËt quan träng liªn quan ®Õn hµng kh«ng, bao gåm cÊp phÐp bay (6/9/1993), cÊp phÐp bay thuª chuyÕn (10/3/1994), b¸n vËn chuyÓn hµng kh«ng t¹i ViÖt Nam (10/5/1994), chÕ ®é b¸o c¸o vµ hÖ thèng (14/3/1994), qu¶n lý hîp ®ång liªn quan ®Õn vËn t¶i hµnh kh«ng vµ thuª, mua tµu bay (2/5/1994)…

2.1.2. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ngành hµng kh«ng

Nh÷ng n¨m gần ®©y, yÕu tè m«i tr êng vµ sù cÇn thiÕt ph¶i tÝnh ®Õn c¸c ngo¹i lùc ngµy cµng ® îc l u t©m xem xÐt khi nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ®éng th¸i ph¸t triÓn cña c¸c hÖ thèng kinh tÕ - x· héi. Theo nhËn ®Þnh cña chuyªn gia vÒ qu¶n lý kinh tÕ- gi¸o s ng êi Mü Michael AlvaO. Elbing, th× ®ã lµ mét trong nh÷ng ®ãng gãp quan träng nhÊt cña ph ¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng, theo ®ã cÇn

-40-

xem xÐt ®èi t îng nghiªn cøu nh mét hÖ thèng tõ nh÷ng phÇn cã quan hÖ víi nhau ®ång thêi chÞu sù t¸c ®éng cña thÕ giíi bªn ngoµi. Ph ¬ng ph¸p tiÕp cËn t×nh thÕ cho phÐp më réng lý thuyÕt hÖ thèng nhê cã quan ®iÓm ph ¬ng ph¸p thÝch hîp nhÊt trong t×nh huèng cô thÓ ® îc x¸c ®Þnh bëi c¸c yÕu tè bªn trong vµ bªn ngoµi cã liªn quan ®Õn ®èi t îng nghiªn cøu. ¤ng phân tích m«i tr êng bªn ngoµi ngµy cµng tác động và là nguån gèc vÊn ®Ò ®èi víi c¸c nhµ l·nh ®¹o thêi nay. XÐt vÒ b¶n chÊt, c¸c nhµ l·nh ®¹o cña nh÷ng c¬ quan quan träng nhÊt cña x· héi - s¶n xuÊt - kinh doanh, qu¶n lý nhµ n íc- d íi ¶nh h ëng cña những sù kiÖn gÇn ®©y diÔn ra trªn thÕ giíi ®· buéc ph¶i l u t©m ®Õn m«i tr êng biÕn ®éng vµ sù t¸c ®éng cña nã ®Õn tr¹ng th¸i néi t¹i cña c¬ quan.

§èi víi ngµnh hµng kh«ng, khi xem xÐt nã nh mét hÖ thèng më, th× vÊn ®Ò quan träng lµ x¸c ®Þnh m«i tr êng bªn ngoµi. ThÕ giíi v« cïng réng lín vµ phÝ c«ng v« Ých nÕu cè g¾ng tÝnh hÕt c¸c yÕu tè trªn thÕ giíi ®ã. V× vËy, chóng ta chØ nªn giíi h¹n xem xÐt m«i tr êng bªn ngoµi ë nh÷ng khÝa c¹nh mµ sù ph¸t triÓn cña vËn t¶i hµng kh«ng lÖ thuéc mét c¸ch quyÕt ®Þnh vµo ®ã. M«i tr êng bªn ngoµi cña vËn kh«ng bao gåm nh÷ng yÕu tè nh ng êi tiªu dïng, c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n íc, c¸c nhµ cung cÊp, c¸c chế ®Þnh tµi chÝnh vµ nguån nh©n lùc.

§Ó gi¶m nhÑ viÖc xem xÐt ¶nh h ëng cña m«i tr êng bªn ngoµi ®Õn vËn t¶i hµng kh«ng, chóng ta chia tÊt c¶ c¸c yÕu tè bªn ngoµi thµnh 2 nhãm chÝnh: 1. Nhãm m«i tr êng t¸c ®éng trùc tiÕp (Direct Environment) vµ 2. Nhãm m«i tr êng t¸c ®éng gi¸n tiÕp (Indirect Environment)

2.1.2.1. Môi tr êng t¸c ®éng trùc tiÕp

M«i tr êng t¸c ®éng trùc tiÕp bao gåm nh÷ng yÕu tè cã ¶nh h ëng trùc

tiÕp qua l¹i ®èi víi ho¹t ®éng hµng kh«ng, nh÷ng yÕu tè nµy bao gåm:

a. Ng êi tiªu dïng: Hµng kh¸ch tiÒm n¨ng, c¸c chñ hµng tiÒm n¨ng - nh÷ng ng êi cã nhu cÇu ®i l¹i hoÆc vËn chuyÓn hµng ho¸ b»ng ® êng hµng kh«ng. Theo quan ®iÓm cña chuyªn gia næi tiÕng vÒ qu¶n lý Peter Drucker th× môc tiªu ®Ých thùc duy nhÊt cña doanh nghiÖp lµ thiÕt lËp kh¸ch hµng.

Peter Drucker. Managingin Turbulent Times. New York, Harper &Row, 1980p.153. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ: Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña ngµnh hµng kh«ng phô thuéc vµo kh¶ n¨ng t×m ® îc ng êi sö dông kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña nã (vËn chuyÓn hµng kh«ng) vµ tho¶ m·n c¸c yªu cÇu cña hä. X¸c ®Þnh ng êi tiªu dïng cña vËn t¶i hµng kh«ng- ®ã lµ x¸c ®Þnh nhu cÇu vËn chuyÓn hµng kh«ng (Air Traffic Demand)

-41-

Nh÷ng ng êi tiªu dïng tiÒm n¨ng ®èi víi vËn t¶i hµng kh«ng nµy l¹i phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè: tõ nh÷ng yÕu tè cã thÓ ®Þnh l îng ® îc d©n sè, møc ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n nãi chung vµ cña c¸c ngµnh sö dông nhiÒu dÞch vô chuyÕn hµng kh«ng nãi riªng (th ¬ng m¹i, du lÞch…) møc sèng cña nh©n d©n, møc ®é quan hÖ ®èi ngo¹i… cho ®Õn nh÷ng yÕu tè rÊt khã hoÆc kh«ng thÓ trùc tiÕp ®Þnh l îng ® îc nh thÞ hiÕu x· héi, æn ®Þnh chÝnh trÞ- x· héi møc ®é an toµn x· héi

b. C¸c ®èi thñ c¹nh tranh: Trong c¬ chÕ thÞ tr êng trong n íc vµ d íi ¶nh h ëng cña chñ thuyÕt "bÇu trêi më" (Open Skies), sù c¹nh tranh gi÷a c¸c h·ng hµng kh«ng víi nhau vµ víi c¸c lo¹i h×nh vËn t¶i c«ng céng kh¸c diÔn ra ngµy cµng gay g¾t. L·nh ®¹o cña mçi h·ng hµng không ®Òu hiÓu râ r»ng nÕu nh kh«ng tho¶ m·n yªu cÇu cña kh¸ch hµng mét c¸ch hiÖu qu¶ nh c¸c ®èi thñ c¹nh tranh cña m×nh lµm ® îc th× h·ng ®ã kh«ng thÓ tån t¹i v÷ng ch¾c. Trong nhiÒu tr êng hîp, chÝnh c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, chø kh«ng ph¶i lµ ng êi tiªu dïng, quy ®Þnh s¶n phÈm lo¹i nµo cã thÓ b¸n ® îc vµ víi gi¸ bao nhiªu. Cần l u ý r»ng, mÆc dï ng êi tiªu dïng kh«ng ph¶i lµ ®«i t îng c¹nh tranh duy nhÊt cña c¸c h·ng hµng kh«ng (ngoµi ra cßn cã c¹nh tranh v× nguån nh©n lùc, nguyªn vËt liÖu, vèn…), nh ng ®èi víi hµng kh«ng th× khÝa c¹nh quan träng nhÊt trong c¹nh tranh lµ c¹nh tranh giµnh lÊy kh¸ch hµng vµ hµng ho¸.

c. Nh÷ng ng êi cung cÊp: Theo quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng, vËn t¶i hµng kh«ng - ®ã lµ c¬ chÕ biÕn ®æi ®Çu vµo thµnh ®Çu ra. §èi víi c¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt kinh doanh nãi chung, nh÷ng ®Çu vµo chñ yÕu lµ: Nguyªn vËt liÖu, trang thiÕt bÞ, n¨ng l îng, vèn cña søc lao ®éng. Riªng ®èi víi vËn t¶i hµng kh«ng cßn ph¶i kể ®Õn c¸c dÞch vô hµng kh«ng ®ång bé, bao gåm c¸c dÞch vô s©n bay, c¸c dÞch vô kh«ng l u vµ c¸c dÞch vô kh¸c trong d©y chuyÒn c«ng nghÖ hµng kh«ng ®ång bé.

d. Ph¸p luËt vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n íc: LuËt HKDD vµ hµng lo¹t c¸c luËt v¨n b¶n d íi luËt kh¸c, c¸c tiªu chuÈn vµ khuyÕn c¸o thùc hµnh cña c¸c tæ chøc quèc tÕ cã ¶nh h ëng ®Õn hµng kh«ng. Trong lÜnh vùc hµng kh«ng hiÖn ®¹i, mèi quan hÖ gi÷a cung vµ cÇu d íi ®iÒu tiÕt cu¶ rÊt nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt. Trong ®ã c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng hµng kh«ng quèc tÕ, ®¸ng chó ý nhÊt lµ c¸c hiÖp ®Þnh ChÝnh phñ vÒ hµng kh«ng (song ph ¬ng vµ ®a ph ¬ng). C¸c hiÖp ®Þnh nµy lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó triÓn khai ho¹t ®éng vËn chuyÓn hµng kh«ng quèc tÕ, quy ®Þnh quyÒn cña h·ng hµng kh«ng tham gia khai th¸c thÞ tr êng vµ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó khai th¸c thÞ tr êng ®ã (vËn t¶i cung øng, tÇn suÊt, gi¸ c íc ¸p dông…)

-42-

C¸c h·ng hµng kh«ng kh«ng chØ ph¶i tu©n thñ luËt ph¸p, mµ cßn ph¶i chÊp hµnh c¸c yªu cÇu cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n íc trong lÜnh vùc thuéc thÈm quyÒn cña hä. C¸c yªu cÇu nh×n chung mang tÝnh ph¸p lý buéc c¸c h·ng hµng kh«ng ph¶i chÊp hµnh. C¬ quan qu¶n lý nhµ n íc vÒ chuyªn ngµnh hµng kh«ng ë ViÖt Nam lµ Côc hµng kh«ng d©n dông. Ngoµi ra, c¸c h·ng hµng kh«ng cßn ph¶i tu©n thñ theo c¸c nhµ chøc tr¸ch s©n bay vµ c¸c quy ®Þnh vÒ kh«ng l u cña Trung t©m qu¶n lý bay d©n dông ViÖt Nam, các Cảng hàng không sân bay.

2.1.2.2. M«i tr êng t¸c ®éng gi¸n tiÕp

C¸c yÕu tè cña m«i tr êng t¸c ®éng gi¸n tiÕp th êng kh«ng ¶nh h ëng ®Õn ho¹t ®éng hµng kh«ng mét c¸ch râ rÖt nh c¸c yÕu tè cña m«i tr êng t¸c ®éng trùc tiÕp, nh ng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ cã thÓ xem nhÑ chóng trong khi x©y dùng chÝnh s¸ch.

M«i tr êng t¸c ®éng gi¸n tiÕp cña hµng kh«ng phøc t¹p h¬n so víi m«i tr êng t¸c ®éng trùc tiÕp. Chóng ta th êng ph¶i h×nh dung vÒ m«i tr êng nµy dùa trªn nh÷ng th«ng tin kh«ng ®Çy ®ñ. C¸c yÕu tè quan träng nhÊt cña m«i tr êng t¸c ®éng gi¸n tiÕp lµ: c«ng nghÖ, tr¹ng th¸i kinh tÕ, c¸c yÕu tè chÝnh trÞ vµ v¨n ho¸ x· héi.

a. C«ng nghÖ: C«ng nghÖ võa lµ yÕu tè néi t¹i, võa lµ yÕu tè bªn ngoµi ®èi víi hµng kh«ng, ®æi míi c«ng nghÖ hµng kh«ng ¶nh h ëng ®Õn hiÖu qu¶ cña dÞch vô hµng kh«ng, tèc ®é hao mßn v« h×nh (l¹c hËu vÒ c«ng nghÖ). Hµng kh«ng lµ ngµnh kinh tÕ - kü thuËt cã hµm l îng c«ng nghÖ vµ khoa häc ë møc ®é cao, nªn cÇn th êng xuyªn ®æi míi c«ng nghÖ qua chuyÓn giao vµ nhanh chãng lµm chñ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.

b. Tr¹ng th¸i kinh tÕ: Tr¹ng th¸i kinh tÕ thÕ giíi ¶nh h ëng ®Õn gi¸ thµnh cña c¸c nguån lùc vµ ®Õ nhu cÇu ®i l¹i b»ng ® êng hµng kh«ng (søc mua cña ng êi d©n). Tr¹ng th¸i kinh tÕ còng ¶nh h ëng ®Õn kh¶ n¨ng huy ®éng vèn cña c¸c h·ng hµng kh«ng, do Nhµ n íc th êng cè g¾ng chèng l¹i suy tho¸i kinh tÕ b»ng c¸ch ®iÒu tiÕt thuÕ, khèi l îng tiÒn mÆt vµ l·i suÊt ng©n hµng.

c. C¸c yÕu tè v¨n ho¸ x· héi vµ chÝnh trÞ: Mét lÜnh vùc ho¹t ®éng cã tÝnh quèc tÕ cao nh hµng kh«ng chÞu ¶nh h ëng lín cña c¸c yÕu tè v¨n ho¸ x· héi, nh gi¸ trÞ x· héi, c¸c truyÒn thèng v¨n ho¸...truyÒn thèng v¨n ho¸ còng ®Æc biÖt ¶nh h ëng ®Õn c¸ch tiÕp thÞ vµ phôc vô hµnh kh¸ch, nh c¸c mãn ¨n d©n téc, chÕ ®é ¨n kiªng...

Mét sè khÝa c¹nh cña c¸c yÕu tè chÝnh trÞ còng ¶nh h ëng lín ®Õn ho¹t ®éng hµng kh«ng, ®ã lµ t×nh tr¹ng cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh vµ lËp ph¸p. ¶nh

-43-

h ëng cña c¸c yÕu tè nµy ® îc thÓ hiÖn th«ng qua ho¹t ®éng cña Nhµ n íc trong c¸c lÜnh vùc thuÕ thu nhËp c«ng ty, thiÕt lËp c¸c u ®·i vÒ thuÕ vµ c¸c u ®·i vÒ th ¬ng quyÒn, c¸c tiªu chuÈn vÒ an toµn hµng kh«ng vµ vÒ m«i tr êng, kiÓm so¸t møc gi¸ c íc vµ tiÒn l ¬ng...

2.2. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña ngµnh Hµng kh«ng ViÖt Nam tõ n¨m 1995 ®Õn nay

2.2.1. VÒ tæ chøc ngµnh và phát triển lao động

Ngành hàng không dân dụng Việt Nam được đặt dưới sự quản lý của Cục hàng không dân dụng Việt Nam ( CAAV), là cơ quan quản lý nhà nước thuộc Bộ giao thông vận tải (MOT). CAAV có nhiều chức năng nhiệm vụ trong ngành hàng không Việt Nam. Từ trụ sở chính tại Gia Lâm, CAAV ban hành các quy định về an ninh, an toàn, đưa ra các chính sách về giao thông hàng không, phối hợp với các cơ quan Chính phủ và đóng vai trò chủ yếu trong việc phát triển cơ sở hạ tầng hàng không.

CAAV có bốn đơn vị doanh nghiệp nhà nước trực thuộc là:

- 03 Cụm cảng hàng không khu vực

- 01 C«ng ty cung cấp dịch vụ dẫn đường

- Hai hãng hàng không Vietnam Airlines và Pacific Airlines là các doanh nghiệp nhà nước tách ra khỏi CAAV nhưng phải chị sự quản lý Nhà nước chuyên ngành và chiến lược ngành.

Tæng c¸n bé - nh©n viªn cña ngµnh HKDD ViÖt Nam tÝnh ®Õn thêi ®iÓm th¸ng 8 n¨m 2005 lµ 20.904, trong ®ã khèi hµnh chÝnh sù nghiÖp lµ 335 ng êi chiÕn 1,6%; khèi doanh nghiÖp c«ng Ých 6.108 ng êi, chiÕm 29,2%; Tæng c«ng ty HK ViÖt Nam 13.887 ng êi, chiÕm 66,4%; Pacific Airlines 574 ng êi, chiÕm 2,7%. Nh vËy trong toà n ngà nh, lùc l îng lao ®éng của Tổng công ty hàng không lớn nhất, tiÕp ®Õn lµ khèi doanh nghiÖp c«ng Ých, nhá nhÊt lµ khèi hµnh chÝnh sù nghiÖp.

VÒ c¬ cÊu theo tr×nh ®é, Ngµnh hµng kh«ng ViÖt Nam cã 385 c¸n bé cã tr×nh ®é trªn ®¹i häc, chiÕm 1,9%; 6.703 c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc, cao ®¼ng, chiÕm 32,1%; 3.731 c¸n bé cã tr×nh ®é trung cÊp, chiÕm 17,8%; 6.090 c¸n bé s¬ cÊp, chiÕm 29,1%; 1.495 c«ng nh©n kü thuËt, chiÕm 7,3%; lao ®éng ch a qua ®µo t¹o lµ 1.105 ng êi, chiÕm 7,9%.

-44-

Nguån nhãm nghiªn cøu JETRO

2.2.2. Qu¶n lý Nhµ n íc ®èi víi ngµnh hµng kh«ng trong giai ®o¹n hµng kh«ng d©n dông trùc thuéc ChÝnh phñ tõ 1995 ®Õn nay

Tõ n¨m 1995 ®Õn nay ®· cã nhiÒu thay ®æi quan träng vÒ m« h×nh tæ chøc vµ c¬ chÕ qu¶n lý ®èi víi ngµnh ngµnh hµng kh«ng d©n dông, trong ®ã cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh nhÊt lµ: Thø nhÊt, Côc hµng kh«ng d©n dông t¸ch khái sù qu¶n lý trùc tiÕp cña Bé giao th«ng vËn t¶i, trë thµnh c¬ quan trùc thuéc ChÝnh phñ phï hîp víi luËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña luËt HKDDVN ® îc Quèc héi th«ng qua th¸ng 4/1995; thø hai, Tæng c«ng ty hµng kh«ng ViÖt Nam ra ®êi, lµ doanh nghiÖp nhµ n íc theo m« h×nh tæng c«ng ty m¹nh, tæ chøc ho¹t ®éng theo nghÞ ®Þnh sè 04/CP ngµy 27/1/1996. Nh vËy, b»ng nh÷ng thay ®æi nµy qu¶n lý Nhµ n íc vµ s¶n xuÊt - kinh doanh ®· ® îc t¸ch rêi hoµn toµn vÒ tæ chøc.

C«ng t¸c qu¶n lý nhµ n íc ®èi víi vËn t¶i hµng kh«ng tiÕp tôc ® îc hoµn thiÖn. ViÖc trao ®æi th ¬ng quyÒn ®· ® îc quy ®Þnh trong luËt söa ®æi bæ sung… (kho¶n 1, ®iÒu 58), nhê ®ã t¹o c¬ së ph¸p lý ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch vËn t¶i hµng kh«ng mét c¸ch h÷u hiÖu. Quan hÖ ®èi ngo¹i trong lÜnh vùc vËn t¶i hµng kh«ng

-45-

tiÕp tôc ® îc ®Èy m¹nh (®Õn n¨m 1996 ®· cïng Bé Ngo¹i giao tiÕn hµnh ®µm ph¸n vÒ hiÖp ®Þnh hµng kh«ng víi 43 n íc vµ vïng l·nh thæ). C«ng t¸c qu¶n lý gi¸ c íc ®· ® îc quy ®Þnh l¹i t¹i quyÕt ®Þnh sè 818/TTg cña thñ T íng ChÝnh phñ vµ th«ng t h íng dÉn sè 904/CAAV ngµy 6/51996 cña Côc hµng kh«ng d©n dông. C«ng t¸c ®iÒu phèi lÞch bay còng ® îc hoµn thiÖn b»ng quyÕt ®Þnh sè 1800/CAAV ngµy 24/8/1996. Ngoµi ra, Côc hµng kh«ng d©n dông còng kh«ng ngõng kiÖn toµn vµ thÓ chÕ ho¸ c«ng t¸c cÊp vµ qu¶n lý phÐp bay, x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn m¹ng ® êng bay ng¾n h¹n vµ dµi h¹n, ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc…

C«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n íc ®èi víi ho¹t ®éng c¸c doanh nghiÖp vËn t¶i hµng kh«ng trong n íc vµ cña c¸c h·ng hµng kh«ng n íc ngoµi còng kh«ng ngõng ® îc t¨ng c êng trong khu«n khæ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n cña Côc hµng kh«ng d©n dông ViÖt Nam. C«ng t¸c chÊn chØnh tæ chøc ho¹t ®éng cña Pacific Airlines ®· c¬ b¶n hoµn tÊt, ph¸t huy t¸c dông cña m« h×nh ®a d¹ng ho¸ doanh nghiÖp vËn t¶i hµng kh«ng, t¹o nªn sù c¹nh tranh lµnh m¹nh trªn thÞ tr êng. Côc hµng kh«ng d©n dông ViÖt Nam tiÕn hµnh xem xÐt, phª duyÖt c¸c hîp ®ång cña c¸c doanh nghiÖp liªn quan ®Õn vËn t¶i hµng kh«ng, nh c¸c hîp ®ång vÒ hîp t¸c khai th¸c, th ¬ng m¹i, trao ®æi chç, phôc vô kü thuËt- th ¬ng m¹i, thuª, mua tµu bay, qu¶n lý ho¹t ®éng b¸n vËn chuyÓn hµng kh«ng…Nhê ®ã, tuy ® îc t¸ch vÒ mÆt tæ chøc, nh ng hiÖu lùc qu¶n lý Nhµ n íc ®èi víi ho¹t ®éng vËn t¶i hµng kh«ng vÉn kh«ng ngõng ® îc t¨ng c êng.

2.2.3 Về phát triển cơ sở hạ tầng vật chất kỹ thuật hàng không

2.2.3.1. C¬ së vËt chÊt kü thuËt

* C¸c hÖ thèng Côm c¶ng Hµng kh«ng

Trong cơ cấu tổ chức của mình, Cục hàng không Việt Nam có ba Cụm cảng hàng không khu vực là: Cụm cảng hàng miền Bắc (NAA), Cụm cảng hàng không miền Trung (MAA) và Cụm cảng hàng không miền Nam (SAA). Đây là các doanh nghiệp nhà nước hoạt động có thu. Các Cụm cảng này khai thác và phát triển các cảng hàng không thuộc quyền quản lý của mình. Chi phí khai thác và phát triển, về nguyên tắc, được lấy từ nguồn thu phí sử dụng cảng hàng không của các Cụm cảng. Tuỳ theo yêu cầu thực tế, Cục hàng không có thể phân bổ trực tiếp cho các dự án phát triển cơ sở hạ tầng cảng hàng không.

Danh mục các Cảng hàng không thuộc quản lý của các Cụm cảng khu vực:

Cụm cảng hàng không miền Bắc: Gồm 6 cảng hàng không:

1. Cảng hàng không Quốc tế Nội Bài ( Hà Nội)

-46-

2. Cảng hàng không Cát Bi ( Hải Phòng)

3. Cảng hàng không Nà Sản ( Sơn La)

4. Cảng hàng không Điện Biên ( Điện Biên)

5. Cảng hàng không Vinh ( Nghệ An )

6. Cảng hàng không Đồng Hới (Quảng Bình-sẽ đưa vào khai thác

năm 2006)

Cụm cảng hàng không miền Trung: Gồm 8 Cảng hàng không:

1. Cảng hàng không Quốc tế Đà Nẵng (TP Đà Nẵng)

2. Cảng hàng không Phú Bài ( Huế)

3. Cảng hàng không Pleiku

4. Cảng hàng không Phù Cát ( Quy Nhơn)

5. Cảng hàng không Tuy Hoà

6. Cảng hàng không Cam Ranh ( Khánh Hoà)

7. Cảng hàng không Chu Lai

Cụm cảng hàng không miền Nam: 10 cảng hàng không:

1. Cảng hàng không Quốc tế Tân Sơn Nhất (TP Hồ Chí Minh)

2. Cảng hàng không Buôn Ma Thuột

3. Cảng hàng không Liên Khương ( Đà Lạt)

4. Cảng hàng không Cam Ly

5. Cảng hàng không Rạch Giá

6. Cảng hàng không Phú Quốc (Kiên Giang)

7. Cảng hàng không Cà Mau

8. Cảng hàng không Côn Sơn

9. Cảng hàng không Vũng Tàu

Ba cảng hàng không quốc tế tại Hà Nội, Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh đều có đường cất hạ cánh có khả năng sử dụng cho máy bay tầm trung và tầm xa. Các thông số cơ bản của đường cất hạ cánh, đường công vụ và sân đỗ máy bay ba cảng hàng không quốc tế này như sau:

-47-

Bảng 2.2:Thông số cơ bản của đƣờng cất hạ cánh, đƣờng công vụ và

sân đỗ máy bay tại ba cảng hàng không quốc tế của Việt Nam

Cảng

Kích thước

Diện tích

Cấu hình Đường công vụ

Độ cứng bề mặt phủ

hàng không

Đường cất hạ cánh (m)

Sân đỗ (m2)

Nội Bài

3.200 x 45

Đường công vụ

165.224 PCN 60 R/C/X/T

PCN 60 R/C/X/T

3.800 x 45

song song hoàn chỉnh

(song song, gần nhau)

Đà Nẵng

3.048 x 45

Đường công vụ

117.298 PCN 46 F/B/W/T

PCN 30 F/B/X/U

3.048 x 45

song song hoàn chỉnh

(song song, gần nhau)

Tân Sơn Nhất

3.048 x 45

Đường công vụ

162.500 PCN 60/R/B/X/T

PCN 50/R/B/X/U

3.036 x 45

song song hoàn chỉnh

(song song, gần nhau)

Nguồn: AIP Vietnam, CAAV

-48-

* Vïng kiểm so¸t kh«ng l u vµ trang thiÕt bÞ qu¶n lý bay

Trung tâm quản lý bay dân dụng (VATM) lµ doanh nghiÖp nhµ n íc thuéc Côc hµng kh«ng ViÖt Nam, lµ nhµ cung cÊp duy nhÊt c¸c dÞch vô dÉn ® êng bay t¹i ViÖt Nam. DÞch vô nµy cña VATM bao gåm dÞch vô kh«ng l u, dÞch vô th«ng tin hµng kh«ng, dÞch vô khÝ t îng, ph¸t triÓn vµ b¶o d ìng c¸c thiÕt bÞ th«ng tin, dÉn ® êng vµ gi¸m s¸t.

ViÖt Nam cã hai vïng th«ng b¸o bay ( FIR) lµ Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. VATM cã hai trung t©m gi¸m s¸t vïng (ACC) còng t¹i Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh. Cã 05 ®¬n vÞ dÞch vô thùc hiÖn c¸c chøc cña VATM nh sau:

1. Trung t©m Qu¶n lý bay miÒn B¾c ( NORATS)

2. Trung t©m Qu¶n lý bay miÒn Trung (MORATS)

3. Trung t©m Qu¶n lý bay miÒn Nam ( SORATS)

4. Trung t©m hiÖp ®ång - ChØ huy- §iÒu hµnh Bay (ATC&C)

5. Trung t©m dÞch vô Kü thuËt Qu¶n lý Bay ( ATTECH)

Ba trung t©m Qu¶n lý bay cã nhiÖm vô cung cÊp dÞch vô kh«ng l u cho c¸c khu vùc t ¬ng øng. Trong khi ®ã, ATC&C chÞu tr¸ch nhiÖm phèi hîp c¸c ho¹t ®éng cña ba trung t©m qu¶n lý bay vïng víi c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý bay qu©n sù riªng biÖt cña lùc l îng Kh«ng quân ViÖt Nam. ATTECH cung cÊp dÞch vô kü thuËt vµ b¶o tr× cho toµn bé ho¹t ®éng dÉn ® êng hµng kh«ng t¹i ViÖt Nam.

* C¸c H·ng hµng kh«ng vµ m¹ng l íi dÞch vô VATM qu¶n lý bay vµ khai th¸c c¸c c¬ së vËt chÊt dÉn ® êng (ACC), ra ®a vµ VOR còng nh lµ c¸c c¬ së vËt chÊt th«ng tin phôc vô tiÕp cËn vµ qu¶n lý c¶ng t¹i c¸c c¶ng hµng kh«ng. C¸c thiÕt bÞ h¹ c¸nh (ILS), ®Ìn khu bay vµ thiÕt bÞ khÝ t îng do c¸c Côm c¶ng hµng kh«ng khu vùc qu¶n lý vµ b¶o tr×. VATM tÝnh phÝ dÉn ® êng vµ sö dông c¸c thiÕt bÞ h¹ c¸nh ®èi víi c¸c Côm c¶ng hµng kh«ng khu vùc.

Cã hai h·ng hµng kh«ng chÝnh t¹i ViÖt Nam, Mét lµ Vietnam Airlines, h·ng hµng kh«ng quèc gia, doanh nghiÖp nhµ n íc. Hai lµ Pacific Airlines cæ phÇn cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n íc vµ C«ng ty DÞch vô hµng kh«ng (VASCO) khai th¸c c¸c chuyÕn bay ®Þnh kú, sö dông c¸c lo¹i m¸y bay nhá nh AN 24 vµ King Air, ®Æt c¨n cø t¹i C¶ng hµng kh«ng T©n S¬n NhÊt, Thµnh phè Hå ChÝ Minh.

H·ng hµng kh«ng ViÖt Nam ( Vietnam Airlines).

Vietnam Airlines (VNA) lµ thµnh viªn chÝnh cña Tæng C«ng ty hµng kh«ng ViÖt Nam (VAC), ®¬n vÞ kinh doanh trªn c¸c lÜnh vùc liªn quan tíi hµng kh«ng

-49-

nh vËn t¶i hµng kh«ng, b¶o d ìng m¸y bay, dÞch vô mÆt ®Êt, cÊp nhiªn liÖu, chÕ biÕn suÊt ¨n trªn m¸y bay, th ¬ng m¹i, kh¸ch s¹n, s¶n xuÊt, x©y dùng, t vÊn vµ in Ên víi mét lo¹t c¸c c«ng ty thµnh viªn.

Vietnam Airlines chiÕm phÇn lín khèi l îng dÞch vô vËn t¶i hµng kh«ng néi ®Þa. Vietnam Airlines còng bay tíi c¸c thµnh phè chÝnh ë Ch©u ¸, mét sè thñ ®« ë Ch©u ¢u vµ hai thµnh phè ë óc. C¸c chñng lo¹i m¸y bay do Vietnam Airlines ®ang khai th¸c bao gåm cã B777-200ER, B676-300, A321, A320, F70 vµ ATR72. H·ng ®ang thảo luËn víi Boeing vÒ kh¶ n¨ng mua B7E7 ®Ó thay thÕ B767. H·ng còng xem xÐt kh¶ n¨ng thuª lo¹i m¸y bay Air Bus lín h¬n ( A330 ).

