Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phát triển thị trường mua bán nợ tại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Các cơ chế, chính sách cho thị trường mua bán nợ ở Việt Nam cũng chưa hoàn chỉnh. Vì vậy, việc nghiên cứu về thị trường mua bán nợ ở Việt Nam hiện nay và đưa ra các kiến nghị và giải pháp để phát triển thị trường này là vô cùng cần thiết, nhằm giải quyết cơ bản vấn đề nợ tại Việt Nam nói chung và nợ xấu, nợ tồn đọng nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phát triển thị trường mua bán nợ tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LƯU HỒNG HẠNH PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG MUA BÁN NỢ TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 60.34.02.01 Người hướng dẫn khoa học: TS. TRỊNH QUỐC TRUNG TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2014
TÓM TẮT Nền kinh tế ngày càng phát triển đòi hỏi bản thân các doanh nghiệp nói chung phải không ngừng đổi mới hoạt động sản xuất kinh doanh, phải có tầm nhìn chiến lược tốt, phải có năng lực điều hành sản xuất kinh doanh để phù hợp với thị trường và để cạnh tranh với các doanh nghiệp mới nổi. Như một quy luật bất biến “Không đổi mới, ắt sẽ bị đào thải”, các doanh nghiệp sẽ phải đối mặt với nguy cơ rủi ro cao, sẽ nảy sinh nhiều doanh nghiệp bán các khoản nợ và tài sản “nguồn cung” sẽ rất nhiều và đa dạng. Do đó, “phát triển thị trường mua bán nợ” là đòi hỏi tất yếu trong quá trình phát triển kinh tế thị trường trên thế giới cũng như nền kinh tế Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Nợ trong nền kinh tế là một phạm trù rộng về các loại nợ về nợ vay tín dụng, nợ bảo lãnh, nợ bao thanh toán, nợ tốt, nợ xấu. Trong giới hạn khả năng nghiên cứu, tác giả chỉ xin đi sâu vào một phần nhỏ của việc mua bán nợ, cụ thể ở đây sẽ đi sâu vào thực trạng và nhu cầu gia tăng việc mua bán các khoản nợ xấu và nợ tồn đọng của doanh nghiệp, để từ đó cho thấy sự phát triển của thị trường mua bán nợ ngay từ bây giờ là rất cần thiết. Kinh nghiệm của nhiều quốc gia cho thấy, mua bán nợ chính là một trong những biện pháp quan trọng để thoát khỏi khủng hoảng, giúp doanh nghiệp tồn tại và phát triển. Khi xử lý được nợ sẽ ổn định tài chính trong nước và nâng cao sức mạnh cho các định chế tài chính. Tuy nhiên, hiện nay, các cơ chế, chính sách cho thị trường mua bán nợ ở Việt Nam cũng chưa hoàn chỉnh. Vì vậy, việc nghiên cứu về thị trường mua bán nợ ở Việt Nam hiện nay và đưa ra các kiến nghị và giải pháp để phát triển thị trường này là vô cùng cần thiết, nhằm giải quyết cơ bản vấn đề nợ tại Việt Nam nói chung và nợ xấu, nợ tồn đọng nói riêng.
LỜI CAM ĐOAN Tôi tên là: Lưu Hồng Hạnh Sinh ngày: 26 tháng 01 năm 1988, tại TP.HCM Quê quán: TP.HCM Là học viên cao học khóa: XIII của Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh Mã số học viên: Cam đoan đề tài: “Phát triển thị trường mua bán nợ tại Việt Nam” Chuyên ngành: Tài chính, ngân hàng Mã số: 60.34.02.01 Người hướng dẫn khoa học: TS. Trịnh Quốc Trung Luận văn được thực hiện tại: Trường Đại học Ngân hàng TP.Hồ Chí Minh Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi. TP.HCM, ngày tháng năm 2014 Ký tên
LỜI CẢM ƠN Luận văn này được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng TPHCM Để hoàn thành được luận văn này tôi đã nhận được rất nhiều sự động viên, giúp đỡ của nhiều cá nhân và tập thể. Trước hết, tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Trịnh Quốc Trung đã hướng dẫn tôi thực hiện nghiên cứu của mình. Xin cùng bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy cô giáo, người đã đem lại cho tôi những kiến thức bổ trợ, vô cùng có ích trong những năm học vừa qua. Cũng xin gửi lời cám ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo sau đại học, Đại học Ngân hàng TPHCM, Thầy cô chủ nhiệm đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập. Cuối cùng tôi xin gửi lời cám ơn đến gia đình, bạn bè và những người đã luôn bên tôi, động viên và khuyến khích tôi trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu của mình.
MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU LỜI MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG MUA BÁN NỢ ............................. 1 1.1 TỔNG QUAN VỀ HOẠT ĐỘNG MUA BÁN NỢ ............................................ 1 1.1.1 Khái niệm mua bán nợ ....................................................................................... 1 1.1.2 Sự ra đời của hoạt động mua bán nợ ................................................................ 2 1.1.3 Các phương thức mua bán nợ ........................................................................... 3 1.1.4 Nguyên tắc mua bán nợ ...................................................................................... 4 1.1.5 Các bước trong một quá trình thực hiện mua bán nợ ..................................... 4 1.1.6 Lợi ích của hoạt động mua bán nợ đối với hệ thống tài chính ....................... 7 1.2 TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG MUA BÁN NỢ ........................................... 9 1.2.1 Khái niệm thị trường mua bán nợ ..................................................................... 9 1.2.2 Cơ sở để hình thành thị trường mua bán nợ .................................................... 9 1.2.3 Các chủ thể tham gia vào thị trường mua bán nợ ......................................... 10 1.2.3.1 Các công ty có nhu cầu xử lý nợ ................................................................... 10 1.2.3.2 Các công ty có nhu cầu chuyển nhượng nợ................................................... 11 1.2.3.3 Các định chế tài chính trung gian ................................................................. 14 1.2.4 Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả của thị trường mua bán nợ .............. 15
1.2.5 Sự cần thiết phải phát triển thị trường mua bán nợ ..................................... 17 1.3 KINH NGHIỆM TỪ MỘT SỐ MÔ HÌNH HOẠT ĐỘNG MUA BÁN NỢ TRÊN THẾ GIỚI ................................................................................................ 19 1.3.1 Kinh nghiệm từ Mỹ ........................................................................................... 19 1.3.2 Kinh nghiệm từ Hàn Quốc ............................................................................... 20 1.3.3 Kinh nghiệm từ Malaysia ................................................................................. 21 1.3.4 Kinh nghiệm từ Australia................................................................................. 22 1.3.5 Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ................................................................. 23 TỔNG KẾT CHƯƠNG 1 ............................................................................................ 26 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG MUA BÁN NỢ TẠI VIỆT NAM . 27 2.1 SƠ LƯỢC VỀ SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG MUA BÁN NỢ TẠI VIỆT NAM .................................................................................. 27 2.2 THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG MUA BÁN NỢ TẠI VIỆT NAM ............... 35 2.2.1 Môi trường pháp lý điều chỉnh hoạt động mua bán nợ tại Việt Nam .......... 35 2.2.2 Nhu cầu bán nợ ngày càng gia tăng ................................................................ 38 2.2.3 Quá trình mua nợ bắt đầu tăng ....................................................................... 46 2.3 ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG MUA BÁN NỢ TẠI VIỆT NAM .................................................................................................. 54 2.3.1 Những mặt đạt được ......................................................................................... 54 2.3.2 Những mặt còn hạn chế .................................................................................... 58 2.3.2.1 Hạn chế về mặt pháp lý ................................................................................. 58 2.3.2.2 Hàng hóa chưa đa dạng ................................................................................ 61
2.3.2.3 Người mua và người bán chưa gặp nhau ...................................................... 62 2.3.2.4 Thiếu sự tư vấn của các định chế tài chính trung gian ................................. 62 2.3.3 Nguyên nhân gây ra những hạn chế đối với sự phát triển của thị trường mua bán nợ tại Việt Nam ................................................................................. 64 2.3.3.1 Tình hình kinh tế Việt Nam còn bất ổn .......................................................... 64 2.3.3.2 Các chính sách của Nhà nước chưa chặt chẽ ............................................... 66 2.3.3.3 Sự giám sát của Nhà nước còn lỏng lẻo ........................................................ 67 2.3.3.4 Số lượng chủ thể tham gia thị trường còn quá ít........................................... 68 2.3.3.5 Thiếu sự am hiểu thị trường của các chủ thể tham gia ....................................... 69 2.3.3.6 Thông tin kém minh bạch ...................................................................................... 70 2.3.3.7 Vốn ít ...................................................................................................................... 71 2.3.3.8 Nguồn nhân lực còn hạn chế ................................................................................ 71 2.3.4 Ý kiến của một số chuyên gia về sự phát triển của thị trường mua bán nợ Việt Nam ............................................................................................................ 72 TỔNG KẾT CHƯƠNG 2 ............................................................................................ 74 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG MUA BÁN NỢ TẠI VIỆT NAM ................................................................................................................... 75 3.1 DỰ BÁO NHU CẦU PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG MUA BÁN NỢ TẠI VIỆT NAM .......................................................................................................... 75 3.2 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG MUA BÁN NỢ TẠI VN ......... 79 3.2.1 Nâng cao sự hiểu biết của các chủ thể tham gia................................................ 79 3.2.2 Gia tăng số lượng chủ thể tham gia thị trường mua bán nợ ........................... 80
3.2.3 Tăng tiềm lực về vốn cho các hoạt động mua nợ ........................................... 83 3.2.4 Thêm các giải pháp xử lý nợ xấu sau khi mua về .......................................... 85 3.2.5 Phát triển nguồn nhân lực cho thị trường mua bán nợ ................................. 86 3.3 MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ĐỐI VỚI NHNN VÀ CHÍNH PHỦ ................................... 88 3.3.1 Ổn định tình hình kinh tế ................................................................................. 88 3.3.1.1 Ổn định tình hình kinh tế và cải thiện hệ số tín nhiệm quốc gia ................... 88 3.3.1.2 Ổn định và lành mạnh hóa thị trường chứng khoán ..................................... 90 3.3.2 Xây dựng và hoàn thiện cơ sở pháp lý cho thị trường mua bán nợ ............. 91 3.3.2.1 Xây dựng bộ luật riêng cho hoạt động mua bán, xử lý nợ ............................ 91 3.3.2.2 Quy định pháp lý đảm bảo cho hoạt động kinh doanh của các công ty mua bán nợ ............................................................................................................ 92 3.3.2.3 Quy định trách nhiệm, quyền và nghĩa vụ của nhà tư vấn trong các giao dịch mua bán nợ .................................................................................................... 93 3.3.2.4 Xây dựng hệ thống xác định giá bán nợ ........................................................ 94 3.3.2.5 Quy định điều chỉnh về vấn đề kế toán .......................................................... 94 3.3.2.6 Xây dựng chính sách ưu đãi thuế .................................................................. 95 3.3.2.7 Ban hành văn bản quy định hoạt động mua bán nợ có sự tham gia của yếu tố nước ngoài ..................................................................................................... 96 3.3.3 Phát triển kênh kiểm soát thông tin và tính minh bạch của thông tin......... 97 3.3.4 Nâng cao chất lượng thanh tra, giám sát ........................................................ 99 TỔNG KẾT CHƯƠNG 3 ......................................................................................... 102 KẾT LUẬN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT AMC : Công ty xử lý nợ CTCK : Công ty chứng khoán CTCP : Công ty cổ phần DATC : Công ty TNHH mua bán nợ Việt Nam DN : Doanh nghiệp DNNN : Doanh nghiệp nhà nước FED : Cục Dự trữ liên bang Mỹ GDP : Tổng sản phẩm quốc nội NĐT : Nhà đầu tư NH : Ngân hàng NHTM : Ngân hàng thương mại TCT : Tổng công ty TCTD : Tổ chức tín dụng TNHH : Trách nhiệm hữu hạn TTCK : Thị trường chứng khoán UBCKNN : Ủy ban chứng khoán Nhà nước USD : Đô la Mỹ VND : Việt Nam đồng VAMC : Vietnam Asset Management Company: Công ty quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng VN : Việt Nam WTO : Tổ chức thương mại thế giới WB : World Bank: Ngân hàng thế giới
DANH MỤC BẢNG BIỂU Biểu đồ Nội dung Trang Biểu đồ tăng trưởng nợ xấu ảnh hưởng GDP Biểu đồ 2.1 40 (2007 và 2013) Tỷ lệ nợ xấu toàn hệ thống ngân hàng Biểu đồ 2.2 42 (2008 – 2013) Biểu đồ tổng dư nợ tín dụng và nợ xấu của 4 ngân hàng Biểu đồ 2.3 Agribank, BIDV, Vietcombank và Vietinbank tính đến 43 hết năm 2012 Nợ xấu của một số tổ chức tín dụng Biểu đồ 2.4 44 (2012 và tháng 9/2013) Tỷ lệ nợ xấu của 10 ngân hàng qua các thời điểm năm Biểu đồ 2.5 45 2013 Quy mô vốn của một số công ty mua bán nợ trực thuộc Biểu đồ 2.6 47 NHTM (2013) Biểu đồ thể hiện vốn của AMC thuộc các ngân hàng lớn Biểu đồ 2.7 48 (2013) Khảo sát sự hấp dẫn đầu tư tại Việt Nam Biểu đồ 3.1 78 (2009)
LỜI MỞ ĐẦU 1. Tổng quan nghiên cứu Các doanh nghiệp trong quá trình hoạt động không thể tránh khỏi những rủi ro tiềm tàng xảy ra đối với mình, việc kinh doanh không thuận lợi sẽ dẫn tới nợ lần không trả đúng hạn, hoặc mất khả năng trả nợ sẽ đi tới phá sản. Để giảm thiểu tối đa thiệt hại, các công ty tìm đến dịch vụ xử lý nợ với hi vọng giải quyết tình trạng theo một hướng tốt nhất. Khó khăn nào cũng sẽ có hướng giải quyết. Trong bối cảnh đó, thị trường mua bán nợ trở thành vị cứu tinh khi nó có thể giải quyết được tình trạng bế tắc về nợ nần, giúp công ty chủ nợ thu hồi vốn để hoạt động. Thường thì trước những khoản nợ xấu khó có khả năng thu hồi được vốn, đa số thường nghĩ rằng sẽ bị mất trắng khoản tiền này, may ra thì cũng chỉ thu hồi được một chút nhưng không đáng kể. Vậy nhưng những khoản nợ đó lại đang trở thành nguyên do chính cho sự cần thiết phải “Phát triển thị trường mua bán nợ”. Sự phát triển của nền kinh tế thị trường ngày càng đa dạng và phong phú sẽ tạo ra một khối lượng lớn nhu cầu xử lý nợ, nó sẽ vừa là động lực vừa là mục đích hướng tới của thị trường mua bán nợ tồn tại và phát triển. 2. Tính cấp thiết của đề tài Trong điều kiện nền kinh tế ngày càng phát triển, đặc biệt khi Việt Nam là thành viên của tổ chức Thương mại thế giới WTO đã tạo ra nhiều cơ hội kinh doanh. Trong bối cảnh toàn cầu hóa như hiện nay, nền kinh tế Việt Nam từng bước hội nhập vào nền kinh tế của khu vực và thế giới. Nợ xấu là một trong những vấn đề thường trực luôn đe dọa sự tồn tại và phát triển ổn định của hệ thống tài chính ở các quốc gia. Đặc biệt
