1
Luận văn
Thực hiện pháp luật về trợ giúp pháp lý cho
người nghèo và đối tượng chính sách ở tỉnh
Thanh Hoá - Thực trạng và giải pháp
2
Mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thực hiện đường lối đổi mới của Đảng Cộng sản Việt Nam, hơn hai
mươi năm qua nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa rất
quan trọng trên mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội. Trong đó, chủ trương
phát triển kinh tế gắn liền với tiến bộ, công bằng xã hội, giảm chênh lệch
giàu, nghèo, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền, làm cơ sở
hình thành tương đối đồng bộ các chính sách xã hội với mục tiêu vì người
nghèo đã trở thành hiện thực. Trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối tượng
chính sách xã hội là biện pháp pháp lý trong việc thực hiện chính sách xã hội
của Đảng và Nhà nước ta. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Việt Nam, của dân, do dân, vì dân, đòi hỏi tăng cường quản lý xã hội bằng
pháp luật; theo nguyên tắc Hiến định: "Mọi công dân đều bình đẳng trước
pháp luật". Dịch vụ tư vấn pháp luật là một loại dịch vụ phát sinh và trở thành
khá phổ biến trong nhà nước pháp quyền tư sản và xã hội công dân. Dịch vụ
này tạo điều kiện cho mọi tổ chức và công dân tham gia các quan hệ pháp luật
được đúng đắn và hiệu quả nhất. Tư vấn pháp luật có các dạng hoạt động cơ
bản: Một là, đưa ra lời khuyên để "khách hàng" lựa chọn pháp luật, làm theo
pháp luật một cách đúng đắn nhất, có lợi nhất; hai là, đưa ra lời khuyến cáo
để "khách hàng" không làm những gì mà pháp luật cấm; ba là, hướng dẫn
hoặc làm thay "khách hàng" trong việc soạn thảo các loại văn bản pháp lý,
trong đó chủ yếu là văn bản hợp đồng; bốn là, tham gia các quá trình tố tụng
với tư cách là luật sư, bào chữa bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của "khách
hàng". Các hoạt động trên thực hiện theo hợp đồng và có thu tiền công tư vấn.
ở nước ta, người nghèo và đối tượng chính sách xã hội cần được hưởng các
dịch vụ tư vấn pháp luật, song họ ít hoặc không có tiền nên phải được ưu tiên
3
bằng việc được trợ giúp pháp lý miễn phí, không phải trả tiền công. Vì vậy,
Ban Bí thư Trung ương Đảng khoá VIII đã chỉ đạo: "Mở rộng loại hình tư vấn
pháp luật phổ thông, đáp ứng nhu cầu rộng rãi, đa dạng của các tầng lớp nhân
dân nhằm góp phần nâng cao ý thức pháp luật và ứng xử pháp luật của công
dân trong quan hệ đời sống hàng ngày... cần nghiên cứu hệ thống dịch vụ tư
vấn pháp luật không lấy tiền để hướng dẫn nhân dân sống và làm việc theo
pháp luật" [56]. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 Ban chấp hành TW Đảng khoá
VIII tiếp tục khẳng định cần: "tạo điều kiện cho người nghèo được hưởng
dịch vụ tư vấn pháp luật miễn phí... ".
Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 734/TTg ngày
06/9/1997 về việc thành lập tổ chức trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối
tượng chính sách. Đặc biệt là, ngày 29/6/2006, Luật Trợ giúp pháp lý đã được
kỳ họp thứ 9 Quốc hội khoá XI thông qua, theo đó ngày 12/01/2007 Chính
phủ đã ban hành Nghị định số 07/2007/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một
số điều của Luật trợ giúp pháp lý. Như vậy, ở Việt Nam pháp luật về trợ giúp
pháp lý đã được xây dựng và có thể coi là khá hoàn chỉnh. Vấn đề còn lại là tổ
chức thực hiện pháp luật ấy trong đời sống xã hội.
Thực hiện pháp luật nói chung là một trong những phạm trù pháp lý
được coi là thành tựu của khoa học về lý luận chung về nhà nước pháp luật.
Song, thành tựu này chưa phải là đích cuối cùng bởi những yêu cầu từ thực tế
của đời sống xã hội. Nói một cách khác, phạm trù "thực hiện pháp luật" cần
được cụ thể hoá trong từng lĩnh vực của đời sống xã hội. Thực hiện pháp luật
về trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối tượng chính sách là một lĩnh vực
thực hiện pháp luật cụ thể. Do đó, coi đây là một đối tượng nghiên cứu cần
thiết.
Thực hiện pháp luật về trợ giúp pháp lý đã hỗ trợ một bộ phận không nhỏ
dân cư như là người nghèo, các đối tượng chính sách được trợ giúp pháp lý.
Hoạt động trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối tượng chính sách xã hội
4
thời gian qua đã có những đóng góp quan trọng vào việc phổ biến, tuyên
truyền, giáo dục pháp luật miễn phí cho hàng triệu người. Trợ giúp pháp lý
tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực pháp luật như: Dân sự, hôn nhân - gia
đình, đất đai, việc làm và các chế độ chính sách... Nhiều vụ việc phức tạp,
vượt cấp, kéo dài nhiều năm, đã được các tổ chức trợ giúp pháp lý hướng dẫn,
giải quyết dứt điểm; trật tự an toàn xã hội, an ninh được giữ vững; thúc đẩy
kinh tế - xã hội phát triển. Vì thế, tính ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa
được khẳng định trong thực tế cuộc sống; niềm tin của nhân dân đối với Đảng
và Nhà nước không ngừng được củng cố và nâng cao.
Tuy nhiên, thực hiện pháp luật về trợ giúp pháp lý cho người nghèo và
đối tượng chính sách là một lĩnh vực mới mẻ còn nhiều hạn chế, bất cập do
nhiều nguyên nhân cả về khách quan và chủ quan. Nên việc thực hiện pháp
luật chưa đi vào nề nếp, quy củ, các đối tượng người nghèo ở nước ta khó xác
định về định lượng và định tính. Việc thành lập và quản lý các tổ chức trợ giúp
pháp lý còn lỏng lẻo, thủ tục, trình tự được thụ hưởng dịch vụ trợ giúp pháp lý
còn bất cập, nhận thức về pháp luật của người dân còn thấp và không đồng đều.
Thanh Hoá là một tỉnh đông dân, theo số liệu thống kê năm 2006, dân số trên
3,7 triệu người. Trong đó, người nghèo và đối tượng chính sách xã hội chiếm tỷ lệ
đáng kể khoảng 33%. Vì vậy, vấn đề trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối
tượng chính sách được đặt ra cả về mặt lý luận và tổng kết thực tiễn cũng như việc
đề xuất các giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật trên lĩnh vực này.
Với những lý do phân tích trên, tôi chọn đề tài: " Thực hiện phỏp luật về
trợ giỳp phỏp lý cho người nghèo và đối tượng chính sách ở tỉnh Thanh
Hoá - Thực trạng và giải pháp " làm luận văn thạc sĩ Luật học.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Thực hiện pháp luật là một trong các lĩnh vực pháp lý cụ thể nói chung
và thực hiện pháp luật về trợ giúp pháp lý đã và đang thu hút sự quan tâm
5
nghiên cứu của nhiều cơ quan nghiên cứu khoa học, các nhà khoa học pháp
lý.
Qua tìm hiểu các công trình khoa học đã được công bố trong nước và
nước ngoài về thực hiện pháp luật trợ giúp pháp lý, trợ giúp pháp lý cho
người nghèo và đối tượng chính sách xã hội; có các công trình sau đây:
Nhóm thứ nhất: Các công trình nghiên cứu về thực hiện pháp luật nói
chung. ở nhóm này, các tài liệu và giáo trình lý luận chung về nhà nước và
pháp luật đều thống nhất về khái niệm, các hình thức thực hiện pháp luật. Đặc
biệt là hình thức áp dụng pháp luật, cụ thể là khái niệm, căn cứ, các bước,
trình tự, thủ tục áp dụng pháp luật. Tiêu biểu là:
- Giáo trình lý luận chung về nhà nước và pháp luật, Đại học Luật Hà
Nội, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2002.
- Tài liệu học tập và nghiên cứu môn lý luận chung về nhà nước và pháp
luật, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Khoa Nhà nước và pháp luật,
Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội, 2004.
- Lý luận chung về nhà nước và pháp luật, Học viện Hành chính quốc
gia, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001.
- Tài liệu phục vụ học tập và nghiên cứu môn lý luận chung về nhà nước
và pháp luật, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Viện Nhà nước và
pháp luật, Hà Nội, 2005.
Nhóm thứ hai: Bao gồm các công trình nghiên cứu về quản lý nhà nước
bằng pháp luật đối với hoạt động trợ giúp pháp lý. Tiêu biểu là:
"Quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với hoạt động trợ giúp pháp lý ở
Việt Nam hiện nay", Luận án Tiến sĩ Luật học của Nguyễn Văn Tùng, Học
viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 2007...
Nhóm thứ ba: Bao gồm các công trình nghiên cứu thực hiện pháp luật về
trợ giúp pháp lý. Tiêu biểu cho nhóm này là công trình sau đây:
