Luận văn Thạc sĩ Lâm học: Nghiên cứu cơ sở thực tiễn cho quản lý rừng cộng đồng tại huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

----------------

NGUYỄN VĂN DƯƠNG

NGHIÊN CỨU CƠ SỞ THỰC TIỄN CHO QUẢN LÝ

RỪNG CỘNG ĐỒNG TẠI HUYỆN TRÙNG KHÁNH

TỈNH CAO BẰNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ LÂM HỌC

Thái nguyên, năm 2020

ĐẠII HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

----------------

NGUYỄN VĂN DƯƠNG

NGHIÊN CỨU CƠ SỞ THỰC TIỄN CHO QUẢN LÝ

RỪNG CỘNG ĐỒNG TẠI HUYỆN TRÙNG KHÁNH

TỈNH CAO BẰNG

Ngành: Lâm Học

Mã số: 8.62.02.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ LÂM HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS TS: Lê Sỹ Trung

Thái nguyên, năm 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng: Đây là công trình nghiên cứu của chính tôi, các số

liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa từng được ai

công bố trong bất kỳ công trình nào khác và chưa từng sử dụng để bảo vệ một

học vị nào.

Thái Nguyên, ngày tháng năm 2020

Tác giả

Nguyễn Văn Dương

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình thực hiện đề tài và hoàn thành bản luận văn, tôi luôn nhận

được sự giúp đỡ của nhiểu tổ chức và cá nhân. Nhân dịp này tôi xin trân trọng cảm ơn

Ban Giám hiệu, Khoa Lâm học -Trường Đại Học Nông Lâm Thái Nguyên đã tạo điều

kiện cho tôi được theo học chương trình đào tạo tại trường.

Tôi xin trân trọng cảm ơn tập thể cán bộ khoa Khoa Lâm học, Trường Đại học

Nông Lâm Thái Nguyên đã nhiệt tình giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi nhất để tôi

hoàn thành luận văn.

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo hướng dẫn PGS.TS. Lê

Sỹ Trung đã trực tiếp hướng dẫn giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài.

Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã đóng góp công sức, động viên

và giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài này.

Xin chân thành cảm ơn !

Thái Nguyên, ngày tháng năm 2020

Tác giả

Nguyễn Văn Dương

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii

MỤC LỤC ....................................................................................................... iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................... vi

DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................ vii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Sự cần thiết .................................................................................................... 1

2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2

3. Ý nghĩa nghiên cứu ....................................................................................... 2

CHƯƠNG I. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...................... 4

1.1. Một số khái niệm và quan điểm về cộng đồng, lâm nghiệp cộng đồng và

quản lý rừng cộng đồng ..................................................................................... 4

1.1.1 Khái niệm về cộng đồng ............................................................................. 4

1.1.2. Khái niệm về lâm nghiệp cộng đồng .......................................................... 4

1.1.3. Khái niệm về quản lý rừng cộng đồng .................................................... 5

1.2. Các nghiên cứu trên thế giới ...................................................................... 7

1.2.1. Những nghiên cứu về quản lý rừng cộng đồng ....................................... 7

1.2.2. Một số bài học kinh nghiệm về Lâm nghiệp cộng đồng tại một số nước . 9

1.3. Những nghiên cứu ở trong nước .............................................................. 12

1.3.1. Các giai đoạn phát triển rừng cộng đồng ở Việt Nam .......................... 12

1.3.2. Thực trạng quản lý rừng cộng đồng ở Việt Nam .................................. 13

1.3.4. Những thực tiễn tốt của rừng cộng đồng .............................................. 18

1.3.5. Đánh giá chung ..................................................................................... 23

CHƯƠNG II. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........... 25

2.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 25

2.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 25

2.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 25

2.3.1. Nghiên cứu các chính sách của nhà nước liên quan đến quản lý, bảo vệ

và phát triển rừng cộng đồng tại địa phương .................................................. 25

2.3.2. Thực trạng quản lý, bảo vệ, sử dụng rừng và đất rừng cộng đồng tại

địa phương ....................................................................................................... 25

2.3.3. Đánh giá quản lý rừng cồng đồng tại khu vực nghiên cứu ................... 25

2.3.4. Phân tích những thuận lợi, khó khăn và đề xuất một số giải pháp trong

quản lý và bảo vệ rừng cộng đồng tại huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng ... 26

2.4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 26

2.4.1. Lựa chon địa điểm nghiên cứu .............................................................. 26

2.4.2. Phương pháp kế thừa các số liệu thứ cấp .............................................. 26

2.4.3. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp ..................................................... 27

2.4.4. Phương pháp xử lý số liệu ..................................................................... 28

2.4.5. Phương pháp chuyên gia ....................................................................... 28

CHƯƠNG III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................. 29

3.1. Các chính sách của nhà nước liên quan đến quản lý bảo vệ và phát triển

rừng cộng đồng tại địa phương ....................................................................... 29

3.1.1. Chính sách liên quan đến quyền và trách nhiệm của cộng đồng dân cư

thôn tham gia quản lý, phát triển rừng cộng đồng .......................................... 29

3.1.2. Chính sách hưởng lợi liên quan đến quản lý rừng cộng đồng .............. 34

3.2. Thực trạng quản lý, bảo vệ và sử dụng rừng và đất rừng cộng đồng .............. 37

3.2.1. Tình hình quản lý, bảo vệ và sử dụng rừng và đất rừng tại huyện Trùng

Khánh tỉnh Cao Bằng. ..................................................................................... 37

3.2.2. Thực trạng quản lý, sử dụng rừng và đất rừng cộng đồng tại 03 xã

nghiên cứu ....................................................................................................... 41

3.3. Kết quả đánh giá quản lý rừng cộng đồng tại 03 xã nghiên cứu ............. 43

3.3.1. Kết quả đánh giá các bước hình thành và quản lý rừng cộng đồng tại

03 xã ................................................................................................................ 43

3.3.2. Kết quả về sự tham gia của cộng đồng tại khu vực nghiên cứu ........... 46

3.3.3. Tác động của mô hình đến phát triển kinh tế - xã hội - môi trường ..... 48

3.4. Kết quả phân tích khó khăn và đề xuất một số giải pháp quản lý và bảo vệ

rừng cộng đồng tại huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng ................................. 50

3.4.1. Kết quả phân tích những khó khăn trong quá trình quản lý rừng cộng

đồng tại huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng .................................................. 50

3.4.2. Một số giải pháp hình thành, quản lý và sử dụng rừng cộng đồng ....... 52

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 73

1. Kết luận ....................................................................................................... 73

2. Kiến nghị ..................................................................................................... 74

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 75

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

TT TỪ VIẾT TẮT CỤM TỪ ĐƯỢC VIẾT TẮT

LNCĐ 1 Lâm nghiệp cộng đồng

LNXH 2 Lâm nghiệp xã hội

3 GĐGR Giao đất giao rừng

4 UBND Uỷ Ban nhân dân

5 Bộ NN&PTNT Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn

6 Luật BV&PTR Luật bảo vệ và phát triển rừng

7 KTXH Kinh tế xã hội

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1: Diện tích và các loại rừng của huyện Trùng Khánh tỉnh

Cao Bằng ......................................................................................................... 38

Bảng 3.2: Diện tích rừng và đất lâm nghiệp của cộng đồng và UBND xã quản

lý của huyện Trùng Khánh .............................................................................. 40

Bảng 3.3: Diện tích rừng và đất rừng phân theo chủ quản lý của 03 xã

nghiên cứu ....................................................................................................... 41

Bảng 3.4: Kết quả phỏng vấn tình hình biến động tài nguyên rừng cộng đồng

tại 3 xã thuộc khu vực nghiên cứu .................................................................. 42

Bảng 3.5: Mức độ tham gia và nhận thức của người dân

tại khu vực nghiên cứu .................................................................................... 47

Bảng 3.6: Ý kiến của người dân về tác động của rừng cộng đồng

tại khu vực nghiên cứu .................................................................................... 49

Bảng 3.7: Tổng hợp những khó khăn quá trình hình thành, quản lý rừng cộng

đồng tại huyện Trùng Khánh........................................................................... 50

Bảng 3.8. Một số hoạt động khắc phục những nguyên nhân ảnh hưởng đến

công tác quản lý bảo vệ rừng tại huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng ............ 64

MỞ ĐẦU

1. Đặt vấn đề

Trong những năm qua, xu hướng nhận thức về vai trò của cộng đồng

trong quản lý, bảo vệ và phát triển rừng đã có nhiều thay đổi. Thực tế đã chỉ ra

rằng trải qua nhiều thế hệ, những cộng đồng sống trong rừng, phụ thuộc vào

các sản phẩm từ rừng đã đúc kết cho mình những kiến thức bản địa, những

luật tục truyền thống trong quản lý, sử dụng bền vững tài nguyên rừng xung

quanh họ. Những lễ hội truyền thống được tổ chức hàng năm của cộng đồng

thể hiện lòng tin, tín ngưỡng của người dân đối với rừng, sự tôn trọng của họ

với rừng, nơi đã cung cấp những nhu yếu phẩm cần thiết hàng ngày cũng như

cuộc sống tâm linh của họ.

Hơn hai thập kỷ qua Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong phát triển tài

nguyên rừng. Tuy nhiên, trên bình diện chung thì tỷ lệ che phủ rừng vẫn còn ở

mức độ thấp. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng suy thoái rừng ở Việt

Nam. Trong đó việc người dân chưa được trực tiếp tham gia vào công tác

quản lý, bảo vệ rừng là một trong những nguyên nhân quan trọng nhất. Ở

nhiều địa phương chính quyền và các cơ quan chuyên môn chưa có được một

giải pháp hữu hiệu nhằm thúc đẩy, lôi kéo sự tham gia của cộng đồng trong

công tác quản lý, bảo vệ và phát triển tài nguyên rừng. Những kinh nghiệm

bản địa, luật tục và thể chế truyền thống vẫn chưa được nhận diện, nhìn nhận

và sử dụng một cách đúng mức. Song những kinh nghiệm đó vẫn chưa được

vận dụng, phát huy và lồng ghép một cách có hiệu quả với những thể chế và

luật pháp của Nhà nước trong quản lý, bảo vệ và phát triển rừng [20].

Cao Bằng là tỉnh có nhiều tiềm năng về phát triển rừng cộng đồng,

theo số liệu thống kê thì Cao Bằng có đến 24.479 ha đất rừng do cộng đồng

quản lý [2]. Trong vài năm gần đây, xuất phát từ yêu cầu quản lý rừng, Cao

Bằng đã từng bước triển khai các hoạt động giao đất, giao rừng cho cộng đồng

(bản làng, nhóm hộ) để sử dụng ổn định lâu dài vào mục đích lâm nghiệp. Tuy

nhiên, đến nay diện tích rừng được giao cho cộng đồng mới chỉ đạt 1.371,8 ha.

Mặt khác, các mô hình quản lý rừng cộng đồng tại Cao Bằng cũng còn gặp rất

nhiều khó khăn thách thức như: Đòi hỏi sự chỉ đạo và vào cuộc của các ngành

chức năng hay sự cần thiết của việc tìm ra phương thức quản lý hiệu quả, phù

hợp với điều kiện địa phương để người dân có thể yên tâm sinh sống, bảo vệ

và phát triển bền vững những mô hình quản lý rừng này. Xuất phát từ yêu cầu

trên đề tài “Nghiên cứu cơ sở thực tiễn cho quản lý rừng cộng đồng tại

huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng” được thực hiện nhằm tìm ra một số giải

pháp khắc phục những khó khăn trong việc quản lý rừng cộng đồng tại huyện

Trùng Khánh, Cao Bằng.

2. Mục tiêu nghiên cứu

* Mục tiêu chung

Quản lý có hiệu quả và bền vững rừng cộng đồng góp phần vào việc bảo

vệ, phát triển nguồn tài nguyên rừng tại huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng.

* Mục tiêu cụ thể

Đánh giá được thực trạng quản lý rừng cộng đồng tại huyện Trùng

Khánh tỉnh Cao Bằng.

Đánh giá được kết quả và tác động của quản lý rừng cộng đồng tới kinh

tế, xã hội, môi trường tại khu vực nghiên cứu đồng thời đề xuất được một số

giải pháp nhằm tăng cường vai trò của quản lý rừng cộng đồng trong quản lý

tài nguyên rừng.

3. Ý nghĩa nghiên cứu

* Ý nghĩa khoa học

Đề tài là công trình nghiên cứu có tính hệ thống tiềm năng quản lý rừng

cộng đồng ở Cao Bằng. Các kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở cho việc đề xuất

các bước hình thành và quản lý rừng cộng đồng, góp phần vào công tác quản

lý bền vững tài nguyên rừng của huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng nói riêng

và các địa phương khác có điều kiện tự nhiên và xã hội tương tự.

* Ý nghĩa thực tiễn

- Giúp các nhà quản lý tại khu vực nghiên cứu tham khảo đề xuất chính

sách quản lý phù hợp hơn.

- Là tài liệu tham khảo trong quản lý rừng cộng đồng cho các khu vực

có điều kiện sinh thái, xã hội tương đồng.

CHƯƠNG I

TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1. Một số khái niệm và quan điểm về cộng đồng, lâm nghiệp cộng đồng và

quản lý rừng cộng đồng

1.1.1 Khái niệm về cộng đồng

Thuật ngữ “Cộng đồng” được khái niệm khác nhau khi đứng trên quan

điểm, góc nhìn khác nhau:

Theo FAO thì “Cộng đồng” trong khái niệm quản lý rừng cộng đồng, được

giới hạn là tập hợp của các cá nhân trong một thôn bản gần rừng gắn bó chặt chẽ

với nhau qua hoạt động sản xuất, sinh hoạt và đời sống văn hóa - xã hội [11].

Theo (Lê Hồng Phúc, 2007) [8] “Cộng đồng là một tập hợp người với

những đặc trưng về địa lý, chủng tộc, văn hoá, tín ngưỡng nghề nghiệp hoặc

kinh tế xã hội tương tự. Các cộng đồng có thể được định rõ tính chất bởi tính

địa phương, chủng tộc, dân tộc, tuổi tác, nghề nghiệp, lợi ích hay thu nhập

trong những vấn đề đặc biệt hoặc là những ràng buộc chung khác”

1.1.2. Khái niệm về lâm nghiệp cộng đồng

Lâm nghiệp cộng đồng không chỉ giới hạn trong việc trồng cây rừng

trang trại, khu nhà ở hay ven đường mà còn cả tập quán du canh, việc sử

dụng, quản lý rừng tự nhiên và việc cung cấp các sản phẩm cây trồng từ nhiều

nguồn khác nhau [1].

Theo FAO (2000) Lâm nghiệp cộng đồng cũng đề cập đến sự xác định nhu

cầu của địa phương, tăng cường quản lý sử dụng cây cối để cải thiện mức sống

của người dân theo một phương thức bền vững, đặc biệt là cho người nghèo [1].

Theo Arnold, J (1992) [29] đưa ra: Lâm nghiệp cộng đồng là một thuật

ngữ bao trùm hàng loạt các hoạt động gắn kết người dân nông thôn với trồng

rừng cũng như các sản phẩm và lợi ích thu được từ rừng trồng và rừng tự nhiên.

Một số người quan niệm: Lâm nghiệp cộng đồng được gọi là lâm

nghiệp xã hội, vì họ quan niệm lâm nghiệp xã hội như sau:

Wietsum (1994) nêu khái niệm [1]: “Lâm nghiệm xã hội có thể được

xem xét như là một chiến lược phát triển hoặc can thiệp của các Nhà lâm

nghiệp và các tổ chức phát triển khác với mục đích khuyến khích sự tham gia

tích cực của người dân địa phương vào các hoạt động quản lý rừng ở mức độ

nhỏ khác nhau, như là một biện pháp nâng cao điều kiện sống của người dân

địa phương”.

Simon (1994) đã nêu khái niệm [1]: “Lâm nghiệm xã hội là một chiến

lược mà nó tập trung vào giải quyết các vấn đề của người dân địa phương và

duy trì môi trường của khu vực. Vì vậy sản phẩm chính của lâm nghiệp không

chỉ là gỗ đơn thuần mà lâm nghiệp có thể trực tiếp sản xuất nhiều loại hàng

hóa phụ thuộc vào nhu cầu của người dân trong khu vực bao gồm: Chất đốt,

lương thực, thực phẩm, thức ăn gia súc, nước, cảnh quan du lịch...”

Có khá nhiều các khái niệm về lâm nghiệp cộng đồng tuy nhiên có thể

hiểu một cách khái quát như sau: LNCĐ là quá trình Nhà nước giao rừng và

đất rừng cho cộng đồng để họ quản lý, bảo vệ và phát triển rừng, đất rừng

theo hướng bền vững nhằm góp phần cải thiện sinh kế của cộng đồng ngày

một tốt hơn [1].

1.1.3. Khái niệm về quản lý rừng cộng đồng

Khái niệm quản lý rừng cộng đồng lần đầu tiên được tổ chức FAO đưa

ra vào năm 1978 trong hội nghị lâm nghiệp thế giới đó là “tất cả các hoạt

động lâm nghiệp mà cộng đồng người dân tham gia, bao gồm những hoạt

động nhỏ lẻ ở các khu vườn, đến thu hái các sản phẩm lâm nghiệp cho nhu

cầu cuộc sống của người dân và đến việc trồng cây ở các trang trại cây hàng

hoá, sản xuất chế biến các sản phẩm lâm nghiệp ở quy mô hộ gia đình, hợp

tác xã để tăng thu nhập cho những cộng đồng sống trong rừng”. Tổ chức

Fern (2005) lại đưa ra một khái niệm cô đọng và đơn giản hơn đó là "tiến

trình quản lý, bảo vệ và phát triển rừng dựa vào những kiến thức bản địa, cấu

trúc truyền thống, những lễ hội và luật tục của cộng đồng”. Hoạt động quản

lý rừng cộng đồng bao gồm cả các hoạt động của cá nhân và cộng đồng liên

quan đến rừng, đến quản lý, bảo vệ và phát triển rừng [1].

Thực ra, khó có một định nghĩa nào đầy đủ có thể phản ánh được thực

tế của việc quản lý rừng cộng đồng mà nguyên nhân chủ yếu là do điều kiện

tự nhiên, kinh tế, xã hội ở mỗi nơi một khác nhau. Từ đó các hình thức quản

lý rừng cộng đồng cũng trở nên rất khác nhau. Ngoài ra, việc quản lý rừng

cộng đồng không chỉ đóng khung trong các hoạt động của cộng đồng mà nó

liên quan đến nhiều bên tham gia như các nhà lập định chính sách, các tổ chức

chính phủ, phi chính phủ, các cơ quan tài trợ và các nhà khoa học. Sự tham

gia của các tổ chức này ít nhiều cũng có tác động đến tiến trình quản lý, bảo

vệ rừng cũng như điều kiện kinh tế, xã hội của các cộng đồng [1].

Mặc dù không có một định nghĩa hoàn toàn chính xác về quản lý rừng

cộng đồng, nhưng không vì thế mà tiến trình của phát triển rừng cộng đồng

trên thực tế lại giảm đi. Các hoạt động quản lý rừng cộng đồng đã được người

dân thực hiện hàng trăm năm trước đây, công bằng mà nói thì hoạt động quản

lý rừng cộng đồng đã được người dân thực hiện trước tất cả những khái niệm

về rừng cộng đồng được các nhà khoa học nhắc tới. Hiệu quả về mặt sinh

thái, xã hội của các khu rừng cộng đồng đã chỉ ra rằng quản lý rừng cộng

đồng là một trong những hoạt động mang tính logíc và hiệu quả nhất trong

việc tìm ra những nguyên lý, những chiến lược cơ bản về quản lý, bảo vệ và

phát triển tài nguyên rừng [1].

1.2. Các nghiên cứu trên thế giới

1.2.1. Những nghiên cứu về quản lý rừng cộng đồng

Phương thức quản lý rừng cộng đồng bắt đầu được nhận diện vào

những năm đầu của thập kỷ 70, khi mà hạn hán ở châu Phi và lũ lụt ở Châu Á

đã làm cho tài nguyên rừng bị suy giảm một cách nghiêm trọng. Nhiên liệu và

chất đốt cho các cộng đồng nông thôn trở nên ngày càng khó khăn. Chính tại

thời điểm này các kinh nghiệm về quản lý rừng cộng đồng ở Ấn Độ (mô hình

lâm nghiệp xã hội), Hàn Quốc (mô hình vườn cây cấp bản), Thái Lan (mô

hình rừng cấp bản) và ở Tanzania (trồng rừng cấp bản) đã được các nhà khoa

học trên thế giới đặc biệt chú ý và chúng được coi như là một giải pháp nhằm

phát triển rừng và giải quyết vấn đề chất đốt ở nông thôn. Đến những năm

cuối thập kỷ 70 thì khái niệm về quản lý rừng cộng đồng đã được thừa nhận

một cách rộng rãi trên toàn thế giới. Năm 1978 đại hội thế giới về lâm nghiệp

đã lấy tiêu đề là “rừng cho cộng đồng” nhằm tôn vinh và thúc đẩy các hoạt

động rừng cộng đồng Arnold, J (1992) [29] [1].

Trong thập kỷ 80 các dự án phát triển rừng cộng đồng được mở rộng ra

khắp nơi trên thế giới, đặc biệt là ở Ấn Độ và Nepal. Tên gọi về rừng cộng

đồng cũng có những thay đổi như “cùng quản lý rừng – Join Forest

Management”; “lâm nghiệp xã hội – Social Forestry”, “quản lý rừng dựa vào

cộng đồng – Community Based Forest Management” … Tuy nhiên về bản

chất của các hoạt động quản lý rừng cộng đồng vẫn không thay đổi, đó là quá

trình lấy người dân làm trung tâm trong quản lý, bảo vệ và phát triển rừng.

Cuối những năm 80 và thập kỷ 90, các nhà khoa học tập trung nhiều hơn về

nghiên cứu thể chế trong quản lý rừng cộng đồng, kể cả những thế chế truyền

thống và thể chế của nhà nước, nhằm tạo hành lang pháp lý cho sự phát triển

rừng cộng đồng. Trong giai đoạn này các khái niệm về quyền sở hữu được

đưa ra để thảo luận một cách rộng rãi, bao gồm sở hữu nhà nước, sở hữu tư

nhân, sở hữu cộng đồng và sử dụng tự do. Đã có lúc khái niệm rừng cộng

đồng bị phê phán một cách kịch liệt theo cách nhìn nhận của Hardin trong “Bi

kịch của sở hữu chung” (1968) [31] cho rằng phương thức sở hữu cộng đồng

về rừng là đồng nghĩa với sử dụng tự do. Đó là hình thức sử dụng mà mọi

thành viên đều muốn lợi dụng của chung để tối đa hoá lợi ích cho mình, vì thế

rừng bị khai thác một cách kiệt quệ [1].

Trái ngược với Hardin (1968) [31], Arnold, J (1978) [29] lại cho rằng

rừng cộng đồng mang lại hiệu quả lớn trong phát triển rừng và phát triển cộng

đồng. Ông nhấn mạnh rằng rừng cộng đồng phải là một hợp phần không thể

thiếu trong phát triển nông thôn, mà mục tiêu chủ yếu là nhằm giúp đỡ những

cộng đồng nghèo tự duy trì và phát triển cuộc sống của họ … Vì thế, rừng cho

phát triển cộng đồng phải là rừng của người dân, cho người dân và phải có sự

tham gia của người dân trong quản lý và phát triển. Với cách nhìn như vậy thì

Arnold đã chỉ ra 3 mục tiêu cơ bản của rừng cộng đồng là (1) cung cấp nhiên

liệu và những nhu yếu phẩm khác nhằm phục vụ cho những nhu cầu cơ bản

của cộng đồng, (2) cung cấp bền vững nguồn lương thực và môi trường sống

cho một quá trình sản xuất lương thực liên tục, và (3) tạo nguồn thu nhập, giải

quyết công ăn việc làm cho người dân địa phương [1].

Burda (1997) cũng đã nhìn nhận về quản lý rừng cộng đồng rằng [30]:

“Những người dân sống lâu ở trong rừng có những kiến thức đặc biệt

về sinh thái bản địa và những ảnh hưởng dài hạn về mặt xã hội, môi trường

của rừng đến cuộc sống của họ. Sự tập trung hoá trong hệ thống quản lý

quan liêu thiếu đi sự linh động và khả năng thích ứng với những điều kiện

thực tiễn của các địa phương khác nhau.