trong các cuộc khủng hoảng hay thời kỳ tái cấu trúc hệ thống tài chính, nợ xấu lại được bàn đến như một trong những vấn đề cốt lõi nhất cần giải quyết. Nhưng đến nay, con số nợ xấu chính xác là bao nhiêu vẫn là một ẩn số. Đây thực sự là một trong những khó khăn lớn để giải quyết vấn đề nợ xấu. Kinh nghiệm của nhiều quốc gia cho thấy, mua bán nợ chính là một trong những biện pháp quan trọng để thoát khỏi khủng hoảng. Khi xử lý được nợ xấu sẽ ổn định tài chính trong nước và nâng cao sức mạnh cho các định chế tài chính. Do vậy, “phát triển thị trường mua bán nợ” là đòi hỏi tất yếu trong quá trình phát triển kinh tế thị trường trên thế giới cũng như nền kinh tế Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Thực tế cho thấy, thị trường này phát triển, góp phần tạo thêm kênh giải quyết nợ xấu và nợ tồn đọng trong nền kinh tế, từ đó sẽ giúp cho tình hình tài chính trong các doanh nghiệp và cả các ngân hàng thương mại được lành mạnh, minh bạch, giảm rủi ro trong hoạt động sản xuất, kinh doanh. Tuy nhiên, hiện nay, các cơ chế, chính sách cho thị trường mua bán nợ ở Việt Nam cũng chưa hoàn chỉnh. Vì vậy, việc nghiên cứu về thị trường mua bán nợ ở Việt Nam hiện nay và đưa ra các kiến nghị và giải pháp để phát triển thị trường này là vô cùng cần thiết, nhằm giải quyết cơ bản vấn đề nợ tại Việt Nam nói chung và nợ xấu, nợ tồn đọng nói riêng. 3. Mục tiêu nghiên cứu Đề tài tập trung làm rõ những vấn đề sau đây:  Thứ nhất: Làm rõ các khái niệm học thuật liên quan đến vấn đề mua bán nợ, sự ra đời, các phương thức, nguyên tắc và các bước trong một quá trình thực hiện mua bán nợ. Làm rõ các khái niệm liên quan đến vấn đề thị trường mua bán nợ, cơ sở hình thành, các chủ thể, các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả
của thị trường. Đưa ra bài học kinh nghiệm từ mô hình hoạt động mua bán nợ của các nước trên thế giới. Để từ đó đúc rút ra được sự cần thiết cần phát triển thị trường mua bán nợ.  Thứ hai: Tác giả đi vào tìm hiểu, phân tích, đánh giá thực trạng thị trường mua bán nợ tại Việt Nam thời gian qua để thấy rằng với đặc điểm là một thị trường non trẻ, hoạt động mua bán nợ vẫn còn những tồn tại, hạn chế cần khắc phục. Làm cách nào để phát triển lành mạnh thị trường mua bán nợ tại Việt Nam là một đòi hỏi tất yếu của nền kinh tế, nhằm góp phần nâng cao và phát triển thị trường tài chính Việt Nam tiến lên ngang tầm khu vực và thế giới. Từ đó cho thấy, tiềm năng phát triển thị trường mua bán nợ này trong tương lai còn rất nhiều khi mà nhu cầu về mua nợ ngày càng gia tăng và nhu cầu bán nợ, xử lý nợ cũng tăng…  Thứ ba: Xác định tiềm năng của thị trường này đối sự phát triển của nền kinh tế đất nước nói chung và hệ thống doanh nghiệp nói riêng, cùng với dự báo nhu cầu phát triển trong tương lai của thị trường mua bán nợ, thúc đẩy sự phát triển của thị trường dịch vụ, nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp Việt Nam. Đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm thúc đẩy sự phát triển của thị trường mua bán nợ tại Việt Nam trong tương lai. 4. Đối tượng nghiên cứu Công trình nghiên cứu thực trạng thị trường mua bán nợ tại Việt Nam thời gian qua. Qua đó, chỉ rõ bản chất của việc phát triển thị trường mua bán nợ chính là giải quyết nợ xấu của ngân hàng và nợ tồn đọng của doanh nghiệp, đặc điểm và những hạn chế của thị trường non trẻ mua bán nợ Việt Nam. Đưa ra hướng phát triển thị trường mua bán nợ Việt Nam một cách chuyên nghiệp và hiệu quả hơn.
5. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu chủ yếu của đề tài là phương pháp phân tích – thống kê, phương pháp so sánh, phương pháp mô hình hóa – đồ thị, để rút ra những luận cứ logic nhất, từ đó luận giải đối tượng được nghiên cứu. Bên cạnh đó, nhằm mang lại giá trị thực tiễn cho đề tài, tác giả đã khảo sát để thu thập thông tin thực tế từ các doanh nghiệp điển hình và tổng hợp, phân tích các thương vụ mua bán nợ điển hình trên thế giới để đúc kết kinh nghiệm. Dựa trên các nguồn thông tin được công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng, cũng như những thông tin thống kê thị trường và kết quả giao dịch của các thương vụ mua bán nợ đã thực hiện trong thời gian qua, cùng với kênh công bố thông tin từ các cơ quan Nhà nước, tác giả phân tích, đánh giá thực trạng nhằm xác định những hạn chế của thị trường mua bán nợ Việt Nam nhằm hướng đến việc xây dựng một hệ thống giải pháp phát triển thị trường này. 6. Phạm vi nghiêm cứu Nợ trong nền kinh tế là một phạm trù rộng về các loại nợ về nợ vay tín dụng, nợ bảo lãnh, nợ bao thanh toán, nợ tốt, nợ xấu. Trong giới hạn khả năng nghiên cứu, tác giả chỉ xin đi sâu vào một phần nhỏ của việc mua bán nợ, chủ yếu tập trung vào mảng nhu cầu mua bán nợ xấu của ngân hàng và nợ tồn đọng của các doanh nghiệp, sẽ đi sâu vào thực trạng và nhu cầu gia tăng việc mua bán các khoản nợ xấu và nợ tồn đọng, để từ đó cho thấy sự phát triển của thị trường mua bán nợ ngay từ bây giờ là rất cần thiết. 7. Những hạn chế của đề tài iện nay khung pháp lý, cơ sở lý luận và các công trình nghiên cứu về hoạt động mua bán nợ còn khá hạn chế. ặt khác, đối với nền kinh tế nói chung và các chủ thể tham gia nói riêng thì thị trường mua bán nợ chưa được quan tâm tương xứng với tiềm
năng và lợi ích của hoạt động đem lại. Nợ trong nền kinh tế là một phạm trù rộng về các loại nợ về nợ vay tín dụng, nợ bảo lãnh, nợ bao thanh toán, nợ tốt, nợ xấu. Trong giới hạn khả năng nghiên cứu, tác giả chỉ xin đi sâu vào một phần nhỏ của việc mua bán nợ, cụ thể ở đây sẽ đi sâu vào thực trạng và nhu cầu gia tăng việc mua bán các khoản nợ xấu và nợ tồn đọng của doanh nghiệp, để từ đó cho thấy sự phát triển của thị trường mua bán nợ ngay từ bây giờ là rất cần thiết. Số liệu được sử dụng để phân tích trong luận văn phần lớn từ nguồn các bài báo, tạp chí, các ấn phẩm và các báo cáo của các chuyên gia kinh tế cùng với những số liệu chính thống được cung cấp từ phía N NN và Tổng cục thống kê. oạt động mua bán nợ tại Việt Nam chưa thật sự được quan tâm đúng mức nên số liệu tìm kiếm rất hạn chế, do vậy tác giả chưa có cơ sở về sự gia tăng nợ xấu và nợ tồn đọng, đòi hỏi các chủ thể tham gia phải có phương án xử lý thích hợp, và một trong những phương án đó là tham gia vào hoạt động mua bán nợ, từ đó giúp tác giả đánh giá và đưa ra các giải pháp để phát triển thị trường mua bán nợ trong tương lai. 8. Kết cấu của đề tài Đề tài được trình bày thành ba chương sau:  Chương 1: Tổng quan về thị trường mua bán nợ.  Chương 2: Thực trạng thị trường mua bán nợ tại Việt Nam.  Chương 3: Giải pháp phát triển thị trường mua bán nợ tại Việt Nam.
1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG MUA BÁN NỢ 1.1 TỔNG QUAN VỀ HOẠT ĐỘNG MUA BÁN NỢ 1.1.1 Khái niệm mua bán nợ Trong tiếng anh hoạt động mua bán nợ được gọi là ‘’factoring’’. Từ “factor” bắt nguồn từ “factare” trong tiếng Latinh, có nghĩa là “thực hiện” hay “làm”. Công cụ tài chính này xuất hiện từ thế kỷ 18 trước Công nguyên ở Babilonia dưới thời vua Hammurabi và là một phần của những giao dịch mua bán vải vóc trên con đường tơ lụa năm xưa. Khái niệm mua bán nợ phát triển liên tục và ngày nay đã trở nên quen thuộc trong kinh doanh, thương mại, tài chính ngân hàng hay xuất nhập khẩu. Theo từ điển kinh tế (Dictionary of Economic – Christopher Pass & Bryan Lones): “Mua bán nợ là một sự dàn xếp tài chính, qua đó một công ty tài chính chuyên nghiệp (công ty mua nợ - factor firm) mua lại các khoản nợ của một công ty với số tiền ít hơn giá trị của khoản nợ đó. Lợi nhuận phát sinh từ sự chênh lệch giữa tiền thu được của số nợ đã mua và giá mua thực tế của món nợ đó. Lợi ích của công ty bán nợ là nhận được tiền ngay thay vì phải chờ đến lúc con nợ trả nợ, hơn nữa lại tránh được những phiền toái và các chi phí trong việc theo đuổi các con nợ chậm trả”. Theo từ điển thuật ngữ Ngân hàng – Hans Klaus thì “Mua bán nợ là một loại hình tài trợ dưới dạng tín dụng chuyển nhượng nợ. Một công ty chuyển toàn bộ hay một phần khoản nợ cho một công ty tài chính chuyên nghiệp (công ty mua nợ, thông thường là một công ty trực thuộc ngân hàng). Công ty này đảm nhận việc thu các khoản nợ và theo dõi các khoản phải thu để hưởng thủ tục phí và có lúc ứng trước các khoản nợ. Thông thường, công ty mua nợ phải chịu rủi ro mất khả năng thanh toán của món nợ”.