Vietnam Airlines cã kÕ ho¹ch chuyển c¸c dÞch vô bay b»ng m¸y bay ph¶n lùc c¸nh qu¹t sang c«ng ty con, VASCO vµ tËp trung vµo dÞch vô bay b»ng m¸y bay ph¶n lùc trong mét vµi n¨m tíi.

- H·ng hµng kh«ng Pacific (Pacific Airlines)

§Æt trô së t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh, Pacific Airlines lµ liªn doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n íc. Tæng c«ng ty hµng kh«ng ViÖt Nam n¾m gi÷ h¬n 20% cæ phÇn. Pacific Airlines khai th¸c c¸c ® êng bay néi ®Þa gi÷a thµnh phè Hå chÝ Minh, §µ N½ng vµ Hµ Néi, vµ c¸c ® êng bay quèc tÕ gi÷a thµnh phè Hå ChÝ Minh víi §µi B¾c vµ Cao Hïng. C¸c chñng lo¹i m¸y bay do Pacific Airlines ®ang sö dông gåm cã A320, A310, A321 vµ MD82. H·ng cã chiÕn l îc kinh doanh theo h íng t¨ng thÞ phÇn víi t c¸ch nh lµ mét h·ng hµng kh«ng gi¸ rÎ, chiÕn l îc kinh doanh gi¸ rÎ ch¾c ch¾n sÏ t¹o ra nh÷ng ¶nh h ëng tÝch cùc tíi nhu cÇu giao th«ng hµng kh«ng.

- Hoạt động của VASCO: ThÞ tr êng bay thuê chuyÕn cña VASCO ®· phát triển trong c¶ n íc vµ réng ra c¸c n íc §«ng - Nam ¸ vµ Trung Quèc. VASCO còng ®ang tõng b íc th©m nhËp thÞ tr êng vËn t¶i hµng kh«ng th êng lÖ b»ng viÖc kh¶o nghiÖm vµ thùc nghiÖm mét sè tuyÕn ® êng bay ng¾n trªn thÞ tr êng phía nam vµ tuyÕn bay phôc vô dÇu khÝ Vòng Tµu - Singapore. KÕt qu¶ ho¹t ®éng từ 1995 - 1999 nh sau:

B¶ng2.3: KÕt qu¶ ho¹t ®éng VASCO giai ®o¹n 1995-1999

1995 1996 1997 1998 1999

1. S¶n l îng :

1.450 1.777 3.352 4.015 5.450 - Bay chuyÓn nghiÖp (giê)

1.356 1.780 2.890 3.193 3.356 - Bay thuÕ chuyÕn (giê)

-50-

10.425 14.859 26.977 31.927 40.425 - Hµnh kh¸ch (l ît )

215 208 276 302 415 - Hµng ho¸ (tÊn)

46.156 54.194 58.194 68.594 86.156 2. Doanh thu (triÒu ®ång)

- H·ng hµng kh«ng n íc ngoµi

Víi viÖc ViÖt Nam t¨ng c êng quan hÖ ®èi ngo¹i víi c¸c quèc gia kh¸c, nhiÒu hãng hµng kh«ng quèc tÕ ®· bay tíi c¸c c¶ng hµng kh«ng t¹i Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ §µ N½ng.

B¶ng 2.4: Danh s¸ch c¸c h·ng hµng kh«ng n íc ngoµi bay ®Þnh kú tíi

ViÖt Nam

Ch©u Mü Ch©u ©u/SNG Ch©u ¸

-Japan Airlines (NhËt B¶n) -Air France (ph¸p)

-Korean Air (Hµn Quèc) -Aeroflot ( Nga) -United Airlines

-Asiana Airlines ( Hµn Quèc) -Vladivostok Airlines ( Nga)

-China Airlines ( §µi Loan)

- Uzbekistan Airways (Uzbekistan)

-Eva Air (§µi Loan) - CHLB §øc

-Uni Aiways ( §µi Loan)

-China Southem Airlines (Trung Quèc)

-Cathay Paci fic Aiways (Hång K«ng)

-Lao Aviation (Lao)

Kk

-Royal Kumer Airlines (Cam-phu- chia) -Progress Multitrade Airlines Cam-pu- Chia -Thai Aiways Intemationnal (ThaiLan

-Malaysia Airlines (Malaysia

-ASIA Airlines

-Tiger Airlies

-51-

* Trang thiÕt bÞ kü thuËt m¸y bay

- VÒ thiÕt kÕ, chÕ t¹o: Cã thÓ nãi t¹i ViÖt Nam ch a h×nh thµnh hÖ thèng c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ®ñ n¨ng lùc thiÕt kÕ, chÕ t¹o m¸y bay vµ phô tïng m¸y bay, mÆc dï n¨m 1980 Bé quèc phßng ®· thiÕt kÕ, bay thö nghiÖm thµnh c«ng m¸y bay siªu nhÑ TL1 vµ vµo nh÷ng n¨m 1990, mét sè lèp m¸y bay MIC-21, TU-134 ®· ® îc chÕ t¹o, thö nghiÖm tÜnh vµ thö nghiÖm ®éng trªn m¸y bay. Ngoµi ra, trong tõng thêi kú, mét sè gio¨ng ®Öm, phô tïng ®¬n gi¶n còng ®· ® îc chÕ t¹o vµ ® a vµo sö dông nh»m ®¸p øng mét sè nhu cÇu ho¹t ®éng thiÕt yÕu.

- VÒ s¶n xuÊt: HiÖn nay, t¹i khu c«ng nghiÖp Biªn Hoµ ®· cã mét sè c«ng ty 100% vèn n íc ngoµi s¶n xuÊt mét sè bé phËn cña m¸y bay nh bé c¶m biÕn, m« t¬ truyÒn ®éng c«ng suÊt nhá, c¸c phô tïng, linh kiÖn ® îc s¶n xuÊt t¹i c¸c c¬ së m¸y bay Aibus vµ Boeing (nh÷ng dßng m¸y bay hiÖn ®¹i cã tiÕng trªn thÕ giíi). Bªn c¹nh ®ã, xÝ nghiÖp söa ch÷a m¸y bay A75 còng ®· s¶n xuÊt ® îc ghÕ, bÖ vÖ sinh inox, l¾p ng¨n ®Ó hµnh lý trong khoang kh¸ch m¸y bay TU 134, xe ®Èy suÊt ¨n trªn m¸y bay vµ mét sè container hµnh lý trªn m¸y bay.

- VÒ söa ch÷a b¶o d ìng: C¸c c¬ quan, ®¬n vÞ trùc tiÕp lµm c«ng t¸c kü thuËt trong ngµnh hµng kh«ng hiÖn ®ang thùc hiÖn ® îc gÇn hÕt nh÷ng néi dung b¶o d ìng theo quy ®Þnh cña nhµ chÕ t¹o. §ãi víi mét sè m¸y mãc, thiÕt bÞ phøc t¹p viÖc söa ch÷a vµ phôc håi vẫn ph¶i dùa vµo c¸c chuyªn gia n íc ngoµi.

HiÖn nay, t¹i ViÖt Nam cã 02 c¬ së b¶o d ìng söa ch÷a m¸y bay thuéc Tæng c«ng ty hµng kh«ng ViÖt Nam lµ: XÝ nghiÖp söa ch÷a m¸y bay A75 vµ XÝ nghiÖp m¸y bay A76, hai c¬ së nµy ®· ® îc Côc hµng kh«ng ViÖt Nam cÊp giấy phép bảo d ìng m¸y bay A320, A321, F70 tíi 4C- chech, thùc hiÖn b¶o d ìng m¸y bay ATR72, B767, B777, XÝ nghiÖp A75 cã kh¶ n¨ng b¶o d ìng m¸y bay ATR72 tíi 8C- chech, thùc hiÖn b¶o d ìng ngo¹i tr êng møc A cho m¸y bay B767, F70. §èi víi c¸c d¹ng b¶o d ìng phøc t¹p nh D-check... vÉn ph¶i thuª n íc ngoµi thùc hiÖn.

* Trang thiÕt bÞ kü thuËt Hµng kh«ng kh¸c

§èi víi c¸c trang thiÕt bÞ mÆt ®Êt, tuy ch a cã c¬ së nµo chuyªn s¶n xuÊt c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt phôc vô riªng cho hµng kh«ng nh ng mét sè ®¬n vÞ trong ngµnh hµng kh«ng ®· thiÕt kÕ, chÕ t¹o thµnh c«ng mét sè linh kiÖn, phô tïng chuyªn ngµnh hµng kh«ng nh :

- Trung t©m dÞch vô kü thuËt qu¶n lý bay (ATTECH) ®· thiÕt kÕ, chÕ t¹o thµnh c«ng hÖ thèng chuyÓn ®iÖn v¨n tù ®éng AMSS, dµn ph¶n x¹ ®µi dÉn ® êng VOR/DME, hÖ thèng ®ång hå thêi gian chuÈn...

-52-

- XÝ nghiÖp m¸y bay A76 thiÕt kÕ, chÕ t¹o thµnh c«ng hÖ thèng thang giµn

(DOC) phôc vô b¶o d ìng m¸y bay A320.

- Ho¹t ®éng ®µo t¹o nguån nh©n lùc cßn mang tÝnh ch¾p v¸, m¹ng l íi c¬ së ®µo t¹o ch a ® îc quy ho¹ch thµnh hÖ thèng dÉn ®Õn viÖc ®µo t¹o thiếu thèng nhÊt vµ kh«ng ®ång bé.

- Lùc l îng gi¸o viªn thiÕu vÒ sè l îng vµ máng vÒ nguån kÕ cËn, thay thÕ. Lùc l îng lao ®éng cã tr×nh ®é trung cÊp, s¬ cÊp vµ ch a qua ®µo t¹o t¹i c¸c c¬ së ®µo t¹o trong ngµnh cßn chiÕm tû lÖ cao.

- S¶n phÈm ®µo t¹o kÐm hÊp dÉn ®èi víi c¸c c¬ së sö dông lao ®éng, sè l îng sinh viên tèt nghiÖp kh«ng t×m ®uîc viÖc lµm cßn chiÕm tû träng lín. C¸c c¬ së ®µo t¹o míi ®¸p øng ® îc mét phÇn nhá nhu cÇu lao ®éng chuyªn ngµnh cña c¸c ®¬n vÞ.

* ®éi tÇu bay cña hµng kh«ng ViÖt Nam

Tæng céng sè tÇu bay cña c¸c doanh nghiÖp vËn chuyÓn hµng kh«ng ViÖt Nam tÝnh ®Õn thêi ®iÓm 6/2004 lµ 62 chiÕc, trong ®ã Vietnam Airlines cã 34 chiÕc (4 B777, 6B767, 10 A320, 3 A321, 9 ATR 72, 2 Fokker70) Pacific Airlines cã 03 chiÕc (02 A321, 01 A321). §éi tÇu bay cña VASCO vµ SFC chñ yÕu bao gåm c¸c m¸y bay nhá, chuyªn dông, trong ®ã VASCO cã 05 chiÕc (gåm 01 King Air B200, 01 AN -2, 01 AN 26, 02 AN 38, 01 CV-58); SFC cã 19 chiÕc chñ yÕn lµ tÇu bay trùc th¨ng ( 01Mi8, 07Mi17, 05Mil 72, 01 Puma, 03 Super) .

Cho ®Õn nay, ®éi tµu bay cña VASCO vµ SFC chñ yÕu tËp trung phôc vô c¸c nhu cÇu nh bay chôp ¶nh, trång rõng, khai th¸c dÇu khÝ... nªn kh«ng cã ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho thÞ tr êng vËn t¶i th ¬ng m¹i b»ng ® êng hµng kh«ng. Lùc l îng tham gia chÝnh vµo thÞ tr êng hµng kh«ng cña Tæng c«ng ty hµng kh«ng ViÖt Nam lµ ®éi tµu bay cña Vietnam Airlines vµ Pacific Airlines.

HiÖn t¹i ®éi tÇu bay cña Vietnam Airlines vµ Pacific Airlines bao gåm tæng céng 37 chiÕc c¸c lo¹i, trong ®ã tû lÖ së h÷u trªn ®Çu m¸y bay lµ xÊp xØ 30% (11/37); tû lÖ së h÷u trªn tæng sè ghÕ cung øng xÊp xØ 22% (1290/5990). Tõ nay ®Õn hÕt n¨m 2005, theo hîp ®ång ®Æt mua tÇu bay víi nhµ s¶n xuÊt Boing (Mü) vµ Airbus (Ch©u ©u), sè l îng tÇu bay së h÷u cña Vietnam Airlines sÏ t¨ng thªm 7 chiÕc, trong ®ã cã 2 B777 va 5A321.

§éi tµu bay cña Vietnam Airlines vµ Pacific Airlines hÇu hÕt lµ lo¹i tÇm ng¾n vµ trung phôc vô c¸c ® êng bay d íi 5 giê bay. Lo¹i tÇm trung xa (phôc vô c¸c ® êng bay d íi 10 giê bay) vµ xa (phôc vô xuyªn lôc ®Þa) ®ang ® îc ®Çu t nh ng sè l îng cßn Ýt. Sè l îng tµu bay së h÷u chØ chiÕm 30%, cßn l¹i lµ thuª

-53-

kh« hoÆc thuª ít. §é tuæi trung b×nh cña ®éi tµu bay lµ 7,3 n¨m, trong ®ã kho¶ng 50% sè nµy cã ®é tuæi tõ 8-10 n¨m. Hai h·ng míi chØ cã tµu bay chë kh¸ch vµ kÕt hîp chë hµng ho¸, ch a cã tµu bay chuyªn dông.

* Kü thuËt phôc vô kh«ng l u

M¹ng th«ng tin hµng kh«ng ® îc trang thiÕt bÞ kh¸ hiÖn ®¹i, ®¸p øng ® îc nhu cÇu hiÖn nay vÒ th«ng tin hµng kh«ng. M¹ng dÉn ® êng hµng kh«ng bao gåm 49 ®µi tr¹m dÉn ® êng VOR/DME, NDB vµ ILS b¶o ®¶m phñ sãng trªn tÊt c¶ c¸c ® êng bay. HÖ thèng radar gi¸m s¸t hµng kh«ng bao gåm 9 tr¹m radar ® îc hoµ m¹ng thèng nhÊt, ®¶m b¶o tÇm phñ hÇu nh toµn bé 02 FIR do ViÖt Nam qu¶n lý ®iÒu hµnh.

* C¬ së khÝ t îng hµng kh«ng

HiÖn nay cã 2 tr¹m radar thêi tiÕt C-band, 2 tr¹m thu s¶n phÈm dù b¸o thêi tiÕt toµn cÇu (SADIS), 1 tr¹m thu ¶nh vÖ tinh, 9 tr¹m quan tr¾c khÝ t îng tù ®éng, ngoµi ra t¹i tõng s©n bay cßn cã c¸c tr¹m quan tr¾c, v ên khÝ t îng theo tiªu chuÈn tèi thiÓu cña ICAO. VÒ tæ chøc hiÖn t¹i cã 1 Ban thêi tiÕt t¹i Gia L©m, 3 c¬ quan khÝ t îng t¹i 3 c¶ng HKQT Néi Bµi, §µ N½ng vµ T©n S¬n NhÊt. HÖ thèng tæ chøc, trang thiÕt bÞ khÝ t îng cña ngµnh ®¸p øng ®Çy ®ñ theo quy ®Þnh cña ICAO.

2.2.3.2. Nguån nh©n lùc

* C¬ cÊu nguån nh©n lùc.

Tæng c¸n bé - nh©n viªn cña ngµnh HKDD ViÖt Nam tÝnh ®Õn thêi ®iÓm th¸ng 8 n¨m 2005 lµ 20.904, trong ®ã khèi hµnh chÝnh sù nghiÖp lµ 335 ng êi chiÕn 1,6%; khèi doanh nghiÖp c«ng Ých 6.108 ng êi, chiÕm 29,2%; Tæng c«ng ty HK ViÖt Nam 13.887 ng êi, chiÕm 66,4%; Pacific Airlines 574 ng êi, chiÕm 2,7%. Nh vËy trong toà n ngà nh, lùc l îng lao ®éng của Tổng công ty hàng không lớn nhất, tiÕp ®Õn lµ khèi doanh nghiÖp c«ng Ých, nhá nhÊt lµ khèi hµnh chÝnh sù nghiÖp.

VÒ c¬ cÊu theo tr×nh ®é, Ngµnh hµng kh«ng ViÖt Nam cã 385 c¸n bé cã tr×nh ®é trªn ®¹i häc, chiÕm 1,9%; 6.703 c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc, cao ®¼ng, chiÕm 32,1%; 3.731 c¸n bé cã tr×nh ®é trung cÊp, chiÕm 17,8%; 6.090 c¸n bé s¬ cÊp, chiÕm 29,1%; 1.495 c«ng nh©n kü thuËt, chiÕm 7,3%; lao ®éng ch a qua ®µo t¹o lµ 1.105 ng êi, chiÕm 7,9%.

* C¸c c¬ së ®µo t¹o chuyªn ngµnh hµng kh«ng

§éi ngò nh©n lùc cña ngµnh HKDD ® îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau. BËc ®¹i häc víi c¸c chuyªn ngµnh hµng kh«ng (kinh tÕ hµng kh«ng, kü s

-54-

s©n bay, kü s kh«ng l u, kü s ®Æc thiÕt...) chñ yÕu ® îc ®µo t¹o t¹i Liªn X« cò vµ c¸c n íc thuéc khèi đ«ng ¢u. Sau n¨m 1995 mét sè tr êng ®¹i häc trong n íc (§¹i häc B¸ch khoa, §¹i häc GTVT, §¹i häc kü thuËt thµnh phè Hå ChÝ Minh) cã tham gia ®µo t¹o ë bËc ®¹i häc vµ c¸c chuyªn ngµnh kinh tÕ hµng kh«ng vµ kü thuËt tµu bay.

C¸n bé bËc trung cÊp vµ c«ng nh©n kü thuËt chuyªn ngµnh (kiÓm so¸t viªn kh«ng l u, th«ng tin ®iÖn tö hµng kh«ng, thî kü thuËt...) ® îc ®µo t¹o chñ yÕu t¹i tr êng Hµng kh«ng ViÖt Nam, mét sè chuyªn ngµnh cã thêi gian ®µo t¹o ng¾n ở nước ngoài. TiÕp viªn hµnh kh«ng, nh©n viªn an ninh hµng kh«ng mét phÇn do Tr êng hµng kh«ng ViÖt Nam ®¶m nhiÖm, mét phÇn ® îc ®µo t¹o t¹i chç ë ®¬n vÞ.

- Tr êng hµng kh«ng ViÖt Nam: Lµ c¬ së ®µo t¹o thuéc hÖ thèng ®µo t¹o quèc gia víi quy m« 800-1000 häc viªn/n¨m. Tr êng hµng kh«ng ViÖt Nam hiÖn nay lµ c¬ së ®µo t¹o cung cÊp chñ yÕu nguån nh©n lùc chuyªn ngµnh ë hÖ trung häc chuyªn nghiÖp vµ d¹y nghÒ, ®ång thêi thùc hiÖn chøc n¨ng bæ tóc nghiÖp vô hµng kh«ng cho c¸c ®¬n vÞ trong ngµnh hµng kh«ng.

Tæ chøc: gåm 6 khoa chuyªn m«n (Kh«ng l u, vËn t¶i HK, Qu¶n lý khai

th¸c c¶ng HK, §iÖn tö viÔn th«ng HK, Gi¸o dôc c¬ b¶n, Bæ tóc c¸n bé).

Biªn chÕ: 114 c¸n bé, trong ®ã gi¸o viªn 72 ng êi (chiÕn 63%).

Tr×nh ®é: Trªn ®¹i häc 22 ng êi (chiÕm 19,2%); ®¹i häc, cao ®¼ng 60 ng êi

(chiÕm 53,8%) ; trung cÊp vµ s¬ cÊp 32 ng êi (chiÕm 27,4%).

Gi¸o tr×nh: 26 bé gi¸o tr×nh ® îc x©y dùng theo quy ®Þnh cña Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, tµi liÖu cña Tæ chøc HKDD quèc tÕ (ICAO) vµ HiÖp héi vËn t¶i quèc tÕ (IATA).

- Trung t©m huÊn luyÖn cña Tæng c«ng ty hà ng không ViÖt Nam thµnh lËp n¨m 1998 víi môc ®Ých thùc hiÖn chøc n¨ng båi d ìng, huÊn luyÖn th êng xuyªn, ®Þnh kú cho ng êi l¸i, tiÕp viªn HK, kü thuËt viªn vµ thùc hiÖn c¸c ch ¬ng tr×nh båi d ìng nghiÖp vô chuyªn m«n hÑp (Th ¬ng m¹i, Khai th¸c dÞch vô, khai th¸c bay, kÕ to¸n, ngo¹i ng÷...) trong néi bé Tæng c«ng ty HK ViÖt Nam.

2.2.4. Phát triển thÞ tr êng và các hoạt động kinh doanh dịch vụ

Cïng víi viÖc thùc hiÖn ®­êng lèi "§æi míi ” do §°ng Céng s°n ViÖt Nam khëi x íng, thÞ tr êng Hµng kh«ng ViÖt Nam thùc sù ®· cã sù khëi s¾c vµ mÆc dï cã nh÷ng giai ®o¹n khã kh¨n, ch÷ng l¹i do yÕu tè kh¸ch quan nh ng về tæng thÓ trong thêi gian 15 n¨m trë l¹i ®©y thÞ tr êng hµng kh«ng ViÖt Nam vÉn ®ang trong xu thÕ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Thêi kú ®Çu (giai ®o¹n 1990 -1994) do xuÊt

-55-

ph¸t ®iÓm cña ngµnh cßn thÊp cho nªn tèc ®é t¨ng tr ëng rÊt cao ®¹t trung b×nh tõ 20-45%/n¨m, ®¸nh dÊu mèc quan träng më ra mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi cña ngµnh HKDD ViÖt Nam - Giai ®o¹n ph¸t triÓn vµ héi nhËp vµo céng ®ång HKDD quèc tÕ.

Trong 10 n¨m trë l¹i ®©y, hµng kh«ng ViÖt Nam ®· cã sù ph¸t triÓn nhanh chãng, ph ¬ng tiÖn vËn t¶i ® îc ®æi míi, n¨ng lùc vËn t¶i ® îc n©ng cao, n¨ng lùc c¹nh tranh quèc tÕ ® îc cñng cè vµ tõng b íc ph¸t triÓn v÷ng ch¾c. Tõ 1995 - 2004, thÞ tr êng hµng kh«ng ViÖt Nam ®· ph¸t triÓn m¹nh víi m¹ng ® êng bay réng kh¾p cña 2 doanh nghiÖp vËn chuyÓn hµnh kh«ng ViÖt Nam vµ 24 H·ng hµng kh«ng n íc ngoµi nèi ViÖt Nam víi 27 thµnh phè thuéc ch©u ¸, ch©u ©u, ch©u Mü, vµ Australia.

2.2.4.1. ThÞ tr êng trong n íc

N íc ta víi ®Þa h×nh tr¶i dµi tõ B¾c vÒ Nam, bê biÓn dµi, trong ®Êt liÒn cã nhiÒu s«ng ngßi, kªnh r¹ch, khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, m a nhiÒu. Nh÷ng yÕu tè trªn cã ¶nh h ëng lín ®Õn giao th«ng vËn t¶i trong n íc. Víi chÝnh s¸ch më cöa, héi nhËp víi quèc tÕ nh»m t¨ng c êng thu hót ®Çu t n íc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ViÖt Nam cã tèc ®é t¨ng tr ëng kh¸, c¸c dù ¸n ®Çu t t¨ng nhiÒu, ® îc ®¸nh lµ n íc cã nÒn chÝnh trÞ æn ®Þnh, an ninh trËt tù tèt, lµ ®iÓm ®Õn hÉp dÉn cña kh¸ch quèc tÕ du lÞch.

ViÖt Nam cã nhiÒu ngµnh vËn t¶i nh : § êng bé, ® êng s¾t , ® êng thuû vµ ® êng hµng kh«ng. MÆc dï cã nhiÒu cè g¾ng nh ng tèc ®é ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh cßn chËm, ph ¬ng tiÖn cßn th« s¬, ch a ®¸p øng ® îc yªu cÇu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ héi nhËp. Trong c¸c ngµnh vËn t¶i trªn, ngµnh hµng kh«ng ra ®êi muén nhÊt, b»ng cè g¾ng nç lùc vµ ® îc sù quan t©m cña Nhµ n íc 50 n¨m qua hµng kh«ng ViÖt Nam ®· ®¹t ® îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÓ.

M¹ng ® êng bay néi ®Þa cña HK ViÖt Nam ® îc thiÕt kÕ theo trôc nan víi c¸c ® êng bay ®i - ®Õn c¸c ®Þa ph ¬ng to¶ ra tõ 03 thµnh phè lín cña 03 miÒn lµ Hµ Néi, §µ N½ng vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh. TÝnh ®Õn 6/2004 cã 24 ® êng bay ®Õn 18 thµnh phè thÞ x· trªn toµn quèc, trong ®ã ® êng bay trôc B¾c - Nam nèi liÒn 3 thµnh phè Hµ Néi - §µ N½ng - Hå ChÝ Minh chiÕm h¬n 65% tæng l îng khai th¸c còng nh vËn chuyÓn néi ®Þa. HiÖn nay, viÖc khai th¸c c¸c ® êng bay trôc B¾c - Nam do Vietnam Airlines ®¶m nhiÖm. Tõ quý II n¨m 2004, C«ng ty bay dÞch vô ViÖt Nam (Vasco - mét thµnh viªn thuéc Tæng c«ng ty HK ViÖt Nam) ®· triÓn khai bay tõ thµnh phè Hå ChÝ Minh tíi 02 ®iÓm lµ Cµ Mau vµ C«n §¶o.

-56-

Víi hÖ thèng s©n bay ph©n bæ ®Òu kh¾p c¸c vïng, tiÒn n¨ng du lÞch ®a d¹ng, m¹ng ® êng bay néi ®Þa cña hµng kh«ng ViÖt Nam ®· ® îc ph¸t triÓn đồng ®Òu, ®¸p øng ® îc 2 môc tiªu c¬ b¶n: иp øng nhu cÇu ®i l¹i b»ng ® êng hµng kh«ng trong n íc, phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng, ®Þa ph ¬ng, ®Æc biÖt lµ c¸c vïng s©u, vïng xa, miÒn nói, h¶i ®¶o; жm b¶o hç trî søc c¹nh tranh trªn thÞ tr êng quèc tÕ cña c¸c h·ng hµng kh«ng ViÖt Nam. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c ® êng bay néi ®Þa hiÖn nay kh«ng ®ång nhÊt, mét sè ® êng cã hiÖu qu¶ vµ tÇn suÊt khai th¸c cao nh c¸c ® êng bay trôc B¾c-Nam, ® êng bay ®Õn HuÕ, Nha Trang (Cam Ranh), Phó Quèc... víi hÖ sè sö dông ghÕ trªn 85%; trong khi ®ã hÇu hÕt c¸c ® êng bay cßn l¹i, nhÊt lµ c¸c ® êng bay ®Õn nh÷ng vïng kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn ph¶i bï lç vµ c©n ®èi tõ c¸c ® êng bay kh¸c. XÐt tæng thÓ, m¹ng ® êng bay néi ®Þa hiÖn nay cña Vietnam Airlines vÉn ph¶i bï lç tõ m¹ng ® êng quèc tÕ.ThÞ tr êng B¾c Mü tuy lµ thÞ tr êng míi ®èi víi HK ViÖt Nam t¹i thêi ®iÓm hiÖn nay, nh ng còng høa hÑn nhiÒu triÓn väng trong thêi gian tíi, khi hµng kh«ng ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng më c¸c ® êng bay th¼ng bằng tµu bay B777.

ThÞ tr êng §«ng D ¬ng cã nhiÒu tiÒm n¨ng vÒ du lÞch b¾t ®Çu ® îc khai th¸c m¹nh, tuy l u l îng hµnh kh¸ch còng nh hµng ho¸ néi vïng kh«ng lín nh ng ViÖt Nam l¹i lµ mét trong nh÷ng cöa ngâ hµng kh«ng quan träng cña Lµo vµ Campuchia. Søc hót du lÞch tiÓu vïng sÏ lµ mét thÕ m¹nh c¹nh tranh cña c¸c h·ng hµng kh«ng ViÖt Nam khi hµng kh«ng tiÓu vïng ®· ® îc tù do ho¸. Tuy nhiªn ®iÒu nµy cßn phô thuéc rÊt lín vµo viÖc thèng nhÊt thÞ tr êng du lÞch tiÓu vïng, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò visa. N¨m 2003, thÞ tr êng §«ng D ¬ng vận chuyển ®¹t h¬n 280 ngh×n kh¸ch chiÕm 6,9% thÞ phÇn, 1.406 tÊn hµng chiÕm xÊp xØ 1% thÞ phÇn.

2.2.4.2. Thị trường thế giới

a. Khu vực châu Á

Thị trường hàng không Châu Á -Thái Bình Dương được dự báo sẽ phát triển mạnh nhất thế giới từ năm 2005 – 2010, với mức tăng trưởng bình quân từ 7%- 8%/năm trong khi đó toàn cầu là 5%, Mỹ là 3,6%.

Trong thị trường hàng không châu Á Thái Bình Dương, Trung Quốc được xem là thị trường mạnh nhất vì có nền kinh tế được dựa trên thị trường nôị địa vững mạnh với dân số đông nhất hành tinh ( Trên 1,3 tỷ người). Hiện tại, ngành hàng không Trung Quốc đang khai thác 132 sân bay dân dụng. Năm 2000, các sân bay Trung Quốc đã tiếp nhận 133 triệu lượt hành khách, trong đó hành khách

-57-

trong nước là 119 triệu lượt người, đạt mức tăng trưởng là 11%. Tuy nhiên, từ năm 2001 trở đi, do hậu quả của sự kiện 11/9/2001 và cuộc chiến vùng vịnh nên vận chuyển hành khách và hàng hoá của các hãng hàng không Trung Quốc đã suy giảm mạnh. Năm 2003 theo thông báo của Cục hàng không Trung Quốc, có 86 triệu hành khách và 2,2 triệu tấn hàng hoá thông qua 132 sân bay. Theo Hiệp hội hàng không quốc tế dự báo vào năm 2014 các hãng hàng không Trung Quốc sẽ vận chuyển được 214,7 triệu lượt hành khách và đến năm 2020 sẽ có trên 200 sân bay thương mại được khai thác, lưu lượng sẽ đạt 450 triệu người.

Mạng đường bay quốc tế của hàng không Việt Nam tính đến 6/2004 bao gồm 40 đường bay (37 đường bay trực tiếp và 3 đường bay liên danh (code - sharing) từ 03 thành phố lớn ( Hà Nội, Đà Nẵng, Hồ Chí Minh) đến 25 thành phố trên thế giới, trong đó có 11 điểm ở Đông Bắc Á, 07 điểm ở Đông Nam Á, 02 điểm ở Úc, 03 điểm ở Châu Âu và 02 điểm ở Bắc Mỹ.

Đối với thị trường hàng không quốc tế của Việt Nam, thị trường Đông bắc Á bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng Kông và Trung Quốc giữ một vai trò quan trọng, với tốc độ tăng trưởng bình quân 12,6% năm giai đoạn 1998- 2003. Năm 2003, thị trường Đông bắc Á chiếm 50% tổng thị trường hành khách quốc tế với trên 2 triệu khách, trên 60 tổng thị trường hàng hoá với hơn 90 nghìn tấn.

Đông Nam Á gồm các nước ASEAN, thị trường truyền thống đứng thứ hai với gần 1,3 triệu khách, chiếm 31,8% thị phần; gần 28 nghìn tấn hàng hoá chiếm hơn 20% thị phần (năm 2003).

* Thị trường Nhật Bản

Nhật Bản bao gồm 4 hòn đảo lớn là Honshu, Hokkaido, Kyushu, Shikoku và trên 3.900 hòn đảo nhỏ, diện tích 377.815 Km2, dân số 126,3 triệu người, tổng sản phẩm quốc nội năm 2002 đạt 4000 tỷ SUD, đứng thứ 2 thế giới. GDP chia bình quân theo đầu người là 37.578USD, Mỹ là 34.796 USD, cao nhất trong các nước G7.

Ngày 21/9/1973 Nhật Bản và Việt Nam thiết lập quan hệ ngoại giao. Trong những năm gần đây, mối quan hệ hữu nghị và hợp tác mọi mặt giữa Việt Nam và Nhật Bản đã không ngừng được củng cố và phát triển cả về chiều sâu và chiều rộng.

Hiện nay, Nhật Bản là đối tác thương mại và là bạn hàng quan trọng hàng đầu của Việt Nam. Từ năm 1992 đến nay, Nhật Bản luôn là nước cung cấp viện

-58-

trợ phát triển (ODA) lớn nhất cho Việt Nam. Khối lượng ODA tăng đều qua từng năm kể cả trong những năm Nhật Bản gặp nhiều khó khăn nhất do khủng hoảng kinh tế. Tính đến nay, tổng số vốn ODA được Nhật Bản cam kết cho Việt Nam đạt khoảng 927,8 tỷ yên, tương đương 8,2 tỷ USD. Với mức cam kết này, ODA của Nhật Bản chiếm tỷ trọng lớn (40%) trong tổng số ODA mà cộng đồng tài trợ quốc tế cam kết cho Việt Nam. "Cải tạo và xây dựng cơ sở hạ tầng" là một trong 5 lĩnh vực chính để cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản thực hiện các dự án ODA trong giao thông vận tải. Thông qua các nguồn vay tín dụng ưu đãi đồng yên từ ODA, ngành hàng không Việt Nam đã thực hiện một số chương trình cải tạo và xây dựng cơ sở hạ tầng như dự án xây dựng nhà ga quốc tế mới Tân Sơn Nhất, nhà ga T1 Nội Bài, xây dựng nhà ga hành khách quốc tế Đà Nẵng, nhờ đó diện mạo các cảng hàng không, sân bay Việt Nam đã có những đổi thay rõ rệt.

Hơn nữa, hiện tại Nhật Bản là nơi hạ cánh của gần 80% số lượng các

chuyến bay từ Mỹ tới châu Á.

Hiệp định Chính phủ về vận tải hàng không giữa hai nước ký ngày 23/5/1994, đã mở ra cánh cửa cho sự phát triển và hợp tác chặt chẽ hơn nữa giữa hai nước nói chung và quan hệ hàng không nói riêng. Việt Nam "Điểm đến của thiên niên kỷ mới" nơi được đánh giá là "Điểm đến an toàn nhất" sau sự kiện 11/9/2001, với những tiềm năng du lịch sẵn có cùng với sự ổn định về kinh tế, chính trị, xã hội ngày càng được du khách Nhật Bản quan tâm.

Nhật Bản là thị trường hàng không có nhiều tiềm năng, nguồn khách từ Nhật Bản vào Việt Nam chủ yếu là khách du lịch. Lượng khách du lịch Nhật Bản đến Việt Nam chủ yếu bằng đường hàng không ngày càng tăng mạnh. Vào năm 1990 chỉ có 1.390 khách du lịch Nhật Bản đến Việt Nam nhưng đến năm 2002 là 279.769 người (tốc độ tăng trưởng từ năm 2000 đến 2002 là 35%); năm 2003 là 300.000 người, năm 2004 đã có hơn 400.000 khách Nhật Bản vào Việt Nam.. Nhật Bản đã trở thành một trong số thị trường khách nước ngoài hàng đầu của ngành hàng không - Du lịch Việt Nam, chỉ đứng sau Trung Quốc về số lượng.

Tiềm năng và triển vọng của thị trường khách Nhật Bản vào Việt Nam còn rất lớn. Hàng năm nhu cầu người Nhật Bản du lịch nước ngoài từ 17 đến 18 triệu người, riêng khu vực ASEAN là 3,7 triệu. Trong số đó khách đến Việt Nam bình quân mới đạt 0,3 triệu người năm. Điều đó cho thấy nếu ngành hàng không kết hợp chặt chẽ với ngành du lịch Việt Nam để khai thác thì thị trường này vẫn còn là một tiềm năng rất lớn. Nhật Bản là thị trường nhập khẩu rau, hoa quả và hàng thuỷ sản đứng thứ 3 trong số các nước nhập khẩu từ Việt Nam.

-59-

Từ chuyến bay thường lệ đầu tiên do VNA thực hiện ngày 01/11/1994, thị trường đã trải qua nhiều bước phát triển mạnh mẽ. Nhìn lại thời gian đầu VNA và Japan Airlines (JL) được chỉ định khai thác đường bay Việt Nam - Nhật Bản, giữa hai điểm thành phố Hồ Chí Minh - Osaka, VNA mới chỉ khai thác 3 chuyến /tuần bằng máy bay B-767, và JL khai thác tuần 2 chuyến bằng máy bay DC-10 trên đường bay Hồ Chí Minh (SGN) đi Ô-sa-ka (KIX) một cách độc lập, thì nay thị trường hàng không giữa hai nước đã liên tục mở rộng và phát triển cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Hợp đồng hợp tác giữa VNA và JL được ký ngày 12/3/1996 là cơ sở đầu tiên cho hợp tác lâu dài và có tính chiến lược. Ngay sau khi ký hợp đồng này, VNA và JL đã hợp tác liên doanh trao đổi chỗ trên đường bay SGN-KIX do VNA và JL khai thác. Từ tháng 7/1996, VNA tăng lên thành 4 chuyến/tuần. Tháng 4/1997, JL cân bằng tần suất với VNA, tỷ trọng khách sử dụng đường bay thẳng giữa hai nước tăng dần, đầu năm 1997 chiếm khoảng 60%, số còn lại nối chuyến qua Hồng Kông, Xơ Un, Băng Kốc, Đài Bắc...

Đường bay Nhật Bản đóng vai trò chủ đạo trong mạng đường bay khu vực, đem lại doanh thu và lợi nhuận đáng kể cho Việt Nam, đồng thời góp phần thúc đẩy nhịp cầu giao lưư văn hoá, kinh tế và du lịch giữa hai nước. Mục tiêu đón 500.000 du khách Nhật Bản vào Việt Nam trong năm 2005 và 1 triệu khách Nhật Bản vào năm 2010 sẽ sớm trở thành hiện thực.

* Thị trường Hàn Quốc

Trước thời gian khủng hoảng (1996-1997), nền kinh tế nước này tăng trưởng mạnh. Hàn Quốc và Việt Nam bắt đầu thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức từ tháng 12/1992. Tuy mới chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao được 13 năm, song Việt Nam và Hàn Quốc đã đạt được những thành tựu đáng kể. Nếu như năm 1992, kim ngạch mậu dịch giữa hai nước mới đạt 500.000 USD thì đến cuối năm 2003, con số này đã lên tới 3.200 triệu USD. Nếu 12 năm trước vốn đầu tư của Hàn Quốc vào Việt Nam là 186 triệu USD, thì đến năm 2004 đã đạt 4,4 tỷ USD, gấp 25 lần. Hàn Quốc đứng thứ 4 trong danh sách các nước và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam. Trong lĩnh vực vốn hỗ trợ phát triển (ODA) chính thức tuy qui mô không lớn, song Việt Nam là một trong những nước được tiếp nhận nhiều nhất.

Hàn Quốc chủ trương duy trì chính sách tự do hoá nhằm khuyến khích vận tải hàng không trong khuôn khổ hợp tác song phương. Như tạo điều kiện để các hãng hàng không nước ngoài thực hiện thương quyền 3 và 4 đối với các dịch vụ vận chuyển hành khách và hàng hóa song phương. Thị trường chiến lược được

-60-

xác định là khu vực châu Á - Thái Bình Dương, đặc biệt là Đông Bắc Á, Đông Nam Á, sau đó, mở rộng ra các châu lục khác trên thế giới.

Hàn quốc ký hiệp định hàng không (HĐHK) với Việt Nam vào ngày 13/5/1993 Việt Nam và Hàn Quốc có 3 đường bay thẳng nối Xơ Un với Hà Nội, Xơ Un với thành phố Hồ Chí Minh và Bu san với thành phố Hồ Chí Minh. Đường bay thành phố Hồ Chí Minh - Xơ Un được bắt đầu khai thác từ năm 1993. Đường bay Hà Nội - Xơ Un được khai thác từ năm 1995. Đường bay thành phố Hồ Chí Minh - Bu san được đưa vào khai thác từ ngày 23/10/2003.

Đường bay thành phố Hồ Chí Minh - Xơ Un có lượng khách khá lớn, bao gồm khách thương quyền 3 và 4 giữa Hàn Quốc và Việt Nam, khách bổ sung từ Bắc Mỹ, Nhật Bản và Viễn đông về Việt Nam, khách Hàn Quốc đến Căm-Pu- Chia qua thành phố Hồ Chí Minh. Từ tháng 1/1993, ba hãng hàng không của hai nước là VNA, KE và OZ đã hợp tác liên doanh khai thác đường bay này theo nguyên tắc phân chia đều (50/50) doanh thu, chi phí cũng như lợi nhuận trên các chuyến bay liên doanh cho mỗi bên. Nhờ đó, mỗi năm VNA thu được khoảng 800 ngàn USD do KE chuyển, trong năm 1999 đạt 1,3 triệu.

Với mục tiêu từng bước củng cố đường bay, tăng khả năng cạnh tranh để thâm nhập vào thị trường có thu nhập cao hơn, kể từ tháng 10/2000. VNA mở lại các đường bay HAN-SEL, SGN-SEL . Ngày 21/10/2000 tại Xơ Un đã diễn ra cuộc gặp gỡ giữa các nhà chức trách hàng không Việt Nam và Hàn Quốc với thoả thuận được ký gồm những nội dung sau:

- KE được khai thác 5 chuyến/tuần, trong đó 2 chuyến sử dụng thương quyền của VNA và phải trả lại khi VNA khôi phục lại vịêc khai thác các đường bay này.

- 0Z khai thác 5 chuyến/tuần, trong đó 1 chuyến tăng tạm thời sẽ bị ngừng

khai thác khi VNA khai thác lại các đường bay giữa hai nước.

- Tải cung ứng chính thức được khai thác trên đường bay Việt -Hàn mà

KE và OZ khai thác theo qui định là 2.550 ghế /tuần/chiều.

Từ tháng 11/2000, VNA khai thác 3 chuyến trực tiếp mỗi tuần từ Hà Nội

đi Xơ Un, 5 chuyến từ thành phố Hồ Chí Minh đi Xơ Un.

VNA và KE đã thoả thuận chương trình hợp tác dài hạn trong đó VNA và KE là những đối tác ưu tiên tại thị trường Việt Nam -Hàn Quốc. Hai bên đã không ngừng tăng cường các hình thức hợp tác nhằm biến Xơ Un thành trung tâm trung chuyển hành khách và hàng hoá giữa Bắc Mỹ và Việt Nam của VNA

-61-

và biến Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh thành các trung tâm trung chuyển của KE về vận chuyển hành khách và hàng hoá giữa Hàn Quốc và Đông Nam Á.

* Thị trường Singapore

Là một quốc đảo gồm 58 đảo, với tổng diện tích 639,1 Km2, trong đó đảo

Singapore có diện tích lớn nhất 580,6 Km2, dân số khoảng 2,8 triệu người.

Theo thể chế cộng hoà tổng thống và là một trong những nước có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao nhất trong vùng Đông Nam Á và trên thế giới, với các ngành kinh tế then chốt là công nghiệp và dịch vụ. Là một trung tâm trung chuyển hành khách quốc tế lớn nhất trong khu vực. Hầu hết các hãng hàng không trên thế giới đều bay tới Singapore với tần suất cao.

Đối tác chủ yếu của Việt Nam trên đường bay Việt Nam - Singapore là

hãng hàng không quốc gia Singapore (SQ).

- Tháng 8/1998 Việt Nam đã bay thuê chuyến bằng máy bay AN24 và IL-

18 chở hành khách và hàng hoá trên chặng SGN-SIN-SGN.

- Tháng 11/1990, nhà chức trách hàng không Việt Nam cho phép hãng Lufthansa (LH) và Garuda Indonesia (GA) được khai thác khách thương quyền 5 trên chặng SGN-SIN...

Trước tình hình phát triển nhanh chóng của thị trường hai nước, Việt Nam nâng số chuyến khai thác trên chặng bay SGN-SIN... là 4 chuyến /tuần bằng A310-200.

- Tháng 11/1991, Việt Nam và SQ thảo luận xây dựng các chuyến bay

thường lệ giữa hai nước và ký kết hợp đồng liên doanh.

- Ngày 11/1/1992, hiệp định chính phủ giữa hai nước được ký kết, mở ra

thời kỳ mới cho sự phát triển của ngành hàng không giữa hai nước.

- Ngày 28/2/1992, SQ bắt đầu khai thác tuyến SIN-SGN-SIN... với tần suất 3 chuyến/tuần và 2 chuyến/tuần trên chặng bay SIN-HAN-SIN... Việt Nam khai thác chặng bay SGN-SIN-SGN 4 chuyến/tuần và 2 chuyến/tuần trên chặng bay HAN-SIN-HAN.

Mùa hè 1993, SQ nâng tần suất bay chặng bay SIN-SGN-SIN lên 4

chuyến/tuần và 2 chuyến/tuần trên chặng bay SIN-HAN-SIN.

Năm 1994, Mỹ chính thức xoá bỏ lệnh cấm vận đối với Việt Nam và ASEAN nhất trí về nguyên tắc Việt Nam gia nhập ASEAN. Những sự kiện trên tác động lớn đến quan hệ kinh tế giữa hai nước. Đầu tư của Singapore vào Việt

-62-

Nam gia tăng nhanh chóng, hoạt động thương mại giữa hai nước phát triển với tốc độ cao, dẫn đến sự tăng tần suất của các hãng khai thác.

- Tháng 4/1994, SQ nâng tần suất lên 5 chuyến /tuần trên chặng SIN- SGN-SIN, 6 chuyến /tuần vào tháng 11/1994. Việt Nam nâng tần suất và bay thẳng SGN-SIN-SGN 2 chuyến /tuần.

- Tháng 1/1995, SQ khai thác 1chuyến/ngày trên chặng SIN-SGN-SIN. Cũng trong tháng 1/1995, Việt Nam tăng tần suất các chuyến bay thẳng SGN- SIN-SGN lên 3 chuyến/tuần.

- Tháng 7/1995, Việt Nam chính thức khai thác đường bay thẳng HAN-

SIN-HAN với tần suất 2 chuyến/tuần.

- Trong tháng 10/1995, SQ nâng tần suất khai thác trên đường bay thẳng SIN-HAN-SIN lên 3 chuyến/tuần và tháng 11/1995, SQ nâng tần suất trên chặng bay SIN-SGN-SIN lên 8 chuyến/tuần và 9 chuyến/tuần vào tháng 7/1996 rồi tới 12 chuyến/tuần trong lịch bay mùa đông 1996/1997.

- Về hàng hoá, ở đầu HAN, Việt Nam chiếm 27%, đầu SGN chiếm 21% còn trong tổng thị trường hàng hoá giữa Việt Nam và Singapore, Việt Nam chiếm 23%.

- Hiện nay, SQ khai thác đến Việt Nam với tần suất 15 chuyến/tuần bằng máy bay Airbus. Tần suất bay của Việt Nam đến Singapore là 20 chuyến/tuần bằng máy bay A-320 (chia đều cho cả hai đầu xuất phát là Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh).

- Đường bay Việt Nam - Singapore vẫn chiếm vị trí quan trọng trong

mạnh đường bay của Việt Nam, đặc biệt trong khu vực Đông Nam Á.

* Thị trường Thái Lan

- Thái Lan có diện tích 513.115 Km2, dân số khoảng 58 triệu người, thủ

đô là Băng Cốc.

- Theo chế độ quân chủ lập hiến, quyền hành pháp thuôc về Chính phủ. Thái Lan trước đây là một nước nông nghiệp. Từ thập kỷ tám mươi, Thái Lan đã phát triển theo hướng tập trung vào xuất khẩu và đã đạt được rất nhiều thành tựu to lớn.

- Là một thị trường hàng không lớn trong khu vực và thế giới, do sự phát triển của ngành du lịch, một ngành giữ vị trí quan trọng trong tổng thu nhập quốc dân của Thái Lan.

-63-

- Là điểm trung chuyển khách quốc tế lớn trong khu vực, hầu hết các hãng

hàng không lớn trên thế giới đều bay tới Thái Lan với tần suất cao.

- TG là đối tác chủ yếu của Việt Nam trên đường bay Việt Nam - Thái

Lan.

- TG được thành lập năm 1959 và đã đạt tốc độ phát triển cao, ổn định tốt

về ghế cung ứng và điểm bay.

- Hiệp định hàng không Việt Nam - Thái Lan được ký ngày 11/1/1978, mở

ra quan hệ vận tải hàng không giữa hai nước.

- Đường bay Việt Nam - Thái Lan được bắt đầu khai thác từ tháng 5/1978, VN (TU-134) và TG bắt đầu khai thác chuyến đầu tiên tuyến BKK-VTE-HAN- BKK với tần suất là 1 chuyến/tuần.

- Tính đến năm 1996, tổng lượng khách thuê chở của VN là 147.654 lượt người, giảm 17.090 khách so với năm 1991, chiếm 42% thị phần: khối lượng hàng chuyên chở là 1.350 tấn giảm 270 tấn so với năm 1991, chiếm 28% thị phần .

+Hiện tại VN khai thác đường bay HAN-BKK-HAN 7 chuyến/tuần bằng

A-320 với 150 ghế mỗi chuyến, 10 chuyến/ tuần trên tuyến SGN-BKK-SGN.

+Về phía TG: BKK-HAN-BKK 10 chuyến/tuần bằng A-300 với 247 ghế

mỗi chuyến, BKK-SGN-BKK cũng tương tự.

+Cũng trên tuyến này, AF khai thác 2 chuyến/tuần bằng B-747 (giới hạn

20 ghế/chuyến) và SGN-BKK bằng B747 (giới hạn 50 ghế/chuyến).

- Đường bay Việt Nam-Thái Lan từng là cửa ngõ ra thế giới của Việt Nam. Nhưng đến những năm 1992-1994, mạng đường bay của Việt Nam được mở rộng ra khu vực Đông Nam Á, Đông Bắc Á cũng như châu Âu.

- Tuy nhiên, đường bay Việt Nam - Thái Lan vẫn giữ một vị trí quan trọng trong mạng đường bay chung của VN, nhất là trong tình hình hiện nay, khi mà hai nước đã ký hiệp định về miễn thị thực nhập cảnh (có hiệu lực từ tháng 7/2000) thì lượng khách đi du lịch giữa hai nước tăng lên đáng kể, dẫn đến tình trạng cung không đủ cầu trên tuyến bay này. Đây vừa là một dấu hiệu đáng mừng và đồng thời cũng đòi hỏi VN và TG phải có sách lược thị trường mới, nhằm đáp ứng nhu cầu đi lại ngày càng tăng của nhân dân hai nước cũng như của khách quốc tế nói chung. Một trong những điều chỉnh của VN là tăng thêm chuyến bay trong những dịp cao điểm và thậm chí tăng cường tải cung ứng bằng

-64-

cách thực hiện những chuyến bay thuê chuyến theo nhu cầu và đòi hỏi của thị trường hàng không hai nước tại từng thời điểm cụ thể.

* Thị trường Malaixia

Liên bang Malaixia - thủ đô Kualulămpơ nằm ở Đông Nam Á, bên cạnh Singapore và Indonexia, phía bắc giáp Thái Lan, diện tích khoảng 330.000 Km2, dân số 19 triệu người, bao gồm nhiều chủng tộc, 57% là người Mã Lai, 33% là người Hoa, 10% là người Ấn Độ, trong đó 53% theo đạo Hồi, 17% theo đạo Phật và 7% theo đạo Hinđu.

Malaixia nằm trên đường giao lưu hàng không và hàng hải quốc tế, rất hấp dẫn các nhà đầu tư trên thế giới. Malaixia có tốc độ phát triển kinh tế cao, đang trở thành nước công nghiệp mới và quốc gia tiến hành cải cách kinh tế hiệu quả nhất ở khu vực Đông Nam Á. Malaixia và Việt Nam lập quan hệ ngoại giao năm 1973.

Năm 1995, Việt Nam chính thức trở thành thành viên ASEAN, môi trường

hợp tác giữa hai nước càng thuận lợi hơn.

Hiệp định chính phủ về vận chuyển hàng không giữa hai nước được ký đầu năm 1978. Thị trường hàng không Malaixia là thị trường có tiềm năng. Đường hàng không giữa Việt Nam và Malaixia do VN và MH khai thác dưới hình thức liên doanh và trao đổi chỗ từ năm 1990. MH là một trong những hãng hàng không dẫn đầu trong khu vực.

Trong những năm 1990-1992, khi đường SGN-KUL-SGN mới mở, dung lượng thị trường còn nhỏ, nhưng từ cuối năm 1993, đặc biệt sau khi chính phủ Việt Nam và Malaixia ký hiệp định hợp tác và phát triển du lịch (4/1994) thị trường hàng không có những bước phát triển mạnh.

Hợp đồng liên doanh giữa VN và MH ký ngày 23/12/1990, trên nguyên tắc chia chi phí khai thác và doanh thu theo tỷ lệ 50/50, tránh cạnh tranh đối đầu, có lợi cho cả hai bên. Giai đoạn đầu, hai bên chỉ liên doanh trên chặng SGN- KUL-SGN... sau đó, mở rộng ra cả chặng HAN-KUL-HAN.

Kết quả khai thác của MH tốt hơn của VN và cả ở đầu SGN và HAN. Thị phần khách của MH đạt 63%, hệ số sử dụng ghế 60%, VN đạt 37%, hệ số sử dụng ghế đạt 65%.

Ngày 07/1/1997, hai bên ký bổ sung hợp đồng trao đổi chỗ, nhằm tăng cường khả năng hiển thị chỗ và bán trên chuyến bay của nhau, tránh rủi ro cho liên doanh. Hiệu quả bán trên số chỗ trao đổi của cả hai hãng khá khả quan.

-65-

Từ giữa năm 1977, mặc dù thị trường tiền tệ khu vực Đông Nam Á bị khủng hoảng, nhưng lượng khách trên đường bay Việt Nam - Malayxia vẫn có xu hướng tăng. Đây là một trong những đường bay duy nhất trong khu vực của Việt Nam không bị giảm sút.

Năm 2004 tốc độ tăng trưởng mức trung bình khá khoảng 7-9%. Với các dự án hợp tác đầu tư của Malayxia tại Việt Nam ngày càng tăng, các hợp đồng người lao động xuất khẩu sang Malayxia ngày càng tăng chính là thị trường hàng không cần được quan tâm phát triển và khai thác triệt để của hàng không Việt Nam. Malayxia mong muốn phát triển quan hệ hàng không giữa hai nước, đó là ngoài việc MH muốn tăng tần suất bay tới Việt Nam, hai hãng hàng không khác của Malayxia là Transmile Air và Asia cũng muốn mở đường bay tới nước ta.

*Thị trường Australia

Australia là một quốc gia nằm ở phía Nam Thái Bình Dương, diện tích 7,6 triệu km2. Dân số 17 triệu người chủ yếu là cộng đồng người Australia gốc Anh, ngoài ra còn có cộng đồng người Nam Âu, người Hoa và người Việt Nam, sống tập trung tại các thành phố lớn và các thị trấn dọc bờ biển như Sydney, Melboume, Brisbane. Australia là một nước công nghiệp phát triển, thu nhập bình quân đầu người là 14.888 USD/năm.

Từ tháng 7/2000, Australia áp dụng luật thuế hàng hoá và dịch vụ (GST) nên giá vé máy bay đi từ nước này đi các tuyến quốc tế đã tăng 3 % so với cùng kỳ năm trước và giá nội địa tăng 7,5%. VTHK giữa hai nước không ngừng tăng trưởng, tính đến năm 1997 có khoảng 47.000 người quốc tịch Australia và Việt Nam, tăng 8% so với năm 1996. Lượng người Việt Nam đi Australia cũng khá ổn định theo các mục đích khác nhau.

Để đáp ứng nhu cầu đi lại, đường bay thẳng giữa hai nước được thiết lập từ khá sớm. Từ cuối năm 1990 đến giữa năm 1995, do hiệp định hàng không chưa được ký kết, hai hãng hàng không quốc gia là VN và QF đã khai thác các chuyến bay thẳng dưới hình thức thuê chuyến thường lệ.

-Tháng 10/1990, QF khai thác chuyến bay thẳng đầu tiên giữa Việt Nam và Australia dưới hình thức thuê chuyến. Tổng cộng có 4 chuyến vào các tháng 12/1990 và 1,2,3/1991 do công ty Segual Direct Flight Co.ltd thuê.

Tháng 5/1991 đến tháng 3/1992 VN ký hợp đồng hợp tác khai thác với công ty Direct Flight (DBT) trên nguyên tắc thuê máy bay của QF, việc phân chia thu nhập dựa trên hình thức chia 50/50 doanh thu và chi phí.

-66-

Từ tháng 4/1992 đến ngày 31/3/1994. VN và DBT lại ký hợp đồng hợp tác

đưa máy bay vào khai thác dưới hình thức thuê chuyến theo lịch.

Trong giai đoạn từ tháng 11/1994 đến tháng 10/1995, VN và QF khai thác 1 chuyến/tuần và từ tháng 11/1995, mỗi bên khai thác với tần suất 2 chuyến/tuần.

Tình hình khai thác trên đường bay thẳng của VN và QF khá ổn định. Năm 1997, tổng khách chuyên chở trên đường bay là 69.202 lượt khách, tăng 27% so với năm 1996, trong đó QF vận chuyển được 36.988 lượt khách, tăng 49%, VN vận chuyển được 33.114 lượt khách tăng 9%.

Thị phần khách của VN và QF phụ thuộc nhiều vào tải cung ứng 4 tháng đầu năm 1997, QF tăng tần suất lên 3 chuyến/tuần, làm cho thị phần của QF tăng lên 52%.

Trong thời kỳ kinh tế khu vực có nhiều biến động bất lợi, VN vẫn giữ được kết quả khai thác khả quan: khách vận chuyển tăng 9%, ghế suất trung bình 65%, thị phần 48%, doanh thu vận chuyển tăng 8%.

Về hợp tác thương mại, các đường bay thẳng giữa Việt Nam - Austrlia luôn bị cạnh tranh quyết liệt bởi các đường bay vòng (qua Sigapore, Băng Cốc...) làm cho kết quả khai thác của cả hai hãng VN và QF đều không đạt như mong đợi. Trong bối cảnh đó hai hãng sớm nhận ra nhu cầu phải cùng nhau hợp tác để giảm bớt cạnh tranh và nâng cao hiệu quả khai thác.

Từ đầu năm 1997, VN và QF đã thảo luận chương trình hợp tác thương mại tổng thể trên nhiều lĩnh vực. Hợp đồng liên danh và trao đổi chỗ, chương trình phối hợp lịch bay, giá cước, hợp đồng phục vụ kỹ thuật thương mại mặt đất đã được ký kết.

Ngày 16/1/1998 VN và QF đã ký kết hợp đồng liên danh và trao đổi chỗ (Code-Share and Capacity-Exchange Agrrement). Đây là một thành công lớn của VN trong chính sách phát triển hợp tác thương mại với hãng bay đối tác, đánh dấu một giai đoạn mới trong quan hệ hợp tác giữa hai hãng.

Qua điều tra nghiên cứu, lượng khách đi trên các tuyến bay giữa Việt Nam - Australia trong năm 2004 có nhiều hướng gia tăng, chủ yếu là khách du lịch và người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Chính vì vậy, từ lịch bay mùa đông năm 2004, VN tăng tần suất bay trên tuyến từ thành phố Hồ Chí Minh đi Australia (Melbourn và Sidney) từ 3 lên 4 chuyến/tuần.

-67-

b. Thị trường châu Âu

Thị trường châu Âu chủ yếu là Pháp, Nga và Đức tương đối ổn định, trong đó thị trường Pháp đóng vai trò như điểm trung chuyển giữa Việt Nam và khu vực châu Âu với khối lượng vận chuyển đạt hơn 350 nghìn khách, chiếm 8,7% thị phần; 12 nghìn tấn hàng, chiếm 8,7% thị phần (năm 2003).

Việt Nam đề ra mục tiêu là từng bước xây dựng đường bay Việt Nam - Pháp thành đường bay trục chính, xây dựng SGN thành điểm trung chuyển của khu vực Đông Nam Á, mang lại lợi nhuận cho ngành hàng không và góp phần vào sự phát triển chung của đất nước ta.

Tuyến đường bay Pháp- Đông nam Á đầu tiên được khai thác từ tháng 1/1993, hai lần trong một tháng lại có một chuyến bay nối liền Marseille - Sài gòn, hơn 5 năm sau, khi chuyến bay đầu tiên cất cánh, thời gian bay lại được cải thiện, chỉ còn 1,5 ngày với số hành khách chuyên chở cho mỗi chuyến là 12 người.

Sau ngày 18/6/1946, dịch vụ thương mại hàng không Paris-Sài gòn đầu tiên được thực hiện bằng DC-4, mỗi tuần hai chuyến. Thời gian bay thu ngắn chỉ còn 52 tiếng đồng hồ.

Năm 1950 loại máy bay Constellation được đưa vào khai thác và thời gian

bay được rút xuống còn 33 tiếng.

Năm 1978, tuyến Paris - Thành phố Hồ Chí Minh được khai thác trở lại bằng loại B747 Combi. Lúc bấy giờ, AF là công ty hàng không duy nhất đặt quan hệ với Việt Nam.

Năm 1987, chuyến bay thứ 2 trong tuần, tuyến Paris-Thành phố Hồ Chí

Minh được thực hiện.

Tháng 6 năm 1990, AF tăng số chuyến bay lên hàng tuần nối liền Paris-

Thành phố Hồ Chí Minh.

Năm 1992 tuyến Paris-Hà Nội được khai thác hàng tuần, nối chuyến với 1 trong 3 chuyến Paris-Thành phố Hồ Chí Minh, sau đó được tách ra khai thác độc lập, đưa tổng số chuyến bay Pháp - Việt Nam lên thành 4 chuyến/tuần.

Năm 1994, hàng tuần có hai chuyến bay Paris-Hà Nội và cùng trong năm

ấy, loại A340 được đưa vào khai thác trên tuyến này.

-68-

Ngày 15/2/1994, chuyến Paris-Hà Nội thứ ba cất cánh và với 6 chuyến bay hàng tuần, AF vẫn đứng đầu trong những hãng hàng không khai thác tuyến Việt Nam - Châu Âu.

Ngày 31/3/1997, AF đưa máy bay B747-400 máy bay lớn nhất, rộng nhất và nhanh nhất của đội ngũ máy bay siêu âm đã thay thế loại A-340. Sự chuyển biến bày đã tăng lượng ghế mà AF đưa vào thị trường vận tải hàng không xuất phát từ Việt Nam lên hơn 2.000 chỗ.

Hiện nay, hàng ngày đều có các chuyến bay từ Pháp qua Đức tới Hà Nội

và thành phố Hồ Chí Minh và ngược lại bằng B-747 và B-777.

Biên bản ghi nhớ giữa VN và AF ngày 27/8/1996 đánh dấu bước tiến mới trong quan hệ hợp tác giữa hai hãng. Theo đó từ tháng 12/1996 AF tăng tần suất lên 6 chuyến/tuần, với 3 chuyến CDG-BKK-SGN ... và 3 chuyến /tuần CDG- BKK-HAN, bằng B767/221 ghế. Hai bên đã lập chương trình hợp tác dài hạn nhằm tiến tới liên danh cùng khai thác. Trong giai đoạn đầu, VN mua chỗ trên AF chặng CDG-TXL/Air France... từ tháng 11/1996 nhằm nối chuyến với các chuyến bay của VN qua CDG.

Về thị trường hàng không giữa Việt Nam với Pháp, Nga tăng trưởng cao trong những năm 1992-1994, năm 1995 bị giảm sút và đến năm 1997 cũng chưa được phục hồi. Tuy vậy nhờ tăng tải cung ứng vào những thời điểm hợp lý, giành lại khách từ các đường bay vòng và tích cực khai thác khách ở các thị trường bổ trợ lên kết quả vận chuyển của VN và AF vẫn tăng liên tục từ 44.188 năm 1993 lên 157.245 lượt khách năm 1997, với tốc độ tăng trung bình hàng năm là 37%, trong đó thị phần của VN tăng nhanh từ khi bắt đầu khai thác, đến năm 1998 đã đạt 50%.

Thời kỳ khủng hoảng tài chính-tiền tệ tại khu vực châu Á, thị trường hàng

không giữa Việt Nam và châu Âu vẫn được đánh giá khả quan.

2.3. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng ngµnh Hµng kh«ng ViÖt Nam trong thêi gian qua

2.3.1. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ® îc vµ t¸c ®éng đến nền kinh tÕ - x· héi

2.3.1.1. Kết quả đạt được

Tính đến thời điểm cuối 2004, Hàng không Việt Nam đã quản lý, khai thác 22 cảng hàng không (CHK), trong đó có 03 Cảng hàng không quốc tế (QT) và 19 CHK địa phương. Các CHK được chai theo 03 khu vực Bắc - Trung - Nam,

-69-

ở mỗi khu vực có 01 CHKQT đóng vai trò trung tâm và các CHK địa phương vây quanh tạo thành một Cụm Cảng hàng không, cụ thể:

- Cụm cảng hàng không miền Bắc: Hiện đang quản lý 06 CHK là CHKQT Nội Bài và 05 CHK địa phương (Vinh, Điện Biên, Nà Sản, Cát Bi, Đồng Hới). Có CHK hiện tạm dừng hoặc chưa khai thác là Nà Sản (đóng cửa để nâng cấp từ 5/2004. dự kiến khai thác lại vào quý VI/2006) Đồng Hới (đang trong thời gian xây dựng mới, dự kiến hoàn thành vào quý IV/2006). Ngoài ra, trong phạm vi khu vực tiến hành lập quy hoạch để xây dựng mới.

- Cụm cảng hàng không miền Trung: Hiện nay đang quản lý 08 CHK là CHKQT Đà Nẵng và 07 CHK địa phương (Phú Bài, Phù Cát, Cam Ranh, Tuy Hoà, Pleiku, Nha Trang, Chu Lai). Có 02 CHK hiện tạm dừng hoặc chưa vào khai thác là Chu Lai (đang trong giai đoạn xây dựng mới, dự kiến khai thác vào quý I/2005) và Nha Trang ( dừng khai thác, chuyển sang Cam Ranh).

- Cụm cảng hàng không miền Nam: Hiện đang quản lý 08 CHK là CHKQT Tân Sơn Nhất và 07 CHK địa phương Bu«n Ma Thuột, Liên Khương, Rạch Giá, Côn Sơn, Phú Quốc, Cà Mau, Cần Thơ). Có 01 CHK hiện chưa khai thác là Cần Thơ ( đang trong thời gian xây dựng mới, dự kiến hoàn thành quý IV/2005). Ngoài ra, trong phạm vi khu vực miền Nam còn có sân bay Long Thành đã lập xong quy hoạch vị trí, đang chuẩn bị lập quy hoạch tổng thể để xây dựng mới.

Ngoài các CHK trên, hầu hết các địa phương trong cả nước đều có các sân bay hoặc bãi đáp đã từng được sử dụng cho tàu bay cất hạ cánh, sẵn sàng có thể đầu tư cải tạo và xây dựng mới để đưa vào khai thác bay dân dụng khi có nhu cầu.

Theo tiêu chuẩn phân cấp của ICAO, các CHKQT của Việt Nam thuộc cấp 4E, đường cất hạ cánh được trang bị các thiết bị hỗ trợ cất hạ cánh bằng thiết bị. Các nhà ga hành khách đạt tiêu chuẩn quốc tế với tổng công suất hiện tại là 10 triệu hành khách/năm ( Nội Bài: 4 triệu, Đà Nẵng: 1 triệu, Tân Sơn Nhất: 5 triệu).

Hiện nay, tại 03 CHKQT đang đồng loạt triển khai chuẩn bị đầu tư hoặc thực hiện đầu tư các dự án lớn nhằm nâng cao năng lực và chất lượng phục vụ công suất 260 nghìn tấn hàng hoá/năm tại CHKQT Nội Bài; xây dựng nhà ga hành khách mới với công suất 4 triệu hành khách/năm; tại CHK quốc tế Đà

-70-

Nẵng xây dựng nhà ga hành khách quốc tế mới với công suất 8-10 triệu hành khách/năm tại CHK quốc tế Tân Sơn Nhất.

Các CHK địa phương của Việt Nam hiện nay có quy mô từ cấp 3C đến cấp 4E, được trang bị các hệ thống dẫn đường, một số được trang bị thiết bị hạ cánh bằng khí tài (ILS). Khoảng 1/2 số CHK này có khả năng tiếp thu tàu bay A320 -A321, còn lại chỉ khai thác được ATR 72 hoặc tương đương do hạn chế của đường cất hạ cánh.

Hiện nay, mới chỉ có 03 cảng HK địa phương được trang bị đèn đêm là Cát Bi, Phú Bài và Buôn Ma Thuột; các cảng HK còn lại sẽ tiếp tục được lắp trong thời gian tới, trước mắt ưu tiên trang bị cho các CHK có hoặc tiềm năng có mật độ khai thác cao như: Chu Lai, Cam ranh, Liên Khương, Phú quốc. Hầu hết các CHK đều đã được đầu tư xây dựng mới nhà ga, số còn lại cũng đang trong giai đoạn chuẩn bị hoặc thực hiện đầu tư.

Tổng công suất của các CHK địa phương dự kiến 2005 là 13,8 triệu hành khách/năm, trong đó: Cụm cảng hàng không miền Bắc 4,1 triệu, Cụm cảng hàng không miền Trung 2,5 triệu, Cụm cảng hàng không miền Nam 7,2 triệu.

* Tæng l îng vËn t¶i hµng kh«ng

Trong giai đoạn 1990-1998, mạng đường bay trong nước không ngừng được mở rộng, nối liền các trung tâm Hà Nội, Đà Nẵng và thành phố Hồ Chí Minh với các vùng kinh tế trong nước, vươn tới các vùng sâu, vùng xa bằng các chuyến bay thường lệ và không thường lệ, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu đi lại trong nước bằng đường hàng không. Tính đến cuối năm 1997 đã có 23 đường bay nội địa hình thành trong cả nước.

Mạng đường bay quốc tế của Việt Nam từ khi chỉ có các đường bay đến một số nước Đông Âu và số ít thủ đô các nước trong khu vực (Bangkok), Vientiane, Phnôm Pênh) nay đã vươn rộng tới Trung Đông, Châu Âu, Châu Úc, Đông bắc Á. Thị trường vận tải hàng không Việt Nam trở thành thị trường đầy sức cạnh tranh và sôi động, với sự tham gia của 2 doanh nghiệp vận tải hàng không Việt Nam Vietnam Airlines Pacific Airlines) và 21 hãng hàng không nước ngoài bay thường lệ và nhiều hãng hàng không nước ngoài khác bay thuê chuyến. Đến nay, hàng không Việt Nam đã có đường bay thương mại thường lệ đến 18 thành phố lớn thuộc Đông Bắc Á, Đông Nam Á, Trung Đông, Châu Âu, Châu úc. Ngoài ra bằng phương thức hợp đồng trao đổi chỗ, Vietnam Airlines còn vươn tới xa đến các điểm khác nhau của Châu Âu, Châu Á và Châu Mỹ.

-71-

Khối lượng vận chuyển hàng không trong nước và quốc tế trong giai đoạn 1990-1996 tăng nhanh. Về vận tải hàng không trong nước, khối lượng vận chuyển năm 1996 so với năm 1991 tăng gấp 7 lần về hành khách và xấp xỉ 9 lần về hàng hoá. Trong lĩnh vực vận tải hàng không quốc tế, khối lượng vận chuyển năm 1996 so với năm 1991 tăng gấp 3,7 lần về hành khách và gấp hơn 3,5 lần về hàng hoá. Nhờ chính sách bảo hộ thị trường của Nhà nước nên toàn bộ khối lượng vận chuyển hàng không trong nước đều do các doanh nghiệp vận tải hàng không Việt Nam thực hiện, còn thị phần của phía Việt Nam trên thị trường quốc tế tăng đáng kể, đặc biệt là đối với thị trường hành khách.

B¶ng 2.5: Tæng khèi l îng vËn t¶i hµng kh«ng quèc tÕ trong giai ®o¹n 1995 -1999

N¨m 1995 1996 1997 1998 1999

1. Hµnh kh¸ch

- Tæng sè (000l ît ): 2.163.75 2.967,01 3.1.217,49 3.663,46 4.114,14

- 47,0 47,0 36,6 27,1

- Tèc ®é t¨ng tr ëng (%):

- ThÞ phÇn (%) 100,00 100,00 100.00 100.000 100.00

+ Vietnam Airliens 33,36 37,84 38.00 41,00 43,37

+ Pacific Airliens 0 1,06 2,75 3,20 2,99

+ C¸c h·ng n íc ngoµi 66,64 61,10 59,25 55,80 53,64

2. Hµng ho¸

- Tæng sè (tÊn ) 40.603 63,736 76.313 81.947 100.603

- - Tèc ®é t¨ng tr ëng 54,3 10,8 21,4 27,1

- ThÞ phÇn (%): 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00

+ Vietnam Airliens 20.46 28.48 29,78 29,43 34,72

+ Pacific Airliens 0 0,02 0,15 1,17 0,88

+ C¸c h·ng n íc ngoµi 79,54 71,50 70,07 69,40 64,04

-72-

B¶ng 2.6: Tæng khèi l îng vËn t¶i hµng kh«ng quèc tÕ trong giai ®o¹n 1995 -1999

1995 1996 1997 1998 1999 N¨m

1. Hµng kh¸ch

- Tæng sè (000l ît) 1440,00 1864,60 2682,07 3.050,00 4.440,00

- Tèc ®é t¨ng tr ëng(%) 83,3 46,8 53,9 37,1 -

2. Hµng ho¸

-Tæng sè (%) 3,000 3.578 5.806 11.443 20.500

-Tèc ®é t¨ng tr ëng(%) 19,2 62,3 97,1 79,1 -

b¶ng 2.7: Khèi l îng vËn t¶i hµng kh«ng quèc tÕ vµ trong n íc do doanh nghiÖp vËn t¶i hµnhg kh«ng viÖt nam thùc hiÖn trong giai ®o¹n 1991-1995

N¨m 1991 1992 1993 1994 1995

I. ViÖt Nam Airlines 1.112,27

1. Hµnh kh¸ch (000 l ît)

- Tæng sè 221,46 369,36 649,58 980,00 917,00

+ Quèc tÕ 474,91 824,96 462,58 682,.6662,00 2.227,00

+ Trong n íc 253,45 455,60,73,7 34,8 49,4 1.360,00

73,7 34,8 49,4 37,0 -

- Tèc ®é t¨ng tr ëng (%)

2. Hµng ho¸

-

- Tæng sè ( tÊn ) 10.290 13.161 19.201 6.148 32.900

+ Quèc tÕ 3.148 6.760 7.836 14.100 9.401

+ Trong n íc 3.000 3.530 5.325 18.800 9.789

67,4 27,9 71,3 45,9

- Tèc ®é t¨ng tr ëng (%)

II. Pacific Airlines 123.164

1. Hµnh kh¸ch (000 l ît )

- Tæng sè 19.350 65.867 53.164 143.000

+ Quèc tÕ 10.350 33.487 70.00 63.000

-73-

+ Trong n íc 9.000 32.380 87 80.000

240 - 2.024 16,1

- Tèc ®é t¨ng tr ëng (%)

2. Hµng ho¸

520 51 - Tæng sè ( tÊn ) 370 2.200

3 + Quèc tÕ 39 2.024 500

48 +Trong n íc 481 1.654 1.700

- 919 289 8,7

- Tèc ®é t¨ng tr ëng (%)

B¶ng: L u l îng th«ng qua hµnh kh¸ch , hµng ho¸ th«ng qua c¸c c¶ng hµng kh«ng s©n bay quèc tÕ trong giai ®o¹n 1991-1995

1991 1992 1993 1994 1995 N¨m

1. Néi Bµi

- Hµnh kh¸ch (000 l ît )

- Tæng sè 402,75 752,29 752,65 1.118,44 1.387,77

+ Quèc tÕ 188,34 202,34 258,71 428,46 461,79

+ Trong n íc 214,41 549,95 493,94 689,46 925,98

- Hµng ho¸ 689,98

- Tæng sè 5.677 549,95 10.332 15.332 24.374

+ Quèc tÕ 2.891 14,910 5.187 5.015 6.380

+ Trong n íc 2.786 5.925 5.145 10.004 17.994

2. T©n s¬n nhÊt:

- Hµnh kh¸ch (000 l ît)

- Tæng sè 732,44 1.200,52 1.544,55 2.134,69 2.813,95

+ Quèc tÕ 492,74 789,35 949,45 1.265,62 1.664,60

+ Trong n íc 239,70 411,17 595,10 869,07 1.149,35

-74-

2. Hµng ho¸

- Tæng sè (tÊn ) 15.663 21.952 14.737 38.089 53.455

+ Quèc tÕ 12.686 18.438 8.558 27.129 34.455

+Trong n íc 2.77 3.514 6.179 10.920 19.296

3. §µ N½ng

- Hµnh kh¸ch (l ît) 46.094 90.956 159.908 258.594 359.43258

- Hµng ho¸ (tÊn) 132 259 626 1.405 1.458

Nguån: Tæng C«ng ty hµng kh«ng ViÖt Nam 2004

* VÒ thÞ dung l îng thÞ tr êng

Trong hơn 10 năm trở lại đây, ngành hàng không Việt Nam đã có sự phát triển nhanh chóng, phương tiện vận tải được đổi mới, năng lực vận tải được nâng cao, năng lực cạnh tranh quốc tế được củng cố và từng bước phát triển vững chắc. Từ 1995- 2005, thị trường hàng không Việt Nam đã phát triển mạnh với mạng đường bay rộng khắp của 2 doanh nghiệp vận chuyển hành không Việt Nam và 24 Hãng hàng không nước ngoài nối Việt Nam với 27 thành phố thuộc châu Á, châu Âu, châu Mỹ, và Australia.

- Trong hai năm đầu, thị trường tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng cao như thời kỳ trước, thị trường Việt Nam được các hãng hàng không khai thác như một điểm mới, đầy tiềm năng.

- Năm 1997 khủng hoảng tài chính tiền tệ khu vực Đông Á đã khiến kinh tế các nước Đông Á trong đó có Việt Nam bị suy giảm nghiêm trọng. Năm 1998, tốc độ tăng trưởng của thị trường HK Việt Nam đạt con số -3.

- Năm 1999 thị trường đã có dấu hiệu phục hồi vào nửa đầu năm và tăng

trưởng khá vào cuối năm.

- Trong hai năm 2000-2001 thị trường có sự tăng trưởng ổn định, mặc dù xảy ra sự kiện 11/9/2001 ở Mỹ nhưng thị trường vận tải hàng không Việt Nam không bị ảnh hưởng lớn, kết quả khai thác tăng dần qua các năm.

- Năm 2002, thị trường hàng không Việt Nam có tốc độ tăng trưởng khá

cao, đạt 20,5%.

- Đầu năm 2003, do ảnh hưởng của dịch viên đường hô hấp cấp ( SARS) và chiến tranh IRắc, Ngành HKDD bị tác động ảnh hưởng nặng nề, một số hãng hàng không quốc tế ngừng khai thác thường lệ đến Việt Nam như: Emirates

-75-

Airliens (Tiểu vương quốc Ả rập thống nhất), Garuda (Indonesia), Philippines Airliens (Philipin), KLM (Hà Lan), Lauda Air (Áo) và Swiss Air (Thuỵ Sỹ). Tuy nhiên vào nửa cuối 2003, sau khi dịch SARS được khống chế, hàng không Việt Nam đã có những chính sách kích cầu, giảm giá dịch vụ để thu hút khách, nên tổng kết năm 2003, thị trường hàng không Việt Nam không bị giảm nhiều mà đạt mức xấp xỉ năm 2002.

- Năm 2004 thị trường đạt 8,4 triệu hành khách (tăng 25,9% so với năm

2003) và 217 nghìn tấn hàng hoá (tăng 19,8% so với năm 2003).

- Tính chung cả giai đoạn 1995-2005, tốc độ tăng trưởng bình quân của thị trường Tổng công ty hàng không Việt Nam đạt 12% về vận tải hành khách và 17% về vận tải hàng hoá. Đây là con số khá cao so với mức tăng trưởng chung của ngành không thế giới và khu vực.

Mạng đường bay nội địa của HK Việt Nam được thiết kế theo hình trục - nan với các đường bay đi - đến các địa phương toả ra từ 03 thành phố lớn của 03 miền là Hà Nội, Đà Nẵng và thành phố Hồ Chí Minh. Tính đến 6/2004 có 24 đường bay đến 18 thành phố thị xã trên toàn quốc, trong đó đường bay trục Bắc - Nam nối liền 3 thành phố Hà Nội - Đà Nẵng - Hồ Chí Minh chiếm hơn 65% tổng lượng khai thác cũng như vận chuyển nội địa. Hiện nay, việc khai thác các đường bay trục Bắc - Nam do Vietnam Airlines đảm nhiệm. Từ quý II năm 2004, Công ty bay dịch vụ Việt Nam (Vasco - một thành viên thuộc Tổng công ty HK Việt Nam) đã triển khai bay từ thành phố Hồ Chí Minh tới 02 điểm là Cà Mau và Côn Đảo.

Với hệ thống sân bay phân bổ đều khắp các vùng, tiền năng du lịch đa dạng, mạng đường bay nội địa của HK Việt Nam đã được phát triển đều khắp, đáp ứng được hai mục tiêu cơ bản; đáp ứng nhu cầu đi lại bằng đường hàng không trong nước, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội vùng, địa phương, đặc biệt là các vùng sâu, vùng xa, miền núi, hải đảo; đảm bảo hỗ trợ sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế của các hãng hàng không Việt Nam.

Mạng đường bay quốc tế của hàng không Việt Nam tính đến 6/2004 bao gồm 40 đường bay (37 đường bay trực tiếp và 3 đường bay liên danh (code - sharing) từ 03 thành phố lớn ( Hà Nội, Đà Nẵng, Hồ Chí Minh) đến 25 thành phố trên thế giới, trong đó có 11 điểm ở Đông Bắc Á, 07 điểm ở Đông Nam Á, 02 điểm ở Úc, 03 điểm ở Châu âu và 02 điểm ở Bắc Mỹ.

-76-

Đối với thị trường hàng không quốc tế của Việt Nam, thị trường Đông Bắc Á bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng Kông và Trung Quốc giữ một vai trò quan trọng, với tốc độ tăng trưởng bình quân 12,6 % năm giai đoạn 1998- 2003. Năm 2003, thị trường Đông Bắc Á chiếm 50% tổng thị trường hành khách quốc tế với trên 2 triệu khách, trên 60 tổng thị trường hàng hoá với hơn 90 nghìn tấn.

Đông Nam Á gồm các nước ASEAN, thị trường truyền thống đứng thứ hai với gần 1,3 triệu khách, chiếm 31,8% thị phần; gần 28 nghìn tấn hàng hoá chiếm hơn 20% thị phần (năm 2003).

* VÓ c¬ së vËt chÊt - kü thuËt

- Đội tàu bay thƣơng mại:

Trong giai đoạn 1990-1998 với chủ trương đổi mới, Ngành hàng không dân dụng Việt Nam đã chuyển sang hoạt động theo cơ chế thị trường, được sự quan tâm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, có sự phối hợp hiệu quả của các Bộ, Ngành có liên quan, ngành hàng không dân dụng đã có bước phát triển mạnh mẽ và toàn diện trên các lĩnh vực hoạt động. Trong giai đoạn 1990-1996 trước sự cạnh tranh nghiệt ngã của nhiều hãng hàng không có tầm cỡ trong khu vực nhưng hàng không Việt Nam không những đứng vững mà còn đạt mức tăng trưởng về vận tải hàng không gấp trên 3,5 lần mức tăng GDP trong cùng thời kỳ. Từ chỗ số lượng máy bay vừa thiếu lại vừa kém tiện nghi, khách hàng ít ưa chuộng như TU134, TU154, YAK 40...bước vào thập kỷ 90 ngành hàng không dân dụng đã khai thác một đội máy bay tương đối hiện đại như: A320; Boeing 767, 737; ATR 72 và Forker, chất lượng dịch vụ đã được nâng cao không thua kém các hãng hàng không trong khu vực. Điều này cho phép Hàng không Việt Nam có được những hiểu biết và kinh nghiệm thực tế có ích cho việc quyết định bổ sung số lượng, chất lượng và chủng loại tầu bay của mình trong những năm đầu thế kỷ 21. Các hãng hàng không Việt Nam đang xem xét lựa chọn các loại tầu bay để đáp ứng nhu cầu vận chuyển trong nước và quốc tế đó là những tầu bay tầm cực ngắn, tầm trung và tầm xa. Những công ty chế tạo tầu bay hàng đầu thế giới như Boeing, Airbus. Mc Douglas, Aerospetiale, Fokker, British Aerospace, vv... là những công ty và Việt Nam đang lựa chọn.

- Hệ thống cảng hàng không:

Song song với hiện đại hoá đội máy bay, hạ tầng cơ sở các cảng hàng không cũng đã được khẩn trương nâng cấp và mở rộng để đón nhận máy bay

-77-

hiện đại của các hãng Hàng không quốc tế, với quan điểm đầu tư có trọng tâm, trọng điểm tránh hiện tượng đầu tư theo kiểu trải "mành mành”. Ngành đã ưu tiên đặc biệt cho việc đầu tư cải tạo 03 sân bay quốc tế lớn đó là Nội Bài, Tân Sơn Nhất, Đà Nẵng đảm bảo khai thác tương đối hiện đại, đồng bộ cho hiện tại và những năm tiếp theo.

Hiện nay Ngành hàng không dân dụng đang quản lý, hoặc cùng quản lý và khai thác 20 cảng hàng không trong hệ thống cảng hàng không toàn quốc trong đó 3 cảng hàng không quốc tế Nội Bài, Tân Sơn Nhất, Đà Nẵng.

Từ cuối năm 1996, dự án xây dựng nhà ga hành khách mới tại sân bay quốc tế Nội Bài (T1) dùng các nguồn vốn ngân sách, vốn vay đã được khởi công xây dựng và đã đưa vào khai thác cuối năm 1999. Đây là nhà ga quốc tế đầu tiên của Việt Nam được xây dựng đồng bộ với những trang thiết bị hiện đại đáp ứng yêu cầu vận chuyển quốc tế. Tại sân bay quốc tế Tân Sơn Nhất đã tiến hành cải tạo nhà ga hành khách hiện tại để nâng công suất từ 3,5 triệu lên 5 triệu hành khách/năm bằng nguồn vốn thu của sân bay, hoàn thành vào cuối năm 1999, hiện tại dang xây dựng nhà ga mới có công suất 10 triệu hành khách/năm. Sau khi đưa các dự án đó vào khai thác sẽ đáp ứng được nhu cầu vận chuyển và phục vụ hành khách tại các sân bay quốc tế của ta, rút ngắn được khoảng cách tụt hậu về trình độ, dịch vụ phục vụ hành khách.

- Hệ thống quản lý điều hành bay:

Quản lý vùng trời và điều hành các chuyến bay trong không phận quốc gia và các vùng thông báo bay quốc tế (FIR) và một lĩnh vực hoạt động có tính đặc thù rất cao của ngành hàng không dân dụng Việt Nam. Để tổ chức quản lý và điều hành đạt đến an toàn, điều hoà hiệu quả, trước hết phải có các trang thiết bị phù hợp, làm cơ sở cho công tác dẫn dắt, quản lý tầu bay thông suốt, nối liền bầu trời với mặt đất và mặt đất với bầu trời. Công tác điều hành bay được thể hiện ở 3 công đoạn: Thứ nhất là chỉ huy bay tại sân bay, thứ hai chỉ huy bay tại các vùng tiếp cận, thứ ba chỉ huy bay đường dài và các vùng thông báo bay đã được phân công chuyển giao hợp lý và rất chặt chẽ. Đặc biệt các đường thoại trực tiếp ở 03 sân bay quốc tế Nội Bài, Đà Nẵng và Tân Sơn Nhất và từ các trung tâm điều hành của Việt Nam đến các trung tâm điều hành của các nước trong khu vực có liên quan.

Với tính đặc thù và tầm quan trọng của công tác quản lý, điều hành bay nhằm không chỉ bảo vệ vững chắc không phận quốc gia và còn tăng cường

-78-

nguồn thu cho ngân sách Nhà nước, trong giai đoạn vừa qua được Nhà nước đặc biệt quan tâm đầu tư phát triển. Chỉ trong giai đoạn 1990-1997, do được Nhà nước quan tâm đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách và vốn ngành (riêng công trình FIR được đầu tư 585 tỷ đồng), ngành Quản lý bay dân dụng Việt Nam đã có bước phát triển mạnh mẽ, hoàn thành nhiệm vụ đảm bảo điều hành chỉ huy an toàn và đều đặn cho hàng trăm nghìn chuyến bay trên các vùng thông báo bay (FIR) Hà Nội và Hồ Chí Minh, tạo nguồn thu lớn và ngày càng tăng cho ngân sách Nhà nước, với doanh thu cao hơn so với mức chi phí đầu tư và chi phí khai thác thường xuyên.

Sự kiện quan trọng nhất đánh dấu mức độ phát triển của ngành Quản lý bay dân dụng Việt Nam là từ tháng 12/1994 Việt Nam đã giành lại được quyền cung cấp dịch vụ không lưu trên phần phía nam của FIR Hồ Chí Minh. Đây là một thắng lợi không chỉ có ý nghĩa kinh tế mà còn có ý nghĩa chính trị, quốc phòng lớn lao, nó đã khẳng định vị trí, vai trò và sự trưởng thành lớn mạnh không ngừng của hàng không dân dụng Việt Nam.

- Thông tin, dẫn đƣờng, giám sát:

Đầu tư mới 01 trạm vệ tinh mặt đất (GES) thuộc hệ thống thông tin lưu động hàng không (hoặc xem xét phối hợp sử dụng trạm GES hiện có của hàng hải, thời gian thực hiện năm 2004 -2007.

Đầu tư thêm hệ thống ILS tại một số CHK như: Chu Lai, thời gian thực hiện: 2004-2006; CHK Cam Ranh và Rạch Giá, thời gian thực hiện năm 2005- 2010.

Triển khai chương trình khai thác sử dụng tiếp cận hạ cánh cấp 2 tại

CHKQT Tân Sơn Nhất và Nội Bài, thời gian đã thực hiện 2004-2005.

Thành lập đội bay hiệu chuẩn trang thiết bị năm 2006.

- Lĩnh vực khí tƣợng:

Hoàn thành việc đầu tư trạm quan trắc tự động tại các CHK địa phương,

thời gian đã thực hiện 2003-2005.

Đầu tư trạm ra đa khí tượng (kết nối, trao đổi, lưu trữ số liệu ra đa và các dữ

liệu khí tượng khác), thời gian thực hiện 2004-2006.

Nâng cấp và đầu tư mạng ATIS tại các Cảng HKQT Nội Bài, Đà Nẵng, Tân

Sơn Nhất theo tiêu chuẩn ICAO, thời gian thực hiện 2007-2010.

- Lĩnh vực không báo:

-79-

Triển khai dự án tự động hoá không báo (AIS), thời gian đã thực hiện:

2004-2005.

Triển khai chương trình xây dựng hệ thống quản lý chất lượng (ISO 9000)

các dịch vụ không báo hàng không, thời gian thực hiện 2004-2006.

- Lĩnh vực tìm kiến - cứu nạn:

Đầu tư phao kích (máy bay bị nạn) tại CHKQT Tân Sơn Nhất và Nội Bài,

thời gian thực hiện 2004-2006.

Đầu tư chương trình trợ giúp tìm kiếm máy bay bị nạn bằng máy tính, thời

gian thực hiện 2005-2008.

Đầu tư mạng cơ sở dữ liệu tìm kiểm - cứu nạn (kết nối, trao đổi, lưu trữ số liệu TK-CN, kể cả số liệu từ các trạm vệ tinh/LUT giúp định vụ máy bay bị nạn), thời gian thực hiện 2004-2006.

- Công tác bay hiệu chuẩn:

Quý IV/ 2005 hoàn thành việc đầu tư thiết bị, con người và quy trình khai thác thuộc dự án bay hiệu chuẩn, để đầu năm 2006 Quản lý bay Việt Nam có thể tự đảm nhiệm việc triển khai công tác bay hiệu chuẩn cho toàn bộ trang thiết bị phục vụ công tác quản lý, điều hành bay trong ngành HK Việt Nam theo các quy định của ICAO.

- Về các dịch vụ đồng bộ khác:

Cùng với vận tải hàng không, hệ thống cảng hàng không và chuyên ngành quản lý bay dân dụng, ngành hàng không dân dụng còn có một hệ thống các doanh nghiệp cung ứng dịch vụ thương mại trong và ngoài khuôn khổ vận tải hàng không, có diện hoạt động tương đối rộng: từ cung ứng các dịch vụ thương mại chuyên sâu trong dây chuyền vận tải hàng không (phục vụ kỹ thuật-Thương mại tại các cảng hàng không quốc tế, cung cấp suất ăn trên tầu bay, cung cấp xăng dầu hàng không...) cho đến kinh doanh tổng hợp (xuất- nhập khẩu chuyên ngành, thương nghiệp, hàng miễn thuế, xây dựng công trình, vận tải mặt đất, khách sạn, sản phẩm nhựa, in, cung ứng lao động...)

Tuy nhiên trong những năm gần đây (1997-1998) do ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế tài chính trong khu vực, ngành hàng không dân dụng Việt Nam gặp khá nhiều khó khăn; lượng hành khách, hàng hoá giảm, do đó tốc độ tăng trưởng vận chuyển hàng không của Việt Nam đã rơi từ mức trung bình từ 40% (giai đoạn 1990-1996) xuống còn khoảng 2% năm 1997 và 1998.

-80-

Bước sang năm 1999 cùng với sự phục hồi kinh tế của các nước trong khu vực sau khủng hoảng, ngành hàng không dân dụng Việt Nam đã có những tín hiệu phát triển lạc quan. Tốc độ tăng trưởng vận chuyển hành khách 6 tháng đầu năm tăng khoảng 3,4 % so với cùng kỳ năm 1998. Hãng hàng không quốc gia Việt Nam đã làm ăn có lãi. Từ 1999 đến nay mức tăng trưởng đạt 12%.

2.3.1.2. T¸c ®éng kinh tÕ - x· héi

Môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi của nước ta ®Õn n¨m 2020 theo h íng ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, còng nh môc tiªu, nhiÖm vô vµ c¸c ch ¬ng tr×nh kinh tÕ - x· héi lín trong kÕ ho¹ch 5 n¨m 2000- 2005 ®· x¸c ®inh t¹i Đ¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng.

a. T¨ng tr ëng kinh tÕ

Việt Nam đã có những thay đổi cơ bản về chính sách, chuyển từ nền kinh tế kế hoạch tập trung sang kinh tế thị trường, từ năm 1986 khi chính sách Đổi mới nổi tiếng ra đời. Mặc dầu chính sách này không ảnh hưởng lớn tới sự tăng trưởng sản phẩm và tỷ lệ lạm phát vẫn đứng ở mức cao trong nửa cuối của thập niên 80, việc tiếp tục tự do hóa và hoàn thiện công tác quản lý tiền tệ tài chính đã giúp cho GDP tăng trưởng ở mức cao, 8 – 9%/năm trong những năm 90. Tuy nhiên, khủng hoảng kinh tế châu Á bắt nguồn từ Thái Lan năm 1997 đã ảnh hưởng tới kinh tế của nhiều nước ở châu Á. Mặc dù không phải là ngoại lệ, Việt Nam đã chịu ít ảnh hưởng hơn so với các quốc gia khác thuộc ASEAN, những nơi GDP giảm xuống dưới 0. Như trình bày trong bảng dưới đây, mức tăng trưởng GDP giảm xuống 5 – 6 % trong năm 1999 và 2000.

Bảng : GDP của Việt Nam: 1992-2003

Tỷ lệ tăng trưởng Năm GDP năm 1994(chỉ số giá không đổi) (tỷ VNĐ)

1991 139.634 -

1992 151.782 5,81%

1993 164.043 8,70%

1994 178.534 8,08%

1995 195.567 8,83%

1996 213.833 9,54%

1997 231.264 9,34%

-81-

1998 244.596 8,15%

1999 256.272 5,76%

2000 273.666 4,77%

2001 292.535 6,79%

2002 313.247 6,89%

2003 335.488 7,08%

Nguån: Nhà xuất bản Thống kê 2004

Tăng trưởng GDP của Việt Nam đã phục hồi lại mức 7%/năm vào năm 2001 và 2002 và đạt 7,1% vào năm 2003. Mức tăng trưởng GDP của năm 2005 sẽ vượt mức năm 2004. Tỷ lệ tăng trưởng ổn định này có được là nhờ sự tăng trưởng cao của đầu tư và xuất khẩu như trình bày trong bảng dưới đây:

Trong giai ®o¹n 1996-2000, c¬ cÊu kinh tÕ còng cã sù chuyÓn dÞch theo h íng t¨ng tû träng cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp (t¨ng b×nh qu©n 14-15% n¨m) vµ khu vùc dÞch vô (t¨ng b×nh qu©n 12-13% n¨m). N«ng nghiÖp tuy ®¹t tèc ®é t¨ng tr ëng thÊp h¬n (4,5-5% n¨m), nh ng b¶o ®¶m an toµn vÒ sè l ¬ng thùc, ®¸p øng ngµy cµng ®Èy ®ñ nhu cÇu tiªu dïng trong n íc vµ mét phÇn nhu cÇu xuÊt khÈu, ®Õn n¨m 2000 c¬ cÊu kinh tÕ sÏ lµ: N«ng nghiÖp -19-20%; c«ng nghiÖp vµ x©y dùng -34-35%, dÞch vô 45-46%.

Trong giai ®o¹n 1996 - 2000 tèc ®é t¨ng GDP b×nh qu©n hµng n¨m ®¹t 6.5 - 7.5%, ® a GDP b×nh qu©n ®Çu ng êi t¨ng gÊp ®«i n¨m 1990. §Ó ®¹t ® îc môc tiªu nµy th× tèc ®é t¨ng tr ëng GDP b×nh qu©n hµng n¨m trong thêi kú 1996- 2020 ph¶i ®¹t trªn 8% n¨m. B×nh qu©n vÒ møc ®é t¨ng tr ëng GDP, GS.TS Tµo H÷u Phïng ®· cã nh©n xÐt ®¸ng chó ý r»ng " ViÖt Nam cã ®iÓm xuÊt ph¸t kinh tÕ thËp, l¹i n»m trong mét khu vùc cã tèc ®é t¨ng tr ëng cao, nªn ®Ó tr¸nh nguy c¬ tôt hËu xa h¬n so víi c¸c n íc trong cïng khu vùc, kh«ng cßn con ® êng nµo kh¸c lµ ph¶i duy tr× tèc ®é t¨ng tr ëng ë møc cao và ổn định, tøc lµ ph¶i ®¹t b×nh qu©n từ 10-12%, v× ®iÓm xuÊt ph¸t cña chóng ta cßn rÊt thÊp, nªn môc tiªu 10- 12% tuy cao, nh ng còng cã thÓ ®¹t ® îc nÕu chóng ta cã ® îc m«i tr êng trong n íc vµ quèc tÕ thuËn lîi, hoÆc nÕu nÒn kinh tÕ cã sù ®ét biÕn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Tr êng hîp kh«ng cã ®Èy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn trªn, th× còng cÇn duy tr× tèc ®é t¨ng tr ëng 8-10%..." (Tµo H÷u Phïng, ViÖt Nam - t¨ng tr ëng kinh tÕ vµ c¸c nh©n tè ¶nh h ëng: §æi míi chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ®¶m b¶o sù

-82-

t¨ng tr ëng kinh tÕ v÷ng bÒn. Hµ Néi, nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia, 1996, trang 8-11).

B¶ng 2.8: So s¸nh vÒ GDP b×nh qu©n ®Çu ng êi gi÷a ViÖt Nam vµ mét

sè n íc trong khu vùc

1995 2005

1. ViÖt Nam 1,00 1,00

2. Trung quèc 2,15 1,64

3. Indonesia 2,93 2,03

4. Philippines 3,86 2,43

5. Myanmar 4,04 2,54

b. Nhu cÇu vÒ vèn

Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia vÒ tµi chÝnh, trong giai ®o¹n 2000- 2005 nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cÇn kho¶ng 60-80 tû USD, tøc lµ vµo kho¶ng 29-32% GDP. Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn ®¶m b¶o cho nhu cÇu trªn cã thÓ nh sau:

- TiÕt kiÖm trong n íc: 18-20% GDP

Trong ®ã:

+ Tõ khu vùc d©n c : 10-12% GDP

+ Tõ khu vùc Nhµ n íc: 4-5% GDP

- Nguån vèn n íc ngoµi: 12% GDP

Trong ®ã:

+ §Çu t trùc tiÕp n íc ngoµi: 8%GDP

+ ODA vµ c¸c kho¶n vay kh¸c: 4% GDP

c. Ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i

Ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i ®ãng vai trß quan träng trong viÖc t¨ng nhu cÇu vËn chuyÓn hµng kh«ng, ®Æc biệt lµ vËn chuyÓn hµng ho¸ th«ng qua xuÊt - nhËp khÈu. Do xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam hiÖn chñ yÕu míi chØ gåm nh÷ng mÆt hµng chÕ biÕn th« hoÆc ch a qua chÕ biÕn, ch a chøa nhiÒu hµm l îng khoa häc - c«ng nghÖ cao, nªn viÖc xuÊt nhËp khÈu chñ yÕu thùc hiÖn b»ng c¸c lo¹i h×nh vËn chuyÓn cã gi¸ thµnh thËp h¬n so víi vËn chuyÓn b»ng ® êng hµng kh«ng (chñ yÕu lµ b»ng ® êng biÓn). Trong thêi gian tíi, nhê cã sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt - nhËp khÈu theo h íng t¨ng hµm l îng khoa häc c«ng nghÖ tr×nh ®é

-83-

cao, khèi l îng kh«ng lín nh ng cã gi¸ trÞ cao, th× nhu cÇu vËn chuyÓn hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu b»ng ® êng hµng kh«ng sÏ t¨ng lªn.

§ êng lèi kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ sù gia t¨ng nhanh chãng cña ®Çu t trùc tiÕp n íc ngoµi lµm t¨ng nhanh xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam. Theo ch ¬ng tr×nh ph¸t triÓn ®èi ngo¹i ® îc x¸c ®Þnh t¹i ®¹i héi IX th× tæng trong giai ®o¹n 2000- 2005 kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu sÏ t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m kho¶ng 28% (trong khi Bé th ¬ng m¹i tr íc ®ã dù kiÕn møc t¨ng kho¶ng 24%, cßn theo ®¸nh gi¸ kh«ng chÝnh thøc cña mét sè chuyªn gia kinh tÕ th× møc t¨ng dù kiÕn lµ 20-22%.

Trong kim ng¹ch xuÊt khÈu sÏ t¨ng nhanh tØ träng hµng ®· qua chÕ biÕn , gi¶m tØ träng xuÊt khÈu nguyªn liÖu vµ hµng sơ chÕ, ®Ó ®Õn n¨m 2006 s¶n phÈm xuÊt khÈu ®· qua chÕ biÕn chiÕm 80% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu, trong ®ã chÕ biÕn tinh chiÕm 50%.

ViÖc t¨ng quy m« xuÊt khÈu vµ t¨ng tû träng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm ®· qua chÕ biÕn s©u vµ tinh, ®Æc biÖt lµ c¸c mÆt hµng ®Æc s¶n cã gi¸ trÞ lín, sÏ lµm t¨ng nhu cÇu vËn chuyÓn hµng ho¸ b»ng ® êng hµng kh«ng víi môc ®Ých xuÊt khÈu b»ng ® êng hµng kh«ng sÏ t¨ng víi tèc ®é b×nh qu©n hµng n¨m kho¶ng 30% trong giai ®o¹n 2000-2005, råi gĩư kho¶ng 25% trong giai ®o¹n tiÕp theo.

H íng nhËp khÈu trong giai ®o¹n 2000- 2005 lµ tËp trung vµo nguyªn liÖu, vËt liÖu, c¸c thiÕt bÞ c«ng nghÖ ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ víi tæng kim ng¹ch nhËp khÈu t¨ng b×nh qu©n 24% n¨m. §Õn n¨m 2006 c¬ cÊu nhËp khÈu sÏ nh sau: M¸y mãc thiÕt bÞ vµ phô tïng: 39%, nguyªn nhiªn liÖu, vËt liÖu: 25% vµ hµng tiªu dïng: 9%

Víi ®Þnh h íng nhËp khÈu nh trªn, cã thÓ tr«ng ®îi vµo nhu cÇu t¨ng nhanh vÒ vËn chuyÓn b»ng ® êng hµng kh«ng vµo ViÖt Nam ®èi víi c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ vµ phô tïng cña c«ng nghÖ cao cÊp. Nhu cÇu vÒ vËn chuyÓn hµng ho¸ b»ng ® êng hµng kh«ng quèc tÕ sÏ t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m kho¶ng 25% trong giai ®o¹n 1996-2010

d. Ph¸t triÓn ngµnh du lÞch

Tõ nh÷ng b íc ph¸t triÓn chËm ch¹p trong giai ®o¹n 1980-1987, tõ n¨m 1988 trë l¹i ®©y ngµnh du lÞch ViÖt Nam cã nh÷ng b íc ph¸t triÓn m¹nh, v ît qu¸ møc íc ®o¸n cña Tæ chøc du lÞch thÕ giíi (OMT), ®¹t 1 triÖu kh¸ch quèc tÕ trong n¨m 1994, sím h¬n 1n¨m so víi dù b¸o cña OMT ViÖt Nam ®· tÝch cùc tham gia vµo OMT, hiÖp héi Du lÞch ch©u ¸ - TBD (PATA) vµ hîp t¸c ph¸t triÓn 6 n íc tiÓu vïng s«ng Mekong. Trong c¸c yÕu tè thóc ®Èy sù ph¸t triÓn ngµnh du lÞch th× yÕu tè cã ¶nh h ëng lín nhÊt lµ møc ®é hÊp dÉn cña ViÖt Nam

-84-

®èi víi kh¸ch du lÞch n íc ngoµi ®ang cã xu h íng t¨ng lªn nhê cã c¸c di tÝch lÞch sö, c¸c c«ng tr×nh v¨n ho¸ - lÞch sö ® îc thÕ giíi xÕp h¹ng, nhê phong c¶nh ®Æc tr ng cña vïng nhiÖt ®íi. Ngoµi ra, còng cÇn kÓ ®Õn nh÷ng nç lùc cña ngµnh du lÞch ViÖt Nam trong viÖc ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng du lÞch b»ng c¶ nguån vèn trong n íc lÉn huy ®éng vèn n íc ngoµi th«ng qua hîp t¸c vµ liªn doanh. §Õn nay, ngµnh du lÞch ViÖt Nam ®· cã quan hÖ lµm ¨n, ký kÕt hîp ®ång ® a/®ãn kh¸ch víi gÇn 500 h·ng cña 45 n íc trªn thÕ giíi. Theo dù b¸o cña ngµnh du lÞch hà nh khách sử dụng dịch vụ của Vietnam Airlines, th× sè kh¸ch du lÞch trong n íc vµ quèc tÕ ®i/ ®Õn ViÖt Nam sÏ t¨ng tõ møc trªn 15 triÖu l ît/n¨m hiÖn nay lªn ®Õn 3,8 triÖu l ît trong n¨m 2000, 6,3 triÖu l ît trong n¨m 2005 vµ 8,8 triÖu trong n¨m 2010

e. VÒ ®iÒu tiÕt nhµ n íc:

Mét xu thế tÊt yÕu cña ®iÒu tiÐt nhµ n íc ®èi víi hµng kh«ng lµ viÖc níi láng dÇn møc ®ộ can thiÖp trùc tiÕp cña nhµ n íc vµo thÞ tr êng nµy, qua ®ã t¨ng dÇn møc ®ộ tù do cña c¸c h·ng hµng kh«ng trong x¸c lËp t¶i cung øng, gi¸ c íc vµ x©m nhËp thÞ tr êng. Tuy vËy phï hîp víi ®Æc ®iÓm chung trong khu vùc ®«ng – nam Á cho ®Õn n¨m 2010 cã nhiÒu kh¶ n¨ng lµ hiÖp ®Þnh ®iÒu tiÕt song ph ¬ng sÏ vÉn tiÕp tôc lµ ph ¬ng tiÖn chñ yÕu ®Ó ®iÒu tiÕt thÞ tr êng hµng kh«ng ViÖt Nam, mÆc dï song song víi nã cã thÓ xuÊt hiÖn thªm c¸c hiÖp ®Þnh ®a ph ¬ng ( tr íc hÕt lµ trong khu«n khæ ASEAN) vµ mét sè hiÖp ®Þnh song ph ¬ng tù do ho¸ mét phÇn ( cã kh¶ n¨ng tr íc hÕt lµ víi Mü), còng nh mét sè chÝnh s¸ch tù do ho¸ ®Ó phï hîp v¬i ®iÒu kiÖn khi ViÖt Nam gia nhËp c¸c tæ chøc quèc tÕ ( APEC, WTO…) Trªn thÞ tr êng vËn t¶i nhµ n íc theo h íng khuyÕn khÝch c¹nh tranh thÞ tr êng gi÷a c¸c doanh nghiÖp vËn t¶i hµng kh«ng víi nhau vµ víi c¸c lo¹i h×nh vËn t¶i hµng kh«ng kh¸c, qua ®ã kÝch thÝch c¸c nhµ vËn t¶i t¨ng c êng chÊt l îng, gi¶m gi¸ thµnh.

f. VÒ c¸c h·ng hµng kh«ng

Trªn thÞ tr êng hµng kh«ng trong n íc cã lÏ sÏ kh«ng cã biÕn ®éng lín vÒ sè l îng c¸c doanh nghiÖp vËn t¶i hµng kh«ng ( ngo¹i trõ viÖc thµnh lËp mét doanh nghiÖp chuyªn vËn t¶i hµng ho¸ hµng kh«ng), nh ng vÒ h×nh thøc tæ chøc cã kh¶ n¨ng thay ®æi lín. Trong c¸c doanh nghiÖp nµy phÇn së h÷u vèn cña nhµ n íc sÏ gi¶m vµ phÇn së h÷u vèn cña c¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c, trong ®ã cã c¶ c¸c ph¸p nh©n n íc ngoµi, sÏ t¨ng lªn t ¬ng øng do kÕt qu¶ cæ phÇn ho¸ ( cã thÓ c¶ cã liªn doanh) c¸c doanh nghiÖp nhµ n íc vÒ hµng kh«ng hiÖn nay. §iÒu nà y cã thÓ sÏ x¶y ra tr íc hÕt ®èi víi Pacific Airlines mµ hiÖn nay vèn lµ của c«ng ty hµng kh«ng cæ phÇn vµ viÖc më réng cæ phÇn ho¸ sang khu vùc ngoµi kinh tÕ

-85-

nhµ n íc chØ cßn lµ vÊn ®Ò thêi gian. Tuy nhiªn , ngµy c¶ khi diÔn ra qu¸ tr×nh t nh©n ho¸ trong ngµnh hµng kh«ng, th× ®Õn n¨m 2010 tû träng cña së h÷u nhµ n íc trong c¸c doanh nghiÖp nµy kh«ng thÓ xuèng thÊp d íi 51%, cã nhiÒu kh¶ n¨ng sÏ duy tr× ë møc trªn 65%.

Trªn thÞ tr êng hµng kh«ng quèc tÕ, tõ nay ®Õn n¨m 2010 vÒ c¸c h·ng n íc ngoµi tham gia khai th¸c thÞ tr êng ViÖt Nam lµ kh«ng lín, v× nguyªn t¾c mçi bªn chØ ® îc quyÒn chØ ®Þnh mét hoÆc mét vµi h·ng hµng kh«ng sÏ vÉn duy tr× trong phÇn lín c¸c hiÖp ®Þnh song ph ¬ng, trong khi ®ã bªn c¹nh sù xuÊt hiÖn thªm c¸c h·ng hµng kh«ng míi l¹i cã thÓ gi¶m sè l îng h·ng hµng kh«ng ®ang khai th¸c do kÕt qu¶ chÊm døt khai th¸c do kh«ng cã hiÖu qu¶, s¸p nhËp c¸c h·ng hµng kh«ng ph¸ s¶n…. Tuy nhiªn, tõ nay ®Õn n¨m 2010 th× søc m¹nh cña c¸c h·ng hµng kh«ng khai th¸c thÞ tr êng ViÖt Nam sÏ t¨ng lªn ®¸ng kÓ, mét mÆt do sù ph¸t triÓn cña b¶n th©n c¸c h·ng hµng kh«ng, mÆt kh¸c do quy luËt ®µo th¶i tù nhiªn cña c¬ chÕ thÞ tr êng c¹nh tranh, mÆt n÷a lµ do sù gãp mÆt cña c¸c h·ng hµng kh«ng rÊt hïng m¹nh trªn thÕ giíi tõ c¸c thÞ tr êng chóng ta sÏ më thªm

( ®¸ng kÓ nhÊt lµ tõ thÞ tr êng B¾c Mü).

g. C¸c t¸c ®éng kh¸c

Trªn thÞ tr êng hµng kh«ng trong n íc "cÇu" ®èi víi dÞch vô vËn t¶i hµng

kh«ng sÏ t¨ng nhanh v× c¸c lý do sau ®©y:

- Ho¹t ®éng kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh, lµm t¨ng m¹nh nhu cÇu vËn t¶i hµnh kh¸ch vµ hµng ho¸ cã chÊt l îng cao ( thÓ hiện ë tèc ®é, møc ®é thuËn tiÖn, chÝnh x¸c vµ an toµn) trong khi vËn t¶i hµng kh«ng lµ lo¹i h×nh ®¸p øng tèt nhÊt c¸c yªu cÇu nµy. V× vËy tèc ®é t¨ng tr ëng nhu cÇu ®èi víi vËn t¶i hµng kh«ng sÏ t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng tr ëng hÖ thèng giao th«ng c«ng céng nãi chung.

- Møc sèng nh©n d©n kh«ng ngõng ® îc c¶i thiÖn, nÕu trong giai ®o¹n 1996 - 2010 møc t¨ng tr ëng GDP duy tr× ë møc 9 - 10% / n¨m cßn møc t¨ng d©n sè tù nhiªn ë møc d íi 2% th× thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng êi sÏ t¨ng kho¶ng 8%/ n¨m tøc lµ t¨ng kho¶ng h¬n 3 lÇn trong vßng 15 n¨m tíi. NÕu tÝnh ®Õn sù ph©n bè kh«ng ®Òu cña thu nhËp ( ph©n cùc giµu - nghÌo ) th× sè l îng ng êi cã nhu cÇu (cã kh¶ n¨ng thanh to¸n ) ®i l¹i b»ng ® êng hµng kh«ng cßn t¨ng nhanh h¬n n÷a

- Du lÞch trong n íc phát triển nhanh mét mÆt khi thu nhËp t¨ng lªn th× trong c¬ cấu chi tiªu cña d©n c phÇn chi cho c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu hµng ®Çu gi¶m, nh êng chç cho c¸c nhu cÇu cao h¬n, trong ®ã cã nhu cÇu du lich. MÆt kh¸c ®Õn n¨m 2010 thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng êi c¬ ViÖt Nam ch a cao tíi møc

-86-

cho phÐp thùc hiÖn réng r·i c¸c chuyÕn du lÞch n íc ngoµi. Tõ ®ã ta thÊy nhu cÇu du lÞch trong n íc giai ®o¹n 1996 - 2000 sÏ t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng tr ëng GDP tÝnh theo ®Çu ng êi.

Trong khi cÇu ®èi víi dÞch vô hµng kh«ng t¨ng nhanh, nh vậy th× cung của dÞch vô nµy l¹i khã cã thÓ t¨ng t ơng øng, chñ yÕu v× c¸c doanh nghiÖp hµng kh«ng ®Òu trong t×nh tr¹ng thiÕu vèn nªn kh«ng thÓ u tiªn ®Çu t cho thÞ tr êng trong n íc vèn Ýt hÊp dÉn, do gi¸ c íc thÊp h¬n gi¸ thµnh trong nước, Nhµ n íc sÏ cã xu h íng t¨ng ngµy cµng gÇn h¬n víi gi¸ thµnh tuy xÐt mÆt b»ng chung cã thÓ vÉn thÊp h¬n gi¸ thµnh do chÝnh s¸ch " lÊy l·i cña bay quèc tÕ bï cho lç bay trong n íc"

2.3.2. Nh÷ng h¹n chÕ vµ nguyªn nh©n

Trong nững năm qua, ngành hàng không Việt Nam đã đạt được nhiều thành tích, góp phần đáng kể vào công cuộc đổi mới và phát triển đất nước, đã khẳng định được vai trò và vị trí trong nền kinh tế đất nước và đối với quốc tế. Bên cạnh những thành tích trên, còn tồn tại một số hạn chế mà ngành hàng không Việt Nam sẽ phải khắc phục như sau:

- Việc khai thác thị trường hàng không quốc tế còn hạn chế, hiện nay hàng không Việt Nam chủ yếu khai thác thị trường châu Á và một số nước châu Âu như Pháp, Nga, Đức. Khu vực châu Mỹ mới chỉ có đường bay từ thành phố Hồ Chí Minh đi LosAngeles. Thị trường các nước châu Mỹ, Bắc Âu và châu Phi chưa được khai thác, vì vậy hạn chế đến khai thác hệ thống thị trường chung của ngành. Hạn chế trên đây là do phương tiện của ngành còn thiếu, nhất là tàu bay lớn có khả năng bay thực hiện đường bay dài. Nguồn khách của các đường bay này còn ít, chưa hình thành thị trường quen thuộc từ Việt nam.

- Khả năng cạnh tranh của hàng không Việt Nam trên thị trường quốc tế chưa cao, nhất là đối với các hãng hàng không lớn của các nước trong khu vực như Nhật bản, Singapor, Thai Lan, Hongkong, Đài Loan hoặc các nước như Mỹ, Pháp, Đức, Hà Lan... Giá vé còn cao và chưa linh hoạt khi áp dụng để thu hút hành khách, các hệ thống dịch vụ tại các cảng hàng không và trên tàu bay còn chưa phong phú. Tình trạng thiếu tàu bay để khai thác vì vậy phải thuê của một số nước, điều đó ảnh hưởng rất lớn trong quá trình khai thác, chi phí cao hơn nhiều so với việc chủ động có đầy đủ phương tiện. Vẫn còn nhiều ý kiến phản ánh của khách hàng về chất lượng dịch vụ như giờ bay còn muộn, chậm, thái độ phục vụ hành khách của một số nhân viên còn thiếu hoà nhã, chu đáo...Điều đó xuất phát từ đội ngũ người phục vụ, họ vẫn còn chưa có ý thức và trách nhiệm

-87-

cao, chưa được huấn luyện, đào tạo lại thường xuyên để nâng cao trình độ khả năng chuyên môn, vẫn còn mang phong cách phục vụ của thời bao cấp để lại.

- Hiệu quả kinh doanh của các đường bay nội địa hiện nay không đồng nhất, một số đường bay có hiệu quả và tần suất khai thác cao như các đường bay trục Bắc-Nam, đường bay đi- đến Huế, Nha Trang (Cam Ranh), Phú Quốc... với hệ số sử dụng ghế trên 85%; trong khi đó hầu hết các đường bay còn lại, nhất là các đường bay đến những vùng kinh tế kém phát triển phải bù lỗ và cân đối từ các đường bay khác. Xét tổng thể, mạng đường bay nội địa hiện nay của Vietnam Airlines vẫn chưa hiệu quả bằng mạng đường bay quốc tế. Nguyên nhân là do đối tượng hành khách chủ yếu là trong nước, mức thu nhập chưa cao vì vậy nhu cầu đi lại bằng tàu bay không thường xuyên, các chặng bay không dài, chi phí cao. Từ Hà Nội đi các tỉnh miền núi như Điện Biên, Sơn La, Từ thành phố Hồ Chí Minh đi các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long khai thác chưa hiệu quả, kể cả khai thác vận chuyển hành khách và hàng hoá. Chính sách của Đảng và Nhà nứơc ta là ưu tiên phát triển các vùng nông thôn và miền núi, quan tâm tới đồng bào dân tộc ít người, vì vậy giá vé đối với các chặng bay này phải được áp dụng ưu tiên.

- ViÖc trao ®æi vµ cÊp th ¬ng quyÒn khai th¸c thùc hiÖn ch a tèt, ch a b¶o ®¶m tÝnh ph¸p lý chÆt chÏ, ch a phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ kh«ng nhá, g©y nh÷ng c¨ng th¼ng trong n íc vµ quèc tÕ kh«ng ®¸ng cã, như cÊp thương MÆc dï cã nh÷ng thµnh tÝch nhÊt ®Þnh, công tác qu¶n lý Nhµ n íc trong thêi kú nµy còng béc lé nhiÒu yÕu kÐm, nhÊt lµ ®èi víi hµng kh«ng quèc tÕ, thÓ hiÖn næi bËt là ch a cã mét chÝnh s¸ch l©u dµi vµ nhÊt qu¸n vÒ lĩnh vực hµng kh«ng. PhÇn lín c¸c vô viÖc trong lÜnh vùc hµng kh«ng quèc tÕ cßn ® îc gi¶i quyÕt b»ng c¸c gi¶i ph¸p t×nh thÕ nhÊt thêi, nhiều chøc n¨ng cßn bÞ bá trèng hoÆc thùc hiÖn kh«ng theo luËt ®Þnh, kh«ng phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, næi bËt lµ c¸c viÖc sau:

+ Do thiÕu mét chÝnh s¸ch tæng thÓ vµ thiÕu sù chuÈn bÞ vÒ c¬ së ph¸p lý, nªn viÖc thµnh lËp c«ng ty hµng kh«ng cæ phÇn Pacific Airlines ®· kh«ng ph¸t huy ® îc u thÕ cña nh÷ng nh©n tè míi, mµ cßn g©y thiÖt h¹i cho ngµnh.

+ ViÖc cÊp phÐp bay ch a thùc hiÖn theo quy ®Þnh, mµ ®Ó cho qu¶n lý bao cÊp phÐp trªn c¬ së ®ång ý cña VietNam Airlines, như thương quyÒn cho Pacific Airlines, cho AOM (Ph¸p)…hay còn để mÆc cho c¸c h·ng hµng kh«ng tù x¸c ®Þnh tÇn suÊt vµ t¶i cung øng.

-88-

- Th¶ næi viÖc x¸c lËp gi¸ c íc trªn c¸c ® êng bay quèc tÕ. ThiÕu c¸c v¨n bản ph¸p lý ®Ó c¸c h·ng hµng kh«ng n íc ngoµi thùc hiÖn quyÒn b¸n vÐ ®· ® îc cÊp theo hiÖp ®Þnh hµng kh«ng.

- §éi tµu bay cña Vietnam Airlines vµ Pacific Airlines hÇu hÕt lµ lo¹i tÇm ng¾n vµ trung phôc vô c¸c ® êng bay d íi 5 giê bay. Lo¹i tÇm trung xa (phôc vô c¸c ® êng bay d íi 10 giê bay) vµ xa (phôc vô xuyªn lôc ®Þa) ®ang ® îc ®Çu t nh ng sè l îng cßn Ýt. Sè l îng tµu bay së h÷u chØ chiÕm 30%, cßn l¹i lµ thuª kh« hoÆc thuª ít. §é tuæi trung b×nh cña ®éi tµu bay lµ 7,3 n¨m, trong ®ã kho¶ng 50% sè nµy cã ®é tuæi tõ 8-10 n¨m. Hai h·ng míi chØ cã tµu bay chë kh¸ch vµ kÕt hîp chë hµng ho¸, ch a cã tµu bay chuyªn dông. Cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật của ngành còn thiếu và công nghệ còn chưa hiện đại.

Cïng víi viÖc thùc hiÖn ®­êng lèi "§æi míi ” do §°ng Céng s°n ViÖt Nam khëi x íng, thÞ tr êng Hµng kh«ng ViÖt Nam thùc sù ®· cã sù khëi s¾c vµ , ch÷ng l¹i do yÕu tè kh¸ch quan nh ng về tæng thÓ trong thêi gian 15 n¨m trë l¹i ®©y Trong 10 n¨m trë l¹i ®©y, hµng kh«ng ViÖt Nam ®· cã sù ph¸t triÓn nhanh chãng, ph ¬ng tiÖn vËn t¶i ® îc ®æi míi, n¨ng lùc vËn t¶i ® îc n©ng cao, n¨ng lùc c¹nh tranh quèc tÕ ® îc cñng cè vµ tõng b íc ph¸t triÓn v÷ng ch¾c. Tõ 1995 - 2004, thÞ tr êng hµng kh«ng ViÖt Nam ®· ph¸t triÓn m¹nh víi m¹ng ® êng bay réng kh¾p cña 2 doanh nghiÖp vËn chuyÓn hµnh kh«ng ViÖt Nam vµ 24 H·ng hµng kh«ng n íc ngoµi nèi ViÖt Nam víi 27 thµnh phè thuéc ch©u ¸, ch©u ©u, ch©u Mü, vµ Australia.

Trong chặng đường hình thành và phát triển của ngành hàng không Việt Nam, mÆc dï còn mới mẻ và gặp nhiều khã kh¨n nhưng ngà nh đã đạt được nhiều thành tích, góp phần đáng kể vào công cuộc đổi mới và phát triển đất nước, đã khẳng định được vai trò và vị trí trong nền kinh tế đất nước và đối với quốc tế. ThÞ tr êng hµng kh«ng ViÖt Nam vÉn ®ang trong xu thÕ hội nhập và ph¸t triÓn m¹nh mÏ, hy vọng më ra mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi cña ngµnh HKDD ViÖt Nam trong céng ®ång HKDD quèc tÕ. Bên cạnh những thành tích đáng khích lệ, còn một số hạn chế mà ngành hàng không Việt Nam sẽ phải có biện pháp tích cực khắc phục để hoàn thiện và phát triển.

-89-

Ch ¬ng 3

quan ®iÓm ®Þnh h íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn

ngµnh hµng kh«ng ViÖt Nam trong thêi gian tíi

3.1. Bèi c¶nh míi, c¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi sù ph¸t triÓn ngµnh Hµng kh«ng ViÖt Nam

3.1.1. Bèi c¶nh quèc tÕ

3.1.1.1. Xu h íng ph¸t triÓn ngµnh Hµng kh«ng Cuéc c¸ch m¹ng trong ngµnh Hµng kh«ng trªn thÕ giíi tiÕp tôc ph¸t triÓn víi nhÞp ®é ngµy cµng nhanh, cã kh¶ n¨ng t¹o ra nh÷ng thµnh tùu mang tÝnh ®ét ph¸, khã dù b¸o tr íc vµ ¶nh h ëng to lín tíi mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi của con người.

Nhê ứng dông c¸c thµnh tùu to lín cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin truyÒn th«ng, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ vËt liÖu míi… ngµnh Hµng kh«ng ®ang tiÕp tôc trong qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp sang thêi ®¹i th«ng tin, tõ nÒn kinh tÕ dùa vµo c¸c nguån lùc tù nhiªn sang nÒn kinh tÕ dùa vµo tri thøc, më ra c¬ héi míi cho c¸c n íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ rót ng¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa.

Ngµnh Hµng kh«ng ®ang trë thµnh ®éng lùc trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh hîp t¸c vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Lîi thÕ cña nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao, cã n¨ng lùc s¸ng t¹o, c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, m«i tr êng x· héi yªn b×nh ngµy cµng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa kinh tÕ.

Thêi gian ® a kÕt qu¶ nghiªn cøu vµo ¸p dông vµ vßng ®êi c«ng nghÖ ngµy cµng rót ng¾n. Lîi thÕ c¹nh tranh ®ang thuéc vÒ ngµnh hµng kh«ng cña nh÷ng quèc gia biÕt lîi dông c¸c c«ng nghÖ míi ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô míi, ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng vµ lu«n thay ®æi cña kh¸ch hµng. Víi tiÒm lùc hïng m¹nh vÒ tµi chÝnh vµ khoa häc vµ c«ng nghÖ, c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia, ®a quèc gia ®ang n¾m gi÷ vµ chi phèi thÞ tr êng c¸c c«ng nghÖ tiªn tiÕn.

®Ó thÝch øng víi bèi c¶nh trªn, c¸c n íc ph¸t triÓn ®ang ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ Ngµnh hµng kh«ng theo h íng t¨ng nhanh c¸c lo¹i h×nh dÞch vô cã chÊt l îng cao; ®a d¹ng hãa c¸c tuyÕn, chuyÕn bay vµ nhu cÇu vËn chuyÓn; sö dông c¸c c«ng nghÖ míi, trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i trong viÖc ®iÒu hµnh, b¶o ®¶m an ninh,

-90-

an toµn cho hµnh kh¸ch. NhiÒu n íc ®ang ph¸t triÓn dµnh u tiªn cho ®µo t¹o nguån nh©n lùc tr×nh ®é cao, t¨ng møc ®Çu t cho nghiªn cøu vµ ®æi míi c«ng nghÖ, nhÊt lµ mét sè h íng c«ng nghÖ cao chän läc; t¨ng c êng c¬ së h¹ tÇng th«ng tin – truyÒn th«ng; nh»m t¹o lîi thÕ c¹nh tranh vµ thu hÑp kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn.

3.1.1.2. Xu thÕ toµn cÇu hãa vµ héi nhËp kinh tÕ Xu thÕ toµn cÇu hãa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng gia t¨ng. §©y võa lµ qu¸ tr×nh hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn võa lµ qu¸ tr×nh ®Êu tranh gi÷a c¸c n íc ®Ó b¶o vÖ lîi Ých quèc gia.

§Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong m«i tr êng c¹nh tranh ngµy cµng quyÕt liÖt, những yªu cÇu vÒ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, th êng xuyªn ®æi míi vµ n©ng cao chÊt l îng s¶n phÈm, ®æi míi c«ng nghÖ, ®æi míi ph ¬ng thøc tæ chøc qu¶n lý, ®ang ®Æt ra ngµy cµng g¾t gay h¬n. §Æc biÖt, trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa kinh tÕ, c¸c thµnh tùu to lín cña c«ng nghÖ th«ng tin – truyÒn th«ng, xu h íng phæ cËp Internet, ph¸t triÓn th ¬ng m¹i ®iÖn tö, kinh doanh ®iÖn tö, ng©n hµng ®iÖn tö, chÝnh phñ ®iÖn tö… ®ang t¹o ra c¸c lîi thÕ c¹nh tranh míi cña c¸c quèc gia vµ tõng doanh nghiÖp.

Tù do hãa th ¬ng m¹i, ®Çu t , tµi chÝnh, ngµy cµng mæ réng víi tèc ®é ph¸t triÓn cao, t¹o ra sù liªn kÕt thÞ tr êng thÕ giíi thµnh mét hÖ thèng h÷u c¬. Toµn thÕ giíi sÏ tiÕn tíi mét d¹ng thÞ tr êng thèng nhÊt mét c¸ch t ¬ng ®èi.

TÝnh ®éc lËp kinh tÕ cña mçi quèc gia sÏ chØ mang tÝnh t ¬ng ®èi. Kh«ng mét quèc gia nµo, dï ®ã lµ siªu c êng kinh tÕ, cã thÓ ph¸t triÓn mét c¸ch biÖt lËp. Tù do hãa th ¬ng m¹i, ®Çu t vµ tµi chÝnh lµ mét xu thÕ kh¸ch quan, chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè thóc ®Èy kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn, song ®ång thêi lu«n tiÒm Èn nh÷ng yÕu tè bÊt æn là khñng ho¶ng tµi chÝnh, tiÒn tÖ cã tÝnh lan truyÒn, khã kiÓm so¸t trong nÒn kinh tÕ cã tÝnh toµn cÇu. Khi khñng ho¶ng x¶y ra, thua thiÖt nhÊt lu«n lµ c¸c n íc cã cÊu tróc kinh tÕ yÕu, cøng nh¾c vµ kÐm thay ®æi víi nh÷ng ®ét biÕn.

§èi víi c¸c n íc ®ang ph¸t triÓn nÕu kh«ng chñ ®éng vÒ nguån nh©n lùc, t¨ng c êng c¬ së h¹ tÇng th«ng tin – viÔn th«ng, ®iÒu chØnh c¸c quy ®Þnh vÒ ph¸p lý,… th× nguy c¬ tôt hËu, ngµy cµng xa vµ thua thiÖt trong quan hÖ trao ®æi quèc tÕ lµ ®iÒu khã tr¸nh khái.

3.1.2. Bèi c¶nh trong n íc

Sau gần 20 n¨m ®æi míi, n íc ta ®· ®¹t ® îc nh÷ng thµnh tùu quan träng, lµm nÒn t¶ng cho giai ®o¹n ph¸t triÓn míi, nÒn kinh tÕ cã møc t¨ng tr ëng cao;

-91-

t×nh h×nh chÝnh trÞ, x· héi æn ®Þnh; xu thÕ d©n chñ hãa, x· héi hãa ngµy cµng më réng; ®êi sèng nh©n d©n ® îc n©ng cao râ rÖt; quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ ® îc c¶i thiÖn.

§¹i héi §¶ng lÇn thø IX tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh con ® êng ®æi míi theo h íng ®Èy m¹nh CNH, H§H ®Ó ® a ®Êt n íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n íc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020; chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, cam kÕt thùc hiÖn c¸c tháa thuËn trong khu«n khæ AFTA, HiÖp ®Þnh th ¬ng m¹i ViÖt Nam – Hoa Kú, tÝch cùc chuÈn bÞ tham gia WTO; t¨ng c êng ®æi míi khu vùc kinh tÕ quèc doanh, ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ, khuyÕn khÝch khu vùc d©n doanh, hç trî m¹nh mÏ khu vùc doanh nghiÖp võa vµ nhá; ®Èy m¹nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh,…

ChiÕn l îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 2001 – 2010 cña n íc ta ®· x¸c ®Þnh môc tiªu ph¸t triÓn tæng qu¸t lµ: § a ®Êt n íc ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 n íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n íc c«ng nghiÖp theo h íng hiÖn ®¹i; nguån lùc con ng êi, n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ, kÕt cÊu h¹ tÇng thÞ tr êng ®Þnh h íng x· héi chñ nghÜa ® îc h×nh thµnh vÒ c¬ b¶n; vÞ thÕ cña n íc ta trªn tr êng quèc tÕ ® îc n©ng cao.

Trong bèi c¶nh ®ã, ngµnh Hµng kh«ng cã nhiÖm vô t¹o dùng ra nh÷ng “b­íc ®Öm” quan träng trong viÖc më réng hîp t²c v¯ giao l­u quèc tÕ; ®ãng gãp thiÕt thùc vµo viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ vµ kh¶ c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ, ®¸p øng c¸c môc tiªu chiÕn l îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi đến n¨m 2015 và 2010.

3.1.3. Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc

3.1.3.1. C¬ héi

§¶ng vµ Nhµ n íc còng rÊt coi träng sù nghiÖp ph¸t triÓn ngµnh Hµng

kh«ng, bëi nã lµ bé mÆt, lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cho CNH, H§H ®Êt n íc.

Trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa kinh tÕ, víi ® êng lèi ®a ph ¬ng hãa, ®a d¹ng hãa quan hÖ quèc tÕ, n íc ta cã c¬ héi thuËn lîi ®Ó tiÕp thu tri thøc khoa häc, c«ng nghÖ, c¸c nguån lùc vµ kinh nghiÖm tæ chøc qu¶n lý tiªn tiÕn cña n íc ngoµi ®Ó nhanh chãng t¨ng c êng tiÒm lùc cho ngµnh Hµng kh«ng, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.

TËn dông nh÷ng thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ, cïng víi nh÷ng ph ¬ng thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ, n íc ta cã thÓ ®i th¼ng vµo nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Ó rót ng¾n qu¸ tr×nh CNH, H§H vµ kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ so víi c¸c n íc ®i tr íc. Víi tiÒm n¨ng trÝ tuÖ dåi dµo, nÕu cã mét

-92-

chiÕn l íc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®óng ®¾n, n íc ta cã thÓ sím ®i vµo mét sè lÜnh vùc cña kinh tÕ tri thøc.

Qu¸ tr×nh ®æi míi ®Êt n íc ®· t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò míi cho sù ph¸t triÓn cña ngµnh hµng kh«ng cña n íc ta trong thêi gian tíi. NÒn kinh tÕ n íc ta cã tèc ®é t¨ng tr ëng cao, m«i tr êng chÝnh trÞ - x· héi hßa b×nh thuËn lîi. §©y ® îc coi lµ mét lîi thÕ kh«ng nhá trong xu thÕ c¹nh tranh khu vùc vµ toµn cÇu.

3.1.3.2. Th¸ch thøc

Trong bèi c¶nh ph¸t triÓn n¨ng ®éng vµ khã dù b¸o c¶ chÊt l îng, sè l îng vµ chiÒu h íng ph¸t triÓn cña hµng kh«ng quèc tÕ, kh¶ n¨ng n¾m b¾t thêi c¬ vµ tranh thñ c¸c nguån lùc bªn ngoµi tïy thuéc vµo tr×nh ®é, n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng hÊp thô cña ngµnh hµng kh«ng ViÖt Nam. Th¸ch thøc lín nhÊt hiÖn nay lµ xu h­íng xuÊt hiÖn nh÷ng h±ng, tuyÕn h¯ng kh«ng gi² rÍ, bÖn c³nh ®ã l¯ “thÞ tr­êng nguån” song ph­¬ng gi÷a c²c quèc gia, trong ®iÒu kiÖn n­íc ta cßn nghÌo, vèn ®Çu t h¹n hÑp, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vµ khoa häc vµ c«ng nghÖ cßn kho¶ng c¸ch kh¸ xa so víi nhiÒu n íc trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc th× ®©y thùc sù lµ mét trë ngại trong thêi gian tíi.

Trong xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc, lîi thÕ vÒ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, gi¸ lao ®éng rÎ dÇn dÇn nh êng chç cho lîi thÕ vÒ nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é chuyªn m«n giái, cã n¨ng lùc s¸ng t¹o. N íc ta nÕu kh«ng sím chuyÓn ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ, n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô cña lùc l îng lao ®éng th× sÏ kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi c¸c n íc trong khu vùc vÒ thu hót ®Çu t vµ c¸c c«ng nghÖ tiªn tiÕn tõ bªn ngoµi.

Trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ vÒ hµng kh«ng, n íc ta ®ang ®øng tr íc nh÷ng khã kh¨n vÒ chuyÓn ®æi vµ x©y dùng nh÷ng thÓ chÕ míi vÒ kinh tÕ, th ¬ng m¹i, tµi chÝnh, ng©n hµng, së h÷u trÝ tuÖ,… phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. T×nh tr¹ng nµy nÕu kh«ng sím v ît qua sÏ c¶n trë sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ.

Tr íc nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc trªn ®©y, nÕu kh«ng cã nh÷ng quyÕt s¸ch ®ét ph¸, nh÷ng biÖn ph¸p m¹nh mÏ ®Ó ph¸t triÓn ngµnh hµng kh«ng, th× nguy c¬ tôt hËu ngµy cµng xa vµ nh÷ng ¶nh h ëng khã l êng kh¸c lµ khã tr¸nh khái.

3.2. Quan ®iÓm ®Þnh h íng ph¸t triÓn ngµnh Hµng kh«ng ViÖt Nam đến năm 2015

ViÖt Nam ®ang tËp trung nhiÒu nç lùc ®Ó chñ ®éng héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi mét c¸ch cã hiÖu qu¶. §Ó thùc hiÖn thµnh c«ng chñ tr ¬ng

-93-

nµy, chóng ta ph¶i n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n c¶ 3 cÊp ®é: s¶n phÈm, dÞch vô, doanh nghiÖp quèc gia trªn tÊt c¶ mäi lÜnh vùc. Do ®ã, trong thêi gian tíi viÖc ph¸t triÓn ngµnh Hµng kh«ng cÇn chó ý:

3.2.1. Quy ho¹ch thÞ tr êng hµng kh«ng theo h íng hiÖn ®¹i, hiÖu qu¶

- Xây dựng mạng đường bay phù hợp với: Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước; quy hoạch phát triển kinh tế, du lịch các vùng, miền, quy hoạch phát triển toàn bộ hệ thống GTVT; quy hoạch phát triển hệ thống sân bay toàn quốc; quy hoạch tổng thể của từng cảng HK; năng lực và hiệu quả khai thác của doanh nghiệp vận chuyển hàng không. Phát huy tối đa lợi thế của Việt Nam về tiềm năng du lịch, vị trí địa lý, dân số, mạng sân bay đối với sự phát triển thị trường hàng không.

- Phát triển thị trường hàng không Việt Nam theo hướng mở, gắn liền với thị trường vận tải hàng không khu vực và thế giới; khuyến khích các hãng hàng không nước ngoài khai thác đến Việt Nam, tạo sự năng động và thúc đẩy tính cạnh tranh của lực lượng vận tải hàng không Việt Nam. Giảm dần, tiến tới chấm dứt sự bảo hộ nhà nước và can thiệp trực tiếp của nhà nước vào quá trình cạnh tranh của các doanh nghiệp vận chuyển hàng không Việt Nam trên thị trường quốc tế. Giữ thị phần quốc tế của các hãng hàng không Việt Nam từ 37-40% giai đoạn đến 2010; 35-37% giai đoạn đến 2020. Chủ động hội nhập quốc tế theo hướng tự do hoá theo lộ trình Tiểu vùng hợp tác vận tải hàng không Cămpuchia, Lào, Mianma và Việt Nam (CLMV)- Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN)- diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) và Tổ chức thương mại thế giới (WTO).

- Chú trọng, khuyến khích phát triển hàng không quốc tế tại 2 cảng HKQT Nội Bài và Đà Nẵng. Đến năm 2005 vận chuyển quốc tế qua Nội Bài chiếm 31,2%, qua Đà Nẵng 1,5%, qua Tân Sơn Nhất 67,3% thị trường hàng không quốc tế Việt Nam. Từ năm 2010 tỷ lệ tương ứng là 36% -3%-61%; Đến năm 2020 tỷ lệ tương ứng là 42%-5%-53%. Mở cửa hoàn toàn thị trường Đà Nẵng (đối với vận chuyển hành khách) và Chu Lai (đối với hàng hoá), bao gồm cả thương quyền 7. Khuyến khích mở các đường bay quốc tế đến các cảng hàng không thuộc khu vực trọng điểm du lịch hoặc kinh tế của vùng, địa phương.

- Tiếp tục phát triển mạng đường bay nội địa trục Bắc - Nam, nội vùng, liên vùng với tần suất khai thác cao, dịch vụ trung chuyển tốt tại 2 trung tâm là: Hà Nội - Hồ Chí Minh. Thương mại hoá vận chuyển hàng không nội địa với sự tham gia của nhiều hãng hàng không Việt Nam trên thị trường. Xoá bỏ bao cấp

-94-

giá cước vận chuyển nội địa, trừ các đường bay phục vụ nhu cầu thiết yếu của nhân dân và phát triển kinh tế -xã hội của vùng, địa phương được giao chỉ tiêu khai thác cùng với các biện pháp hỗ trợ của Nhà nước.

- Mạng đường bay nội địa phải gắn liền với quy hoạch kinh tế, du lịch, giao thông của từng vùng; đảm bảo hỗ trợ cho mạng đường bay quốc tế và đáp ứng đầy đủ nhu cầu bằng đường hàng không giữa các địa phương đồng thời bảo đảm hiệu quả kinh tế toàn mạng khai thác của hãng hàng không.

- Khuyến khích thực hiện hợp tác thương mại, liên doanh, liên kết để mở rộng mạng đường bay, tham gia liên minh và kết nối mạng đường bay với các hãng hàng không toàn cầu nhằm mở rộng phạm vi hoạt động.

- Đa dạng hoá và chuyên môn hoá các loại hình khai thác bay: bay taxi,

hàng không chung, bay khinh khí cầu.

- Mở réng thị trường kinh doanh các dịch vụ hàng không cho nhiều doanh nghiệp chuyên ngành hàng không Việt Nam tham gia. Đa dạng hoá hình thức góp vốn, đặc biệt là cổ phần hoá, kể cả vốn đầu tư nước ngoài đối với doanh nghiệp kinh doanh các dịch vụ hàng không; nâng cao chất lượng dịch vụ theo tiêu chuẩn quốc tế, hạ giá thành và duy trì mức giá bán trung bình của khu vực.

3.2.2. CÇn ph¶i tiÕp tôc quèc tÕ hãa qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh bay

- Phát triển Quản lý bay Việt Nam theo hướng hiện đại, đồng bộ và ổn định, phù hợp với xu hướng phát triển của quốc tế, đảm bảo kiểm soát chặt chẽ và an toàn mọi hoạt động bay trong vùng trời lãnh thổ và vùng trách nhiệm của Việt Nam, đáp ứng sự tăng trưởng của giao lưu hàng không trong nước và quốc tế. Đồng thời, góp phần bảo vệ vững chắc an ninh chủ quyền vùng trời quốc gia, và tham gia có hiệu quả vào sự phát triển công nghiệp hàng không Việt Nam.

- Sử dụng hợp lý các nguồn lực của ngành, của quốc gia để phát triển cơ sở vật chất. Chú trọng phát triển nguồn nhân lực đủ về số lượng với chất lượng cao làm yếu tố quyết định cho sự phát triển.

- Đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong các lĩnh vực chuyên ngành. Lấy nghiên cứu, ứng dụng và tiếp thu chuyển giao công nghệ làm trong tâm thúc đẩy Quản lý bay Việt Nam phát triển.

- Xây dựng một hệ thống duy trì Quản lý bay hiện đại, đảm bảo tầm phủ của các trang thiết bị liên lạc, dẫn đường và giám sát toàn bộ vùng FIR của Việt Nam với tốc độ chính xác, tin cậy cao. Các dữ liệu được xử lý, trao đổi, kết nối, lưu trữ và truy cập tự động giữa các hệ thống; đảm bảo tất cả các hoạt động bay

-95-

được kiểm soát, điều hành và quản lý chặt chẽ và an toàn. Đảm bảo tốt công tác khác của hệ thống không vận như: khai thác sân bay, khí tượng, không báo và tìm kiếm - cứu nạn hàng không nhằm đạt được hiệu quả kinh tế cao nhất cho khai thác bay.

3.2.3. C¸c Côm c¶ng hµng kh«ng ph¶i ® îc ®Æt trong mét quy ho¹ch, chiÕn l îc g¾n víi chÝnh s¸ch ®æi míi

- Quy hoạch CHK phù hợp với định hướng phát triển giao thông vận tải, phù hợp với quy hoạch tổng thể giao thông, quy hoạch mạng đường bay, phối hợp chặt chẽ với các loại hình vận tải khác, xây dựng phát triển loại hình vận tải đa phương thức.

- Quy hoạch CHK phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế -xã hội của vùng miền; quy hoạch phát triển giao thông và loại hình vận tải. Đảm bảo nhu cầu vận chuyển bằng đường hàng không và hiệu quả đầu tư, khai thác của từng CHK . Đảm bảo phục vụ hai nhiệm vụ chiến lược là phát triển kinh tế và an ninh quốc phòng của đất nước.

- Thực hiện tối ưu hoá doanh thu thông qua: Đa dạng hoá các dịch vụ tại CHK và hợp lý hoá các hợp đồng chuyển nhượng quyền khai khác; nâng cao chất các loại hình dịch vụ tại CHK bằng cách chống kinh doanh độc quyền, cổ phần hoá các dịch vụ có đủ điều kiện.

- Thương mại hoá các dịch vụ tại CHK (đặc biệt là các dịch vụ phi hàng không) tạo điều kiện cạnh tranh tại các CHK trong cung cấp các dịch vụ phi hàng không, tăng tỷ lệ doanh thu từ các dịch vụ phi hàng không trong tổng doanh thu cuả CHK (chiếm khoảng 50% trở lên). Khuyến khích sự tham gia của các khu vực kinh tế tư nhân trong lĩnh vực này.

3.2.4. Ph¶i coi viÖc n©ng cÊp hÖ thèng h¹ tÇng c¬ së lµ môc tiªu dµi h¹n trong héi nhËp quèc tÕ

* §èi víi ®éi m¸y bay

- Quy hoạch đội tầu bay phù hợp với kế hoạch phát triển mạng đường bay và khả năng tài chính, bảo đảm sự chủ động và linh hoạt nhằm điều chỉnh kịp thời khi thị trường biến động.

- Phát triển đủ 5 loại tàu bay chở khách (tầm ngắn; tầm trung; tầm ngắn trung; tầm trung xa; tầm xa) và tàu bay chở hàng, mỗi loại sẽ được sử dụng phù hợp với từng đường bay.

-96-

- Chủng loại tàu bay bảo đảm tiết kiệm được chi phí bảo dưỡng, khai thác và tận dụng được các ưu đãi từ nhà sản xuất tàu bay. Sử dụng biện pháp đấu thầu chủng loại và nhà cung cấp, chỉ mua tầu bay mới đối với các đề án đầu tư tầu bay Nhà nước phê duyệt.

- Chính sách đối tác: Dùng cả 2 loại tầu bay của Châu Âu và Mỹ; co thể áp dụng chính sách này ngay đối với cùng loại tầu bay, tạo thuận lợi, đảm bảo tính cạnh tranh trong công tác đấu thầu mua tầu bay giữa các đối tác lớn như Boeing và Airbus.

* §èi víi lÜnh vùc ®iÒu hµnh bay

- Ph¶i thùc hiện quy hoạch tổ chức lại vùng trời. Đến năm 2010 thống

nhất 2 FIR HAN và FIR Hồ Chí Minh thành FIR Việt Nam.

- Tổ chức phân loại vùng trời cho môi trường CNS/ATM mới. Xây dựng hệ thống đường hàng không hiện đại, phù hợp với công tác quản lý không lưu mới (ATM) bao gồm nhiều loại đường hàng không.

- Triển khai 02 dự án ACC Hà Nội và Hồ Chí Minh với công nghệ

CNS/ATM mới sẵn sàng thay thế cho nhau, thời gian thực hiện: 2003-2010.

- Triển khai dự án Đài kiểm soát không lưu tại Tân Sơn Nhất, Nội Bài có ứng dụng công nghệ CNS/ATM mới từ năm 2004-2006. Đầu tư mới hay nâng cấp Đài kiểm soát không lưu Đà Nẵng từ năm 2005-2007. Đầu tư các thiết bị có ứng dụng công nghệ CNS/ATM mới tại các đài kiểm soát không lưu tại các CHK địa phương, thời gian thực hiện: 2007-2010.

- Triển khai hệ thống quản lý luồng không lưu (ATFM) cấp độ quốc gia

tại Gia Lâm Hà Nội, thời gian thực hiện : 2007-2010.

- Hoàn thành cơ bản chương trình tự động hoá công tác quản lý điều hành

bay vào năm 2020.

- Triển khai chương trình sử dụng dẫn đường vệ tinh (GNSS) cho bay đường dài trên đất liền, bay đến - đi và tiếp cận không chính xác tại các CHK, Phù Cát, Cà Mau, Phú Quốc từ năm 2010-2015.

- Đầu tư hệ thống DGNSS cho tiếp cận chính xác cấp I tại CHK địa phương (không được trang bị hệ thống ILS) như: Vinh, Đồng Hới, Pleiku, Tuy Hoà, Phù Cát, Cà Mau, Phú Quốc từ năm 2010-2015. Sau đó đầu tư thay thế cho các hệ thống ILS được trang bị tại các CHK, thời gian thực hiện sau 2020.

-97-

- Đầu tư mạng giám sát ADS-B ( giám sát phụ thuộc tự động) là phương

tiện giám sát chính từ năm 2015.

- Triển khai ứng dụng các đường truyền dữ liệu VHF mode 3 hoặc 4 tại tất cả các vị trí CPDLC (các vị trí hiệp đồng giữa phi công và kiểm soát viên không lưu thông qua mạng thông tin số liệu) từ năm 2015.

- Triển khai và cơ bản hoàn thành chương trình tự động hoá Công tác quản

lý điều hành bay vào năm 2020.

* C«ng nghiÖp hµng kh«ng

- Lấy phát triển CNHK làm một phần của kế hoạch phát triển đồng bộ ngành hàng không dân dụng Việt Nam trên cơ sở đảm bảo hài hoà giữa các lợi ích kinh tế, xã hội với đảm bảo an ninh quốc phòng.

- Phát triển CNHK đồng bộ trong tổng thể phát triển kinh tế - xã hội của

đất nước, đặc biệt gắn với phát triển nền công nghiệp quốc gia.

- Kết hợp tiềm lực trong và ngoài ngành, tận dụng tối đã hợp tác quốc tế trong quá trình hội nhập để phát triển CNHK. Ưu tiên cho phát triển công nghiệp bảo dưỡng, sửa chữa tàu bay và các trang thiết bị kỹ thuật hàng không từng bước tiến tới sản xuất phụ tùng thay thế nhập khẩu.

* H íng tæ chøc c¸c doanh nghiÖp hµng kh«ng

- Hình thành Công ty phát triển công nghiệp và dịch vụ kỹ thuật hàng không với quy mô lớn và độc lập chịu trách nhiệm bảo dưỡng sửa chữa và sản xuất phụ tùng và các sản phẩm không thuộc lĩnh vực kỹ thuật máy bay. Bên cạnh đó, khuyến khích thành lập và tạo điều kiện để các công ty kỹ thuật tham gia cung cấp dịch vụ và sản xuất một số thiết bị theo nhu cầu của thị trường công nghiệp hàng không.

- Xác định rõ tỷ lệ phân bổ nguồn lực của nhà nước đối với các hoạt động sản xuất kinh doanh chính (hàng không) và các hoạt động sản xuất kinh doanh bổ trợ (phi hàng không). Đối với các hoạt động kinh doanh hàng không, Nhà nước tiếp tục tập trung đầu tư và giữ quyền kiểm soát. Đối với các hoạt động kinh doanh phi hàng không, mức độ tham gia của Nhà nước sẽ theo hướng giảm dần.

- Phát triển lực lượng vận tải hàng không phù hợp với điều kiện tự do hoá thị trường hàng không; giảm dần sự bảo hộ của nhà nước đối với hãng hàng không Việt Nam; xoá bỏ tìnhtrạng độc quyền doanh nghiệp trong ngành vạn tải HK Việt Nam. Nhà nước đảm bảo nắm giữ cổ phần chi phối với Vietnam

-98-

Airliens; đảm bảo pháp nhân và cá nhân Việt Nam giữ cổ phàn chi phối đối với các Hãng hàng không Việt Nam khác.

- Mô hình tổ chức của các doanh nghiệp cung cấp các dịch vụ thương mại khuyến khích sự tham gia cuả khu vực tư nhân nhằm tạo sự năng động và huy động các nguồn lực cả về vốn, công nghệ, trình độ.

- Các hãng hàng không Việt Nam kinh doanh trên cơ sở cạnh tranh bình đẳng, đồng thời có sự hợp tác, bổ trợ trong việc cung cấp các dịch vụ khai thác, bảo dưỡng, kỹ thuật thương mại mặt đất vv... nhằm giảm chi phí chung.

- Khai thác tối đa lợi thế về mạng sân bay đầy đặc và lợi thế về vị trí địa lý của Việt Nam đối với giao lưu hàng không trong khu vực. Giảm dần phụ thuộc của HK Việt Nam vào dịch vụ của nước ngoài.

- Phát triển thị trường vận tải hàng không Việt Nam theo hướng mở, gắn liền với thị trường vận tải hàng không khu vực và thế giới; khuyến khích các hãng hàng không nước ngoài khai thác đến Việt Nam, tạo sự năng động và thúc đẩy tính cạnh tranh của lực lượng vận tải HK Việt Nam. Xây dựng và thực hiện các chương trình đơn giản hoá thủ tục tạo điều kiện thuận lợi và khuyến khích giao lưu hàng không quốc tế tại Việt Nam

- Chủ động hội nhập quốc tế theo hướng tự do hoá theo lộ trình Tiểu vùng hợp tác vận tải hàng không Cămpuchia, Lào, Mianma và Việt Nam (CMLV) – Hiệp hội các nước Đông Nam á ( ASEAN) – diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) và Tổ chức thương mại thế giới ( WTO; giảm dần sự bảo hộ và can thiệp trực tiếp của nhà nước vào quá trình cạnh tranh của các doanh nghiệp vận chuyển hàng không Việt Nam trên thị trường quốc tế.

- Đến năm 2010 hoàn thành cơ bản việc đổi mới mô hình tổ chức, việc cổ phần hoá các doanh nghiệp hiện có cho phù hợp với yêu cầu của thị trường, tính chất và quy mô của doanh nghiệp, tạo điều kiện để các doanh nghiệp phát huy triệt để các nguồn lực và tăng cường hiệu quả sản xuất kinh doanh.

- Song song với việc thành lập, đưa vào hoạt động có hiệu quả các hãng hàng không mới, phải tập trung đầu tư, phát triển để năm 2020 Vietnam Airlines phải trở thành một trong những hãng hàng không hàng đầu trong khu vực, có khả năng cạnh tranh tốt trên thị trường thế giới, có hình ảnh và bản sắc riêng.

- Thành lập tập đoàn kinh tế hàng không nhằm huy động sức mạnh tập trung của toàn ngành. Tập đoàn có cơ chế đa sở hữu về vốn; kinh doanh đa ngành nghề trong đó lấy vận tải hàng không, kinh doanh khai thác cảng, cung

-99-

cấp dịch vụ điều hành bay là những lĩnh vực cơ bản, ngoài ra còn tham gia các hoạt động kinh doanh dịch vụ thương mại, dịch vụ kỹ thuật, sản xuất và cung ứng các sản phẩm chuyên ngành ...các thành viên của tập đoàn bao gồm công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên (các doanh nghiệp nòng cốt của ngành), công ty trách nhiệm hữu hạn nhiều thành viên, công ty cổ phần, các công ty liên doanh có vốn góp của tập đoàn.Với mức độ cạnh tranh ngày càng khốc liệt, VNA cần nhanh chóng nghiên cứu phương án thay đổi loại máy bay lớn có khả năng bay thẳng, phù hợp với đường bay xuyên lục địa và tiến tới hợp tác liên danh với AF nhằm phù hợp với xu thế chung và cùng nhau duy trì vị trí chủ đạo trên đường bay giữa hai nước.

Để có thể tồn tại và phát triển hàng không với các điều kiện kinh doanh hết sức khắc nghiệt, các nước đã và đang tìm mọi cách tăng cường khả năng cạnh tranh của mình. Ngoài các vấn đề như xây dựng chiến lược phát triển, đổi mới công nghệ, cơ cấu lại bộ máy hoạt động, đổi mới phong cách quản trị kinh doanh, các nước phải hướng tới hội nhập, tăng năng lực cạnh tranh để đứng vững trong môi trường cạnh tranh đó.

Sự xuất hiện của các liên minh hàng không toàn cầu cùng với sự phát triển vượt bậc của khoa học kỹ thuât, bất kỳ một hãng hàng không nào muốn tồn tại và phát triển được trong nền kinh tế thị trường, ngoài việc đánh giá đúng khả năng và thực lực của mình ra, còn phải đánh giá đúng đối thủ cạnh tranh của mình. Việc phân tích, đánh giá đối thủ cạnh tranh chính là xây dựng một danh mục tổng thể về bản chất và sự thành công của những thay đổi chiến lược mà từng đối thủ cạnh tranh có thể đưa ra, những phản ứng có thể có của từng đối thủ cạnh tranh đối với những xu hướng thay đổi trong quá trình toàn cầu hoá.

Việc phân tích đối thủ cạnh tranh là nhằm đánh giá đúng đối thủ cạnh tranh từ nhiều nguồn thông tin, để từ đó tìm ra được những mặt mạnh, mặt yếu của đối thủ, xây dựng được mối tương quan lực lượng trên thị trường, đề ra phương án cụ thể nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Toàn cầu hoá kinh tế có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của VTHK. Để đạt được hiệu quả kinh tế trong khai thác vận tải hàng không, các quốc gia cũng như các hãng hàng không cần xác định rõ chiến lược phát triển kinh tế như thế nào cho phù hợp với xu thế hội nhập của thời đại. Bởi vậy cạnh tranh và hợp tác là 2 yếu tố vô cùng quan trọng, không thể thiếu được trong sự phát triển của bất kỳ một hãng hàng không nào. Nếu thiếu một trong 2 yếu tố trên, sớm muôn

-100-

hãng hàng không đó cũng sẽ bị loại khỏi thị trường trong xu thế chung của thế giới.

Trong kế hoạch chiến lược phát triển tổng thể từ nay đến năm 2010, Hàng không Việt Nam đã đề ra chiến lược phát triển với mục tiêu xây dựng Tổng công ty Hàng không Việt Nam trở thành một tập đoàn kinh tế mạnh và xây dựng VNA thành một hãng hàng không có bản sắc riêng, có năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.

Trong quá trình hội nhập ngành hàng không đã xác định phát triển khoa học công nghệ là nền tảng và động lực phát triển góp phần đảy mạnh quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Ngày 21/6/2002, đã ra Nghị quyết 234/NQĐU về công tác KH&CN của Hàng không Việt Nam đến năm 2006 và đến năm 2015, trong đó có nhấn mạnh tri thức và thông tin, chuyển giao công nghệ mới là những nhiệm vụ quan trọng trong công tác KH&CN của Hàng không Việt Nam cần được đi tắt đón đầu nhằm tạo ra những bước đột phá trong sản xuất kinh doanh, nâng cao nội lực và năng lực cạnh tranh của HKVN trên trường quốc tế.

Một trong những nhiệm vụ quan trọng là phải thường xuyên cập nhật, thu thập, xử lý, phân tích và tổng hợp những thông tin liên quan đến các hãng hàng không, những đối thủ cạnh tranh chính của HKVN, nắm được những mặt mạnh, mặt yếu của các đối tác, nhằm xây dựng và đề ra những giải pháp đồng bộ, hợp lý nâng cao khả năng cạnh tranh của mình.

Những năm thập niên của thế kỷ 20, chúng ta đã chứng kiến sự phát triển hiếm thấy của các mối quan hệ kinh tế quốc tế, sự luân chuyển vốn gần như tức thời giữa các quốc gia, các hình thức sản xuất và phân phối mới. Tất cả những cái đó đều được gọi chung là toàn cầu hoá (TCH). Đây là xu thế chiếm vị trí chủ đạo trong sự phát triển toàn diện về kinh tế, chính trị- xã hội, văn hoá của loài người đầu thế kỷ 21 mặc dù cũng gây ra không ít khó khăn, tiêu cực.

Các nước đang phát triển trong khi vẫn đang có lợi thế nhờ giá thành lao động thấp, buộc phải giảm lệ thuộc vào nguồn tài nguyên nhiên liệu dồi dào và phải phụ thuộc nhiều vào vận tải và viễn thông quốc tế, chất lượng của cơ sở hạ tầng trong nước và một môi trường chính sách thuận lợi để cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. Các quốc gia đã phát triển về kinh tế, đã điều chỉnh theo cách thay đổi này và tiếp tục tiến trình tăng cường hội nhập các nền kinh tế, hoàn thiện các định chế và cải thiện các mạng lưới vận tải và thông tin liên lạc.

-101-

TCH đã thay đổi mạnh mẽ hình thức vận chuyển, số lượng hành khách và hàng hoá được vận chuyển và tăng nhu cầu đối với các hệ thống vận tải nội địa và quốc tế. Các hãng sản xuất hàng hoá đang ngày càng quốc tế hoá, họ thành lập các sơ sở sản xuất trên khắp toàn cầu và phần lớn hàng quá cảnh là các sản phẩm trung gian được vận chuyển giữa các đơn vị sản xuất trong cùng một hãng, còn hàng thành phẩm thì được vận chuyển đến các thị trường trên toàn thế giới. Liên lạc viễn thông hiện đại không chỉ là thành phần thiết yếu đối với dịch vụ quốc tế mà còn trợ giúp nhiều cho thương mại hàng hoá. Hiện tại, thương mại quốc tế chiếm 18% tổng sản lượng kinh tế thế giới. Dự báo, 25 năm tới, con số này sẽ lớn hơn rất nhiều. Nếu không được kế hoạch hoá chuẩn xác, các hệ thống vận tải quốc tế và nhà ga, kho, trạm trung chuyển sẽ bị quá tại nghiêm trọng. Không chỉ riêng các hệ thống thương mại toàn cầu mà cả các cơ sở hạ tầng đô thị đều phải được đầu tư nâng cấp để phục vụ công cuộc hiện đại hoá.

Hệ thống hàng không và hàng hải đảm đương phần việc chính trong việc vận tải hàng hoá liên quốc gia. Trong khi đó, xe tải và vận tải đường sắt là những hình thức vận chuyển chính hàng hóa và hành khách đi những tuyến đường ngắn, nối các tuyến vận tải đường dài từ điểm xuất phát ban đầu hoặc điểm cuối cùng của hàng hoá. Các liên minh vận tải biển, vận tải hàng không toàn cầu giờ đây đã thống lĩnh các dịch vụ vận chuyển, sử dụng các hợp đồng vận chuyển đa phương thức và liên danh, từ đó cung cấp cho khách hàng các dịch vụ trọn gói với các hành trình ổn định. Sự hữu hiệu của các liên minh này có ảnh hưởng quan trọng đến tương lai của toàn cầu hoá nhưng chúng ta cần phải được giám sát để có thể hạn chế sự lợi dụng thế mạnh thương mại, từ đó đảm bảo các khách hàng thực sự được hưởng lợi từ việc cải thiện hiệu quả.

Có lẽ hơn bất cứ phương tiện vận tải nào khác, vận tải hàng không đã tăng trưởng trên qui mô toàn cầu. Sự phát triển của vận tải hàng hoá đường không và các dịch vụ chuyển phát nhanh có vai trò thiết yếu đối với hoạt động kinh tế quốc tế về vận tải, góp phần đáng kể vào TCH.

Trong hai thập kỷ tới, giá trị thương mại và số lượng người đi lại trên thế giới sẽ tiếp tục tăng. Đó là hệ quả của quá trình quốc tế hoá ngày càng mạnh mẽ. Các yếu tố kinh tế của quá trình sản xuất sẽ được phân phối rộng rãi hơn nữa trên thế giới. Nhận thức được điều này, hiện nay, nhiều nước tuy đã có hệ thống vận tải tiên tiến, các chương trình nghiên cứu và phát triển qui mô và các cơ chế điều hành hữu hiệu, nhưng vẫn phối hợp với nhau và với các tổ chức quốc tế để cùng xây dựng các chính sách về an toàn thế giới. Đối với những nước đang phát

-102-

triển, vấn đề này quả là một thách thức ghê gớm, bởi tất cả các phương tiện vận tải, đặc biệt là vận tải đường không (VTĐK) đều có những vai trò quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu, hoặc trong việc vận chuyển hàng hoá đường dài giữa các nước và giữa các châu lục, hoặc trong cự ly ngắn đến các trạm trung chuyển.

Để duy trì được thế cạnh tranh, các nước phải cải thiện hiệu qủa hệ thống vận tải hiện đại, trong đó có hệ thống VTĐK, đầu tư vào công nghệ mới và hiện đại hoá cơ chế hành chính và tài chính nhằm đáp ứng khối lượng vận tải hàng hoá và hành khách quốc tế ngày càng tăng trưởng mạnh. Điều này thể hiện ở sự tăng trưởng của kinh tế toàn cầu và hệ quả của nó là lượng người đi lại và khối lượng hàng hoá vận chuyển bằng đường hàng không tăng lên, dẫn đến số lượng máy bay khai thác tiếp tục gia tăng, đặc biệt là khu vực châu Á.

* Nguån nh©n lùc

- Tiếp tục chú trọng đầu tư cho phát triển nguồn nhân lực, trong đó ưu tiên hàng đầu cho nhu cầu phát triển đội ngũ phi công, kỹ sư kỹ thuật chuyên ngành, tin học, quản lý và thợ kỹ thuật bậc cao. Đảm bảo đến năm 2020 lực lượng lao động trong ngành có đủ khả năng đáp ứng 100% nhu cầu của ngành về phi công, tự đảm bảo quản lý, khai thác, bảo dưỡng và đáp ứng phần lớn nhu cầu về sửa chữa các trang thiết bị chuyên ngành.

- Thực hiện đào tạo, phát triển nguồn nhân lực gắn liền với việc đổi mới, cơ cấu lại lực lượng lao động một cách hợp lý. Trong giai đoạn này nguồn nhân lực bổ sung chủ yếu dành cho lao động trực tiếp, lao động có trình độ cao nhằm phát huy tốt phục vụ chương trình hiện đại hoá của ngành.

* Đối với các cơ sở nghiên cứu và đào tạo

- Phát triển học viện hàng không thành trung tâm đào tạo, nghiên cứu khoa học có tầm cỡ quốc gia, trong đó công tác nghiên cứu khoa học phải được đặt lên là nhiệm vụ ưu tiên trong giai đoạn này. Phải lấy nghiên cứu ứng dụng làm tiền đề và động lực phát triển công nghiệp hàng không.

- Cơ cấu tỷ lệ đào tạo Học viện hàng không sau năm 2010 đạt: sau đại học 3-5%, đại học 16-20%, trung cấp 20%, thợ kỹ thuật 45-50%, bồi dưỡng cán bộ 4-6%.

-103-

3.3. C¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m ph¸t triÓn ngµnh Hµng kh«ng ViÖt Nam trong thêi gian tíi

§Ó gãp phÇn ®¹t ® îc nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi còng nh ph¸t triÓn ngµnh Hµng kh«ng ViÖt Nam trong thêi gian tíi, cÇn tËp trung thùc hiÖn ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu sau ®©y:

3.3.1. VÒ phÝa Nhµ n íc

3.3.1.1. Hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vµ c¶i c¸ch hµnh chÝnh

Nhanh chãng trong n¨m 2006 hoµn thµnh ch ¬ng tr×nh luËt hµng kh«ng d©n dông ViÖt Nam söa ®æi ®Ó t¹o ra hµnh lang ph¸p lý ®Çy ®ñ, hoµn chØnh, phï hîp víi yªu cÇu héi nhËp cña ®Êt n íc, xu thÕ ph¸t triÓn, nhu cÇu qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng ngµy cµng ®a d¹ng trong t×nh h×nh míi.

Rµ so¸t, ®iÒu chØnh, bæ sung quy ho¹ch ®· ® îc phª duyÖt, x©y dùng c¸c quy ho¹ch ch a cã, cho phï hîp víi t×nh h×nh míi vµ ®¸p øng ® îc yªu cÇu ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi triÓn khai c¸c dù ¸n ®Çu t ng¾n, trung vµ dµi h¹n.

T¨ng c êng c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n íc ®Æc biÖt trong lÜnh vùc ®¶m b¶o an ninh, an toµn. Ph¶i coi c«ng t¸c nµy lµ nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu, lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh hiÖu qu¶, uy tÝn vµ sù ph¸t triÓn cña toµn ngµnh. §Èy m¹nh c«ng t¸c kiÓm tra, thanh tra trong lÜnh vùc ®¶m b¶o an ninh, an toµn mét c¸ch toµn diÖn, th êng xuyªn, ë mäi cÊp, ®èi víi mäi ®èi t îng qu¶n lý.

Cñng cè kû luËt hµnh chÝnh ë tÊt c¶ c¸c cÊp; xö lý nghiªm minh, kÞp thêi c¸c sai ph¹m cña c«ng chøc, doanh nghiÖp, c«ng d©n, thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ c¬ së, c«ng khai, minh b¹ch c¸c th«ng tin, quy ®Þnh trong ngµnh.

3.3.1.2. X©y dùng m«i tr êng kinh doanh b×nh ®¼ng, khuyÕn khÝch thóc ®Èy c¹nh tranh

Rµ so¸t ®Ó tr×nh söa ®æi, bæ sung c¸c v¨n b¶n ph¸p quy nh»m ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng trong c¬ héi ®Çu t kinh doanh, t¹o m«i tr êng b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp tiÕp cËn vÒ ngµnh nghÒ, ®Êt ®ai, th«ng tin còng nh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é u ®·i hiÖn hµnh cña Nhµ n íc trong lÜnh vùc hµng kh«ng d©n dông.

X©y dùng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch u ®·i ®èi víi c¸c lÜnh vùc, s¶n phÈm vµ dÞch vô cÇn tiªn hoÆc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ.

-104-

Ph¶i cã c¬ chÕ b¶o vÖ vµ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh, hîp t¸c b×nh ®¼ng cïng ph¸t triÓn.

§Èy nhanh viÖc thùc hiÖn lé tr×nh thèng nhÊt chÝnh s¸ch thuÕ, phÝ vµ lÖ phÝ gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong vµ ngoµi n íc, ®Æc biÖt trong n¨m 2005 ph¶i hoµn thµnh viÖc thèng nhÊt c¸c lo¹i gi¸, phÝ vµ lÖ phÝ ¸p dông ®èi víi c¸c chuyÕn bay quèc tÕ cña c¸c h·ng hµng kh«ng trong n íc vµ ngoµi n íc.

3.3.1.3. ®Èy nhanh hîp t¸c quèc tÕ đáp ứng yêu cầu ph¸t triÓn

TiÕp tôc chñ ®éng tham gia mäi mÆt ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc quèc tÕ ®Ó thu thËp, bæ sung kiÕn thøc, kinh nghiÖm vµ ®ãng gãp thiÕt thùc; n©ng cao vÞ thÕ, uy tÝn vµ quyÒn lîi cña hµnh kh«ng ViÖt Nam trªn tr êng quèc tÕ.

Chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ theo h íng tù do ho¸ theo lé tr×nh hîp t¸c vËn t¶i hµng kh«ng CLMV, ASEAN, APEC, WTO song song víi viÖc tiÕn tíi xo¸ bæ sù b¶o hé cña Nhµ n íc vµo qu¸ tr×nh c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trªn thÞ tr êng quèc tÕ.

Ph¸t triÓn thÞ tr êng hµng kh«ng theo h íng më, g¾n víi thÞ tr êng hµng kh«ng khu vùc vµ thÕ giíi; ban hµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ vÒ gi¸, ®iÒu kiÖn khai th¸c... nh»m khuyÕn khÝch c¸c h·ng hµng kh«ng ngoµi n íc khai th¸c ®Õn ViÖt Nam, ®Æc biÖt khu vùc miÒn B¾c vµ miÒn Trung.

Cã chÝnh s¸ch tæng thÓ phèi hîp ph¸t triÓn hai ngµnh hµng kh«ng vµ du lÞch, ph¸t triÓn hÖ thèng giao th«ng ®a ph ¬ng thøc, khuyÕn khÝch c¸c h·ng hµng kh«ng lín më c¸c ® êng bay th¼ng tíi ViÖt Nam. §¬n gi¶n ho¸ thñ tôc xuÊt nhËp c¶nh, h¶i quan, tõng b íc miÔn thÞ thùc cho c¸c thÞ tr êng hµnh kh¸ch lín, trùc tiÕp ®i- ®Õn ViÖt Nam.

§Çu t , ph¸t triÓn cã träng ®iÓm vÒ hµng kh«ng cho c¸c ®Þa ph ¬ng, ®Æc biÖt ph¶i chó träng ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng bay vµ ®Çu t h¹ tÇng s©n bay t¹i c¸c c¶ng hµng kh«ng n»m trong c¸c khu vùc h¶i ®¶o (C«n S¬n, Phó Quèc), T©y Nguyªn, T©y B¾c, T©y Nam Bé, c¸c khu vùc cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn du lÞch (§ång Híi, Phó Bµi, Cam Ranh, Liªn Kh ¬ng, CÇn Th¬).

3.3.2. VÒ phÝa ngµnh Hµng kh«ng

3.3.2.1. S¾p xÕp ®æi míi c¬ cÊu tæ chøc vµ qu¶n lý trong ngµnh

Thùc hÞªn s¾p xÕp, ®æi míi ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh. KhuyÕn khÝch viÖc thµnh lËp c¸c h·ng hµng kh«ng míi vµ viÖc tham gia kinh doanh c¸c dÞch vô hµng kh«ng cña tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, c¸c doanh nghiÖp n íc ngoµi.

-105-

§Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n íc, cã quy ®Þnh vÒ ng êi lao ®éng gi÷ cæ phÇn u ®·i trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh nh»m t¹o ra khÝ thÕ, tÝnh n¨ng ®éng, tr¸ch nhiÖm trong viÖc x©y dùng, ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp. Thóc ®Èy viÖc giao, b¸n, kho¸n kinh doanh, cho thuª doanh nghiÖp quy m« nhá, s¸t nhËp, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n nh÷ng doanh nghiÖp Nhµ n íc ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶.

Tæ chøc, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp vËn t¶i hµng kh«ng víi môc ®Ých x©y dùng c¸c doanh nghiÖp ®ñ m¹nh ®Ó cã thÓ héi nhËp vµ c¹nh tranh trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Cho phÐp thµnh lËp c¸c h·ng hµng kh«ng míi víi sù tham gia gãp vèn réng r·i cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong n íc. Më réng c¸c h×nh thøc hîp t¸c, liªn doanh, liªn kÕt víi n íc ngoµi trong khai th¸c dÞch vô vËn t¶i hµng kh«ng, dÞch vô t¹i c¶ng hµng kh«ng theo tû lÖ gãp vèn thuËn lîi vÒ l©u dµi cho phÝa ViÖt Nam.

X©y dùng lé tr×nh hîp lý nh»m ®Èy nhanh viÖc thµnh lËp tËp ®oµn kinh tÕ hµng kh«ng nh»m t¹o ra mét chñ thÓ ®a ngµnh nghÒ, cã tiÒm lùc m¹nh, m« h×nh qu¶n lý, ho¹t ®éng linh ho¹t theo c¬ chÕ thÞ tr êng nh»m t¹o ra nh÷ng b íc ph¸t triÓn nh¶y vät, quyÕt ®Þnh, t¹o ra thÕ vµ lùc míi cho ngµnh còng nh nh»m cñng cè, ph¸t triÓn vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ n íc trong ngµnh hµng kh«ng d©n dông.

Trong thời gian tới để tiếp tục đà tăng trưởng, đồng thời đáp ứng những nhu cầu của thời kỳ mới và phát triển ngành trở thành ngành kinh tế- kỹ thuật mũi nhọn của đất nước trong công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá ngành hàng không dân dụng Việt Nam đã xây dựng chiến lược phát triển ngành đến năm 2015 và định hướng đến 2020 trình Chính phủ.

3.3.2.2. x©y dùng vµ cñng cè c¬ së h¹ tÇng

* Víi hÖ thèng c¸c Côm c¶ng hµng kh«ng

Chính phủ Việt Nam nhận thức rằng phát triển cảng hàng không là phát triển hạ tầng cơ sở thiết yếu cho sự phát triển kinh tế quốc dân. Tháng 9 năm 2001, CAAV đã lập một Kế hoạch Phát triển Hệ thống Khu bay và Cảng hàng không để Chính phủ xem xét. Theo kế hoạch này, CAAV sẽ mở rộng hệ thống cảng hàng không quốc gia với tổng mức đầu tư lên tới 4.736 triệu USD cho tới năm 2020. Hai mươi tám cảng hàng không và hai mươi tư khu bay được nêu trong danh mục mở rộng cơ sở vật chất hoặc xây dựng mới. Danh mục các dự án cảng hàng không lớn đã hoàn tất, đang triển khai và trong kế hoạch của CAAV tới năm 2020 được nêu dưới đây:

-106-

1. Cảng Hàng không Quốc tế Nội Bài (Hà Nội)

Xây dựng Đường cất hạ cánh 1B (3.800m x 45m): Đang triển khai, dự

kiến hoàn tất vào cuối năm 2005

Nhà ga Hành khách T2 với công suất 8 triệu hành khách/năm: Tới năm

2010

Nhà ga Hàng hóa mới: Tới năm 2006

Đường cất hạ cánh thứ ba ở phía Nam: Sau năm 2010

Tháp Quản lý Không lưu mới: Tới năm 2006 (Dự án của VATM)

Cơ sở Chế biến suất ăn mới, 12.000 suất/ca (Dự án của Vietnam Airlines)

Xưởng sơn cho Nhà bảo dưỡng máy bay (Dự án của Vietnam Airlines)

Sân đỗ cho Nhà bảo dưỡng máy bay: Dự kiến đưa vào khai thác đầu năm

2005

2. Cảng Hàng không Điện Biên

Nhà ga Hành khách mới: Hoàn thành năm 2003

Mở rộng Sân đỗ: Hoàn thành năm 2003

3. Cảng Hàng không Cát Bi (Hải Phòng)

Nâng cấp Nhà ga Hành khách và Các công trình khác

Nâng cấp Đường cất hạ cánh

4. Cảng Hàng không Đồng Hới

Nhà ga Hành khách mới: Dự kiến khai thác vào năm 2006

Đường cất hạ cánh mới

Đường công vụ mới

Tháp Quản lý Không lưu mới

5. Cảng Hàng không Đà Nẵng

Nhà ga Hành khách mới với công suất 4 triệu hành khách/năm

Nhà ga Hàng hóa mới

Mở rộng Sân đỗ

Kéo dài Đường cất hạ cánh từ 3.048m lên 3.500m

6.Cảng Hàng không Phú Bài (Huế)

Kéo dài Đường cất hạ cánh, Đường công vụ và mở rộng Sân đỗ: Tương lai

-107-

Nhà ga Hành khách mới với công suất 2 triệu hành khách/năm: Khoảng

năm 2010

7. Cảng Hàng không Chu Lai (chuyển đổi từ căn cứ quân sự cũ sang sử

dụng vì mục đích dân sự)

Nhà ga Hành khách mới: Đang xây dựng

Nhà ga Hàng hóa mới cho Trung tâm Hàng hóa Hàng không: Khoảng

2010

Nâng cấp Đường cất hạ cánh

8. Cảng Hàng không Phù Cát

Nâng cấp Nhà ga Hành khách

9. Cảng Hàng không Pleiku

Nâng cấp Nhà ga Hành khách

Kéo dài Đường hạ cất cánh

10. Cảng Hàng không Cam Ranh (thay thế cho Cảng HK NhaTrang)

Nhà ga Hành khách mới với công suất 800 hành khách/giờ cao điểm

Tháp Quản lý không lưu mới

Nâng cấp Đường cất hạ cánh với Hệ thống đèn

11. Cảng Hàng không Quốc tế Tân Sơn Nhất (Thành phố Hồ Chí Minh)

Nhà ga Hành khách Quốc tế mới với công suất 8 triệu hành khách/năm: Đang xây dựng, dự kiến hoàn tất năm 2006

Nhà ga Hàng hóa mới, công suất 200.000 tấn/năm: Đang lập kế hoạch

Tháp Quản lý Không lưu mới (Dự án của VATM)

12. Cảng Hàng không Liên Khương (Đà Lạt)

Đường cất hạ cánh mới: Đang xây dựng

Nhà ga Hành khách mới với công suất 2 triệu hành khách/năm

Sân đỗ máy bay mới

13. Cảng Hàng không Phú Quốc

Sân bay mới thay thế sân bay hiện tại: Đang trình Thủ tướng phê duyệt

14. Cảng Hàng không Cà Mau

Đã hoàn thành nâng cấp và mở rộng sân bay hiện có Cảng Hàng không

-108-

Long Thành (Đồng Nai)

Cảng Hàng không mới cho khu vực thành phố Hồ Chí Minh: Đưa vào

khai thác năm 2020

14. Cảng Hàng không Cần Thơ

Nâng cấp Nhà ga hành khách và dường cất hạ cánh

Sân bay mới: Trong tương lai, tổng mức đầu tư dự kiến 400 tỷ VNĐ

15. Cảng Hàng không khác

Xây dựng mới hoặc tai sử dụng các sân bay cũ như Nà Sản, Lào Cai,

Quảng Ninh, Lâm Đồng (Cam Ly) v.v.

Trong các dự án nêu trên, phát triển nhà ga hành khách T2 tại Cảng Hàng không Quốc tế Nội Bài được coi là dự án ưu tiên hàng đầu sau dự án xây dựng nhà ga hành khách quốc tế tại Cảng Hàng không Quốc tế Tân Sơn Nhất, Thành phố Hồ Chí Minh, do JBIC tài trợ và hiện đang được triển khai.

* ®Çu t , n©ng cÊp Tr êng hµng kh«ng

- Năm 2005 hoàn thành việc xây dựng, phê chuẩn trường Hàng không thành Học viện hàng không với chức năng đào tạo cơ bản ở các bậc trên đại học, đại học, trung học và nghiên cứu khoa học, ứng dụng kỹ thuật công nghệ mới của ngành hàng không. Tập trung phát triển Học viện Hàng không trên cả 3 mặt: Cơ sở hạ tầng, đội ngũ giáo viên và hệ thống giáo trình. Đến năm 2010 Học viện hàng không phải đáp ứng được tiêu chuẩn của Nhà nước về đội ngũ giáo viên là 10-15 học viên/1 giáo viên, về cơ sở vật chất là 8m2 diện tích học tập /1 học viên và về trình độ là có ít nhất 50% số giảng viên bậc đại học có trình độ thạc sỹ và tiến sỹ.

- Năm 2005 hoàn thiện mô hình tổ chức các phòng, khoa của học viện Hàng không theo mô hình hoạt động mới kết hợp với việc chuẩn hoá các nội dung chương trình đào tạo theo tiêu chuẩn quốc tế. Bắt đầu từ năm 2005 triển khai công tác đào tạo ở bậc đại học cho 2 chuyên ngành: vận tải hàng không và tin học-điện tử hàng không. Từ năm 2008 tăng số chuyên ngành đào tạo ở bậc đại học nên 5 chuyên ngành với 3 chuyên ngành tăng thêm là kinh tế hàng không, quản lý khai thác cảng, kỹ thuật hàng không kết hợp với việc triển khai công tác đào tạo ở bậc sau đại học. Thành lập phân viện 2 của Học viện Hàng không tại khu vực phía Bắc trước năm 2007.

-109-

- Thành lập trung tâm đào tạo phi công cơ bản trên cơ sở liên doanh giữa Tổng công ty hàng không Việt Nam và Học viện Hàng không vào năm 2005. Tiếp tục tập trung phát triển trung tâm đào tạo phi công cơ bản thành Trường đào tạo phi công với mục đích đến năm 2010 có thể trở thành cơ sở đào tạo phi công độc lập, đảm bảo đáp ứng cơ bản nhu cầu đào tạo phi công cơ bản của ngành và có thể tham gia đào tạo phi công cho một số nước trong khu vực.

- Đầu tư phát triển Trung tâm huấn luyện của Tổng công ty hàng không Việt Nam bằng nguồn vốn đầu tư phát triển của doanh nghiệp nhằm đáp ứng 100% nhu cầu huấn luyện thường xuyên, định kỳ cho người lái, tiếp viên, kỹ thuật viên và thực hiện các chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên môn hẹp cho các đơn vị trong nội bộ Tổng công ty hàng không Việt Nam.

* §Çu t ph¸t triÓn nguån nh©n lùc

- Đa dạng hoá các hình thức, phương thức đào tạo như ngắn hạn, dài hạn, đào tạo trong nước, đào tạo ngoài nước, đào tạo theo trường lớp và tự đào tạo. Song song với việc phát triển hợp lý các cơ sở đào tạo trong ngành, phải tận dụng tối đa năng lực, khả năng đào tạo của các cơ sở đào tạo trong nước đặc biệt là đối với các ngành mở.

- Áp dụng chế độ tuyển dụng công khai thông qua thi tuyển, thử việc trên cơ sở hệ thống tiêu chuẩn chặt chẽ, khoa học và công bằng cho mọi đối tượng. Ưu tiên sử dụng, phát triển nguồn nhân lực tại chỗ và thực hiện chế độ ưu đãi đối với các đối tượng lao động tại các sân bay địa phương, vùng sâu, vùng xa, hải đảo.Quy hoạch nguồn nhân lực và các cơ sở đào tạo.

- Duy trì tăng trưởng lao động ở mức tương đương hoặc thấp hơn 50% tăng trưởng về sản lượng song phải đảm bảo tăng trưởng lao động kết hợp với tăng năng suất lao động. Quy hoạch đến năm 2010 toàn ngành sẽ có 30.000 lao động, tăng bình quân 4,5% năm, trong đó Tổng công ty Hàng không Việt Nam là 20.500 lao động, khối doanh nghiệp thuộc Cục Hàng không Việt nam là 7.600 lao động, khối cơ quan Cục hàng không Việt Nam và các đơn vị sự nghiệp là 450 lao động.

- Tiếp tục đẩy mạnh bổ sung, đào tạo mới, đào tạo lại tại các cơ sở trong và ngoài nước để đảm bảo đến năm 2010 có đội ngũ lao động đủ về số lượng, phù hợp về cơ cấu, đủ năng lực đáp ứng yêu cầu quản lý, sản xuất kinh doanh theo tiêu chuẩn và thông lệ quốc tế. Cụ thể, lực lượng người lái, phải đảm bảo đáp ứng được trên 80% nhu cầu. Lực lượng lao động kỹ thuật đặc thù phải phải

-110-

đảm bảo trên 90% yêu cầu tự tổ chức khai thác, bảo dưỡng đội máy bay, trang thiết bị quản lý điều hành bay, trang thiết bị tại sân bay...

- Hoàn thành trước năm 2007 việc xây dựng, ban hành định mức lao động của các đơn vị trong toàn ngành làm cơ sở trong việc quản lý, xây dựng kế hoạch đào tạo, kế hoạch phát triển lực lượng lao động một cách hợp lý trong toàn ngành và tại từng đơn vị. Đến năm 2010 cơ bản giải quyết được sự khác biệt về năng suất lao động giữa các doanh nghiệp nói chung, đặc biệt là giữa các Cụm cảng hàng không khu vực nói riêng.

- Hoàn thiện cơ cấu nguồn nhân lực trong toàn ngành trên quan điểm tập trung ưu tiên đào tạo, phát triển đội ngũ công nhân kỹ thuật chuyên ngành bậc cao, cán bộ có trình độ đại học ở các chuyên ngành kỹ thuật, tin học, quản lý. Đến năm 2010 phải giải quyết dứt điểm tình trạng sử dụng lao động chưa qua đào tạo hiện nay còn chiếm tỷ lệ cao tại các đơn vị (12,9%). Thực hiện xây dựng cơ cấu lao động đến năm 2010 như sau:

+ Theo trình độ : Lao động có trình độ trên đại học chiếm từ 3-5%; trình độ đại học chiếm 35-40% ; trung cấp chiếm 15-20%; công nhân kỹ thuật chiếm 20-25%; sơ cấp chiếm 10-15%.

+ Theo độ tuổi: Độ tuổi bình quân từ 36-48 tuổi, trong đó dưới 30 tuổi chiếm 40-43%; từ 30-40 tuổi chiếm 30-33%; từ 40-50 tuổi chiếm 18-22%; trên 50 tuổi chiếm 5-10%.

* T¨ng c êng øng dông c¸c thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ

TriÓn khai cã hiÖu qu¶ c¸c ch ¬ng tr×nh nghiªn cøu øng dông khoa häc c«ng nghÖ träng ®iÓm cña ngµnh phôc vô cho ph¸t triÓn c«ng nghiÖp hµng kh«ng, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng th«ng tin, c«ng nghÖ phÇn mÒm, m¹ng th«ng tin toµn ngµnh phôc vô ho¹t ®éng ®iÒu hµnh, qu¶n lý thèng nhÊt cña tÊt c¶ c¸c cÊp, c¸c ®¬n vÞ. Song song víi ®Çu t ph¸t triÓn ph¶i t¨ng c êng c«ng t¸c b¶o vÖ m«i tr êng theo chØ thÞ 36/CT-TW cña Bé ChÝnh trÞ.

u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp hµng kh«ng. Sím x©y dùng vµ ban hµnh c¬ chÕ hç trî, ®iÒu tiÕt vÒ nh©n lùc, thÞ tr êng, ®Çu t , tµi chÝnh, h¹ tÇng c¬ së, ®Êt ®ai...ban ®Çu ®Ó t¹o tiÒn ®Ò ph¸t triÓn cho c«ng nghiÖp hµng kh«ng trªn c¬ së ph¶i cã lé tr×nh ph¸t triÓn hîp lý, v÷ng ch¾c theo yªu cÇu cña thÞ tr êng. Tr íc m¾t tËp trung ph¸t triÓn dÞch vô b¶o tr×, söa ch÷a m¸y bay, trang thiÕt bÞ qu¶n lý bay; l¾p ®Æt, thiÕt kÕ s¶n xuÊt, cung øng, mét sè trang thiÕt bÞ chuyªn ngµnh qu¶n

-111-

lý bay vµ tham gia s¶n xuÊt c¸c phô kiÖn, linh kiÖn cho c¸c h·ng s¶n xuÊt m¸y bay lín trªn thÕ giíi.

Hệ thống tự động xử lý, in ấn bản đồ hàng không, bao gồm cả bản đồ số

thời gian thực hiện: 2005-2010.

Chuyển đối hệ thống AFTN (mạng thông tin hàng không có định) sang

ATN (mạng thông tin hàng không) từ năm 2005-2007.

Triển khai ứng dụng các đường truyền dữ liệu bằng VHF mode 2/3 tại các

vị trí VHF đường dài.

Triển khai giám sát phụ thuộc tự động (ADS-C) làm phương tiện bổ trợ cho

hệ thống giám sát bằng ra đa hiện tại.

Đầu tư thêm trạm VOR/DME tại CHK Chu Lai, Cam Ranh, Đồng Hới, Điện Biên Phủ, Pleiku, Liên Khương, Phú Quốc, Cần Thơ, Nà Sản, Côn Sơn, Cà Mau và Rạch Giá, thời gian thực hiện: năm 2004-2008.

TËp trung hoµn thiÖn c¬ së h¹ th«ng tin toµn ngµnh. M¹nh d¹n ¸p dông c¸c ch ¬ng tr×nh, c«ng nghÖ tin häc tiªn tiÕn nhÊt nh»m ®¶m b¶o viÖc qu¶n lý, ®iÒu hµnh thèng nhÊt tÊt c¶ c¸c cÊp, c¸c ®¬n vÞ phôc vô c«ng t¸c duy tr× an ninh, an toµn tuyÖt ®èi cho mäi ho¹t ®éng.

Đầu tư hoặc phối hợp đàu tư 02 máy bay chuyên dụng tìm kiếm - cứu nạn

hàng không, thời gian thực hiện: 2007-2010.

Trang bị các hệ thống thiết bị trên máy bay để đáp ứng các yêu cầu về dẫn đường khu vực RNAV/RNP, giảm tiêu chuẩn phân cách cao (RVSM), hệ thống FANS 1A (hệ thống dẫn đường tương lai).. theo các khung thời gian tương ứng trên.

Mạng quản lý khai thác bay (AOC) và mạng liên lạc công cộng của hành khách (PPC) phù hợp với cấu hình mạng viễn thông ATN toàn ngành HKDD, thời gian thực hiện: 2004-2007 (trong đó ưu tiên trước mạng dữ liệu ACARS, không đi theo hướng sử dụng liên lạc thoại).

Duy tr×, ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng, g¾n ph¸t triÓn víi c«ng t¸c b¶o vÖ m«i tr êng. Chñ ®éng lång ghÐp c¸c vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr êng vµo trong c¸c kÕ ho¹ch, ch ¬ng tr×nh, dù ¸n ®Çu t ph¸t triÓn vµ ph¶i coi ®ã lµ mét trong nh÷ng tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn.

3.3.2.3. T¨ng c êng c¸c nguån vèn ®Çu t

Đa dạng hoá các hình thức đầu tư, tận dụng tối đa lợi thế, ưu điểm của

-112-

từng loại hình đầu tư để bố trí vào các chương trình, dự án đầu tư một cách hợp lý, hiệu quả. Khuyến khích phương án hợp vốn đầu tư trong nước đối với tất cả các thành phần kinh tế, mở rộng đầu tư trực tiếp từ nước ngoài bằng nhiều hình thức khác nhau. Mạnh dạn nghiện cứu, cho phép các nhà đầu tư trong và ngoài nước thành lập các công ty tham gia đầu tư, kinh doanh trong các lĩnh vực khác nhau của ngành hàng không dân dụng.

Công bố rộng rãi danh mục, chương trình đầu tư dài hạn, chương trình đầu tư 5 năm 2006-2010, kể cả danh mục kêu gọi vốn đầu tư trực tiếp của nước ngoài và vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) để định hướng cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước lựa chọn và làm cơ sở cho việc huy động các nguồn vốn đưa vào đầu tư phát triển.

Nhằm chủ động, tập trung được nguồn lực đối với các dự án lớn, dài hạn, cần sớm nghiên cứu, báo cáo Chính phủ cho phép thành lập quỹ đầu tư tập trung của Nhà nước cho các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng tại các cảng hàng không.

Tập trung rà soát, sắp xếp lại đối với các dự án đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách Nhà nước theo hướng đầu tư tập trung, ưu tiên cho các công trình chuyển tiếp, công trình trọng điểm cần đẩy nhanh tiến độ, khẩn chương hoàn thành công tác chuẩn bị đầu tư và chuẩn bị xây dựng để có thể sớm khởi công các dự án, công trình quan trọng trong kế hoạch 2006-2010.

Khuyến khích các doanh nghiệp khấu hao nhanh tài sản cố định để tái đầu tư, tăng tỷ lệ trích lợi nhuận sau thuế cho đầu tư chiều sâu, mở rộng sản xuất, đổi mới trang thiết bị, đầu tư để sản xuất các sản phẩm, dịch vụ có chất lượng, công nghệ cao, có thị trường và có khả năng cạnh tranh tốt.

3.3.2.4. Qu¶ng b¸ th ¬ng hiÖu, më réng thÞ tr êng khai th¸c

Trªn thÞ tr êng hµng kh«ng quèc tÕ cã thÓ diÔn ra bøc tranh hoµn toà n kh¸c. Nhu cÇu dịch vụ hµng kh«ng nãi sẽ cßn t¨ng nhanh h¬n, do c¸c lý do sau: Thø nhÊt c¸c h·ng hµng kh«ng sÏ xuÊt hiÖn míi trªn thÞ tr êng vËn t¶i hµng kh«ng nh×n chung ®Òu hïng m¹nh vµ ®ang trong t×nh tr¹ng dù thõa n¨ng lùc ( cung v ît qu¸ cÇu) ®iÒu nµy lµm t¨ng bét ph¸t tæng cung; thø hai c¸c h·ng hµng kh«ng ®Òu u tiªn ®Çu t ph¸t triÓn cho nay quèc tÕ vèn hÊp dÉn h¬n bay trong n íc vµ ®Ó ®èi phã víi cuéc c¹nh tranh diÔn ra cµng gay g¾t ®iÒu nµy dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµm t¨ng kh¶ n¨ng øng t¶i cña h·ng hµng không tõ ®ã lµm t¨ng tæng cung.

Trªn thÞ tr êng hµng kh«ng quèc tÕ, tõ nay ®Õn n¨m 2015 vÒ c¸c h·ng n íc ngoµi tham gia khai th¸c thÞ tr êng ViÖt Nam lµ kh«ng lín, v× nguyªn t¾c

-113-

mçi bªn chØ ® îc quyÒn chØ ®Þnh mét hoÆc mét vµi h·ng hµng kh«ng sÏ vÉn duy tr× trong phÇn lín c¸c hiÖp ®Þnh song ph ¬ng, trong khi ®ã bªn c¹nh sù xuÊt hiÖn thªm c¸c h·ng hµng kh«ng míi l¹i cã thÓ gi¶m sè l îng h·ng hµng kh«ng ®ang khai th¸c do kÕt qu¶ chÊm døt khai th¸c do kh«ng cã hiÖu qu¶, s¸p nhËp c¸c h·ng hµng kh«ng ph¸ s¶n…. Tuy nhiªn, tõ nay ®Õn n¨m 2015 th× søc m¹nh cña c¸c h·ng hµng kh«ng khai th¸c thÞ tr êng ViÖt Nam sÏ t¨ng lªn ®¸ng kÓ,mét mÆt do sù ph¸t triÓn cña b¶n th©n c¸c h·ng hµng kh«ng, mÆt kh¸c do quy luËt ®µo th¶i tù nhiªn cña c¬ chÕ thÞ tr êng c¹nh tranh, mÆt n÷a lµ do sù gãp mÆt cña c¸c h·ng hµng kh«ng rÊt hïng m¹nh trªn thÕ giíi tõ c¸c thÞ tr êng chóng ta sÏ më thªm ( ®¸ng kÓ nhÊt lµ tõ thÞ tr êng B¾c Mü).

- §Èy m¹nh xóc tiÕn, tuyªn truyÒn, qu¶ng b¸ vÒ hµng kh«ng víi c¸c h×nh thøc linh ho¹t; phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c cÊp, c¸c ngµnh, tæ chøc trong vµ ngoµi n íc; tranh thñ sù hîp t¸c quèc tÕ trong ho¹t ®éng xóc tiÕn hµng kh«ng ë trong vµ ngoµi n íc, tõng b íc t¹o dùng vµ n©ng cao h×nh ¶nh hµng kh«ng ViÖt Nam trªn tr êng quèc tÕ.

- N©ng cao chÊt l îng phôc vô, ®a d¹ng hãa c¸c nhu cÇu vËn chuyÓn, thùc hiÖn ®¬n gi¶n hãa c¸c thñ tôc hµnh chÝnh, t¨ng c êng c¸c dÞch vô an ninh, ®a d¹ng hãa c¸c nhu cÇu Èm thùc,…

- Chñ ®éng tham gia hîp t¸c song ph ¬ng, ®a ph ¬ng, khai th¸c tè quyÒn lîi héi viªn vµ thùc hiÖn tèt c¸c nghÜa vô cña m×nh. ChuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó héi nhËp hµng kh«ng ë møc ®é cao, tr íc hÕt lµ khai th¸c nh÷ng yÕu tè vÒ hµng kh«ng trong viÖc thùc thi HiÖp ®Þnh Th ¬ng m¹i ViÖt Nam – Hoa Kú vµ còng nh khi ViÖt Nam gia nhËp Tæ chøc thương m¹i thế giíi (WTO).

- N©ng cao nhËn thøc vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh vµ cña nh©n d©n vÒ vÞ trÝ, vai trß cña hµng kh«ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n íc.

Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thế giới cũng như sự phát triển nhanh chóng của cuộc cách mạng khoa học- kỹ thuật, hàng không dân dụng thế giới trong những thập kỷ qua có sự phát triển vượt bậc, cả về khối lượng, chất lượng và công nghệ hàng không. Trong nhiều thập kỷ tới hàng không Việt Nam sẽ tiếp tục phát triển theo các xu thế chung và phải vượt qua nhiều thách thức nặng nề mà hàng không dân dụng thế giới đã, đang và sẽ phải đối mặt. Việc nhận biết các xu thế là hết sức cần thiết đối với hàng không dân dụng Việt Nam để có những chính sách, giải pháp và lộ trình thích hợp nhằm đảm bảo sự phát triển ổn định, bền vững trong bối cảnh hội nhập kinh tế thế giới.

-114-

KẾT LUẬN

ThÞ tr êng của ngà nh hµng kh«ng ViÖt Nam thuéc m« h×nh c¹nh tranh kh«ng hoµn thiÖn nh ng c¹nh tranh cã xu h íng diÔn ra ngµy cµng gay g¾t gi÷a c¸c doanh nghiÖp vËn t¶i hµng kh«ng víi nhau vµ víi c¸c lo¹i h×nh vËn t¶i hµng kh«ng kh¸c trªn thÞ tr êng trong n íc, víi c¸c h·ng hµng kh«ng trªn thÞ tr êng quèc tÕ.

Trong ®µ ph¸t triÓn cña thÞ tr êng hµng kh«ng trong n íc và quèc tÕ, diÔn ra ngµy cµng s«i động vµ phøc t¹p. Qu¶n lý Nhµ n íc ®èi víi lĩnh vực hµng kh«ng lµ yÕu tè quan träng b¶o ®¶m ® a ho¹t ®éng nµy vµo khu«n khæ luËt ph¸p, ®em l¹i lîi Ých quèc gia. ChÝnh s¸ch ph©n ®Þnh thÞ tr êng, h¹n chÕ c¹nh tranh vÒ gi¸ vµ khuyÕn khÝch c¹nh tranh ngoµi gi¸ trªn thÞ tr êng trong n íc b¶o ®¶m cho c¸c doanh nghiÖp của ngà nh hµng kh«ng m«i tr êng thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn, phèi hîp víi nhau vµ lo¹i h×nh vËn t¶i kh¸c t¹o nªn mét m¹ng l íi vËn t¶i c«ng céng thèng nhÊt vµ ®a d¹ng trong c¶ n íc. §iÒu tiÕt song ph ¬ng trong lÜnh vùc vËn t¶i hµng kh«ng quèc tÕ ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c doanh nghiÖp vËn t¶i hµng kh«ng tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh quèc tÕ diÔn ra ngµy cµng gay g¾t.

KÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi víi nhÞp ®é cao, chÝnh s¸ch më cöa vµ t¨ng c êng héi nhËp quèc tÕ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó hµng kh«ng ViÖt Nam tiÕp tôc më réng thÞ tr êng, t¨ng khèi l îng vËn chuyÓn hà nh khách và hàng hoá víi nhÞp ®é cao h¬n tèc ®é gia t¨ng cña GDP. Tuy nhiªn, sau giai ®o¹n ph¸t triÓn ®ét biến 1990 – 1995, hµng kh«ng chuyÓn dÇn sang giai ®o¹n ph¸t triÓn theo chiÒu s©u víi ®Æc tr ng lµ tèc ®é t¨ng tr ëng tuy kh«ng cao nh ng t ¬ng ®èi æn ®Þnh. §ã còng lµ dÊu hiÖu cho thÊy kÕt qu¶ héi nhËp quèc tÕ cña ngµnh hµng kh«ng ViÖt Nam.

Níi láng ®iÒu tiÕt vµ tù do c¹nh tranh lµ xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña hµng kh«ng thÕ giíi. T¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh cho c¸c doanh nghiÖp trong ngà nh hµng kh«ng chØ lµ biÖn ph¸p chñ ®éng ®èi phã víi xu thÕ ®ã, mµ cßn lµ yªu cÇu cÇn thiÕt ®Ó c¸c doanh nghiÖp hµng kh«ng ViÖt Nam tù kh¼ng ®Þnh m×nh vµ héi nhËp cã kÕt qu¶ vµo céng ®ång hµng kh«ng thÕ giíi.

Vèn lµ mét trong vÊn ®Ò bøc xóc hµng ®Çu ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ngà nh hµng kh«ng ViÖt Nam. §a d¹ng ho¸ nguån vèn, g¾n huy ®éng vèn víi ph¸t triÓn c«ng nghÖ vµ nguån nh©n lùc, víi yªu cÇu sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn huy ®éng lµ gi¶i ph¸p duy nhÊt kh¶ thi cña chiÕn l îc vèn cña ngµnh hµng kh«ng trong ®iÒu kiÖn lîi nhuËn cßn thÊp, tÝch luü néi bé cßn h¹n hÑp.

-115-

Sù ph¸t triÓn cña ngà nh hµng kh«ng kh«ng t¸ch rêi vai trß qu¶n lý cña Nhµ n íc. CÇn kh«ng ngõng ph¸t huy ®Çy ®ñ hiÖu lùc cña qu¶n lý Nhµ n íc ®èi víi ngà nh hµng kh«ng trªn c¬ së kh«ng ngõng hoµn thiÖn bé m¸y vµ c¬ chÕ qu¶n lý, n©ng cao n¨ng lùc cña ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý.

Để phát triển ngành hàng không Việt Nam, trước mắt chúng ta cần x©y dùng m«i tr êng kinh doanh b×nh ®¼ng, khuyÕn khÝch thóc ®Èy c¹nh tranh, nh»m ®¶m b¶o c¬ héi ®Çu t kinh doanh; x©y dùng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch u ®·i ®èi víi c¸c lÜnh vùc, s¶n phÈm vµ dÞch vô cÇn u tiªn hoÆc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn; đÇu t ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, hoàn thiện cơ cấu nguồn nhân lực trong toàn ngành, đáp ứng yêu cầu quản lý, sản xuất kinh doanh theo tiêu chuẩn và thông lệ quốc tế; triÓn khai cã hiÖu qu¶ c¸c thành tựu khoa học và ch ¬ng tr×nh nghiªn cøu øng dông khoa häc c«ng nghÖ träng ®iÓm cña ngµnh phôc vô cho ph¸t triÓn c«ng nghiÖp hµng kh«ng. Trong dài hạn cần thực hiện đồng bộ các chính sách: Hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vµ c¶i c¸ch hµnh chÝnh, söa ®æi ®Ó t¹o ra hµnh lang ph¸p lý ®Çy ®ñ, hoµn chØnh, phï hîp víi yªu cÇu héi nhËp cña ®Êt n íc; rµ so¸t, ®iÒu chØnh, bæ sung quy ho¹ch ®· ® îc phª duyÖt, x©y dùng c¸c quy ho¹ch ch a cã, cho phï hîp víi t×nh h×nh míi vµ ®¸p øng ® îc yªu cÇu ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi triÓn khai c¸c dù ¸n ®Çu t dµi h¹n; chñ ®éng héi nhËp kinh tế quèc tÕ, song song víi viÖc tiÕn tíi xo¸ bỏ sù b¶o hé cña Nhµ n íc vµo qu¸ tr×nh c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trªn thÞ tr êng quèc tÕ; ph¸t triÓn thÞ tr êng hµng kh«ng theo h íng më, g¾n víi thÞ tr êng hµng kh«ng với khu vùc vµ thÕ giíi; s¾p xÕp ®æi míi c¬ cÊu tæ chøc vµ qu¶n lý trong ngµnh, n©ng cao hiÖu qu¶ c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh như cæ phÇn ho¸. Më réng c¸c h×nh thøc hîp t¸c, liªn doanh, liªn kÕt víi n íc ngoµi; x©y dùng vµ cñng cè c¬ së h¹ tÇng hÖ thèng c¸c Côm c¶ng hµng kh«ng, đầu tư trang thiết bị kỹ thuật hiện đại đảm bảo yêu cầu phát triển; đÇu t , n©ng cÊp Tr êng hµng kh«ng thành Học viện hàng không với chức năng đào tạo cơ bản ở các bậc trên đại học, đại học, trung học và nghiên cứu khoa học, ứng dụng kỹ thuật công nghệ mới của ngành hàng không; qu¶ng b¸ th ¬ng hiÖu, më réng thÞ tr êng khai th¸c trong vµ ngoµi n íc, tõng b íc t¹o dùng vµ n©ng cao h×nh ¶nh hµng kh«ng ViÖt Nam trªn tr êng quèc tÕ.

-116-

TÀI LIỆU THAM KHẢO

- Cục HKVN: Đề án phát triển Ngành HKDD năm 2010, XB năm 1997.

- Cục HKVN: Những vấn đề cơ bản về chiến lược phát triển Ngành HKDD

Việt Nam trong những năm đầu thế kỷ XXI, Tháng 9- 1999.

- Đảng cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX,

Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội – 2001

- ANNEX 14 – Những khuyến cáo của tổ chức hàng không dân dụng quốc tế

( ICAO )

- Nguyễn Mạnh Hùng : Quy hoạch, chiến lược phát triển ngành, chương

trình ưu tiên trong chiến lược phát triển kinh tế - Xã hội Việt Nam đến

năm 2010 và định hướng 2020, và hệ thống văn bản pháp quy hướng dẫn

thực hiện, NXB Thống kê, Hà Nội - 2004

- GS.TS Trần Văn Thọ: Công nghiệp hoá Việt Nam trong thời đại châu Á –

Thái bình dương, NXB thành phố HCM- 1997

- PGS. TS Trần Văn Tùng (Chủ biên): Cạnh tranh kinh tế, NXB Thế giới,

Hà Nội, 2003

- Robert J. Gordon - Kinh tế học vĩ mô

- Routlege: Kinh doanh Cảng hàng không, XB năm 1992, 11 New lane,

London EC4P4EE

- Thông tin hàng không Từ năm 1995– 2004 - Viện khoa học Hàng không:

- Hội nhập kinh tế - Áp lực cạnh tranh trên thị trường và đối sách của một

số nước - Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương, dự án VIE 01/025

NXB Giao thông vận tải, Hà Nội 2003

- Nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia - Viện nghiên cứu quản lý kinh tế

- Hàng không dân dụng và Luật hàng không dân dụng – NXB Chính trị

trung ương - Dự án VIE 01/025NXB Giao thông vận tải, Hà Nội - 2003

quốc gia năm 1995

-117-

môc lôc

Phần mở đầu.........................................................................................1

CHƢƠNG 1 : NGÀNH HÀNG KHÔNG VÀ KINH NGHIỆM CỦA MỘT SỐ NƢỚC TRÊN THẾ GIỚI VỀ PHÁT TRIỂN HÀNG KHÔNG................4

1.1 Đặc điểm và vai trò của ngành hàng không trong nền kinh tế .............4

1.1.1. Ngành hàng không và đặc điểm của nó.......................................................4

1.1.1.1. Giới thiệu về ngành hàng không...............................................................4

1.1.1.2. Đặc điểm của ngành hàng không..............................................................7

1.1.1.3. Đặc trưng phát triển của hàng không thế giới ngày nay...........................8

1.1.1.4. Điều tiết nhà nước đối với hàng không...................................................12

1.1.2.Vai trò ngành hàng không trong nền kinh tế...............................................15

1.2 Thực tiễn phát triển ngành hàng không của một số nƣớc trên thế giới và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam.............................................................21

1.2.1 Chiến lược phát triển hàng không của một số nước trên thế giới...............21

1.2.1.1. Chiến lược phát triển hàng không của một số quốc gia châu Á.............21

1.2.1.2. Chiến lược phát triển hàng không trong cộng đồng châu Âu (EU)........23

1.2.1.3. Chiến lược phát triển hàng không khu vực bắc Mỹ................................24

1.2.2. Những bài học kinh nghiệm cho ngành hàng không Việt Nam ................26

CHƢƠNG 2:TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN NGÀNH HÀNG KHÔNG VIỆT NAM TỪ NĂM 1995 ĐẾN NAY.......................................................................30

2.1. Những nét khái quát về ngành hàng không Việt Nam trƣớc năm 1995

..............................................................................................................................30

2.1.1. Ngành hàng không Việt Nam trước năm 1986 .........................................30

2.1.1.1. Các yếu tố cơ bản của thị trường hàng không Việt Nam........................30

2.1.1.2. Sự phát triển của các doanh nghiệp hàng không Việt Nam....................32

2.1.1.3. Quản lý nhà nước đối với ngành hàng không Việt Nam.........................36

2.1.2. Các yếu tố tác động đến ngành hàng không...............................................39

-118-

2.1.2.1. Môi trường tác động trực tiếp.................................................................40

2.1.2.2. Môi trường tác động gián tiếp.................................................................42

2.2. Thực trạng phát triển của ngành hàng không Việt Nam từ năm 1995 đến nay................................................................................................................43

2.2.1 Về tổ chức ngành và phát triển lao động....................................................43

2.2.2. Quản lý nhà nước đối với ngành hàng không............................................44

2.2.3. Về phát triển cơ sở hạ tầng vật chất kỹ thuật hàng không.........................45

2.2.3.1. Cơ sở vật chất kỹ thuật...........................................................................45

2.2.3.2. Nguồn nhân lực.......................................................................................53

2.2.4. Phát triển thị trường và các hoạt động kinh doanh dịch vụ .......................54

2.2.4.1. Thị trường trong nước.............................................................................55

2.2.4.2. Thị trường thế giới..................................................................................56

2.3. Đánh giá thực trạng hoạt động của ngành hàng không Việt Nam trong thời gian qua.......................................................................................................68

2.3.1 Những kết quả đạt được và tác động của nó đến nền kinh tế - xã hội........68

2.3.1.1. Những kết quả đạt được..........................................................................68

2.3.1.2. Tác động kinh tế - xã hội........................................................................80

2.3.2 Những hạn chế và nguyên nhân..................................................................86

CHƢƠNG 3 : QUAN ĐIỂM ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NGÀNH HÀNG KHÔNG VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2015.................89

3.1 Bối cảnh mới,cơ hội và thách thức đối với sự phát triển ngành hàng không Việt Nam.......................................................................................89

3.1.1. Bối cảnh quốc tế.........................................................................................89

3.1.1.1. Xu hướng phát triển ngành hàng không..................................................89

3.1.1.2. Xu thế toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế....................................90

3.1.2. Bối cảnh trong nước...................................................................................90

3.1.3 Những cơ hội và thách thức........................................................................91

3.1.3.1. Cơ hội......................................................................................................91

3.1.3.2. Thách thức...............................................................................................92

-119-

3.2 Quan điểm định hƣớng phát triển cơ bản của ngành hàng không Việt Nam đến năm 2015............................................................................................92

3.2.1. Quy hoạch thị trường hàng không theo hướng hiện đại hiệu quả..............93

3.2.2. Tiếp tục quốc tế hoá quản lý điều hành bay...............................................94

3.2.3. Quy hoạch các Cụm cảng hàng không đặt trong chiến lược và chính sách đổi mới.................................................................................................................95

3.2.4. Nâng cấp hệ thống hạ tầng cơ sở là mục tiêu dài hạn trong hội nhập quốc tế...........................................................................................................................95

3.3. Các giải pháp cơ bản để phát triển ngành hàng không Việt Nam đến năm 2015...........................................................................................................102

3.3.1. Về phía Nhà nước....................................................................................103

3.3.1.1. Hoàn thiện các văn bản pháp luật và cải cách hành chính....................103

3.3.1.2. Xây dựng môi trường kinh doanh bình đẳng, khuyến khích thúc đẩy cạnh tranh...........................................................................................................103

3.3.1.3. Đẩy nhanh hợp tác quốc tế đáp ứng yêu cầu phát triển........................104

3.3.2. Về phía ngành hàng không.......................................................................104

3.3.2.1. Sắp xếp đổi mới cơ cấu tổ chức và quản lý trong Ngành ....................104

3.3.2.2. Xây dựng và củng cố cơ sở hạ tầng......................................................105

3.3.2.3. Tăng cường các nguồn vốn đầu tư........................................................111

3.3.2.4. Quảng bá thương hiệu, mở rộng thị trường khai thác...........................112

KẾT LUẬN………………………………………………………………..… 114

TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………………...116

-120-