Trong khi đó quản lý rừng cộng đồng giúp cho con người sống gần gũi

hơn với thiên nhiên và từ đó lập ra những thiết chế, kế hoạch nhằm quản lý và

sử dụng rừng một cách hiệu quả hơn. Quản lý rừng cộng đồng đã tạo ra một

hệ thống nhạy bén để nhanh chóng đưa ra những quyết định và hành động

nhằm thích ứng với những thay đổi của điều kiện cụ thể. Các quyết định này

nhằm đáp ứng lợi ích của toàn thể cộng đồng, những người chịu trách nhiệm

trực tiếp trong việc đưa ra những quyết định đó”.

Herb (1991) cũng đã đưa ra những lập luận nhằm ủng hộ quản lý rừng

cộng đồng rằng “quản lý rừng bởi cộng đồng tạo ra những cơ hội để tìm kiếm

các giải pháp mà ở hệ thống tập trung quyền lực không có được. Cộng đồng

là nơi mà các hoạt động được thực tế diễn ra, và kế hoạch được xác lập hàng

ngày. Quá trình lập kế hoạch và hành động được lồng ghép một cách có trách

nhiệm bởi vì chúng được thực hiện ở tại một nơi và bởi cùng một cộng đồng” [1].

Bất chấp những tranh luận thì rừng cộng đồng vẫn phát triển một cách

tự nhiên và nhanh chóng. Rất nhiều nơi trên thế giới nó đã được chấp nhận

rộng rãi và được xem như một chiến lược quan trọng trong quản lý, bảo vệ và

phát triển tài nguyên rừng.

1.2.2. Một số bài học kinh nghiệm về Lâm nghiệp cộng đồng tại một số nước

Ở Nêpan, LNCĐ mới xuất hiện nổi bật là sự tham gia của người dân

vào quản lý rừng. Ngày nay LNCĐ trở thành nguồn thu nhập và cơ hội tạo

việc làm, cải thiện đời sống của các cộng đồng nông thôn. Với sự hỗ trợ tài

chính và kỹ thuật của nhiều tổ chức phi chính phủ và tổ chức tài trợ quốc tế,

chương trình này đã được thực thi ở toàn quốc và phần lớn chương trình đã

thành công trong giai đoạn này [1].

Ở Ấn Độ, hình thức “đồng quản lý rừng” đang được mở rộng nhanh

chóng bởi cải cách thể chế trong chính sách về rừng đang được thực thi với dấu

hiệu rõ nhất là phi tập trung hóa và dân chủ hóa quản lý nguồn tài nguyên.

D’Silva (1997) tin rằng chương trình “đồng quản lý rừng” tuy còn ở giai đoạn

đầu – giai đoạn chuyển việc bảo vệ rừng từ sự kiểm soát của Nhà nước sang

việc kiểm soát của cộng đồng. Ấn Độ đang thực hiện bước cải cách thể chế tổ

chức mặc dù các vấn đề đặt ra cho việc cải cách thì còn xa mới đạt tới [1].

Ở Bănglađét, vấn đề xây dựng chiến lược, thể chế với sự trợ giúp của

lâm nghiệp xã hội đã nổi lên từ những năm 1967. Sự phản ứng rất hạn chế của

Chính phủ về xác định quyền sử dụng đất và tài nguyên thiên nhiên, cái chính

là không an toàn một cách phổ biến, đã làm suy yếu quản lý lâm nghiệp cộng

đồng. Những vấn đề pháp lý không tìm được câu trả lời như quyền chiếm hữu

không chắc chắn và mâu thuẫn giữa tư nhân và sở hữu công về rừng, đất

rừng, quyền quản lý đất đai theo truyền thống xảy ra bởi sự kiện những người

sống về đất, những người thiếu đất và việc dân chủ hóa là nguyên nhân chính

của việc phá hoại nguồn tài nguyên rừng và mất đa dạng sinh học. Sự thiếu tin

tưởng giữa người dân địa phương với cơ quan lâm nghiệp, thiếu chính sách

minh bạch để thực thi quản lý xã hội và quản lý rừng có người dân tham gia

cũng là nguyên nhân dẫn đến mất rừng [1].

Tại Srilanka, từ năm 1982 đến 1988 pha 1 của Dự án LNCĐ do ADB

tài trợ cho Cục Lâm nghiệp Srilanka đã tạo cơ hội tiếp cận kinh nghiệm có

người dân tham gia trong quản lý rừng. Quá trình này được thực thi không

đem lại lợi ích nào về kiến thức địa phương và sự phản ứng hạn chế tới nguồn

tài nguyên địa phương, nhận biết nhu cầu và các ưu tiên. Sự thiếu vắng tổ

chức cộng đồng được ủy quyền để quyết định việc giao đất rừng cho trồng

trọt và với một số lượng rất hạn chế của cán bộ Bộ Lâm nghiệp đã dẫn đến

việc kiểm soát lỏng lẻo việc chuyển đổi đất rừng sang đất nông nghiệp trong

toàn quốc. Năm 1995, Chính phủ Srilanka đã đưa ra một kế hoạch tổng quan

lâm nghiệp mới, trong đó đề ra việc tăng độ che phủ rừng, tăng năng suất

nhằm đáp ứng các nhu cầu hiện tại và tương lai, nâng cao mức sống, kinh tế

của người dân địa phương cũng như toàn dân tộc. Rừng thuộc sở hữu Nhà

nước phải quản lý theo nguyên tắc bền vững về sinh thái. Ngày nay các

chương trình đồng quản lý rừng thông qua sự tham gia của người dân đang

được thực thi [1].

Tại Philipin, việc chuyển đổi lâm nghiệp công đồng của Philipin có thể

chia làm 3 giai đọan. Giai đoạn đầu tiên là khai phá (1971-1980); giai đoạn

thứ hai là củng cố và hợp nhất (1982-1989) và giai đoạn thứ 3 là mở rộng và

thể chế hóa. Trong giai đoạn khai phá về quản lý lâm nghiệp cộng đồng, trồng

rừng và trồng cây công cộng là khuynh hướng chính của LNCĐ thông qua sự

tham gia của người dân địa phương. Việc hợp nhất chương trình LNXH và

LNCĐ là chương trình chủ yếu trong giai đoạn thứ 2 và tăng trưởng rừng

cộng đồng trong giai đoạn 3. Người dân trở thành đối tác, người quản lý và

người chủ của các nguồn tài nguyên rừng. Quản lý rừng trên cơ sở cộng đồng

là thông qua hợp đồng thuê quyền sử dụng bằng việc tăng cường bảo vệ, quản

lý, phục hồi và phát triển rừng. Các tổ chức của người dân đang làm việc trên

diện tích này với quyền sử dụng an toàn trong 25 năm. Quyền 25 năm với

rừng tạo ra cơ hội để bảo vệ, quản lý và bán các sản phẩm rừng ở các rừng

cộng đồng của họ [1].

Ở Thái lan, Wasi (1997) cho rằng lâm nghiệp cộng đồng là một nhân tố

trợ giúp cho việc phát triển xã hội dân sự ở Thái Lan. Các cộng đồng có đòi

hỏi rất lớn được tham gia vào quản lý các nguồn tài nguyên địa phương của

họ do một diện tích rừng lớn đã bị mất bởi việc khai thác gỗ hợp pháp trong

những thập kỷ trước đây. Vandergeets (1996) nhận thấy rằng khai thác rừng ở

Thái Lan đã bị cấm từ năm 1989, Cục Lâm nghiệp Hoàng gia Thái Lan đã

chuyển các mục tiêu từ quản lý khai thác gỗ sang mở rộng bảo tồn rừng.

Quyền của các cộng đồng địa phương quản lý các nguồn tài nguyên của họ đã

trở thành mục tiêu chính của nhiều tổ chức phi chính phủ và cơ quan nghiên

cứu. Gỵmour và Fisher (1997) nhận xét rằng các họat động quản lý rừng cộng

đồng có liên quan đến việc mở rộng trồng rừng trên diện tích đã mất rừng, ở

mức độ nào đó khá hơn là việc phối hợp quản lý hoặc chuyển giao việc kiểm

soát cho các cộng đồng [1].

1.3. Những nghiên cứu ở trong nước

1.3.1. Các giai đoạn phát triển rừng cộng đồng ở Việt Nam

Theo James Bampton (2013) [5] lịch sử phát triển rừng cộng đồng ở

Việt Nam gồm 5 giai đoạn sau:

Giai đoạn 1: Trước năm 1950 là sự trỗi dậy và sụp đổ của chế độ phong

kiến và thực dân cũng như việc tìm kiếm sự thống nhất bản sắc quốc gia. Điều

đáng trách nhất trong ngành lâm nghiệp ở giai đoạn này là sự thụt lùi trong

việc hỗ trợ những cơ chế quản lý rừng địa phương.

Giai đoạn 2: Từ năm 1950 đến 1977: Giai đoạn “tiền độc lập” là giai

đoạn củng cố và phát triển có kế hoạch. Nhà nước trở thành tác nhân của sự

thay đổi đã quốc hữu hóa rừng và đất rừng. Trong giai đoạn này đã chứng

kiến sự chấm dứt những hỗ trợ cho các quản lý rừng địa phương.

Giải đoạn 3: Từ năm 1978 đến 1991 là giai đoạn chứng kiến sự quan

tâm nhiều hơn đến nạn nghèo đói ở nông thôn, nạn tàn phá rừng nhanh chóng

và những vấn đề môi trường khác. Tiếp theo hội nghị lâm nghiệp thế giới năm

1978, đã có một sự phục hồi lại những hỗ trợ cho những cơ chế quản lý địa

phương, lâm nghiệp cộng đồng chủ yếu do những nhà tài trợ từ bên ngoài

thúc đẩy.

Giai đoạn 4: Từ năm 1992 đến 2006 là thời kỳ điều chỉnh cơ cấu, khắc

khổ, giải phóng thị trường và toàn cầu hóa. Nó dẫn đến sự tập chung nhiều

hơn tới các vấn đề xã hội và môi trường và đến năm 2000 là dự thiết lập nên

những mục tiêu Thiên nhiên kỷ. Trong thời gian đó có những thay đổi khá rõ

về quan điểm đối với các mỗi liên kết giữa quản lý rừng, bảo tồn và phát

triển. Đặc biệt trong lâm nghiệp có thêm nhiều chính sách ủng hộ lâm nghiệp

cộng đồng. Nhưng cũng trong giai đoạn này mối quan tâm từ bên ngoài đến

những mục tiêu cao hơn đã thu hút sự hỗ trợ của các nhà tài trợ ra khỏi ngành

tài nguyên thiên nhiên kể cả rừng và như vậy không còn sự hỗ trợ trực tiếp

cho việc quản lý rừng theo phân quyền.

Giai đoạn 5: Bắt đầu từ Hội nghị Bali 2007 đến nay. Vấn đề tàn phá

rừng được đưa vào Chương trình Nghị sự của Biến đổi khí hậu đã dãn đến

một sự phục hồi lại sự hỗ trợ từ các nhà tài trợ bên ngoài cho ngành lâm

nghiệp như thông qua các Chương trình REDD và REDD+.

1.3.2. Thực trạng quản lý rừng cộng đồng ở Việt Nam

Ở Việt Nam rừng cộng đồng được hình thành từ lâu đời và đang trở thành

một phương thức quản lý rừng có hiệu quả được nhà nước quan tâm, khuyến

khích phát triển. Công tác giao rừng, giao đất lâm nghiệp cho cộng đồng được

thực hiện thí điểm tại các tỉnh Hòa Bình, Thừa Thiên Huế và Đắc Nông từ năm

2005. Hiện nay mô hình này đang được nhân rộng và Cao Bằng là một trong

những địa phương đang từng bước thực hiện công tác này.

Tính đến 31 tháng 12 năm 2007 [4] Cả nước có 10.006 cộng đồng dân

cư thôn, chủ yếu là các cộng đồng các đồng bào dân tộc ít người, đang quản

lý và sử dụng 2.792.946,3 ha rừng và đất trống đồi trọc (gọi chung là đất lâm

nghiệp) để xây dựng và phát triển rừng, trong đó: 1.916.169,2 ha đất có rừng

(chiếm 68,6%) và 876.777,1 ha đất trống đồi trọc (chiếm 31,4%). Diện tích

đất lâm nghiệp do cộng đồng quản lý nêu trên chiếm 17,20% diện tích đất quy

hoạch cho mục đích lâm nghiệp trên toàn quốc (16,24 triệu ha); diện tích đất

lâm nghiệp có rừng do cộng đồng quản lý chiếm 15% tổng diện tích rừng của

cả nước (12.873.815 ha) [7].

Trong diện tích đất lâm nghiệp có rừng do cộng đồng quản lý và sử dụng

thì rừng tự nhiên chiếm tuyệt đai đa số lên đến 96%, rừng trồng chỉ chiếm có

4%. Cộng đồng quản lý chủ yếu rừng phòng hộ, đặc dụng (71%), rừng sản xuất

chỉ chiếm 29% [4].

Nếu xét về vùng địa lý, vùng Tây Bắc có tỷ lệ rừng cộng đồng cao nhất với

1.893.300,9 ha, chiếm 67,8% so với tổng diện tích đất lâm nghiệp do cộng đồng

quản lý trên cả nước. Tiếp đến là các vùng Đông Bắc 760.131,1 ha, vùng Tây

Nguyên 62.422,3 ha và Bắc Trung Bộ 58.541,7 ha. Các vùng còn lại diện tích

đất lâm nghiệp giao cho cộng đồng chiếm một tỷ lệ nhỏ. Một số tỉnh không có

diện tích rừng và đất rừng giao cho cộng đồng quản lý bảo vệ. (Cục Lâm nghiệp,

năm 2008, Tổng hợp báo cáo rừng cộng đồng của 37 tỉnh, thành phố) [7]

Qua việc giao rừng cho cộng đồng đã tạo công ăn việc làm cho người

dân trong cộng đồng, phát huy được các luật tục tích cực tại địa phương.

Thông qua việc thực hiện các quy định bảo vệ rừng do người dân cùng nhau

xây dựng lên. Cả cộng đồng đoàn kết nhất trí trong việc quản lý bảo vệ rừng,

hạn chế tình trạng khai thác rừng, phát rừng làm nương rẫy, săn bắn, bẫy bắt

động vật hoang dã trong cộng đồng được hạn chế. Rừng sinh trưởng, phát

triển tốt hơn, góp phần bảo vệ môi trường sinh thái, duy trì nguồn nước,

chống xói mòn sạt lở đất, giảm thiểu các thiệt hại do thiên tai gây ra. Các khu

rừng được cộng đồng bảo vệ theo tập quán, phong tục và truyền thống, như

các khu rừng thiêng được bảo vệ nghiêm ngặt, không xảy ra tình trạng chặt phá,

xâm lấn. Mọi người trong cộng đồng tự giác nhắc nhở nhau cùng bảo vệ khu

rừng khỏi sự tác động từ bên ngoài [21].

Cho đến nay chưa có đánh giá hiệu quả của quản lý rừng cộng đồng trên

phạm vi cả nước nhưng căn cứ vào một số nghiên cứu ban đầu và ý kiến của

các địa phương cho thấy [7]:

- Nhiều nơi rừng cộng đồng được bảo vệ và phát triển tốt. Những nơi

rừng được giao cho cộng đồng quản lý hầu như rừng không bị chặt phá. Hiện

tượng phá rừng làm nương rẫy, khai thác lâm sản trái phép giảm hẳn. Rừng

sinh trưởng, phát triển tốt hơn.

- Bước đầu rừng cộng đồng đã góp phần xóa đói giảm nghèo, nâng cao

đời sống người dân, giúp họ có việc làm, tăng thêm thu nhập, đáp ứng nhu

cầu lâm sản chung cho cộng đồng và một số thành viên trên cơ sở có sự đồng

thuận của cả cộng đồng. Như việc một bộ phận dân cư trong cộng đồng tham

gia trực tiếp vào công tác tuần tra, bảo vệ, phát triển rừng được trả tiền công

lao động, giúp họ có thể trang trải chi tiêu, giải quyết một phần khó khăn

trong cuộc sống. Cộng đồng dân cư có thể làm nông lâm kết hợp hoặc trồng

các loài cây lâm sản xen với cây lâm nghiệp hoặc trồng dưới tán rừng giúp

tăng thu nhập cho người làm nghề rừng. Với rừng đã thành thục thì phần lớn

các loại lâm sản ngoài gỗ và trong một số trường hợp thì các cây gỗ lớn thành

thục sẽ được khai thác phục vụ cho nhu cầu của cộng đồng.

- Tiết kiệm các chi phí cho nhà nước. Hiện nay kinh phí cho quản lý

rừng cộng đồng hầu như không có hoặc nếu có thì cũng rất ít nhưng rừng

cộng đồng vẫn được bảo vệ tốt, hiệu quả cao hơn so với một số phương thức

quản lý khác. Có thể nói đây là một trong những mô hình quản lý bảo vệ và

phát triển rừng hiệu quả.

- Góp phần khôi phục truyền thống văn hóa, phong tục tập quán tốt đẹp

của cộng đồng. Thông qua việc quản lý rừng cộng đồng, có sự giúp đỡ và

hướng dẫn của các cơ quan chức năng, các tổ chức đã góp phần thúc đẩy việc

xây dựng và thực hiện quy chế quản lý bảo vệ rừng ở cộng đồng, thực hiện

quy chế dân chủ ở cơ sở, khôi phục truyền thống văn hóa tốt đẹp cũng như

các hương ước, quy định tiến bộ của cộng đồng. (Cục Lâm nghiệp, năm 2008,

Tổng hợp báo cáo rừng cộng đồng của 37 tỉnh, thành phố) [4].

1.3.3. Các loại hình quản lý rừng cộng đồng đang tồn tại ở trong nước

Ở Việt Nam cả trên phương diện về lý thuyết và thực tế thì các hoạt

động quản lý rừng cộng đồng đã và đang được công nhận. Luật quản lý, bảo

vệ và phát triển rừng năm 2004 đã xác nhận quyền sở hữu của cộng đồng đối

với rừng và từ đó đã có những quy định về giao rừng cho cộng đồng dân cư

thôn bản. ở các vùng cao, đặc biệt là các vùng dân tộc thiểu số đều có các

hoạt động quản lý rừng cộng đồng thông qua các khu “rừng thiêng”, “rừng

ma”, “rừng mó nước” ... Các khu rừng này được người dân quản lý, bảo vệ

một cách khá chặt chẽ và có hiệu quả. Có 4 loại hình quản lý rừng cộng đồng

được nhận dạng ở Việt Nam bao gồm [28]:

Rừng truyền thống (cộng đồng tự công nhận)

Đây là loại hình rừng cộng đồng được xây dựng dựa trên niềm tin, tín

ngưỡng của người dân vào rừng. Loại hình rừng này đã được hình thành từ

lâu đời và trải qua nhiều thế hệ. Về mặt pháp lý, loại hình rừng này chưa có

quyền sử dụng đất và sở hữu tài nguyên rừng cũng chưa được xác lập. Tuy

nhiên, trong tiềm thức của cộng đồng thì họ vẫn coi đây là rừng của họ. Chính

vì vậy rừng được quản lý rất chặt chẽ và nghiêm túc thông qua các luật tục,

quy định truyền thống của cộng đồng. Phần lớn cộng đồng quản lý, bảo vệ

rừng không vì mục đích kinh tế mà chủ yếu là vì mục đích tín ngưỡng và sinh

tồn (Nguyễn Xuân Quát, 2004). Tuỳ từng vùng sinh thái, cộng đồng dân tộc

mà loại hình rừng cộng đồng này có tên gọi khác nhau như: rừng đầu nguồn,

rừng mó nước, rừng bến nước, rừng ma, rừng thiêng, rừng thổ công đình

chùa, rừng dòng họ …

Rừng thôn bản

Về mặt xuất xứ, những khu rừng này tiền thân là những rừng làng, rừng

bản, được thành lập từ trước khi có Luật bảo vệ và phát triển rừng. Đây phần

lớn là những khu rừng phòng hộ đầu nguồn, rừng đặc dụng và rừng tái sinh

phục hồi. Những khu rừng này được hình thành chủ yếu dựa trên những nhu

cầu thực tế của người dân địa phương như bảo vệ nguồn nước cho sinh hoạt,

tưới tiêu, nhu cầu về củi đun, thức ăn và các sản phẩm phụ thu hái ở trong rừng.

Kể từ khi có luật bảo vệ và phát triển rừng, và đặc biệt sau khi có sự đầu tư của

dự án 327 và 661 thì các khu rừng này thuộc quyền sở hữu của nhà nước và

được giao khoán cho cộng đồng quản lý, bảo vệ theo nghị định 01/CP, hoặc nghị

định 178/CP.

Về hình thức tổ chức quản lý, thông thường loại hình rừng này có ban

quản lý rừng cấp thôn bản (hoặc là tổ bảo vệ). Khi chưa có sự đầu tư của nhà

nước thì người dân trong thôn bản tự đóng góp tiền hoặc lương thực để hỗ trợ

cho tổ bảo vệ này. Khi có sự đầu tư của nhà nước thì kinh phí cho tổ bảo vệ

được trích từ khoản ngân sách mà nhà nước đầu tư. (Nguyễn Bá Ngãi, năm

2009, Quản lý rừng cộng đồng ở Việt Nam) [7]

Rừng nhóm hộ

Đây là loại hình rừng được thành lập dựa trên sự liên kết của các hộ gia

đình, phần lớn là những khu rừng sản xuất. Các hộ gia đình được nhà nước

giao (hoặc khoán) rừng theo nghị định 02, 163, hoặc 178 nhưng do diện tích

nhỏ lẻ và thiếu nhân công vệ nên các hộ gia đình có xu hướng liên kết lại với

nhau để thuận tiện hơn trong quá trình trình chăm sóc, bảo vệ và kinh doanh

rừng. Cũng có những nơi (như ở huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh) các hộ gia đình

liên kết với nhau và thành lập hợp tác xã lâm nghiệp để quản lý, bảo vệ. Đây

cũng là bước đi sáng tạo của người dân trong quản lý, phát triển và kinh doanh

rừng. (Nguyễn Bá Ngãi, năm 2009, Quản lý rừng cộng đồng ở Việt Nam) [7]

Rừng cộng đồng được xã giao

Loại hình rừng này thực chất là rừng của nhà nước, được thực hiện theo

quy định của nghị định 245/CP về phân cấp quản lý rừng. Đây chủ yếu là

những phần rừng đã hết thời hạn đầu tư của dự án 327 và 661 nhưng chưa

giao lại được cho người dân theo nghị định 163 hay 178. Lý do có thể do trữ

lượng và chất lượng rừng quá thấp, hoặc do những khu rừng này ở những nơi

quá xa xôi, hẻo lánh, điều kiện quản lý, bảo vệ gặp nhiều khó khăn. Hoặc

cũng có thể là do chính quyền và các ban ngành chưa hoàn toàn tin tưởng vào

khả năng của người dân trong quản lý, bảo vệ và phát triển rừng. So với 3 loại

hình rừng cộng đồng ở trên thì loại hình rừng này hiện đang gặp nhiều khó

khăn trong quản lý, bảo vệ vì cơ chế quản lý của nó chưa thật sự rõ ràng.

(Nguyễn Bá Ngãi, năm 2009, Quản lý rừng cộng đồng ở Việt Nam) [7].

1.3.4. Những thực tiễn tốt của rừng cộng đồng

+ Quy hoạch sử dụng đất

Phương pháp quy hoạch sử dụng đất có sự tham gia của người dân

được giới thiệu ở Việt Nam từ giữa thập kỷ 90. Các công cụ đánh giá nông

thôn có sự tham gia của người dân (PRA) được sử dụng để người dân quy

hoạch như đắp sa bản, khảo sát tuyến, điều tra điểm, phỏng vấn .... Nhiều dự

án Quốc tế tại Việt Nam như: Dự án Quy hoạch sử dụng đất và giao đất lâm

nghiệp có sự tham gia của người dân tại Quảng Ninh của FAO/Italy, Dự án

Phát triển Lâm nghiệp xã hội Sông Đà của GTZ/CHLB Đức và nhiều dự án của

các tổ chức khác như KFW, SNV, ADB FSP, ADB/PPTA 3818... đó thử nghiệm

phương pháp quy hoạch sử dụng đất có sự tham gia của người dân .

Bản quy hoạch sử dụng đất lâm nghiệp cấp xã tỉ lệ 1:10.000 được

người dân cùng tham gia xây dựng phải phân định rõ trên thực địa và trên bản

đồ 3 loại rừng: rừng đặc dụng, rừng phòng hộ và rừng sản xuất; phân định rõ

đối tượng đất và rừng để giao cho các chủ thể được nhận đất và rừng, rừng đó

có rừng được quy hoạch là rừng cộng đồng và sẽ được giao hoặc hợp đồng sử

dụng cho cộng đồng.

+ Giao đất giao rừng (GĐGR) cho cộng đồng

GĐGR cho cộng đồng được thực hiện dựa trên 2 cơ sở quan trọng, đó

là bản quy hoạch sử dụng đất và kế hoạch quản lý rừng cộng đồng. Phương

pháp GĐGR có sự tham gia của người dân được áp dụng. Ví dụ, từ 2001 đến

2003, tỉnh Sơn La tiến hành giao đất lâm nghiệp trên địa bàn của 170 xã với

kết quả như sau: giao 140.468 ha cho 48.684 hộ; 367.060 ha cho 2.021 cộng

đồng dân cư thôn; 31.014 ha cho 4.168 nhóm hộ; 120.374 ha cho 1.742 tổ

chức. Như vậy, 4 đối tượng nói trên được GĐGR lâu dài, được cấp sổ đỏ và

được quyền hưởng lợi. Kết quả cũng cho thấy ngoài hộ gia đình, các đối

tượng trên đều thực hiện tốt nhiệm vụ quản lý, bảo vệ, khai thác, sử dụng và

phát triển rừng. Không có bất cứ biểu hiện nào cho thấy cộng đồng, nhóm hộ

yếu kộm rừng việc quản lý rừng như nhiều người cũng nghi ngờ về tính pháp

lý, khả năng của cộng đồng và nhóm hộ trong quản lý rừng. Thậm chí ở nhiều

nơi, rừng do cộng đồng quản lý cũng được khôi phục và bảo vệ tốt hơn rừng

của hộ gia đình như tại bản Nà Ngà của xã Chiềng Hặc, tỉnh Sơn La. (Nguyễn

Bá Ngãi, năm 2009, Quản lý rừng cộng đồng ở Việt Nam) [7]

+ Lập kế hoạch quản lý rừng cộng đồng

Dựa vào bản quy hoạch sử đất lâm nghiệp của xã, các thôn bản tiến hành

lập kế hoạch quản lý rừng cộng đồng bằng phương pháp PRA. Nội dung lập bản

kế hoạch quản lý rừng cộng đồng gồm: Đánh giá tài nguyên rừng có sự tham

gia của người dân; Xây dựng mục tiêu quản lý cho từng khu rừng cộng đồng;

Các giải pháp kỹ thuật; Xây dựng quy chế quản lý; Xây dựng cơ chế nghĩa vụ và

quyền hưởng lợi; Lập kế hoạch thực hiện, giám sát và đánh giá.

Nhiều kinh nghiệm hay về lập kế hoạch quản lý rừng đó được triển

khai ở Việt Nam như: Dự án PAM 5233, từ 1995 đến 1997 đó tiến hành hỗ

trợ 52.000 hộ gia đình lập kế hoạch quản lý rừng cấp hộ làm cơ sở cho đầu tư

trồng rừng 52.000 ha rừng PAM, bình quân mỗi hộ lập kế hoạch và thực hiện

1 ha rừng; Chương trình Phát triển Nông thôn Miền Núi (MRDP) Việt Nam -

Thụy Điển trong giai đoạn 1997-2001 đó lập kế hoạch quản lý rừng của 300

thôn bản ở 5 tỉnh miền núi phía Bắc. Dự án Phát triển Lâm nghiệp xã hội

Sông Đà đó xây dựng quy trình lập kế hoạch phát triển thôn bản (VDP) và Dự

án Phát triển Nông thôn Sơn La – Lai Châu của EU thực hiện lập kế hoạch

quản lý rừng cộng đồng đều cho thấy việc lập kế hoạch quản lý rừng ở cấp

làng bản, nhóm hộ và hộ gia đình phải được thực hiện ngay sau khi quy hoạch

sử dụng đất để làm cơ sở cho giao đất giao rừng. (Nguyễn Bá Ngãi, năm

2009, Quản lý rừng cộng đồng ở Việt Nam) [7]

+ Cộng đồng tổ chức quản lý rừng

Kinh nghiệm về cộng đồng tổ chức quản lý rừng rất đa dạng và phong

phú. Mỗi cộng đồng, mỗi dân tộc có những kinh nghiệm riêng, phù hợp với

truyền thống, văn hoá của cộng đồng. Sau đây là một số thực tiễn tốt.

- Cộng đồng quản lý rừng truyền thống:

Ví dụ cộng đồng người tày, huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng, tự

tổ chức quản lý 310 ha rừng già có từ lâu đời, 170 ha rừng được phục hỏi

từ các diện tích nương rẫy cũ được cộng đồng thu lại, tiến hành khoanh

nuôi xúc tiến tái sinh rừng tự nhiên thành rừng nhằm mục đích giữ nguồn

nước. Cả hai loại rừng này đều do cộng đồng thôn bản tự công nhận được

bảo vệ tốt và sử dụng vào mục đích chung như cung cấp gỗ làm Nhà, giữ

nguồn nước, khai thác củi, măng và các lâm sản phụ khác. Việc bảo vệ và

sử dụng rừng được người dân quy định bằng hương ước. Từ thực tế đó,

chính quyền địa phương, các cơ quan quản lý lâm nghiệp đó thừa nhận

quyền quản lý, sử dụng các diện tích rừng này của cộng đồng. (Nguyễn Bá

Ngãi, năm 2009, Quản lý rừng cộng đồng ở Việt Nam) [7].

- Cộng đồng quản lý rừng theo Nhóm đồng sử dụng:

Tại xã Chiềng Hặc, huyện Sơn Châu, tỉnh Sơn La mô hình nhóm hộ

đồng sử dụng rừng của người Thái được hình thành. UBND huyện giao đất

giao rừng cho nhóm hộ đồng sử dụng bằng giấy chứng nhận quyền sử dụng

đất lâm nghiệp (bìa đỏ), có sổ mục kê ghi thửa rừng của các hộ gia đình

đồng sử dụng. Đồng sử dụng ở đây được hiểu là: Rừng thửa rừng giao cho

nhóm hộ, mỗi hộ có quyền quản lý, sử dụng, đầu tư và khai thác như nhau,

cùng chịu trách nhiệm trong việc gây ra cháy rừng, giám sát các thành viên

trong hộ. Mỗi hộ có quyền nhận một diện tích đều nhau để sản xuất nông

lâm kết hợp hoặc thu hồi củi, lâm sản phụ và có trách nhiệm bảo vệ rừng.

Sản phẩm khai thác chính, khai thác Trung gian và tỉa thưa được chia đều

cho các hộ gia đình. Việc thừa kế, chuyển nhượng của mỗi hộ gia đình phải

được nhóm đồng ý [6].

- Cộng đồng quản lý rừng bằng tự xây dựng cơ chế hưởng lợi theo

lượng tăng trưởng và “Tạm ứng gỗ”:

Tại thôn Thuỷ Sơn Thượng, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế,

cộng đồng người kinh nhận 404,5 ha rừng phòng hộ xung yếu. Được sự hỗ trợ

của Hạt Kiểm lâm Phú Lộc, người dân tiến hành đánh giá rừng bằng phương

pháp đơn giản cho thấy rừng có trữ lượng Trung bình 75,5 m3/ha, tổng trữ

lượng 31.829 m3, lượng tăng trưởng bình quân: 1,5 m3/ha/năm, tổng lượng

tăng trưởng toàn khu rừng: 606 m3/năm, mật độ cây tái sinh bình quân: 3000

cây/ha. Cơ chế hưởng lợi được xây dựng dựa vào lượng tăng trưởng của rừng

như sau:

Nếu lượng tăng trưởng của rừng 2%/năm, tương đương 1,5m3/ha/năm

thực thôn được quyền hưởng 50% lượng gỗ tăng trưởng của rừng.

Nếu lượng tăng trưởng > 1m3/ha/năm, thôn được hưởng 30%.

Nếu lượng tăng trưởng > 0,5 m3/ha/năm, thôn được hưởng 20%.

Nếu lượng tăng trưởng 0,5 m3/ha/năm, thôn được hưởng 10%.

Nếu không tăng trưởng thôn không được hưởng và thu hồi lại rừng.

Để giải quyết nhu cầu gỗ trước mắt, cộng đồng xây dựng phương án

“Tạm ứng gỗ”. Rừng 10 năm đầu tiên, thôn được tạm ứng khai thác tối đa

50m3 gỗ/năm theo phương thức chặt chọn tỉ mỉ để giải quyết những nhu cầu

thiết yếu cho cộng đồng. Sau 3 năm nhận rừng tự nhiên, rừng được bảo vệ và

phát triển tốt, thôn Thuỷ Sơn Thượng đó có hưởng lợi từ rừng tự nhiên. Năm

2002 và 2003, UBND tỉnh đó cho phép thôn khai thác 92 m3 tạm ứng. Đây là

thành quả đầu tiên về áp dụng cơ chế hưởng lợi dựa trên lượng tăng trưởng

của rừng và “Tạm ứng gỗ”. (Bộ NN&PTNT (2006), Lâm nghiệp cộng đồng,

Cẩm nang lâm nghiệp) [1].

+ Đào tạo và phổ cập trong lâm nghiệp cộng đồng

Dự án Hỗ trợ Đào tạo và Phổ cập Vùng cao (ETSP) của tổ chức Helvetas

(Thụy Sĩ) tại Việt Nam đang triển khai chu trình đào tạo Tập huấn viên (TOT)

cho 3 tỉnh Đắc Nông, Thừa Thiên Huế và Hoà Bình. Đến nay, 2 trong 3 modul

đào tạo đó thực hiện thành công. Những người tham gia ở các tỉnh, thông qua

các mô hình thí điểm về quản lý rừng cộng đồng để thực hiện chu trình đào tạo

cả về lý thuyết và thực tiễn trên hiện trường. TOT đó góp phần đảm bảo tính

bền vững của quản lý rừng cộng đồng mà thông qua đó quy trình kỹ thuật, cơ

chế hưởng lợi từ rừng đó được cộng đồng đánh giá, thử nghiệm.

+ Nguyên lý phát triển quản lý rừng cộng đồng bền vững [6]:

(1). Quy cách đề xuất quyết định và tính chất hội viên được ấn định rõ

ràng kể cả quyền chuyển cho các thế hệ mới.

(2). Quy tắc đề ra mạch lạc, tạo khả năng dự kiến, được ảnh hưởng

của chúng.

(3). Quy tắc kiểm tra và thực thi quyền lợi, xác định rõ với các đơn vị

tham gia như hộ gia đình, nhóm hộ, dòng tộc...

(4). Chương trình hoạt động dài và ngắn hạn được thoả thuận.

(5). Quyết định rõ ràng về quy tắc, mục tiêu và giải quyết tranh chấp,

kể cả việc làm thế nào để đạt được sự tuân thủ và giải quyết được tranh chấp

trong nội bộ và bên ngoài nhóm.

(6). Các mối tương quan qua lại quy định giữa tài nguyên chung, thành

viên của nhóm, thành viên và người ngoài.

(7). Khả năng đề ra các điều chỉnh tích cực để đáp ứng những điều kiện

thay đổi.

Kinh nghiệm hay ở đây là để khắc phục tính phức tạp về tiến trình quản

lý rừng cộng đồng, khó khăn trong việc thu hút các bên liên quan và cộng

đồng phải cùng tham gia xây dựng một khung quản lý đơn giản, tiến trình

thực hiện dễ dàng, quy chế và trách nhiệm rõ ràng để cộng đồng có khả năng

tự thực hiện, giám sát và nhân rộng. Mặt khác cần phải có sự đối thoại giữa

cộng đồng với cán bộ ra chính sách ở các cấp địa phương và Trung Ương để

cùng tìm ra các giải pháp cùng cam kết thực hiện. (Bộ NN&PTNT, năm 2006,

Lâm nghiệp cộng đồng, Cẩm nang lâm nghiệp) [1]

1.3.5. Đánh giá chung

Trên cơ sở kết quả nghiên cứu tổng quan, yêu cầu thực tiễn cho quản lý

rừng cộng đồng tại huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng là:

Quan điểm trong quản lý rừng cộng đồng là việc bảo vệ bền vững nguồn

tài nguyên rừng chính là để nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng

dân cư thôn, bản. Khái niệm bền vững ở đây được hiểu là, bên cạnh công tác

quản lý bảo vệ đa dạng sinh học tại diện tích rừng cộng đồng quản lý một

cách có hiệu quả, thì các nhu cầu tối thiểu (gỗ, củi, văn hóa, tín ngưỡng) của

cộng đồng cũng phải được tôn trọng ngang bằng. Công tác bảo vệ rừng cần

phải được tiến hành đồng thời với sự phát triển kinh tế - xã hội và góp phần

nâng cao thu nhập cho cộng đồng dân cư thôn bản trên địa bàn. Vừa bảo vệ

được tài nguyên rừng vừa giải quyết vấn đề nâng cao chất lượng cuộc sống

cho cộng đồng.

Bảo vệ tài nguyên rừng nếu không có sự tham gia của cộng đồng dân cư

thôn, bản thì không thành công. Vì vây, việc đề xuất các giải pháp để nâng

cao trách nhiệm và quyền hưởng lợi của cộng đồng dân cư thôn, bản trong

công tác bảo vệ, phát triển rừng là rất cần thiết.

Hoạt động bảo vệ rừng chỉ đạt được hiệu quả cao khi đi kèm theo nó là

các biện pháp khuyến khích, thu hút sự tham gia tích cực của các bên liên

quan và chính sách hỗ trợ kinh tế- xã hội đối với cộng đồng dân cư thôn, bản.

Cần có chiến lược quản lý rừng cộng đồng nhằm:

- Nâng cao vai trò, trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi của cộng đồng

trong quản lý bảo vệ rừng, phát huy những luật tục, phong tục, tập quán tích

cực của cộng đồng trong quản lý rừng bền vững.

- Tăng cường các giải pháp về chính sách hỗ trợ về kinh tế - xã hội để

khuyến khích người dân tham gia, trong đó chú trọng phát triển đào tạo nghề,

tập huấn cho cộng đồng để thực hiện tốt nhiệm vụ quản lý bảo vệ rừng.

- Xây dựng hệ thống tuần tra bảo vệ rừng, phòng cháy chữa cháy rừng ở

trên từng địa bàn cơ sở với sự tham gia tích cực của người dân. Quản lý bảo vệ

rừng cộng đồng, giao rừng và đất lâm nghiệp cho cộng đồng quản lý là chủ

trương đúng, cần thiết, mang lại hiệu quả cao. Nhất là ở các vùng sâu, vùng xa,

giao thông khó khăn, nơi mà ý thức pháp luật và khả năng thực thi pháp luật của

người dân chưa cao.

Nhìn chung quản lý rừng cộng đồng là một vấn đề tổng hợp và phụ thuộc

vào nhiều khuôn khổ thể chế, chính sách của từng quốc gia, của từng địa phương

và đặc thù, điều kiện của từng cộng đồng cụ thể. Không thể sao chép nguyên vẹn

một mô hình từ nơi này sang nơi khác. Tuy nhiên việc chia sẻ kinh nghiệm, các

bài học thành công hay thất bại trong cả nước và khu vực là việc làm rất cần thiết

giúp hoàn thiện chính sách và thể chế đối với một phương thức quản lý còn khá

mới mẻ này.

CHƯƠNG II

NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng nghiên cứu

Cộng đồng thôn bản, rừng cộng đồng, các văn bản pháp quy của Nhà

nước về quản lý đất đai và quản lý bảo vệ tài nguyên rừng.

2.2. Phạm vi nghiên cứu

- Đề tài tập trung nghiên cứu tại các xã: Đình phong, Đàm Thủy, Thân

Gáp, thuộc huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng.

- Thời gian: Từ năm 5/2019 -> 09/2020.

2.3. Nội dung nghiên cứu

2.3.1. Nghiên cứu các chính sách của nhà nước liên quan đến quản lý, bảo

vệ và phát triển rừng cộng đồng tại địa phương

+ Chính sách liên quan đến quyền và trách nhiệm của cộng đồng dân

cư thôn tham gia quản lý, phát triển rừng cộng đồng.

+ Chính sách hưởng lợi liên quan đến quản lý rừng cộng đồng.

2.3.2. Thực trạng quản lý, bảo vệ, sử dụng rừng và đất rừng cộng đồng tại

địa phương

+ Tình hình quản lý, bảo vệ, sử dụng rừng đất rừng cộng đồng tại

huyện Trùng Khánh.

+ Thực trạng quản lý, bảo vệ, sử dụng rừng và đất rừng tại 03 xã nghiên cứu.

2.3.3. Đánh giá quản lý rừng cồng đồng tại khu vực nghiên cứu

+ Đánh giá các bước tổ chức hình thành quản lý rừng cộng đồng.

+ Kết quả thực hiện công tác quản lý rừng cộng đồng tại khu vực

nghiên cứu.

+ Tác động của mô hình đến phát triển kinh tế - xã hội - môi trường.

2.3.4. Phân tích những thuận lợi, khó khăn và đề xuất một số giải pháp trong

quản lý và bảo vệ rừng cộng đồng tại huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng

+ Phân tích những thuận lợi, khó khăn trong quản lý rừng cộng đồng tại

địa phương nghiên cứu.

+ Đề xuất một số giải pháp trong quản lý và bảo vệ và sử dụng rừng

cộng đồng.

2.4. Phương pháp nghiên cứu

Đề triển khai thực hiện các nội dung trên cần sử dụng các phương pháp sau:

2.4.1. Lựa chon địa điểm nghiên cứu

Do thời gian và địa bàn nghiên cứu rộng không thể nghiên cứu đầy đủ

các xã nên đề tài lựa chọn ba xã là Đình Phong, Đàm Thủy, Thân Giáp để

nghiên cứu vì các xã này đại diện điển hình về quản lý rừng cộng đồng, đã được

các Đầu tư theo chương Trình Dự án 661 Của Chính Phủ nói chung và Tỉnh Cao

Bằng nói riêng, thực hiện giao rừng và lập kế hoạch quản lý cho cộng đồng từ

những năm 2011 – 2016. Hiện nay diện tích rừng cộng đồng vẫn đang được

người dân duy trì, quản lý và bảo vệ [24], [25], [26], [27].

2.4.2. Phương pháp kế thừa các số liệu thứ cấp

Trong quá trình thực hiện đề tài cần kế thừa một số các tài liệu, nghiên

cứu, theo dõi, báo cáo sẵn có, cụ thể như:

- Những chính sách liên quan đến quản lý rừng cộng đồng được áp

dụng tại địa bàn nghiên cứu.

- Các tài liệu về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của khu vực nghiên

cứu, bài học kinh nghiệm quản lý bảo về rừng, những kết quả nghiên cứu về

quản lý tài nguyên rừng của các cơ quan, ban ngành từ địa phương.

- Kế thừa các kết quả, thông tin, số liệu nghiên cứu đã có về hiện trạng

quản lý, sử dụng rừng và đất rừng trên địa bàn.

- Các kết quả nghiên cứu, báo cáo, tài liệu liên quan đến quản lý rừng

cộng đồng của các nhà khoa học ở trên thế giới cũng như trong nước.

Các văn bản, tài liệu, thông tin được kế thừa đảm bảo tính cập nhật

(mới nhất), chính thống (cơ quan, tổ chức có chức năng ban hành) và đảm bảo

độ chính xác phù hợp với yêu cầu của chủ đề nghiên cứu.

2.4.3. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp

- Phỏng vấn cán bộ Hạt kiểm lâm, Cán bộ xã và bà con dân bản về tình

hình quản lý, bảo vệ và sử dụng rừng tại địa bàn. Phỏng vấn theo phương

pháp trao đổi chia sẻ các thông tin và kinh nghiệm.

- Phỏng vấn hộ và họp dân:

Tại các xã nghiên cứu tác giả đã làm việc với lãnh đạo xã và các ban

ngành liên quan để nắm tình hình chung của xã như điều kiện tự nhiên, dân

sinh, kinh tế, xã hội, tình hình quản lý tài nguyên rừng, đặc biệt là rừng cộng

đồng của địa phương. Tham khảo ý kiến cán bộ xã và đã lựa chọn ra được 3 thôn

(Xõm Lũng Nặm – thuộc xã Đình Phong và Bản thuôn - thuộc xã Đàm Thủy và

xóm Pò Tấu xã Thân Giáp) hiện nay đã và đang thực hiện quản lý rừng cộng

đồng theo 5 giai đoạn: (1) Xác lập quyền sử dụng rừng; (2) Lập kế hoạch quản lý

rừng 5 năm và hàng năm; (3) Xây dựng quy ước bảo vệ và phát triển rừng cộng

đồng; (4) Tổ chức thực hiện quản lý rừng cộng đồng; (5) Giám sát và đánh giá.

Mục đích là trao đổi những kinh nghiệm trong quá trình xây dựng và thực hiện

kế hoạch quản lý, bảo vệ và phát triển rừng cộng đồng nhằm đưa ra được

những đánh giá đầy đủ và chính xác nhất khi đi phân tích những thuận lợi và

khó khăn trong quá trình triển khai thực hiện và đưa ra được một số khuyến

nghị góp phần nâng cao hiệu quả của công tác quản lý rừng cộng đồng tại địa

phương. Bên cạnh đó, tác giả cũng đã lựa chọn 90 hộ đại diện ( 30 hộ/ xã)

(theo bảng hỏi đã được thiết kế sẵn). Các đối tượng được lựa chọn phỏng vấn

là những người trong Ban quản lý rừng cộng đồng và đặc biệt những người

thường xuyên đi rừng, tuy nhiên phải đại diện đầy đủ cho các hộ dân tộc (Tày,

Nùng, Kinh...), giới tính và thành phần kinh tế (Giàu, Khá, Trung bình, nghèo)

trong cộng đồng thôn. Bảng hỏi thiết kế phải có kết cấu đơn giản, dễ hiểu phù

hợp với đối tượng phỏng vấn, tập quán văn hóa của địa phương. Các câu hỏi sẽ

bao gồm câu hỏi mở, câu hỏi bán cấu trúc và câu hỏi cấu trúc (câu hỏi đóng).

Tuy nhiên, phần lớn đề tài đưa ra các câu hỏi mở và câu hỏi bán cấu trúc nhằm

đảm bảo thu thập được những đẩy đủ hơn về kinh nghiệm cũng như nhận thức

của người được điều tra.

2.4.4. Phương pháp xử lý số liệu

Tổng hợp kết quả nghiên cứu theo nội dung bằng hệ thống bảng biểu

(khí hậu thuỷ văn, cơ cấu dân tộc, tình hình sử dụng rừng và đất rừng cộng

đồng, thống kê diện tích và các loại rừng,...). Sử phần mềm Microsof Excel

2010 để phân tích các thông tin trong phỏng vấn hộ về các tác động, ảnh

hưởng tới nhận thức của người dân trong việc giao đất giao rừng, xây dựng,

thực hiện quy ước quản lý bảo vệ và kế hoạch quản lý bảo vệ rừng; những

đánh giá về tình hình biến đổi tài nguyên rừng tại cộng đồng.

Phân tích sự tương quan giữa các nguồn thu nhập liên quan đến tài

nguyên rừng. Các kết quả thảo luận, các thông tin định tính như chính sách, tổ

chức của cộng đồng, thể chế cộng đồng, được phân tích theo phương pháp

định tính.

2.4.5. Phương pháp chuyên gia

Xin đóng góp ý kiến của các chuyên gia, những người am hiểu, nhiều

kinh nghiệm trong từng lĩnh vực điều tra như: Cán bộ kiểm lâm Hạt Trùng

Khánh, Cán bộ BQL rừng phòng hộ Trùng Khánh, cán bộ các xã nghiên cứu,...

CHƯƠNG III

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

3.1. Các chính sách của nhà nước liên quan đến quản lý bảo vệ và phát

triển rừng cộng đồng tại địa phương

3.1.1. Chính sách liên quan đến quyền và trách nhiệm của cộng đồng dân

cư thôn tham gia quản lý, phát triển rừng cộng đồng

3.1.1.1. Vị thế pháp lý của cộng đồng dân cư thôn

Trước năm 2003, địa vị pháp lý của cộng đồng dân cư thôn chưa được đề

cập trong các văn bản luật hiện hành của nước ta. Tuy nhiên, do yêu cầu thực

tiễn, một vài văn bản đã đề cập đến vị trí, vai trò của cộng đồng dân cư thôn:

- Luật Dân sự ban hành năm 1995 nay được thay thế bởi Luật Dân sự

năm 2005 không quy định khái niệm cộng đồng dân cư thôn là một pháp nhân

nhưng đưa ra khái niệm sở hữu chung của cộng đồng. Theo đó, cộng đồng

dân cư thôn có quyền sở hữu đối với tài sản được hình thành theo tập quán, tài

sản do các thành viên trong cộng đồng đóng góp nhằm mục đích thỏa mãn lợi

ích chung hợp pháp của cả cộng đồng. Các thành viên trong cộng đồng cùng

quản lý, sử dụng theo thỏa thuận vì lợi ích cộng đồng;

- Nghị định số 29/CP ngày 11/5/1998 của Chính phủ về Quy chế thực

hiện dân chủ ở xã đã quy định làng, bản không phải là một cấp chính quyền,

nhưng là nơi sinh sống của cộng đồng dân cư và là nơi thực hiện dân chủ một

cách trực tiếp nhằm giải quyết công việc trong nội bộ cộng đồng dân cư [10].

Thực hiện Nghị định trên, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số

24/TTg ngày 19/6/1998 về xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước của

làng bản. Bộ Nông nghiệp và PTNT ban hành Thông tư số 56/1999/TT/BNN-

KL ngày 30/3/1999 về hướng dẫn xây dựng quy ước bảo vệ và phát triển rừng

trong cộng đồng dân cư làng, bản. Liên bộ: Nông nghiệp và PTNT, Tư pháp,

Văn hóa Thông tin, Ủy ban Trung ương mặt trận tổ quốc Việt Nam về hướng

dẫn và thực hiện hương ước, quy ước làng, bản. Văn bản có tác động mạnh

tới địa vị pháp lý của cộng đồng dân cư là Quyết định số 13/2002/QĐ-BNV

ngày 06/12/2002 về việc ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động của thôn và

Nghị định số 79/2003/NĐ-CP, ngày 07/7/2003 của Chính phủ về Quy chế

thực hiện dân chủ ở xã thay thế Nghị định số 29/CP. Từ sự phân tích trên cho

thấy, trong quá trình phát triển đất nước, thôn ở Việt Nam không mất đi như

một số quốc gia mà vẫn tồn tại và Nhà nước đang từng bước khôi phục vị thế

pháp lý của cộng đồng dân cư thôn.

3.1.1.2. Quyền, nghĩa vụ của cộng đồng dân cư thôn

Luật Đất đai năm 2003, với tư cách là văn bản pháp lý quan trọng quy

định các quan hệ liên quan đến đất đai đã quy định cộng đồng dân cư thôn

được Nhà nước giao đất hoặc công nhận quyền sử dụng đất nông nghiệp với

tư cách là người sử dụng đất. Điều 9, khoản 3 ghi: “Cộng đồng dân cư sinh

sống trong cùng một địa bàn thôn…được Nhà nước giao đất hoặc công nhận

quyền sử dụng đất” [13].

Luật Bảo vệ và phát triển rừng năm 2004 [14], với tư cách là văn bản

pháp lý quy định các quan hệ đến rừng (với tư cách là tài sản trên đất) quy

định rõ, Nhà nước giao rừng phòng hộ, rừng sản xuất không thu tiền sử dụng

rừng cho cộng đồng dân cư thôn quản lý, sử dụng ổn định, lâu dài với tư cách

như một chủ rừng (Điều 29). Điều 30, quy định về quyền, trách nhiệm của

cộng đồng dân cư được giao rừng, trong đó quy định: quyền được công nhận

quyền sử dụng ổn định, lâu dài phù hợp với thời hạn giao rừng; được khai

thác lâm sản và các lợi ích khác từ rừng; được hướng dẫn về kỹ thuật, hỗ trợ

vốn; được bồi thường thành quả lao động khi Nhà nước thu hồi. Về trách

nhiệm: Thực hiện quản lý, bảo vệ tốt trên diện tích rừng được giao, giao lại

rừng khi Nhà nước thu hồi.

Như vậy, đến năm 2003, 2004 cộng đồng dân cư thôn, bản cơ bản đã

được pháp luật Việt Nam thừa nhận như một chủ thể được nhận đất, rừng với

các quyền và nghĩa vụ cụ thể đồng thời được hưởng lợi thành quả lao động từ

quá trình quản lý bảo vệ rừng. Đây là cơ sở pháp lý cho các chính sách sau

này đối với cộng đồng dân cư thôn, bản, từ đây vị thế của cộng đồng dân cư

thôn bản được nâng nên và được nhận các chính sách đầu tư, hỗ trợ, bảo hộ

của Nhà nước.

Tuy nhiên, tại các văn bản trên quyền của cộng đồng còn bị còn hạn

chế: Không được phân chia rừng cho các thành viên trong thôn; không được

chuyển đổi, chuyển nhượng, tặng cho, cho thuê, thế chấp, góp vốn kinh doanh

bằng giá trị quyền sở hữu rừng sản xuất là rừng trồng, giá trị quyền sử dụng

rừng được giao. Do đó, quyền được hưởng các chính sách như các đối tượng

khác không có dẫn đến không phát huy được tiềm năng, lợi thế của cộng

đồng, đây cũng là vấn đề mấu chốt, quan trọng cần được quan tâm giải quyết

trong thời gian tới để cộng đồng phát huy hết hiệu quả của mình trong quản lý

bảo vệ rừng một cách bền vững.

3.1.1.3. Chính sách về giao đất, giao rừng cho cộng đồng dân cư thôn

Nghị định số 01/CP ngày 04/01/1995 Quy định việc giao khoán đất sử

dụng vào mục đích sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản

trong các doanh nghiệp Nhà nước. Văn bản này đã tạo khuôn khổ pháp lý cho

các tổ chức được Nhà nước có đất có quyền giao khoán cho các tổ chức, hộ

gia đình, cá nhân. Cũng theo văn bản này, người chịu trách nhiệm pháp lý

trước Nhà nước đối với diện tích đất được giao vẫn là tổ chức Nhà nước, còn

người nhận khoán là tổ chức, hộ gia đình, cá nhân chỉ chịu trách nhiệm quản

lý theo hợp đồng đã ký kết với bên giao khoán. Như vậy, đối với việc nhận

khoán bảo vệ rừng thì khái niệm về “Tổ chức” có thể được mở rộng hơn và

cộng đồng dân cư thôn được nhận khoán bảo vệ rừng với tư cách như một hộ

nhận khoán.

Luật Đất đai năm 2003 [13], Điều 9, khoản 3 quy định: “Cộng đồng

dân cư sinh sống trong cùng một địa bàn thôn…được Nhà nước giao đất hoặc

công nhận quyền sử dụng đất”. Điều 33, khoản 7 quy định Nhà nước giao đất

không thu tiền sử dụng đất cho cộng đồng dân cư sử dụng đất nông nghiệp.

Điều 66, khoản 2 quy định đất nông nghiệp do cộng đồng dân cư sử dụng có

thời hạn ổn định, lâu dài.

Luật Đất đai năm 2003 [13] còn quy định rõ, UBND cấp huyện quyết

định giao đất, cho thuê đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho cộng

đồng. Cộng đồng dân cư thôn được giao đất nông nghiệp, được hưởng thành

quả lao động, kết quả đầu tư trên đất, được Nhà nước hướng dẫn, giúp đỡ

trong bồi bổ, cải tạo đất; được Nhà nước bảo hộ khi bị người khác xâm phạm

quyền sử dụng đất…Nghị định 181/2004/NĐ-CP ngày 29/10/2004 của Chính

phủ hướng dẫn thi hành Luật Đất đai năm 2003 quy định giao đất rừng phòng

hộ cho cộng đồng dân cư thôn để quản lý (Điều 72, khoản 5) [10].

Luật Bảo vệ và phát triển rừng năm 2004 quy định rõ, Nhà nước giao

rừng phòng hộ, rừng sản xuất không thu tiền sử dụng rừng cho cộng đồng dân cư

thôn quản lý, sử dụng ổn định, lâu dài với tư cách như một chủ rừng. Điều 29

quy định điều kiện để được giao rừng là cộng đồng dân cư thôn có cùng phong

tục, tập quán, có truyền thống gắn bó với rừng sản xuất, đời sống, văn hóa, tín

ngưỡng; có khả năng quản lý rừng và có nhu cầu và đơn xin giao rừng [14].

3.1.1.4. Chính sách đầu tư

Trước năm 2003 do chưa được quy định trong các văn bản pháp luật

nên cộng đồng dân cư thôn chưa là chủ thể để được hưởng các chính sách đầu

tư nói chung và trong lĩnh vực lâm nghiệp nói riêng. Tuy vậy, trong thực tế

triển khai Chương trình 327 một số hoạt động như bảo vệ rừng, khoanh nuôi

tái sinh tự nhiên các đơn vị chủ dự án trên địa bàn tỉnh Cao Bằng chủ yếu đều

hợp đồng giao khoán cho nhóm hộ hay cộng đồng thôn bản để quản lý, bảo

vệ. Lý do, tại thời điểm đó công tác giao đất, giao rừng chưa hoàn thiện, chưa

giao cụ thể đến hộ gia đình, nhóm hộ, mặt khác các khu rừng tự nhiên khi đó

cơ bản được cộng đồng thôn bản đưa vào sử dụng, bảo vệ chung nên thuận lợi

trong công tác quản lý bảo vệ rừng và phòng cháy chữa cháy rừng, vì vậy

giao khoán cho cộng đồng thôn bản và nhóm hộ là hợp lý, hiệu quả hơn [28].

Luật Bảo vệ và phát triển rừng năm 2004 quy định cộng đồng được

Nhà nước giao rừng phòng hộ, được hưởng chính sách đầu tư như Ban quản

lý rừng phòng hộ. Nhưng xét về mặt pháp lý đến nay chưa có văn bản nào

quy định cụ thể cộng đồng được hưởng chính sách đầu tư đó như thế nào [14].

Trong thực tế, vận dụng Quyết định số 03/2005/QD-BNN ngày

07/1/2005 để đầu tư hỗ trợ cộng đồng đã được Nhà nước giao đất, giao rừng

thông qua tham gia nhận khoán bảo vệ rừng, khoanh nuôi tái sinh rừng và

được hưởng tiền công khoán bảo vệ là 50.000 đồng/ha/năm (hiện nay, theo

Quyết định số 57/QĐ-TTg ngày 09/01/2012 của Thủ tướng Chính phủ về phê

duyệt kế hoạch bảo vệ và phát triển rừng giai đoạn 2011-2020 là 200.000

đồng/ha/năm), thời gian khoán bảo vệ, khoanh nuôi tái sinh không quá 5 năm.

Khoán khoanh nuôi tái sinh kết hợp trồng bổ sung không quá 01 triệu

đồng/ha/6 năm. Nhà nước hỗ trợ bình quân 2 triệu đồng/ha cho các đối tượng

tự bỏ vốn trồng rừng sản xuất là các cây gỗ quí hiếm có chu kỳ trên 30 năm;

suất đầu tư hỗ trợ trồng rừng phòng hộ là 4 triệu đồng/ha/04 năm [16].

Đến năm 2010, thực hiện Nghị định số 99/2010/NĐ-CP ngày

24/9/2010 của Chính phủ về Chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng. Tại

Điều 2 đã quy định rõ cộng đồng dân cư thôn là đối tượng được hưởng chính

sách này như các đối tượng chủ rừng khác [11]. Tại tỉnh Cao Bằng mức chi

trả dịch vụ môi trường rừng thuộc đối tượng rừng phòng hộ đầu nguồn sông

Đà đạt mức 300.000 đồng/ha/năm (cao hơn mức khoán bảo vệ rừng 200.000

đồng/ha/năm theo Quyết định số 57/QĐ-TTg ngày 09/01/2012 của Thủ tướng

Chính phủ). Đây là mức giá và nguồn thu ổn định lâu dài giúp người dân rất

phấn khởi và tích cực hơn trong quản lý bảo vệ và phát triển rừng. Hình thức

chi trả chủ yếu theo cộng đồng thôn bản và nhóm hộ.

3.1.2. Chính sách hưởng lợi liên quan đến quản lý rừng cộng đồng

Chính sách liên quan đến hưởng lợi trong quản lý rừng cộng đồng đến

nay cũng đã được ban hành, đang từng bước hoàn thiện, như: Luật Bảo vệ và

phát triển rừng năm 2004, Quyết định số 178/2001/QĐ-TTg, Quyết định

304/2005/QĐ-TTg [15], Thông tư 17/2006/TT-BNN [22], Quyết định số

186/2006/QĐTTg [10], ngày 14/8/2006 và Quyết định số 34/2011/QĐ-TTg

ngày 24/6/2011 (sửa đổi quyết định số 186/2006/QĐ-TTg), Quyết định số

106/2006/QĐ-BNN [17] về hướng dẫn quản lý rừng cộng đồng (cho 40 xã thí

điểm), Công văn số 2324/BNN-LN (2007) [3] hướng dẫn khai thác rừng cộng

đồng, và gần đây nhất là Nghị định 99/2010/NĐ-CP [11] về chi trả dịch vụ

môi trường rừng. Nhìn chung các văn bản pháp quy trên ở mức độ nào đó đều

đề cập đến chính sách hưởng lợi trong quá trình quản lý và khai thác rừng.

* Luật Bảo vệ và phát triển rừng năm 2004 quy định cộng đồng được

giao đất, giao rừng được khai thác, sử dụng lâm sản và các lợi ích khác của

rừng vào mục đích của cộng đồng và các thành viên trong cộng đồng [14].

* Quyết định số 178/2001/QĐ-TTg [21]: Tại Điều 5, Điều 6, Điều 7

quy định, đối với rừng phòng hộ được phép khai thác những cây gẫy, đổ, sâu

bệnh, nơi có mật độ cao theo phương thức chặt chọn. Được hưởng từ 85% -

90% sản phẩm khai thác; rừng trồng phòng hộ do Nhà nước đầu tư được

hưởng 100% sản phẩm khai thác từ cây phù trợ, cây trồng xen, sản phẩm tỉa

thưa (một số nơi vận dụng cho cộng đồng).

* Quyết định số 186/2006/QĐ-TTg, ngày 14/8/2006 và Quyết định số

34/2011/QĐ-TTg ngày 24/6/2011 (sửa đổi quyết định số 186/2006/QĐ-TTg) của

Thủ tướng Chính Phủ về Quy chế quản lý rừng: Điều 32, cho phép cộng đồng

được khai thác gỗ và lâm sản ngoài gỗ trong rừng phòng hộ; Điều 39 qui định:

UBND cấp xã xác nhận và quản lý (khoản 4, 5) khi khai thác phục vụ nhu cầu gia

dụng, Ủy ban nhân dân cấp huyện phê duyệt thiết kế và cấp phép khai thác cho

chủ rừng là hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng dân cư thôn. Ngoài ra được phép sản

xuất nông-lâm-ngư nghiệp kết hợp trong rừng phòng hộ, rừng sản xuất được

giao…Qua đó có thể thấy rằng Nhà nước đã quan tâm và tạo điều kiện cho cộng

đồng được hưởng những quyền lợi như như chủ thể rừng khác nhằm đáp ứng nhu

cầu trong cuộc sống để cộng đồng yên tâm gắn bó với rừng.

Tuy nhiên trong các chính sách này vẫn bộc lộ những bất cập:

- Đối với đất lâm nghiệp chưa có rừng trong giai đoạn trồng, chăm sóc,

nuôi dưỡng, bảo vệ người dân được hỗ trợ kinh phí, được hưởng sản phẩm

trồng xen, tỉa thưa. Như vậy, chính sách là ưu đãi, thuận lợi, xong thực tế

cộng đồng có đủ năng lực tài chính, kỹ thuật và khả năng quản lý điều hành

trồng rừng được không? Khả năng tiếp cận ưu đãi chính sách trên hay không?

Thực tế tại Cao Bằng từ Chương trình 327, dự án 661, đến nay các chủ dự án

chỉ thực hiện hợp đồng đồng trồng rừng đến hộ gia đình, cá nhân, chưa có

hợp đồng trồng rừng cho cộng đồng thôn bản;

- Đối với hưởng lợi từ khai thác rừng: (i) Đối với diện tích rừng phục

hồi (rừng non), rừng nghèo (thực tế chiếm đa số diện tích rừng được giao) thì

chưa được khai thác; mức hỗ trợ bảo vệ rừng như hiện nay 200.000

đồng/ha/năm, thời gian khoán 05 năm, mức hỗ trợ thấp, thời gian ngắn lại

chưa được khai thác nên thực chất đối tượng rừng này khả năng hưởng lợi của

cộng đồng là rất thấp. (ii) Đối với rừng đủ tiêu chuẩn khai thác theo Quyết

định 178/2001/QĐ-TTg và Công văn số 2324/BNN-LN [3], quy định cộng

đồng được khai thác không quá 2% tổng trữ lượng /năm, cường độ < 10%

theo chu kỳ giãn cách là 1-5 năm, được hưởng 2% lượng khai thác/năm.

Giả sử 01 ha có trữ lượng là 130 m3 với chu kỳ khai thác là 5 năm, thì

trong 5 năm tổng lượng khai thác tối đa mà cộng đồng được phép khai thác

là 13 m3/ha/5 năm. Cộng đồng chỉ được hưởng 10% của số lượng này (tức

là khoảng 1,3m3/ha/5 năm), giá gỗ thường khoảng 8 triệu đồng/m3 gỗ tròn

thì số tiền thu được khoảng 10,4 triệu/5 năm là quá thấp; trong khi đó phải

chịu các chi phí chặt hạ, thuế tài nguyên... Nếu tính như trên thì chủ rừng

có thu nhập rất thấp và thậm chí có thể âm. Như vậy, có thể thấy kể cả khu

rừng được phép khai thác (diện tích này trên thực tế là khá nhỏ) thì việc

hưởng lợi của cộng đồng là rất thấp. (iii) Cộng đồng thôn bản không được

cấp hạn ngạch khai thác rừng hàng năm, chưa có quy định cụ thể về khai

thác thương mại, do vậy việc khai thác rừng rất khó khăn không tạo điều

kiện cho cộng đồng.

3.1.3. Hệ thống các văn bản của tỉnh

Hệ thống văn bản về lâm nghiệp của tỉnh, huyện Cao Bằng quy định,

hướng dẫn liên quan đến quản lý rừng cộng đồng là rất ít vì thực tế tỉnh và

huyện cũng chưa có các nguồn đầu tư hỗ trợ cho quản lý rừng cộng đồng, chủ

yếu vẫn thực hiện theo các chính sách của Nhà nước ban hành. Các qui định,

hướng dẫn mới dừng ở quy định về mẫu qui ước, hương ước bảo vệ rừng và

nhất trí về chủ trương cho các huyện, thị xã và thành phố quyết định giao đất,

giao rừng cho cộng đồng thôn bản.

Năm 2013 UBND tỉnh đã ban hành Kế hoạch số 388/KH-UBND ngày

20/02/2013 về rà soát, hoàn chỉnh thủ tục để giao đất, giao rừng cấp giấy

chứng nhận quyền sử dụng đất lâm nghiệp giai đoạn 2013-2015 trên địa bàn

tỉnh Cao Bằng nhằm mục đích cho người dân được thụ hưởng chính sách tri

trả dịch vụ môi trường rừng theo Nghị định số 99/2010/NĐ-CP và một số

chính sách khác.

Đến hết năm 2015 toàn huyện Cao Bằng đã triển khai giao đất, giao

rừng cho 254 cộng đồng, 1.030 hộ gia đình, tổng diện tích được giao

52.476,33 ha, đạt 64,4% diện tích rừng toàn huyện (Nguồn: số liệu diện tích

rừng theo kết quả kiểm kê rừng năm 2015 đã được UBND tỉnh phê duyệt tại

Quyết định số 499/QĐ-UBND ngày 08/4/2016).

3.2. Thực trạng quản lý, bảo vệ và sử dụng rừng và đất rừng cộng đồng

3.2.1. Tình hình quản lý, bảo vệ và sử dụng rừng và đất rừng tại huyện

Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng.

3.2.1.1. Hiện trạng rừng và đất rừng tại huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng

Bối cảnh quản lý sử dụng rừng của tỉnh và tình hình quản lý rừng cộng

đồng, làm cơ sở đề xuất giải pháp quản lý bền vững tài nguyên rừng cộng

đồng. Kết quả thu thập được trình bày trong bảng 3.2 dưới đây.

Toàn huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng có 34.865,44 ha rừng các loại

với 32.858,06 ha là rừng tự nhiên, rừng trồng chỉ chiếm 2.007,38 ha. Nếu chia

theo điều kiện lập địa thì diện tích rừng núi đất có 13.517,95 ha, còn lại là

rừng núi đá là 21.347,49 ha. Nếu chia theo trữ lượng thì diện tích rừng phục

hồi chiếm nhiều nhất: 31.335,74 ha; tiếp đến là rừng trung bình: 1.154,38 ha;

rừng nghèo chỉ có 204,17. Đối với đất chưa có rừng thì đất trồng có cây tái

sinh chiếm nhiều nhất 9.085,80 ha; tiếp đó là đất trồng 3.317,54 ha, diện tích

núi đá không cây chiếm 2.719,07 ha; đất rừng mới trồng, đất khác và đất có

cây nông nghiệp chiếm lần lượt là 381,04; 179,33 và 46,49 ha. Như vậy, diện

tích đất trống quy hoạch cho lâm nghiệp cũng còn khá nhiều, nhiều nhất là đất

có cây nông nghiệp do bà con địa phương canh tác nương rẫy từ trước, hiện

nay vẫn chưa vận động được bà con bỏ canh tác nương rẫy, phục hồi trên

những diện tích này được.

Bảng 3.1: Diện tích và các loại rừng của huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng

Đặc dụng

Phòng hộ

Sản xuất

Khác

Loại rừng

Tổng

Theo nguồn gốc Rừng tự nhiên Rừng trồng Theo điều kiện lập địa Rừng núi đất Rừng núi đá Theo trữ lượng Rừng trung bình Rừng nghèo Rừng phục hồi Đất chưa có rừng Đất rừng mới trồng Đất trống có cây tái sinh Đất trồng Núi đá không cây Đất có cây nông nghiệp Đất khác

34.865,44 32.858,06 2.007,38 36.529,29 13.517,95 21.347,49 32.694,29 1.154,38 204,17 31.335,74 15.729,27 381,04 9.085,80 3.317,54 2.719,07 46,49 179,33

Diện tích (ha) 2.627,68 2.616,03 11,65 2.627,68 80,09 2.547,59 2.611,62 476,10 14,82 2.120,70 546,12 - 419,52 23,87 98,11 0,65 3,97

Tỷ lệ (%) 7,54 7,96 0,58 7,19 0,59 11,93 55,27 41,24 7,26 6,77 12,56 - 4,62 0,72 3,61 1,40 2,21

Tỷ lệ Diện tích (%) (ha) 70,49 24.576,52 73,56 24.170,53 20,22 405,99 67,28 24.576,52 50,18 6.783,43 17.731,09 83,06 24.104,23 218,73 55,81 644,27 88,63 180,96 74,29 23.279,00 13.102,11 425,49 45,57 85,16 74,82 93,49 45,13 81,33

173,63 7.737,48 2.482,12 2.542,05 20,98 145,85

Diện tích (ha) 6.575,01 5.153,91 1.421,10 6.575,01 5.962,45 612,56 5.114,22 25,30 7,33 5.081,59 2.035,09 163,61 928,90 809,30 78,91 24,86 29,51

Tỷ lệ (%) 18,86 15,69 70,79 18,00 44,11 2,87 22,00 2,19 3,59 16,22 150,39 42,94 10,22 24,39 2,90 53,47 16,46

Diện tích (ha) 1.086,23 432,95 127,71 1.086,23 691,98 394,25 864,22 8,71 1,06 854,45 46,05 40,54 3,26 2,25

Tỷ lệ (%) 3,12 1,32 6,36 2,97 5,12 1,85 4,00 0,75 0,52 2,73 10,74 10,64 0,04 0,07 0,00 0,00 0,00

(Nguồn: Hạt kiểm lâm Trùng Khánh, năm 2019)

Nhìn chung diện tích đất lâm nghiệp của toàn tỉnh tập chung nhiều vào

đất rừng sản xuất, sau đó đến rừng phòng hộ cuối cùng là đặc dụng. Đây là

một thế mạnh trong sản xuất lâm nghiệp nếu như được chú trọng đầu tư đúng

mức. Tuy nhiên, do bị ảnh hưởng của việc khai thác chọn thô lặp đi lặp lại

nhiều lần, do chặt phá rừng làm nương rẫy, ảnh hưởng của nạn cháy rừng…

nên diện tích rừng chủ yếu trên địa bàn là rừng thứ sinh nghèo, nghèo kiệt,

thậm chí đất trống. Diện tích rừng giàu còn rất ít, chủ yếu nằm ở rừng phòng

hộ và đặc dụng. Đây là những thách thức đối với việc phát triển bền vững tài

nguyên rừng của tỉnh.

3.2.1.2. Quản lý sử dụng rừng cộng đồng và những tiềm năng phát triển rừng

cộng đồng của huyện

Diện tích rừng và đất lâm nghiệp hiện tại của cộng đồng và những diện

tích đất tiềm năng có thể giao cho cộng đồng (là những diện tích đất hiện tại

thuộc UBND xã quản lý). Kết quả được thể hiện ở biểu 3.3 dưới đây:

Từ kết quả bảng trên cho thấy diện tích rừng giao cho cộng đồng chưa

nhiều, chỉ chiếm một tỷ lệ rất nhỏ khoảng 20%) so với tổng diện tích rừng và

đất rừng của tỉnh. Rừng đã giao cho cộng đồng chủ yếu là rừng tự nhiên, có

7158,32/32.858,06 ha (chiếm 21,79%); rừng trồng chỉ có 258,27/2007,38 ha

chiếm 12,87%). Trong khi đó diện tích rừng cho UBND xã quản lý còn khá

nhiều (chiếm 7,97% đối với rừng tự nhiên và 11,53% đối với rừng trồng) và

thực tế cho thấy những diện tích này đang được quản lý kém hiệu quả, cần có

hình thức quản lý phù hợp hơn. Những diện tích rừng và đất lâm nghiệp đã

giao cho cộng đồng và những diện tích do UBND xã quản lý, trong tương lai

có thể giao cho cộng đồng có một phần lớn là núi đất nhưng nhìn chung là ở

nơi xa khu dân cư, xa đường giao thông, đi lại khó khăn, đất đã bị thoái hóa.

Một phần còn lại là đất núi đá với địa hình hiểm trở, lập địa khó khăn, nếu bị

tác động thì rất khó phục hồi nên cần phải có giải pháp bảo vệ, quản lý rừng

đặc biệt cho đối tượng này.

Bảng 3.2: Diện tích rừng và đất lâm nghiệp của cộng đồng và UBND xã

quản lý của huyện Trùng Khánh

Cộng đồng UBND Xã

Diện Loại rừng Tổng Diện tích Tỷ lệ Tỷ lệ tích (ha) (%) (%) (ha)

Theo nguôn gốc 34865,44 7416,86 21,27 2851,46 8,18

Rừng tự nhiên 32858,06 7158,32 21,79 2619,93 7,97

Rừng trồng 2007,38 258,27 12,87 231,53 11,53

Theo DK lập địa 36529,29 7416,86 20,30 2851,46 7,81

Rừng núi đất 13517,95 2724,07 20,15 913,43 6,76

Rừng núi Đá 21347,49 4692,79 21,98 1938,03 9,08

Theo trữ lượng 32694,69 7119,85 21,78 2568,64 7,86

Rừng trung bình 1154,38 157,60 13,65 9,78 0,85

Rừng Nghèo 204,17 67,13 32,88 14,09 6,90

Rừng Phục hồi 31335,74 6895,12 22,00 2544,8 8,12

Đất chưa có rừng 15729,27 6492,94 41,28 2162,87 13,75

Đât rưng mới trồng 381,04 115,91 30,42 19,10 5,01

Đất có cây gỗ tái sinh 9085,8 4.064,20 44,73 945,38 10,41

Đất trồng 3317,54 1.400,13 42,20 721,06 21,73

Núi đá 2719,07 882,20 32,44 363,74 13,38

Đât có cây nông nghiệp 46,49 7,46 16,05 4,60 9,89

Đất khác 179,33 23,04 12,85 108,99 60,78

(Nguồn: Hạt kiểm lâm Trùng Khánh, năm 2019)

Về trữ lượng thì ở cả diện tích rừng hiện tại và diện tích rừng cộng

đồng trong tương lai nếu được giao từ các rừng do UBND xã quản lý chủ yếu

là rừng trung bình, rừng nghèo, rừng phục hồi. Chỉ một phần nhỏ là rừng

giàu. Đây là hậu quả của việc tác động quá mức vào rừng trong một thời gian

dài, tài nguyên rừng bị suy thoái, cạn kiệt. Cần có giải pháp phục hồi tài

nguyên rừng trên những diện tích rừng và đất rừng này.

Diện tích đất chưa có rừng do UBND xã quản lý còn khá lớn. Trong

tương lai nếu diện tích này giao cho cộng đồng thì cần có giải pháp chuyển đổi

những diện tích canh tác nương rẫy theo hướng kinh doanh bền vững, sử dụng

nông lâm kết hợp, bảo vệ, tái sinh phục hồi, làm giàu rừng, xúc tiến tái sinh ở

những nơi còn khả năng tái sinh, trồng lại rừng ở những nơi không còn khả năng

tái sinh tự nhiên. Đặc biệt một số diện tích rừng núi đá cần có giải pháp bảo vệ,

khoanh nuôi tái sinh phù hợp.

Như vậy có thể thấy rằng diện tích rừng đã giao cho cộng đồng chưa

nhiều, nhưng trong tương lai còn rất nhiều diện tích có thể tiếp tục giao cho

cộng đồng. Tuy nhiên, tài nguyên rừng trên những diện tích rừng và đất lâm

nghiệp giao cho cộng đồng nhìn chung là nghèo nàn, đã bị suy thoái. Cần có

giải pháp thích hợp để phục hồi và sử dụng bền vững các nguồn lợi này.

3.2.2. Thực trạng quản lý, sử dụng rừng và đất rừng cộng đồng tại 03 xã

nghiên cứu

3.2.2.1. Tình hình quản lý rừng và đất rừng tại 03 xã nghiên cứu

Kết quả tổng hợp về tình hình quản lý và sử dụng rừng tại địa bàn

nghiên cứu được thể hiện qua bảng sau.

Bảng 3.3: Diện tích rừng và đất rừng phân theo chủ quản lý

của 03 xã nghiên cứu

ĐVT ha

Diện Cộng đồng UBND xã Hộ gia đình Diện tích Xã, tích TT đât lâm Diện Diện Tỷ Diện Tỷ Tỷ thị trấn tự nghiệp tích tích lệ tích lệ lệ nhiên

1 Đàm Thủy 4.559,35 3.309,31 475,765 14,37 2153,27 65,13 680,27 20,5

2 Đình Phong 3.367,04 2.078,93 373,552 17,9 821,968 42,1 833,41 40

3 Thân Giáp 2.150,83 1.749,06 163,36 9,3 1429,98 81,4 163,72 9,3

Tổng 7137,3 1012,677 14,2 4397,23 61,6 1677,4 23,26

(Nguồn: Hạt kiểm lâm Trùng Khánh, năm 2019)

Từ bảng 3.3 ta có khu vựng nghiên cứu có 03 hình thức quản lý, Hộ gia

đình, cộng đồng và UBND xã > Hình thức quản lý rừng cộng đồng 03 xã

nghiên cứu có 1012,677 ha (14,2%), trong đó xã nhiều nhất là xã Đàm Thủy

475,765 ha, ít nhất là xã Thân Giáp 163,36 ha. Trong khi đó diện tích rừng UBND

xã quản lý còn nhiều nhất 4397,23 ha (61,6%) thực chất rừng này là chưa có chủ,

đối tượng quản lý này cần rà soát đánh giá hiệu quả quản lý và có những giải pháp

tuyên truyền vận động để hộ gia đình và cộng đồng tham gia nhận đất nhận rừng

quản lý sử dụng hiệu quả hơn.

3.2.2.2. Những biến đổi về diện tích và chất lượng rừng cộng đồng tại các xã

nghiên cứu

Thực trạng bảo vệ và phát triển của rừng cộng đồng tại 03 xã Đàm

Thủy, Đình Phong và Thân Giáp có sự thay đổi về tài nguyên rừng được thể

hiện ở bảng sau:

Bảng 3.4: Kết quả phỏng vấn tình hình biến động tài nguyên rừng cộng

đồng tại 3 xã thuộc khu vực nghiên cứu

Không Tăng lên Giảm đi T. số hộ thay đổi Thị trấn/ Xã phỏng vấn SL % SL SL % SL

11 36,67 9 30,00 10 33,33 30 Đàm Thủy

13 43,33 11 36,67 6 20,00 30 Đình Phong

14 46,67 10 33,33 6 20,00 30 Thân Giáp

42,22 33,33 24,44 Trung bình

Từ bảng 3.4 cho thấy đối với diện tích rừng của 3 xã Đàm Thủy, Đình

Phong và Thân Giáp thuộc huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng đã được nhà

nước giao sử dụng, kết quả 42,22% số người được phỏng vấn cho rằng chất

lượng và diện tích rừng đã tăng lên so với trước đây, 33,33% số người có ý

kiến là không thay đổi và có 24,44% số người nhận xét là giảm đi.

Kết quả thực tiễn cho thấy mô hình quản lý rừng cộng đồng còn khá

mới mẻ đối với người dân nhưng bước đầu đã đưa đến hiệu quả khá rõ, số vụ

vi phạm phát nương rẫy, săn bắt động vật, khai thác lâm sản trái phép giảm đi

khá rõ, những người tham gia tuần tra rừng đã có ý thức thực sự. Tuy nhiên,

cũng có một số lô rừng tài nguyên rừng đã bị suy thoái, do thời gian giao cho

cộng đồng chưa đủ dài hoặc do chưa áp dụng hoặc áp dụng biện pháp kỹ thuật

chưa hợp lý nên có ảnh hưởng tiêu cực đến tài nguyên rừng.

3.3. Kết quả đánh giá quản lý rừng cộng đồng tại 03 xã nghiên cứu

3.3.1. Kết quả đánh giá các bước hình thành và quản lý rừng cộng đồng tại

03 xã

Các bước hình thành và quản lý rừng cộng đồng tại khu vực nghiên cứu

được khái quát trong hình 01:

Qua kết quả nghiên cứu, đánh giá thực tế cho thấy hiện nay chu trình

quản lý rừng cộng đồng trên có những ưu nhược điểm sau:

* Ưu điểm:

- Giai đoạn xác lập quyền sử dụng rừng của cộng đồng

+ Các bước triển khai thực hiện công tác quy hoạch sử dụng đất, giao

đất giao rừng có sự tham gia của cộng đồng đã tạo điều kiện cho mọi người

dân được tham gia học tập về chính sách, quyền lợi và trách nhiệm của cá

nhân và cộng đồng khi được giao đất, các bước tiến hành và thủ tục tiến hành

giao đất để người dân hiểu và tham gia trong quá trình giao đất giao rừng.

+ Người dân được thảo luận, đóng góp ý kiến vào quy hoạch sử dụng đất sử

dụng rừng của thôn bản;

+ Tăng cường ý thức người dân trong quản lý, sử dụng đất lâm nghiệp

được giao, các chủ thể nhận đất, nhận rừng chịu trách nhiệm thực hiện các

quy định của pháp luật về quản lý, bảo vệ và phát triển sản xuất lâm nghiệp;

+ Việc giao đất giao rừng đã tạo cho các chủ thể quản lý chủ động và tự

giác hơn trong bảo vệ và sử dụng lâm sản trên diện tích được giao; Vai trò của

cộng đồng, đặc biệt là ban quản lý bản, tổ bảo vệ rừng được nhân dân tôn

trọng và tuân thủ nghiêm túc, góp phần hạn chế tình trạng cháy rừng, khai

thác gỗ trái phép, phát vén nương rẫy vào rừng đã giao cho cộng đồng cũng

như của hộ gia đình;

Hình 01. Sơ đồ hình thành và quản lý rừng cộng đồng

- Giai đoạn lập kế hoạch quản lý rừng cộng đồng 5 năm và hàng năm

+ Quá trình điều tra tài nguyên rừng có sự tham gia giúp cho người dân

hiểu rõ nguồn tài nguyên rừng của cộng đồng, đánh giá nhu cầu và khả năng

đáp ứng gỗ và lâm sản cho nhu cầu người dân trong thôn bản;

+ Trong quá trình xây dựng kế hoạch quản lý rừng cộng đồng, người

dân được hiểu biết về lý do cần phải xác định mục tiêu quản lý của lô rừng,

hiểu biết về mô hình rừng ổn định, có các loài cây với các cấp đường kính và

mục đích sử dụng khác nhau, thiết lập chu kỳ khai thác hợp lý nhằm đảm bảo

tài nguyên rừng luôn được duy trì ổn định;

+ Người dân hiểu biết hiệu quả của rừng đối với đời sống, sản xuất và

sinh hoạt hàng ngày;

+ Các biện pháp kỹ thuật lâm sinh được người dân đề xuất và tổ chức

thực hiện;

+ Nâng cao ý thứ của cộng đồng dân cư thôn bản trong việc phòng

chống cháy rừng, phát hiện hành vi xâm hại đến tài nguyên rừng

+ Vai trò của cấp uỷ, chính quyền cơ sở, sự gương mẫu của đội ngũ cán

bộ thôn bản sẽ là điều kiện quan trọng để kế hoạch quản lý rừng được thực

hiện theo chiều hướng tích cực hoặc tiêu cực, bởi họ là tấm gương phản ánh

để người dân trong cộng đồng noi theo.

- Giai đoạn: Xây dựng quy ước quản lý bảo vệ và phát triển rừng cộng đồng.

+ Người dân đã được tham gia vào việc xây dựng, thảo luận các nội

dung của Quy ước thông qua đó họ cói thể nắm được những hoạt động cần

thực hiện để bảo vệ và phát triển các khu rừng đó như: Kế hoạch trồng, chăm

sóc, khoanh nuôi tái sinh, kế hoạch phòng cháy chữa cháy, săn bắn, khai thác

động thực vật, …

+ Bản Quy ước đã được Ủy ban nhân dân huyện ra quyết định phê

duyệt thể hiện được tính pháp lý trong quá trình triển khai thực hiện.

+ Vai trò hỗ trợ của cán bộ Kiểm Lâm, cán bộ nông lâm xã đã được tăng

cường thông qua sự hỗ trơ cộng đồng trong quá trình xây dựng và thực hiện

quy ước.

+ Quy ước quản lý bảo vệ và phát triển rừng cộng đồng được gắn liền

với quy ước hương ước thôn bản nên được người dân đồng tình ủng hộ cao.

- Giai đoạn tổ chức thực hiện quản lý rừng cộng đồng

+ Các thành viên trong Ban quản lý rừng cộng đồng là những người

lãnh đạo trong thôn đã được công đồng tín nhiệm bầu chọn do vậy họ có khả

năng quản lý và tuyên truyền tốt.

+ Việc xây dựng nguồn quỹ phát triển rừng cộng đồng góp phần duy trì

và phát huy công tác quản lý và giám sát Ban quản lý rừng cộng đồng và các

thành viên trong cộng đồng thôn.

+ Việc sử dụng nguồn quỹ đã được xây dựng một cách công khai minh

bạch và rõ ràng.

- Giai đoạn giám sát và đánh giá

+ Xác định được các nội dung giám sát đánh giá

+ Xây dựng được các tiêu chí đánh giá quản lý rừng cộng đồng như:

tiêu chí về kinh tế, lâm sinh, bảo vệ môi trường và tiêu chí về xã hội.

* Nhược điểm

- Quy trình giao rừng vẫn chưa rõ ràng, hầu hết các khu rừng đã giao

cho cộng đồng vẫn chưa thống kê được khối lượng tài sản trên đất rừng,

không phải người dân nào cũng nắm được ranh giới rừng cộng đồng.

- Kế hoạch quản lý rừng cộng đồng chưa được thừa nhận và thể chế hóa

như một phương án kinh doanh để được chấp nhận đầu tư.

- Thiếu một cơ chế rõ ràng trong việc xây dựng và thực hiện quy chế

trong công tác bảo vệ rừng (nhất là quy định về sử lý vi phạm không được

vượt quá quy định của luật và văn bản hướng dẫn thực hiện luật).

- Mặc dù một số nơi trong tỉnh đã thực hiện thí điểm chia sẻ lợi ích từ

rừng cộng đồng nhưng hiện tại vẫn chưa xây dựng được cơ chế hưởng lợi,

phân chia lợi ích rõ ràng.

3.3.2. Kết quả về sự tham gia của cộng đồng tại khu vực nghiên cứu

Việc tham gia của người dân trong cộng đồng là thước đo và là sự đảm

bảo bền vững của các giải pháp quản lý tài nguyên rừng của mỗi cộng đồng,

mỗi địa phương. Chúng tôi tiến hành phỏng vấn 03 xã thuộc khu vực nghiên

cứu là Đàm Thủy, Đình Phong và Thân Giáp Kết quả khảo sát các hình thức

tham gia và nhận thức của người dân vào quản lý rừng cộng đồng được thể

hiện ở bảng 3.6.

Bảng 3.5: Mức độ tham gia và nhận thức của người dân

tại khu vực nghiên cứu

Trình tự

Xây dựng và thực hiện

Quy ước quản lý

giao đất rừng

KH quản lý rừng

bảo vệ rừng

số hộ

Tham

Nắm

Tham

Nắm

Tham

Nắm

Thị trấn/ Xã

PV

gia

được

gia

được

gia

được

SL %

8 26,67 5 16,67 13 43,33 11 36,67 23 76,67 27 90,00

Đàm Thủy

9 30,00 7 23,33 15 50,00 13 43,33 26 86,67 26 86,67

Đình Phong

12 40,00 9 30,00 18 60,00 17 56,67 28 93,33 24 80,00

Thân Giáp

90 Tổng/ trung bình

29 32,22 21 23,33 46 51,11 41 45,56 77 85,56 76 84,44

Qua kết quả trên ta thấy khu vực nghiên cứu vẫn còn người dân chưa

được tham gia giao đất rừng cho cộng đồng do vậy họ chưa nằm được các

bước trong giao rừng cộng đồng. Một số người khi phỏng vấn thì đại đa số

người dân không nhớ hoặc không rõ các nội dung đã thực hiện giao đất rừng

cộng đồng.

Công tác xây dựng và thực hiện kế hoạch: hầu hết các thôn đều đã có

kế hoạch quản lý bảo vệ rừng, tỷ lệ số người dân được tham gia vào việc xây

dựng kế hoạch tương đối cao chiếm trên 51,11%. Qua phỏng vấn trực tiếp

người dân cho thấy phần lớn đã tham gia vào trực tiếp thực hiện kế hoạch

điều đó phản ánh mức độ nhận thức của người dân trong việc xây dựng và

thực hiện kế hoạch đã được phát huy khá tốt.

Đối với quy ước quản lý bảo vệ rừng: Hiện nay tại khu vực nghiên cứu

đã được xây dựng và thực hiện. Người dân đã thực hiện tuần tra, bảo vệ, khai

thác gỗ và lân sản ngoài gỗ theo đúng quy định. Riêng việc phát hiện, tố giác,

tham gia xử lý các hành vi vi phạm còn khá khiên tốn, chỉ có 22% số người

được hỏi có tham gia hoạt động này. Điều này phản ánh đúng tâm lý chung

của một bộ phận người dân hiện nay, ngại va chạm, ngại đấu tranh với các

hành vi sai trái, nhất là các hành vi đó xẩy ra trên rừng của cộng đồng chứ

không phải trên đất của hộ gia đình.

Về việc xây dựng và quản lý quỹ phát triển rừng cộng: Hiện nay vẫn

chưa có cộng đồng nào xây dựng được nguồn quỹ, khi được hỏi người dân

cho biết các khu rừng hiện nay vẫn chưa đủ tiêu chuẩn để khai thác gỗ, cơ chế

chia sẻ lợi ích từ rừng cộng đồng cũng chưa có. Do vậy chưa có nguồn thu

nào để xây dựng nguồn quỹ của cộng đồng.

Về công tác giám sát đánh gia: Đã lập được các tổ tuần tra rừng tuy

nhiên hoạt động tuần tra chưa được thực hiện thường xuyên, hầu như khi có

yêu cầu thì mới thực hiện. Khi được hỏi thì người dân cho biết là do không có

nguồn Kinh phí hỗ trợ và các khu rừng đều xa và đi lại khó khăn nên họ

không thể theo dõi một cách thường xuyên được.

3.3.3. Tác động của mô hình đến phát triển kinh tế - xã hội - môi trường

Vai trò của rừng cộng đồng trong phát triển kinh tế – xã hội và môi

trường của mỗi địa phương là khá đa dạng và phong phú. Kết quả phỏng vấn

ý kiến của người dân về đóng góp của rừng cộng đồng trong các mặt phát

triển của địa phương được thể hiện ở bảng 3.6 dưới đây:

Từ kết quả ở bảng 3.6 cho thấy phần lớn người dân được hỏi (72/90

người) đều nhất trí cho rằng rừng cộng đồng có vai trò tích cực trong phát

triển kinh tế của địa phương, chỉ có một ý kiến nhận xét là khi giao rừng cho

cộng đồng thì có ảnh hưởng tiêu cực đến phát triển kinh tế địa phương vì việc

quản lý, phát triển rừng sẽ không được tốt như giao cho hộ gia đình. Số còn

lại không rõ về vai trò phát triển kinh tế của rừng cộng đồng.

Bảng 3.6: Ý kiến của người dân về tác động của rừng cộng đồng

tại khu vực nghiên cứu

Lĩnh vực phát triển

Kinh tế Văn hóa -Xã hội Môi trường Số hộ Huyện / xã PV Tích Tiêu Không Tích Tiêu Không Tích Tiêu Không

cực cực rõ cực cực rõ cực cực rõ

30 21 3 6 24 0 6 30 0 0 Đàm Thủy

30 27 3 0 27 0 3 30 0 0 Đình Phong

30 24 6 0 18 0 12 30 0 0 Thân Giáp

Tổng/ trung 90 72 12 6 69 0 21 90 0 0 bình

Thực tế cho thấy một số rừng cộng đồng còn khá giàu về tài nguyên

cây gỗ và các lâm sản ngoài gỗ, một số diện tích rừng đã được chi trả dịch vụ

môi trường rừng đã có đóng góp trực tiếp làm tăng thu nhập, cải thiện tình

hình kinh tế của cộng đồng người dân.

Về mặt văn hóa – xã hội cũng giống như vấn đề kinh tế thì người dân

đều nhận thức được vai trò tích cực của rừng cộng đồng trong việc ổn định xã

hội, gìn giữ và phát triển văn hóa của địa phương. Kết quả phỏng vấn có

69/90 người dân cho rằng rừng cộng đồng có vai trò tích cực trong đời sống

văn hóa – xã hội của cộng đồng, không có người nào cho rằng rừng cộng

đồng có vai trò tiêu cực trong đời sống văn hóa – xã hội và 23/90 người chưa

nhận định rõ về vai trò của rừng cộng đồng đối với đời sống văn hóa – xã hội

của cộng đồng.

Về mặt môi trường tất cả người dân được hỏi đều nhận thức được tầm

quan trọng của khu rừng cộng đồng mà mình quản lý có vai trò quan trọng

trong việc nuôi dưỡng nguồn nước, chống xói mòn, giữ độ phì cho đất làm

tăng năng suất, chất lượng mùa màng góp phần cải thiện tình hình kinh tế.

Qua thực tiến tiếp xúc với các cộng đồng người dân cho thấy nhờ có

rừng cộng đồng và việc tổ chức quản lý tốt, chia sẻ lợi ích rừng cộng đồng

công bằng mà rừng cộng đồng đã đóng góp tích cực trong công cuộc phát

triển kinh tế, xã hội, môi trường của địa phương.

3.4. Kết quả phân tích khó khăn và đề xuất một số giải pháp quản lý và

bảo vệ rừng cộng đồng tại huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng

3.4.1. Kết quả phân tích những khó khăn trong quá trình quản lý rừng

cộng đồng tại huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng

Từ kết quả điều tra cho thấy trên đại bàn nghiên cứu việc quản lý rừng

cộng đồng có những khó khăn được tổng hợp tại bảng 3.7:

Bảng 3.7: Tổng hợp những khó khăn quá trình hình thành, quản lý

rừng cộng đồng tại huyện Trùng Khánh

Khó khăn Kiến nghị

1.Điều kiện tự nhiên - kinh tế - xã hội

- Làm mới và nâng cấp hệ thống đường lâm nghiệp phục vụ sản xuất và tăng khả năng tiêu thụ sản phẩm. - Nâng cao nhận thức, trình độ của cộng đồng trong phòng chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu. - Kêu gọi đầu tư, chuyển dịch cơ cấu sản xuất, phát triển thị trường. - Hỗ trợ cho phát triển giáo dục các cấp.

- Địa hình chủ yếu là đồi núi, bị chia cắt mạnh, nhiều núi đá, giao thông đi lại khó khăn. - Hoạt động công, thương nghiệp chưa phát triển, sản xuất còn mang nặng tính tự cung, tự cấp, chưa có thị trường lâm sản. - Người dân địa phương chủ yếu là dân tộc ít người, trình độ dân trí còn thấp, mặt bằng dân trí không đồng đều. 2.Cơ chế chính sách

- Quy trình quy phạm lâm sinh phức tạp chưa phù hợp để áp dụng trong điều kiện cộng đồng dân tộc thiểu số. - Kế hoạch quản lý rừng chưa được thừa nhận và thể chế hóa như một - Xây dựng các quy phạm lâm sinh phù hợp cho với rừng cộng đồng ở nhiều điều kiện khác nhau - Thể chế hóa kế hoạch quản lý rừng cộng đồng

phương thức kinh doanh rừng để xin vốn đầu tư. 3. Khoa học kỹ thuật

- Kết hợp giữa kiến thức bản địa và tiến bộ kỹ thuật để quản lý có hiệu quả các khu rừng này. - Trồng xen các cây ngắn ngày, sớm cho sản phẩm.

- Các khu rừng giao cho cộng đồng phần lớn là những khu rừng nghèo, địa hình phúc tạp, rừng núi đá, khó áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật. - Rừng cộng đồng chủ yếu là rừng phòng hộ, chưa được khai thác sản phẩm 4.Tổ chức thực hiện

- Giao rừng và đất rừng do UBND xã quản lý cho cộng đồng. - Xây dựng cơ chế thu hút sự tham gia - Xác định ranh giới, hoàn thiện việc giao đất, giao rừng, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho cộng đồng. - Tăng cường tuyên truyền, vận động và hỗ trợ cộng đồng thực hiện các biện pháp lâm sinh làm giàu giàu rừng. - Tiếp tục theo dõi, chăm sóc, quản lý các mô hình rừng cộng đồng. - Xây dựng cơ chế chia sẻ lợi ích rừng cộng đồng ở những nơi chưa có và chỉnh lý ở những nơi đã có

- Diện tích rừng cộng đồng được giao còn ít chỉ được 14,2% trong khi diện tích rừng do UBND xã quản lý lại chiếm tỷ lể lớn( 61,6%) và đang dần suy thoái. - Sự tham gia của các bên liên quan chưa thường xuyên, hiệu quả thấp -Ranh giới rừng cộng đồng còn chưa rõ ràng. - Kế hoạch quản lý rừng cộng đồng phần lớn mới chỉ dừng lại ở khâu tuần tra, bảo vệ chứ ít nơi thực hiện các hoạt động phát triển rừng như: Trồng rừng, khoanh nuôi xúc tiến tái sinh, khoanh nuôi trồng bổ sung,… - Các mô hình quản lý rừng, sử dụng rừng mới đang trong giai đoạn thử nghiệm, tính bền vững chưa cao. - Lợi ích từ rừng cộng đồng chưa đáng kể, còn thiếu các quy định chia sẻ với các loại lâm sản ngoài gỗ. 5. Nhân lực

- Cộng đồng thiếu vốn sản xuất lâm nghiệp -

- Huy động kinh phí từ quỹ thôn, bản - Tăng cường các dự án nồng ghép trong phát triển KTXH -Tâp huấn theo nhu cầu -Tâp huấn theo nhu cầu

- Can bộ kỹ năng làm việc cộng đồng hạn chế - Người dân vùng cao dân trí có hạn

3.4.2. Một số giải pháp hình thành, quản lý và sử dụng rừng cộng đồng

3.4.2.1. Giải pháp chung

* Phát triển tài nguyên rừng cộng đồng

Qua thực tế điều tra và tham khảo các tài liệu cho thấy đa phần những

diện tích giao cho cộng đồng quản lý thường là những diện tích nằm ở những

nơi xa xôi, hẻo lánh, địa hình chia cắt, giao thông đi lại khó khăn và rừng đã

bị suy thoái, trữ lượng gỗ không cao, chất lượng gỗ thấp, thậm chí có nơi là

đất cây bụi, đất trảng cỏ, khu chăn thả gia súc, đất trống đồi núi trọc. Tài

nguyên rừng trên các khu vực này nhìn chung là nghèo nàn, kém giá trị kinh

tế. Có nơi rừng và đất rừng đã bị thoái hóa, khó khăn cho công tác phục hồi

và phát triển rừng.

Như vậy để đảm bảo sự bền vững trong công tác quản lý rừng cộng

đồng thì việc phát triển các nguồn tài nguyên thông qua phục hồi và phát triển

rừng là nhiệm vụ cần thiết và cấp bách. Giải pháp thực hiện là bảo vệ, khoanh

nuôi xúc tiến tái sinh phục hồi rừng tại những nơi rừng còn có khả năng phục

hồi, còn có khả năng tái sinh tự nhiên. Ở những nơi khó có khả năng tái sinh

tự nhiên thì tiến hành trồng lại rừng bằng các loài cây bản địa, đa tác dụng, có

giá trị kinh tế. Cần hỗ trợ kinh phí, cây giống, vật tư và tập huấn kỹ thuật cho

cộng đồng.

Cần phát triển các loài cây lâm sản ngoài gỗ, sớm cho sản phẩm như

các loài cây dược liệu, cây sa nhân, thảo quả, măng tre nứa ... Trên những

diện tích đất tốt nếu trồng rừng nên áp dụng nông lâm kết hợp và canh tác đất

dốc một mặt để tăng thu nhập trong thời gian cây lâm nghiệp chưa có sản

phẩm mặt khác giúp bảo vệ đất, chống xói mòn. Xây dựng các mô hình gây

trồng kinh doanh một số loài cây lâm sản ngoài gỗ phổ biến, có giá trị cao của

địa phương. Mở các lớp tập huấn kỹ thuật và in ấn, phát tờ rơi về các kỹ thuật

bảo tồn, khai thác, chế biến các loại lâm sản ngoài gỗ.

Cần khai thác, phát huy giá trị bảo vệ môi trường của rừng cộng đồng.

Đây là nguồn lợi tiềm năng mà trước đây chưa được người dân trong cộng

đồng quan tâm. Cần tuyên truyền cho người dân thấy được vai trò, tiềm năng

của các nguồn lợi môi trường của rừng như chi trả dịch vụ môi trường rừng

(PES, PFES), giảm thiểu khí phát thải từ mất rừng và suy thoái rừng (REDD,

REDD+), nâng cao nhận thức của họ, chuẩn bị xây dựng cơ chế tiếp nhận và

phân chia các nguồn lợi này. Tiếp tục xây dựng cơ chế thu phí dịch vụ môi

trường rừng từ những tổ chức, cá nhân sử dụng dịch vụ rừng để chi trả cho

cộng đồng. Tập huấn các kỹ thuật điều tra đo đếm trữ lượng rừng để làm cơ

sở cho việc xác định hệ số k trong chi trả dịch vụ môi trường rừng, tính tín chỉ

các bon trong rừng cộng đồng làm cơ sở cho việc chi trả trong tương lai.

* Hỗ trợ kỹ thuật cho các thành viên trong cộng đồng

Để chuẩn bị cho việc giám sát tài nguyên rừng trong cộng đồng để hỗ

trợ cho việc chi trả dịch vụ môi trường rừng và REDD+ thì cần tập huấn kỹ

thuật theo dõi, giám sát diễn biến tài nguyên rừng cho các thành viên của tổ

tuần tra bảo vệ rừng. Hỗ trợ họ các phương tiện thông tin liên lạc, các trang

thiết bị, dụng cụ điều tra rừng như địa bàn cầm tay, thước dây, thước đo vanh,

GPS… và các dụng cụ hỗ trợ đi rừng. Trong quá trình tiếp xúc với các thành

viên của tổ tuần tra bảo vệ rừng tác giả phát hiện thấy họ còn thiếu các kỹ

năng, kiến thức trong việc đo đếm các chỉ tiêu sinh trưởng, ước lượng trữ

lượng rừng. Do vậy, cần mở các lớp tập huấn kỹ thuật điều tra, đo đếm trữ

lượng, chăm sóc rừng sau khi trồng cho nhóm đối tượng này.

Ở một số cộng đồng người dân đã nắm được một số khâu cơ bản trong

kỹ thuật nhân giống, ươm cây, trồng và chăm sóc rừng trồng nhưng đa số là

chưa nắm được nên tổ chức lớp tập huấn kỹ thuật lâm sinh cho các thành viên

trong cộng đồng, những người tham gia quản lý, bảo vệ và phát triển rừng

cộng đồng.

Đối với lâm sản ngoài gỗ, cộng đồng người dân mới chỉ thu hái, chế

biến và sử dụng theo kinh nghiệm truyền thống là chủ yếu. Kiến thức của

người dân trong cộng đồng về vấn đề này chưa cao nên chưa phát huy được

hết giá trị của nguồn tài nguyên này. Việc khai thác không đúng kỹ thuật, khai

thác quá mức theo nhu cầu thị trường dễ dẫn đến tình trạng làm suy thoái, kiệt

quệ nguồn tài nguyên lâm sản ngoài gỗ, suy giảm đa dạng sinh học, tăng nguy

cơ tuyệt chủng của các loài quý hiếm. Cần tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật

gây trồng, khai thác, chế biến các loại lâm sản ngoài gỗ, đặc biệt là các loài

cây dược liệu, cây hương liệu, cây rau sẵn có của địa phương như các loài Ba

kích, Củ bình vôi, Bảy lá một hoa, ….

* Tuyên truyền, phổ biến thông tin

Thực tế cho thấy công tác tuyên truyền cho người dân trong cộng đồng,

cho cán bộ cơ sở về quản lý rừng cộng đồng và về cơ chế chia sẻ lợi ích từ

rừng cộng đồng còn khá khiêm tốn. Người dân, thậm chí các cán bộ cơ sở

cũng chưa nhận thức sâu sắc, đầy đủ vai trò, giá trị mà rừng cộng đồng mang

lại. Kết quả phỏng vấn người dân và tham khảo ý kiến cán bộ địa phương cho

thấy lợi ích của rừng cộng đồng chỉ được nhìn nhận chủ yếu thông qua các giá

trị truyền thống là cung cấp gỗ, củi và lâm sản ngoài gỗ. Một số nơi giá trị

bảo vệ đất, nuôi dưỡng nguồn nước cũng đã được ghi nhận. Tuy nhiên các giá

trị tiềm năng của rừng như chi trả dịch vụ môi trường rừng, tín chỉ các bon

hầu như chưa được biết đến hoặc có biết đến nhưng chưa được quan tâm đúng

mức. Quy chế quản lý, bảo vệ và phát triển rừng cộng đồng, quy chế chia sẻ

lợi ích rừng cộng đồng được lập ra nhưng chưa được phổ biến rộng rãi cho

người dân mà chủ yếu được lưu trữ ở nhà trưởng bản hoặc cất ở đâu không rõ.

Vì vậy, cần có một chiến lược tuyên truyền với các hình thức đa dạng, phong

phú, đơn giản, dễ hiểu, phù hợp với phong tục tập quán của từng địa phương

nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng người dân về vai trò, ý nghĩa của

rừng cộng đồng và cơ chế hưởng lợi cho cộng đồng. Thiết lập, xây dựng hệ

thống các pa nô, áp phích, kết hợp với các phương tiện thông tin đại chúng

như loa đài, ti vi để tuyên truyền. Các quy chế nên được lược hóa sao cho đơn

giản, ngắn gọn, dễ hiểu, in đủ lên một mặt giấy khổ lớn để dán ở nhà sinh

hoạt cộng đồng hay những nơi công cộng. Cũng nên in trên các tờ giấy khổ

nhỏ hơn phát cho các hộ để dán ở nhà để mọi thành viên trong gia đình đều

nắm được.

Ngoài ra thì việc lồng ghép công hoạt động tuyên truyền về rừng cộng đồng

vào các lễ hội, sự kiện văn hóa của cộng đồng cũng cần được cân nhắc, xem xét

và áp dụng.

Trong chia sẻ lợi ích từ rừng cộng đồng thì khía cạnh xã hội hầu như

chưa được đề cập đến. Nhóm người nghèo, nhóm người khó khăn, neo đơn,

những hộ gia đình có hoàn cảnh đặc biệt còn chưa được chú trọng, chưa

được hưởng chế độ ưu tiên trong chia sẻ lợi ích. Hiện tại do nguồn lợi từ

rừng cộng đồng chưa nhiều, giá trị không cao nên chưa phát sinh mâu

thuẫn nhưng trong tương lai, khi các giá trị từ rừng cộng đồng được xem

xét chi trả đầy đủ thì sẽ nảy sinh nguy cơ làm tăng khoảng cách giàu nghèo

trong cộng đồng. Cần tuyên truyền nâng cao nhận thức của cán bộ địa

phương và người dân về vấn đề này.

* Thị trường

Tính bền vững của rừng cộng đồng cũng giống như các loại hình quản

lý tài nguyên khác sẽ chỉ được đảm bảo khi các sản phẩm mà nó tạo ra bán

được và có lãi. Đối với các sản phẩm như gỗ thương mại thì ở rừng cộng

đồng huyện Trùng Khánh hiện tại không nhiều, gỗ gia dụng và củi đun chủ

yếu phục vụ trong cộng đồng nên không khuyến khích phát triển thị trường

cho những sản phẩm này. Tuy nhiên các sản phẩm lâm sản ngoài gỗ nếu quản

lý tốt, khai thác bền vững thì cần có thị trường tiêu thụ ổn định sẽ nâng cao

giá trị các loại lâm sản này. Cần có sự phối hợp giữa chính quyền địa phương

và các cơ quan chức năng để tìm ra các đối tác, các thị trường tiêu thụ ổn

định, lâu dài.

Các sản phẩm tiềm năng như chi trả dịch vụ môi trường rừng, tín chỉ

các bon trong tương lai cần phải xác định những người hưởng dịch vụ, những

người mua tín chỉ các bon. Cần phối hợp với các tổ chức quốc tế để tìm kiếm,

xác định, duy trì và ổn định thị trường cho các loại hàng hóa đặc biệt này. Có

thể tiến hành giới thiệu thông qua các cuộc hội thảo, báo cáo, tờ rơi, giới thiệu

trên các website hay qua phương tiện thông tin đại chúng.

* Nâng cấp chất lượng rừng

Xây dựng rừng có cấu trúc, tổ thành loài phong phú, đa dạng phù hợp

với điều kiện đất đai, khí hậu, cảnh quan môi trường, các điểm di tích văn hóa

lịch sử, các khu du lịch sinh thái, nghỉ ngơi cuối tuần... nhằm phát huy tốt

nhất chức năng phòng hộ, tạo nhiều sản phẩm kinh tế hàng hóa từ rừng và

phục vụ du lịch sinh thái.

* Các biện pháp quản lý, bảo vệ rừng

Làm rõ ranh giới rừng (làm rõ ranh giới đất lâm nghiệp, đất nông

nghiệp và các loại đất khác; Làm rõ ranh giới rừng chuyên phòng hộ và rừng

phòng hộ phục vụ du lịch...) tại thực địa phục vụ công tác quản lý bảo vệ

rừng, nâng cấp và phát triển rừng bền vững

Xây dựng bản đồ ranh giới rừng và đất lâm nghiệp

Xác định vị trí các mốc cần cắm ngoài thực địa: Đối với ranh giới đất

lâm nghiệp, ranh giới rừng rất phức tạp, không thể quy định bao nhiêu m

đóng một mốc, mà phải xác định những vị trí khó nhận biết trên bản đồ và

thực địa, những vị trí nhạy cảm, những vị trí dễ nhầm lẫn...

Thông qua kết quả nghiên cứu chúng tôi có một số đề xuất các giải

pháp nhằm quản lý hiệu quả hơn các khu rừng cộng đồng tại huyện Trùng

Khánh, tỉnh Cao Bằng như sau:

3.4.2.2. Giải pháp cụ thể:

a) Các bước hình thành và quản lý rừng cộng đồng

- Bổ sung thêm Quy trình giao rừng có sự tham gia của người dân trong

giai đoạn I “Xác lập quyền sử dụng của cộng đồng” với các bước cụ thể như sau:

Bước 1: Chuẩn bị

+ Chuẩn bị về mặt tổ chức và hành chính

+ Thu thập và phân tích các tài liệu và bản đồ hiện có

+ Tập huấn cho các thành viên tổ công tác cấp xã.

+ Họp xã triển khai hoạt động giao rừng, xác định vùng đất dự kiến

giao của mỗi thôn/bản và lập kế hoạch cho việc thực hiện giao rừng cấp xã và

chuẩn bị các vật tư cần thiết.

Bước 2: Thống nhất kế hoạch giao rừng tại thôn/bản- Họp thôn lần 1

+ Tổ chức họp thôn/bản lần.

+ Lựa chọn hộ dân tham gia vào tiến trình giao rừng tại thôn/bản.

+ Thống nhất kế hoạch triển khai với cộng đồng thôn/bản.

Bước 3: Đánh giá nông thôn có sự tham gia (PRA) theo chủ đề

quản lý rừng

+ Thu thập các thông tin toàn diện về kinh tế, xã hội, tài nguyên thiên

nhiên, tổ chức cộng đồng được thu thập, phân tích có sự tham gia của người

dân, theo chủ đề quản lý tài nguyên rừng.

+ Xác định phương thức giao rừng: Theo hộ hay nhóm hộ hay cộng

đồng thôn/bản.

+ Tiến hành lập sơ đồ giao rừng theo hộ hay nhóm hộ hay cộng đồng.

+ Tiến hành lập sơ đồ định hướng quy hoạch sử dụng rừng được giao.

Bước 4: Điều tra Tài nguyên rừng có sự tham gia của người dân

+ Điều tra thực địa phân định ranh giới trạng thái và lập ô đo đếm.

+ Đo đếm và lượng hóa được các chỉ tiêu lâm học cho từng trạng thái

rừng: Loài cây chủ yếu, mật độ, đường kính bình quân,… theo từng trang thái

rừng để giao cho chủ rừng quản lý.

+ Lập bản đồ các lô rừng và kế hoạch sản xuất nông lâm nghiệp trên

diện tích rừng được giao cho chủ hộ, cộng đồng.

Bước 5: Thống nhất giải pháp giao rừng và tiến hành giao rừng tại

thực địa

+ Xác định rõ ranh giới thực địa.

+ Xây dựng bản đồ giao rừng.

+ Công khai kết quả đo giao hiện trường.

+ Tổ chức họp thôn/bản lần 2.

+ Viết và gửi tờ trình kế hoạch giao rừng lên UBND xã.

+ Triển khai công tác giao rừng tại thực địa.

Bước 6: Hoàn thiện Hồ sơ giao rừng

+ Hoàn thiện hồ sơ giao rừng.

+ Lập tờ trình xin cấp GCNQSDR.

Bước 7: Thẩm định, phê duyệt và cấp quyền sử dụng rừng

+ Thẩm định hồ sơ giao rừng

+ Phê duyệt và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng rừng

+ Lưu trữ hồ sơ địa chính và hồ sơ giao rừng.

b) Bổ sung nội dung Xây dựng cơ chế hưởng lợi, phân chia lợi ích:

Hưởng lợi từ rừng tự nhiên sau khi giao là một vấn đề quan trọng trong

thúc đẩy, kích thích sự tham gia quản lý rừng của người nhận rừng. Các

nguồn lợi từ rừng tự nhiên rất đa dạng và số lượng, giá trị của chúng phụ

thuộc vào trạng thái rừng khi giao giàu hay nghèo, thị trường, cơ sở hạ tầng,

chính sách và kiến thức sử dụng lâm sản của người bản địa. Các nguồn lợi

kinh tế từ rừng tự nhiên cho người nhận rừng nói chung bao gồm gỗ, củi, lâm

sản ngoài gỗ và dịch vụ môi trường. Hiện nay tỉnh huyện Trùng Khánh tỉnh

Cao Bằng đang thí điểm thực hiện phân chia lợi ích rừng cộng đồng theo

hướng sau:

+ chia lợi ích từ gỗ cho nhu cầu gia dụng đối với

rừng giao cho cộng đồng

Trên cơ sở số cây khai thác được phép hàng năm, ban quản lý rừng

cộng đồng sẽ tổ chức họp dân để quyết định:

(1) Chọn hộ được phép khai thác gỗ hàng năm cho mục đích gia dụng

(làm nhà, chuồng trại, hàng rào)

(2) Hộ được phép khai thác gỗ cho nhu cầu gia dụng có thể phải trả

một phần lệ phí cho thôn, điều này được thống nhất trong quy ước bảo vệ và

phát triển rừng của thôn. Số tiền này sẽ nộp vào quỹ thôn để chi cho công việc

quản lý rừng của thôn.

(3) Ngoài ra số cây được phép khai thác dư ra (nếu có) sau khi cân đối

nhu cầu trong thôn, có thể được bán ra để sung vào quỹ thôn phục vụ cho

quản lý rừng.

+ Quy định về phân chia lợi ích từ gỗ thương mại đối với rừng giao cho

cộng đồng.

Số cây khai thác hàng năm được bán ra thị trường và phân chia lợi ích

như sau:

(1) Nộp thuế tài nguyên khoảng 15% (phần nộp thực tế sẽ căn cứ vào

nhóm gỗ và quy định hiện hành). Phần thuế này có thể được điều phối trở lại

địa phương để đầu tư phát triển các khu rừng nghèo, đất trống.

(2) Sau khi trừ thuế và chi phí khai thác, phân chia:

10% được phân bổ về UBND xã để chi phí quản lý rừng và thù lao cho

Ban lâm nghiệp xã.

90% còn lại là phần lợi ích của cộng đồng quản lý bảo vệ rừng. Phần

này sẽ được phân chia cho ban quản lý rừng thôn, lập quỹ phát triển rừng thôn

và cho hộ gia đình tham gia quản lý, bảo vệ rừng. Việc phân chia được dựa

vào quy ước bảo vệ và phát triển rừng thôn đã được toàn thôn thống nhất và

được cấp có thẩm quyền phê duyệt.

+ Quy định quản lý, sử dụng lâm sản ngoài gỗ của các nhóm hộ

(3) Lâm sản ngoài gỗ sử dụng trong đời sống gia đình, các hộ được sử

dụng chung trong toàn bộ diện tích rừng của thôn

(4) Không cho phép người ngoài thôn vào lấy lâm sản ngoài gỗ của

nhóm hộ, của thôn để buôn bán.

(5) Người ngoài thôn muốn lấy lâm sản ngoài gỗ để sử dụng trong gia

đình thì phải xin phép nhóm hộ.

(6) Nhóm tổ chức khai thác lâm sản ngoài gỗ để bán và chia lợi ích cho

toàn bộ các hộ.

+ ợi ích từ

(7) Tiền thu được từ nguồ ẽ chi trả cho cộng

đồng và Quỹ chi trả ợc chia làm 2 phần,

cụ thể: 70% đầu tư cho sản xuất của cộng đồng hoặc công trình của cộng

đồng khi cần và 30% chi phí giám sát, đánh giá và tuyên truyền.

(8) Quỹ ẽ do tổ quản lý bảo vệ rừng

thôn tự quản lý mà không phải gửi ở ngân hàng huyện. Trong đó: Tổ quản lý

bảo vệ rừng phải có ít nhất là 3 người (bao gồm: tổ trưởng, tổ phó và thủ

quỹ). Ngoài ra, để minh bạch trong quản lý nguồn tiề

thì tổ quản lý BVR cần mở sổ Quỹ tiền mặt (thu-chi).

c) Giải pháp về chính sách

(1) Chính sách về đất đai: Tiếp tục thực hiện giao đất, giao rừng phòng

hộ và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lâm nghiệp đã quy hoạch là

rừng phòng hộ dụng cho người dân; Thực hiện cắm mốc ranh giới và ranh

giới. Diện tích rừng chưa giao; Thực hiện giao khoán bảo vệ rừng, khoanh

nuôi xúc tiến tái sinh phục hồi rừng cho các hộ gia đình, cá nhân và tổ chức

trên địa bàn thực hiện, với thời gian giao khoán 50 năm. Đặc biệt là thực hiện

giao đất, giao rừng đối với diện tích rừng do nhà nước đang làm chủ rừng.

(2) Chính sách về tài chính, đầu tư: Tập trung các nguồn vốn đầu tư cho

công tác bảo tồn phát triển rừng, phát triển cơ sở hạ tầng; đồng thời lồng ghép

các chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn nhằm nâng cao

đời sống của nhân dân trong và ngoài vùng dự án; vận dụng và tổ chức thực

hiện linh hoạt Quyết định số 24/2012/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ;

khuyến khích các nhà đầu tư trong và ngoài nước đầu tư phát triển kinh doanh

du lịch sinh thái.

(3) Cần làm tốt và làm đồng bộ chính sách chi trả dịch vụ môi trường

rừng và chuyển nhượng tín chỉ Cacbon: Thực hiện theo Chính sách chi trả

dịch vụ môi trường rừng được quy định tại Nghị định số 99/2010/NĐ-CP

ngày 24/9/2010 của Thủ tướng Chính phủ.

(4) Chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế: Nguồn vốn ngân sách hỗ trợ

đầu tư phát triển kinh tế - xã hội vùng đệm theo Quyết định số 24/2012/QĐ-

TTg ngày01/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ Về chính sách đầu tư phát triển

rừng giai đoạn 2011-2020; Tiếp tục thực hiện đầu tư vốn ngân sách hỗ trợ cho

các hộ gia đình ở các xã có quy hoạch rừng phòng hộ là trồng rừng sản xuất

theo chính sách Nhà nước ban hành tại Quyết định số 66/2011/QĐ-TTg ngày

09/12/2011 của Thủ tướng Chính phủ Sửa đổi, bổ sung một số điều của Quyết

định số 147/2007/QĐ-TTg ngày 10/9/2007của Thủ tướng Chính phủ “Về một

số chính sách phát triển rừng sản xuất giai đoạn 2007 - 2015” và các quyết

định hỗ trợ đầu tư của tỉnh Cao Bằng.

(5) Nghiên cứu, triển khai thực hiện một số chính sách tăng cường công

tác bảo vệ rừng tại Quyết định số 07/2012/QĐ-TTg ngày 08/2/2012 của Thủ

tướng Chính phủ trên địa bàn tỉnh.

d) Giải pháp kỹ thuật

* Giao đất, giao rừng

Qua khảo sát ý kiến của cán bộ địa phương và người dân tại địa bàn thì

đây là một hoạt động có ý nghĩa, được đánh giá cao. Thông qua việc giao đất,

giao rừng đã thực sự xác nhận quyền hợp pháp của các chủ rừng nói chung và

của cộng đồng nói riêng trên diện tích rừng và đất rừng được giao khiến họ

yên tâm đầu tư, mạnh dạn trong việc bảo vệ các quyền lợi hợp pháp của mình.

Đối với những diện tích rừng và đất rừng do xã quản lý 4397,23 ha xem xét

giao cho các hộ gia đình, cộng đồng có nhu cầu nhận rừng. Bên cạnh việc giao

những diện tích rừng nghèo, đất rừng cũng cần cân nhắc đến việc giao những

diện tích rừng có trữ lượng, rừng còn giá trị kinh tế cho cộng đồng để họ có

thêm thu nhập, nhất là trong thời gian đầu khi phần lớn diện tích rừng cộng

đồng chưa có thu nhập từ nguồn gỗ hàng hóa và gỗ gia dụng.

Lực lượng kiểm lâm các cấp nên tiến hành họp dân, thu hồi các giấy

chứng nhận quyền sử dụng đất đã cấp trước đây mà chưa rõ ranh giới, xác

minh vị trí, ranh giới đất lâm nghiệp ngoài thực địa, đánh dấu trên bản đồ.

Làm rõ ranh giới rừng cộng đồng với rừng của các chủ thể quản lý khác. Phát

ranh giới, cắm mốc đánh dấu ngoài thực địa.

* Với diện tích rừng núi đá gồm 4692,79 ha rừng đã giao cho cộng

đồng và 1938,03 ha rừng do UBND xã quản lý nên tiến hành bảo vệ nghiêm

ngặt ở những nơi rừng còn trữ lượng. Đo đếm xác định trữ lượng hiện tại, xác

định lượng tăng trưởng để làm cơ sở cho việc đề xuất lượng khai thác và chu

kỳ khai thác khi rừng thành thục.

Với rừng chưa có trữ lượng, rừng nghèo kiệt cần bảo vệ và xúc tiến tái

sinh tự nhiên, làm giàu rừng bằng phương pháp gieo hạt thẳng các loài cây

thân gỗ có giá trị của địa phương kết hợp với việc phát triển các loại lâm sản

ngoài gỗ như cây dược liệu, song mây, rau rừng sớm cho sản phẩm.

* Với đối tượng rừng giàu và rừng trung bình gồm 157,60 ha rừng

trung bình do cộng đồng quản lý; 9,78 ha rừng trung bình hiện đang do

UBND xã quản lý cân tiến hành làm tốt công tác bảo vệ. Tiến hành đo đếm

trữ lượng hiện tại, xác định lượng tăng trưởng thường xuyên làm cơ sở xác

định lượng khai thác cho cộng đồng khi được giao. Lượng khai thác phải luôn

luôn nhỏ hơn hoặc bằng lượng tăng trưởng thường xuyên để đảm bảo duy trì

và phát triển vốn rừng. Trong quá trình khai thác cần chú ý đến việc duy trì,

phát triển tổ thành các loài cây mục đích, cây có giá trị, làm tốt công tác vệ

sinh rừng, thúc đẩy tái sinh các loài cây mục đích.

* Với rừng nghèo và rừng phục hồi gồm 67,13 ha rừng nghèo,

6895,12 ha rừng phục hồi do cộng đồng quản lý và 14,09 ha rừng nghèo,

2544,8 ha rừng phục hồi hiện đang do UBND xã quản lý cần tiến hành phân

loại các loại rừng này theo thông tư 34/2009 của Bộ NN và PTNT trên cơ sở

đó tiến hành áp dụng các biện pháp kỹ thuật làm giàu rừng. Trên cơ sở kết

quả điều tra tái sinh của các loài cây mục đích mà tiến hành làm giàu rừng

theo rạch (băng hẹp) hoặc theo đám. Đối với làm giàu theo rạch thì tùy thuộc

nhu cầu ánh sáng của cây rừng mà xác định chiều rộng rạch (băng chặt) và

băng chừa cho phù hợp. Có thể gieo hạt thẳng hoặc trồng bằng cây con. Kỹ

thuật xử lý thực bì, làm đất, thời vụ trồng, chăm sóc cây trồng trong giai đoạn

đầu theo quy định trồng rừng. Đối với băng chừa cần được xử lý như luỗng

phát dây leo, chặt hoặc ken những cây phi mục đích, giữ lại toàn bộ cây có giá

trị kinh doanh.

* Với diện tích đất rừng mới trồng và rừng gỗ có cây tái sinh tiến

hành các biện pháp xúc tiến tái sinh tự nhiên thông qua kỹ thuật để trồng bổ

sung mật độ và tổ thành cây tái sinh đảm bảo rừng được phục hồi, đáp ứng

mục tiêu đặt ra; phục hồi rừng bằng khoanh nuôi nhằm tận dụng triệt để khả

năng tái sinh và diễn thế tự nhiên của rừng thong qua các biện pháp ngăn chặn

có tính chất hành chính các tác động bên ngoài như khai thác, chặt phá, chăn

thả, lửa rừng và phục hồi rừng bằng khoanh nuôi xúc tiến tái sinh kết hợp

trồng bổ sung. Việc xác định các giải pháp kỹ thuật cụ thể sẽ tùy thuộc tình

hình đối tượng rừng, điều kiện kinh tế, kỹ thuật, tài chính và nguồn nhân lực

của cộng đồng.

* Với đất lâm nghiệp có cây nông nghiệp sau khi giao cho cộng đồng

nên tiến hành trồng rừng theo đúng mục đích kinh doanh với các loài cây ưu

tiên là các loài cây bản địa, gỗ lớn, sinh trưởng nhanh, sớm cho sản phẩm.

* Với các diện tích rừng tự nhiên chưa có trữ lượng, rừng non mới

trồng tiến hành bảo vệ rừng tránh sâu bệnh hại, lửa rừng, gia súc phá hại.

Tiến hành các biện pháp chăm sóc, nuôi dưỡng rừng như làm cỏ, bón phân,

tỉa thưa đối với rừng trồng và chặt nuôi dưỡng rừng với rừng tự nhiên.

e) Giải pháp cụ thể khắc phục những nguyên nhân ảnh hưởng tiêu

cực đến công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng.

Trên cơ sở xác định những khó khăn, tồn tại trong công tác quản lý, bảo

vệ rừng và phân tích SWOT, nhằm khắc phục những tồn tại, những vấn đề

ảnh hưởng xấu đến công tác quản lý và phát triển rừng phòng hộ trong khu

vực nghiên cứu, đề tài đề xuất một số giải pháp như sau:

Bảng 3.8. Một số hoạt động khắc phục những nguyên nhân ảnh hưởng đến công tác quản lý bảo vệ rừng tại huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng

TT Nguyên nhân Giải pháp cụ thể

- Tuyên truyền luật bảo vệ và phát triển rừng. Chuyển đổi sai - Chế tài xử lý nghiêm khắc. mục đích sử - Hỗ trợ, hướng dẫn nhân dân trồng cỏ, trồng cây thức 1 dụng, chăn thả ăn cho gia súc; tuyên truyền hướng dẫn nhân dân nuôi gia súc phá hoại nhốt gia súc trong chuồng, trại đảm bảo chăn nuôi vệ tài nguyên rừng sinh thú y, cho hiệu quả kinh tế cao

Khai thác, phá - Tuyên truyền, phổ biến luật bảo vệ và phát triển rừng 2 rừng trái phép, - Lực lượng Kiểm lâm tích cực kiểm tra, tuần rừng, nắm

lấn chiếm đất để chắc địa bàn quản lý để tham mưu cho chính quyền địa

sản xuất nông phương kiểm soát chặt chẽ diện tích đất lâm nghiệp

nghiệp trong khu vực (đất có rừng và đất chưa có rừng); phát

hiện kịp thời và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.

- Thực hiện chuyển giao tiến bộ kỹ thuật trong canh tác

nông nghiệp cho nông dân như: đưa giống mới vào sản

xuất, áp dụng các biện pháp canh tác cải tiến để tăng

năng suất; thâm canh tăng vụ, đặc biệt là mở rộng diện

tích gieo trồng cây vụ đông để tăng sản lượng cây

trồng… thông qua các lớp tập huấn, các mô hình và các

lớp học hiện trường về trồng trọt và chăn nuôi cho nông

dân thông qua các hoạt động đó nhằm đưa người dân ít

phụ thuộc vào rừng hơn ngoài ra địa phương có những

chính sách cụ thể để tạo công ăn việc làm cho người

dân địa phương

3 Trình độ dân trí thấp

- Thực hiện tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao dân trí - Đầu tư cơ sở hạ tầng về văn hóa, giáo dục cho khu vực, đặc biệt là hệ thống truyền thông báo nói, báo hình và internet

Tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo còn cao

- Xây dựng mô hình sản xuất nông, lâm, thủy sản hiệu quả cao để nhân dân học tập và nhân rộng trong cộng đồng - Phát triển một số nghề phi nông nghiệp như: sản xuất đồ tiểu thủ công, mĩ nghệ phục vụ khách du lịch; phát triển du lịch cộng đồng…

5 Rừng chưa có chủ thực sự

Đẩy nhanh tiến độ thực hiện Đề án thí điểm giao rừng trồng 327, 661 đã chuyển sang sản xuất sau quy hoạch phân, 3 loại rừng gắn với giao đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lâm nghiệp cho hộ gia đình, cá nhân, để sau đó rút kinh nghiệm và nhân ra diện rộng, phấn đấu mỗi diện tích rừng có chủ quản lý thực sự

6 Phòng chống lửa rừng

Hạt Kiểm lâm rừng phòng hộ huyện Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng chủ động tham mưu cho chính quyền địa phương về xây dựng phương án phòng chống cháy rừng trong mùa khô hanh, trong đó chú trọng kiện toàn các ban chỉ đạo phòng chống cháy rừng cấp cơ sở, thường xuyên kiểm tra công tác phòng chống cháy rừng của các xã, các công ty lâm nghiệp thuộc địa bàn quản lý; thường xuyên thực hiện tuyên truyền, cảnh báo cháy rừng trong khu vực; chăm sóc, tu bổ hệ thống đường ranh cản lửa trong khu vực và kiểm soát chặt chẽ tình hình ra vào rừng; tham mưu tổ chức diễn tập phòng chống cháy rừng, để đảm bảo chủ động khi có cháy rừng xảy ra.

f) Giải pháp về xây dựng hạ tầng cơ sở lâm nghiệp

(1) Thực hiện các biện pháp kỹ thuật khoanh nuôi, phục hồi rừng tự

nhiên đối với 1020 ha đất trống trong diện tích đã quy hoạch cho rừng phòng

hộ theo Quy phạm QPN 14-92 của Bộ Lâm nghiệp nay là Bộ Nông nghiệp và

Phát triển nông thôn.

(2) Xây dựng cơ sở hạ tầng lâm nghiệp Cơ sở hạ tầng lâm nghiệp có

vai trò rất quan trọng trong công tác quản lý, bảo vệ và phát triển vốn rừng.

Hiện nay cơ sở hạ tầng lâm nghiệp trên địa bàn nghiên cứu còn chưa đáp ứng

được yêu cầu, do đó cần phải đầu tư cải tạo, nâng cấp một số hạng mục như:

Các chốt, trạm kiểm lâm hiện; xây dựng Trung tâm nghiên cứu, giáo dục môi

trường và du lịch; xây dựng các biển báo, biển cấm và cắm mốc ranh giới

rừng phòng hộ; xây dựng nhà quản lý trưng bày mẫu vật; xây dựng hệ thống

chòi canh lửa, đường ranh cản lửa, đường tuần tra, bảo vệ phòng cháy chữa

cháy rừng kết hợp du lịch sinh thái; Nâng cấp hạ tầng phục vụ du lịch.

g) Giải pháp về khoa học công nghệ

(1) Công tác bảo tồn và phục hồi hệ sinh thái: Tăng cường đầu tư

nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ trong bảo tồn đa dạng sinh học,

đặc biệt là các loài quý hiếm. Phối hợp với các tổ chức, các nhà khoa học

trong nước và nước ngoài thực hiện các đề tài, dự án Khoa học công nghệ về

phục hồi hệ sinh thái rừng; điều tra, đánh giá về tài nguyên, đặc biệt là hệ sinh

thái, cảnh quan thiên nhiên, đa dạng sinh học, các loài quý hiếm, đặc hữu

trong vùng nghiên cứu...

(2) Trong công tác giống cây lâm nghiệp: Áp dụng công nghệ sinh học

như nuôi cấy mô, giâm hom, ... nhằm bảo tồn nguồn gien của một số loài thực

vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng, đồng thời để tạo ra những giống cây

trồng có năng suất cao, chất lượng tốt, thích nghi với hoàn cảnh lập địa, có

khả năng chống chịu với sự bất lợi của khí hậu và sâu bệnh hại.

h) Giải pháp về Phát triển kinh tế xã hội, nâng cao thu nhập cho

cộng đồng

- Công tác khuyến nông, khuyến lâm, khuyến công: Đầu tư xây dựng các

mô hình trình diễn và các lớp học hiện trường về giống, mô hình Nông - Lâm

kết hợp, kỹ thuật canh tác trên đất dốc, sử dụng bếp cải tiến hạn chế sử dụng

củi đốt... tại các thôn, xã trong khu vực để chuyển giao TBKHKT đến với

người nông dân nhằm đảm bảo tính bền vững sinh thái; đồng thời nghiên cứu

và chuyển giao các tiến bộ kỹ thuật nâng cao năng suất cây trồng vật nuôi,

năng suất lao động cho các hộ trong vùng; nghiên cứu phát triển các ngành

nghề mới, tập trung vàochế biến nông lâm sản và sản xuất hàng hoá tiểu thủ

công nghiệp (như dệt thổ cẩm, mây tre đan...) phục vụ cho khách du lịch, nhằm

góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống nhân dân trong khu vực.

- Thực hiện tốt chính sách giao đất gắn với giao rừng, giao khoán bảo

vệ rừng. Tuy nhiên, trong hồ sơ giao đất, khoán rừng cần xác định rõ quyền

lợi và trách nhiệm của họ đối với diện tích rừng và đất rừng được giao khoán,

đặc biệt là cần phải nhấn mạnh việc trồng, chăm sóc và bảo vệ rừng là trách

nhiệm của toàn dân [9].

- Thực hiện tốt các chương trình mục tiêu quốc gia đang triển khai tại

địa phương, như: CTMTQG xây dựng nông thôn mới, Chương trình đào tạo

nghề và việc làm (trong đó có hợp phần đào tạo nghề cho lao động nông

thôn), Chương trình nước sạch nông thôn, Chương trình vệ sinh an toàn thực

phẩm nhằm tranh thủ các nguồn lực, cải thiện hệ thống điện, đường, trường,

trạm, chợ lưu thống hàng hóa; nâng cao nhận thức, trình độ sản xuất, cải thiện

đời sống nhân dân và thay đổi bộ mặt nông thôn trong vùng nghiên cứu.

- Thúc đẩy phát triển du lịch cộng đồng: Phát huy thế mạnh của các khu

di tích lịch sử của huyện, cần huy động và tạo điều kiện thuận lợi cho người

dân địa phương tham gia các hoạt động đưa, đón, hướng dẫn khách tham quan

du lịch, kết hợp với dịch vụ các sản phẩm quà lưu niệm, sản phẩm nông

nghiệp sạch, an toàn thực phẩm; cung cấp các dịch vụ món ăn đặc sản dân tộc

cho khách. Coi phát triển hoạt động du lịch sinh thái như là một giải pháp

sinh kế mới, mang lại những nguồn thu để cải thiện đời sống, sẽ giảm đáng kể

áp lực khai thác tài nguyên rừng trong khu vực. Song để du lịch cộng đồng

phát triển đ ng hướng, cần phải có kế hoạch đào tạo các kiến thức và kỹ năng

cơ bản đảm bảo yêu cầu về nghiệp vụ, dưới sự giám sát chặt chẽ của các cấp

chính quyền.

i) Giải pháp về tăng cường thực thi luật pháp liên quan đến quản lý,

bảo vệ và phát triển tài nguyên rừng

Tiếp tục duy trì tốt công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật

cho nhân dân trong vùng, trong đó có pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng;

tiếp tục tổ chức ký cam kết bảo vệ rừng với các hộ gia đình và nhân dân trong

khu vực. Bên cạnh việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho người

dân về quản lý, bảo vệ và phát triển rừng thì công tác thực thi pháp luật trong

lâm nghiệp có vai trò hết sức quan trọng. Thực thi luật pháp vừa có tác dụng

giáo dục nhưng cũng vừa có tác dụng răn đe, hạn chế những hoạt động gây

tác hại xấu đến tài nguyên rừng. Cần có chế độ khen thưởng thích đáng và kịp

thời đối với những cá nhân, đơn vị có thành tích trong công tác bảo vệ, phát

triển tài nguyên rừng, đồng thời phải xử lý nghiêm minh những hành vi gây

hại đến tài nguyên rừng.

3.4.2.3. Giải pháp chiến lược

* Phát triển tài nguyên rừng cộng đồng

Qua thực tế điều tra và tham khảo các tài liệu cho thấy đa phần những

diện tích giao cho cộng đồng quản lý thường là những diện tích nằm ở những

nơi xa xôi, hẻo lánh, địa hình chia cắt, giao thông đi lại khó khăn và rừng đã

bị suy thoái, trữ lượng gỗ không cao, chất lượng gỗ thấp, thậm chí có nơi là

đất cây bụi, đất trảng cỏ, khu chăn thả gia súc, đất trống đồi núi trọc. Tài

nguyên rừng trên các khu vực này nhìn chung là nghèo nàn, kém giá trị kinh

tế. Có nơi rừng và đất rừng đã bị thoái hóa, khó khăn cho công tác phục hồi

và phát triển rừng.

Như vậy để đảm bảo sự bền vững trong công tác quản lý rừng cộng

đồng thì việc phát triển các nguồn tài nguyên thông qua phục hồi và phát triển

rừng là nhiệm vụ cần thiết và cấp bách. Giải pháp thực hiện là bảo vệ, khoanh

nuôi xúc tiến tái sinh phục hồi rừng tại những nơi rừng còn có khả năng phục

hồi, còn có khả năng tái sinh tự nhiên. Ở những nơi khó có khả năng tái sinh

tự nhiên thì tiến hành trồng lại rừng bằng các loài cây bản địa, đa tác dụng, có

giá trị kinh tế. Cần hỗ trợ kinh phí, cây giống, vật tư và tập huấn kỹ thuật cho

cộng đồng.

Cần phát triển các loài cây lâm sản ngoài gỗ, sớm cho sản phẩm như

các loài cây dược liệu, cây sa nhân, thảo quả, măng tre nứa ... Trên những

diện tích đất tốt nếu trồng rừng nên áp dụng nông lâm kết hợp và canh tác đất

dốc một mặt để tăng thu nhập trong thời gian cây lâm nghiệp chưa có sản

phẩm mặt khác giúp bảo vệ đất, chống xói mòn. Xây dựng các mô hình gây

trồng kinh doanh một số loài cây lâm sản ngoài gỗ phổ biến, có giá trị cao của

địa phương. Mở các lớp tập huấn kỹ thuật và in ấn, phát tờ rơi về các kỹ thuật

bảo tồn, khai thác, chế biến các loại lâm sản ngoài gỗ.

Cần khai thác, phát huy giá trị bảo vệ môi trường của rừng cộng đồng.

Đây là nguồn lợi tiềm năng mà trước đây chưa được người dân trong cộng

đồng quan tâm. Cần tuyên truyền cho người dân thấy được vai trò, tiềm năng

của các nguồn lợi môi trường của rừng như chi trả dịch vụ môi trường rừng

(PES, PFES), giảm thiểu khí phát thải từ mất rừng và suy thoái rừng (REDD, REDD+), nâng cao nhận thức của họ, chuẩn bị xây dựng cơ chế tiếp nhận và

phân chia các nguồn lợi này. Tiếp tục xây dựng cơ chế thu phí dịch vụ môi

trường rừng từ những tổ chức, cá nhân sử dụng dịch vụ rừng để chi trả cho

cộng đồng. Tập huấn các kỹ thuật điều tra đo đếm trữ lượng rừng để làm cơ

sở cho việc xác định hệ số k trong chi trả dịch vụ môi trường rừng, tính tín chỉ

các bon trong rừng cộng đồng làm cơ sở cho việc chi trả trong tương lai.

* Hỗ trợ kỹ thuật cho các thành viên trong cộng đồng

Để chuẩn bị cho việc giám sát tài nguyên rừng trong cộng đồng để hỗ

trợ cho việc chi trả dịch vụ môi trường rừng và REDD+ thì cần tập huấn kỹ

thuật theo dõi, giám sát diễn biến tài nguyên rừng cho các thành viên của tổ

tuần tra bảo vệ rừng. Hỗ trợ họ các phương tiện thông tin liên lạc, các trang

thiết bị, dụng cụ điều tra rừng như địa bàn cầm tay, thước dây, thước đo vanh,

GPS… và các dụng cụ hỗ trợ đi rừng. Trong quá trình tiếp xúc với các thành

viên của tổ tuần tra bảo vệ rừng tác giả phát hiện thấy họ còn thiếu các kỹ

năng, kiến thức trong việc đo đếm các chỉ tiêu sinh trưởng, ước lượng trữ

lượng rừng. Do vậy, cần mở các lớp tập huấn kỹ thuật điều tra, đo đếm trữ

lượng, chăm sóc rừng sau khi trồng cho nhóm đối tượng này.

Ở một số cộng đồng người dân đã nắm được một số khâu cơ bản trong

kỹ thuật nhân giống, ươm cây, trồng và chăm sóc rừng trồng nhưng đa số là

chưa nắm được nên tổ chức lớp tập huấn kỹ thuật lâm sinh cho các thành viên

trong cộng đồng, những người tham gia quản lý, bảo vệ và phát triển rừng

cộng đồng.

Đối với lâm sản ngoài gỗ, cộng đồng người dân mới chỉ thu hái, chế

biến và sử dụng theo kinh nghiệm truyền thống là chủ yếu. Kiến thức của

người dân trong cộng đồng về vấn đề này chưa cao nên chưa phát huy được

hết giá trị của nguồn tài nguyên này. Việc khai thác không đúng kỹ thuật, khai

thác quá mức theo nhu cầu thị trường dễ dẫn đến tình trạng làm suy thoái, kiệt

quệ nguồn tài nguyên lâm sản ngoài gỗ, suy giảm đa dạng sinh học, tăng nguy

cơ tuyệt chủng của các loài quý hiếm. Cần tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật

gây trồng, khai thác, chế biến các loại lâm sản ngoài gỗ, đặc biệt là các loài

cây dược liệu, cây hương liệu, cây rau sẵn có của địa phương như các loài Ba

kích, Củ bình vôi, Bảy lá một hoa, Thảo quả, Sa nhân tím....

* Tuyên truyền, phổ biến thông tin

Thực tế cho thấy công tác tuyên truyền cho người dân trong cộng

đồng, cho cán bộ cơ sở về quản lý rừng cộng đồng và về cơ chế chia sẻ lợi

ích từ rừng cộng đồng còn khá khiêm tốn. Người dân, thậm chí các cán bộ

cơ sở cũng chưa nhận thức sâu sắc, đầy đủ vai trò, giá trị mà rừng cộng

đồng mang lại. Kết quả phỏng vấn người dân và tham khảo ý kiến cán bộ

địa phương cho thấy lợi ích của rừng cộng đồng chỉ được nhìn nhận chủ

yếu thông qua các giá trị truyền thống là cung cấp gỗ, củi và lâm sản ngoài

gỗ. Một số nơi giá trị bảo vệ đất, nuôi dưỡng nguồn nước cũng đã được ghi

nhận. Tuy nhiên các giá trị tiềm năng của rừng như chi trả dịch vụ môi

trường rừng, tín chỉ các bon hầu như chưa được biết đến hoặc có biết đến

nhưng chưa được quan tâm đúng mức. Quy chế quản lý, bảo vệ và phát

triển rừng cộng đồng, quy chế chia sẻ lợi ích rừng cộng đồng được lập ra

nhưng chưa được phổ biến rộng rãi cho người dân mà chủ yếu được lưu trữ

ở nhà trưởng bản hoặc cất ở đâu không rõ. Vì vậy, cần có một chiến lược

tuyên truyền với các hình thức đa dạng, phong phú, đơn giản, dễ hiểu, phù

hợp với phong tục tập quán của từng địa phương nhằm nâng cao nhận thức

của cộng đồng người dân về vai trò, ý nghĩa của rừng cộng đồng và cơ chế

hưởng lợi cho cộng đồng. Thiết lập, xây dựng hệ thống các pa nô, áp phích,

kết hợp với các phương tiện thông tin đại chúng như loa đài, ti vi để tuyên

truyền. Các quy chế nên được lược hóa sao cho đơn giản, ngắn gọn, dễ

hiểu, in đủ lên một mặt giấy khổ lớn để dán ở nhà sinh hoạt cộng đồng hay

những nơi công cộng. Cũng nên in trên các tờ giấy khổ nhỏ hơn phát cho

các hộ để dán ở nhà để mọi thành viên trong gia đình đều nắm được.

Ngoài ra thì việc lồng ghép công hoạt động tuyên truyền về rừng cộng

đồng vào các lễ hội, sự kiện văn hóa của cộng đồng cũng cần được cân nhắc,

xem xét và áp dụng.

Trong chia sẻ lợi ích từ rừng cộng đồng thì khía cạnh xã hội hầu như

chưa được đề cập đến. Nhóm người nghèo, nhóm người khó khăn, neo đơn,

những hộ gia đình có hoàn cảnh đặc biệt còn chưa được chú trọng, chưa

được hưởng chế độ ưu tiên trong chia sẻ lợi ích. Hiện tại do nguồn lợi từ

rừng cộng đồng chưa nhiều, giá trị không cao nên chưa phát sinh mâu

thuẫn nhưng trong tương lai, khi các giá trị từ rừng cộng đồng được xem

xét chi trả đầy đủ thì sẽ nảy sinh nguy cơ làm tăng khoảng cách giàu nghèo

trong cộng đồng. Cần tuyên truyền nâng cao nhận thức của cán bộ địa

phương và người dân về vấn đề này.

* Thị trường

Tính bền vững của rừng cộng đồng cũng giống như các loại hình quản

lý tài nguyên khác sẽ chỉ được đảm bảo khi các sản phẩm mà nó tạo ra bán

được và có lãi. Đối với các sản phẩm như gỗ thương mại thì ở rừng cộng

đồng Bắc Kạn hiện tại không nhiều, gỗ gia dụng và củi đun chủ yếu phục vụ

trong cộng đồng nên không khuyến khích phát triển thị trường cho những sản

phẩm này. Tuy nhiên các sản phẩm lâm sản ngoài gỗ nếu quản lý tốt, khai

thác bền vững thì cần có thị trường tiêu thụ ổn định sẽ nâng cao giá trị các

loại lâm sản này. Cần có sự phối hợp giữa chính quyền địa phương và các cơ

quan chức năng để tìm ra các đối tác, các thị trường tiêu thụ ổn định, lâu dài.

Các sản phẩm tiềm năng như chi trả dịch vụ môi trường rừng, tín chỉ

các bon trong tương lai cần phải xác định những người hưởng dịch vụ, những

người mua tín chỉ các bon. Cần phối hợp với các tổ chức quốc tế để tìm kiếm,

xác định, duy trì và ổn định thị trường cho các loại hàng hóa đặc biệt này. Có

thể tiến hành giới thiệu thông qua các hội thảo, báo cáo, tờ rơi, giới thiệu trên

các website hay qua phương tiện thông tin đại chúng.

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

1. Kết luận

Từ kết quả nghiên cứu, đề tài rút ra được một số kết quả chính sau:

- Trong lĩnh vực lâm nghiệp, thời gian qua Đảng, Nhà nước đã có nhiều

quan tâm để thúc đẩy phát triển thông qua việc ban hành các quy định về pháp

luật, các cơ chế, chính sách và một trong những thay đổi lớn nhất là thừa nhận

cộng đồng thôn bản là chủ thể được giao đất, giao rừng. Đối với tỉnh Cao

Bằng trong giai đoạn 2016-2020 tỉnh đã ban hành Kế hoạch số 388/KH-

UBND để triển khai việc giao đất, giao rừng cho các tổ chức, cá nhân, hộ gia

đình và cộng đồng thôn bản, đây là điều kiện thuận lợi để cộng đồng tham gia

bảo vệ và phát triển rừng. Tuy nhiên, các quy định pháp luật, chính sách này

vẫn còn những điểm thiếu và chưa rõ ràng như: Cộng đồng chưa có đầy đủ

các quyền và lợi ích hợp pháp như các chủ rừng khác như quyền thế chấp, bảo

lãnh, vay vốn…; các quy trình kỹ thuật lâm sinh áp dụng cho cộng đồng còn

phức tạp chưa phù hợp; tỷ lệ hưởng lợi của người dân chưa được quy định rõ

ràng, … Do vậy, việc sửa đổi, bổ sung các quy định, chính sách đối với quản

lý rừng cộng đồng là một yêu cầu thực tiễn hết sức cần thiết.

- Diện tích cộng đồng của huyện Trùng Khánh tỉnh Cao bằng được đã

được giao 1012,677 ha (14,2%), diện tích rừng và đất rừng do UBND xã quản lý

(diện tích rừng và đất rừng chưa giao) còn rất nhiều 4397,23 ha (61,7%) diện tích

này có nhiều tiềm năng để giao cho cộng đồng quản lý. huyện Trùng Khánh đã

thành lập được Ban quản ký rừng cộng đồng thôn bản, thành lập tổ bảo vệ rừng,

xây dựng qui ước bảo vệ rừng, quỹ bảo vệ và phát triển rừng và kế hoạch quản lý

đã được UBND xã phê duyệt. Việc thực hiện quản lý rừng cộng đồng đạt những

kết quả nhất định, ý thức của người dân được nâng lên và có ảnh hưởng tích cực

đến kinh tế xã hội, môi trường của địa phương.

- Đề tài đánh giá được thực trạng quản lý rừng cộng đồng ở địa

phương, phân tích những khó khăn trong quá trình hình thành và quản lý rừng

cộng đồng như: điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội; chính sách; kỹ thuật; tổ

chức thực hiện; nhân lực; cũng như những kiến nghị của cộng đồng hai bản.

Từ đó, đề tài đã đề xuất một số giải pháp để các cấp, ngành có thẩm quyền

xem xét như: Bổ sung Quy trình giao rừng có sự tham gia; địa vị pháp lý, các

quyền quyền lợi cho cộng đồng trong các văn bản pháp quy; xây dựng những

hướng dẫn riêng về các 71 quy phạm lâm sinh phù hợp với rừng cộng đồng ở

nhiều điều kiện khác nhau; xây dựng

2. Kiến nghị

Quản lý rừng cộng đồng đang là một hình thức, một xu thế tất yếu

trong công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng một cách bền vững, nhất là

đối với các địa phương miền núi, nơi có nhiều cộng đồng người dân tộc thiểu

số sinh sống. Để góp phần vào thực hiện mục tiêu chung của quốc gia là bảo

vệ và phát triển rừng ổn định.

Đề tài là công trình nghiên cứu có tính hệ thống tiềm năng về quản lý

rừng cộng đồng ở huyện Trùng Khánh tỉnh Cao bằng. Tác giả mong muốn

đây là cơ sở để các cấp lãnh đạo địa phương tham khảo, nghiên cứu ứng dụng

triển khai nhân rộng mô hình trên địa bàn tỉnh. Tiếp tục ghiên cứu để bổ sung

những vấn đề mà đề tài chưa nghiên cứu đến nhằm hoàn thiện cơ sở lý luận

và thực tiễn về quản lý rừng cộng đồng.

- Có chính sách hỗ trợ cho các cộng đồng đã được giao đất, giao rừng

nhưng chưa được hưởng lợi từ rừng.

- Hỗ trợ nâng cao năng lực cho cán bộ cấp xã, bản về kỹ năng quản lý

tài chính, kỹ thuật. Tăng cường kiểm tra, giám sát rút kinh nghiệm.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Tài liệu trong nước

1. Bộ NN&PTNT (2006), Lâm nghiệp cộng đồng, Cẩm nang lâm nghiệp.

2. Chi cục Kiểm lâm tỉnh Cao Bằng (2019), Thống kê diện tích rừng phân

theo chủ quản lý.

3. Công văn số 2324/BNN-LN của Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn

ngày 21 tháng 8 năm 2007 về việc hướng dẫn các chỉ tiêu kỹ thuật và thủ

tục khai thác rừng cộng đồng.

4. Cục Lâm nghiệp, Tổng hợp báo cáo rừng cộng đồng của 37 tỉnh, thành

phố, Tháng 3 năm 2008;

5. James Bampton (2013), Lâm nhiệp cộng đồng một thiết chế thực tế nhất,

Kỷ yếu Hội thảo Quốc tế về lâm nghiệp cộng đồng tại Việt Nam.

6. Đinh Ngọc Lan, Quản lý rừng cộng đồng trong phát triển bền vững nông

thôn vùng núi phía Bắc Việt Nam. Chương trình nghiên cứu Việt Nam -

Hà Lan, NXBNN, 2002.

7. Nguyễn Bá Ngãi (2009), Quản lý rừng cộng đồng ở Việt Nam: Thực

trạng, vấn đề và giải pháp; Kỷ yếu hội thảo Quốc gia về quản lý rừng

cộng đồng, Hà Nội tháng 6/2009.

8. Lê Hồng Phúc (2007), Lâm nghiệp cộng đồng, NXBNN.

9. Phạm Xuân Phương (2008), Tổng quan về chính sách giao đất giao rừng

tại Việt Nam, thực trạng và định hướng trong thời gian tới - Kỷ yếu Diến

đàn Quốc gia về giao đất giao rừng tại Việt Nam, Hà Nội – 29/5/2008.

10. Nghị định 181/2004/NĐ-CP ngày 29/10/2004 của Thủ tướng Chính phủ

về thi hành Luật đất đai.

11. Nghị định 99/2010/NĐ-CP của Thủ tướng Chính phủ về Chính sách chi

trả dịch vụ môi trường rừng.

12. Nghị định 156/2018/NĐ/CP của Chính phủ về Quy định chi tiết một số

điều của Luật Lâm nghiệp.

13. Quốc hội nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2003), Luật đất đai.

14. Quốc hội nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2004), Luật Bảo vệ và

phát triển rừng.

15. Quyết định 304/2005/QD-TTg về thí điểm giao rừng; khoán bảo vệ rừng

cho hộ gia đình và cộng đồng trong buôn làng là đồng bảo dân tộc thiểu

số tại chỗ ở các tỉnh Tây Nguyên.

16. Quyết định 03/2005/QĐ-BNN ngày 7/01/2005 Ban hành quy định về việc

khai thác gỗ để hỗ trợ nhà ở cho đồng bào nghèo theo quyết định

134/2004/QĐ-TTg.

17. Quyết định số 106/2006/QĐ-BNN của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông

thôn ngày 27/11/2006/ về việc Ban hành Bản Hướng dẫn quản lý rừng

cộng đồng dân cư thôn.

18. Thủ tướng Chính phủ (2001), Quyết định số 178/2001/QĐ-TTg của Thủ

tướng Chính phủ ngày 12/11/2001 về quyền hưởng lợi, nghĩa vụ của hộ

gia đình, cá nhân được giao, được thuê, nhận khoán rừng và đất lâm

nghiệp.

19. Thủ tướng Chính phủ (2007), Quyết định số 18/2007/QĐ-TTg của Thủ

tướng Chính phủ ngày 05/02/2007 phê duyệt Chiến lược phát triển lâm

nghiệp Việt Nam giai đoạn 2006-2020.

20. Dương Viết Tình (2006), Bài giảng Lâm nghiệp xã hội, Đại học Huế.

21. Thông tư liên tịch số 80/2003/TTLT/BNN-BTC ngày 3/9/2003 về việc

hướng dẫn thực hiện Quyết định số 178/2001/QĐ-TTg ngày 12/11/2001.

22. Thông tư 17/2006/TT-BNN của Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn

về việc hướng dẫn thực hiện Quyết định số 304/QĐ-BNN ngày

7/01/2005.

23. Thông tư 15/2019/TT-BNNPTNT ngày 30/10/2019 về Hướng dẫn một số

nội dung quản lý đầu tư công trình lâm sinh.

24. UBND tỉnh Cao Bằng (2017), Báo cáo Quy hoạch sử dụng đất đến năm

2020, Kế hoạch sử dụng đất 5 năm (2016-2020).

25. UBND xã Đàm thủy (2017), Báo cáo Quy hoạch sử dụng đất đến năm

2020, Kế hoạch sử dụng đất 5 năm (2016-2020).

26. UBND xã Đình Phong (2017), Báo cáo Quy hoạch sử dụng đất đến năm

2020, Kế hoạch sử dụng đất 5 năm (2016-2020).

27. UBND xã Thân Giáp (2017), Báo cáo Quy hoạch sử dụng đất đến năm

2020, Kế hoạch sử dụng đất 5 năm (2016-2020).

28. Văn phòng thực địa tỉnh Cao Bằng, Quản lý rừng cộng đồng một hướng đi

trong quản lý, bảo vệ và phát triển rừng tại tỉnh tỉnh Cao Bằng.

2. Tài liệu nước ngoài

29. Arnold, J (1992). Community forestry – Ten years in review (revised

edition). Food and Agriculture Organisation of the United Nations (FAO),

Rome.

30. Burda, Cheri; Deborah Curran, Fred Gale and Michael M'Gonigle. 1997.

Forests in Trust: Reforming British Columbia's Forest Tenure System for

ecosystem and Community Health. Victoria: Eco-Research Chair of

Environmental Law and Policy, Faculty of Law and Environmental

Studies Program, University of Victoria.

31. Hardin, G (1968). The Tragedy of The Commons. Science, 162.

PHỤ LỤC

Phụ biểu 1a: Tổng hợp thu nhập của hộ gia đình Xã Đình Phong, Xóm Lũng Nặm, huyện Trùng khánh Năm 2019

TNRCĐ TNRTr,K

TNNN

TNCN

TNK

Tổng TN

TT

Tên hộ

(triệu đồng) (triệu đồng) (triệu đồng) (triệu đồng) (triệu đồng) (triệu đồng)

1 Lý Văn Phóng 2 Lý Văn Hoảng 3 Hoàng Văn Pẩu 4 Triệu Ngọc Lâm 5 Lương Văn Sỹ 6 Triệu Văn Đạt 7 Triệu Văn Mạnh 8 Mã Văn Đại 9 Triệu Văn Quảng 10 Lương Văn Sìn 11 Triệu Văn Phóng 12 Hoàng Đàm Phán 13 Hoàng Thị Màu 14 Hoàng Văn Pháu 15 Mã Văn Hùng 16 Triệu Văn Hoảng 17 Mã Văn Cầu 18 Phăn Văn Bút 19 Hoang Thế Anh 20 Hoàng Văn Lâm 21 Triệu Văn Sảy 22 Mã Xuân Bản 23 Vi Văn Lai 24 Hoàng Văn Thắng 25 Mã Văn Bao 26 Hoàng Văn Hinh 27 Hoàng Văn Thức 28 Hoàng Văn Chỉ 29 Hoàng văn Xuân 30 Vi Kim Phúng

1,8 1,08 1,08 1,32 0,6 0,96 0,72 0,72 1,2 0,72 1,08 0,84 0,72 0,48 0,84 0,84 0,96 0,6 0,96 0,6 0,6 1,8 0,6 0,96 1,2 0,96 1,2 1,2 0,84 0,6

36,35 51,2 43,7 65,1 39,8 54,2 26,1 23 41,7 37,6 5 29,8 47,5 17,5 32,7 31,6 41,2 50,7 61,4 51,4 14,2 69,08 19,4 62,2 50,8 19,2 65,2 96,4 49,2 20,5

16,4 9 12 24,5 11 25,6 14,5 33,25 79,15 11 19,6 3,25 9,75 7,3 26,4 33,5 24,4 21,5 12 30,5 26 40 6,9 14,5 32 9,6 16 56 8 7,5

7 10 7 20 5 3,5

54,55 61,28 63,78 90,92 51,4 90,76 48,32 56,97 142,05 49,32 25,68 33,89 57,97 25,28 59,94 65,94 66,56 72,8 79,36 82,5 40,8 110,88 26,9 77,66 84 29,76 82,4 153,6 58,04 32,1

Phụ biểu 1b: Tổng hợp thu nhập của hộ gia đình Xã Đàm Thủy, Xóm Bản thuôn, huyện Trùng khánh Năm 2019

TNRCĐ

TNRTr,K

TNNN

TNCN

TNK

Tổng TN

TT

Tên hộ

(triệu đồng) (triệu đồng) (triệu đồng) (triệu đồng) (triệu đồng) (triệu đồng)

3 7

1 Nông Đình Cái 2 Hoàng Phúc Gọn 3 Hoàng Phúc Đô 4 Ngọc Văn Phán 5 Hoàng văn Chè 6 Hoàng Thị Liễu 7 Nông Đình Nghiêm 8 Chu Thị Hằng 9 Nông Ích Nhân 10 Nông Văn Toại 11 Hoàng Văn Hải 12 Hoàng Văn Ơn 13 La Văn Hai 14 Ngọc Văn Tàng 15 Nông Thị Dung 16 La Văn Mậu 17 Nông Văn Tuân 18 Nông Văn Phần 19 Hoàng Văn Mạnh 20 Hoàng Ích Thuần 21 Hoàng Doãn Bối 22 Hoàng Thị Hồng 23 La Thị Gấm 24 Nông Thị Dung 25 Hoàng Văn Tẩu 26 Hoàng Văn Phung 27 Hoàng Văn Pẩu 28 Nông Văn Phàng 29 Nông Văn Trình 30 Mã Thị Nhâm

1,2 1,2 1,2 1,2 1,08 1,2 1,8 1,08 1,8 1,56 1,44 1,2 1,2 1,56 1,44 1,8 1,92 1,68 1,2 1,8 1,8 1,8 0,84 1,32 1,2 1,2 1,44 1,2 1,32 2,16

23,1 17 17,8 25,1 32,6 21,6 44,7 5,84 56,9 43,7 19,52 23,1 19,6 28,2 38,2 48,2 52,7 22,6 34,7 62,4 44,7 22,1 3,92 41,78 64 19,1 43,2 40,5 45,2 45,7

5,5 0,5 1,9 8,7 1 5,5 30,5 16 33,2 5,7 2,75 3,05 4 8,5 27,5 20,5 10,5 6,4 36,5 23,75 20.5 5,5 6 20 2,75 5,5 15,5 34 23,25

6 6 10

29,8 18,7 19 32,2 42,38 23,8 55 37,42 81,7 78,46 26,66 27,05 23,85 33,76 48,14 77,5 75,12 37,78 42,3 100,7 70,25 23,9 10,26 49,1 85,2 23,05 50,14 63,2 90,52 71,11

Phụ biểu 1c: Tổng hợp thu nhập của hộ gia đình Xã Thân Giáp, Xóm Pò Tấu, huyện Trùng khánh Năm 2019

TNRC

TNRTr,

TNNN

TNCN

TNK

Tổng TN

TT

Tên hộ

Đ (triệu đồng) K (triệu đồng) (triệu đồng) (triệu đồng) (triệu đồng) (triệu đồng)

30 10

20 20 6,5

1 Lý Văn Nhẹ 2 Lương Đình Vũ 3 Hoàng văn Chinh 4 Triệu Thị Tăng 5 Lý Văn Chiến 6 Lý Văn Sình 7 Lương Hồng Văn 8 Lý Văn Hình 9 Lương Văn Công 10 Hoang Văn Sén 11 Trần Văn Lọc 12 Trần Văn Hoàn 13 Lý Văn Quyết 14 Hoàng văn Hanh 15 Trần Văn Thanh 16 Lương Văn Lập 17 Lương Văn Ly 18 Trần Văn Lùng 19 Lương Văn Cao 20 Hoàng Văn Tẹo 21 Hoàng Văn Hính 22 Hoàng Văn Long 23 Trần Văn Lập 24 Hoàng Văn Hải 25 Hoàng Văn Tuấn 26 Lương Hồng Anh 27 Trần Thị Hải 28 Hoàng Thị Cầm 29 Nông Văn Tâm 30 Trần Thi Kiều

1,2 1,8 1,2 1,2 1,2 1,2 1,8 1,2 1,2 1,2 1,8 1,2 1,2 1,8 1,8 1,2 1,2 1,2 1,8 1,2 1,2 1,8 1,8 1,2 1,8 1,2 1,2 1,2 1,8 1,2

49,6 56,2 33,4 40,1 14,13 19,4 39 13,9 15,4 13,9 37,5 21,38 31,4 55,4 20,4 38,4 19,9 17,4 46,8 49,1 19,4 51,8 65,2 18,02 44,3 14,4 23,8 25,4 39,8 20,8

74 39 8 47 12 12 67 7 3 26 64 6 7 92,5 25,6 50 10 6,5 103 85 13 50 132 24 60 11 45,5 5,8 147 66,6

124,8 97 42,6 88,3 27,33 32,6 107,8 22,1 19,6 41,1 103,3 58,58 49,6 149,7 47,8 109,6 51,1 31,6 151,6 135,3 33,6 103,6 199 43,22 106,1 26,6 70,5 32,4 188,6 88,6

Phụ biểu 2a: Thu nhập bình quân hộ gia đình Xã Đình Phong, Xóm Lũng Nặm, huyện Trùng khánh Năm 2019

TT

Sản phẩm

Giá bán

Số lượng TB

Thu nhập (Triệu đồng)

Mục đích sử dụng

Tổng thu nhập

Thu nhập từ rừng

59,39 1,2

Gỗ

m3/hộ/năm

đ/m3

Sử dụng cho mục đích của hộ

Tre, vầu

cây/hộ/năm

đ/cây

Củi Măng Quế Cây lấy thuốc Săn bắn

10 m3/hộ/năm kg/hộ/năm kg/hộ/năm ít ít

120.000 đ/m3 đ/kg đ/kg không không

3 7 8 9 10 Thu nhập từ SX NN Cây lương thực 11

1,20 41,14 25,88

Lúa nước

3,2 tấn/hộ/năm

6 triệu đ/tấn

19,2

Ngô

0,45 tấn/hộ/năm

4 triệu đ/tấn

1,8

2,0

Cây rau, màu

0,2 tấn/hộ/năm

10 triệuđ/tấn

Cây CN, ăn quả Dong riềng Sắn

4,59 tấn/hộ/năm 4,97 tấn/hộ/năm

1,5 triệu đ/tấn 1 triệu đ/tấn

13,255 6,885 4,97

Cây ăn quả

0,14 tấn/hộ/năm

10 triệuđ/tấn

1,4

Sử dụng cho mục đích của hộ Làm chất đốt làm thực phẩm làm thực phẩm làm thuốc Sử dụng cho hộ, bán Sử dụng cho hộ, bán Sử dụng cho hộ, bán Bán Bán Sử dụng cho hộ, bán

Thu nhập từ chăn nuôi

15,90

Bán,

14 Chăn nuôi gia súc 0,467 con/hộ/năm

17,39 triệu đ/con

8,12

Chăn nuôi lợn

1,268 tạ/hộ/năm

45.000 đ/kg

5,706

Chăn gia cầm

0,117 tạ/hộ/năm

100.000 đ/kg

1,17

Cá

0,015 tạ/hộ/năm

60.000 đ/kg

0,9

làm sức kéo Làm thực phẩm và bán Làm thực phẩm và bán Làm thực phẩm và bán