2 Tiến sĩ kinh tế Edward W. Reed và Edward K. Gill cho rằng: “Mua bán nợ là việc mua lại các khoản nợ. Các công ty mua nợ mua các khoản nợ của khách hàng trên cơ sở không truy đòi và tiến hành một số dịch vụ khác ngoài việc ứng trước các khoản nợ. Công ty mua nợ đánh giá mức tín dụng trong hiện tại và tương lai của khách hàng (người bán) và xác lập các hạn mức tín dụng ứng trước. Các khách hàng được yêu cầu gửi trực tiếp cho công ty mua nợ bản sao hoá đơn. Khoản ứng trước thường từ 80% - 90% trị giá hoá đơn. Khoản dự trữ 10% - 20% được công ty mua nợ giữ lại để phòng ngừa hàng trả lại, hàng giao thiếu, hoặc các yêu cầu khác của người mua. Thường thường vào cuối tháng, công ty mua nợ tính toán mức phí thu được trên số dư trên các khoản nợ chưa thu và cấp thêm vốn cho khách hàng”. Qua các khái niệm về mua bán nợ trên đây, chúng ta có thể hiểu: Mua bán nợ là việc chuyển nhượng một phần hoặc toàn bộ khoản nợ trên cơ sở hợp đồng mua, bán nợ, trong đó bên bán nợ chuyển giao quyền chủ nợ tương ứng cho bên mua nợ và nhận thanh toán từ bên mua nợ. Bên mua nợ đảm bảo việc thu nợ, tránh các rủi ro về không trả nợ hoặc không có khả năng trả nợ của người mua. Bên mua nợ có thể trả trước thời hạn toàn bộ hay một phần các khoản nợ của người mua cùng với một khoản hoa hồng tài trợ và phí thu nợ. Mọi rủi ro không thu được đều do người tài trợ gánh chịu. Từ đó hình thành một quan hệ tài chính liên quan tới ba bên gồm bên mua nợ (ngân hàng, tổ chức tài chính, công ty mua nợ), người bán hàng hoá hay cung ứng dịch vụ và người mua hàng hoá hay nhận dịch vụ. Ngoài ra, hoạt động mua bán nợ có thể biến hoá thành một số dịch vụ phụ như quản lý tài khoản phải thu của khách hàng, cung cấp các thông tin kinh tế, tiền tệ, tín dụng và thương mại nhằm tăng thu và giữ tốt mối quan hệ bạn hàng lâu dài. 1.1.2 Sự ra đời của hoạt động mua bán nợ Trong thời đại ngày nay, kinh doanh ngày một phát triển kéo theo sự đa dạng cũng như mức độ phức tạp của mối quan hệ Ngân hàng - Người vay. Không một doanh
3 nghiệp nào tránh khỏi những khoản nợ phát sinh, và điều này đã trở thành một yếu tố tất nhiên trong các hoạt động kinh doanh thường nhật của doanh nghiệp. Các công ty có thể vay vốn từ nhiều nguồn khác nhau để phục vụ cho hoạt động kinh doanh của mình, nhưng vào lúc đó thì tình trạng nợ khó đòi đã trở thành một vấn đề nan giải đối với nhiều doanh nghiệp chủ nợ. Nhiều công ty đang phải đối mặt với mức độ rủi ro tín dụng rất cao, trong đó rủi ro về tổn thất nợ khó đòi là một trong những nhân tố cần được kiểm soát chặt chẽ. Không ít trường hợp, tổn thất do các khoản nợ bị "ngâm" của các công ty liên tục gia tăng, làm suy giảm năng lực cạnh tranh, thậm chí dẫn tới nguy cơ phá sản. Khó khăn nào cũng sẽ có hướng giải quyết. Trong bối cảnh đó, hoạt động mua bán nợ trở thành vị cứu tinh khi nó có thể giải quyết được tình trạng bế tắc về nợ nần, giúp công ty chủ nợ thu hồi vốn để hoạt động. Thường thì trước những khoản nợ xấu khó có khả năng thu hồi được vốn đa số thường nghĩ rằng sẽ bị mất trắng khoản tiền này, may ra thì cũng chỉ thu hồi được một chút nhưng không đáng kể. Vậy nhưng những khoản nợ đó lại đang trở thành những cơ hội làm ăn của một loại hình kinh doanh đặc biệt “Mua bán nợ”. 1.1.3 Các phương thức mua bán nợ Các bên mua bán nợ được lựa chọn một trong hai phương thức sau:  Phương thức mua bán nợ thông qua đấu giá các khoản nợ thực hiện theo quy định của pháp luật về bán đấu giá tài sản.  Phương thức mua bán nợ thông qua đàm phán trực tiếp giữa bên bán nợ và bên mua nợ hoặc thông qua môi giới. Trong việc mua bán nợ này, giá mua nợ, bán nợ là do các bên thỏa thuận trực tiếp hoặc thông qua bên môi giới. Riêng đối với các khoản nợ thuộc nhóm 1 theo quy định hiện hành của cơ quan chủ quản về phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của các tổ chức tín dụng thì giá mua, bán
4 nợ không được thấp hơn giá trị khoản nợ được mua, bán. Đồng thời, giá mua bán nợ là giá mua cao nhất trong trường hợp khoản nợ được bán theo phương thức đấu giá. 1.1.4 Nguyên tắc mua bán nợ Bảo đảm công khai, minh bạch và phản ánh đúng thực trạng khoản nợ. Các bên liên quan đến giao dịch mua, bán nợ phải tự chịu trách nhiệm trong các quyết định liên quan đến giao dịch mua, bán nợ. Đảm bảo an toàn hoạt động của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, phù hợp với quy định của pháp luật. Đảm bảo sự thỏa thuận và tự nguyện giữa bên mua nợ và bên bán nợ, đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia mua, bán nợ. Việc chuyển giao khoản nợ được mua, bán được tiến hành đồng thời với việc chuyển giao các nghĩa vụ của bên nợ và các bên có liên quan đến khoản nợ (kể cả các quyền gắn liền với các bảo đảm cho khoản nợ) từ bên bán nợ sang bên mua nợ. Việc mua bán nợ có liên quan tới các tổ chức, cá nhân nước ngoài và thanh toán bằng ngoại tệ thì các bên mua, bán nợ phải chấp hành các quy định của pháp luật hiện hành về quản lý ngoại hối và các quy định liên quan khác của pháp luật. Một khoản nợ có thể được bán một phần hoặc toàn bộ, bán cho nhiều bên mua nợ và có thể được mua bán nhiều lần. Trường hợp mua, bán nợ lại các khoản nợ đã được mua, bán, thì mỗi lần mua, bán đều phải lập và ký kết hợp đồng mua, bán nợ. 1.1.5 Các bước trong một quá trình thực hiện mua bán nợ Không có một quá trình cụ thể cho một hoạt động mua bán nợ vì quá trình thực hiện này phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như: bản chất của giao dịch, hoạt động kinh doanh của bên mua và bên bán và các yếu tố khác, cần phải được xem xét từ khía cạnh
5 của luật cạnh tranh (như các vấn đề liên quan đến tập trung kinh tế) và luật chứng khoán (nghĩa vụ công bố thông tin). Khi xem xét các bước trong từng giai đoạn của quá trình mua bán nợ, nhìn dưới góc độ của người mua và người bán, thì cần phải hiểu được mong đợi của cả người mua và người bán khi tham tham gia vào quá trình này:  Với người bán: Ưu tiên chính là bán nợ và bán cho người mua có khả năng tiếp tục duy trì hoạt động của DN một cách hiệu quả nhất, tạo ra những khoản đầu tư phù hợp với công việc kinh doanh và giữ được nguồn nhân lực hiện có.  Với người mua: Ngoài lý do chiến lược, còn là để mua nợ với mức giá đúng với giá trị của nó, mức giá này giúp bên mua tạo ra lợi nhuận trong dài hạn cho một khoản đầu tư chiến lược hoặc trong ngắn hạn cho một khoản đầu tư tài chính. Do đó, bên mua luôn quan tâm đến việc làm thế nào để giảm đi những thông tin bất cân xứng giữa người mua và người bán, và gia tăng tính minh bạch cho toàn bộ quá trình. Mục tiêu của hoạt động mua bán nợ là tối thiểu hóa tổn thất rủi ro do các khoản nợ quá hạn mang lại, kinh doanh thu lợi nhuận và thực hiện các mục tiêu xã hội. Do hoạt động mua bán nợ còn khá mới mẻ ở VN, nên việc xây dựng một quy trình mua bán nợ gặp khá nhiều khó khăn, làm sao cho quy trình có thể phù hợp với thực tế ở VN, sau đây là 3 giai đoạn cơ bản trong hoạt động mua bán nợ:  Hoạt động mua nợ: Hàng hóa của các công ty mua bán nợ chủ yếu là các khoản nợ có vấn để của các ngân hàng và tài sản tồn đọng của DN bao gồm cả tài sản và quyền sử dụng đất được sử dụng để bảo đảm cho các khoản nợ. Tiếp nhận để xử lý các khoản nợ và tài sản đã loại trừ không tính vào giá trị DN khi thực hiện chuyển đổi sở hữu. Nợ có thể được xét thành 2 loại: