Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Đặc điểm lượt lời hồi đáp thuộc hành động hỏi trực tiếp trong tiếng Việt giao tiếp

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH --------------------------------------

Nguyeãn Thò Ngoïc Haân

ÑAËC ÑIEÅM LÖÔÏT LÔØI HOÀI ÑAÙP THUOÄC HAØNH ÑOÄNG HOÛI TRÖÏC TIEÁP TRONG TIEÁNG VIEÄT GIAO TIEÁP

Chuyeân ngaønh: Ngoân ngöõ hoïc Maõ soá: 60 22 01

LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGOÂN NGÖÕ HOÏC

NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: PGS.TS. NGUYEÃN THÒ HAI

Thaønh phoá Hoà Chí Minh – 2006

Lôøi caûm ôn

Luaän vaên naøy hoaøn thaønh ngoaøi söï trau doài hoïc hoûi, noã löïc hoïc taäp vaø nghieân cöùu

cuûa baûn thaân, coøn nhôø coù söï chæ baûo, giuùp ñôõ taän tình cuûa quyù thaày coâ, caùc anh chò vaø

caùc baïn hoïc cuøng khoùa.

Tröôùc heát, toâi xin baøy toû loøng kính yeâu vaø tri aân saâu saéc PGS.TS Nguyeãn Thò

Hai, ngöôøi ñaõ taän taâm, taän tình höôùng daãn khoa hoïc, ñaõ ñònh höôùng, gôïi môû vaø truyeàn

ñaït cho toâi nhöõng kieán thöùc voâ cuøng quyù baùu.

Toâi xin traân troïng caûm ôn quyù thaày coâ cuøng caùc em hoïc sinh Tröôøng THCS baùn

coâng Phuù Thoï, quaän 11, thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ heát loøng giuùp ñôõ vaø ñoäng vieân toâi

hoaøn thaønh khoùa luaän.

Xin caûm ôn Phoøng Khoa hoïc Coâng ngheä – Sau ñaïi hoïc vaø Khoa Ngöõ vaên Tröôøng

Ñaïi hoïc Sö phaïm thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ taïo ñieàu kieän ñeå toâi thöïc hieän vaø baûo veä

luaän vaên.

Sau cuøng, toâi voâ vaøn bieát ôn gia ñình vaø chaân thaønh caûm ôn baïn beø gaàn xa ñaõ coå

vuõ, khích leä ñeå toâi an taâm hoïc taäp vaø nghieân cöùu.

Xin caûm ôn chaân thaønh vaø saâu saéc!

Nguyeãn Thò Ngoïc Haân

Thaønh phoá Hoà Chí Minh, thaùng 9 naêm 2006

MÔÛ ÑAÀU

1 LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI

Trong giao tieáp baèng ngoân ngöõ, hoûi laø moät trong nhöõng haønh ñoäng ñöôïc ngöôøi baûn ngöõ söû

duïng nhieàu khi giao tieáp nhaèm theå hieän ñieàu hoaøi nghi vaø mong muoán söï giaûi ñaùp cuûa ngöôøi ñoái

thoaïi. Khoâng rieâng ôû haønh ñoäng hoûi maø taát caû caùc haønh ñoäng ngoân ngöõ ñeàu ñoøi hoûi phaûi coù söï

hoài ñaùp. Vaø “khoâng coù gì ñaùng sôï baèng söï thieáu vaéng lôøi hoài ñaùp” nhö ngöôøi ta ñaõ töøng noùi.

Vaán ñeà hoài ñaùp thuoäc haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp trong tieáng Vieät giao tieáp cuõng ñaõ ñöôïc ñeà caäp

khoâng ít trong caùc taøi lieäu ngöõ duïng hoïc tieáng Vieät, cuõng nhö trong nhöõng coâng trình, nhöõng baøi

vieát ñaêng treân moät soá taïp chí. Nhöng nhìn chung, cho ñeán nay, vaán ñeà naøy vaãn chöa ñöôïc nghieân

cöùu moät caùch saâu roäng, toaøn dieän, coù tính heä thoáng.

Vieäc ñi saâu nghieân cöùu vaán ñeà naøy seõ giuùp ta xaùc ñònh ñaëc ñieåm löôït lôøi hoài ñaùp thuoäc haønh

hoûi tröïc tieáp trong ngoân ngöõ giao tieáp. Nhôø ñoù chuùng ta coù caùi nhìn ñaày ñuû hôn veà vò trí, vai troø

vaø chöùc naêng cuûa noù trong hoaït ñoäng giao tieáp. Ñoàng thôøi, töø ñoù, chuùng ta xaùc ñònh ñöôïc caùc quy

taéc vaên hoùa öùng xöû khi söû duïng ngoân ngöõ giao tieáp cuûa ngöôøi Vieät, noùi chung, cuûa hoïc sinh, noùi

rieâng. Ñoù laø tính caáp thieát cuûa vaán ñeà. Chính vì vaäy chuùng toâi quyeát ñònh löïa choïn ñeà taøi cho

luaän vaên cuûa mình laø: Ñaëc ñieåm löôït lôøi hoài ñaùp thuoäc haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp trong tieáng Vieät

2. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ

giao tieáp.

Nhìn laïi lòch söû nghieân cöùu ngöõ duïng hoïc tieáng Vieät, trong khoaûng möôi naêm trôû laïi ñaây,

trong caùc coâng trình nghieân cöùu cuûa mình, caùc nhaø nghieân cöùu cuõng ñaõ ñeà caäp ñeán vaán ñeà hoài

ñaùp thuoäc haønh ñoäng hoûi treân bình dieän roäng gaén vôùi ba cuoäc vaän ñoäng ñaëc tröng cuûa hoäi thoaïi:

trao lôøi, trao ñaùp vaø töông taùc. Gaàn ñaây, coù theå keå ñeán moät soá coâng trình, baøi vieát gần gũi với ñeà

taøi luaän vaên nhö:

- Leâ Ñoâng, trong Luaän aùn Phoù tieán só KHNV, 1996, ñaõ taäp trung nghieân cöùu caâu hoûi chính

danh treân bình dieän ngöõ nghóa – ngöõ duïng gaén vôùi söï taùc ñoäng qua laïi cuûa caâu traû lôøi. Qua

ñoù, taùc giaû khaúng ñònh: traû lôøi laø phaûn öùng ñaëc tröng cho haønh ñoäng hoûi, noù coù nhieäm vuï

cung caáp löôïng tin maø ngöôøi hoûi caàn bieát.

- Leâ Anh Xuaân, Caùc daïng traû lôøi giaùn tieáp cho caâu hoûi chính danh, Taïp chí Ngoân ngöõ, 2000.

Baøi vieát taäp trung moâ taû noäi dung, caùch thöùc, cuûa caùc daïng traû lôøi giaùn tieáp cho caâu hoûi

chính danh. Chuû yeáu khaûo saùt treân cöù lieäu taùc phaåm vaên chöông.

- Vuõ Thanh Höông, Ngoân ngöõ phaûn hoài cuûa giaùo vieân treân lôùp hoïc ôû baäc tieåu hoïc, Taïp chí

Ngoân ngöõ, 2003, taäp trung vaøo mieâu taû vaø caáu truùc thoâng tin trong ngoân ngöõ phaûn hoài cuûa

giaùo vieân vaø phaân tích giaù trò cuûa noù ñoái vôùi quaù trình tieáp nhaän kieán thöùc cuûa hoïc sinh.

- Phaïm Vaên Tình, Im laëng - moät daïng tænh löôïc ngöõ duïng, Taïp chí Ngoân ngöõ, 2000, taùc giaû

ñaõ xem xeùt caùc tình huoáng im laëng nhaèm dieãn ñaït caùc noäi dung ngöõ nghóa, bieåu thò caùc

thaùi ñoä khaùc nhau khi trao ñaùp…

Theá nhöng, ñaëc ñieåm löôït lôøi hoài ñaùp trong hoäi thoaïi, nhaát laø trong haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp

3. PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU

dieãn ra trong moâi tröôøng daïy hoïc chöa ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu taäp trung khai thaùc saâu vaø kó.

Nhö treân ñaõ trình baøy, maëc duø vaán ñeà naøy ñaõ ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu khai thaùc, nhöng noù

vaãn chöa ñược nghieân cöùu moät caùch chi tieát, coù heä thoáng treân cöù lieäu tieáng Vieät giao tieáp trong

moâi tröôøng daïy - hoïc. Do ñoù, vieäc nghieân cöùu noù khoâng phaûi laø hoaøn toaøn ñôn giaûn.

Do tính phöùc taïp cuûa vaán ñeà, cuûa vieäc thu nhaäp nguoàn tö lieäu, xöû lyù tö lieäu, cuõng nhö giôùi haïn

thôøi löôïng nghieân cöùu, vaø trong khuoân khoå cuûa moät luaän vaên thaïc só cho pheùp, ngöôøi vieát luaän

vaên chæ mieâu taû löôït lôøi hoài ñaùp thuoäc haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp trong tieáng Vieät giao tieáp, döïa

treân nguoàn tö lieäu chuû yeáu: moät soá baêng thu töø caùc cuoäc hoäi thoaïi trong giôø hoïc cuûa hoïc sinh

trung hoïc cô sôû ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh.

4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU

Luaän vaên söû duïng caùc phöông phaùp nghieân cöùu sau ñaây:

- Caùc phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc: quan saùt, thoáng keâ, phaân loaïi, mieâu taû.

- Caùc phöông phaùp nghieân cöùu ngoân ngöõ hoïc: phöông phaùp phaân boá, phöông phaùp thay theá,

phöông phaùp phaân tích ngöõ nghóa,…

- Phöông phaùp ñieàn daõ: thu baêng töï nhieân. Caùc baêng ghi aâm ngoân ngöõ giao tieáp cuûa thaày – troø

dieãn ra taïi caùc tieát hoïc chính khoùa töø lôùp 6 ñeán lôùp 9 ôû tröôøng THCS baùn coâng Phuù Thoï,

quaän 11, tp.HCM. Caùc tieát hoïc naøy coù noäi dung thuoäc kieåu baøi lónh hoäi tri thöùc môùi, thuoäc

moân hoïc Ngöõ vaên (tieáng Vieät), vaø nhöõng cuoäc hoäi thoaïi dieãn ra giöõa hoïc sinh vôùi nhau

5. MUÏC ÑÍCH CUÛA ÑEÀ TAØI

trong giôø chôi.

- Tìm ra ñaëc ñieåm löôït lôøi hoài ñaùp thuoäc haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp trong tieáng Vieät giao tieáp.

- Xaùc ñònh vò trí , vai troø vaø chöùc naêng cuûa löôït lôøi hoài ñaùp trong hoäi thoaïi.

- Hai muïc ñích treân daãn ñeán vieäc xaùc ñònh caùc quy taéc vaên hoùa öùng xöû cuûa ngöôøi Vieät trong

giao tieáp baèng ngoân ngöõ .

- Coá gaéng ñöa ra moät soá ñeà nghò coù tính bieän phaùp nhaèm giaùo duïc cho hoïc sinh coù thoùi quen

ñaùp laïi lôøi hoûi moät caùch vaên hoùa, trong caùc tình huoáng giao tieáp ôû lôùp hoïc cuõng nhö ôû moâi

6. GIAÙ TRÒ CUÛA ÑEÀ TAØI

6.1. Giaù trò khoa hoïc

tröôøng sinh hoaït thöôøng ngaøy.

- Giuùp caùc nhaø nghieân cöùu coù caùi nhìn toång quan veà ñaëc ñieåm löôït lôøi hoài ñaùp thuoäc haønh

ñoäng hoûi tröïc tieáp trong giao tieáp hoäi thoaïi.

- Treân cô sôû ñoù caùc keát quaû cuõng nhö caùc keát luaän cuûa luaän vaên coù theå laø taøi lieäu tham khaûo

cho nhöõng nhaø nghieân cöùu quan taâm ñeán vaán ñeà haønh ñoäng ngoân ngöõ, noùi rieâng, cuõng nhö

caùc vaán ñeà thuoäc ngöõ duïng hoïc, noùi chung.

- Neáu ñeà taøi naøy ñöôïc trieån khai toát, thì söï thaønh coâng cuûa noù seõ laø moät ñoùng goùp nhoû

khoâng chæ vaøo vieäc laøm saùng toû moät soá vaán ñeà thuoäc lyù thuyeát ngöõ nghóa hoïc vaø ngöõ duïng

6.2. Giaù trò thöïc tieãn

hoïc, maø coøn vaøo vieäc phaùt trieån caùc lyù thuyeát naøy.

- Nhöõng keát quaû cuûa vieäc trieån khai ñeà taøi ñöa laïi seõ coù theå ñoùng goùp ñöôïc vaøo vieäc bieân

soaïn caùc giaùo trình ngöõ phaùp hoïc, ngöõ duïng hoïc vaø chuyeân ñeà ngöõ nghóa hoïc.

- Vieäc trieån khai ñeà taøi naøy coù theå giuùp caùc nhaø sö phaïm tìm ra moät soá giaûi phaùp nhaèm kích

7. CAÁU TRUÙC CUÛA ÑEÀ TAØI

öùng söï phaùt trieån tö duy ngoân ngöõ vaø vaên hoùa giao tieáp cuûa hoïc sinh.

Ngoaøi phaàn Daãn nhaäp vaø Keát luaän, luaän vaên goàm coù 3 chöông:

Chöông 1: Nhöõng vaán ñeà lyù thuyeát coù lieân quan ñeán ñeà taøi

Chöông 2: Phaân loaïi vaø mieâu taû caùc phaùt ngoân hoài ñaùp thuoäc haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp trong

tieáng Vieät giao tieáp

Chöông 3: Moái quan heä giöõa löôït lôøi hoài ñaùp vôùi moät soá vaán ñeà hoäi thoaïi, laäp luaän vaø lòch söï

NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LYÙ THUYEÁT LIEÂN QUAN ÑEÁN ÑEÀ TAØI

CHÖÔNG 1:

Ngoân ngöõ hoïc, khi ñaõ coù Lyù thuyeát Ngöõ phaùp taïo sinh cuûa N. Chomsky, vaãn coøn toàn taïi nhöõng

khuynh höôùng ñi theo chöùc naêng luaän. Ñeán naêm 1976, khi giaùo trình Subject and topic cuûa Ch.

N. Li vaø S. A. Thompson ra ñôøi, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ coù theå choïn cho mình höôùng ñi naøo (hình

thöùc luaän, chöùc naêng luaän) thích hôïp. Cuoái cuøng, ngöôøi ta ñaõ choïn höôùng xem ngoân ngöõ laø

phöông tieän giao tieáp nghóa laø, khi nghieân cöùu, ngöôøi ta xem xeùt ngoân ngöõ trong hoaït ñoäng haønh

chöùc cuûa noù.

1.1. HAØNH ÑOÄNG NGOÂN NGÖÕ

Vaøo nhöõng naêm 60 cuûa theá kyû XX, “Lyù thuyeát haønh ñoäng ngoân ngöõ” (Speech acts theory) ñaõ

ñöôïc J. Austin vaø J. Searle ñi saâu nghieân cöùu vaø ñeà xuaát treân khaùi nieäm “troø chôi ngoân ngöõ”

(Linguistic games) maø Wittgenstein ñaõ neâu ra tröôùc ñoù.

Thuaät ngöõ Speech atcs theory ñöôïc caùc nhaø Vieät ngöõ hoïc dòch khaùc nhau, cuï theå:

1. Nguyeãn Ñöùc Daân goïi laø: Lyù thuyeát haønh vi ngoân ngöõ [9]

2. Nguyeãn Thieän Giaùp goïi laø: Lyù thuyeát haønh ñoäng ngoân töø [23]

3. Ñoã Höõu Chaâu goïi laø: Lyù thuyeát haønh ñoäng ngoân ngöõ/ Lyù thuyeát haønh vi ngoân ngữ [3]

4. Cao Xuaân Haïo goïi laø: Lyù thuyeát haønh ñoäng ngoân töø/ Lyù thuyeát haønh ñoäng ngoân ngöõ [26]

Ñeå thoáng nhaát caùch duøng thuaät ngöõ treân, trong luaän vaên, chuùng toâi goïi theo caùch dòch cuûa

Cao Xuaân Haïo: Lyù thuyeát haønh ñoäng ngoân ngöõ.

1.1.1. Haønh ñoäng ngoân ngöõ vaø caùc loaïi haønh ñoäng ngoân ngöõ

Thöïc ra, tröôùc khi coù söï ra ñôøi cuûa Lyù thuyeát haønh ñoäng ngoân ngöõ, caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc ñaõ

nghieân cöùu ngữ phaùp cuûa caâu chuû yeáu laø phaân tích caáu truùc. Caâu ñöôïc ñaùnh giaù ñuùng sai veà ngöõ

nghóa theo tieâu chuaån logic. Chaúng haïn, so saùnh boán caâu: [9, tr. 16].

(1) - Con coi baêng hoïc tieáng Anh naøy.

(2) - Con coi baêng hoïc tieáng Anh naøy ñaõ.

(3) - Con coi baêng hoïc tieáng Anh naøy chöù boä.

(4) - Con coi baêng hoïc tieáng Anh naøy kia/cô.

Nghieân cöùu döôùi goùc ñoä cuûa ngöõ phaùp truyeàn thoáng, caû boán caâu treân ñeàu ñoàng nhaát veà caáu

truùc vaø haàu nhö ñoàng nhaát veà töø ngöõ. Caùc nhaø ngöõ phaùp chöa chuù yù ñeán giaù trò taïo nghóa caâu cuûa

caùc tieåu töø tình thaùi ñöùng ôû cuoái caâu.

Tuy nhieân, xem xeùt caùc hieän töôïng hoaït ñoäng lôøi noùi theo quan ñieåm Lyù thuyeát haønh ñoäng

ngoân ngöõ thì baûn chaát ngöõ nghóa vaø cuù phaùp cuûa boán caâu treân khaùc nhau veà cô baûn vì chuùng theå

hieän muïc ñích duøng khaùc nhau, nhöõng haønh ñoäng ngoân ngöõ khaùc nhau.

Caâu (1): laø moät lôøi töôøng thuaät, duøng ñeå traû lôøi moät caâu hoûi maø tieàn giaû ñònh coù theå: “Con coi

baêng hoïc tieáng Anh naøo?”.

Caâu (2): ñöôïc duøng ñeå traû lôøi cho caâu ñeà nghò maø tieàn giaû ñònh coù theå: “Con coù ñi vôùi meï

khoâng thì baûo”. ÔÛ ñaây chuû theå tieáp nhaän “con” khoâng töø choái vieäc “ñi” vôùi “meï”, nhöng tröôùc

heát “con” caàn thöïc hieän vieäc “coi” xong baêng hoïc tieáng Anh. Chính töø “ñaõ” laøm cho caâu (2) coù

neùt nghóa treân.

Caâu (3): laø moät lôøi thanh minh khaúng ñònh raèng “Con coi baêng hoïc tieáng Anh naøy” nhaèm baùc

boû moät keát luaän raèng “con” ñaõ laøm moät vieäc gì ñoù maø vieäc ñoù ñöôïc coi laø khoâng haøi loøng. Tieàn

giaû ñònh coù theå: “Con laïi coi caùi gì nöõa ñaáy!”.

Caâu (4): tieàn giaû ñònh coù theå laø coù raát nhieàu loaïi baêng hoïc tieáng Anh nhöng ngöôøi ta ñaõ choïn

ñöa ra moät loaïi baêng chöa ñuùng “yù” cuûa “con”, neân “con” töø choái baèng caùch ñöa ra moät ñeà nghò

nhö treân.

Roõ raøng, caû boán caâu neâu treân ñeàu dieãn ra trong hoaøn caûnh giao tieáp nhaát ñònh naøo ñoù, maø

ngöôøi môû lôøi meï - coù vai xaõ hoäi cao hôn so vôùi ngöôøi ñaùp lôøi – “con”. Baèng phöông tieän “lôøi”,

chuû theå “con” ñaõ theå hieän haønh ñoäng, dieãn taû yù ñònh trong töøng tröôøng hôïp moät khaùc nhau. “Caùc

haønh ñoäng ñöôïc theå hieän baèng lôøi goïi laø haønh ñoäng ngoân töø (speech act). Haønh ñoäng ngoân töø

chính laø yù ñònh veà maët chöùc naêng cuûa moät phaùt ngoân” [23, tr. 38].

“Khi chuùng ta noùi naêng laø chuùng ta haønh ñoäng, chuùng ta thöïc hieän moät loaïi haønh ñoäng ñaëc

bieät maø phöông tieän laø ngoân ngöõ” [3, tr. 88]. Cũng theo Ñoã Höõu Chaâu: “Trong khi coá gaéng bieåu

hieän mình ngöôøi ta khoâng chæ taïo ra caùc phaùt ngoân chöùa caùc caáu truùc ngöõ phaùp vaø caùc töø, maø

ngöôøi ta coøn thöïc hieän caùc haønh ñoäng baèng caùc phaùt ngoân ñoù”. Chaúng haïn: Phaùt ngoân sau ñaây:

(5) - Con xin loãi ngoaïi, con hoång daùm nöõa.

Trong phaùt ngoân treân, ñöùa chaùu noùi ra lôøi “xin loãi” töùc laø haønh ñoäng xin loãi ñaõ ñöôïc thöïc

hieän. “Caùc haønh ñoäng ñöôïc thöïc hieän baèng caùc phaùt ngoân ñöôïc goïi chung laø haønh ñoäng noùi” [26,

tr. 96]. Tuy nhieân, moät phaùt ngoân khoâng giaûn ñôn chæ coù theå töông öùng vôùi moät haønh ñoäng maø noù

coù theå coù nhieàu hôn, ví duï: phaùt ngoân sau:

(6) - Baøi toaùn naøy khoù thöïc.

Tröôùc heát, ñaây coù theå laø lôøi “than” cuûa hoïc sinh khi ñöùng tröôùc baøi toaùn maø khaû naêng giaûi

cuûa em chöa ñuû taàm. Hoaëc, phaùt ngoân naøy coù theå laø lôøi “khen ngôïi” qua nhaän xeùt ñaùnh giaù cuûa

ngöôøi kieåm tra theo saùt vieäc hoïc cuûa em hoïc sinh naøo ñoù vaø nhaän thaáy roõ söï tieán boä trong vieäc

tieáp thu kieán thöùc toaùn hoïc cuûa em.

Xuaát phaùt töø quan ñieåm cho raèng: “Muïc ñích cuoái cuøng cuûa hoaït ñoäng ngoân ngöõ laø thöïc hieän

söï giao tieáp giöõa ngöôøi vaø ngöôøi trong xaõ hoäi” [26, tr. 6], cho neân vieäc nghieân cöùu caâu phaûi ñöôïc

tieán haønh vôùi yù thöùc khoâng chæ ñeå laäp danh saùch caùc ñôn vò ngoân ngöõ maø coøn ñeå theo doõi caùch

haønh chöùc cuûa ngoân ngöõ thoâng qua nhöõng bieåu hieän sinh ñoäng cuûa noù khi ñöôïc söû duïng; quan

taâm tôùi moái quan heä ngöõ nghóa – ngöõ duïng giöõa caùc caâu vôùi tính caùch laø nhöõng haønh ñoäng ngoân

ngöõ hieän thöïc, thöïc hieän yù ñoà giao tieáp, chieán löôïc giao tieáp cuûa caùc chuû theå noùi trong quaù trình

töông taùc lieân chuû theå, vôùi caû nhöõng yeáu toá hieån ngoân laãn nhöõng yeáu toá tieàn giaû ñònh vaø haøm

ngoân… Moái quan heä giöõa caùc nhaân toá ñoù trong moät chænh theå thoáng nhaát phaûn aùnh caùi logic cuûa

söï toå chöùc ngoân töø, cuûa haønh vi hoaït ñoäng, cuûa nhaän thöùc.

Theo caùc nhaø nghieân cöùu, trong baát kyø tröôøng hôïp naøo, moät phaùt ngoân ñöôïc taïo ra bôûi ba

haønh ñoäng lieân quan nhau. Ñoù laø haønh ñoäng taïo lôøi (locutionary act), haønh ñoäng ôû lôøi

(illocutionary act) vaø haønh ñoäng möôïn lôøi (perlocutionary act).1

Haønh ñoäng taïo lôøi laø haønh ñoäng cô sôû cuûa phaùt ngoân, laø haønh ñoäng thöïc hieän moät phaùt ngoân

vôùi yù nghóa vaø sôû chæ xaùc ñònh. Trong ñoù, moät phaùt ngoân ñöôïc taïo ra (veà hình thöùc vaø noäi dung)

töø vieäc söû duïng caùc yeáu toá cuûa ngoân ngöõ (ngöõ aâm, töø, caùc kieåu keát hôïp töø thaønh caâu…).

Thoâng thöôøng moät phaùt ngoân ñuùng ñöôïc taïo ra bao giôø cuõng höôùng ñeán muïc ñích nhaát ñònh.

1 Thuaät ngöõ naøy chuùng toâi duøng theo caùch goïi cuûa Ñoã Höõu Chaâu

Thöïc ra khi taïo neân moät phaùt ngoân laø trong yù nghó chuùng ta ñaõ gaùn cho noù moät chöùc naêng naøo ñoù

vaø mong muoán laøm cho noù coù moät hieäu quaû. Noùi khaùc ñi, ñoù chính laø haønh ñoäng ôû lôøi vaø haønh

ñoäng möôïn lôøi maø chuùng toâi seõ ñeà caäp döôùi ñaây trong caùc kieåu haønh ñoäng ngoân ngöõ.

Haønh ñoäng möôïn lôøi thöïc chaát laø nhöõng kieåu taùc ñoäng khaùc nhau veà taâm lyù, tình caûm cuûa

ngöôøi noùi ñeán ngöôøi tham gia giao tieáp. Chaúng haïn, laøm cho ngöôøi ta quan taâm, chuù yù, tin töôûng

hay hoaøi nghi, lo laéng, run sôï…

Trong caùc kieåu haønh ñoäng ngoân ngöõ, ngöôøi ta ñaëc bieät quan taâm ñeán haønh ñoäng ôû lôøi.

1.1.2. Haønh ñoäng ngoân ngöõ ôû lôøi

Haønh ñoäng ôû lôøi thöïc chaát laø nhöõng haønh ñoäng theå hieän caùc kieåu muïc ñích phaùt ngoân: hoûi,

yeâu caàu, ra leänh, môøi moïc, höùa heïn, khuyeân baûo…

1.1.2.1.

Nhöõng hieåu bieát caàn thieát veà haønh ñoäng ôû lôøi

Theo Đoã Höõu Chaâu,“Haønh ñoäng ôûø lôøi laø nhöõng haønh ñoäng ngöôøi noùi thöïc hieän ngay khi noùi

naêng” [3, tr. 89]. Haønh ñoäng ôû lôøi ñöôïc thöïc hieän nhôø hieäu löïc giao tieáp cuûa phaùt ngoân. Noù thöïc

chaát laø nhöõng haønh ñoäng theå hieän caùc kieåu muïc ñích phaùt ngoân nhö hoûi, traû lôøi, höùa heïn, ra leänh,

yeâu caàu, ñieàu khieån… Ví duï:

(7) - Anh coù khoûe khoâng?

(8) - Maøy ñònh noùi cho cha maøy nghe ñaáy aø? (Ngöõ vaên 8, taäp I, NXB Giaùo duïc)

Caâu (7): ñaây laø lôøi thaêm hoûi nhau cuûa nhöõng ngöôøi quen bieát laâu ngaøy môùi gaëp laïi. Ngöôøi hoûi

muoán hoûi thaêm veà tình traïng söùc khoûe.

Caâu (8): haønh ñoäng hoûi trong phaùt ngoân cuûa teân cai leä ñöôïc phaùt ra khoâng nhaèm muïc ñích hoûi

maø laø theå hieän haøm yù ñe doïa chò Daäu khi chò naøi næ xin khaát tieàn söu.

“Haønh ñoäng ôû lôøi cuûa phaùt ngoân laø yù ñoà giao tieáp cuûa ngöôøi noùi hoaëc chöùc naêng maø phaùt ngoân

nhaém thöïc hieän” [23, tr. 46]. Laøm sao ngöôøi nghe coù theå nhaän bieát ñöôïc yù ñoà giao tieáp cuûa ngöôøi

noùi cuõng nhö laøm theá naøo ñeå ngöôøi noùi daùm chaéc raèng haønh ñoäng ôû lôøi maø mình chuû ñònh ñoù seõ

ñöôïc ngöôøi nghe nhaän bieát? Chaúng haïn, phaùt ngoân: (9) -“Em seõ baùo anh sau” coù theå ñöôïc giaûi

thích laø: a) moät lôøi töø choái, b) moät lôøi höùa.

a) Em seõ baùo anh sau.

b) Em höùa raèng em seõ baùo anh sau.

Nhö vaäy, cuøng moät phaùt ngoân nhöng coù theå tieàm taøng nhieàu haønh ñoäng ôû lôøi khaùc nhau. Gaàn

ñaây, ngöôøi ta cuõng phaân bieät hai haønh ñoäng ôû lôøi: Haønh ñoäng ôû lôøi tröïc tieáp vaø haønh ñoäng ôû lôøi

1.1.2.2. Haønh ñoäng ôû lôøi tröïc tieáp

giaùn tieáp.

“Haønh ñoäng ôû lôøi tröïc tieáp laø haønh ñoäng ngoân ngöõ ñöôïc bieåu hieän, ñöôïc caûm nhaän moät caùch

tröïc tieáp nhôø vaøo caùc phöông tieän hay daáu hieäu ôû lôøi rieâng voán coù trong ngoân ngöõ”[19]. Caên cöù

vaøo muïc ñích phaùt ngoân, ngöôøi ta chia caâu tieáng Vieät thaønh 4 loaïi laø: caâu traàn thuaät

(declarative), caâu hoûi (interrogative), caâu caàu khieán (imperative) vaø caâu caûm thaùn (interfetive).

Moãi kieåu caâu ñeàu öùng vôùi caáu truùc vaø chöùc naêng rieâng. Chaúng haïn: duøng caùc hình thöùc hoûi ñeå

bieåu hieän yù hoûi: Anh coù khoûe khoâng? Chaùu veà aø? Em laø Nam phaûi khoâng?... duøng caùc hình thöùc

caàu khieán ñeå bieåu thò caùc daïng yeâu caàu, meänh leänh: Caû lôùp giöõ traät töï! Haõy im laëng! Cöù töï nhieân

ñi, em!...

“Nhöõng phaùt ngoân coù quan heä tröïc tieáp giöõa moät caáu truùc vôùi moät chöùc naêng laø nhöõng phaùt

ngoân coù haønh ñoäng ngoân ngöõ tröïc tieáp (direct speech act). Noùi caùch khaùc, haønh ñoäng ngoân ngöõ

tröïc tieáp laø haønh ñoäng ngoân ngöõ ñöôïc thöïc hieän ôû nhöõng phaùt ngoân coù quan heä tröïc tieáp giöõa moät

1.1.2.3. Haønh ñoäng ôû lôøi giaùn tieáp

caáu truùc vaø moät chöùc naêng” [23, tr. 54].

Haønh ñoäng ôû lôøi giaùn tieáp laø kieåu haønh ñoäng ngoân ngöõ ñöôïc bieåu hieän vaø caûm nhaän moät caùch

giaùn tieáp qua moät caâu noùi chöùa nhöõng daáu hieäu ôû lôøi voán gaén vôùi moät kieåu haønh ñoäng ngoân ngöõ

khaùc. Chaúng haïn, moät caâu traàn thuaät khoâng duøng ñeå nhaän ñònh maø ñöôïc duøng ñeå caàu khieán:

Hoâm nay trôøi ñeïp. (Trong tröôøng hôïp, ngöôøi phaùt ngoân duøng ñeå ñeà nghò “Trôøi ñeïp, chuùng ta phaûi

neân ñi caém traïi”.). Hay moät caâu hoûi ñöôïc duøng ñeå yeâu caàu: Troø coù buùt ñoû khoâng? (haøm yù ñích

cuûa lôøi noùi: Baïn cho mình möôïn caây buùt ñoû.)… Nhöõng phaùt ngoân vöøa daãn ñeàu thöïc hieän moät haønh

ñoäng ngoân ngöõ giaùn tieáp.

Vaäy thì laøm theá naøo maø moät ngöôøi noùi, khi noùi veà caùi ñieàu gì ñoù, coù theå nguï yù caû moät caùi

ñieàu khaùc nöõa trong phaùt ngoân cuûa mình, vaø ngöôøi nghe phaûi laøm sao môùi coù theå hieåu ñöôïc haønh

ñoäng ngoân töø giaùn tieáp. “Ngöôøi ta giaûi thích raèng trong nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy, caàn phaûi

thoâng qua söï suy luaän, döïa vaøo hoaøn caûnh, ngöõ caûnh, vaøo thoâng tin cô baûn ñaõ coù ñöôïc, vaøo leõ

thöôøng vaø vaøo khaû naêng suy luaän cuûa ngöôøi nghe”. [23, tr. 56]

1.1.3. Haønh ñoäng hoûi

Trong caùc coâng trình nghieân cöùu lieân quan ñeán caâu hoûi, vaán ñeà thöôøng ñöôïc caùc taùc giaû ñaët

ra trong khuoân khoå nhaèm xaây döïng vaø hoaøn thieän nhöõng khaùi nieäm, nhöõng tö töôûng lyù thuyeát veà

caùc haønh ñoäng ngoân ngöõ. Moät soá taùc giaû pheâ phaùn nhöõng aûnh höôûng naëng neà cuûa logic hình thöùc

coå ñieån trong vieäc nghieân cöùu caùc caâu hoûi. Trong luaän aùn cuûa mình, khi döïa vaøo yù kieán coù tính

chaát gôïi yù cuûa nhöõng nhaø nghieân cöùu thuoäc Lieân Xoâ cuõ ñaõ ñaêng treân taïp chí “Nhöõng vaán ñeà

ngoân ngöõ hoïc” naêm 1955, Leâ Ñoâng ñaõ vieát: “Nhöõng ñaëc tröng beân ngoaøi cuûa caâu voán ñöôïc coi laø

ñaëc tröng laøm goác trong mieâu taû truyeàn thoáng hoùa ra laïi chöa ñuû ñeå xaùc ñònh yù nghóa ñöôïc truyeàn

ñaït trong quaù trình giao tieáp”,“Trong caâu hoûi coù theå ñan beän vaøo nhau nhöõng taùc phaåm yù nghóa

phong phuù” [19]. Vaø do vaäy, khi nghieân cöùu caâu hoûi, chuùng ta caàn phaûi chuù yù ñaët noù trong ngöõ

caûnh, ngöõ huoáng, chuù yù tôùi caû nhöõng nhaân toá nhö tö töôûng hay heä thoáng tö töôûng ñöôïc phaùt bieåu

trong caâu, trong haønh ñoäng lôøi noùi, töùc laø caùi maø ngöôøi noùi theå hieän khi noùi nghóa laø caùc haønh

1.1.3.2 .Haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp

ñoäng giao tieáp.

Hoûi laø moät haønh ñoäng ngoân ngöõ. Vaø ñeå cho haønh ñoäng hoûi ñöôïc thöïc hieän moät caùch chaân

- Ñieàu kieän noäi dung meänh ñeà: taát caû caùc meänh ñeà hay haøm meänh ñeà.

- Ñieàu kieän chuaån bò :

 Ngöôøi noùi khoâng bieát lôøi giaûi ñaùp ñieàu mình hoûi.

 Caû ñoái vôùi ngöôøi noùi, ngöôøi nghe (ngöôøi ñoái thoaïi) khoâng chaéc raèng baát cöù luùc naøo

thaønh vaø ñaït hieäu quaû thì theo Searle caàn thoûa maõn moät soá ñieàu kieän sau [3, tr. 117]:

- Ñieàu kieän chaân thaønh: ngöôøi noùi mong muoán coù ñöôïc thoâng tin ñoù.

- Ñieàu kieän caên baûn: ngöôøi noùi nhaèm coá gaéng nhaän ñöôïc thoâng tin töø ngöôøi ñoái thoaïi.

ngöôøi nghe cuõng cung caáp thoâng tin ngay luùc troø chuyeän neáu ngöôøi noùi khoâng hoûi .

Ñoù laø nhöõng ñieàu kieän ñöôïc xem nhö laø quy taéc thöïc hieän haønh ñoäng hoûi. Neáu ngöôøi noùi coá

tình vi phaïm ñieàu kieän treân khi noùi caâu nghi vaán thì töùc laø ngöôøi noùi ñaõ laïm duïng haønh ñoäng hoûi,

duøng chuùng ñeå thöïc hieän moät caùch giaùn tieáp haønh ñoäng ôû lôøi khaùc. Cuï theå ngöôøi noùi duøng caâu

- Ñaõ bieát lôøi giaûi ñaùp cho noäi dung hoûi cuûa caâu.

- Bieát chaéc raèng ngöôøi ñoái thoaïi khoâng theå giaûi ñaùp ñöôïc noäi dung trong caâu.

- Bieát ngöôøi ñoái thoaïi khoâng theå giaûi ñaùp noäi dung hoûi trong caâu nhöng vaãn coá tình xuùc

nghi vaán khi:

phaïm ngöôøi ñoái thoaïi baèng caùch noùi ra caâu nghi vaán ñoù.

1.1.3.2 .Haønh doäng hoûi giaùn tieáp

Trong tieáng Vieät, phaùt ngoân hoûi khoâng chæ ñi tìm lôøi giaûi ñaùp ñieàu mình hoûi maø chuùng coøn

- Chaøo khi gaëp maët

- Yeâu caàu

- Baùc boû

- Pheâ phaùn, cheâ traùch, maéng moû

- Ñe doïa, thaùch thöùc

- Phaûn aùnh söï ngaïc nhieân, nghi ngôø

ñöôïc söû duïng vôùi chöùc naêng giaùn tieáp. Cuï theå laø [32]:

1.2. SÔ LÖÔÏC VEÀ LYÙ THUYEÁT LÒCH SÖÏ

Lòch söï laø moät nhaân toá quan troïng trong giao tieáp xaõ hoäi. Noù coù taùc ñoäng chi phoái khoâng

nhöõng ñoái vôùi quaù trình giao tieáp noùi chung, ñoái vôùi öùng xöû vai noùi rieâng, maø caû ñoái vôùi hieäu

quaû giao tieáp.

Caùc lyù thuyeát veà lòch söï cuûa R. Lakoff, N. G. Leech, P. Brown vaø S. Levinson ñeàu thoáng nhaát

ôû quan ñieåm cho raèng “lòch söï laø chieán löôïc, laø phöông tieän traùnh ñuïng ñoä trong giao tieáp lieân

nhaân” [61]. Vaø do vaäy, lyù thuyeát lòch söï ñöôïc hieåu nhö laø nhöõng lyù thuyeát veà lòch söï chieán löôïc:

lòch söï chieán löôïc laø söï öùng xöû baèng ngoân ngöõ moät caùch kheùo leùo cuûa ngöôøi noùi nhaèm traùnh

hoaëc giaûm thieåu söï ñuïng ñoä vaø gia taêng söï vöøa loøng töø phía ngöôøi nghe ñeå ñaït hieäu quaû giao

tieáp coù theå.

Trong giao tieáp, lòch söï cuõng laø moät trong nhöõng yeáu toá coù tính chaát quyeát ñònh tôùi söï thaønh

coâng cuûa cuoäc hoäi thoaïi. Do ñoù, khi ñoái thoaïi, ngöôøi tham gia cuoäc thoaïi phaûi luoân yù thöùc veà vaán

ñeà naøy vaø ñaët noù leân moät möùc quan troïng nhaát ñònh ñeå töø ñoù coù nhöõng caùch thöùc giao tieáp hôïp

lyù, coù giaûi phaùp höõu hieäu nhaèm höôùng ñeán tính “khaû thi” cuûa haønh ñoäng ngoân ngöõ, taïo ra hieäu

quaû cao vaø ñaït ñöôïc muïc ñích giao tieáp maø mình ñaët ra vôùi cuoäc giao tieáp.

Xeùt trong phaïm vi giao tieáp, hieåu theo nghóa thoâng thöôøng, lòch söï laø moät töø chæ caùch giao

tieáp, caùch cö xöû khieán cho ngöôøi khaùc vui loøng. Tuy nhieân, treân cô sôû ngöõ duïng hoïc, theo C. K.

Orecchioni: “Khaùi nieäm lòch söï bao truøm taát caû caùc phöông dieän cuûa dieãn ngoân bò chi phoái bôûi

caùc quy taéc coù chöùc naêng giöõ gìn tính chaát haøi hoøa cuûa quan heä lieân caù nhaân” [3, tr. 256]. Coøn

theo George Yule, “Beân trong moät cuoäc töông taùc, lòch söï ñöôïc ñònh nghóa nhö laø phöông dieän

duøng ñeå chöùng toû söï nhaän thöùc ñöôïc theå dieän cuûa ngöôøi khaùc” [24, tr. 119], trong yù nghóa ñoù thì

lòch söï coù theå ñöôïc thöïc hieän trong nhöõng tình huoáng coù khoaûng caùch xaõ hoäi xa hay gaàn, khi aáy,

ngöôøi noùi phaûi coù giaûi phaùp söû duïng ngoân töø ñeå baûo toaøn ñöôïc theå dieän cuûa ngöôøi cuøng tham gia

giao tieáp.

Toùm laïi, lòch söï trong giao tieáp laø vaán ñeà öùng xöû giöõa ngöôøi noùi vaø ngöôøi nghe, theo ñoù maø

quan heä lieân nhaân ñöôïc hình thaønh treân cô sôû söû duïng ngoân ngöõ coù chieán löôïc nhaèm baûo ñaûm

ñöôïc tính vaên hoaù, tính baûo toaøn theå dieän cuûa caû hai phía.

1.3. SÔ LÖÔÏC VEÀ LYÙ THUYEÁT LAÄP LUAÄN

Trong cuoäc soáng con ngöôøi luoân caàn ñeán laäp luaän. Ngöôøi ta duøng laäp luaän ñeå chöùng minh

moät ñieàu gì ñoù hoaëc ñeå thanh minh, giaûi thích söï kieän naøo ñoù nhaèm thuyeát phuïc ngöôøi khaùc tin

vaøo moät söï kieän vaø cuõng coù theå laäp luaän ñeå phaûn baùc, baùc boû moät yù kieán khaùc. Moät thöïc teá

khoâng theå phuû nhaän raèng, trong raát nhieàu ngaønh ngheà, thaønh hay baïi, thaéng hay thua phaàn lôùn laø

nhôø nhöõng caùch thieát laäp lyù leõ, laäp luaän.

1.3.1. Ñònh nghóa laäp luaän

Laäp luaän laø moät hoaït ñoäng ngoân töø. Baèng coâng cuï ngoân ngöõ, ngöôøi noùi/ vieát ñöa ra nhöõng lyù

leõ nhaèm daãn daét ngöôøi nghe/ ñoïc ñeán moät heä thoáng xaùc tin naøo ñoù: ruùt ra moät/ moät soá keát luaän

hay chaáp nhaän moät/ hay moät soá keát luaän naøo ñoù.

Taùc giaû O. Ducrot ñaõ cho raèng “laäp luaän laø moät haønh ñoäng ôû lôøi” [3, tr. 174]. OÂng ñaõ chöùng

minh: haønh vi laäp luaän cuõng thay ñoåi tö caùch phaùp nhaân cuûa ngöôøi laäp luaän vaø ngöôøi tieáp nhaän

laäp luaän. OÂng cho raèng laäp luaän cuõng coù yù ñònh, cuõng laø moät haønh vi qui öôùc vaø coù nhöõng theå

cheá nhö nhöõng haønh vi ôû lôøi khaùc. Trong giao tieáp thoâng thöôøng, khi noùi ra moät phaùt ngoân, ít khi

ta chæ döøng laïi ôû möùc mieâu tả ñeå maø mieâu taû thöïc teá, bao giôø cuõng ñeå ñi tôùi moät caùi gì khaùc nöõa,

ñeå ñi tôùi moät keát luaän. Vaø ngöôøi noùi, ngöôøi tieáp nhaän seõ caûm thaáy thoûa maõn chæ khi naøo lôøi noùi

coù keát luaän, coøn ngöôïc laïi, nhöõng phaùt ngoân khoâng coù keát luaän khieán cho ngöôøi tieáp nhaän

thöôøng caûm thaáy “aám öùc” khoâng thoûa maõn, coù khi khoâng neùn ñöôïc hoï phaûi ñaët ra caâu hoûi. Vieäc

ñaët ra caâu hoûi nhö theá khieán cho ngöôøi laäp luaän vaø ngöôøi tieáp nhaän laäp luaän coù söï thay ñoåi tö

C

D

caùch phaùp nhaân. Theo Nguyeãn Ñöùc Daân, sô ñoà laäp luaän ñöôïc theå hieän baèng moâ hình sau:

(tieàn ñeà, söï kieän) (keát ñeà)

(Lyù leõ, luaät suy dieãn)

1.3.2. Ñaëc tính cuûa quan heä laäp luaän

Luaän cöù vaø keát luaän laø nhöõng thaønh phaàn trong laäp luaän. Coù quan heä laäp luaän giöõa luaän cöù

vôùi luaän cöù, vaø coù quan heä laäp luaän giöõa luaän cöù vôùi keát luaän. Trong quan heä laäp luaän, lyù leõ

ñöôïc goïi laø luaän cöù (argument). Do vaäy, quan heä laäp luaän laø quan heä giöõa luaän cöù (moät hoaëc moät

soá) vôùi keát luaän. Theâm vaøo ñoù, laïi coøn coù quan heä laäp luaän giöõa hai hay nhieàu laäp luaän vôùi nhau

trong moät phaùt ngoân, moät dieãn ngoân. Ví duï:

(10) Cuoäc thoaïi giöõa hai em hoïc sinh lôùp 7

Thaønh1: – OÂng bieát laøm caâu 5 hoân?

Minh: – Tao bieát laøm caâu c ñoù.

Thaønh2: – Trôøi ôi, (cheát meï) roài! ÔÛ laïi lôùp roài, ôû laïi lôùp roài.

Treân ñaây laø laäp luaän trong moät cuoäc song thoaïi. Caùc phaùt ngoân (Thaønh1 – Minh) laø moät caëp

trao – ñaùp. Trong ñoù Thaønh laø ngöôøi trao lôøi ñöa ra caâu hoûi: muoán bieát Minh coù laøm ñöôïc caâu 5

khoâng. Minh laø ngöôøi ñaùp lôøi tieáp nhaän caâu hoûi cuûa Thaønh, roài ñöa ra caâu ñaùp: Mình laøm ñöôïc

ñeán caâu c cuûa baøi 5. Vaø caâu ñaùp cuûa Minh laø luaän cöù xaùc tin ñeå töø ñoù ñi ñeán keát luaän ôû lôøi than

cuûa Thaønh2 (Mình seõ ôû laïi lôùp vì khoâng laøm ñöôïc heát baøi).

Trong moät cuoäc thoaïi, caùc nhaân vaät hoäi thoaïi coù theå ñöa ra nhöõng laäp luaän daãn ñeán keát luaän

hoaëc laø ñoàng höôùng hoaëc laø nghòch höôùng vôùi nhau. Quan heä ñoàng höôùng laäp luaän xaûy ra khi caùc

luaän cöù cuøng daãn ñeán moät keát luaän chung. Ngöôïc laïi, khi luaän cöù naøy höôùng tôùi keát luaän naøy maø

luaän cöù kia laïi höôùng tôùi phuû ñònh keát luaän treân thì chuùng laø quan heä nghòch höôùng laäp luaän.

1.4. SÔ LÖÔÏC VEÀ LYÙ THUYEÁT HOÄI THOAÏI

Hoäi thoaïi laø moät lónh vöïc meânh moâng cuûa ngoân ngöõ hoïc, bôûi vì noù vöøa laø saûn phaåm vöøa laø

hoaït ñoäng söû duïng ngoân ngöõ ñeå giao tieáp trong ñôøi soáng caù nhaân vaø xaõ hoäi. Caùc cuoäc thoaïi, caùc

saûn phaåm cuûa hoäi thoaïi thì voâ cuøng, song, giöõa chuùng vaãn coù nhöõng caùi gì ñoù chung, chung cho

toaøn nhaân loaïi, cho moät neàn vaên hoùa, moät coäng ñoàng ngoân ngöõ.

Nghieân cöùu hoäi thoaïi, ngöôøi vieát luaän vaên chæ sô löôïc ñeà caäp taàm vó moâ cuûa hoäi thoaïi, bao

goàm: vaän ñoäng hoäi thoaïi, caáu truùc hoäi thoaïi, quy taéc vaø nguyeân taéc hoäi thoaïi. Do vaäy, vieäc

nghieân cöùu hoaït ñoäng giao tieáp cuûa hoïc sinh chính laø vieäc nghieân cöùu noù trong traïng thaùi ñoäng,

nghóa laø, nghieân cöùu söï dieãn bieán cuûa cuoäc hoäi thoaïi trong vaän ñoäng thôøi gian cuûa noù, nghieân

cöùu töøng böôùc ñi cuûa cuoäc thoaïi cuøng vôùi caùc daáu hieäu ñi keøm ngoân ngöõ nhö nhöõng ñoäng taùc vaät

lyù cuûa nhaân vaät hoäi thoaïi ñoái vôùi hoaøn caûnh heïp nhö: laät trang vôû, giôû quyeån saùch, keùo caùi gheá….

Trong tröôøng hôïp, nhöõng cuoäc hoäi thoaïi maø löôït lôøi cuûa Sp1 ñöôïc phaùt ra nhöng khoâng coù löôït

lôøi ñaùp laïi cuûa Sp2 thì cuoäc hoäi thoaïi ñoù khoù hình thaønh. Bôûi leõ, taát caû caùc haønh ñoäng ngoân ngöõ

ñeàu ñoøi hoûi söï hoài ñaùp. Söï hoài ñaùp coù theå thöïc hieän baèng caùc yeáu toá phi lôøi hoaëc baèng lôøi. Söï

hoài ñaùp baèng caùc haønh ñoäng ngoân ngöõ töông thích vôùi haønh ñoäng daãn nhaäp laäp thaønh caëp nhö

hoûi/traû lôøi, caàu khieán/nhaän lôøi hoaëc töø choái… Moái quan heä caâu nghi vaán (hoûi) vôùi caâu hoài ñaùp

(traû lôøi) trong moät caëp thoaïi, theo taùc giaû Leâ Ñoâng, ñoù laø moái quan heä thoáng nhaát chaët cheõ. Töø

choã nhaán maïnh moái quan heä chaët cheõ giöõa hoûi/traû lôøi, taùc giaû cho raèng:

“Ñöôïc traû lôøi laø muïc ñích, laø lyù do cuûa vieäc ñaët caâu hoûi, ngöôïc laïi khoâng coù caâu hoûi thì

cuõng khoâng coù caâu traû lôøi. Caâu traû lôøi chaân chính laø caâu traû lôøi nhaèm ñuùng ñieåm hoûi, phuø hôïp

vôùi nhöõng caùch traû lôøi maø caâu hoûi ñaët ra ñaõ giaû ñònh, ñaùp öùng nhu caàu boå sung thoâng tin

thieáu huït cuûa ngöôøi hoûi vaø khoâng ñi cheäch khoûi chöông trình ñoái thoaïi, öùng vôùi moãi caâu hoûi

ñaët ra, coù theå coù raát nhieàu caùch traû lôøi cuï theå khaùc nhau. Song, noù ñeàu thuoäc moät trong hai

phöông thöùc cô baûn laø hoaëc traû lôøi baèng hình thöùc hieån ngoân, tröïc tieáp vaøo caâu hoûi theo ñuùng

nhöõng caùi khung traû lôøi maø caâu hoûi ñaët ra ñaõ giaû ñònh tröôùc khoâng phaûi thoâng qua suy luaän”

[19].

Ví duï: (11) –“Caâu 8 maøy quyùnh caâu maáy? Taùm maáy?”, _“8b”. Hoaëc traû lôøi giaùn tieáp, baèng

loái noùi coù haøm ngoân, phaûi thoâng qua nhöõng pheùp suy luaän nhaát ñònh ñeå ruùt ra.

Ví duï : (12)

Coâ giaùo: – Laøm baøi ñöôïc hoân Thaønh?

Thaønh: – Sinh, haû coâ? Sinh treân trung bình roài coâ. Khoûi lo. Sinh deã.

Cuõng theo Leâ Ñoâng [19], khaùc vôùi traû lôøi, ñaùp chæ laø nhöõng phaùt ngoân ñöôïc ngöôøi noùi phaùt ra

ñeå phaûn öùng laïi moät phaùt ngoân, moät kích thích ñoái thoaïi coù tröôùc. Noù khoâng ñaùp öùng nhöõng

thoâng tin cuûa caâu hoûi maø hoaøn toaøn ñi cheäch khoûi ñieåm hoûi, cheäch khoûi nhöõng khaû naêng traû lôøi

ñaõ ñöôïc caâu hoûi ñaët ra giaû ñònh tröôùc, noù thöôøng phaù vôõ chöông trình ñoái thoaïi. Coù moät soá hình

- Töø choái traû lôøi hoaëc neâu roõ lyù do khoâng traû lôøi.

- Phaûn baùc laïi caâu hoûi, nhaèm vaøo choã voâ lyù cuûa caâu hoûi.

thöùc ñaùp:

- Ñaùp laïi ñieàu haøm aån hay duïng yù cuûa caâu hoûi trong tröôøng hôïp caâu hoûi chöùa haøm aån, duïng

yù naøo ñoù.

1.4.1. Ba cuộc vận ñộng của hội thoại:

Trong baát kyø cuoäc hoäi thoaïi naøo cuõng coù ba vaän ñoäng chuû yeáu: trao lôøi, trao ñaùp vaø töông taùc

[3, tr. 205]. Trong ñoù, trao lôøi laø vaän ñoäng maø ngöôøi noùi/vieát phaùt löôït lôøi cuûa mình ra vaø höôùng

löôït lôøi cuûa mình veà phía ngöôøi nghe nhaèm laøm cho ngöôøi nghe nhaän bieát ñöôïc raèng löôït lôøi

ñöôïc noùi ra ñoù laø daønh cho ngöôøi nghe laø toaøn theå.

Ví duï: (13) Ñoaïn thoaïi sau dieãn ra giöõa giaùo vieân vaø caùc hoïc sinh.

(…)

Gv: – Lôùp tröôûng ñaâu roài?

Hs: – Lôùp tröôûng…!Lôùp tröôûng…!

Giaùo vieân thöïc hieän löôït lôøi trao lôøi höôùng vaøo hoïc sinh laø moät nhoùm hoïc sinh ñang quaây

quaàn quanh coâ giaùo. Coù khi ngöôøi nghe chæ laø moät ngöôøi cuï theå:

Ví duï: (14)

(…) Trong giôø nghæ giaûi lao chuaån bò thi moân hoïc keá tieáp, moät em hoïc sinh ñi tôùi, hoûi:

Gv: – Coâ… coâ… caâu 1 maáy vaäy coâ?

Hs: – Nghò luaän.

Hoäi thoaïi laø moät hoaït ñoäng ngoân ngöõ dieãn ra trong moïi lónh vöïc hoaït ñoäng soáng ñoäng cuûa xaõ

hoäi vôùi nhöõng daïng thöùc raát khaùc nhau, vôùi soá löôïng nhaân vaät coù töø hai cho ñeán haøng chuïc, haøng

traêm,… Coù hai daïng hoäi thoaïi: hoäi thoaïi vieát vaø hoäi thoaïi mieäng. Luaän vaên chæ söû duïng tö lieäu ôû

daïng hoäi thoaïi mieäng (ghi laïi caùc cuoäc noùi chuyeän cuûa hoïc sinh, giôø daïy – hoïc cuûa thaày troø)

nghóa laø caùc nhaân vaät giao tieáp cuøng hieän dieän ôû moät thôøi gian vaø moät khoâng gian hoäi thoaïi nhaát

ñònh.

Trong hoäi thoaïi, caùc nhaân vaät hoäi thoaïi coù söï töông taùc aûnh höôûng, taùc ñoäng qua laïi vôùi nhau

laøm bieán ñoåi laãn nhau, nghóa laø seõ coù söï giaûm ñi hoaëc môû roäng nhöõng khaùc bieät, ñoái laäp, thaäm

chí traùi ngöôïc nhau veà caùc maët hieåu bieát, taâm lyù, tình caûm… giöõa caùc nhaân vaät hoäi thoaïi. Nhaân

vaät hoäi thoaïi cuõng laø nhaân vaät lieân töông taùc (interactants), maø lieân töông taùc trong hoäi thoaïi

tröôùc heát laø lieân töông taùc giöõa caùc löôït lôøi cuûa caùc nhaân vaät tham gia hoäi thoaïi. Trong hoäi thoaïi,

moät laàn noùi cuûa moãi ngöôøi goïi laø moät löôït lôøi. Löôït lôøi hieåu moät caùch giaûn ñôn laø söï thay ñoåi

luaân phieân laàn noùi giöõa nhöõng ngöôøi ñoái thoaïi vôùi nhau. Moät löôït lôøi laø ñôn vò cô baûn nhaát cuûa

hoäi thoaïi. Caáu taïo cuûa moät löôït noùi coù theå laø töø, ñoaûn ngöõ, caâu hoaëc laø caû ñoaïn.

Ví duï: (16) Ñoaïn thoaïi sau ñaây dieãn ra giöõa coâ giaùo vaø moät nhoùm hoïc sinh

Hs (nhoùm): - Coâ… coâ… coâ…

Gv: - Lôùp tröôûng ñaâu roài?

Hs (nhoùm): - Lôùp tröôûng… lôùp tröôûng…

Hs1 : - Coâ… Coâ ñeïp gheâ.

Gv : - Laøm baøi sao roài?

Hs (moät soá) : - Daï ñöôïc coâ.

Gv : - Coi ñoù. Vöøa aên vöøa uoáng.

Hs (nhoùm) : - (cöôøi)

Gv: - Nay laøm baøi ñöôïc hoân?

Hs2: - Ñöôïc, coâ. Lôùp tröôûng daïy ñoù.

Hs3: - Thoâi, tao… chæ chöù boä.

Gv : - Thi coù hai moân. Ñuùng hoân?

Hs (nhoùm) : - Daï.

Gv: - Ñeà vaên cho gì vaäy?

Hs1: - “Nhieãu ñieàu phuû laáy giaù göông

Ngöôøi trong moät nöôùc phaûi thöông nhau cuøng”

Hs4: - Thöa coâ, coâ cho em 6 ñieåm.

Gv: - (Nhìn em hoïc sinh, im laëng)

Hs (nhoùm):- Ô … ô … (cöôøi, em hoïc sinh vöøa noùi)

Hs4: - Böõa laøm trong taäp noäp, coâ cho 6 ñieåm chöù boä.

Gv: - (Im laëng moät luùc). Laùt lôùp tröôûng xuoáng döôùi gaëp coâ nha. Laáy maáy baøi kieåm tra.

Hs : - Ye … coâ. Baøi thi haû coâ. Coâ chaám baøi deã deã chuùt nha coâ. Ñöøng chaám aùc quaù. (cöôøi).

(…)

Xeùt theo quan ñieåm nghieân cöùu, khi noùi ñeán löôït lôøi phaûi nhaéc ñeán quyeàn ñöôïc noùi. Chæ

nhöõng ngöôøi tham gia ñoái thoaïi môùi coù quyeàn ñöôïc noùi vaø môùi coù löôït lôøi daønh cho ngöôøi ñoù.

Nhö trong ñoaïn thoaïi treân coù nhöõng em hoïc sinh coù maët trong cuoäc thoaïi nhöng khoâng coù tö

caùch ngöôøi tham gia ñoái thoaïi. Tuy nhieân, ñieàu quan troïng ñoái vôùi löôït lôøi ñoù laø noù phaûi ñöôïc

duøng ñuùng luùc ñeå baûo ñaûm cho cuoäc hoäi thoaïi ñöôïc dieãn ra thoâng thuaän vaø dieãn ra trong khoâng

khí lòch söï, qua ñoù maø hoäi thoaïi thaønh coâng, traùnh xaûy ra vieäc tranh lôøi, daãn ñeán xung ñoät, aåu ñaû.

1.4.2. Caáu truùc hoäi thoaïi

Theo lyù thuyeát hoäi thoaïi Thuïy Só – Phaùp [3, tr. 311], hoäi thoaïi laø moät toå chöùc toân ti nhö toå

chöùc moät ñôn vò cuù phaùp. Caáu truùc hoäi thoaïi bao goàm caùc ñôn vò: cuoäc thoaïi (conversation), ñoaïn

thoaïi (sequence) vaø caëp trao ñaùp (exchange). Caû ba ñôn vò treân ñöôïc hình thaønh töø vaän ñoäng trao

ñaùp cuûa caùc nhaân vaät hoäi thoaïi. Trong ñoù, veà nguyeân taéc, caëp trao ñaùp laø ñôn vò löôõng thoaïi toái

thieåu, cô sôû cuûa hoäi thoaïi. Noù ñöôïc caáu taïo töø caùc tham thoaïi. Coøn tham thoaïi laø phaàn ñoùng goùp

cuûa töøng nhaân vaät hoäi thoaïi vaøo moät caëp thoaïi nhaát ñònh [3, tr. 316].

Ví duï: (16) Caëp thoaïi troø chuyeän dieãn ra giöõa coâ giaùo vaø em hoïc sinh.

(1) Coâ giaùo: - Laøm baøi ñöôïc hoân Thaønh?

(2) Thaønh: - Sinh, haû coâ? Sinh treân trung bình roài coâ. Khoûi lo. Sinh deã.

(…)

(1) vaø (2) laø moät caëp thoaïi hoûi/ñaùp, trong ñoù (1) laø moät löôït lôøi goàm moät tham thoaïi. (2) laø

moät löôït goàm 4 tham thoaïi, moät tham thoaïi hoûi laïi, vaø 3 tham thoaïi ñaùp xaùc minh cho vieäc laøm

ñöôïc baøi Sinh cuûa Thaønh.

- Caëp thoaïi moät tham thoaïi: tham thoaïi Sp1 khoâng ñöôïc Sp2 höôûng öùng hoài ñaùp baèng moät

Caên cöù vaøo soá löôïng caùc tham thoaïi thì caáu truùc noäi taïi cuûa caëp thoaïi thöôøng gaëp:

haønh vi töông öùng.

Ví duï: (17) Ñaøm thoaïi giöõa giaùo vieân vaø moät nhoùm hoïc sinh

(…)

(1) Gv: – Roài chöøng naøo môùi thi moân Toaùn?

(2) Hs1: – Mai, coâ, thöù naêm coâ.

(3) Hs2 : – Coâ chaám nheï tay thoâi, coâ.

(4) – …

- Caëp thoaïi hai tham thoaïi (caëp thoaïi ñoâi): tham thoaïi thöù nhaát laø tham thoaïi daãn nhaäp,

Trong ñoaïn thoaïi treân, (3) vaø (4) laø caëp thoaïi moät tham thoaïi, coøn goïi laø caëp thoaïi haãng.

tham thoaïi thöù hai laø tham thoaïi hoài ñaùp.

Ví duï: (18) Caëp thoaïi

(…)

Gv: - Laøm baøi sao roài?

- Caëp thoaïi ba tham thoaïi (caëp thoaïi ba): trong ñoù tham thoaïi thöù ba do Sp1 phaùt ra coù tính

Hs: - Daï ñöôïc, coâ.

chaát “ñoùng laïi” caëp thoaïi ñang dieãn ra ñeå chuyeån sang caëp thoaïi khaùc.

Ví duï: (19)

(1) Hs:_ Caâu 1 maáy vaäy coâ?

(2) Coâ giaùo: _ Nghò luaän.

(3) Hs: _ Ye… Thaèng Nhaät xaïo. Noù noùi töï söï.

(1) laø tham thoaïi hoûi, coù chöùc naêng daãn nhaäp. (2) laø tham thoaïi hoài ñaùp coù chöùc naêng traû lôøi

cho (1). (3) laø tham thoaïi hoài ñaùp, keát thuùc caëp thoaïi.

Caùc nhaø theo Lyù thuyeát phaân tích hoäi thoaïi Mó cho raèng: caëp keá caän laø hai phaùt ngoân: (a) keá

caän nhau, (b) do hai ngöôøi noùi khaùc nhau noùi ra, (c) ñöôïc toå chöùc thaønh boä phaän thöù nhaát vaø boä

phaän thöù hai, (d) coù toå chöùc rieâng sao cho boä phaän rieâng thöù nhaát ñoøi hoûi phaûi coù boä phaän thöù

hai. Chaúng haïn: caëp chaøo/chaøo, hoûi/traû lôøi…

Ví duï: (20) Ñoaïn thoaïi dieãn ra giöõa caùc hoïc sinh vôùi nhau

(…)

(1) Hs1: – UÛa maø ñieåm trong lôùp oâng sao, khaù hoân? Khaù phaûi hoân?

(2) Hs2: – …

(3) Hs1: – OÂng, oâng hoïc coù caùi naøo ít döôùi trung bình hoân, kieåm tra Toaùn ñoù?

(4) Hs2: – Coù caùi naêm ñieåm röôõi ñoù con.

Caëp thoaïi (3) vaø (4) laø caëp keá caän hoûi/traû lôøi.

Theo George Yule: “Caëp keá caän luoân goàm coù phaàn thöù nhaát (first) vaø phaàn thöù hai (second

part), taïo ra bôûi nhöõng ngöôøi noùi khaùc nhau. Phaùt ngoân cuûa phaàn thöù nhaát ngay laäp töùc taïo ra

caûm giaùc chôø ñôïi phaùt ngoân cuûa phaàn thöù hai trong cuøng moät caëp. Lôø ñi khoâng taïo ra phaàn thöù

hai ñeå ñaùp laïi seõ ñöôïc coi laø söï vaéng maët coù yù nghóa vaø do ñoù ñöôïc xem laø coù mang nghóa” [24,

tr. 146]. Tuy nhieân, trong hoäi thoaïi, coù tröôøng hôïp phaàn thöù nhaát cuûa phaùt ngoân khoâng phaûi laäp

töùc nhaän ñöôïc phaàn thöù hai töông öùng.

Ví duï: (21) Caëp hoûi ñaùp sau:

(1) Thaày : – Lôùp naøo veà vaäy?

(2) Hs (nhoùm): – 74

(3) Hs1 : – Thaày ôi, sao? Coøn A1 thaày?

(4) Thaày: – Caùi gì?

(5) Hs2 : – Hai tieát sau troáng con veà nha thaày? Con hoïc Lyù, Hoaù. Ñaêng kí …

(6) Thaày: – Nhöng hai tieát sau hoïc gì?

(7) Hs (nhoùm): – Hoïc Anh.

(8) Thaày: – Hoâng. Cuûa lôùp 9 neø! Anh voâ ñi. Hoïc Lí, Hoaù, coù Lí, Hoaù khoâng haû? Phaûi hoân? Roài

veà ñi.

Caëp thoaïi (5)vaø (8) laø caëp keá caän hoûi/traû lôøi. Song, coù caëp thoaïi (6)vaø (7) cheâm xen naèm beân

trong moät caëp (5)vaø (8).

1.4.3. Quy taéc vaø nguyeân taéc hoäi thoaïi:

Trong giao tieáp coù nhöõng quy ñònh, tuy khoâng ñöôïc noùi ra thaønh lôøi nhö nhöõng ngöôøi tham

gia giao tieáp caàn tuaân thuû, neáu khoâng giao tieáp cuõng seõ khoâng thaønh coâng, khoù ñaït ñöôïc hieäu

quaû.

- Caùc quy taéc ñieàu haønh söï luaân phieân löôït lôøi.

- Nhöõng quy taéc chi phoái caáu truùc cuûa hoäi thoaïi.

- Nhöõng quy taéc chi phoái quan heä lieân caù nhaân trong hoäi thoaïi

C. K. Orrechionio ñaõ chia caùc quy taéc hoäi thoaïi thaønh ba nhoùm: [3, tr. 225]

Löôït lôøi hieåu moät caùch giaûn ñôn laø söï thay ñoåi luaân phieân laàn noùi giöõa nhöõng ngöôøi ñoái thoaïi

vôùi nhau. Luaân phieân löôït lôøi laø moät nguyeân taéc hoäi thoaïi. Nguyeân taéc naøy chæ roõ raèng, trong

tieán trình hoäi thoaïi, caùc nhaân vaät tham gia hoäi thoaïi phaûi luaân phieân löôït lôøi nhau ñeå noùi vaø

nghe. Ñoù laø moät yeâu caàu ñeå hoäi thoaïi ñaït ñöôïc hieäu quaû cao.

Tuy nhieân, tuøy vaøo tính chaát cuoäc thoaïi maø nhöõng bieåu hieän cuûa nguyeân taéc treân cuõng raát

khaùc nhau. Chaúng haïn, nhöõng cuoäc thoaïi nhö laø hoäi nghò, hoïp haønh… yeâu caàu raát nghieâm

khaéc veà söï luaân phieân löôït lôøi, coøn nhöõng cuoäc thoaïi nhö laø cuoäc troø chuyeän, taùn gaãu giöõa

nhöõng baïn beø vôùi nhau thì laïi khoâng ñaët ra yeâu caàu khaéc khe laém veà söï luaân phieân löôït lôøi. “

Nhöõng cuoäc thoaïi maø ngöôøi noùi coù tinh thaàn hôïp taùc thì hoï cuøng chia seû quyeàn noùi. Söï chuyeån

lôøi nhòp nhaøng töø ngöôøi naøy sang ngöôøi khaùc döôøng nhö ñöôïc toân troïng. Nhöng cuõng coù nhöõng

cuoäc thoaïi ngöôøi ta tranh nhau noùi, ngaên trôû quyeàn noùi cuûa ngöôøi khaùc” [23, tr. 66].

Noùi chung, khi giao tieáp hoäi thoaïi caàn traùnh noùi tranh löôït lôøi cuûa ngöôøi khaùc (cöôùp lôøi) ñeå

giöõ lòch söï, hoaëc, khi ñeán löôït lôøi cuûa mình maø im laëng thì cuõng laø hình thöùc bieåu loä thaùi ñoä nhaát

ñònh.

Beân caïnh quy taéc luaân phieân löôït lôøi, moät cuoäc thoaïi coøn caàn ñeán nhöõng quy taéc ñieàu haønh

noäi dung cuûa noù, ñuùng hôn laø ñieàu haønh quan heä giöõa noäi dung caùc löôït lôøi taïo neân moät cuoäc hoäi

thoaïi ñoù. Quy taéc aáy bao goàm: nguyeân taéc coäng taùc hoäi thoaïi vaø nguyeân taéc quan yeáu.

Hoäi thoaïi mieäng (maët ñoái maët), trong ñoù, nguyeân taéc coäng taùc seõ laø moät sôïi daây raøng buoäc

caùc nhaân vaät hoäi thoaïi vôùi nhau. Moät cuoäc hoäi thoaïi khoâng sôùm thì muoän cuõng phaûi keát thuùc neáu

nhö moät phía naøo ñoù trong caùc nhaân vaät hoäi thoaïi toû ra khoâng muoán coäng taùc nöõa “Ngay caû

nhöõng tröôøng hôïp maø cuoäc hoäi thoaïi laø cuoäc caõi loän, gaây söï, chöûi bôùi nhau thì taùc ñoäng cuûa

nguyeân taéc coäng taùc vaãn loä khaù roõ, (…) Noùi moät caùch khaùc, moät cuoäc thoaïi baát kyø cuõng ñoøi hoûi

phaûi coù söï “coäng taùc” trong xung ñoät [66]. Tinh thaàn hôïp taùc trong hoäi thoaïi ñöôïc theå hieän trong

1. Löôïng:

a) Haõy noùi sao cho coù noäi dung ñaùng noùi.

b) Ñöøng neân noùi nhieàu hôn caùi noäi dung ñaùng noùi.

2. Chaát:

vieäc tuaân thuû boán quy taéc hoäi thoaïi [28, tr. 509].

c) Haõy noùi ñuùng söï thaät.

3. Quan heä

d) Ñöøng noùi ñieàu gì mình bieát laø khoâng ñuùng.

4. Caùch thöùc:

e) Haõy hoùi vaøo ñeà.

f) Haõy noùi cho roõ, traùnh caùch noùi roái raém hay mô hoà.

Caàn noùi theâm, caùc nguyeân taéc hoäi thoaïi coù hieäu quaû chæ khi ngöôøi noùi söû duïng naém chaéc

ñöôïc tình huoáng giao tieáp (noùi vôùi ai, khi naøo, ôû ñaâu). Cuõng caàn hieåu raèng, noù chæ laø yeâu caàu

chung trong giao tieáp chöù khoâng phaûi laø quy ñònh baét buoäc. Ngöôøi ta coù theå khoâng tuaân thuû quy

taéc hoäi thoaïi do thieáu vaên hoùa giao tieáp; nhöng cuõng coù theå do öu tieân moät/nhöõng quy taéc hoäi

thoaïi hoaëc moät yeâu caàu khaùc quan troïng hôn, hoaëc coá gaây chuù yù ñeå ngöôøi nghe hieåu theo haøm yù

naøo ñoù.

Trong hoäi thoaïi ngoaøi quan heä trao ñoåi thoâng tin coøn coù quan heä lieân caù nhaân. Caùc nhaân vaät hoäi

thoaïi phaûi lieân hoøa phoái ñeå cho caùc quy taéc luaân phieân löôït lôøi vaän haønh ñöôïc toát, maø caùc quy taéc

luaân phieân löôït lôøi coù vaän haønh toát thì cuoäc hoäi thoaïi môùi coù keát quaû [3, tr. 228]. Quan heä lieân caù

nhaân chòu söï chi phoái cuûa quy taéc lòch söï. R. Lakoff vaø G. N. Leech cho raèng “lòch söï laø nhöõng quy

taéc ñoái vôùi quan heä lieân caù nhaân”. [3, tr. 257]. Vaø R. Lakoff neâu leân ba loaïi quy taéc lòch söï:

_ Thöù nhaát laø quy taéc lòch söï quy thöùc (formal politeness rule). Ñoù laø quy taéc: Khoâng

- Thöù hai laø quy taéc: daønh cho ngöôøi ñoái thoaïi söï löïa choïn.

- Quy taéc thöù ba laø quy taéc khuyeán khích tình caûm baïn beø.

ñöôïc aùp ñaët.

Do yeâu caàu cuûa ñeà taøi luaän vaên, chuùng toâi trình baøy kó hôn veà quy taéc thöù ba. Quy taéc naøy

thích hôïp vôùi nhöõng baïn beø gaàn guõi hoaëc thaät söï thaân maät vôùi nhau. “(…) Trong pheùp lòch söï thaân

tình, haàu nhö taát caû ñeà taøi ñeàu coù theå ñöôïc ñem ra troø chuyeän. Theo quy taéc naøy thì: “Ñaõ laø baïn

beø vôùi nhau thì khoâng coù gì caàn phaûi giaáu gieám nhau nöõa caû”,… khoâng phaûi “uoán löôõi”. (…),

nguyeân taéc chi phoái ôû ñaây khoâng phaûi laø chæ döøng ôû choã toû ra quan taâm thöïc söï ñeán nhau maø coøn

phaûi toû ra saên soùc nhau, tin caäy nhau…” [3, tr. 260]. Haõy nghe ñoaïn thoaïi sau: (22)

Thaày Duõng: - Em naøy. Giöõ duøm cho tui, chuùt nöõa laø… heát giôø chôi traû laïi cho tui. Nghe chöa?

Hs1: - (em hoïc sinh caàm laáy… )

Hs1: - Gì vaäy? (cöôøi) khi khoâng ñöa cho tao haø. Tao maéc cöôøi quaù.

Hs2: - Gì vaäy?

Hs1: - Ai bieát.

Hs2: - Maùy thu aâm.

Hs3: - Maùy thu aâm ñoù con.

Hs1: - EÂ, qua beân kia ngoài maøy.

Hs1: - Ñ.m tao heát hoàn. Tao töôûng (cöôøi) oång ñöa gì chöù. Töï nhieân ñöa cho tao haø.

Hs2: - Caùi gì vaäy ?

Hs1: - (Ñ…) bieát.

Hs2: - Laáy maùy ra coi coi

Hs3: - Caùi gì vaäy? Maùy MP3 phaûi khoâng?

Hs1: - Ñ.m caùi naøy maéc laém ñoù. Trieäu maáy ñoù con. Caùi naøy trieäu maáy ñoù.

Hs3: - Anh tao coù moät caùi.

Hs1: - Caùi gì?

Hs2: - OÅng quyùnh baàm daäp maøy baây giôø. Chôù ôû ñoù?

Hs1: - Ñ.m (cöôøi). Maøy daùm hoân? Baàm daäp luoân ñoù. Chæ giöõ duøm thoâi haø.

Ñoaïn thoaïi dieãn ra chuû yeáu laø cuoäc troø chuyeän giöõa caùc em hoïc sinh vôùi nhau veà vieäc thaày

ñöa caùi maùy MP3. Cuoäc thoaïi dieãn ra trong ngöõ caûnh nhöõng baïn beø chung lôùp, gaàn guõi. Do vaäy,

ngoân ngöõ maø caùc em xöng hoâ, söû duïng khoâng thuoäc quy taéc quy thöùc, ñoù laø: nhöõng tieáng chöûi

1.5. SÔ LÖÔÏC VEÀ YÙ NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM AÅN

theà (ñ.m, ñeùo), caùc töø xöng hoâ thaân thuoäc (tao, maøy, oång, con)…

Moãi phaùt ngoân cuûa ngöôøi noùi ñeàu coù muïc ñích truyeàn ñaït ñeán ngöôøi nghe moät noäi dung thoâng

baùo nhaát ñònh. Thoâng baùo naøy thöôøng goàm hai phaàn: phaàn noäi dung thöù nhaát laø yù nghóa tröïc tieáp

nhaän ra nhôø nghóa nguyeân vaên cuûa töøng töø ngöõ coù maët trong caâu vaø nhôø nhöõng moái quan heä cuù

phaùp giöõa caùc töø ngöõ aáy; ñoù laø nghóa töôøng minh (coøn goïi laø nghóa hieån ngoân). Phaàn thöù hai laø yù

nghóa giaùn tieáp, bôûi vì chuùng khoâng naèm tröïc tieáp treân caâu chöõ, nghóa laø noù khoâng coù saün trong

nghóa nguyeân vaên maø ngöôøi nghe naém baét ñöôïc qua moät söï suy dieãn; ñoù laø nghóa haøm aån.

P. Grice [3, tr. 360] nghieân cöùu caùc yù nghóa haøm aån naøo maø ngöôøi noùi coù yù ñònh thoâng

baùo cho ngöôøi ñoái thoaïi bieát, maëc daàu vì nhöõng lyù do naøo ñaáy khoâng noùi noù ra moät caùch

töôøng minh. Theo ñoù, Grice ñaõ phaân bieät hai loaïi yù nghóa: yù nghóa haøm aån töï nhieân vaø yù

nghóa haøm aån khoâng töï nhieân. Ngöôøi ta ñaõ ñöa vaøo hai tieâu chí sau ñeå phaân loaïi yù nghóa

haøm aån (khoâng töï nhieân):

(1) – Baûn chaát cuûa chuùng (ngöõ nghóa vaø ngöõ duïng)

(2) – Chöùc naêng cuûa chuùng trong dieãn ngoân (laø ñoái töôïng hay khoâng laø ñoái töôïng cuûa dieãn

ngoân).

Döïa vaøo baûn chaát ngöõ nghóa, ngöõ duïng, yù nghóa haøm aån bao goàm: tieàn giaû ñònh vaø haøm ngoân.

Tieàn giaû ñònh laø nhöõng caên cöù hieåu bieát caàn thieát ñaõ ñöôïc caùc nhaân vaät giao tieáp maëc nhieân

thöøa nhaän, döïa vaøo ñoù maø ngöôøi noùi taïo ra yù nghóa töôøng minh. Tieàn giaû ñònh ít leä thuoäc vaøo ngöõ

caûnh giao tieáp.

Haøm ngoân laø taát caû nhöõng noäi dung coù theå suy ra töø yù nghóa töôøng minh vaø tieàn giaû ñònh cuûa

yù nghóa töôøng minh. Haøm ngoân naèm trong phaùt ngoân, leä thuoäc saâu saéc vaøo ngöõ caûnh giao tieáp,

thoùi quen, phong caùch, maøu saéc, phaïm vi söû duïng rieâng bieät cuûa töøng daân toäc.

Ñeå phaân loaïi caùc yù nghóa tieàn giaû ñònh vaø haøm ngoân, ngöôøi ta döïa vaøo hai tieâu chí sau ñaây:

(1) - Döïa vaøo tieâu chí “caùi ñöôïc bieåu hieän”, yù nghóa bieåu nieäm theo chieàu nghóa hoïc, ta coù: tieàn

giaû ñònh nghóa hoïc vaø haøm ngoân nghóa hoïc.

(2) - Döïa vaøo tieâu chí “caùi lí giaûi”, yù nghóa bieåu thaùi vaø yù nghóa söû duïng theo chieàu duïng hoïc, ta

coù: tieàn giaû ñònh duïng hoïc vaø haøm ngoân duïng hoïc.

Tieàn giaû ñònh nghóa hoïc laø tieàn giaû ñònh coù quan heä vôùi toå chöùc hình thöùc ngoân ngöõ dieãn ñaït

noäi dung mieâu taû töôøng minh cuûa phaùt ngoân [3, tr-400].

Tieàn giaû ñònh ngöõ duïng laø nhöõng nhaân toá quy taéc duïng hoïc laøm tieàn ñeà cho moät phaùt ngoân cuï

theå naøo ñoù. [3, tr. 398].

Haøm ngoân ngöõ nghóa laø haøm ngoân ñöôïc suy ra töø noäi dung ngöõ nghóa töôøng minh cuûa phaùt

ngoân, nghóa laø, töø caùc luaän cöù hoaëc keát luaän khoâng ñöôïc noùi ra moät caùch töôøng minh, ñeå cho

ngöôøi nghe döïa vaøo quan heä laäp luaän maø ruùt ra. [3, tr. 393].

Haøm ngoân ngöõ duïng laø nhöõng haøm ngoân do söï vi phaïm caùc quy taéc ngöõ duïng maø coù [3, tr.

395].

Ví duï: (23) Caëp thoaïi dieãn ra giöõa moät phuï huynh vaø thaày giaùo.

Phuï huynh: – Lôùp 9 bao nhieâu tieàn?

- Tieàn giaû ñònh nghóa hoïc: coù moät cuoäc thoaïi hoûi/ñaùp veà tieàn hoïc phí dieãn ra; ngöôøi hoûi

Thaày giaùo: – Coâ coi baûng thoâng baùo.

chöa bieát phaûi ñoùng hoïc phí bao nhieâu, phuï huynh naøy coù con hoïc lôùp 9, tieàn hoïc phí ñaõ ñöôïc ghi

- Tieàn giaû ñònh duïng hoïc: phuï huynh xem baûng thoâng baùo ñeå bieát giaù tieàn roài haõy ñoùng hoïc

roõ treân baûng thoâng baùo.

- Haøm ngoân nghóa hoïc: thaày giaùo ñeà nghò phuï huynh xem chi tieát caùc khoaûn tieàn hoïc phí

phí.

- Haøm ngoân duïng hoïc: Phuï huynh ñeán ñoùng tieàn khoâng phaûi chæ coù moät maø hieän taïi coù

phaûi ñoùng ñöôïc daùn ôû baûng thoâng baùo.

nhieàu phuï huynh ñang chôø ñeán löôït mình; ñeå traùnh söï chôø ñôïi cuûa phuï huynh vaø coâng vieäc ghi

bieân lai cuûa thaày giaùo khoâng bò giaùn ñoaïn; phuï huynh caàn naém roõ caùc khoaûn phaûi ñoùng maø

khoâng phaûi thaéc maéc nhieàu veà sau naøy…

Noùi chung, nghóa haøm aån coù moät vò trí heát söùc quan troïng trong vieäc giao tieáp baèng ngoân ngöõ.

“Khoâng hieåu nghóa cuûa moät caâu noùi laø chöa thaät söï hieåu caâu noùi ñoù, vaø ñoù laø moät ñieàu gaây trôû

ngaïi raát lôùn trong giao tieáp ngoân ngöõ” [28, tr-469]. Do ñoù, khi xeùt nghóa haøm aån, chuùng ta phaûi

ñaët chuùng trong moái quan heä bieän chöùng ñoái laäp vaø thoáng nhaát giöõa nghóa hieån ngoân vaø nghóa

haøm aån; giöõa nghóa tieàn giaû ñònh vaø nghóa haøm ngoân. Coù theá, caùc nghóa haøm aån môùi coù theå

khoâng bò boù heïp trong nghóa nguyeân vaên.

1. Vôùi söï ra ñôøi cuûa “Lyù thuyeát haønh ñoäng ngoân ngöõ”, caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc ñaõ nghieân cöùu

 Sô keát:

yù nghóa cuûa caâu gaén lieàn vôùi caùc haønh ñoäng ngoân ngöõ, gaén vôùi nhöõng nhaân toá cuûa hoaøn caûnh,

ngöõ caûnh, nhöõng ñieàu kieän söû duïng hieän thöïc caùc haønh ñoäng ngoân ngöõ. So vôùi caùc kieåu haønh

ñoäng khaùc, haønh ñoäng hoûi ñöôïc ngöôøi ta söû duïng phoå bieán trong giao tieáp. Noù cuøng vôùi haønh

ñoäng hoài ñaùp caáu thaønh caëp thoaïi vaän ñoäng trong theå thoáng nhaát bieän chöùng cuûa hai maët ñoái

laäp. Söï thoáng nhaát aáy chòu söï chi phoái cuûa quy luaät ngoân ngöõ, cuûa quan heä laäp luaän, bôûi tính

2. Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa luaän vaên, khoâng phaûi laø baûn thaân caùc khaùi nieäm, caùc quy taéc,

lòch söï vaø quy taéc, nguyeân taéc trong hoäi thoaïi…

nguyeân taéc ñöôïc neâu treân, song, nhöõng ñieàu ñaõ ñöôïc trình baøy cuõng cho pheùp ngöôøi vieát ñi ñeán

vieäc vaän duïng noù trong phaân tích caùc cuoäc thoaïi giöõa hoïc sinh vôùi nhau, nhaèm böôùc ñaàu coù theå

ñeà xuaát moät soá ñaëc ñieåm löôït lôøi hoài ñaùp cho haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp, goùp phaàn vaøo vieäc nghieân

cöùu hoäi thoaïi vaø vaên hoùa giao tieáp trong hoäi thoaïi cuûa ngöôøi Vieät.

PHÂN LOẠI VÀ MIÊU TẢ CÁC PHÁT NGÔN HỒI ĐÁP

THUỘC HÀNH ĐỘNG HỎI TRỰC TIẾP TRONG

TIẾNG VIỆT GIAO TIẾP

2.1. CÁC PHÁT NGÔN THUỘC HÀNH ĐỘNG HỎI TRỰC TIẾP

CHƯƠNG 2:

Lâu nay, nói đến các câu theo mục đích phát ngôn, các nhà nghiên cứu, về cơ bản mới chỉ chú ý

nhiều đến mặt hình thức của câu (bao gồm các phương tiện từ vựng - ngữ pháp, ngữ điệu …) để

biểu thị ý nghĩa về mục đích phát ngôn. Nói khác hơn, các nhà nghiên cứu chủ yếu cũng mới chỉ

xem xét câu trong trạng thái tĩnh hơn là trong hành chức. Thực ra, trong những tình huống phát ngôn

cụ thể, cấu trúc nghĩa của câu được cụ thể hóa, được chính xác hóa thêm bằng hàng loạt những sắc

thái ngữ nghĩa - ngữ dụng đa dạng uyển chuyển đan bện vào nhau. “Trong cái “nội dung” hay “ý

nghĩa” của một câu nói có thể thấy rõ hai phần khác nhau, một phần toát ra từ bản thân câu nói

(nghĩa “nguyên văn”) tách ra khỏi mọi tình huống, và một phần câu nói có được khi dùng trong một

tình huống nhất định (nghĩa “ngôn trung”)” [26, tr. 6].

2.1.1. Các biểu thức ngôn hành để nhận diện hành động hỏi trực tiếp

Trong lịch sử nghiên cứu ngôn ngữ, câu hỏi trong hoạt động giao tiếp chưa được quan tâm đúng

mức như vai trò vốn có của nó trong thực tế nói năng. Gần đây, các nhà nghiên cứu thường không

chỉ nhắc đến chúng trong phân loại câu theo mục đích phát ngôn, mà còn đã nhận ra vai trò đặc biệt

của phạm trù câu hỏi đối với hoạt động thực tiễn, hoạt động của xã hội. Nhất là trong hoạt động dạy

- học ở trường phổ thông, người dạy lẫn người học thường sử dụng hành động hỏi - đáp trong quá

trình truyền đạt cũng như lĩnh hội tri thức thông qua hệ thống câu hỏi và câu trả lời. Khi đặt câu hỏi,

người hỏi vừa chỉ ra cái chưa biết lại vừa chỉ ra cái đã biết, cái bình diện tương ứng mà người nghe

phải xuất phát từ đó để định hướng trả lời. Đích của hành động hỏi ở đây là nhằm để hỏi (trực tiếp),

hành động ở lời này được thực hiện bằng câu hỏi. Như vậy, câu hỏi là một cấu trúc ngôn ngữ để

biểu thị sự hỏi, là một trong những công cụ để người nói thông qua đó thể hiện hành động ngôn ngữ

(chủ yếu là hành động hỏi).

Ví dụ: (24)

Hs3: - Ổng đưa cho nhỏ Tú làm gì ?

Hs2: - Ổng ghi coi thằng nào trong đó chửi thề.

Ở ví dụ này, người hỏi (Hs3) phát ra phát ngôn hỏi vừa nêu điều thắc mắc, cần biết (Thầy đưa

máy thu âm cho bạn Tú giữ để làm gì ?) vừa để yêu cầu một câu đáp (của Hs2). Còn người được hỏi

(Hs2) đã thực hiện hành động trả lời Hs3 và câu trả lời của Hs2 đã được đáp ứng được cái cần biết

của Hs3 (Thầy nhờ bạn Tú thu âm tiếng nói các bạn học sinh để biết bạn nào chửi thề).

Như đã trình bày ở chương I, tiêu chuẩn xác định những trường hợp dùng câu nghi vấn để hỏi chính

là sự đảm bảo điều kiện cần được thỏa mãn của hành động hỏi, đặc biệt là hai điều kiện chân thành

và căn bản. Tuy nhiên, vấn đề là làm thế nào biết được người nói tôn trọng hay vi phạm qui tắc hỏi?

Theo Nguyễn Thị Thìn [72], không thể chỉ dựa vào trực cảm mà phải căn cứ vào ngữ cảnh và có thể

- Xét phản ứng của người đối thoại đáp lại câu nghi vấn cần miêu tả.

- Xét nhân tố khách quan kích thích sự nói ra câu nghi vấn cần miêu tả.

- Xét câu trước, câu sau nghi vấn cần miêu tả và cử chỉ điệu bộ đi kèm trong cùng một lượt

cả đặc điểm ngữ nội câu, cụ thể :

- Xét đặc điểm ngữ nghĩa của chính bản thân câu nghi vấn cần miêu tả. câu hỏi thuộc hành

nói.

động hỏi trực tiếp.

Nói chung, để phân loại câu hỏi thuộc hành động hỏi trực tiếp, theo các nhà nghiên cứu, ta có thể

căn cứ vào mối quan hệ tương ứng giữa những khác biệt về phương tiện nghi vấn với những khác

biệt về nội dung mệnh đề của câu hỏi (hiển ngôn).

Hệ thống phương tiện nghi vấn chuyên dùng của tiếng Việt thường bao gồm: đại từ nghi vấn (ai,

gì, nào, thế nào, ra sao ….) cặp phụ từ nghi vấn (có…không, đã…chưa,….), kết từ nghi vấn “hay”

(“hay là”) và các tiểu từ nghi vấn (à, ư, hả, nhỉ, nhé….).

Việc xác lập nội dung mệnh đề của câu hỏi, ngoài việc tuân thủ sự chế định của các qui luật giao

tiếp chung, như: qui tắc lịch sự, qui tắc hội thoại, tính xác định của qui chiếu và các hệ định vị của

không gian, thời gian của nội dung mệnh đề, nó còn chịu sự chi phối, chế định của những qui tắc

liên quan đến mối quan hệ tác động qua lại giữa nội dung mệnh đề và khung tình thái mục đích phát

ngôn. Lê Đông [19] cho rằng:

1. Nội dung mệnh đề của câu hỏi phải chứa đựng điểm chưa biết, chưa rõ cần được làm sáng tỏ

trong câu trả lời.

2. Nội dung mệnh đề của câu hỏi không thể phản ánh những lớp sự kiện hiện tượng mà đối với

người nói, vào lúc nói, nơi nói cụ thể, trong một thế giới diễn ngôn cụ thể đã là hiển nhiên, đương

nhiên không thể có sự giao động xét theo một góc độ nào đó.

3. Cái chưa biết phải nằm trong mối quan hệ nào đó với cái đã biết và phải nằm trong giới hạn

không biến nội dung mệnh đề thành cái hoàn toàn không xác định.

4. Người nói xác lập nội dung mệnh đề của câu hỏi trên cơ sở đã dự tính rằng, có một xác suất

nhất định là người đối thoại có khả năng trả lời.

5. Nội dung mệnh đề của câu hỏi thường không phản ánh những lớp sự kiện hiện tượng mà mặc

dù người nói không biết, nhưng những tri thức mà người đáp đem lại là: hoặc là những tri thức vô

vị, không có gì đáng quan tâm; hoặc người nói biết mình không có khả năng đem lại.

6. Cuối cùng, mục đích phát ngôn của câu hỏi là hướng tới nhận câu trả lời của người đối thoại.

2.1.2. Phân loại câu hỏi thuộc hành động hỏi trực tiếp

2.1.2.1. Tiêu chí phân loại

Như đã trình bày ở trên (mục 2.1.1), để phân loại câu hỏi thuộc hành động hỏi trực tiếp, chúng

tôi dựa vào hai tiêu chí sau đây:

- Dựa vào các biểu thức ngôn hành với những phương tiện nghi vấn chuyên dùng.

- Đích ở lời: hỏi trực tiếp

2.1.2.2. Các loại câu hỏi thuộc hành động hỏi trực tiếp

Qua việc tổng hợp và phân tích các tài liệu tham khảo, chúng tôi nhận thấy có nhiều cách phân

1) Lê Đông phân các câu hỏi thuộc hành động hỏi trực tiếp trong tiếng Việt thành mấy loại

loại khác nhau. Cụ thể:

- Câu hỏi lựa chọn, bao gồm: Câu hỏi lựa chọn hiển ngôn và câu hỏi lựa chọn hàm ngôn.

- Câu hỏi không lựa chọn, bao gồm: Câu hỏi được cấu tạo bằng các đại từ nghi vấn và một số

chính như sau:

2) Nguyễn Thị Thìn phân loại câu hỏi thuộc hành động hỏi trực tiếp dựa vào hệ thống phương

câu hỏi đặc biệt kiểu: Hả? Cái gì? Có… sao?

- Câu hỏi chứa các đại từ nghi vấn.

- Câu hỏi có cặp từ nghi vấn: có… không, đã… chưa.

- Câu hỏi có kết từ “hay”

- Câu hỏi có tiểu từ nghi vấn: à, ư, hở, nhỉ…

3) Cao Xuân Hạo phân loại câu hỏi thuộc hành động hỏi trực tiếp như sau:

- Câu hỏi chuyên biệt

- Câu hỏi tổng quát

- Câu hỏi hạn định

- Câu hỏi siêu ngôn ngữ và một số dị dạng của câu hỏi siêu ngôn ngữ

tiện nghi vấn chuyên dùng, bao gồm:

Chúng tôi sử dụng cách phân loại của tác giả Cao Xuân Hạo, nhưng có sắp xếp lại, dựa vào tiêu

chí phân loại nêu trên, chúng tôi tiến hành nhận diện và phân loại các câu hỏi thuộc hành động hỏi

trực tiếp được sử dụng trong các tiết học Ngữ văn và các cuộc thoại của học sinh trong giờ ra chơi,

1. Câu hỏi chuyên biệt

thành các kiểu câu hỏi sau:

 Đặc trưng hình thức: có cấu tạo như một câu trần thuật với yếu tố đại từ nghi vấn (ai, gì, nào,

đâu, nào, thế nào….) biểu thị biến tố không xác định x nằm trong câu được phản ảnh, là điểm thể

 Đặc trưng nội dung: Anh hãy làm sao cho tôi biết được x.

2. Câu hói tổng quát

 Đặc trưng hình thức: được cấu tạo bằng các khuôn hỏi kiểu: có x không, đã x chưa. Yếu tố

hiện tập trung cái chưa biết, chưa rõ trong câu, nó đóng vai trò làm tiêu điểm thông báo trong câu.

 Đặc trưng nội dung: Anh hãy làm sao cho tôi biết được thực cách (tình thái hiện thực hay

thứ nhất của khuôn hỏi (có, đã ) có thể bị phát âm lướt hoặc tỉnh lược.

3. Câu hỏi hạn định

 Đặc trưng hình thức: Những câu được cấu tạo bằng kết từ: hay, hay là.

 Đặc trưng nội dung: Anh hãy cho tôi biết rõ, dứt khoát về thành phần đã lựa chọn.

4. Câu hỏi siêu ngôn ngữ

không hiện thực) của x.

Theo các nhà nghiên cứu, câu hỏi siêu ngôn ngữ có cấu tạo như sau:

Dạng 1: Có phải + mệnh đề +không?

Dạng 2: Mệnh đề, phải không/ phải không?

Đặc điểm của các câu hỏi thuộc dạng này là: 1/Chúng đều chứa đựng thành phần thông tin đoán

định; 2/ Chúng đều dựa trên một thông tin nào đó làm cơ sở cho điều nhận định, đoán định 3/ Hỏi để

biết điều nhận định, đoán định có đúng hay không/ Người hỏi đều thiên về tính chân xác của điều

nhận định, đoán định.

Dạng 3: Những câu hỏi chứa các tiểu từ nghi vấn à/ ừ/ hở/ hả/ sao/ chăng/ chứ/ nhỉ/ nhé đặt ở

cuối câu.

Các câu hỏi thuộc dạng này được dùng để hỏi về giá trị chân lý (đúng/sai) của toàn bộ phận

thông tin hoặc điều phỏng đoán (của người nói) nêu trong câu. Việc sử dụng chúng, đòi hỏi phải

nắm bắt và xử lý hàng loạt thông tin có liên hệ qua lại với nhau và chế định lẫn nhau: đặc trưng,

phẩm chất của thông tin trong nội dung mệnh đề gắn liền với trạng thái tâm lý, nhận thức của người

2.2. KHẢO SÁT LƯỢT LỜI HỒI ĐÁP THUỘC HÀNH ĐỘNG HỎI TRỰC TIẾP

nói…

2.2.1 Các thao tác tiến hành khảo sát

1. Tách các câu hỏi - đáp, đoạn có hỏi - đáp

2. Phân loại hành động hồi đáp theo cấu trúc biểu thức hành động hỏi

Như đã trình bày ở phần mở đầu, khi khảo sát lượt lời hồi đáp, chúng tôi thực hiện các bước sau:

3. Miêu tả phát ngôn hồi đáp trực tiếp - gián tiếp (Xét ở cả 3 bình diện: cấu trúc, ngữ nghĩa

và ngữ dụng)

2.2.2. Phân loại các phát ngôn hồi đáp thuộc hành động hỏi trực tiếp

2.2.2.1.Tiêu chí phân loại

Để phân loại các phát ngôn hồi đáp thuộc hành động hỏi trực tiếp, chúng tôi dựa vào tiêu chí: 1/

Cấu trúc biểu thức của câu hỏi, 2/ Sự tương hợp về nội dung mệnh đề hỏi - trả lời.

Mặt khác, trên cơ sở mối quan hệ thống nhất và biện chứng của hỏi - trả lời, người hỏi qui định

cấu trúc của câu hỏi do anh ta đặt ra và chờ đợi sự đáp lời như mong muốn vì chính cái cấu trúc ấy

đã bao hàm, đã định ra khuôn trả lời như Lê Đông đã khẳng định: “Câu hỏi được đặt ra trên thực tế

lại giả định trước những khả năng trả lời cho nó, định ra cái khuôn mà câu trả lời phải làm đầy.”

[19]. Trong hội thoại: nhất là trong cuộc hội thoại có sự hỏi - đáp, cũng theo Lê Đông [19], “nội

dung mệnh đề của câu hỏi và câu trả lời tương ứng với nhau theo quy luật: cả người hỏi lẫn người

trả lời đều phải cùng hướng tới một sự tình duy nhất ngoài hiện thực, với những thành tố hoàn cảnh

đồng nhất và cùng được đặt trong một hệ quy chiếu về không gian, thời gian…đồng nhất như là

những tiêu chuẩn cho tính xác định của nội dung mệnh đề, tiêu chuẩn để định vị và nhận diện các sự

kiện, quá trình được nói tới”. Nói khác hơn, người hỏi khi đặt câu hỏi đã tự xác định và đồng thời

ấn định luôn cho người trả lời toàn bộ các hệ tọa độ đó; ngược lại, người trả lời buộc phải chấp nhận

toàn bộ những điều kiện ấy để đảm bảo cho những thông tin mà anh ta cung cấp đúng với những

thông tin mà người hỏi đang cần.

Ví dụ: (25)

Hs5: - Thôi …thôi. Xí , xí một chút nha ! Bộ đâu rồi?

Hs3: - Nó trốn rồi.

Câu hỏi của Hs5 chứa một danh từ riêng có chiếu vật xác định là Bội, đồng thời đề cập đến sự

vắng mặt của Bội mà cả người hỏi lẫn người trả lời đều không biết rõ sự tồn tại xác định của Bội.

Với câu trả lời của Hs3, rõ ràng cả người hỏi và người trả lời đã cùng gắn tên riêng đó với một

người nhất định - nhờ sự hồi chỉ của đại từ “nó”-, cùng nói tới sự không có mặt của Bội và đã được

Hs3 xác định là do Bội chủ động bỏ trốn, rời cuộc chơi.

Còn tình trạng ngược lại, dĩ nhiên đó là trường hợp “Ông nói gà, bà nói vịt”. Lúc bấy giờ, các

dấu hiệu quy chiếu trong câu hỏi không rõ ràng nên người nghe không thể trả lời được, hoặc sẽ trả

lời chệch, hoặc sẽ phải có một giai đoạn hiệu chỉnh lại câu hỏi nhằm xác định rõ chiếu vật.

Ví dụ: (26)

Hs1: - Dạ thưa cô, có bán đầm (đồng phục học sinh) hôn cô?

Cô Trinh : - Đủ rồi. Con ra đi.

Hs1: - Dạ, cô.Vậy là hết bán đồ rồi hả cô?

Cô Trinh: - Đồ gì?

Hs1: - Dạ, đồ đi học.

Cô Trinh: - Đồ học sinh. Con phải gặp cô Kiêm Tiếng, còn ở đây cô bán đồ thể dục không hà.

Song cần lưu ý rằng, sự tương hợp về nội dung của câu hỏi và câu trả lời có thể được thể hiện

một cách hiển ngôn hay hàm ẩn (nhờ hoàn cảnh, ngữ cảnh). Người ta có thể trả lời câu hỏi đặt ra

bằng một cấu trúc đầy đủ, hoặc lược bỏ một số thành phần nhất định không có giá trị cần yếu về mặt

thông tin so với mục đích thông báo của câu trả lời.

Ví dụ: (27)

Hs2: - Gì vậy? Của ai vậy? Nhiêu vậy?

Hs1: - Của thầy dó.

Hoặc nữa, có thể trả lời bằng những từ, câu đặc biệt (ừ, không…). Nhưng ngay cả trong những

trường hợp này, câu trả lời cũng vẫn phải gắn với một nội dung mệnh đề đã được xác lập về cơ bản

trong câu hỏi.

2.2.2.2. Phân loại các phát ngôn hồi đáp

Dựa vào tiêu chí nêu trên, chúng tôi phân loại các phát ngôn hồi đáp như sau:

1/ Phát ngôn hồi đáp cho câu hỏi chuyên biệt: 153/230 câu

2/ Phát ngôn hồi đáp cho câu hỏi tổng quát: 23/230 câu

3/ Phát ngôn hồi đáp cho câu hỏi hạn định : 3/230câu

2.3. MIÊU TẢ CÁC PHÁT NGÔN HỒI ĐÁP THUỘC HÀNH ĐỘNG HỎI TRỰC TIẾP

4/ Phát ngôn hồi đáp cho câu hỏi siêu ngôn ngữ: 51/230 câu

Căn cứ vào cấu trúc biểu thức của các loại câu hỏi đã nêu ở trên, theo chúng tôi có thể có các

loại phát ngôn hồi đáp tương ứng như sau:

2.3.1. Phát ngôn hồi đáp cho câu hỏi chuyên biệt: 153/ 230 câu

Câu hỏi chuyên biệt được cấu tạo bằng các đại từ nghi vấn: ai, gì, nào, đâu, sao, Các đại từ nghi

vấn này là một thành tố nằm trong cáu trúc sự tình được phản ảnh, là điểm thể hiện tập trung cái

chưa biết, chưa rõ trong câu. Nó đóng vai trò là tiêu điểm thông báo trong câu. Theo Lê Đông: “Cấu

trúc ngữ nghĩa - ngữ dụng cơ bản của câu hỏi này như là một cấu trúc lớp đòi hỏi phải xác định một

yếu tố [x] ứng với hai thông số xác định cùng tham gia vào tiền giả định của câu (bao gồm thành tố

xác định ở cấp phạm trù của yếu tố hỏi và các thành tố đã rõ khác trong cấu trúc hoàn cảnh với

những mối quan hệ giữa các thành tố ấy trong cấu trúc)”[19].

Vì vậy, các phát ngôn hồi đáp cho câu hỏi loại này thường là xác định yếu tố x, và x khả biến.

Tùy theo tính chuyên biệt của từ hỏi hay việc đặt chúng ở vị trí nào thích hợp trong câu, tùy theo

chức năng cú pháp, theo vai trò của chúng trong cấu trúc hoàn cảnh (chữ dùng của Lê Đông) được

phản ảnh, mà yếu tố x ở đây có thể là người, là địa điểm, nguyên nhân, cách thức….Tuy nhiên, khi

nêu yêu cầu giải đáp, đại từ nghi vấn không đưa ra bất cứ sự gợi ý hay hạn chế nào cho việc lựa

chọn khả năng giải đáp. Do vậy, trong nhiều trường hợp số lượng khả năng giải đáp (đúng/sai) là rất

lớn. Điều này sẽ được chúng tôi trình bày dưới đây:

1/Hỏi về thực thể: 44 câu

CTH : .Ai – NĐT vậy?

.(NDT) - của ai (vậy)?

.(Cái) gì - (vậy)?

CTHĐ : .NDT - NĐT

.(của) tên người/ tên vật - ( NĐT)

 Trả lời trực tiếp (TLTT): 10

 Trả lời gián tiếp (TLGT): 1

 Không trả lời (KTL): 3

* ai: 14 câu

 TLTT: 20

 TLGT: 3

 KTL: 7

* gì: 30 câu

Ví dụ:

(28)

Hs1 : - Ai bị vậy?

Hs2 : - Ngọc hả?

Hs3 : - Ngọc bị đó.

Hs1 : - Trời ơi! Chết cha! Ngọc chạy nhanh lắm đó.

Phát ngôn của Hs1 : “Ai bị vậy” có nghĩa là hãy cho biết x, x là người (thành tố xác định phạm

trù của yếu tố hỏi), chủ thể của hành động “bị” (có nghĩa “thua”) nêu trong câu (thành tố xác định

khác của cấu trúc hoàn cảnh được phản ảnh). Với phát ngôn hồi đáp “Ngọc bị đó”, Hs2 đã đáp ứng

đúng thông số x, x là người (Ngọc), là chủ thể của hành động “bị”, người thua cuộc trong chơi trò

(chơi keng).

(29)

Hs (khác) : - Đ. m, chơi gì vậy?

Hs1 : - Chơi dí vui lắm con.

Hs4 : - Nó dí theo, tao ngồi tao de tùm lum.(cười)

Ở ví dụ (29), lượt hồi đáp của Hs1 (Chơi dí) đã giải thích rõ điều nêu trong phát ngôn hỏi (Các

bạn đang chơi trò gì?) của Hs1. Đây cũng là kiểu hồi đáp trực tiếp cho hành động hỏi trực tiếp.

Ví dụ: (30) Đoạn thoại diễn ra giữa các em học sinh sau giờ học.

Hs1: - Hổng có tiền. Nó lượm kìa?

Hs2 : - Gì?

Hs1 : - Nãy tao mới rớt xuống nó lượm.

Hs2 : - Ai?

Hs1 : - Đó.

Trong đoạn này, Hs1 là người thực hiện chức năng dẫn dắt cuộc thoại. Hs1 muốn thông báo cho

Hs2 biết về sự việc: Mình đánh rơi tiền; có một bạn đã nhặt (tiền) được; chắc chắn Hs2 cũng biết

danh tánh người đã nhặt tiền. Lượt lời hỏi “Ai?”của Hs2 là một phát ngôn tỉnh lược vị ngữ (Lẽ ra,

Hs2 phải hỏi một cách đầy đủ: Ai lượm tiền?). Phát ngôn này yêu cầu người tiếp nhận (Hs1) làm rõ

biến tố x, với x là người - chủ thể của hành động “lượm”- tên là gì?. Đáp lời Hs2, Hs1 đã không trực

tiếp nêu rõ đích danh người nhặt tiền, thay vào đó, Hs1 cũng đã dùng cách nói tỉnh lược, sử dụng đại

từ nghi vấn xác định “Đó” gián tiếp xác nhận, khẳng định về điều mình đã nói (có thể kèm theo

hành vi, cử chỉ: háy mắt, trỏ tay về người nhặt tiền) là đúng, có chứng cớ rõ ràng.

CTH: NDT - N(cid:0)T - gì/ nào?

CTH(cid:0): (c(cid:0)a) tên ng(cid:0)(cid:0)i/ tên v(cid:0)t -

2/ Hỏi hạn định về người, vật: 39 câu

+ TLTT: 30

+ TLGT: 9

+ KTL: 0

Ví dụ: (31)

Hs1: - Thôi chơi keng, chơi keng…Tù xì lại. Dí nhỏ này. Nhỏ này chạy nhanh lắm nè.

Hs (nhóm) : - (cười)

Hs2 : - Chơi keng gì?

Hs1 : - Keng chết.

Hs1 đưa ra lời đề nghị tổ chức cuộc chơi keng. Vì trò chơi keng có nhiều kiểu loại, nên trong

phát ngôn hỏi của mình “Chơi keng gì?”, Hs2 muốn Hs1 nói rõ hơn về loại của trò chơi. Với phát

ngôn trả lời “keng chết”, Hs1 đã thực hiện hành động hồi đáp trực tiếp cung cấp thông tin, chỉ ra đặc

trưng hạn định cụ thể về tên trò chơi (keng chết).

Tương tự, ta tiếp tục quan sát cuộc thoại ở ví dụ (25)

Hs1: - Dạ thưa cô, có bán đầm hôn cô?

Cô Trinh : - Đủ rồi. Con ra đi.

Hs1: - Dạ, cô.Vậy là hết bán đồ rồi hả cô?

Cô Trinh : - Đồ gì?

Hs1: - Dạ, đồ đi học.

Cô Trinh : - Đồ học sinh. Con phải gặp cô Kiêm Tiếng, còn ở đây cô bán đồ thể dục không hà.

Các từ hỏi nào, gì ở chức năng định tố đều đòi hỏi cung cấp những thông tin, chỉ ra đặc trưng

hạn định cụ thể cho người, vật được nói tới. Nhưng gì thiên về xác định tên riêng của cá thể sự vật

được nói tới hoặc là chủng loại của đối tượng. Trong khi đó, nào đòi hỏi cung cấp những thông tin

thiên về chức năng chỉ xuất cá thể, cho phép người, vật cần xác định ra khỏi một nhóm đối tượng đã

biết, đã xác định, hoặc coi là một tập hợp xác định trong thế giới nhận thức.

Ví dụ: (32)

Hs3 : - Của ông nào vậy? Của ông nào vậy?

Hs2 : - Của ông Nam.

Hs3 : - Ông Nam hả?

Ngữ cảnh đoạn thoại trên là: thầy đưa máy MP3 cho Hs2 thu âm tiếng nói của các bạn; một số

bạn thắc mắc, Hs2 cho biết chiếc máy đó là của thầy. Vì ở đây có khá nhiều thầy, Hs3 không biết

Hs2 chỉ thầy nào. Do đó, trong phát ngôn hỏi “Của ông nào vậy?”, Hs3 mong muốn Hs2 cho biết

(tên của thầy) cụ thể hơn. Và phát ngôn hồi đáp của Hs2 đã trực tiếp xác định rõ tên của thầy giáo là

“Nam”.

(33)

Thầy Dũng : - Bỏ cái máy vô túi. Là kệ nó, không lấy ra lấy vô. Cứ ngồi chơi, nghe chưa? Ra về

5h30 đưa thầy. Lấy ra tui bắt tui phaït. (Đưa máy)

Hs1 : - (Cầm lấy máy)

Hs2 : - Gì vậy?

Hs1 : - Im bây. Ổng chửi giờ.

Hs1 : - Ổng đưa tao cái MP3 mậy?

Hs3: - Đâu?

Hs1 : - Ổng đưa tao cái MP3. Túi tao nè. Ổng kêu không được lấy ra. Lấy ra ổng quýnh chết!

Chắc ổng tịch thu của ai đó. Ổng muốn xài. Ổng kêu năm rưỡi trả lại ổng. Mấy ông này! Đ.m…

Trả lời cho hành động hỏi của Hs2, Hs1 đã không đáp đúng vào điểm hỏi mà Hs2 muốn biết, (Gì

vậy? = Cậu cho tớ biết đó là vật gì?). Lẽ ra, câu trả lời phải là: Đó là + tên vật, nhưng Hs1 đã từ

chối bằng phát ngôn “Im bây. Ổng chửi bây giờ”. Phát ngôn hồi đáp này có hai tham thoại: 1/ Tham

thoại thứ nhất là một hành động cầu khiến (khuyến lệnh) “Im bây”, 2/ Tham thoại thứ hai có tính

chất là một lời đe “Ổng chửi bây giờ”.

Trong giao tiếp, đôi khi người đối thoại còn sử dụng hành động hồi đáp gián tiếp nhằm làm quan

trọng hóa vấn đề.

(34)

Hs1 : - Ê, ông thầy Dũng ổng làm gì vậy?

Hs2 : - Nãy ổng…. Ra, ổng nói gì với bà vậy?

Lớp trưởng : - Bí mật quân sự. Ổng hổng cho nói.

3/Hỏi về thời gian: 2 câu

CTH: M(cid:0)y - NDT - (r(cid:0)i)?

CTH(cid:0): S(cid:0) t(cid:0) - NDT -

Đặt câu hỏi, không những người hỏi vừa chỉ ra cái chưa biết, cần biết, mà còn vừa chỉ ra cái đã

biết, cái bình diện tương ứng mà người nghe phải xuất phát từ đó để định hướng trả lời. Có những

trường hợp khi đặt câu hỏi, người hỏi đã có thể dự kiến cấu trúc của câu trả lời.

Ví dụ: (35)

Hs1: - Mấy giờ rồi? Mấy giờ rồi?

Hs2: - 5 giờ 10 rồi.

Tiền giả định cho câu hỏi trên là: trước đó thầy giáo giao máy thu âm cho Hs1 giữ, đến 5 giờ 30

đưa lại máy cho thầy; Hs1 biết chắc Hs2 sẽ trả lời, vì trên tay Hs2 có mang đồng hồ xem giờ; Hs1

muốn biết đã hay chưa đến mốc thời gian đưa lại máy cho thầy.Đây là cuộc thoại mang tính chất đối

thoại bình thường. Người hỏi (Hs1) đơn thuần yêu cầu người đối thoại (Hs2) cho biết: Bây giờ là

mấy giờ rồi? Phát ngôn hồi đáp của Hs2: Bây giờ là 5giờ 10 phút, đã đáp ứng điều mà Hs1 mong

đợi.

4/Hỏi về nguyên nhân : 8 câu

CTH: Vì sao/ t(cid:0)i sao/ sao - NDT - N(cid:0)T1- (nh(cid:0) th(cid:0) /

v(cid:0)y)? +TLTT: 6

+TLGT: 0

+KTL: 2

Qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy: các câu hỏi về nguyên nhân chủ yếu xuất hiện trong tiết học

chính khóa (theo tư liệu khảo sát). Về hình thức, chúng thường bắt đầu bằng những từ ngữ nghi vấn:

vì sao, tại sao... Về nội dung, chúng không chỉ yêu cầu học sinh biết, nhớ và nhắc lại được các

thông tin đã học mà còn phải có khả năng giải thích, mô tả, tóm tắt những thông tin đã học theo cách

của mình, qua đó thể hiện năng lực hiểu biết. Tương ứng với cấu trúc hỏi trên là các phát ngôn trả

lời bắt đầu bằng các từ chỉ nguyên nhân: vì, bởi vì,…, theo sau là nội dung mệnh đề đáp ứng thông

tin muốn biết, muốn làm rõ của người hỏi.

Ví dụ: (36)

Cô : - À, đúng rồi. Con đường làng, cái con đường mà tôi quen đi lại lắm lần nhưng tự nhiên

hôm nay tôi thấy lạ. Vì sao nhân vật tôi có cảm giác lạ như thế?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs3 : - Thưa cô, vì lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: Hôm nay tôi đi học.

Cô : - À, đúng rồi. Bởi vì ngày hôm nay “ tôi” đi học.(…)

(37)

Gv : - Cô lặp lại, tại sao bố không nói thẳng, nói trực tiếp với En-ri-cô mà lại viết thư cho En-

ri-cô?

Hs : - (Giơ tay).

Gv : - Cô mời em.

Hs1: - Thưa cô, tại vì bố của En-ri-cô muốn em nhớ mãi.

GV :- Thế còn những bạn khác? Tại sao nó có lỗi không gọi nó đến nói thẳng cho nó

nghe mà lại viết thư cho nó?

Hs : - (Giơ tay).

Gv : - Cô mời em.

Hs2 : - (Trả lời nhỏ, không nghe rõ).

Gv : - Sao?

Hs2 : - Thưa cô, tại bố đi xa.

Gv : - Tại bố đi xa. Đó cũng là ý kiến. Thế còn những bạn khác?

Hs : - (Giơ tay).

Gv : - Cô mời em.

Hs3 : - Thưa cô, muốn gây cảm xúc với người con.

Gv : - Muốn gây cảm xúc với người con. Thế những bạn khác có ý kiến gì hôn? Đâu em thử diễn

giải dùm cô, theo em vì sao người bố viết thư như thế để gây được cảm xúc cho đứa con? Mà nói

thẳng, nói trực tiếp không gây cảm xúc cho đứa con mà phải viết thư mới gây cảm xúc được?

Hs : - (Im lặng).

Trong đoạn thoại (36), người hồi đáp chỉ đơn thuần quan sát, tìm thông tin trong bài đọc (sách

giáo khoa) để trả lời. Còn ở đoạn thoại (37), trong phát ngôn hỏi, người hỏi yêu cầu khả năng tư duy

lập luận, giải thích vấn đề và chờ đợi thông tin mới từ phía người trả lời. Do đó, các câu hỏi này

thường hướng người trả lời phải quan sát, giải thích, so sánh chọn lựa hướng trả lời nào là xác hợp

nhất, nhằm làm rõ nội dung mà người hỏi muốn biết, cần biết.

5/ Hỏi về sự tồn tại (có mặt/không có mặt): 8 câu

CTH: NDT - (cid:0)âu - (r(cid:0)i)?

CTH(cid:0): D(cid:0)/NDT - N(cid:0)T - (r(cid:0)i)

+TLTT: 5

+TLGT: 0

+KTL: 3

Các câu hỏi về sự tồn tại của sự vật, sự việc, người hỏi thường nhận được từ phía người đối thoại

thông tin: a) Hoặc là thông tin có mặt của sự vật, với cấu trúc hồi đáp tương ứng: Có/ Dạ (quan hệ

trên - dưới giữa người hỏi và người đáp), b) Hoặc là phủ định sự có mặt của sự vật, hiện tượng (điều

kiện: người hồi đáp không phải là chủ thể vắng mặt), cấu trúc hồi đáp là một mệnh đề.

(38)

Thầy : - Lớp trưởng đâu? Ra đây thầy nhờ chút xíu coi?

Lớp trưởng : - Dạ.

Ngữ cảnh: thầy giáo đến trước cửa lớp, tìm gặp lớp trưởng để nhờ một số việc. Với phát ngôn

hỏi: Lớp trưởng đâu?, thầy giáo muốn hỏi cả lớp về việc có hay không có mặt của lớp trưởng. Phát

ngôn hồi đáp của lớp trưởng “Dạ” mang ý nghĩa tường minh xác nhận sự có mặt của mình. Đây là

một trong những kiểu trả lời mà chúng ta vẫn hay bắt gặp trong giao tiếp thường ngày của người

Việt.

Trường hợp b), xem ví dụ (23).

6/ Hỏi về phương hướng: 1 câu

CTH: NDT - N(cid:0)T - đâu?

CTH(cid:0): im l(cid:0)ng

+TLTT: 0

+TLGT: 0

+KTL: 1

(39)

Hs1: - Giữ dùm không được lấy…

Hs3: - Lấy luôn rồi mày chạy đi đâu?

Hs1: …

Trả lời cho phát ngôn hỏi của Hs3, Hs1 đã bày tỏ bằng thái độ im lặng. Sự im lặng của Hs1 được

hiểu là Hs1 từ bỏ ý định lấy chiếc máy (nếu có). Ví không chỉ có Hs3 mà cả Hs1 thừa hiểu rằng:

mình đang ở trong khuôn viên trường học, chịu sự quản lý chặt chẽ của nhà trường, nên nếu vi phạm

sẽ bị kiểm tra, xử lý kịp thời của đội ngũ giám thị của trường.

7/ Hỏi về địa điểm, nơi chốn: 1 câu

+TLTT: 0 CTH: NDT - N(cid:0)T - (cid:0) đâu? +TLGT: 0 CTH(cid:0): Tr(cid:0)ng ng(cid:0) ch(cid:0) +KTL: 1

(40)

Hs1 : - Thưa cô, bán đồ học ở đâu?

Cô lao công : - Ở trong đây nè.

Ngữ cảnh: em học sinh đang tìm mua đồng phục nhưng chưa biết chỗ bán. Phát ngôn hỏi trên

mang nghĩa tường minh, em học sinh mong muốn người đáp lời cho biết nơi bán đồ đồng phục.

Lượt lời hồi đáp của cô lao công đã đáp ứng thông số x, với x là địa điểm, nơi bán đồng phục, nó

mang tính chất là một phát ngôn tỉnh lược, có cấu tạo là một trạng ngữ chỉ nơi chốn.

8/ Hỏi về vị trí: 6 câu

CTH: C(cid:0)n c(cid:0)/ d(cid:0)a vào - (cid:0)âu - NDT - N(cid:0)T?

CTH(cid:0): NDT - N(cid:0)T - vào - NDT.

+TLTT: 1

+TLGT: 0

+KTL: 5

(41)

(…)

Gv : - Như vậy để chúng có sự liên kết bằng cách ta phải thêm từ ngữ gì vào đoạn văn này?

Hs : - (Giơ tay)

Gv : - Cô mời em.

Hs3 : - Thưa cô, “còn bây giờ”.

Gv : - À, “còn bây giờ”. Tức là ngữ chỉ thời gian ở hiện tại. (Gv diễn giảng). Thêm nó vào đâu

nè? Thêm cụm từ ngữ “còn bây giờ”, thêm nó vào đâu? Vào câu thứ mấy trong đoạn văn?

Hs : - (Giơ tay)

Gv : - Cô mời em.

Hs4 : - Thưa cô, câu thứ hai.

Đây là cuộc thoại diễn ra giữa thầy và trò trong giờ học, tiết TLV7. Ở phát ngôn thứ nhất, giáo

viên nêu ra ba lượt lời hỏi. Cứ mỗi lượt lời sau có hệ quy chiếu rõ ràng, cụ thể hơn lượt lời liền

trước nó. Thực chất, khi phát tín hiệu hỏi thứ nhất, giáo viên đã không nhận được thông tin hồi đáp

từ phía học sinh (ngoại trừ thái độ im lặng). Tiếp lượt lời thứ hai cũng thế, dù rằng nội dung hỏi

được nêu rõ hơn, nghĩa là về phía học sinh, khách thể đã hiểu từ ngữ «nó» được đưa vào có nhiệm

vụ liên kết các câu với nhau trong đoạn là cụm từ «còn bây giờ», song hệ quy chiếu «đâu» lại có

phạm vi rộng, chung chung. Do vậy, học sinh cũng chỉ im lặng. Chỉ đến lượt lời hỏi thứ ba, giáo

viên hạn định cụ thể hệ quy chiếu vị trí «đâu» là «câu thứ mấy trong đoạn» thì mới nhận được thông

tin hồi đáp trực tiếp từ phía học sinh (Thưa cô, câu thứ hai).

CTH: NDT - N(cid:0)T - th(cid:0) nào/ nh(cid:0) th(cid:0) nào/

ra sao/ làm sao?

CTH(cid:0): (cid:0)T/ N(cid:0)T

9/ Hỏi về đặc trưng: 30 câu

+TLTT : 23

+TLGT : 3

+KTL : 4

Những câu hỏi chứa những từ hỏi: thế nào, như thế nào, làm sao…. hỏi về tình trạng, trạng thái

cần làm rõ, người hỏi muốn người đối thoại trả lời, bổ sung thêm phân loại thông tin còn thiếu hụt,

hoàn chỉnh hóa thông tin.

Nội dung mệnh đề của các câu hồi đáp cho kiểu loại câu hỏi này thường có cấu tạo: chủ ngữ và

vị ngữ đồng thời cũng có một bổ ngữ, bổ ngữ này biểu đạt ý nghĩa trạng thái.Ý nghĩa trạng thái ấy

đáp lại câu hỏi “thế nào”,“như thế nào”.[34, tr. 593]

(42)

Cô : - Rồi đến lúc nhân vật tôi lại nghe ông đốc gọi tên mình bước vào lớp thì tâm trạng của

nhân vật tôi ra sao? Ta chuyển sang c. Khi nghe gọi tên. Khi nghe gọi tên thì nhân vật tôi có tâm

trạng cảm giác ra sao?

Hs (một số ) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs1 : - Thưa cô, giật mình lúng túng.

Khi khảo sát tư liệu, chúng tôi nhận thấy các câu hỏi kiểu này được giáo viên sử dụng khá nhiều

trên lớp học trong việc khai thác nội dung bài học từ phía học sinh. Tuy nhiên, thực tế các phát ngôn

hồi đáp cho câu hỏi dạng này thường ngắn gọn, có cấu tạo là: thành phần phụ (bổ ngữ, định ngữ)

biểu đạt ý nghĩa trạng thái.

CTH: NDT - (là) bao nhiêu/ m(cid:0)y ?

NDT - N(cid:0)T - bao nhiêu/ m(cid:0)y ?

CTH(cid:0): T(cid:0) ch(cid:0) l(cid:0)(cid:0)ng/ s(cid:0) th(cid:0)

10/ Hỏi về số lượng, số thứ tự: 14 câu

GS. Hoàng Tuệ cho rằng: “Các tín hiệu có giá trị tương đương với “một” về mặt ngữ pháp đều

có thể xác định là N; N là những tín hiệu dùng để đáp lại câu hỏi: bao nhiêu? mấy?; Có thể xác

định rằng N là một từ loại và gọi từ loại ấy là số từ”.[34, tr. 528-529]

(43)

Hs1: - Bánh trung thu mua bao nhiêu?

Hs2: - 250 vạn. Có người trả tao 270 vạn, tao không bán đó ba?

Lượt lời hỏi của Hs1 mong muốn Hs2 cho biết: Giá của một chiếc bánh trung thu là bao nhiêu

(tìền). Phát ngôn trả lời của Hs2 (250 vạn) có cấu tạo là một lượng ngữ, cụ thể là từ chỉ số lượng +

danh từ đã đáp ứng thông số x mà Hs1 muốn biết, cần biết.

(44)

Hs2 : - Cô, một cái củng là bao nhiêu?

Cô Tiếng : - Hả? Tùy theo.

Cô Tiếng : - Kéo lên. (em Hs thử đồ).

Hs1 : - Số này bao nhiêu?

Hs2 : - Số 8.

Nội dung mệnh đề hỏi của Hs1: mong muốn Hs2 cho biết cỡ của chiếc “củng” (đồng phục học

sinh nữ). Còn lượt lời hồi đáp: “Số 8” của Hs2 là một phát ngôn tỉnh lược, thông tin ngắn gọn, đáp

ứng đúng vào điểm hỏi. Khác với lời đáp ở (43), phát ngôn này được cấu tạo bởi một cụm danh từ

mà từ hạn định cho cho danh từ trung tâm là từ chí số thứ tự.

Tất cả những điều trình bày trên đây được chúng tôi tổng hợp, tóm tắt qua bảng 1.

Bảng 1

Số lượng

TLG T

TLT T

KT L

Các tiểu loại CHCB Cấu trúc hỏi Cấu trúc hồi đáp

1. Hỏi về thực thể. Ai - NĐT - (vậy)? (của) tên người/tên

(ai, gì) (NDT) - của ai - vật - (NĐT) 44 24 4 16 (vậy)?

(Cái) gì - vậy?

2. Hỏi hạn định về NDT - gì/nào? NDT - tên người/vật

39 30 0 9 người, vật. (gì, nào) NDT - NĐT -

gì/nào?

3. Hỏi về thời gian. Mấy - NDT - (rồi)? Số đếm - NDT - 2 2 0 0 (mấy) (rồi)

4. Hỏi về nguyên Vì sao/ tại sao - Vì/bởi vì - NDT-

nhân. (vì sao, tại sao, NDT - NĐT1 - (như N ĐT2 8 6 0 2 sao) thế, vậy)?

5. Hỏi về sự tồn tại. NDT - đâu - (rồi)? Dạ/NDT-NĐT- rồi) 8 5 0 3 (đâu)

6. Hỏi về vị trí. (đâu) Căn cứ/dựa vào – NDT - N ĐT - vào - 6 1 0 5 đâu - NDT - ? NDT

7. Hỏi về phương NDT - NĐT - đâu? (Im lặng)

hướng. (đâu) 1 0 0 1

8. Hỏi về địa điểm, NDT - NĐT - ở ở trạng ngữ chỉ nơi 1 1 0 0 nơi chốn. (đâu) đâu? chốn

NDT - NĐT1- thế 9. Hỏi về đặc trưng.

nào/như thế nào/ra ĐT2/NĐT2 30 23 3 (thế nào, như thế nào, 4

làm sao) sao/làm sao?

10. Hỏi về số lượng, NDT-(là)bao nhiêu /

số thứ tự. (bao nhiêu, mấy ? Số lượng/ số thứ tự 14 5 6 3

mấy)

Qua khảo sát 153 câu kiểu loại câu hỏi chuyên biệt, chúng tôi nhận thấy, người hỏi phát ra lượt lời hầu như đều nhận được lượt lời hồi đáp của người đối thoại. Thông tin hồi đáp của người đáp lời có thể thuộc một trong những dạng: a) trả lời trực tiếp, người đáp đáp ứng đúng tiêu điểm hỏi mà người hỏi nêu ra, b) trả lời gián tiếp (đáp ứng chưa đúng hay đi chệch hướng điều mà người hỏi mong muốn được biết, được rõ (có thể là những hành động hỏi vặn khi chưa hiểu, chưa nghe rõ, hành động từ chối, đe dọa…)), c) có thể người đáp tỏ thái độ im lặng, không trả lời.

NHẬN XÉT :

Cách trả lời trực tiếp, có 97 câu, chiếm tỉ lệ 63%. Đây là cách trả lời bằng hình thức hiển ngôn,

trực tiếp vào nội dung câu hỏi, theo đúng những cái khung trả lời mà câu hỏi đặt ra đã giả định

trước. Do đó, người đáp không cần phải thông qua suy luận.

Tuy nhiên, như đã trình bày ở chương I, mục 1.4, trong hội thoại, không phải lúc nào người nói

cũng phát ra phát ngôn một lượt lời, mà cùng một lúc, người nói có thể phát ra nhiều lượt lời để hỏi,

yêu cầu người trả lời đáp ứng những điều chưa biết, chưa rõ. Trong trường hợp này, thông thường,

người trả lời ít khi cùng lúc đáp ứng một cách đầy đủ, trọn vẹn toàn bộ những điều mà người hỏi

muốn biết, muốn rõ. Lúc này, hoặc người trả lời sẽ chọn cách trả lời cho bất kì một/ một vài lượt lời

nào đó trong chuỗi lượt lời của người hỏi, cụ thể: a) đó là lượt lời mà giá trị thông tin là cần yếu, b)

lượt lời mà nội dung hồi đáp hàm ẩn một/ một số hành động khác ở người đáp lời, c) lượt lời mà hệ

quy chiếu của nó được xác định rõ ràng, ngắn gọn hơn so với lượt lời khác trong chuỗi lượt lời.

Chẳng hạn:

(44)

Hs2: - Gì vậy? Của ai vậy? Nhiêu vậy?

Hs1: - Của thầy đó.

Phát ngôn của Hs2 gồm có ba lượt lời. Ở lượt lời (1), nhân tố khách quan đưa đến phát ngôn hỏi

này là ngữ cảnh: Hs2 đã tận mắt nhìn thấy đồ vật mà Hs1 đang cầm trên tay và phần nào đoán biết

được tên của nó. Lượt lời (2) “Của ai vậy?” (Đồ vật bạn đang giữ là của ai?) hàm ý chắc chắn đồ vật

đó không phải của Hs1 và người hỏi muốn biết đích xác chủ sở hữu đồ vật đó là của người nào. Còn

ở lượt lời (3) “Nhiêu vậy?” là phát ngôn đi kèm với các lượt lời trước đó, có thể người hỏi đã chưa

cần phải biết ngay, rõ giá trị đồ vật đó là bao nhiêu. Do đó, về phía người đáp, họ đã chọn lượt lời

(2) - lượt lời có giá trị cần yếu về mặt thông tin so với mục đích thông báo - để trả lời. Điều quan

trọng, với cách trả lời như thế, Hs2 cùng một lúc giải trình một lượng thông tin lớn hơn rất nhiều so

với mục đích thông báo. Cụ thể: 1) đáp ứng được điều mà người hỏi mong muốn được biết (đồ vật

mình đang giữ là của thầy giáo), 2) Vì nó là của thầy chứ không phải của mình nên giá trị đồ vật là

bao nhiêu tớ không thể biết mà trả lời cho cậu, 3) hàm ý dọa: vì nó là của thầy giáo nên bạn không

thể được quyền lấy, mượn, 4) hàm ý: tự hào vì mình là người có uy tín được thầy tín nhiệm.

Trong giao tiếp, nhất là đối với một cuộc thoại bình thường - một cuộc thoại có người nói lời và

người đáp lời - nhiều khi ta rất hay bắt gặp những tình huống, người đáp lời bỏ trống phát ngôn, tức

là người nói tự nhiên im lặng.

Qua việc khảo sát phát ngôn hồi đáp cho câu hỏi chuyên biệt, thuộc dạng “im lặng” chúng tôi

phát hiện có 43 câu, chiếm tỉ lệ 8,5%. Trong các trường hợp này, chúng tôi nhận thấy người trả lời

đã im lặng vì một trong những lý do sau: a) im lặng mang tính chuyển tiếp một ý đồ có chủ ý, b) có

thể không muốn tiếp tục cuộc thoại vì cho là vô bổ, không cần thiết, c) rơi vào tình trạng lúng túng,

khó trao lời hoặc chưa tìm ra một cách trao lời thích hợp, d) người trả lời tham gia nhiều vai trong

cuộc thoại đa thoại (cuộc thoại có nhiều người tham gia). Thay cho một câu đáp cần có, họ đã chọn

sự im lặng và ngầm chờ đợi một diễn biến mới để tiếp tục cuộc thoại.

(45)

Hs2 : - Cầu rớt của ai vậy?

Hs4 : - Của Nghĩa đó.

Hs2 : - Sao trả Nghĩa rồi?

Hs : -....

Trong cuộc thoại trên, Hs4 đã chọn sự im lặng thay cho một lời đáp. Bởi theo Hs4 cho rằng, nội

dung mệnh đề hỏi của Hs2 là vô lý (theo nguyên tắc sở hữu: cái gì của người nào thì phải trả lại cho

người đó). Do đó, việc đáp lời cho Hs2 là một điều vô bổ, không cần thiết.

(46)

Gv : - À, nhân vật tôi. Phải hôn? Từ ngữ “tôi”cho ta biết đối tượng rồi. Đúng chưa? Người ta

xoáy vào đối tượng mà người ta muốn nói đến. Rồi, ta còn dựa vào từ ngữ nào nữa?

Hs : - (Im lặng).

Gv : - Những câu nào cho thấy đó là những kỉ niệm, những cảm giác?

Hs : - (Bàn luận).

Gv : - Đọc, ta biết đó là những kỉ niệm đi học chớ không phải đi chơi, đi xem phim. Không phải

như thế. Dựa vào đâu em biết được? Câu văn nào cho em thấy điều đó? Nhật Hiệp?

Nhật Hiệp : - Thưa cô, lòng tôi lại náo nức của buổi tựu trường.

Trong cuộc thoại trên, Hs đã chưa thể trả lời câu hỏi của cô giáo mà thay vào đó là sự im lặng.

Nghĩa là, các em đang rơi vào tình huống lúng túng, chưa tìm ra câu đáp thích hợp. Im lặng ngầm

chờ đợi một diễn biến mới để tiếp tục cuộc thoại.

Từ số liệu thống kê được ở bảng khảo sát, chúng tôi nhận thấy thái độ “im lặng”(hồi đáp bằng sự

im lặng) không diễn ra ở những kiểu câu hỏi về thời gian, phương hướng và cách thức. Chiếm tỉ lệ

cao về kiểu hồi đáp này là ở những câu hỏi về thực thể, kế đến là câu hỏi hạn định về người, vật.

2.3.2. Phát ngôn hồi đáp cho câu hỏi tổng quát : 23 câu

CTH: .(NDT) - có/đã - N(cid:0)T - không/ch(cid:0)a?

.(NDT) - N(cid:0)T - không/ch(cid:0)a?

CTH(cid:0): .Có/r(cid:0)i

.Không/ch(cid:0)a

+TLTT: 13

+TLGT: 3

+KTL: 7

Trước hết, cần thấy rằng sự khác nhau giữa cấu trúc hỏi “có x không” và “đã x chưa” rất rõ ràng.

Khuôn hỏi “có x không”: (1) giả định trước hai khả năng cùng có thể xảy ra (ở mốc không gian, thời

gian mà người nói xác định cụ thể trong tình huống đối thoại). Nghĩa là x có thể tồn tại thực mà

cũng có thể không tồn tại thực; (2) người nói dao động giữa hai khả năng đó, không biết thực tế sẽ

rơi vào khả năng nào và mong muốn người đối thoại cho biết cụ thể x tồn tại hay không tồn tại. Còn

khuôn hỏi đã x chưa, với ý nghĩa : người nói biết ở một thời điểm nào đó trước t (t: thời điểm mốc

trong tình huống giao tiếp) không x /chưa x; ở thời điểm t, có hai khả năng cùng xảy ra; hoặc là đã

x, hoặc là không, chưa x nhưng người nói biết hoặc tin rằng, có khả năng x trong tương lai sau t.

Với những câu hỏi thuộc khuôn hỏi như vậy, người đối thoại thường buộc phải bày tỏ quan điểm

một cách rõ ràng, dứt khoát hoặc khẳng định có/ rồi, hoặc phủ định không/ chưa.

(47)

Gv : - Thế thường ngày ở nhà, nếu như em có lỗi thì bố mẹ đã dạy em như thế nào? Có viết

thư cho em không?

Hs (đồng thanh) : - Không.

(48)

Gv : - À, đứa trẻ. Nhưng mà “đứa trẻ” ở đây có thể thay thế cho đứa con được hôn?

Hs : - (Giơ tay)

Gv : - Cô mời em.

Hs7 : - Thưa cô, dạ không.

Gv : - À, không. Bởi vì sao? Ở trên đang nói đối tượng là “con” nhưng đến câu thứ 3 lại nói

đến “đứa trẻ” thì người ta có biết là đứa trẻ nào hôn?

Hs (đồng thanh) : - Không.

Ngữ cảnh của cuộc thoại (47) diễn ra trong giờ học văn bản “Mẹ tôi” (A-mi-xi): En-ri-cô đã

nặng lời với mẹ trước mặt cô giáo. Việc viết thư dạy con của người bố đã tác động hiệu quả tới En-

ri-cô. Thông qua ý nghĩa nội dung của văn bản, giáo viên liên hệ đến thực tế giáo dục con cái của

các bậc phụ huynh.

Tiền giả định trong phát ngôn hỏi của giáo viên: 1) Ở gia đình, những khi các em (học sinh) mắc

lỗi, bố mẹ các em có hay không có việc dùng cách viết thư để khuyên dạy con cái; 2) Người hỏi

mong muốn người đáp cho biết cụ thể có hay không có cách dạy con cái của những bậc cha mẹ.

Lượt lời hồi đáp “Không” của các em học sinh là một thông tin ngắn gọn, bày tỏ quan điểm một

cách rõ ràng: bố mẹ của chúng không dùng cách viết thư để khuyên dạy con cái. Nghĩa là, những khi

con cái phạm lỗi, bố mẹ đã hoặc có thể la, mắng, quýnh… một cách trực tiếp. Đây cũng là một vấn

đề đặt ra trong việc giáo dục con cái cho các bậc cha mẹ.

(49)

Gv : - Bây giờ nuôi trâu tốn hôn?

Hs (đồng thanh) : - Tốn.

Gv : - Tốn.

Hs (một số) : - Hông. Hổng tốn.

Gv : - Trâu ăn gì?

Hs (đồng thanh) : - Cỏ. Ăn cỏ.

Gv : - Trâu ăn cỏ. Cỏ thì dễ kiếm rồi. Phải hôn? Trâu ăn gì nữa nè?

Hs : - (Im lặng).

Gv : - Rơm, rạ. Đúng hôn nè? Như vậy nuôi trâu vừa không tốn tiền, phải hôn? Mà lợi ích của

trâu dành cho con người thì nhiều hôn con?

Hs (đồng thanh) : - Nhiều.

Cấu trúc lượt lời hỏi thứ nhất của giáo viên có khuôn hỏi “có/ không”. Trong đó yếu tố thứ nhất

(có) bị tỉnh lược, phát âm lướt. Phát ngôn hỏi của giáo viên yêu cầu người đáp (học sinh) xác nhận

việc nuôi trâu có tốn kém (tiền của) hay không. Lượt lời hồi đáp của học sinh “Tốn” có cấu tạo là

một ngữ vị từ (ngữ vị từ này có cấu tạo là một động từ), chứ không phải là “có/ không”. Phát ngôn

này đã đáp đúng vào điểm hỏi của giáo viên. Tuy nhiên, đây không phải là câu trả lời mà người hỏi

mong muốn nhận được từ người đáp. Do đó, ở lượt lời kế tiếp giáo viên bày tỏ sự ngạc nhiên qua

câu hỏi vặn lại “Tốn?”. Đáp lại câu hỏi vặn của Gv, Hs đã phủ định: “Hông”. Như vậy, phát ngôn

hồi đáp của Hs có sự dao động giữa có Tốn/ không tốn (tiền của) cho việc nuôi trâu. Sở dĩ có hiện

tượng lưỡng cực như thế là vì trong phát ngôn hỏi của Gv ý hỏi chưa rõ ràng. Nghĩa là, hệ quy chiếu

của “Tốn” không cụ thể (tốn tiền của hay sức lực ?). Lượt lời hồi đáp “Tốn” của Hs dựa theo nguyên

tắc lẽ thường: nuôi con gì mà chẳng tốn, không tốn tiền của thì cũng hao công chăm sóc. Còn cách

lý giải của Gv: Không tốn, vì thức ăn của trâu bò là cỏ, rơm rạ. Đây là những thức ăn không phải

mất tiền mua. Do vậy, nuôi trâu không phải tốn tiền của.

Tóm lại, cấu trúc hồi đáp ĐT/không ĐT thường trả lời cho cấu trúc hỏi khuyết yếu tố thứ nhất

(có/đã).

(50)

Hs1 : - Ê, ủa bụng nó có xệ hôn vậy, Hằng?

Hs2 : - Để tao vẽ con trâu cho mày coi nè. Chờ chút nghen.

Ngữ cảnh của cuộc thoại trên là: sau khi Hs được nghe cô giáo giảng “Phương pháp thuyết

minh về loài vật”, cả lớp bước vào thực hành bài “Thuyết minh về con trâu”.

Tiền giả định cho phát ngôn hỏi của Hs1: 1) Hs1 chưa nhìn thấy hình ảnh con trâu trong thực tế

cuộc sống (hoặc nếu có thì chỉ thoáng qua), 2) Người hỏi tin chắc người đối thoại biết rõ về con vật

này. Nội dung hỏi của phát ngôn “Ê, ủa bụng nó có xệ hôn vậy Hằng?” của Hs1 nêu lên điều chưa

rõ và mong muốn nhận được thông tin xác tín (có xệ/không có xệ) về hình ảnh (bụng) con trâu từ

Hs2. Về phía người đối thoại, phát ngôn của Hs2 đã không đáp ứng đúng điều hỏi của Hs1. Với

phát ngôn hồi đáp gián tiếp “Để tao vẽ con trâu cho mày coi. Chờ chút nghen.”, Hs2 đã khéo léo từ

chối đưa ra lời nhận xét của mình về cái bụng con trâu. Đây là kiểu phát ngôn hồi đáp đi chệch điểm

hỏi của câu hỏi trực tiếp.

Qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy có 23 câu thuộc dạng này. Trong đó cách trả lời trực tiếp cho

các câu hỏi kiểu này chiếm 13 câu chiếm 56.5%, trả lời gián tiếp có 3 câu, chiếm 14.1%, còn không

trả lời 7 câu, chiếm tỉ lệ 30.4%.

2.3.3. Phát ngôn hồi đáp cho câu hỏi hạn định: 3 câu

CTH: P hay Q?

CTH(cid:0): P/Q

+TLTT: 0

+TLGT: 1

+KTL: 2

Kiểu cấu trúc hỏi “P hay Q” là một kiểu cấu trúc mở, xét về số lượng các thành phần lựa chọn,

hoàn toàn không có nghĩa là chỉ có hai thành phần lựa chọn. Tuy nhiên, trong thực tế giao tiếp,

thường ít khi người nói liệt kê quá nhiều các thành phần lựa chọn. Khi số lượng các thành phần lựa

chọn lớn hơn hai thì tác tử hỏi lựa chọn hay/ hay là nằm chen giữa hai thành phần cuối cùng của

chuỗi. Hơn nữa, trật tự sắp xếp của các thành phần lựa chọn ở dạng câu hỏi này không mang tính

nghiêm ngặt.

Theo Nguyễn Thị Thìn [72], những khả năng đưa ra để lựa chọn có thể có quan hệ:

- Đối lập lưỡng phân (khẳng định A có nghĩa là phủ định B, và ngược lại).

- Đối lập không lưỡng phân (khẳng định A có nghĩa là phủ định B, nhưng phủ định B không có

nghĩa là khẳng định A)

- Khác nhau (trong cùng một phạm trù)

Người đối thoại thường khẳng định một trong những khả năng này.

Khảo sát 230 câu hỏi thuộc hành động hỏi trực tiếp, chúng tôi có được 3 câu thuộc dạng câu hỏi

này. Khi thiết lập nội dung mệnh đề hỏi, người nói đã có sự đối lập lưỡng phân, với mong muốn

người đối thoại định rõ thành phần lựa chọn. Tuy nhiên, theo thực tế khảo sát của chúng tôi, người

đáp đã không trực tiếp thể hiện điều mình chọn lựa bằng phát ngôn hồi đáp trực tiếp mà là thông qua

hồi đáp gián tiếp hay không trả lời.

(51)

Cô Tiếng : - Cái này được chưa? Hay cái nhỏ hơn?

Hs2 : - Không có dây.

Hs1 : - Vậy được rồi mày ơi?

Cô Tiếng : - Thôi, được rồi.

Hs2 : - Vậy, được rồi.

Phát ngôn hồi đáp của Hs2 là một phát ngôn tỉnh lược (chủ ngữ) với hàm ý phủ định. Lý lẽ của

Hs2 được phát ra: chọn mua hàng dựa trên nguyên tắc hình thức đẹp, kiểu mẫu, hợp ý…Do vậy, dù

Hs2 đã chọn được chiếc củng vừa cỡ nhưng kiểu dáng không ưng ý (không có dây), hoặc có chọn

mua nhưng Hs2 vẫn không ưng ý lắm.

(52)

Hs1 : - Này loại cũ hay loại mới? Loại mới đẹp lắm đó.

Hs4 : …

Hs2 : - Cái mới đẹp lắm đó.

Hs1 : - Cái mới đầu nó nhỏ hơn có điều nó bự hơn chút, như dấu chấm hỏi vậy đó.

Đây là đoạn thoại diễn ra giữa các em học sinh. Nội dung cuộc hội thoại bàn về việc xác định

“đời của chiếc máy MP3”. Phát ngôn hỏi của Hs1 muốn nhận được ý kiến đánh giá về tính chất

chiếc máy (mới hay cũ) từ phía Hs4. Hs4 không trả lời, không phải vì không muốn mà là Hs4 không

am hiểu về các loại, đời hay hiệu của máy MP3, nên tỏ ra chần chừ, do dự. Liền sau đó, phát ngôn

kế tiếp của Hs2 (sau khi đã quan sát chiếc máy) đã gián tiếp khẳng định chiếc máy không thuộc loại

máy đời mới. Các lượt lời kế tiếp là cơ sở cho điều mà Hs1 đã nhận định.

Tuy nhiên, theo Lê Đông [19], “chọn một trong những khả năng lựa chọn mà người hỏi nêu ra,

người hồi đáp nhiều khi phải đứng trước tình huống lựa chọn giữa các đối tượng nảy sinh do hoàn

cảnh cụ thể của đời sống ở đó, do sự chế định (của logic khách quan và/hoặc những nhân tố đủ loại

thuộc về hoàn cảnh) nhu cầu, ý chí, quyền lực, xã hội…”

2.3.4. Phát ngôn hồi đáp cho câu hỏi siêu ngôn ngữ : 51câu

- Dạng 1: 3 câu

CTH: Có ph(cid:0)i - NDT - N(cid:0)T -

(không)?

+TLTT: 2

+TLGT: 0

+KTL: 1

Khác với ngữ nghĩa của các câu hỏi “có /không” nghĩa của loại câu hỏi thuộc mô hình trên có

chứa tiền giả định cái mệnh đề được đưa ra trong câu hỏi. Câu trả lời này có chứa tiền giả định cái

mệnh đề được đưa ra để hỏi. Câu trả lời cho câu hỏi này: Phải và không phải. Tuy nhiên, khảo sát

các câu hỏi thuộc dạng này, chúng tôi nhận thấy cả ba câu đều được dùng trong giờ học chính khóa.

Các phát ngôn hỏi dạng này (dạng 1) của giáo viên đều hàm chứa tiền giả định của nội dung mệnh

đề, nghĩa là, khi hỏi giáo viên đã biết rõ, chắc điều mình hỏi là đúng và mong muốn nhận được

thông tin xác tín từ phía người đối thoại. Song, phát ngôn hồi đáp của người đối thoại không phải là

: Phải/không phải như đã trình bày ở trên, mà là “Có” và vị từ.

Ví dụ:

(53)

Gv: - Bây giờ, hình ảnh con trâu còn gắn liền với cái gì nữa nè?

Hs: - (Im lặng)

Gv: - Như vậy, có phải hình ảnh con trâu gắn liền với tuổi thơ của chúng ta?

Hs (đồng thanh): - Có.

(51)

Gv: - Có phải không cao ráo và sạch sẽ hôn?

Hs : - Cao ráo và sạch sẽ.

Ở ví dụ (53), lẽ ra giáo viên phải nhận được câu trả lời là “phải” thay vì “có”. Sở dĩ như thế là vì,

trong khi khai thác đặc điểm ích dụng của trâu cày, giáo viên muốn nhấn mạnh đến vẻ đẹp nên thơ

của trâu cày thường được thể hiện trong các tác phẩm văn chương, cũng như trong thực tế cuộc

sống. Thái độ im lặng của học sinh đã cho giáo viên biết rằng các em chưa tìm ra câu giải đáp.

Trước ngữ huống này, giáo viên đã chuyển sang một câu hỏi khác mang tính chất là câu hỏi yêu cầu

xác nhận. Nội dung mệnh đề hỏi của câu hỏi này (Có phải hình ảnh con trâu gắn liền với với tuổi

thơ chúng ta ?) tương đương với nghĩa của câu hỏi: Hình ảnh con trâu có gắn liền với tuổi thơ

chúng ta không? Do vậy, phát ngôn hồi đáp “Có” ở đây được hiểu là “Phải/ đúng”.

Lượt lời hỏi của Gv ở ví dụ (52) chứa tiền giả định là: người hỏi biết chắc nội dung mệnh đề hỏi

là không đúng và mong muốn yêu cầu em học sinh kiểm tra lại nội dung hồi đáp của mình. Và phát

ngôn hồi đáp của em học sinh đã hiệu chỉnh lại nội dung cho phù hợp, đúng với tinh thần văn bản

sách giáo khoa.

Trả lời cho câu hỏi dạng này, chúng tôi nhận thấy: các phát ngôn hồi đáp không được thể hiện

bằng hành động hồi đáp gián tiếp (theo tư liệu). Nguyên nhân là do: a) các câu hỏi này được dùng để

khai thác nội dung đã được nêu trong bài học, b) Nội dung hồi đáp hiển hiện cụ thể trong văn bản

sách giáo khoa. Cho nên, khả năng hồi đáp của Hs chỉ có thể: hoặc là trả lời thẳng vào nội dung hỏi

(nếu biết), hoặc là sẽ im lặng (nếu không biết).

Dạng 2 : 23 câu -

CTH: NDT – NĐT phải không/ đúng không chưa) ?

CTHĐ: thường im lặng, hoặc gật đầu hoặc từ chối.

+TLTT: 1

+TLGT: 3

+KTL: 19

Tương tự như dạng 1, đặc điểm của câu hỏi dạng này là: a) Nội dung mệnh đề hỏi chứa đựng

thành phần thông tin đoán định, b) Nó dựa trên một thông tin nào đó làm cơ sở cho điều đoán định,

c) Có tính chất siêu ngôn ngữ, d) Người hỏi thiên về tính đúng của điều nhận định, đoán định. Mặt

khác, những câu hỏi dạng này tạo ra một khoảng không gian mở và tự do hơn cho người nói trong

việc lựa chọn và thể hiện các cung bậc khác nhau của tình cảm, thái độ cũng như việc thực hiện hiệu

lực nói. Phát ngôn hồi đáp cho câu hỏi kiểu này thường thiên về khẳng định, xác nhận hơn là từ

chối, phủ nhận.

Tính xác nhận của phát ngôn hồi đáp thường biểu thị ở chỗ: người đáp thường nhất trí, tỏ ý

đồng tình với ý kiến, nhận xét, quan điểm… được đề cập trong phát ngôn hỏi của người hỏi (vì đa

số các câu hỏi dạng này được giáo viên dùng trong việc tích hợp nội dung chủ yếu của bài học nêu

trên lớp) bằng thái độ im lặng hoặc gật đầu đồng ý.

Thuộc câu hỏi dạng này có 23 câu, TLTT: 1 câu, TLGT: 3 câu, KTL: 19 câu

Ví dụ:

(54)

Hs1 : - Thưa cô, bán đồ học ở đâu?

Cô lao công : - Ở trong đây nè.

Cô lao công : - Bán áo kìa Tiếng ơi?

Cô Tiếng : - Áo con phải hôn?

Hs1 : - (có thể em Hs gật đầu)

(55)

Hs1: - Thưa cô, bán đồ học tập ở đâu?

Cô Tiếng: - Áo con phải hôn?

Hs1: - (…) (có thể em học sinh gật đầu)

(56)

(…)

Cô : - Đi học mà lại khóc. Thường ngày đi chơi thì không có gì phải khóc, xa mẹ không gì phải

nhớ. Bỗng nhiên, đi học, xa mẹ lại khóc. Như vậy, tâm trạng, cảm giác của nhân vật “ tôi” diễn ra

lúc này như thế nào?

Hs1 : - Cảm động.

Cô : - Cảm động đến mức xúc động ấy nó bị chùn lại, nó đè nặng trong tâm hồn nhân vật tôi. Đi

học mà sao có cảm giác nặng nề quá. Nào là phải xa mẹ, nhớ mẹ, nào là chưa quen với trường lớp.

Cảm giác bắt đầu nặng nề dần. Đúng chưa?

Hs : - …

Song, đôi khi sự im lặng còn biểu hiện thái độ phủ nhận, không biết của người đáp về điều

mà người hỏi nêu trong ý hỏi.

(57)

Hs2 : - MP3 này giống mấy cái đài. Phải hôn? Đâu có bỏ đĩa đâu. Chép sẵn cho mày ở trong

đây luôn phải hôn?

Hs : - (….)

Để tỏ ý đồng tình hay phủ nhận, từ chối, người đáp còn thực hiện bằng hành động gián tiếp.

(58)

Hs2 : - Đó kìa. Nó lú ra kìa, phải hôn?

Hs1 : - Leo đi! Giờ hết chỗ mua rồi.

Hs2 : - Mấy nhỏ ngồi sao lấy?

Hs1 : - Kêu bạn xích ra chút.

Hs2 : - (cười). Tao lại tao leo…

Hs1 : - Ừ…

(59)

Hs2 : - Điện thoại phải hông?

Hs1 : - Ai biết.

(60)

Hs3 : - Đỏ đỏ phải hôn. Màu đỏ đỏ phải hôn?

Hs1 : - Trong túi tao nè. Ổng kêu không được lấy ra. Lấy ra oång quýnh chết.

Ở ví dụ (58) ngữ cảnh của đoạn thoại là: một nhóm học sinh đang cần có cầu để chơi trò chơi, và

Hs2 phát hiện có một trái cầu nằm trên mái hiên phòng bảo vệ. Phát ngôn hỏi của Hs2 vừa tỏ vẻ

mừng rỡ vừa mong muốn Hs1 xác nhận điều mình vừa phát hiện. Thay vì, Hs2 phải nhận được lời

đáp: Ừ, đúng rồi (phải rồi) thì Hs2 lại nhận được hành động điều khiển yêu cầu của Hs1: “Leo đi.

Giờ hết chỗ mua rồi”. Nghĩa là, trong phát ngôn hồi đáp của Hs2 đã hàm nghĩa: Đúng là có một trái

cầu vướng trên mái hiên (nhưng hàm ý này không được nói ra trong phát ngôn của Hs2); Hs1 đề

nghị Hs2 trèo lên mái hiên lấy cầu, chỉ có thế cả nhóm mới có cầu chơi trò.

Còn ở ví dụ (59), phát ngôn hồi đáp khẳng định: “Ai biết” của Hs1 đã gián tiếp thực hiện hành

động phủ định: Tớ không biết đó là cái gì nên không thể xác nhận đó có phải là điện thoại hay

không. Thực tế, Hs1 đã chưa thể quan sát đồ vật mà thầy giáo đưa giữ hộ, nên không thể nhận định

đó là vật gì để có thể trả lời đúng vào điểm hỏi của Hs1. Mặt khác, câu trả lời của Hs1 cũng nhằm

thể hiện thái độ từ chối (bất hợp tác), tránh sự tò mò của các bạn, để thầy giáo không phải ngờ vực,

để ý.

Tương tự, ở (60) cũng thế, vì sợ thầy phạt, Hs1 không dám lấy máy ra xem với các bạn. Lẽ ra

phải trả lời là: Ừ, màu đỏ/ không, không phải thì Hs1 lại đáp: “Trong túi tao nè”. Nghĩa là, trong lời

đáp của mình, Hs1 bày tỏ thái độ: Rất tiếc, mình không biết có phải chiếc máy có màu đỏ như bạn

nói không, vì dù rằng chiếc máy đang ở ngay trong túi áo của mình.

Như vậy, do sự tác động của ngữ cảnh, của tác nhân bên ngoài mà trong giao tiếp đôi khi người

đối thoại phải trả lời bằng hành động hồi đáp gián tiếp. Tuy nhiên, chính hành động hồi đáp gián

tiếp đã giúp người đáp lời chuyển tải lượng thông tin lớn hơn so với lượng thông tin mà người đối

thoại yêu cầu.

- Dạng 3 : 25 câu

CTH: NDT - NĐT - à, ư, hả, hở, sao - (NDT) ?

CTHĐ: Dạ, vâng, ừ, phải, đúng/ không, không phải - thông tin đúng.

+TLTT: 9

+TLGT: 8

+KTL: 8

Đây là kiểu câu hỏi ẩn chứa những sắc thái ngữ nghĩa - ngữ dụng khá tinh tế, đa dạng, gắn liền

với kiểu phương tiện cấu tạo chúng. Nó chứa đựng một ý kiến, một đoán định hay một đề xuất nào

đó của người nói; đồng thời người nói hướng tới người đối thoại để được biết điều mà mình nhận

định, đoán định hay đề xuất trong câu là đúng hay là không đúng, có phù hợp với tình hình thực tiễn

hay không, có được người đối thoại đồng ý, chấp thuận hay không. Nghĩa là, chúng là những câu

hỏi mang tính chất siêu ngôn ngữ. Tính chất siêu ngôn ngữ này thể hiện rất rõ trong những cách trả

lời xác nhận: vâng, ừ, đúng thế, đúng vậy, phải… hoặc phủ nhận kiểu: không, không phải.

Các phát ngôn hồi đáp trực tiếp: vâng, ừ, đúng thế, chính thế… xác nhận tính đúng của điều đã

được nhận định hay đề xuất trong câu hỏi; các đại từ xuất hiện trong các phát ngôn đáp lời kiểu này

hồi chỉ về nội dung nhận định hay đề xuất được đề cập trong câu hỏi, chứ không phải thay thế cho

toàn bộ câu hỏi như một chỉnh thể.

(61)

Hs3: - Thầy đưa đó hả?

Hs1: - Ừa.

Phát ngôn hồi đáp: Ừa = Thầy đưa đó chứ không phài là Thầy đưa đó hả?

Sở dĩ như vậy là vì nội dung mệnh đề hỏi của những câu hỏi dạng này biểu hiện sự nhận định,

đoán định hay sự đề xuất của người nói. Thêm vào đó, nó chỉ yêu cầu cho biết tính đúng/không

đúng, được chấp thuận/không được chấp thuận, nên các yếu tố của hoàn cảnh được phản ánh trong

mệnh đề hỏi đã hoàn toàn được xác định, đã có mặt đầy đủ trong nhận thức của các nhân vật giao

tiếp.

Khảo sát 230 câu hỏi thuộc hành động hỏi trực tiếp, chúng tôi thống kê có 9 câu TLTT theo kiểu

này (hầu hết đều với ý khẳng định), 8 câu TLGT và 8 câu KTL.

(62)

Hs3 : - Ừ. Chỗ này nghe phone chứ mày hổng thấy hả?

Hs1 : - Ừ.

Nội dung mệnh đề hỏi trong câu hỏi của Hs3 đã được người nói hoàn toàn tin chắc là đúng trước

khi có câu trả lời, đồng thời người hỏi (Hs3) tin rằng người đối thoại (Hs2) cũng nghĩ như thế, do đó

người hỏi chờ đợi ở người đối thoại câu trả lời đồng tình. Phát ngôn hồi đáp trực tiếp khẳng định

“Ừ” của Hs2 thể hiện sự đồng ý về điều mà Hs3 nêu ra là đúng.

Ngoài các phát ngôn hồi đáp ngắn gọn kiểu như trên, chúng tôi còn nhận thấy: theo sau các từ

ngữ: vâng, ừ, đúng thế… là một mệnh đề khẳng định. Mệnh đề này có chức năng bổ sung, làm rõ

điều đã xác nhận, khẳng định.

(63)

Hs1 : - Hổng có tiền nó lượm kìa?

Hs2 : - Gì?

Hs1 : - Nãy tao mới rớt xuống nó lượm.

Hs2 : - Ai?

Hs1 : - Đó.

Hs2 : - Bươi rác ổng lượm hả?

Hs1 : - Ừ, ai rớt ổng lượm đó ba.

Hs3 : - Ừ rớt xuống phải lượm thôi.

Nhân tố khách quan làm nảy sinh phát ngôn hỏi: Bươi rác, ổng lượm hả? là ngữ cảnh: 1/Hs1 bất

cẩn đánh rơi tiền, chưa kịp nhặt lấy thì đã bị một bạn học sinh khác (Hs3) nhanh tay nhặt lấy (Hs3

hành xử theo kiểu “tiền trong tay ai là của người đó”). 2/ Hs2 được Hs1 chỉ rõ người nhặt tiền,

nhưng Hs2 muốn Hs1 xác nhận rõ có đúng như điều mình phỏng đoán không. Phát ngôn hồi đáp “Ừ,

ai rớt ổng lượm đó ba.” của Hs1 đã trực tiếp khẳng định điều phỏng đoán của Hs2 là hoàn toàn

đúng. Chính mệnh đề theo sau “Ai rớt ổng lượm đó ba” là một minh chứng rõ cho hành động của

Hs3.

Ví dụ:

(64)

Hà : - Ai bị vậy?

Hs1 : - Hông quỳ xuống hả?

Hà : - Ba chữ hà.

Phát ngôn hồi đáp gián tiếp “Ba chữ hà” của Hà vừa là lời thanh minh vừa mang tính khẳng

định cho hành động không quỳ xuống của mình. Nghĩa là, Hà đã thực hiện đúng nguyên tắc trong

trò chơi (chơi keng) mà đã được cả nhóm thống nhất ngay từ lúc bắt đầu cuộc chơi.

Ví dụ:

(65)

Hs1 : - Cái gì vậy? Của ai? Mượn coi?

Hs2 : - Của thầy đó. Mượn mượn …..

Hs1 : - Của thầy cho mày hả?

Hs2 : - Thầy cho giữ.

Hs1 : - Trời ơi, ăn cắp!

Sau khi nhận được lời hồi đáp khẳng định của Hs2, Hs1 tạm chấp nhận chiếc máy MP3 là của

thầy giáo nhưng vẫn chưa thỏa mãn, còn thắc mắc. “Của thầy cho mày hả?”, phát ngôn này được

Hs2 phát ra với mong muốn được Hs1 xác nhận điều phỏng đoán ấy là phải đúng. Song Hs2 đã

không nhận được câu trả lời như mình mong đợi. Phát ngôn hồi đáp gián tiếp: “Thầy cho giữ” của

Hs2 đã phủ định hoàn toàn nội dung mệnh đề hỏi của Hs1, nghĩa là: Không phải Thầy cho mình

chiếc máy MP3 mà là thầy đưa tớ giữ hộ.

Hành động hồi đáp gián tiếp cho kiểu câu hỏi này còn được thực hiện do nhân tố khách quan ngữ

cảnh .

Ví dụ:

(66)

Hs1 : - Dạ thưa cô có bán đầm hôn cô?

Cô Trinh : - Đủ rồi. Con ra đi.

Hs1 : - Dạ, cô. Vậy là hết bán đồ rồi hả cô?

Cô Trinh : - Đồ gì?

Hs1 : - Dạ, đồ đi học.

Cô Trinh : - Đồ học sinh. Con phải gặp cô Kiêm Tiếng, còn ở đây cô bán đồ thể dục không hà.

Nhân tố kích thích sự nói ra câu: “Dạ cô. Vậy là bán hết đồ rồi hả cô?” là ngữ cảnh: Hs1 thấy có

một bạn học sinh vừa ra khỏi phòng cô Trinh và trên tay không cầm (mang) quần áo đồng phục mới.

Đây là điều kiện đưa đến phát ngôn hỏi trên của Hs1. Tuy nhiên, vì Hs1 không tin chắc vào điều suy

luận đó nên Hs1 đặt ra câu nghi vấn với mong muốn người đối thoại (cô Trinh) cho biết điều mà

Hs1 suy đoán là đúng hay sai.

Về phía người đối thoại: cô Trinh chưa hiểu rõ nội dung hỏi của Hs1, cụ thể: cô Trinh chưa rõ

“đồ” mà Hs1 đề cập là đồ gì. Do đó, thay vì trả lời thì cô Trinh đã phản ứng bằng câu hỏi “vặn”: Đồ

gì? nhằm làm rõ nội dung hỏi trong phát ngôn của Hs1. Bằng hành động hồi đáp gián tiếp: “Đồ học

sinh, con phải gặp…” của cô Trinh đã phủ định điều phỏng đoán trong mệnh đề hỏi của Hs1, đồng

thời thông báo địa điểm bán đồng phục học sinh cho Hs1.

Những phân loại, miêu tả trên được chúng tôi tổng hợp, tóm tắt ở bảng 2.

Số

Các kiểu

Cấu trúc hồi đáp

lượng

Bảng 2:

câu hỏi

1.1.3.3 Câu trúc hỏi

câu

(NDT) - có/đã -NĐT -

Có (rồi/không chưa).

không/chưa?

Câu hỏi

ĐT/không ĐT

23

13

3

7

(NDT) - NĐT - không/

tổng quát

chưa?

Câu hỏi

3

P/Q

P hay Q?

0

1

2

hạn định

Có phải - NDT - NĐT -

3

Dạng 1

Phải/ Không phải

2

0

1

không?

NDT - NĐT - phải

Thường im lặng, hoặc gật

Dạng 2

23

1

3

19

không/đúng không (chưa)?

đầu, hoặc từ chối.

Dạ (vâng), ừ, phải, đúng/

NDT - NĐT - à, ư, hả,

ữ g n n ô g n u ê i s i ỏ h u â C

Dạng 3

không (không phải) -

25

9

8

8

sao… - (NDT)?

mệnh đề.

TLTT TLGT KTL

 Sơ kết:

Tóm lại, những miêu tả, phân tích, lý giải các phát ngôn hồi đáp thuộc hành động hỏi trực tiếp ở

chương này cho thấy: các phát ngôn hồi đáp thuộc hành động hỏi trực tiếp, xét về mặt cấu trúc,

thường bị qui định bởi cấu trúc hỏi. Sở dĩ như vậy vì khi đặt câu hỏi, người hỏi vừa chỉ ra cái

chưa/cần biết, lại vừa chỉ ra cái đã biết, cái bình diện tương ứng mà người nghe phải xuất phát từ đó

để định hướng trả lời; hơn nữa bất cứ câu trả lời cụ thể nào được đưa ra cho một câu hỏi cũng đều

phải chấp nhận các tiền giả định của nó. Chính vì thế, mỗi loại câu hỏi và tiểu loại câu hỏi được phát

ra sẽ có một kiểu loại hồi đáp tương ứng với một tập hợp những đặc trưng về cấu trúc, ngữ nghĩa -

ngữ dụng qui định cơ chế hình thành và sử dụng chúng. Những đặc điểm cơ bản nhất của các phát

ngôn hồi đáp mà chúng tôi cố gắng chỉ ra gắn liền mật thiết với tiền giả định của câu hỏi, với những

nhân tố tác động khác nhau của hoàn cảnh giao tiếp: góc nhìn, mục đích, ý đồ giao tiếp, nguyên tắc

lẽ thường, quá trình tâm lý nhận thức, các kiểu đánh giá khác nhau của người nói… Điều đó phần

nào cũng cho thấy các nhân tố ngữ dụng đóng vai trò không nhỏ trong hành chức câu, đặc biệt là sự

thống nhất biện chứng giữa hoạt động giao tiếp và các yếu tố ngôn ngữ.

CHÖÔNG 3:

MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA LÖÔÏT LÔØI HOÀI ÑAÙP VÔÙI MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ HOÄI THOAÏI, LAÄP LUAÄN VAØ LÒCH SÖÏ

3.1. MOÁI LIEÂN HEÄ GIÖÕA LÖÔÏT LÔØI HOÀI ÑAÙP THUOÄC HAØNH ÑOÄNG HOÛI TRÖÏC TIEÁP VÔÙI VAÁN ÑEÀ HOÄI THOAÏI

Nhaø nghieân cöùu ngöõ phaùp hoäi thoaïi Gotz Hinderlang cho raèng: nhieäm vuï cuûa ngöõ phaùp hoäi

thoaïi laø phaùt hieän caùc quy taéc chi phoái söï hình thaønh nhöõng quy moâ hoäi thoaïi. “Noùi ñeán ngöõ

phaùp cuûa hoäi thoaïi laø ngaàm thöøa nhaän söï toàn taïi cuûa heä thoáng nhöõng quy taéc chi phoái chuoãi

nhöõng haønh vi ngoân ngöõ quyeát ñònh moät cuoäc hoäi thoaïi coù tính maïch laïc” [3, tr. 335]. Caùc quy taéc

cuûa ngöõ phaùp ôû ñaây khoâng gioáng nhö caùc quy taéc cuù phaùp tieàn duïng hoïc, maø quy taéc naøy cho

pheùp chuùng ta mieâu taû vaän ñoäng cuûa nhöõng ngöôøi noùi nhö laø vaän ñoäng coù höôùng vaø coù ñích.

Frank (1990) vaø Hundsnurcher (1993) cho raèng: coù theå duøng hai tieâu chí ñích vaø höùng thuù

cuûa caùc nhaân vaät giao tieáp ñeå phaân loaïi hoäi thoaïi. Böôùc phaân loaïi thöù nhaát cho ta caùc cuoäc hoäi

thoaïi haøi hoøa vaø baát haøi hoøa.

Trong caùc cuoäc hội thoaïi haøi hoøa, höùng thuù vaø ñích cuûa Sp1 vaø Sp2 hoaëc ñaõ ñoàng nhaát töø ñaàu

hoaëc Sp2 deã daøng chaáp nhaän höùng thuù cuûa Sp1 hay ngöôïc laïi.

ÔÛ cuoäc thoaïi baát haøi hoøa thì höùng thuù vaø ñích cuûa Sp1 vaø Sp2 thoaït ñaàu hoaëc khaùc nhau hoaëc

traùi ngöôïc nhau. Theo dieãn tieán cuûa cuoäc thoaïi baát haøi hoøa chuùng ta phaân bieät hai tröôøng hôïp: 1)

nhöõng nhaân vaät hoäi thoaïi saün saøng nhöôïng boä nhau, 2) tröôøng hôïp trong ñoù coù moät hoaëc caû hai

nhaân vaät ñeàu böôùng bænh khoâng chòu nhaân nhöôïng.

Nhö ñaõ bieát, trong baát cöù cuoäc thoaïi naøo cuõng coù ba vaän ñoäng chuû yeáu: trao lôøi, trao ñaùp vaø

töông taùc. Trong ñoù, vaän ñoäng trao ñaùp laø caùi loõi cuûa hoäi thoaïi. Vaø chæ khi ngöôøi ñoái thoaïi noùi ra

löôït lôøi ñaùp laïi löôït lôøi cuûa ngöôøi trao thì cuoäc thoaïi môùi chính thöùc hình thaønh. Hôn nöõa, trong

giao tieáp, xeùt ôû phaïm vi caëp thoaïi hoûi ñaùp, thoâng thöôøng chuùng ta thaáy raèng: ñaõ hoûi phaûi ñaùp.

“Ai hoûi mình laø mình ñaõ nôï ngöôøi ta moät caâu traû lôøi….Trong hoûi ñaùp, ñaùp ñöôïc chôø ñôïi vaø thöôøng

laø caùi chính, laø nhöõng phaùt ngoân töùc thôøi, taïi traän. Hoûi ñaùp trong giao tieáp haøng ngaøy coù nhieàu

caùch. Coù bao nhieâu caùch hoûi thì coù baáy nhieâu hoaëc nhieàu hôn theá caùch traû lôøi” [83, tr. 113].

3.1.1. Moâ hình - caáu truùc cuûa nhöõng kieåu haønh ñoäng ngoân ngöõ

Xeùt trong moái quan heä vôùi hoäi thoaïi, caùc haønh ñoäng ngoân ngöõ laø ñôn vò toái thieåu cuûa hoäi

thoaïi. Caên cöù vaøo chöùc naêng cuûa caùc haønh ñoäng ngoân ngöõ trong vieäc taïo neân caùc cuoäc thoaïi haøi

1. Haønh ñoäng ngoân ngöõ daãn nhaäp (HÑDN).Vôùi haønh ñoäng naøy Sp1 mở thoaïi vaø ñöa ra ñích

hoøa vaø baát haøi hoøa maø chuùng ta coù ñaëc tröng cuûa nhöõng kieåu haønh ñoäng ngoân ngöõ nhö sau: [66]

2. Haønh ñoäng ngoân ngöõ phaûn hoài tích cöïc (HÑPH tích cöïc). Vôùi haønh ñoäng naøy Sp2 chaáp

cuõng nhö höùng thuù cuûa mình.

3. Haønh ñoäng ngoân ngöõ phaûn hoài tieâu cöïc (HÑPH tieâu cöïc). Vôùi haønh ñoäng naøy Sp2 gaït boû

nhaän ñích vaø höùng thuù maø Sp1 ñöa ra trong HÑDN.

4. Haønh ñoäng ngoân ngöõ töø boû (HÑTB). Vôùi haønh ñoäng naøy moät ngöôøi naøo ñoù (Sp1 hoaëc Sp2)

ñích maø Sp1 ñaõ neâu ra.

5. Haønh ñoäng ngoân ngöõ xeùt laïi (HÑXL). Vôùi haønh ñoäng naøy Sp1 hoaëc Sp2 bieán ñoåi maëc duø

töø boû ñích maø anh ta ñaõ ñöa ra ôû haønh vi tröôùc ñoù cuûa anh ta.

6. Haønh ñoäng ngoân ngöõ phaûn daãn nhaäp (HÑPDN). Vôùi haønh ñoäng naøy ngöôøi noùi Sp2 ñöa ra

khoâng töø boû haún ñích maø anh ta ñaõ ñöa ra.

7. Haønh ñoäng ngoân ngöõ taùi daãn nhaäp (HÑTDN). Vôùi haønh vi naøy ngöôøi noùi nhaán maïnh laïi

ñích cuûa mình phaûn öùng laïi ñích cuûa Sp1.

laäp tröôøng cuûa anh ta ñöa trong HÑDN tröôùc cuûa mình.

Taát caû nhöõng haønh ñoäng treân ñaây ñeàu laø nhöõng haønh ñoäng coù hieäu löïc ôû lôøi vaø ôû daïng khaùi

quaùt nhaát. Trong moät cuoäc thoaïi cuï theå, baûy haønh ñoäng ôû lôøi cuï theå raát khaùc nhau. Chaúng haïn,

HÑDN coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng hoûi, baèng ñeà nghò, baèng mieâu taû… moät caùch töôøng minh hoaëc

haøm aån. Treân cô sôû tính haøi hoøa vaø baát haøi hoøa cuûa cuoäc thoaïi vaø dieãn tieán cuûa cuoäc thoaïi maø

1. Cuoäc thoaïi haøi hoøa vôùi höùng thuù cuûa Sp1, Sp2 ñoàng nhaát.

2. Cuoäc thoaïi haøi hoøa vôùi höùng thuù cuûa Sp1, Sp2 deã daøng hoaø hôïp.

3. Cuoäc thoaïi baát haøi hoøa vôùi Sp1, Sp2 saün saøng nhaân nhöôïng.

4. Cuoäc thoaïi baát haøi hoøa vôùi Sp1, Sp2 khoâng saün saøng nhaân nhöôïng.

böôùc phaân loaïi thöù hai coù boán kieåu hoäi thoaïi cô sôû.

1.a . HÑDN/Sp1 – HÑPH tích cöïc/Sp2

Töông ñöông vôùi boán kieåu hoäi thoaïi naøy, ta coù caùc caáu truùc nhö sau:

2.a . HÑDN/Sp1 – HÑPH tieâu cöïc/Sp2 – HÑXL/Sp1 – HÑTB/Sp2

b. HÑDN/Sp1 – HÑPH tieâu cöïc/Sp2 – HÑTB/Sp1.

3.a HÑDN/Sp1 – HÑPH tieâu cöïc/Sp2 – HÑTDN/Sp1 – HÑTDN/Sp2…

b. HÑDN/Sp1 – HÑPDN/Sp2 – HÑXL/Sp1 – HÑTB/Sp2

b. HÑDN/Sp1 – HÑPDN/Sp2 – HÑTDN/Sp1 – HÑTDN/Sp2…

3.1.1.1. Cuoäc thoaïi haøi hoøa

Trong thöïc teá, caùc cuoäc thoaïi thöôøng khoâng chæ goàm nhöõng haønh ñoäng trong baûy haønh ñoäng

ngoân ngöõ keå treân. Giöõa caùc haønh ñoäng ngoân ngöõ thöôøng coù caùc haønh ñoäng phuï thuoäc khaùc,

nhöõng haønh ñoäng taïm thôøi leäch ra khoûi ñích ñeå taïo ra moät söï hoøa hoaõn naøo ñoù, hoaëc nhöõng haønh

ñoäng thaêm doø caùc ñieàu kieän tröôùc khi Sp1 hoaëc Sp2 duøng moät trong soá baûy haønh ñoäng ñôn vò ñeå

baøy toû yù kieán cuûa mình. Daïng cuoäc hoäi thoaïi naøy ñöôïc theå hieän nhieàu nhaát qua vieäc ñònh höôùng,

daãn daét, khaùm phaù vaán ñeà ñeå Hs tieáp nhaän tri thöùc baøi hoïc.

(67)

GV: - Ñoái töôïng trong vaên baûn “toâi ñi hoïc” laø ai?

Hs1 : - Taùc giaû.

Gv: - Coâ ñaâu bieát taùc giaû laø ai ? Em phaûi nhìn trong vaên baûn. Ñoù laø ai môùi ñöôïc? Thaønh.

Thaønh: - Thöa coâ, ñoái töôïng laø nhaân vaät toâi.

Gv: - Ñoái töôïng trong vaên baûn “Toâi ñi hoïc” laø nhaân vaät toâi. Ñuùng chöa? Maø vieát veà ñieàu gì

cuûa nhaân vaät toâi vaäy?

Thaønh: - Vieát veà caûm xuùc laàn ñaàu tieân nhaân vaät toâi ñeán tröôøng.

Gv: - Laàn ñaàu tieân nhaân vaät toâi ñeán tröôøng trong caùi caûm giaùc bôõ ngôõ, môùi meû, trong saùng vaø

trang troïng. Thì toaøn boä caùi naøy thaâu toùm vaán ñeà, ngöôøi ta goïi laø chuû ñeà vaên baûn. Vaäy chuû ñeà

vaên baûn laø gì?

Hs: - …

Gv: - Em hieåu theá naøo laø chuû ñeà vaên baûn? Lôùp tröôûng.

Lôùp tröôûng: - Thöa coâ, chuû ñeà laø…

Gv: - Chuû ñeà laø caùi gì?

Lôùp tröôûng:- Laø ñoái töôïng vaø vaán ñeà chính maø vaên baûn bieåu ñaït.

Nhöõng cuoäc thoaïi dieãn ra trong hoaït ñoäng daïy - hoïc cuûa thaày troø treân lôùp hoïc thöôøng laø

nhöõng cuoäc thoaïi haøi hoøa. ÔÛ ñoù, giaùo vieân laø ngöôøi toå chöùc, ñieàu khieån cuoäc thoaïi, coøn hoïc sinh

laø nhaân vaät tham gia cuoäc hoäi thoaïi.

Treân tinh thaàn ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc, ñieàu 24 Luaät Giaùo duïc ghi roõ: “Phöông phaùp

giaùo duïc phoå thoâng phaûi phaùt huy tính tích cöïc, töï giaùc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa hoïc sinh… boài

döôõng phöông phaùp töï hoïc, reøn luyeän kó naêng vaän duïng kieán thöùc vaøo thöïc tieãn…”. Höôùng daïy

hoïc naøy thuùc ñaåy hoïc sinh tích cöïc hôn khi tham gia vaøo quaù trình giao tieáp treân lôùp hoïc. Treân

lôùp hoïc tính tích cöïc cuûa hoïc sinh thöôøng bieåu hieän baèng nhöõng daáu hieäu nhö: hoïc sinh haêng haùi

traû lôøi caùc caâu hoûi cuûa giaùo vieân, boå sung caùc caâu traû lôøi cuûa baïn, thích phaùt bieåu yù kieán cuûa

mình tröôùc nhöõng vaán ñeà neâu ra… Tính tích cöïc aáy cuõng laø bieåu hieän cuûa tinh thaàn hôïp taùc hoäi

thoaïi - moät trong nhöõng tieàn ñeà taïo neân cuoäc thoaïi haøi hoøa.

Quan saùt cuûa chuùng toâi veà töông taùc hoäi thoaïi treân lôùp hoïc (theo tö lieäu khaûo saùt) thì soá caâu

hoûi giaùo vieân ñöa ra chieám phaàn lôùn trong toång soá löôït lôøi cuûa giaùo vieân. Vì giaùo vieân laø ngöôøi

ñieàu khieån cuoäc thoaïi, do ñoù caùc löôït lôøi cuûa giaùo vieân xuaát hieän nhieàu hôn caùc löôït lôøi cuûa hoïc

sinh. Caùc löôït lôøi cuûa giaùo vieân vaø hoïc sinh thöôøng theo moâ hình: giaùo vieân hoûi, hoïc sinh traû lôøi,

sau khi hoïc sinh traû lôøi thì quyeàn noùi tieáp theo laø giaùo vieân (Gv – Hs – Gv). Tuy nhieân, hoïc sinh

thöôøng deø daët vaø nhuùt nhaùt khi traû lôøi caùc caâu hoûi do giaùo vieân ñöa ra, theá neân, giaùo vieân luoân

phaûi linh ñoäng duøng nhöõng chieán löôïc caù nhaân cuûa mình ñeå khuyeán khích hoïc sinh tham gia phaùt

1) Chaáp nhaän caâu traû lôøi cuûa hoïc sinh (theå hieän baèng haønh ñoäng laëp laïi caâu traû lôøi cuûa

bieåu yù kieán. Cuï theå:

hoïc sinh)

Baèng caùch naøy giaùo vieân coù theå kích thích hoïc sinh ñöa theâm thoâng tin veà nhöõng ñieàu ñöôïc

hoûi. Neáu ñoù laø caâu hoûi ñoøi hoûi coù nhieàu caâu traû lôøi thì hoïc sinh seõ coù cô hoäi ñeå boå sung theâm

thoâng tin vaøo caâu traû lôøi tröôùc ñoù. Veà phía hoïc sinh, moãi löôït ñaùp lôøi cuûa caùc em (cho caâu hoûi

ñaët ra) laø moät theå hieän tinh thaàn “hôïp taùc” hoäi thoaïi, hình thaønh ñích boä phaän taïo neân ñích chung

cuûa cuoäc thoaïi, giuùp maïch hoäi thoaïi dieãn ra thoâng thuaän, haøi hoøa.

Ví duï:

(68)

GV: - Roài baây giôø chæ ra cho coâ coi. Yeáu toá mieâu taû laø caùi naøo trong ñoaïn vaên coâ vöøa môùi ñöa

ra cho caùc con. Ai bieát? Noùi döõ quaù. Naøo baây giôø baét ñaàu? Con?

Hs1: - Thöa coâ, taùch laø moät cheùn nöôùc uoáng, coù quai.

Gv: - Roài, caùm ôn con. Yeáu toá mieâu taû baét ñaàu töø caùi choã “Taùch laø moät loaïi cheùn nöôùc uoáng

noù coù quai”. Roài chöa? Cheùn cuûa ta khoâng coù tay. “Khi môøi ai uoáng nöôùc traû thì phaûi böng hai

tay maø môøi”. Roài chöa? Roài tieáp tuïc tìm cho coâ yeáu toá mieâu taû.

Hs2: - Thöa coâ, naâng hai tay roài môùi uoáng.

Gv: - Ñuùng. Coù uoáng phaûi naâng hai tay roài môùi uoáng vaø uoáng nöôùc noùng. Roài tieáp tuïc?

Hs (moät soá): - (Giô tay)

Gv: - Con.

Hs3: - Thöa coâ, caùi cheùn tieän lôïi coøn do khoâng coù tay neân khi xeáp vaøo raát goïn, khoâng vöôùng,

khi röûa raát deã.

2) Ñöa ra caâu hoûi

GV: - Chính xaùc. Caùi cheùn coøn raát tieän lôïi do khoâng coù tay neân khi xeáp vaøo chaïn raát goïn.

Sau khi hoïc sinh traû lôøi, giaùo vieân gôïi yù cho hoïc sinh nhöõng thoâng tin môùi (coù theå baèng nhöõng

caâu hoûi kieåu : coøn nöõa khoâng, gì nöõa, coøn ñieàu gì nöõa naøo, coøn yù kieán naøo nöõa khoâng, nhöõng yù

kieán khaùc, taïi sao…) nhaèm khuyeán khích caùc hoïc sinh khaùc ñoùng goùp vaøo dieãn ngoân, do ñoù soá

löôïng hoïc sinh tham gia vaøo dieãn ngoân seõ taêng leân ñaùng keå. Vaø höôùng cuoäc thoaïi dieãn ra trong

khoâng khí soâi ñoäng, mang tính haøi hoøa.

(69)

GV : - Con traâu trong vieäc laøm ruoäng thì noù coù nhöõng coâng vieäc nhö vaäy. Ngoaøi ra, con traâu

coøn laø nguoàn cung caáp gì nöõa?

Hs (Ñoàng thanh): - Thòt, söõa.

Gv: - Ai bieát? Con traâu cung caáp gì nöõa? Trí Ñöùc cung caáp gì con?

Trí Ñöùc: - Thöa coâ, cung caáp thòt.

Gv: - Ñuùng hoân? Giôø ra ngoaøi chôï noùi thòt boø chöù laø thòt traâu khoâng ñoù! Thòt traâu, thòt boø

ngang nhau. Giaù trò cung caáp chaát dinh döôõng ngang nhau. Cung caáp thòt neø,… cung caáp gì

nöõa?

Hs3: - Söõa.

Gv: - Trôøi! Coù ai noùi söõa traâu ñaâu maø söõa hoaøi!

Hs: - (cöôøi)

Gv: - ÔØ da. Da traâu duøng ñeå laøm gì? Chaát thuoäc da duøng ñeå laøm giaøy deùp… caùc thöù. Roài, söøng

traâu duøng ñeå laøm gì?

Hs (moät soá): - Trang trí.

3) Kieåm tra

GV : - Myõ ngheä.

Giaùo vieân coù theå khuyeán khích hoïc sinh tieáp tuïc ñoùng goùp vaøo dieãn ngoân baèng caùch ñöa ra

haønh ñoäng daãn nhaäp coù caáu truùc “coù phaûi… khoâng” hoaëc caâu hoûi vaën cho hoïc sinh thöïc hieän löôït

lôøi cuûa mình. Baèng caùch kieåm tra, giaùo vieân coù theå kieåm tra vieäc theo doõi baøi giaûng cuûa caùc em

hoïc sinh, ñoàng thôøi hieäu chænh noäi dung thoâng baùo cuûa em hoïc sinh ñaõ neâu ra trong saùch giaùo

khoa.

(70)

Coâ: - Khaùc laï laø caùi thöù nhaát. Roài coøn gì nöõa?

Hs1: - Thöa coâ laø khoâng cao raùo vaø khoâng saïch seõ hôn caùc nhaø trong laøng.

Coâ: - Coù phaûi khoâng cao raùo vaø saïch seõ hôn hoân?

Lôùp: - Cao raùo vaø saïch seõ.

Coâ: - Nhaø tröôøng…

Hs1: - Cao raùo.

Coâ: - AØ, noù chæ cao raùo vaø saïch seõ hôn caùc nhaø trong laøng thoâi. Ñuùng chöa? Roài, coâ caùm ôn

4) Ñaùnh giaù

ngoài xuoáng.

Ñeå khuyeán khích hoïc sinh ñoùng goùp theâm vaøo dieãn ngoân treân lôùp hoïc, ñaït ñöôïc ñích cuûa

cuoäc thoaïi, giaùo vieân coù theå ñöa ra ñaùnh giaù cuûa mình. Ñoù khoâng chæ laø nhöõng lôøi nhaän xeùt

“toát”, “ñuùng” hoaëc chæ ñôn thuaàn laëp laïi caâu traû lôøi cuûa hoïc sinh maø giaùo vieân coù theå saùt nhaäp

caâu traû lôøi cuûa hoïc sinh vôùi caâu hoûi tieáp theo hoaëc moät caâu hoûi khaùc.

(71)

Gv: - Nhö vaäy ñeå chuùng coù söï lieân keát baèng caùch ta phaûi theâm töø ngöõ gì vaøo ñoaïn vaên naøy?

Hs: - (Giô tay)

Gv: - Coâ môøi em.

Hs3: - Thöa coâ, “coøn baây giôø”.

Gv: - AØ, “coøn baây giôø”. Töùc laø ngöõ chæ thôøi gia ôû hieän taïi. (GV dieãn giaûng). Theâm noù vaøo ñaâu

neø? Theâm cuïm töø ngöõ “coøn baây giôø”, theâm noù vaøo ñaâu? Vaøo caâu thöù maáy trong ñoaïn vaên?

Hs: - (Giô tay)

Gv: - Coâ môøi em.

Hs4: - Thöa coâ, caâu thöù hai.

Gv: - AØ, theâm noù vaøo caâu thöù hai. Roài, roài ta ñeå yù ngoaøi töø ngöõ chæ thôøi gian ôû hieän taïi thì baây

giôø em so saùnh cho coâ caâu thöù 3 “Göông maët thanh thoaùt cuûa ñöùa treû töïa nghieâng…”. Ñoïc

caâu naøy so vôùi caâu thöù 2 thì em thaáy, veà nghóa ñoaïn vaên naøy ñang noùi ñeán ñoái töôïng naøo?

Hs: - (Giô tay)

1.1.3.4 Hs5: - Ñang noùi ñeán ñoái töôïng “ñöùa con”

Gv: - Coâ môøi em.

Gv: - AØ, laø ñöùa con. Theá nhöng ôû trong caâu 3 ngöôøi ta laïi duøng töø ngöõ naøo ñeå chæ ñöùa con?

Hs: - (Giô tay)

Gv: - Coâ môøi em.

Hs6: - Thöa coâ, ñöùa treû.

Gv: - AØ, ñöùa treû. Nhöng maø “ñöùa treû” ôû ñaây coù theå thay theá cho ñöùa con ñöôïc hoân?

Hs: - (Giô tay)

Gv: - Coâ môøi em.

Hs7: - Thöa coâ, daï khoâng.

Gv: - AØ, khoâng. Bôûi vì sao? ÔÛ treân ñang noùi ñoái töôïng laø “con” nhöng ñeán caâu thöù 3 laïi noùi

ñeán “ñöùa treû” thì ngöôøi ta coù bieát laø ñöùa treû naøo hoân?

Hs (ñoàng thanh): - Khoâng.

5) Ñöa ra höôùng daãn:

Gv: - Hoaøn toaøn khoâng bieát. Do ñoù, ta phaûi thay töø “ñöùa beù” baèng töø “con”.

Giaùo vieân coù theå höôùng daãn hoïc sinh tieáp tuïc noùi, tieáp tuïc hoäi thoaïi hoaøn chænh hôn ñeå ñi ñeán

moät caâu traû lôøi cho ñeán khi ñaït ñöôïc ñích baøi giaûng baèng caùch ñöa ra nhöõng gôïi yù hoaëc manh

moái ñeå giuùp hoïc sinh coù theå traû lôøi chính xaùc hôn.

(72)

GV: - Theá thì em thöû so saùnh cho coâ ôû ñoaïn vaên trong vaên baûn vaø ñoaïn vaên ñöôïc trích ôû trang

18 thì em thaáy ñoaïn vaên naøo em ñoïc hieåu hôn?

LPHT: - Ñoaïn vaên trong baøi.

Gv: - AØ, ñoaïn vaên trong baøi, töùc laø trong vaên baûn. Bôûi vì sao?

LPHT: - Vì noù coù söï lieân keát.

Gv: - Noù coù söï lieân keát. Nhö vaäy ôû ñoaïn vaên 18, theo em coù söï lieân keát aáy ñöôïc theå hieän ôû ñaâu?

Hs: - (Im laëng)

Gv: - Baïn naøo thaáy neø?

Hs: - (Moät soá em giô tay)

Gv: - Coâ môøi em.

Hs2: - Daï, thöa coâ, vaøo ñeâm tröôùc ngaøy khai tröôøng cuûa con.

Gv: - Khoâng. Coâ trích töø choã “Moät ngaøy kia…” thoâi. Em thaáy traïng ngöõ “moät ngaøy kia coøn

xa laém” cho em… Coâ môøi Ngoïc Hoøa.

Ngoïc Hoøa: - Thöa coâ, “baây giôø… ñeán vôùi con…”.

Gv: - Choã naøo ñaâu? Noùi to leân laïi duøm coâ.

Ngoïc Hoøa: - Baây giôø giaác nguû ñeán vôùi con nhö uoáng moät ly söõa, aên moät caùi keïo.

Gv: - AØ, nhö vaäy caâu naøy coù söï lieân keát vôùi caâu thöù nhaát ôû nhöõng töø ngöõ naøo? Ngoïc Hoøa noùi

luoân duøm coâ?

Ngoïc Hoøa: - Coøn baây giôø.

GV: - AØ, coøn baây giôø. Coâ caùm ôn lôùp phoù hoïc taäp. Ta thaáy caâu ñaàu tieân coù traïng ngöõ “moät

ngaøy kia”. Nhö vaäy “moät ngaøy kia coøn xa laém ngaøy ñoù con seõ bieát theá naøo laø khoâng nguû ñöôïc”.

Ñaõ noùi ñeán moät ngaøy kia, noùi ñeán töông lai thì noù phaûi so saùnh vôùi hieän taïi. Theá nhöng, ñoaïn

vaên ôû trang 18 coù töø ngöõ naøo chæ thôøi gian ôû hieän taïi khoâng?

Toùm laïi, coù theå thaáy raèng: neáu hoïc sinh tích cöïc tham gia giao tieáp, ñaùp öùng tích cöïc töøng

ñích caâu hoûi giaùo vieân ñöa ra vaø neáu trong giôø hoïc, giaùo vieân vaø hoïc sinh cuøng hôïp taùc xaây döïng

baøi giaûng vôùi thaùi ñoä coäng taùc giao tieáp thì baøi hoïc treân lôùp hoïc coù theå ñöa ñeán moät khung caûnh

giao tieáp hieäu quaû. Nghóa laø, khi ñoù caû giaùo vieân vaø hoïc sinh phaûi naém ñöôïc quy taéc töông taùc

hoäi thoaïi. Vôùi moät soá chieán löôïc maø chuùng toâi neâu treân, chuùng toâi tin raèng giaùo vieân coù theå

khuyeán khích tinh thaàn tích cöïc tham gia cuûa hoïc sinh vaøo baøi hoïc, ñaït ñöôïc muïc ñích baøi giaûng.

Maët khaùc, do ngöôøi ñaùp lôøi bieát laøm chuû tình huoáng, yù thöùc ñöôïc haønh ñoäng phaùt ngoân cuûa

mình neân khoâng khí cuoäc thoaïi trôû neân haøi hoøa, deã chòu.

Ví duï: xem (50)

Hs1: - EÂ, uûa buïng cuûa noù coù xeä hoân vaäy, Haèng?

Hs2: - Ñeå tao veõ con traâu cho maøy coi neø. Chôø chuùt nghen.

Hs1: - Veõ caùi hình, thaân noù ñöôïc roài.

Hs2: - Neø, caùi thaân noù neø. Ngoác. Ñoù thaáy chöa?

Hs1: - Chöa thaáy caùi buïng cuûa noù?

Hs2: - Caùi buïng cuûa noù ñaây neø. Chôø chuùt

Hs1: - Vöøa thoâi. Gioáng buïng maáy baø baàu quaù.

Vôùi phaùt ngoân hoài ñaùp giaùn tieáp “Ñeå tao veõ con traâu cho maøy coi. Chôø chuùt nghen.”, Hs2 ñaõ

kheùo leùo töø choái vieäc ñöa ra lôøi nhaän xeùt cuûa mình veà caùi buïng con traâu, coù theå vì caùc nguyeân

nhaân: 1) möùc ñoä “xeä” ñöôïc ñaùnh giaù theo tieâu chuaån naøo, 2) quan ñieåm ñaùnh giaù cuûa moãi ngöôøi

khoâng gioáng nhau, 3) khoâng muoán coù söï tranh caõi. Do ñoù, vôùi caùch traû lôøi cheäch ñieåm hoûi, Hs2

ñaõ chuû ñoäng taïo ra cuoäc thoaïi thoaùng, nheï nhaøng vaø gaàn guõi. Ñaây cuõng laø moät trong nhöõng ngheä

thuaät “bieát noùi lôøi töø choái” trong vaên hoùa giao tieáp cuûa ngöôøi Vieät.

(73)

Hs1: - Soá maáy?

Hs2: - Soá 0903231382133.

Hoaëc: ôû ví duï (32), (23)

(32)

Hs3: - Cuûa oâng naøo vaäy? Cuûa oâng naøo vaäy?

Hs2: - Cuûa oâng Nam.

Hs3: - OÂng Nam haû?

(23)

Hs3: - OÅng ñöa cho nhoû Tuù laøm gì?

Hs2: - OÅng ghi coi thaèng naøo trong ñoù chöûi theà.

Ba ñoaïn thoaïi (73), (32), (23) coù caáu truùc cuûa hoäi thoaïi haøi hoaø (kieåu1a). Caùc löôït lôøi hoài ñaùp

ôû ñaây ñeàu laø nhöõng haønh ñoäng ngoân ngöõ hoài ñaùp tích cöïc, ñaùp öùng ñuùng ñích vaø höùng thuù maø

Sp1 ñöa ra trong HÑDN. Nhö vaäy, nhöõng löôït lôøi hoài ñaùp tröïc tieáp ñöôïc thöïc hieän bôûi ngöôøi ñaùp

lôøi cho haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp cuûa ngöôøi hoûi thöôøng ñöa ñeán moät cuoäc thoaïi haøi hoaø. Nghóa laø,

noäi dung meänh ñeà cuûa nhöõng löôït lôøi naøy thöôøng mang nghóa töôøng minh theå hieän haønh ñoäng

xaùc tín, mieâu taû. Coøn nhö chuùng theå hieän haønh ñoäng phuû ñònh, choái boû maø haønh ñoäng naøy khieán

3.1.2. Cuoäc thoaïi baát haøi hoaø

ngöôøi hoûi töø boû ñích ñaõ neâu ra tröôùc ñoù thì nhöõng cuoäc thoaïi nhö theá thuoäc caáu truùc 1b.

Khoâng phaûi luùc naøo trong giao tieáp, ta cuõng chæ baét gaëp cuoäc thoaïi haøi hoøa, thoâng thuaän. Bôûi

“Chín ngöôøi möôøi yù”, daân gian ta vaãn thöôøng baûo vaäy, theá neân, môùi coù vieäc baát ñoàng quan ñieåm,

yù kieán… giöõa nhöõng ngöôøi tham gia giao tieáp. Nghóa laø, ñích cuûa caùc ñoái taùc laø khoâng ñoàng nhaát,

lôïi ích cuûa ngöôøi noùi (ngöôøi hoûi) vaø ngöôøi nghe (ngöôøi ñaùp) khoâng deã daøng töông hôïp: ñöa ñeán

cuoäc thoaïi baát hoøa.

Qua khaûo saùt, chuùng toâi nhaän thaáy haàu heát caùc cuoäc thoaïi maø caùc nhaân vaät ñoái thoaïi ñeàu laø

hoïc sinh vôùi nhau thì thöôøng laø kieåu cuoäc hoäi thoaïi baát hoøa. Trong caùc cuoäc thoaïi naøy, lôïi ích

cuûa caùc nhaân vaät ñoái thoaïi hoaëc khaùc nhau, hoaëc traùi ngöôïc nhau. Thaäm chí moãi nhaân vaät ñeàu

“böôùng bónh”, khoâng chòu nhöôïng boä.

Cuoäc thoaïi baát haøi hoaø coù nhaân nhöôïng

(74)

Hs2: - Thoâi, chôi keng, chôi keng…Tuø xì laïi. Dí nhoû naøy. Nhoû naøy chaïy nhanh laém neø.

Hs (nhoùm): - (cöôøi)

Hs2: - Chôi keng gì?

Hs1: - Keng cheát.

Hs2: - Thoâi, chôi keng cöùu ñi!

Hs1: - Thoâi keng cöùu bò ñöø laém.

Hs2: - Hoång daùm ñaâu! Keng cöùu hoång coù bò ñöø ñaâu!

Hs4: - Keng cöùu bò ñöø ñoù con.

Hs5: - Tui chaïy hoång coù ñöôïc.

Hs6: - Tao chôi vôùi coi. Cheát boû.

Hs1: - Roài, ñ.m.

Hs2: - Thoâi, keng cöùu haø?

Hs1: - Roài quyùnh Quyeân cho tao baây. Baây giôø baét ngöôøi naøo ñaùnh ngöôøi ñoù. Hoäi ñoàng quyùnh

Quyeân tröôùc.

Quyeân: - Chôi gì kyø. Gì baét quyùnh mình tao vaäy?

Hs: - Chia phe, chia phe.

Hs6: - Tao laáy boán ñöùa naøy cho?

Hs1: - Roài. Roài tao laáy 5 ngöôøi naøy.

Hs5: - Chôi, baïo löïc quaù haø.

Hs1: - Thoâi, vaäy ngoài… ngoài beân naøy neø. Ngoài nghæ giaûi lao, nghæ töï do.

Hs6: - Roài, ñ.m. Chaáp naêm tuïi baây luoân?

Hs5: - Roài.

Ñoaïn thoaïi (74) laø cuoäc hoäi thoaïi baát haøi hoaø. Lôïi ích cuûa caû hai nhaân vaät ñoái thoaïi traùi

ngöôïc nhau luùc ñaàu. Moãi nhaân vaät ñeàu ñöa ra yù kieán ñeå baûo veä ñích cuûa mình. Chæ khi ñeán phaùt

ngoân cuûa Hs5 “Tui chaïy hoång coù ñöôïc” thì daáu hieäu chaám döùt lôïi ích ôû caû hai, ñi ñeán ñích chung

cuûa cuoäc thoaïi môùi xuaát hieän. Ñích chung naøy theå hieän lôïi ích ñaõ ñöôïc nhöôïng boä cuûa moät trong

hai nhaân vaät, ñöa ñeán cuoäc thoaïi baát haøi hoøa coù nhaân nhöôïng (kieåu caáu truùc 2a,b).

3.1.2.1. Cuoäc thoaïi baát haøi hoaø khoâng nhaân nhöôïng

Ví duï: (65)

Hs2: - Caùi gì vaäy? Cuûa ai vaäy? Möôïn coi?

Hs1: - Trôøi ôi, aên caép!

Trong ñoaïn thoaïi naøy, caû hai löôït lôøi hoài ñaùp cuûa Hs2 ñeàu khoâng ñaùp ñuùng ñích vaø höùng thuù

cuûa Hs1, gaây traïng thaùi baát hoøa, böïc töùc. Nghóa laø, Hs1 trong traïng thaùi taâm lí ñang coøn bò “öùc”

vì Hs2 ñaõ khoâng cho möôïn maùy, Hs1 laïi coøn bò boài theâm moät “cuù giaùng” khaùc (thoâng tin phoûng

ñoaùn bò phuû ñònh laø khoâng ñuùng) töø Hs2 neân phaùt ngoân phaûn hoài: “Trôøi ôi, aên caép!” gaùn cho Hs2

laø hôïp vôùi taâm lí cuoäc thoaïi nhaèm truùt boû böïc töùc veà phía ngöôøi taùc ñoäng (Hs2) duø raèng Hs2

khoâng coù haønh ñoäng laáy caép. Do ñoù, cuoäc hoäi thoaïi ñi ñeán choã keát thuùc khoâng haøi hoaø, theo

höôùng tieâu cöïc.

Ngoaøi ra, cuoäc thoaïi ñi ñeán keát thuùc tieâu cöïc coøn do muïc ñích, yù ñoà giao tieáp cuûa ngöôøi ñaùp

lôøi. Ví duï ôû (33), phaùt ngoân hoài ñaùp “Im baây. OÅng chöûi baây giôø” cuûa Hs1 laø haønh ñoäng ñaùp giaùn

tieáp. Vôùi caùch traû lôøi naøy, Hs1 ñaõ laøm giaùn ñoaïn cuoäc thoaïi, gaây ra traïng thaùi maát höùng thuù ôû

caùc nhaân vaät tham gia giao tieáp.

Ví duï: (75)

(…)

Hs1: - Chôi choïi caàu hoâng?

Hieáu: - Hoång bieát. Ruû Sang chôi ñi. Ñi, ruû Sang ñoù!

Hs1: - Chôi choïi caàu hoân?

Hs3: - Hoâng.

Hs1: - Chôi ñi, baø ôi?

Hs3: - Hoâng. Coù caàu ñaâu (maø) chôi?

Hs1: - EÂ, Sang, chôi neùm caàu hoân?

Sang: - Hoâng. Coù traùi caàu maø chôi (caùi) gì?

Hs5: - Chôi. Coù caàu hoân?

Hs1: - Coù

Hs5: - Coù maáy traùi?

Hs1: - Coù chuïc traùi.

Hs5: - Chuïc traùi môùi sôï!

(76)

(…)

Hs2: - Thoâi chôi keng cöùu ñi. Keng cöùu chôi vui hôn ñoù.

Hs4: - Chôi keng cöùu. Keng ba chöõ.

Hs3: - EÂ…keng ba chöõ khoâng noùi baäy baï, noùi baäy baï laø baét lieàn.

Hs1: - EÂâ…ngöôøi naøy noùi I love you, coøn ngöôøi sau noùi chu ñít ra (cöôøi). Vaäy laø

ñöôïc nha!

Hs (nhoùm): - (cöôøi)

Hs (nhoùm): - Roài, roài.

Hs1: - Hay noùi traùi maêng cuït cuõng ñöôïc phaûi hoân?

Hs (nhoùm): - Yeah… saàm…

Hs1: - Thoâi, thoâi. Keng cöùu haø? Keng ba chöõ tao hoång bieát.

Hs2: - Keng cöùu coù quy luaät. Keng ba chöõ ñ… coù quy luaät.

Hs1: - ÖØ.

Hs3: - Thoâi keng boán chöõ. Heát chôi.

Hs4: - Möôøi chöõ ñi.

Hs5: - Möôøi chöõ. Ñ.m maøy veà chôùi vôùi maù maøy ñi.

Hs (nhoùm): - Yeah… (cöôøi).

Hs (nhoùm): - Yeah… saàm.

Lyù giaûi vaán ñeà naøy (cuoäc thoaïi baát haøi hoaø), theo chuùng toâi coù theå do nhöõng nguyeân nhaân

sau: 1) Ñaây laø cuoäc thoaïi khoâng coù ñeà taøi ñònh saün, 2) Caùc em ñang ôû ñoä tuoåi “töï khaúng ñònh

mình”, öa haùo thaéng, 3) Coù nhieàu ñoái taùc trong cuøng moät cuoäc thoaïi. Song, duø laø cuoäc thoaïi baát

hoøa nhöng caùc em vaãn yù thöùc dieãn ngoân trong moãi löôït lôøi mình taïo ra neân cuoäc thoaïi chöa ñi

ñeán choã tranh caõi, ñoái choïi gay gaét.

Nhö treân ñaõ trình baøy, cuoäc thoaïi naøo cuõng coù ñích. Ñeå ñaït ñöôïc ñích cuûa cuoäc thoaïi, caùc ñoái

taùc thöôøng ñöa ra nhöõng lyù leõ nhaèm daãn daét ngöôøi ñoái thoaïi ñeán moät keát luaän hay chaáp nhaän

moät keát luaän naøo ñaáy maø ngöôøi noùi muoán ñaït tôùi, nghóa laø, caùc ñoái taùc ñeàu phaûi vaän duïng chieán

3.2.. LÖÔÏT LÔØI HOÀI ÑAÙP THUOÄC HAØNH ÑOÄNG HOÛI TRÖÏC TIEÁP VÔÙI QUAN HEÄ LAÄP LUAÄN

thuaät laäp luaän.

Trong giao tieáp, baát kyø cuoäc thoaïi naøo (hoaëc ngaén hoaëc daøi) cuõng ñeàu coù söï lieân keát. Tính

lieân keát hình thöùc vaø tính maïch laïc veà noäi dung laø hai yeáu toá taïo neân tình huoáng thoáng nhaát cuûa

cuoäc thoaïi. “Trong khi xeùt maïch laïc cuûa caùc loaïi dieãn ngoân (cuoäc thoaïi, vaên baûn) caàn chuù yù raèng

baát keå theá naøo, caùc yù kieán taïo neân noäi dung cuûa tham thoaïi, cuûa caëp thoaïi, cuûa söï kieän lôøi noùi hay

cuûa toaøn cuoäc thoaïi cuõng ñeàu phaûi coù quan heä laäp luaän hoaëc ñoàng höôùng hoaëc nghòch höôùng” [3,

tr 375]. Khoâng coù dieãn ngoân naøo khoâng phaûi laø laäp luaän, laäp luaän ñoù hoaëc ñôn giaûn, hoaëc phöùc

hôïp. Laäp luaän coù maët khaép nôi, trong baát cöù dieãn ngoân naøo, ñaëc bieät trong caùc dieãn ngoân ñôøi

thöôøng. “Laäp luaän coù vaän ñoäng thì cuoäc thoaïi môùi khoâng daãm chaân taïi choã, môùi coù tính naêng

ñoäng” [3, tr. 159]

Caùc nhaø nghieân cöùu cuõng cho raèng: laäp luaän khoâng chæ xuaát hieän trong moät dieãn ngoân ñôn

thoaïi maø noù coøn coù theå naèm trong lôøi ñoái ñaùp qua laïi giöõa caùc nhaân vaät hoäi thoaïi vôùi nhau.

Nghóa laø, trong khi hoài ñaùp, laäp luaän luoân ñöôïc söû duïng vaø noù ñöôïc xem nhö laø moät chieán löôïc

giao tieáp cuûa caùc nhaân vaät hoäi thoaïi.

1. Caáu truùc laäp luaän kieåu: Lyù leõ + keát luaän

3.2.1. Löôït lôøi hoài ñaùp vôùi caáu truùc laäp luaän

Trong quaù trình khaûo saùt treân tö lieäu, chuùng toâi nhaän thaáy raèng, quan heä laäp luaän ñoàng höôùng

ñöôïc theå hieän phoå bieán trong hoaït ñoäng daïy - hoïc, nhaát laø trong caëp hoûi/ñaùp. ÔÛ ñoù, caùc löôït lôøi

hoài ñaùp cuûa caùc em hoïc sinh haàu heát ñeàu ñaùp öùng töøng ñích boä phaän của caâu hoûi maø giaùo vieân

ñöa ra. Ñoù laø nhöõng luaän cöù xaùc tín ñöa ñeán ñích chung cuûa cuoäc thoaïi (haøi hoøa), ñeán keát luaän

(yù ñoà, muïc ñích) baøi giaûng maø giaùo vieân muoán ñaït tôùi.

Ví duï: (77)

Coâ giaùo: - Coâ laëp laïi. Ñoïc cho coâ ñoaïn vaên töø “Buoåi mai hoâm aáy … Hoâm nay toâi ñi hoïc” vaø

cho coâ bieát taâm traïng, caûm giaùc cuûa nhaân vaät toâi trong caùi ngaøy ñaàu tieân toâi ñi hoïc? Taâm

traïng, caûm giaùc cuûa nhaân vaät toâi trong caùi ngaøy ñaàu tieân toâi ñi hoïc treân con ñöôøng aáy dieãn

ra nhö theá naøo?

Hs1: - (Giô tay).

Coâ: - Coâ môøi em ñoïc ñoaïn vaên duøm coâ.

Hs1: - (Ñoïc ñoaïn vaên).

(Giaùo vieân nhaéc hoïc sinh ñoïc to hôn)

Hs1: - (Ñoïc tieáp)

Coâ: - Roài em traû lôøi duøm coâ. Taâm traïng, caûm giaùc cuûa nhaân vaät toâi dieãn ra treân con ñöôøng ñi

hoïc nhö theá naøo?

Hs1: - Xung quanh toâi coù söï thay ñoåi.

Coâ: - AØ, caûnh vaät chung quanh toâi ñeàu coù söï thay ñoåi. Chuû yeáu laø caûnh vaät naøo? Ñaàu tieân nhaân

vaät toâi ñaõ nhìn thaáy caùi gì coù söï thay ñoåi?

Hs (moät soá): - (Giô tay)

Coâ: - Coâ môøi em.

Hs2: Con ñöôøng laøng.

Coâ: - AØ, con ñöôøng laøng. Con ñöôøng laøng aáy nhö theá naøo?

Hs2: - Con ñöôøng naøy toâi ñaõ quen ñi laïi laém laàn nhöng laàn naøy töï nhieân toâi thaáy laï.

Coâ: - AØ, ñuùng roài. Con ñöôøng laøng, caùi con maø toâi quen ñi laïi laém laàn nhöng laàn naøy töï nhieân

toâi thaáy laï. Vì sao nhaân vaät toâi coù caûm giaùc laï nhö theá?

Hs (moät soá): - (Giô tay)

Coâ: - Coâ môøi em.

Hs3: - Thöa coâ, vì loøng toâi ñang coù söï thay ñoåi lôùn: Hoâm nay toâi ñi hoïc.

Coâ: - AØ, ñuùng roài. Bôûi vì ngaøy hoâm nay “toâi” ñi hoïc.(…)

Ñeå höôùng hoïc sinh ñi ñeán muïc ñích baøi giaûng, giaùo vieân ñaõ ñaët ra moät heä thoáng caâu hoûi

phong phuù, bao goàm: caâu hoûi khaùi quaùt, caâu hoûi giaûi thích (gôïi môû), caâu hoûi nguyeân nhaân nhaèm

kích thích yeáu toá tích cöïc cuûa hoïc sinh trong hoïc taäp, ñoàng thôøi giuùp caùc em tieáp nhaän vaø thao

taùc tö duy moät caùch deã daøng. Veà phía ngöôøi ñoái thoaïi, caùc löôït lôøi hoài ñaùp cuûa Hs1 vaø Hs3 laø

nhöõng luaän cöù xaùc tin cho muïc ñích hoûi maø coâ giaùo ñöa ra (Taâm traïng, caûm giaùc cuûa nhaân vaät toâi

dieãn ra treân con ñöôøng ñi hoïc nhö theá naøo?). Coøn löôït lôøi hoài ñaùp cuûa Hs1 laø nhöõng luaän cöù taêng

cöôøng, boå sung cho luaän cöù cuûa Hs1, taïo thaønh moät chuoãi nhöõng luaän cöù “noùi coù saùch, maùch coù

chöùng” ñeå ñi ñeán keát luaän baøi giaûng cuûa coâ giaùo. Theo Nguyeãn Ñöùc Daân: ñoù chính laø phöông

2. Caáu truùc laäp luaän kieåu: Keát luaän + lyù leõ

phaùp duøng trích daãn ñeå laøm luaän cöù nhaèm taïo ra hieäu quaû ñích thöïc trong laäp luaän [9, tr. 246].

Trong hoaït ñoäng daïy – hoïc, giaûi thích laø moät trong nhöõng phöông phaùp gaây hieäu quaû ñích

thöïc trong laäp luaän. Nghóa laø, “töø moät söï kieän A xaûy ra, ngöôøi ta coù theå bình luaän, thanh minh,

giaûi thích nguyeân nhaân B daãn ñeán söï kieän A ñoù hoaëc giaûi thích haønh ñoäng A cuûa moät ai ñoù nhaèm

muïc ñích gì”. [9, tr 213]

(78)

Gv:- Coâ laëp laïi, taïi sao boá khoâng noùi thaúng, noùi tröïc tieáp vôùi En-ri-coâ maø laïi vieát thö cho En-

ri-coâ?

Hs: - (Giô tay).

Gv: - Coâ môøi em.

Hs1: - Thöa coâ, taïi vì boá cuûa En-ri-coâ muoán em nhôù maõi.

Gv: - Theá coøn nhöõng baïn khaùc? Taïi sao noù coù loãi khoâng goïi noù ñeán noùi thaúng cho noù nghe maø

laïi vieát thö cho noù?

Hs: - (Giô tay).

Gv: - Coâ môøi em.

Hs2: - (Traû lôøi nhoû, khoâng nghe roõ).

Gv: - Sao?

Hs2: - Thöa coâ, taïi boá ñi xa.

Gv: - Taïi boá ñi xa. Ñoù cuõng laø yù kieán. Theá coøn nhöõng baïn khaùc?

Hs: - (Giô tay).

Gv: - Coâ môøi em.

Hs3: - Thöa coâ, muoán gaây caûm xuùc vôùi ngöôøi con.

Vôùi caâu hoûi giaûi thích, giaùo vieân höôùng hoïc sinh ñöa ra nhöõng lôøi giaûi thích veà haønh ñoäng

vieát thö daïy con (En-ri-coâ) cuûa ngöôøi boá baèng töø ngöõ cuûa chính caùc em (coù theå, vì: boá muoán En-

ri-coâ nhôù maõi, boá ñi xa, boá muoán gaây caûm xuùc cho En-ri-coâ…). Chính nhôø nhöõng löôït lôøi hoài ñaùp

giaûi thích ña daïng, phong phuù cuûa caùc em hoïc sinh maø luaän ñeà giaùo vieân ñöa ra trôû neân haáp

daãn, khoâng khí cuoäc thoaïi sinh ñoäng haún leân.

Maët khaùc, caáu truùc laäp luaän kieåu: keát luaän + lyù leõ coøn ñöôïc theå hieän trong cuøng moät löôït lôøi

ñaùp coù hai tham thoaïi.

Ví duï: xem laïi (58)

Hs2: - Ñoù kìa. Noù luù ra kìa, phaûi hoân?

Hs1: - Leo ñi! Giôø heát choã mua roài.

Tieàn giaû ñònh cho phaùt ngoân hoài ñaùp cuûa Hs1 laø: 1) Coù moät traùi caàu bò vöôùng treân maùi hieân

phoøng baûo veä, 2) Hoïc sinh khoâng ñöôïc ra khoûi khuoân vieân tröôøng hoïc neáu khoâng coù pheùp, 3) Ñaõ

keát thuùc giôø hoïc chính khoùa, caên tin (cuûa tröôøng) ñoùng cöûa, 4) Caû nhoùm ñang mong coù traùi caàu

ñeå toå chöùc cuoäc chôi. Tieàn giaû ñònh treân ñaõ ñöa ñeán phaùt ngoân hoài ñaùp cuûa Hs1. Phaùt ngoân naøy

coù hai tham thoaïi: 1) Haønh ñoäng ñieàu khieån yeâu caàu: Leo ñi! (keát luaän), 2) Haønh ñoäng trình baøy

giaûi thích: Giôø heát choã mua roài. (lyù leõ). Tham thoaïi hoài ñaùp 1 cuûa Hs1 haøm nghóa khaúng ñònh coù

moät traùi caàu vöôùng treân maùi hieân (haøm yù naøy khoâng ñöôïc noùi ra trong phaùt ngoân cuûa Hs2); Hs1

ñeà nghò Hs2 treøo leân maùi hieân laáy caàu, chæ coù theá caû boïn môùi coù caàu chôi troø.

Coøn ñoái vôùi nhöõng cuoäc thoaïi mang tính chaát ñoái thoaïi thoâng thöôøng kieåu: hoûi veà thôøi gian

(Maáy giôø roài?), hoûi veà soá löôïng, soá thöù töï (Baùnh trung thu mua nhieâu? Soá maáy?)…, chuùng toâi

nhaän thaáy: caû ngöôøi hoûi vaø ngöôøi ñaùp ñeàu söû duïng phaùt ngoân tænh löôïc ñeå giao tieáp. Ñoù laø hieän

3. Caáu truùc laäp luaän kieåu: Lyù leõ haøm aån + keát luaän haøm aån

töôïng khaù phoå bieán trong giao tieáp ngoân ngöõ ñôøi thöôøng cuûa ngöôøi Vieät.

Ñoái vôùi nhöõng cuoäc hoäi thoaïi ña thoaïi, cuoäc thoaïi giao tieáp ñôøi thöôøng, ñeà taøi giao tieáp

thöôøng khoâng chæ coù moät maø laø nhieàu hôn moät. Nghóa laø, ôû ñoù luoân coù söï luaân chuyeån veà ñeà taøi.

Vaø quaù trình laäp luaän coù theå coù söï thay ñoåi ñeå töông hôïp vôùi noäi dung ñeà taøi. Noùi khaùc hôn,

nhöõng cuoäc thoaïi nhö theá thöôøng coù nhieàu kieåu caáu truùc laäp luaän.

Trôû laïi ví duï (75), ta nhaän thaáy, noäi dung cuoäc thoaïi naøy noùi veà vieäc Hs1 ruû caùc baïn chôi choïi

caàu. YÙ hoûi naøy ñöôïc Hs1 theå hieän baèng phaùt ngoân hoûi tænh löôïc chuû ngöõ «Chôi choïi caàu hoân ?».

Caáu truùc laäp luaän cuûa caâu naøy coù theå moâ taû nhö sau:

Hieáu: Khoâng bieát chôi choïi caàu neân khoâng chôi.

(Caáu truùc nhaân quaû : (vì… neân… )

Hs3: Bieát chôi choïi caàu, nhöng khoâng muoán chôi.

(Caáu truùc töông phaûn: nhöng)

Hs3: Khoâng chôi, vì coù caàu ñaâu maø chôi.

(Caáu truùc phuû ñònh : Khoâng/Coù… ñaâu (maø)…)

Sang: Khoâng chôi, vì coù moät traùi caàu (sao) maø chôi.

(Caáu truùc nghi vaán : Coù… sao maø… ?)

Hs5: Ñoàng yù chôi nhöng phaûi coù caàu môùi chôi.

(Caáu truùc hoûi ñieàu kieän : Coù… khoâng)

Ñeán ñaây, cuoäc thoaïi ñoät ngoät coù söï chuyeån höôùng laäp luaän. Luùc naøy, Hs1 ñang trong taâm

traïng möøng rôõ (vì coù baïn ñoàng yù chôi), ñieàu naøy ñöôïc dieãn ñaït baèng phaùt ngoân tænh löôïc ngaén

goïn: Coù. Tuy nhieân cuoäc thoaïi ñaõ khoâng ñi ñeán ñích nhö mong muoán cuûa Hs1. Bôûi leõ, vôùi phaùt

ngoân hoûi «Coù maáy traùi (caàu)?» cuûa Hs5, Hs1 ñaõ ñoaùn ñònh ñöôïc haøm yù trong phaùt ngoân hoûi cuûa

Hs5: hoûi ñeå maø hoûi chöù khoâng chôi (vì Hs5 thöøa bieát Hs1 chæ coù duy nhaát moät traùi caàu). Do ñoù,

phaùt ngoân hoài ñaùp cuûa Hs1: «Coù chuïc traùi» laø caùch noùi phoùng ñaïi, «noùi cho haû töùc, haû giaän»,

ñoàng thôøi cuõng theå hieän haøm yù: Tôùù coùc caàn chôi caàu nöõa ?. Vì theá, cuoäc thoaïi naøy bò ngaét ñoaïn,

coù keát thuùc theo höôùng tieâu cöïc, baát haøi hoøa.

Treân ñaây, böôùc ñaàu chuùng toâi ñaõ trình baøy moät soá caáu truùc laäp luaän cuûa löôït lôøi hoài ñaùp do

kieåu hoûi qui ñònh chi phoái. Ngoaøi ra, phaùt ngoân hoài ñaùp cuûa ngöôøi ñaùp lôøi coøn chòu aûnh höôûng

cuûa yeáu toá hoaøn caûnh, taâm lyù.

3.2.2. Hoaøn caûnh, taâm lyù aûnh höôûng ñeán caáu truùc laäp luaän cuûa lôøi ñaùp

Ngoaøi kieåu hoûi qui ñònh chi phoái caáu truùc laäp luaän cuûa lôøi ñaùp, trong quaù trình nghieân cöùu,

chuùng toâi cuõng nhaän thaáy raèng caáu truùc cuûa lôøi ñaùp coøn chòu söï taùc ñoäng, aûnh höôûng cuûa hoaøn

caûnh, taâm lyù. Bôûi theo Nguyeãn Ñöùc Daân, trong hoäi thoaïi giao tieáp «lyù leõ», «trieát lyù» cuûa moãi caù

nhaân moãi khaùc, moãi hoaøn caûnh moãi khaùc, khoâng luoân luoân baét buoäc ai cuõng phaûi gioáng ai [9, tr.

191].

Thöïc teá cho thaáy raèng, khi giao tieáp, do söï taùc ñoäng cuûa hoaøn caûnh, cuûa taâm lyù nhaân vaät hoäi

thoaïi maø ngöôøi ñaùp lôøi khi ñöùng tröôùc caâu hoûi ñaët ra hoaëc coù theå ñaùp khoâng ñuùng ñieåm hoûi, hoaëc

ñaùp leäch/ xa/ sai ñieåm hoûi. Chaúng haïn ôû ví duï (47), ngöôøi ñaùp lôøi ñaõ khoâng ñaùp ñuùng ñieåm hoûi

xeä/ khoâng xeä cuûa ngöôøi hoûi maø ñaùp leäch ñieåm hoûi. Nguyeân nhaân khoâng theå loaïi tröø laø do taâm lyù

öa haøi hoøa, khoâng thích tranh caõi cuûa ngöôøi ñaùp ñoái vôùi ngöôøi hoûi. Tuy nhieân, ôû ví duï (64)

Haø: - Ai bò vaäy?

Hs1: - Hoâng quyø xuoáng haû?

Haø : - Ba chöõ haø.

ta thaáy, leõ ra Haø phaûi traû lôøi moät caùch ñaày ñuû, roõ raøng : Tôù khoâng quyø vì tôù thöïc hieän ñuùng ñieàu

kieän, nguyeân taéc khi chôi troø (chôi keng). Song, Haø ñaõ ñaùp xa ñieåm hoûi «Ba chöõ haø» nhaèm

khaúng ñònh, thanh minh cho haønh ñoäng khoâng «quyø» cuûa mình (vì Haø ñaõ khoâng phaïm quy).

Coøn ôû ví duï (33), sôû dó Hs1 ñaõ hoài ñaùp baèng haønh ñoäng caàu khieán « Im baây. OÅng chöûi giôø. »

laø do söï taùc ñoäng cuûa ngöõ caûnh : khi thaày ñöa maùy ñaõ keøm theo lôøi doïa: Laáy ra, tui baét tui phaït.

Caùch traû lôøi naøy laø keá hoaõn binh ñeå che laáp haønh ñoäng khaùc: khoâng ñöôïc noùi gì (duø coù theå noäi

dung traû lôøi ñaõ ñöôïc ñònh hình trong neáp nghó cuûa Hs1 tröôùc ñoù) khi thaày coøn hieän dieän ; vaø tôù seõ

traû lôøi khi thaày ñi khoûi. Ñaây coøn goïi laø caëp thoaïi cheâm xen keùo daøi tình theá cuoäc thoaïi chính maø

chuùng ta vaãn thöôøng baét gaëp trong giao tieáp hoäi thoaïi. Chæ ñeán phaùt ngoân. «OÅng ñöa tao maùy

MP3 maøy» thì Hs1 môùi thöïc söï ñaùp ñuùng noäi dung maø Hs2 muoán bieát.

3.2.3. Laäp luaän aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa hoäi thoaïi

Trong hoäi thoaïi, quaù trình trieån khai chuû ñeà laø quaù trình xung ñoät giöõa laäp luaän vaø phaûn laäp

luaän. Caùc nhaân vaät tham gia hoäi thoaïi thoâng qua caùc löôït lôøi theå hieän söï vaän duïng laäp luaän ñeå

phaùt trieån cuoäc thoaïi. Nhôø theá löôït lôøi vaän ñoäng trong hoäi thoaïi, ñoàng thôøi söï phaùt trieån cuûa hoäi

thoaïi chòu söï taùc ñoäng cuûa caùc qui taéc, caáu truùc cuûa löôït lôøi. Cho neân, nghieân cöùu söï phaùt trieån

cuoäc thoaïi, theo chuùng toâi, cuõng chính laø nghieân cöùu löôït lôøi ñoái ñaùp qua laïi cuûa caùc nhaân vaät

giao tieáp, cuõng chính laø nghieân cöùu laäp luaän trong haønh ñoäng hoài ñaùp hoaëc trieån khai ñeà taøi,

3.3. LÖÔÏT LÔØI HOÀI ÑAÙP THUOÄC HAØNH ÑOÄNG HOÛI TRÖÏC TIEÁP VAØ PHEÙP LÒCH SÖÏ

hoaëc hoaõn hay chuyeån ñeà taøi ñang giao tieáp.

Tröôùc khi ñi vaøo khaûo cöùu löôït lôøi hoài ñaùp thuoäc haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp vaø pheùp lòch söï,

chuùng toâi muoán nhaán maïnh raèng möùc ñoä lòch söï cuûa moät phaùt ngoân bò chi phoái bôûi nhieàu yeáu toá

nhö: vò theá giao tieáp, moái quan heä thaân/sô hay caùc phöông tieän bieåu hieän tính lòch söï nhö: töø

xöng hoâ (tao, maøy, anh, chò…), caùc tieåu töø tính thaùi (aø, ö, hôû, nhæ…), caùc quaùn ngöõ (coù leõ, chaéc…),

tieáng chöûi (ñ.m, m…, ñ…), ngoaøi ra coù theå keå ñeán moät soá chieán löôïc aûnh höôûng ñeán yeáu toá lòch söï

nhö: chieán löôïc raøo ñoùn, chieán löôïc phoùng ñaïi, taêng cöôøng. Giöõa caùc yeáu toá naøy bao giôø cuõng coù

moái quan heä qua laïi vôùi nhau. Do tính phöùc taïp cuûa vaán ñeà neân chuùng toâi khoâng nghieân cöùu möùc

ñoä vi moâ maø chæ xem moät caùch khaùi quaùt möùc ñoä aûnh höôûng cuûa moät soá yeáu toá leân saéc thaùi lòch

söï trong phaùt ngoân hoài ñaùp thuoäc haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp cuûa hoïc sinh.

Maët khaùc, cuõng caàn noùi theâm raèng : trong giao tieáp tieáng Vieät, ngöôøi Vieät cuõng duøng ngöõ

ñieäu nhö laø moät yeáu toá ñeå theå hieän tính lòch söï. Tuøy theo caùch theå hieän ngöõ ñieäu khi noùi maø

chuùng ta coù ñöôïc nhöõng phaùt ngoân hoài ñaùp vôùi möùc ñoä lòch söï khaùc nhau. Tuy nhieân, trong vaên

luaän naøy, chuùng toâi chæ xem xeùt ngöõ ñieäu nhö laø moät phöông tieän hoã trôï ñi keøm vôùi caùc phöông

3.3.1. Caùc kieåu hoài ñaùp vaø pheùp lòch söï

thöùc khaùc trong vieäc theå hieän tính lòch söï.

Lieân quan ñeán taát caû caùc kieåu hoài ñaùp noùi treân laø thang ñoä lòch söï. Cuõng nhö nhieàu nhaø

nghieân cöùu, chuùng toâi coâng nhaän moät thang ñoä lòch söï goàm 3 möùc cô baûn: lòch söï, trung hoaø vaø

khoâng lòch söï. Töông öùng vôùi 3 möùc ñoä naøy, ta cuõng coù ba kieåu hoài ñaùp: hoài ñaùp lòch söï, hoài ñaùp

3.3.2. Caùc phöông tieän bieåu hieän lòch söï trong löôït lôøi hoài ñaùp

vôùi möùc trung hoaø vaø hoài ñaùp khoâng lòch söï.

Qua khaûo cöùu tö lieäu, chuùng toâi nhaän thaáy coù moät soá phöông tieän theå hieän caùc möùc ñoä lòch söï

thuoäc haønh ñoäng hoài ñaùp cho haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp maø caùc em hoïc sinh thöôøng söû duïng nhö

sau:

3.3.2.1. Töø xöng hoâ

Chuùng toâi nghó raèng, ñeå ñaùnh giaù moät haønh ñoäng hoài ñaùp laø lòch söï/ khoâng lòch söï phaûi döïa

vaøo hieäu löïc taïo ñöôïc hoaø khí/ khoâng hoaø khí hoäi thoaïi cuûa noù. Lieân quan ñeán ñieàu naøy, tröôùc

tieân phaûi keå ñeán vai giao tieáp. Khaû naêng öùng xöû vai giao tieáp cuûa caùc nhaân vaät hoäi thoaïi laø moät

trong nhöõng nhaân toá ñoùng vai troø chuû ñaïo aûnh höôûng ñeán pheùp lòch söï. Noùi caùch khaùc, chính vai

giao tieáp vaø moái quan heä giöõa chuùng laø moät trong nhöõng taùc nhaân ñaùnh giaù lôøi noùi lòch söï/ khoâng

lòch söï. Treân cô sôû vai giao tieáp, môû ñaàu cuoäc thoaïi, ñeå nhöõng giaây phuùt ban ñaàu tieáp xuùc traùnh

ñöôïc söï bôõ ngôõ, sai soùt, taïo ñöôïc khoâng khí thaân maät trong giao tieáp, ngöôøi noùi vaø ngöôøi nghe

thöôøng hình thaønh trong tö duy cuûa mình nhöõng caùch xöng hoâ sao cho phuø hôïp vôùi ngöôøi ñoái

thoaïi; töø ñoù, xaây döïng moät tieàn ñeà ñeå ñöa cuoäc thoaïi ñeán ñöôïc ñích maø caû hai phía ñaõ ñònh

tröôùc.

Voán coi troïng giao tieáp cho neân ngöôøi Vieät raát thích giao tieáp. Trong giao tieáp, ngöôøi Vieät

bao giôø cuõng chuù troïng ñeán caùch xöng hoâ, bôûi leõ xöng hoâ ñöôïc coi laø moät yeáu toá ñeå ñaùnh giaù

khaû naêng öùng xöû vaø trình ñoä vaên hoùa cuûa moät ngöôøi. Cuõng thoâng qua caùch xöng hoâ maø tình caûm

vaø moái quan heä cuûa nhöõng ngöôøi tham gia giao tieáp ñöôïc theå hieän khaù roõ neùt.

Tieáng Vieät coù heä thoáng töø xöng hoâ ña daïng vaø phong phuù. Tuøy theo vò theá xaõ hoäi, tuoåi taùc,

giôùi tính… cuûa nhöõng ngöôøi tham gia quaù trình giao tieáp maø ngöôøi noùi choïn caùch xöng hoâ töông

xöùng. Neáu xöng hoâ khoâng thích hôïp, ngöôøi noùi seõ bò ñaùnh giaù laø noùi naêng “voâ pheùp”, “hoãn haøo”.

Töø nhu caàu ñoù, ngöôøi noùi ñaëc bieät laø ngöôøi ñaùp lôøi luoân phaûi chuù yù löïa choïn töø xöng hoâ khi noùi

ñeå ñaûm baûo tính töï nhieân, chaân thaønh vaø lòch söï cho lôøi noùi cuûa mình.

Khi nghieân cöùu tö lieäu, chuùng toâi nhaän thaáy, nhöõng cuoäc thoaïi dieãn ra giöõa caùc em hoïc sinh

vôùi nhau thöôøng laø nhöõng cuoäc thoaïi khoâng mang tính quy thöùc. Do vaäy, caùc töø xöng hoâ maø caùc

em söû duïng phoå bieán khi ñoái thoaïi: maøy/ tao, baø/ tui, ba/ con…

Ví duï: (61)

Hs1 : - Hoång coù tieàn noù löôïm kìa?

Hs2 : - Gì?

Hs1 : - Naõy tao môùi rôùt xuoáng noù löôïm.

Hs2 : - Ai?

Hs1 : - Ñoù

Hs2 : - Böôi raùc oång löôïm haû ?

Hs1 : - ÖØ, ai rôùt oång löôïm ñoù ba.

Hs3 : - ÖØ rôùt xuoáng phaûi löôïm thoâi.

Hs1 : - Rôùt xuoáng caùi…

Hs3 : - Ñôøi tao coù nhieâu ñoù maø. Laáy ñi mua ñi. Ngoaøi coù baùn hoân ?

Hs1 : - Coù.

Cuoäc thoaïi naøy, caùc vai xaõ hoäi ñeàu laø nhöõng hoïc sinh (ngang vai nhau). Ngoân ngöõ maø caùc em

söû duïng raát töï nhieân, lôøi leõ xöng hoâ khoâng quy caùch: noù, tao, oång, ba… taïo khoâng khí thaân maät,

gaàn guõi, hôi coù veû suoàng saõ. Ñaây laø moät ñaëc tính vaên hoaù cuûa ngöôøi Vieät: côûi môû, töï nhieân,

khoâng giaáu gieám nhaát laø khi thaáy mình ñang ôû trong phaïm vi coäng ñoàng thaân thuoäc.

Töø nguyeân taéc “xöng khieâm, hoâ toân”, ngöôøi Vieät, nhìn chung, bao giôø cuõng "ñeä" ngöôøi khaùc

leân baäc treân mình. Qua haønh vi xöng goïi, ñöùc tính “kính treân nhöôøng döôùi” trong ñaïo ñöùc cuûa

ngöôøi Vieät ñöôïc theå hieän raát roõ.

(79)

Hs2: - Böôi raùc oång löôïm haû?

Hs1: - ÖØ, ai rôùt oång löôïm ñoù ba.

Tuy nhieân, theo khaûo saùt cuûa chuùng toâi, trong giao tieáp hoäi thoaïi giöõa caùc em hoïc sinh vôùi

nhau, coù nhöõng khi caùc em ñaõ khoâng ñeä baïn leân baäc treân mình, ngöôïc laïi thaäm chí coøn “haï beä”

ñoái töôïng.

Ví duï: (80)

Hs (khaùc): - Ñ.m, chôi gì vaäy?

Hs1: - Chôi dí vui laém con.

Hs2 : - Ñieän thoaïi phaûi hoâng ?

Hs1 : - Ai bieát.

Hs2 : - Maùy thu aâm ?

Hs3 : - Maùy thu aâm ñoù con.

Caùch xöng hoâ aáy xuaát hieän khi ñuøa côït, boâng lôn. Coù theå noùi caùch xöng hoâ naøy hieän nay

ñöôïc duøng khaù phoå bieán, nhaát laø trong giôùi hoïc sinh.

Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, chuùng ta quan taâm tröôùc heát ñeán vaán ñeà xöng goïi. Böôùc vaøo lôùp

Moät, töø giaõ caùch xöng goïi coâ – chaùu ñoái vôùi coâ giaùo, daàn böôùc sang caùc lôùp treân cuûa baäc tieåu

hoïc, vieäc xöng goïi thaày troø caøng trôû neân ñaëc bieät quan troïng, caùc em baét ñaàu yù thöùc veà vieäc naøy.

Leân trung hoïc (trung hoïc cô sôû) vieäc xöng hoâ ñöôïc caùc em yù thöùc raát roõ. Tö lieäu khaûo saùt cho

thaáy hoïc sinh goïi thaày giaùo, coâ giaùo baèng thaày coâ vaø töï xöng baèng «em» chöù khoâng laø «con» nhö

ôû tieåu hoïc.

Ví duï: (81)

Hs1 : - Giöõ caùi naøy, haû thaày ?

Thaày : - ÔØ

Hs2 : - Ñaây, em giöõ cho thaày

Thaày : - (ñöa maùy). Boû tuùi ñi.

Hs1 : - (Caàm laáy maùy). Ñi ñi ñi !

Hay: ôû ví duï (14)

Ñoaïn thoaïi sau ñaây dieãn ra giöõa coâ giaùo vaø moät nhoùm hoïc sinh

Hs (nhoùm): - Coâ… coâ… coâ…

Gv: - Lôùp tröôûng ñaâu roài?

Hs (nhoùm): - Lôùp tröôûng… lôùp tröôûng…

Hs1 : - Coâ… Coâ ñeïp gheâ.

Gv : - Laøm baøi sao roài?

Hs (moät soá) : - Daï ñöôïc coâ.

Gv :- Coi ñoù. Vöøa aên vöøa uoáng.

Hs (nhoùm) : - (cöôøi)

Gv : - Nay laøm baøi ñöôïc hoân?

Hs1 : - Ñöôïc, coâ. Lôùp tröôûng daïy ñoù.

Hs3 (vôùi caùc baïn) : - Thoâi, tao… chæ chöù boä.

Gv :- Thi coù hai moân. Ñuùng hoân?

Hs (nhoùm) : - Daï.

Gv: - Ñeà vaên cho gì vaäy?

Hs1 : - “Nhieãu ñieàu phuû laáy giaù göông

Ngöôøi trong moät nöôùc phaûi thöông nhau cuøng”

Hs4 : - Thöa coâ, coâ cho em 6 ñieåm.

Gv : - (Nhìn em hoïc sinh, im laëng)

Hs (nhoùm) : - Ô … ô … (cöôøi, em hoïc sinh vöøa noùi)

Hs4 : - Böõa laøm trong taäp noäp, coâ cho 6 ñieåm chöù boä.

Gv : - (Im laëng moät luùc). Laùt lôùp tröôûng xuoáng döôùi gaëp coâ nha. Laáy maáy baøi kieåm tra.

Hs1 : - Ye … coâ. Baøi thi, haû coâ. Coâ chaám baøi deã deã chuùt nha coâ. Ñöøng chaám aùc quaù. (cöôøi).

(…)

Theo Ñaøo Thaûn “döôøng nhö caëp xöng goïi thaày/ coâ – con chæ daønh cho löùa tuoåi maãu giaùo vaø

hoïc sinh ôû lôùp döôùi” [68]. Tuy nhieân töø tö lieäu khaûo saùt, chuùng toâi nhaän thaáy raèng beân caïnh

caùch xöng goïi theo söï phaân caáp baäc hoïc, vieäc söû duïng caëp xöng goïi phaàn lôùn coøn chòu söï aûnh

höôûng tröïc tieáp cuûa quan heä tuoåi taùc, ñòa phöông. Chaúng haïn: ôûÛ tröôøng phoå thoâng (khu vöïc mieàn

Nam), moät giaùo vieân ñöùng tuoåi thöôøng goïi hoïc sinh baèng con hôn laø em so vôùi moät giaùo vieân treû

môùi vaøo ngheà.

Cuõng töø thöïc teá giao tieáp, qua caùc giôø hoïc chính khoaù, ta coù theå thaáy caùch xöng goïi naøy

khoâng ñôn ñieäu, maø ñöôïc theå hieän ña daïng hôn nhieàu. Laø ngöôøi thaày luoân luoân giöõ vai troø ñònh

höôùng, ñieàu khieån cuoäc thoaïi, daãn daét cuoäc thoaïi, chuû ñoäng phaùt vaán, ñoäng vieân khuyeán khích

hoïc sinh tham gia goùp yù xaây döïng noäi dung baøi hoïc, ñieàu haønh coâng vieäc vaø xöû lyù moïi tình

huoáng cuûa tieát hoïc, giaùo vieân phaûi thöôøng xuyeân chuyeån ñoåi caùch xöng goïi sao cho phuø hôïp vôùi

töøng tröôøng hôïp cuï theå, tuøy theo duïng yù chieán löôïc trong hoäi thoaïi.

- Khi ñoái thoaïi tröïc tieáp vôùi töøng hoïc sinh: con, em, em Khaûi Chaùnh (teân), Nhaät Hieäp (teân),

lôùp tröôûng, lôùp phoù hoïc taäp (chöùc vuï).

- Khi ñoái thoaïi vôùi nhoùm hoaëc toaøn theå: caùc con, caùc em, caû lôùp, ta, chuùng ta

- Khi goïi phieám chæ: con naøo, em naøo, baïn naøo.

Gv : - (…). Nhôø coù söï lieân keát veà hình thöùc maø giöõa caùc caâu vôùi nhau môùi coù söï lieân keát

veà nghóa. Noùi toùm laïi, em hieåu lieân keát laø gì em, Khaûi Chaùnh?

Khaùi Chaùnh : - (ñöùng daäy)

Gv : - Em hieåu lieân keát laø gì vaäy?

Khaûi Chaùnh : (Im laëng)

Gv : - Xem ghi nhôù trang 18.

Khaûi Chaùnh : - Lieân keát laø moät trong nhöõng tính chaát quan troïng cuûa vaên baûn (…)

Gv : - Nhö vaäy, trong vaên baûn caàn phaûi coù söï lieân keát thì khi ñoïc vaên baûn ñoù ta môùi

hieåu ñöôïc, ñuùng chöa? Do ñoù, lieân keát laø moät trong nhöõng tính chaát quan troïng cuûa vaên

baûn. Roài caâu thöù hai: Ñeå vaên baûn coù tính lieân keát thì ngöôøi vieát phaûi laøm nhö theá naøo?

Hs : - (Giô tay)

Gv : - Coâ môøi em.

Hs2 : - Thöa coâ, ñeå vaên baûn coù tính lieân ngöôøi noùi (vieát) phaûi thoáng nhaát gaén boù chaët

cheõ vôùi nhau…

Gv : - Roài, coâ caùm ôn. Nhö vaäy, ñeå vaên baûn coù tính lieân keát thì ngöôøi vieát ñaàu tieân, khi

vieát thì phaûi gaén keát noäi dung nghóa cuûa töøng caâu moät laïi vôùi nhau. Töùc laø em ñang vieát

veà noäi dung gì thì taát caû nhöõng caâu coøn laïi cuõng ñeàu höôùng veà noäi dung trong ñoaïn…

Thì vaên baûn aáy môùi ñaït hieäu quaû.

Ví duï: (82)

(83)

Sau khi mieâu taû hình daùng con traâu, caùc con seõ phaûi sinh hoaït con traâu. Con traâu trong

ngheà laøm ruoäng thì noù nhöõng vieäc gì? Baâây giôø con traâu

Hs (ñoàng thanh): - Caøy, böøa, keùo.

Gv : - Traâu coøn duøng laøm gì nöõa con?

trong vieäc laøm ruoäng, con traâu noù laøm nhöõng coâng vieäc gì?

Chôû.

Vôùi caùch xöng hoâ nhö theá, moät maët giaùo vieân ñaõ taïo ra khoâng khí lôùp hoïc thoaùng, côûi môû,

nheï nhaøng vaø gaàn guõi, giuùp caùc em caûm thaáy tieát hoïc khoâng bò goø boù, caêng thaúng vaø phöùc taïp;

maët khaùc, giaùo vieân cuõng theå hieän mình khoâng chæ laø ngöôøi thaày chuyeân truyeàn ñaït kieán thöùc maø

coøn laø baäc cha meï, hay ngöôøi anh, ngöôøi chò, thaäm chí coøn laø ngöôøi baïn giöõa caùc em, chan hoøa

vôùi caùc em, cuøng caùc em tieán haønh moïi hoaït ñoäng hoïc taäp chung treân lôùp, döôùi moïi hình thöùc

giao tieáp.

3.3.3.2. Hình thöùc thöa baåm

Veà phía hoïc sinh, môû ñaàu lôøi noùi ñoái vôùi giaùo vieân, coøn phaûi coù söï thöa baåm. Thöa baåm laø

hình thöùc giao tieáp xin pheùp noùi (traû lôøi / ñaùp), laø moät thoùi quen trong nghi thöùc giao tieáp ñeå baøy

toû thaùi ñoä kính troïng ñoái vôùi ngöôøi nghe. Trong ñoù thöa laø töø ñöôïc duøng roäng raõi hôn ñoái vôùi

nhöõng quan heä vai treân haøng treân ñöôïc toân troïng. Noùi chung, hoïc sinh duøng töø thöa ñoái vôùi thaày

coâ giaùo. Vôùi hoïc sinh tieåu hoïc khi ôû treân lôùp, döôøng nhö theo moät söï quy ñònh nhaát loaït, töø thöa

bao giôø cuõng ñöôïc duøng keøm theo töø xöng hoâ con/ em ñöùng lieàn ngay tröôùc. Coøn ñoái vôùi hoïc sinh

trung hoïc thì töø thöa (thöa thaày/ thöa coâ) ñöôïc duøng ñeå toû thaùi ñoä leã pheùp khi hoài ñaùp. Ñoàng

thôøi, ñoái vôùi caùc hoïc sinh naøy ôû ñòa baøn phía Nam, trong cuoái lôøi thöa khi gaëp töø “aï”, nhö ôû khu

vöïc phía Baéc.

Löôït lôøi cuûa hoïc sinh treân lôùp chuû yeáu laø löôït lôøi hoài ñaùp laïi caùc caâu hoûi cuûa giaùo vieân.

Thoâng thöôøng nhöõng caâu hoûi ñöôïc ñaët ra khaù ñôn giaûn, khoâng phöùc taïp, neân caùc em chæ caàn traû

lôøi moät caùch ngaén goïn, ñuùng vaøo ñieåm hoûi, boû qua vieäc nhaéc laïi veá caâu hoûi. Ñieàu naøy ñaõ vaø

ñang trôû thaønh xu höôùng chung trong hoaït ñoäng daïy hoïc ôû tröôøng phoå thoâng. Khi ñoù, nhöõng kieåu

traû lôøi nhö treân coù theå bò coi laø cuït luûn, thieáu leã ñoä trong khi yeâu caàu cuûa giaùo vieân laø “traû lôøi

ñaày ñuû”, khoâng cho pheùp tænh löôïc thaønh phaàn.

Ví duï: (84)

Cô giáo : - Cô lặp lại. Đọc cho cô đoạn văn từ “Buổi mai hôm ấy … hôm nay tôi đi học” và cho

cô biết tâm trạng, cảm giác của nhân vật tôi trong cái ngày đầu tiên tôi đi học? Tâm trạng, cảm

giác của nhân vật tôi trong cái ngày đầu tiên tôi đi học trên con đường ấy diễn ra như thế nào?

Hs1 : - (Giơ tay).

Cô : - Cô mời em đọc đoạn văn dùm cô

Hs1 : - (Đọc đoạn văn )

(Giáo viên nhắc học sinh đọc to hơn)

Hs1 : - (Đọc tiếp )

Cô : - Rồi, em trả lời dùm cô. Tâm trạng, cảm giác của nhân vật tôi diễn ra trên con đường đi

học như thế nào?

Hs1 : - Xung quanh tôi có sự thay đổi.

Cô : - À, cảnh vật chung quanh tôi đều có sự thay đổi. Chủ yếu là cảnh vật nào? Đầu tiên nhân

vật tôi đã nhìn thấy cái gì có sự thay đổi?

Hs (một số) : - ( Giơ tay )

Cô : - Cô mời em.

Hs2 : - Con đường làng.

Cô : - À, con đường làng. Con đường làng ấy như thế nào?

Hs2 : - Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần nhưng lần này tự nhiên tôi thấy lạ.

Cô : - À, đúng rồi. Con đường làng, cái con đường mà tôi quen đi lại lắm lần nhưng tự nhiên

hôm nay tôi thấy lạ. Vì sao nhân vật tôi có cảm giác lạ như thế?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs3 : - Thưa cô, vì lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: Hôm nay tôi đi học.

Cô : - À, đúng rồi. Bởi vì ngày hôm nay “ tôi” đi học.(…)

( Văn học 8, 2’57’’)

Ví duï treân coù boán löôït lôøi hoài ñaùp cuûa caùc hoïc sinh (1), (2) vaø (3). Caû boán löôït lôøi ñeàu khoâng

nhaéc laïi veá caâu hoûi cuûa coâ giaùo ñöa ra, noäi dung hoài ñaùp chæ taäp trung nhaán maïnh ñaùp ñuùng vaøo

ñieåm hoûi maø ngöôøi hoûi yeâu caàu. Thaäm chí söï thöa baåm vôùi thaày coâ haàu nhö bò boû qua. Coù ñeán ba

trong boán löôït lôøi khoâng keøm töø thöa ôû ví duï treân.

Ñaây gaàn nhö laø moät hình thöùc khaù phoå bieán ôû hoïc sinh phoå thoâng (ñoái töôïng laø hoïc sinh

ngoaøi coâng laäp). Moät hình thöùc ñaùp khaùc cuõng khaù phoå bieán ôû hoïc sinh phoå thoâng laø hình thöùc

ñaùp ñoàng thanh. Lôøi ñaùp ñoàng thanh xuaát phaùt töø söï phaûn öùng nhanh cuûa caùc em khi trong ñaàu

hieån hieän caâu traû lôøi ngay khi caâu hoûi cuûa coâ giaùo vöøa keát thuùc.

Ví duï: (85)

Gv : - Bây giờ hình ảnh con trâu còn gắn liền với cái gì nữa nè?

Hs : - (Im lặng)

Gv : - Như vậy, có phải hình ảnh con trâu gắn liền với tuổi thơ của chúng ta?

Hs (đồng thanh) : - Có.

Gv : - Cái hình ảnh của những đứa trẻ chăn trâu, nó chơi những trò chơi nằm vắt vẻo

trên lưng trâu.

Gv : - Bây giờ nuôi trâu tốn hôn?

Hs (đồng thanh) : - Tốn.

Gv : - Tốn.

Hs (một số) : - Hông. Hổng tốn.

Gv : - Trâu ăn gì?

Hs (đồng thanh) : - Cỏ. Ăn cỏ.

Gv : - Trâu ăn cỏ. Cỏ thì dễ kiếm rồi. Phải hôn? Trâu ăn gì nữa nè?

Hs : - (Im lặng).

Gv : - Rơm, rạ. Đúng hôn nè? Như vậy nuôi trâu vừa không tốn tiền, phải hôn? Mà lợi

ích của trâu dành cho con người thì nhiều hôn con?

Hs (đồng thanh) : - Nhiều.

Lôøi ñaùp ñoàng thanh bao giôø cuõng raát ngaén goïn, khoâng caàn phaûi thöa, cuõng khoâng ñoøi hoûi phaûi

ñaày ñuû. Maëc duø nhöõng phaûn öùng ñoàng thanh tuy ít nhieàu coù gaây ñöôïc khoâng khí hoïc taäp soâi noåi,

kích thích söï höng phaán tieáp thu baøi giaûng nhöng cuõng chæ ôû moät möùc ñoä nhaát ñònh. Giaùo vieân

caàn haïn cheá hình thöùc hoài ñaùp naøy baèng caùch, kòp thôøi chæ ñònh töøng em phaùt bieåu nhaèm ñaûm

baûo hieäu quaû hoïc taäp. Töøng hoïc sinh caàn coù nhöõng löôït lôøi hoài ñaùp tieáp nhaän kieán thöùc, nhöõng

löôït lôøi xaây döïng baøi hoïc, ñoùng goùp yù kieán, nhaän xeùt cuûa chính caùc em sao cho phuø hôïp vôùi töøng

yeâu caàu veà trình ñoä vaø löùa tuoåi. Coù nhö theá Hs môùi theå hieän ñöôïc moät caùch chaân xaùc khaû naêng

tö duy cuûa mình, töï khaúng ñònh chính mình.

Ví duï: (86)

Gv : - Cô lặp lại, tại sao bố không nói thẳng, nói trực tiếp với En-ri-cô mà lại viết thư cho En-

ri-cô?

Hs : - (Giơ tay).

Gv : - Cô mời em.

Hs1 : - Thưa cô, tại vì bố của En-ri-cô muốn em nhớ mãi.

Gv : - Thế còn những bạn khác? Tại sao nó có lỗi không gọi nó đến nước nói thẳng cho nó nghe

mà lại viết thư cho nó?

Hs : - (Giơ tay).

Gv : - Cô mời em.

Hs2 : - (Trả lời nhỏ, không nghe rõ).

Gv : - Sao?

Hs2 : - Thưa cô, tại bố đi xa.

Gv : - Tại bố đi xa. Đó cũng là ý kiến. Thế còn những bạn khác?

Hs : - (Giơ tay).

Gv : - Cô mời em.

Hs3 : - Thưa cô, muốn gây cảm xúc với người con.

Gv : - Muốn gây cảm xúc với người con. Thế những bạn khác có ý kiến gì hôn? Đâu em thử diễn

giải dùm cô, theo em vì sao người bố viết thư như thế để gây được cảm xúc cho đứa con? Mà nói

thẳng, nói trực tiếp không gây cảm xúc cho đứa con mà phải viết thư mới gây cảm xúc được?

Hs : - (Im lặng).

Gv : - Thế thường ngày ở nhà, nếu như em có lỗi thì bố mẹ đã dạy em như thế nào? Có viết thư

cho em không?

Hs (đồng thanh) : - Không.

Gv : - Không. Vậy bố mẹ làm sao?

Hs (một số) : - Quýnh.

Gv : - Hả?

Hs (một số) : - Mắng.

Gv : - Mắng. Như vậy là nói thẳng, nói trực tiếp luôn. Đúng chưa? Cách viết thư lạ quá, từ nào

chưa thấy. Đúng hôn?

(Gv diễn giảng).

Qua ví duï treân, chuùng ta thaáy laàn löôït moãi hoïc sinh cung caáp boå sung nhöõng yù kieán khaùc

nhau, khoâng laëp laïi nhau. Ñoù chính laø löôït lôøi hoài ñaùp “mang tính hôïp taùc”, nhöõng ñoùng goùp tích

cöïc tham gia xaây döïng baøi hoïc, laø keát quaû cuûa vieäc phaùt huy naêng löïc, suy luaän, suy nghó cuûa

hoïc sinh trong tieát hoïc.

Sô keát:

Toùm laïi, treân ñaây laø moät soá khaûo saùt böôùc ñaàu cuûa chuùng toâi veà moät soá phöông tieän ngoân ngöõ

bieåu hieän tính lòch söï trong öùng xöû vai giao tieáp tieáng Vieät cuûa hoïc sinh tröôøng phoå thoâng. Do

khuoân khoå vaø yeâu caàu cuûa ñeà taøi luaän vaên, chuùng toâi chöa coù ñieàu kieän ñi saâu khai thaùc moät

caùch thaáu ñaùo vaø toaøn dieän vaán ñeà naøy. Nhöng roõ raøng, vieäc xaùc ñònh quan heä cuûa ngöôøi ñoái

thoaïi ñeå xöng hoâ cho thích hôïp laø moät vaán ñeà quan troïng khi giao tieáp. Vì xöng hoâ hôïp leä seõ laø

moät trong nhöõng tieàn ñeà taïo neân cuoäc thoaïi coù chieàu höôùng tích cöïc, ñoàng thôøi giöõ ñöôïc theå

dieän, tö caùch cho caû ngöôøi noùi vaø ngöôøi nghe.

Vieäc löïa choïn töø ngöõ xöng hoâ noùi rieâng vaø vieäc löïa choïn caùch thöùc dieãn ñaït noùi chung khoâng

chæ laø vaán ñeà coù yù nghóa ngoân ngöõ hoïc ñôn thuaàn maø noù coøn laø vaán ñeà vaên hoùa öùng xöû vai giao

tieáp trong quaù trình thöïc hieän chöùc naêng lieân nhaân vaø chöùc naêng lieân giao cuûa thaày troø ôû tröôøng

phoå thoâng khi tham gia hoäi thoaïi.

KEÁT LUAÄN

Luaän vaên naøy ñöôïc trieån khai töø quan nieäm veà haønh ñoäng ngoân ngöõ cuûa ngoân ngöõ hoïc ñaïi cöông.

Nghóa laø, noù quan taâm saâu saéc ñeán nhaân toá con ngöôøi trong hoaït ñoäng ngoân

ngöõ, xem giao tieáp ngoân ngöõ laø moät daïng hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, yù nghóa

cuûa caâu luoân gaén lieàn vôùi caùc haønh ñoäng ngoân ngöõ maø ngöôøi noùi thöïc hieän

vaøo luùc noùi, baèng caùch phaùt ra caâu noùi ñoù. Nghóa laø, noù nghieân cöùu caâu trong

hoaït ñoäng haønh chöùc gaén lieàn vôùi caùc nhaân toá hoaøn caûnh, ngöõ caûnh, muïc

ñích, yù ñoà giao tieáp, chieán löôïc giao tieáp… cuûa caùc chuû theå noùi trong quaù trình

töông taùc lieân chuû theå.

Ñoái chieáu vôùi muïc ñích ñeà ra, luaän vaên thu ñöôïc moät soá keát quaû nghieân cöùu sau ñaây:

1. Xaùc laäp ñöôïc moät quan nieäm veà haønh ñoäng hoûi/ ñaùp cuûa tieáng Vieät. Theo ñoù, hoûi vaø

ñaùp laø hai maët ñoái laäp cuûa moät quaù trình thoáng nhaát bieän chöùng. Moái quan heä aáy theå hieän

treân nhieàu bình dieän: chöùc naêng giao tieáp, chöùc naêng nhaän thöùc, khung tình thaùi noäi dung

meänh ñeà, tieàn giaû ñònh….Thöïc teá giao tieáp cho thaáy, ñaõ hoûi laø phaûi ñaùp. Neáu caâu hoûi laø

phöông tieän giao tieáp quan troïng trong moïi cuoäc trao ñoåi thì traû lôøi coù nhieäm vuï ñaùp öùng

ñöôïc nhu caàu boå sung thoâng tin thieáu huït cuûa ngöôøi hoûi. “Theá giôùi seõ trôû neân nhö theá naøo

neáu chuùng ta khoâng ñöôïc pheùp ñaët caâu hoûi” [20, tr 85] vaø cuõng seõ “khoâng coù gì ñaùng sôï

baèng söï im laëng” nhö ngöôøi ta vaãn thöôøng baûo. Qua tö lieäu khaûo saùt, chuùng toâi cuõng nhaän

thaáy, öùng vôùi moãi phaùt ngoân hoûi (tröïc tieáp) coù theå coù moät hoaëc nhieàu phaùt ngoân hoài ñaùp.

Noùi chung, chuùng ñeàu thuoäc veà moät trong nhöõng hình thöùc hoài ñaùp: hoài ñaùp tröïc tieáp, hoài

ñaùp giaùn tieáp hoaëc hoài ñaùp baèng söï im laëng (coù keøm theo cöû chæ gaät ñaàu, haùy maét…).

2. Treân cô sôû nhöõng tieâu chí ñaõ ñöôïc xaùc laäp, chuùng toâi thoáng keâ, taäp hôïp, phaân loaïi caùc

phaùt ngoân hoài ñaùp thuoäc haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp chuû yeáu döïa vaøo caáu truùc bieåu thöùc cuûa

caâu hoûi vaø söï töông hôïp veà noäi dung meänh ñeà hoûi/ traû lôøi. Döïa vaøo ñoù, chuùng toâi phaân

thaønh boán loaïi phaùt ngoân hoài ñaùp: 1) Phaùt ngoân hoài ñaùp cho caâu hoûi chuyeân bieät, 2) Phaùt

ngoân hoài ñaùp cho caâu hoûi toång quaùt, 3) Phaùt ngoân hoài ñaùp cho caâu hoûi haïn ñònh, 4) Phaùt

ngoân hoài ñaùp cho caâu hoûi sieâu ngoân ngöõ.

3. Chuùng toâi nghieân cöùu ñaëc ñieåm löôït lôøi hoài ñaùp thuoäc haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp treân caû

ba bình dieän: caáu truùc, ngöõ nghóa vaø ngöõ duïng. Nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn nhaát cuûa chuùng –

maø trong quaù trình mieâu taû, chuùng toâi coá gaéng chæ ra – coù moái quan heä maät thieát vôùi tieàn

giaû ñònh, vôùi nhöõng nhaân toá taùc ñoäng khaùc nhau cuûa hoaøn caûnh giao tieáp. Nghóa laø, quaù

trình haønh chöùc cuûa caâu chòu söï aûnh höôûng, taùc ñoäng (khoâng nhoû) cuûa caùc nhaân toá ngöõ

duïng. Trong ñoù, hoaït ñoäng giao tieáp vaø caùc yeáu toá ngoân ngöõ coù söï thoáng nhaát bieän chöùng.

4. Xeùt trong moái töông quan hoäi thoaïi, vaän ñoäng trao ñaùp laø caùi loõi cuûa hoäi thoaïi. Chæ khi

coù lôøi ñaùp thì cuoäc thoaïi môùi chính thöùc hình thaønh. Ngöôïc laïi, löôït lôøi hoài ñaùp cuõng chæ

toàn taïi trong hoäi thoaïi. Tuøy theo höùng thuù vaø ñích cuûa caùc nhaân vaät tham gia hoäi thoaïi maø

coù theå ñöa ñeán höôùng cuoäc thoaïi haøi hoøa/ baát haøi hoøa.

Nghieân cöùu tö lieäu, chuùng toâi thaáy raèng neáu hoïc sinh tích cöïc tham gia giao tieáp, ñaùp

öùng töøng ñích caâu hoûi maø giaùo vieân ñöa ra trong giôø hoïc keát hôïp vôùi thaùi ñoä hôïp taùc hoäi

thoaïi cuûa caû giaùo vieân vaø hoïc sinh thì seõ daãn ñeán moät khung caûnh giao tieáp hieäu quaû.

Song song ñoù, luaän vaên cuõng ñaõ ñöa ra moät soá chieán löôïc hoäi thoaïi nhaèm giuùp giaùo vieân

coù theå tham khaûo, vaän duïng trong quaù trình daïy – hoïc ñeå khuyeán khích söï hôïp taùc tích cöïc

xaây döïng noäi dung baøi giaûng cuûa hoïc sinh. Ngöôïc laïi, trong caùc cuoäc hoäi thoaïi maø caùc

nhaân vaät ñoái thoaïi ñeàu laø hoïc sinh, lôïi ích cuûa caùc em hoaëc khaùc nhau, hoaëc traùi ngöôïc

nhau thì thöôøng ñöa ñeán cuoâc thoaïi baát hoøa. Nguyeân nhaân cuûa ñieàu naøy coù theå laø do: 1)

ñeà taøi khoâng ñònh saün, 2) caùc em haùo thaéng, thích töï khaúng ñònh mình, 3) coù nhieàu nhaân

vaät tham gia hoäi thoaïi vôùi nhieàu höùng thuù, lôïi ích khaùc nhau trong cuøng moät cuoäc thoaïi.

5. Coù theå noùi, laäp luaän cuõng laø moät trong nhöõng yeáu toá quyeát ñònh hieäu quaû giao tieáp. Ñeå

ñaït ñöôïc ñích cuûa cuoäc thoaïi, caùc nhaân vaät thöôøng ñöa ra nhöõng lyù leõ, nhöõng chieán thuaät

laäp luaän nhaèm höôùng ngöôøi ñoái thoaïi ñeán moät keát luaän hay chaáp nhaän moät keát luaän naøo

ñaáy maø nguôøi noùi muoán ñaït tôùi.

6. Vôùi nhöõng mieâu taû, phaân tích, lyù giaûi treân, luaän vaên cuõng laøm saùng roõ quan ñieåm cuûa

caùc nhaø nghieân cöùu, cho raèng: laäp luaän khoâng chæ xuaát hieän trong moät dieãn ngoân ñôn thoại

maø noù coøn coù theå naèm trong lôøi ñoái ñaùp qua laïi giöõa caùc nhaân vaät hoäi thoaïi. Ñaëc bieät laø

trong lôøi hoài ñaùp, laäp luaän luoân ñöôïc caùc nhaân vaät hoäi thoaïi söû duïng vaø noù ñöôïc xem nhö

laø moät chieán löôïc giao tieáp cuûa hoï.

7. Tieáng Vieät laø moät thöù tieáng giaøu vaø ñeïp. Noùi naêng tieáng Vieät lòch söï laø caû moät ngheä

thuaät. Nghieân cöùu lòch söï trong moät phaùt ngoân, noùi chung vaø trong phaùt ngoân hoài ñaùp, noùi

rieâng laø giuùp chuùng ta coù theå hieåu vaø naém ñöôïc moät soá quy taéc vaên hoùa öùng xöû trong giao

tieáp tieáng Vieät hoäi thoaïi cuûa ngöôøi Vieät.

8. Toùm laïi, luaän vaên giuùp caùc nhaø nghieân cöùu coù caùi nhìn toång quan veà ñaëc ñieåm löôït lôøi

hoài ñaùp thuoäc haønh ñoäng hoûi tröïc tieáp trong giao tieáp tieáng Vieät hoäi thoaïi. Noù coù theå laø taøi

lieäu tham khaûo cho nhöõng nhaø nghieân cöùu quan taâm veà vaán ñeà haønh ñoäng ngoân ngöõ, ñaëc

bieät laø veà lónh vöïc ngöõ duïng hoïc. Chuùng toâi hi voïng nhöõng keát quaû cuûa luaän vaên ñöa laïi

seõ coù theå ñoùng goùp ñöôïc vaøo vieäc bieân soaïn giaùo trình ngoân ngöõ hoïc (ngöõ phaùp hoïc, ngöõ

nghóa hoïc vaø ngöõ duïng hoïc). Ñoàng thôøi, luaän vaên coøn coù theå giuùp caùc nhaø sö phaïm tìm ra

moät soá giaûi phaùp nhaèm reøn luyeän tö duy ngoân ngöõ vaø vaên hoùa giao tieáp cuûa hoïc sinh.

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

1. Ngoâ Vaên Caûnh (3/2002), “Giaûi quyeát moái quan heä giöõa keát hoïc, nghóa hoïc vaø duïng hoïc trong daïy

vaø hoïc caâu tieáng Vieät”, Taïp chí Giaùo duïc (26), tr.32-33.

2. Ñoã Höõu Chaâu, Buøi Minh Toaùn (2002), Ñaïi cöông ngoân ngöõ hoïc, taäp I, Nxb Giaùo duïc.

3. Ñoã Höõu Chaâu (2003), Ñaïi cöông ngoân ngöõ hoïc, taäp II, Ngöõ duïng hoïc, Nxb Giaùo duïc.

4. Ñoã Höõu Chaâu (2003), Cô sôû Ngöõ duïng hoïc, taäp I, Nxb Ñaïi hoïc Sö phaïm.

5. Nguyeãn Phöông Chi (2003), “Ñieàu kieän thaønh coâng cuûa haønh vi ñeà nghò – moät trong nhöõng cô sôû hình

thaønh caùc chieán löôïc töø choái”, Ngöõ hoïc treû, tr.11-14.

6. Nguyeãn Ñöùc Daân (1985), “Moät soá phöông thöùc theå hieän yù tuyeät ñoái”, Taïp chí Ngoân ngöõ (3), tr.19.

7. Nguyeãn Ñöùc Daân (1999), “Sô löôïc veà lyù thuyeát tam thoaïi”, Taïp chí Ngoân ngöõ (3), tr.1-8.

8. Nguyeãn Ñöùc Daân (1999), Loâgích vaø tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc.

9. Nguyeãn Ñöùc Daân (2001), Ngöõ duïng hoïc, Nxb Giaùo duïc.

10. Nguyeãn Ñöùc Daân (2003), Giaùo trình nhaäp moân loâgích hình thöùc, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia tp.HCM.

11. Hoà Duy Dieán (7/2002), “Veà caùch thöùc phaùt vaán hoïc sinh”, Taïp chí Giaùo duïc (34), tr. 35-36.

12. Nguyeãn Thò Dung (2005), “Daãn daét ñeå hoïc sinh hoûi nhö theá naøo”, Taïp chí phaùt trieån Giaùo duïc (6), tr.

16-24.

13. Khaùnh Döông (2/2002), “Quy trình chung cuûa vieäc söû duïng caâu hoûi trong daïy hoïc”, Taïp chí Giaùo duïc

(23), tr.15-18.

14. Traàn Thanh Ñaïm(1974), “Ngoân ngöõ töï nhieân vaø ngoân ngöõ vaên hoaù cuûa hoïc sinh phoå thoâng”, Taïp chí

ngoân ngöõ (8), tr.1-13.

15. Höõu Ñaït (2000), Vaên hoaù vaø ngoân ngöõ giao tieáp cuûa ngöôøi Vieät, Nxb Vaên hoùa – Thoâng tin.

16. Nguyeãn Vaên Ñoâ (1999), “Nhöõng yeáu toá laøm bieán ñoåi löïc ngoân trung cuûa lôøi thænh caàu trong Tieáng Anh

vaø Tieáng Vieät”, Taïp chí Ngoân ngöõ (1), tr. 44 -51.

17. Nguyeãn Vaên Ñoâ (2005),”Veà vieäc nghieân cöùu lòch söï trong giao tieáp”,Taïp chí Ngoân ngöõ (1), tr. 53-57.

18. Leâ Ñoâng (1994), “Vai troø cuûa thoâng tin tieàn giaû ñònh trong caáu truùc ngöõ nghóa – ngöõ duïng cuûa caâu

hoûi”, Taïp chí Ngoân ngöõ (2), tr. 41-47.

19. Leâ Ñoâng (1996), Ngöõ nghóa – ngöõ duïng cho caâu hoûi chính danh treân cöù lieäu tieáng Vieät, Luaän aùn Phoù

tieán só khoa hoïc Ngöõ vaên, Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi.

20. Edward de Bono (2004), Ñeå coù moät taâm hoàn ñeïp, Nxb Toång hôïp TP. HCM.

21. Quaùch Thò Gaám (2003), “Chöùc naêng neâu vaán ñeà trong caâu hoûi cuûa giaùo vieân”, Ngöõ hoïc treû, tr. 24-27.

22. Haø Nguyeãn Kim Giang (11/2002), “Ñònh höôùng caâu hoûi trong quaù trình cho treû tieáp xuùc vôùi taùc phaåm

vaên hoïc”, Taïp chí Giaùo duïc (44), tr. 33-34.

23. Nguyễn Thiện Giaùp (2004), Duïng hoïc Vieät ngöõ, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi.

24. Goerge Yule (1997), Duïng hoïc - moät soá daãn luaän nghieân cöùu ngoân ngöõ, Ñaïi hoïc Toång hôïp Oxford,

Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi.

25. Nguyeãn Thò Hai (2001), “Haønh ñoäng töø choái trong tieáng Vieät hoäi thoaïi”, Taïp chí Ngoân ngöõ (1), tr.1-

12.

26. Cao Xuaân Haïo (1991), Tieáng Vieät sô thaûo ngöõ phaùp chöùc naêng quyeån I, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi.

27. Cao Xuaân Haïo (1999), “Nhaän ñònh toång quaùt, phuû ñònh toång quaùt,phuû nhaän tính toång quaùt cuûa nhaän

ñònh toång quaùt vaø phuû ñònh toång quaùt”, Taïp chí Ngoân ngöõ (8), tr.1-8.

28. Cao Xuaân Haïo (2001), Tieáng Vieät maáy vaán ñeà ngöõ aâm ngöõ phaùp ngöõ nghóa, Nxb Giaùo duïc.

29. Nguyeãn Hoøa (2001), “Veà tính giao tieáp vaø tính kyù hieäu cuûa dieãn ngoân”, Taïp chí Ngoân ngöõ (6), tr. 3-

10.

30. Nguyeãn Hoøa (2002), “Ngöõ caûnh trong lyù luaän phaân tích dieãn ngoân”, Taïp chí Ngoân ngöõ (1), tr.1-11.

31. Nguyeãn Chí Hoøa (1993), “Thöû tìm hieåu phaùt ngoân hoûi vaø phaùt ngoân traû lôøi trong söï töông taùc laãn

nhau giöõa chuùng treân bình dieän giao tieáp”, Taïp chí Ngoân ngöõ (1), tr. 61 -63.

32. Nguyeãn Chí Hoøa (2000), “Caáu truùc cuûa phieân thoaïi”, Ngöõ hoïc treû, tr. 50-55.

33. Nguyeãn Chí Hoaø (1994), Phaùt ngoân nhö laø ñôn vò giao tieáp trong tieáng Vieät hieän ñaïi, Luaän aùn Phoù

tieán só khoa hoïc Ngöõ vaên, Haø Noäi .

34. Hoäi ngoân ngöõ hoïc TP.HCM (2001), Hoaøng Tueä tuyeån taäp ngoân ngöõ hoïc. Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia

TP.HCM.

35. Nguõ Thieäu Huøng (2002), “Vai troø tính tình thaùi nhaän thöùc trong caùc chieán löôïc lòch söï giao tieáp ñoái

thoaïi (qua cöù lieäu tieáng Vieät)”, Ngöõ hoïc treû, tr.16-75.

36. Vuõ Thò Thanh Höông (2003), “Ngoân ngöõ phaûn hoài cuûa giaùo vieân treân lôùp hoïc ôû baäc tieåu hoïc”, Taïp chí

Ngoân ngöõ (7), tr. 71-80.

37. Vuõ Thò Thanh Höông(2004), “Söû duïng phöông phaùp vaán ñaùp vaø caâu hoûi nhaän thöùc treân lôùp hoïc ôû

tröôøng trung hoïc cô sôû hieän nay”, Taïp chí Ngoân ngöõ (4), tr. 69-

38. Nguyeãn Thò Thu Höông (2003), “Hieäu löïc taïi lôøi cuûa caâu hoûi coù – khoâng trong tieáng Anh vaø tieáng

Vieät”, Taïp chí Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng (6), tr. 37-38.

39. Nguyeãn Vaên Khang (1999), Ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi - nhöõng vaán ñeà cô baûn, Nxb KHXH.

40. Nguyeãn Ñaêng Khaùnh (2005), “Loái noùi voøng vo nhìn töø quan ñieåm giao tieáp”, Taïp chí Ngoân ngöõ (5), tr.

27-36.

41. Nguyeãn Troïng Khaùnh (2000), “Nhöõng caâu hoûi trong moät baøi thô cuûa Nguyeãn Duy”, Taïp chí Ngoân

ngöõ vaø ñôøi soáng (8), tr. 5-6.

42. Hoà Leâ (1976), “Tìm hieåu noäi dung hoûi vaø caùch thöùc theå hieän noù trong tieáng Vieät hieän ñaïi”, Taïp chí

Ngoân ngöõ (2), tr.1-8.

43. Ñoã Thò Kim Lieân (1999), “Veà vieäc daïy vaên hoäi thoaïi trong nhaø tröôøng”, Taïp chí Ngoân ngöõ (6), tr.18-

26.

44. Phaïm Huøng Linh (2004), “Phöông tieän ñieàu chænh söï chuù yù cuûa ngöôøi nghe trong hoäi thoaïi Vieät ngöõ”,

Taïp chí Ngoân ngöõ (10), tr. 56-66.

45. Traàn Chi Mai (2001), “Moät vaøi ñaëc ñieåm cuûa caâu hoûi coù/khoâng trong tieáng Anh”, Taïp chí Ngoân ngöõ

vaø ñôøi soáng (6), tr. 23-24.

46. Trònh Thò Mai (2003), “Ñaëc ñieåm ngoân ngöõ hoäi thoaïi mua baùn ôû chôï cuûa ngöôøi Ngheä Tónh qua tham

thoaïi hoûi giaù”, Ngöõ hoïc treû, tr. 465-469.

47. Töø Thu Mai (2000), “Nghóa haøm aån hoäi thoaïi trong truyeän cöôøi daân gian Vieät Nam vôùi söï vi phaïm ngöõ

caûnh giao tieáp”, Ngöõ hoïc treû, tr. 293-298.

48. Nguyeãn Thuûy Minh (2000), “Haønh vi chaøo hoûi trong hoäi thoaïi tieáng Anh vaø tieáng Vieät”, Ngöõ hoïc treû,

tr. 201-206.

49. Thanh Nga (2002), “Hoûi hay laø cheâ traùch”, Taïp chí Ngoân ngöõ vaø ñôiø soáng (8), tr. 12.

50. Vuõ Thò Nga (2005), “Moät soá chieán löôïc raøo ñoùn trong hoäi thoaïi cuûa ngöôøi Vieät”, Taïp chí Ngoân ngöõ

(3), tr.16-23.

51. Phaïm Troïng Ngoï (9/2002), “ÖÙng duïng lyù luaän cuûa A.N.Leonchiev veà hoaït ñoäng taâm lyù vaøo lónh vöïc

daïy hoïc”, Taïp chí Giaùo duïc (38), tr. 29-31.

52. Toân Nöõ Myõ Nhaät (1999), “Böôùc ñaàu tìm hieåu caùc ñaëc tröng ngoân ngöõ – vaên hoaù trong haønh vi yeâu

caàu cuûa ngöôøi Vieät”, Taïp chí Ngoân ngöõ (8), tr. 31-37.

53. Hoaøng Pheâ (2003), Loâgic - ngoân ngöõ hoïc, Nxb Ñaø Naüng

54. Nguyeãn Phuù Phong (1994), “Voâ ñònh nghi vaán vaø phuû ñònh”, Taïp chí Ngoân ngöõ (2), tr. 8-13.

55. Ñaøo Nguyeân Phuùc (2003), “Quan heä ngöôøi noùi - ngöôøi nghe vaø caùch xöng hoâ”, Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng,

tr. 7-9.

56. Ñaøo Nguyeân Phuùc (2004), “Moät soá chieán löôïc lòch söï trong hoäi thoaïi Vieät ngöõ coù söû duïng haønh vi

ngoân ngöõ “xin pheùp””, Taïp chí Ngoân ngöõ (10), tr. 49-57.

57. Mai Thò Kieàu Phöôïng (2004), “Haønh ñoäng giaùn tieáp trong caâu hoûi mua vaø baùn “, Ngoân ngöõ vaø ñôøi

soáng (6), tr. 27-31.

58. Mai Thò Kieàu Phöôïng (2005), “Nghóa haøm aån vaø cô cheá taïo ra caùc yù nghóa haøm ngoân cuûa haønh ñoäng

hoûi trong hoäi thoaïi mua baùn baèng tieáng Vieät”, Taïp chí Ngoân ngöõ (2), tr. 34-47.

59. Voõ Ñaïi Quang (2000), “Moät soá ñaëc ñieåm ngöõ nghóa – öùng duïng cuûa caùc kieåu loaïi caâu hoûi trong tieáng

Anh (lieân heä vôùi tieáng Vieät)”, Taïp chí Ngoân ngöõ (3), tr. 59-

60. Voõ Ñaïi Quang (2000), “Moät soá ñaëc ñieåm ngöõ nghóa – ngöõ duïng trong caùc kieåu loaïi caâu hoûi trong

tieáng Anh (lieân heä vôùi Tieáng Vieät)”, Taïp chí Ngoân ngöõ (4), tr. 34-42.

61. Voõ Ñaïi Quang (2004), “Lòch söï :Chieán löôïc giao tieáp höôùng caù nhaân hay chuaån möïc xaõ hoäi ?”, Taïp

chí ngoân ngöõ (8) , tr. 30-38.

62. Ñaëng Thò Thaûo Taâm (2001), “Böôùc ñaàu tìm hieåu khaû naêng söû duïng haønh vi ngoân ngöõ giaùn tieáp trong

hoäi thoaïi ôû treû em löùa tuoåi tieåu hoïc <7-11 tuoåi>”, Taïp chí Ngoân ngöõ (7) , tr. 21-29.

63. Ñaëng Thò Haûo Taâm (2003), “Chieán löôïc keát toäi trong moái quan heä vôùi lôøi chaát vaán”, Ngoân ngöõ vaø ñôøi

soáng (12), tr. 17-20.

64. Ñaëng Thò Haûo Taâm (2003), “Thöû tìm hieåu hieäu löïc baùc boû trong moái quan heä vôùi haønh vi hoûi”, Ngoân

ngöõ vaø ñôøi soáng (4), tr. 5-8

65. Chu Thò Thanh Taâm (1995), “Ngöõ phaùp hoäi thoaïi vaø vieäc nghhieân cöùu ñeà taøi dieãn ngoân”, Taïp chí

Ngoân ngöõ (40) , tr. 52-58.

66. Chu Thò Thanh Taâm (1996), Ñeà taøi dieãn ngoân vaø söï coäng taùc ñoái thoaïi ñeå hình thaønh ñeà taøi dieãn ngoân,

Luaän aùn Phoù tieán só khoa hoïc Nhaân vaên, Haø Noäi.

67. Taï Thò Thanh Taâm(2005), “Vai giao tieáp vaø pheùp lòch söï trong tieáng Vieät”, Taïp chí Ngoân ngöõ (1) , tr.

31-39.

68. Ñaøo Thaûn (2001), “Reøn luyeän ngoân ngöõ cho caùc em”, Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng (6), tr. 2-4.

69. Phaïm Vaên Thaáu (1996), “Thöû baøn veà caùc tieâu chí xaùc ñònh ranh giôùi cuoäc thoaïi”, Ngöõ hoïc treû, tr. 69-

72.

70. Traàn Ngoïc Theâm (2004), Tìm veà baûn saéc vaên hoaù Vieät Nam, Nxb Toång hôïp TP.HCM.

71. Nguyeãn Thò Thìn (1993), “Taùc duïng baùo hieäu haønh vi ngoân töø giaùn tieáp cuûa moät soá kieåu caáu truùc nghi

vaán”, Taïp chí Ngoân ngöõ (2), tr. 37-45.

72. Nguyeãn Thò Thìn (1994), Caâu nghi vaán tieáng Vieät – Moät soá kieåu caâu nghi vaán thöôøng khoâng duøng ñeå

hoûi, Luaän aùn Phoù tieán só khoa hoïc Nhaân vaên, Haø Noäi.

73. Huyønh Vaên Thoâng (1996), “Tìm hieåu moät vaøi vaàn ñeà veà keát thuùc löôït lôøi trong hoäi thoaïi tieáng Vieät”,

Taïp chí Ngoân ngöõ (4), tr.64-70.

74. Cao Thò Thu (2001), “Thuû phaùp daïy cho sinh vieân nöôùc ngoøai caùch ñaët caâu hoûi coù töø ñeå hoûi trong

Tieáng Vieät”, Taïp chí Ngoân ngöõ (8), tr. 37-40.

75. Nguyeãn Thò Thuùy (2000), “Veà caáu truùc thoâng baùo cuûa caâu traû lôøi tröïc tieáp cho caâu hoûi chính danh

(Khaùi nieäm - Phaân loaïi)”, Taïp chí Ngoân ngöõ (8), tr. 41-50.

76. Phaïm Vaên Tình (2002), “Im laëng – moät daïng tænh löôïc ngöõ duïng”, Taïp chí Ngoân ngöõ (5), tr. 26-30.

77. Phaïm Vaên Tình (2000), “Giaù trò môû thoaïi cuûa caùc phaùt ngoân chaøo hoûi”, Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng (2), tr.

10-3.

78. Trònh Thanh Traø (2002), “Haønh vi ñieàu khieån trong söï kieän lôøi noùi haøm aån”, Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng

(4), tr. 9-10.

79. Trònh Thanh Traø (2002), “Caùc tham thoaïi hoài ñaùp cho tham thoaïi ñieàu khieån”, Ngöõ hoïc tre,û tr. 251-

254.

80. Leâ Thò Trang (2003), “Khaûo saùt caùc daïng haønh ñoäng trong lôøi thoaïi nhaân vaät truyeän ngaén Nguyeãn

Huy Thieäp”, Ngöõ hoïc treû, tr. 544-549.

81. Nguyeãn Theá Truyeàn (2002), “Ñieåm nhìn cuûa ngöôøi noùi”, Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng (11), tr. 7-10.

82. Buøi Minh Toaùn (1996), “Töø loaïi tieáng Vieät: Khaû naêng thöïc hieän haønh vi hoûi”, Taïp chí Ngoân ngöõ (2),

tr. 63-67.

83. Leâ Xuaân Vuõ (2003), Lôøi noùi trong vaên giao tieáp, Nxb Thanh nieân.

84. Wallance L.Chafe (1999), YÙ nghóa vaø caáu truùc cuûa ngoân ngöõ, Nxb Giaùo duïc.

85. Leâ Anh Xuaân (1999), “Caâu traû lôøi giaùn tieáp: choái caõi vaø thanh minh”, Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng (4), tr.

2-5.

86. Leâ Anh Xuaân (2000), “Caùc daïng traû lôøi giaùn tieáp cho caâu hoûi chính danh”, Taïp chí Ngoân ngöõ (5), tr.

26-30.

87. Leâ Anh Xuaân (2000), “Traû lôøi döôùi daïng caâu nghi vaán giaùn tieáp thöïc hieän haønh vi phuû ñònh”,

88. Leâ Anh Xuaân (2001), “Traû lôøi döôùi daïng caâu nghi vaán ñeå thöïc hieän haønh vi khaúng ñònh moät caùch giaùn

tieáp”, Taïp chí Ngoân ngöõ (2) , tr. 19-25.

Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng (11), tr. 3-5.

89. Leâ Anh Xuaân (2004), “Nhöõng caùch traû lôøi giaùn tieáp haøm yù khaúng ñònh coù tính chaéc chaén”,

90. Nhö YÙ (1990), “Vai xaõ hoäi vaø öùng xöû ngoân ngöõ trong giao tieáp”, Taïp chí Ngoân ngöõ (3), tr.1-5.

91. Mai Haûo Yeán (2000), “Lyù thuyeát hoäi thoaïi vaø nhöõng ñaëc ñieåm cuûa thoaïi daãn”, Taïp chí Ngoân ngöõ (8),

tr. 33-44.

92. Haø Thò Haûi Yeán (2002), “Haønh vi caûm thaùn trong hoäi thoaïi tieáng Vieät ngöõ”, Ngöõ hoïc treû, tr. 271-278.

93. Nguyeãn Thò Hoaøng Yeán (2003), “Thöû tìm hieåu moät soá chöùc naêng söû duïng cuûa haønh vi cheâ trong hoäi

thoaïi”, Ngöõ hoïc treû, tr. 178 -180.

Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng (12), tr.1-3.

PHỤ LỤC

Rec 2 :

Cuộc trò chuyện của hai em học sinh trong giờ học nghề phổ thông (trường Nguyễn Văn Tố,

Hs1 : - Nếu còn cái nhỏ thì tao khỏi phải tháo. Má mày, chứ mày nghĩ sao mà lắp cái ba chấu vô đây?

Q.10)

Hs2 : - Ba chấu mày lắp hai cái hai bên còn một cái ở dưới là xong.

Cuộc hội thoại diễn ra giữa nhóm học sinh với nhau trong giờ ra chơi (trường Phú Thọ

Q.11) (….)

Rec 3 :

Hs1 : - Kiếm chỗ nào đông đông đó.

Hs2 : - Gì vậy? Của ai vậy? Nhiêu vậy?

Hs1 : - Của thầy dó.

Hs2 : - Ổng kêu giữ dùm hả?

Hs1 : - Hông biết nữa.

Hs1 : - Chỗ nào đông đông vậy?

Hs2 : - Đừng cho nó giữ dùm. Nó giữ làm của luôn đó. Ghê lắm!

(….)

Hs1 : - Cái gì vậy? Của ai? Mượn coi?

Hs2 : - Của thầy đó. Mượn mượn …..

Hs1 : - Của thầy cho mày hả?

Hs2 : - Thầy cho giữ.

Hs1 : - Trời ơi, ăn cắp!

(…..)

Hs1 : - Gì vậy? Mượn coi?

Hs2 : - Coi…

Hs1 : - Mượn coi…Nhớ nha con. Nhớ nha con. Hổng cho tao mượn nha con.

Hs3 : - Mượn coi trò Hiếu. Gì vậy? Của ai vậy?

Hs2 : - Đừng bấm nha mày.

Hs3 : - M…hổng có đồ nghe sao nghe?

(…)

Hs3 : - Của ông nào vậy? Của ông nào vậy?

Hs2 : - Ông Nam.

Hs3 : - Ông Nam hả?

Hs4 : - Ủa có nhạc nữa!

Hs3 : - Ê, có đồ nghe hôn? MP3 hả?

Hs3 : - Mượn đi!

Hs4 : - Nó giựt kìa!

Hs3 : - Cái đó trò mua nhiêu?

Hs2 : - Của thầy Nam đó.

Hs4 : - Của thầy Nam sao mày giữ?

Hs2 : - Đừng có bấm nha!

Hs3 : - Cái này mày mua nhiêu?

Hs2 : - Của thầy Nam đó.

Hs4 : - Máy MP3 mấy triệu luôn đó!

Hs3 : - Cái đó trò mua nhiêu, hả?

Hs2 : - Thầy Nam.

Hs3 : - Ổng đi đâu rồi?

(…)

Hs1 : - Lấy dùm quả cầu đi?

Hs2 : - Trái cầu nào?

Hs2 : - Đưa đây coi! (có một hs đã lấy)

Hs4 : - Mượn.

Hs3 : - Tao đá bây giờ chứ mượn. Đ,m…

Hs2 : - Ông chết chết nghe chưa?

Hs1 : - Ông nghe chưa?

Hs3 : - Tao mượn chơi chứ bộ.

Hs1 : - Khánh Chi, nó nói bạn mượn của nó kìa!

Hs4 : - Ừ, nó hổng trả đi!

Hs3 : - Mượn đi. Mượn chút đi!

Hs5 : - Của ông Nam, hả? Có mấy bài ở trổng? Bà có biết hôn?

Hs5 : - Ê, ổng đưa máy cho bà giữ giùm, hả?

Hs3 : - Mượn đi, bà ơi! Mượn chút coi!

Hs5 : - Biết ổng thâu ở đó mấy bài hông?

Hs4 : - Hả?

Hs5 : - Mấy bài hát ở trổng đó?

Hs4 : …

- Hs5 : - Của chị tao 5000 bài.

(….)

Hs1 : - Này loại cũ hay loại mới?

Hs4 : …

Hs1 : - Loại mới đẹp lắm đó.

Hs2 : - Cái mới đẹp lắm đó.

Hs1 : - Cái mới đầu nó nhỏ hơn có điều nó bự hơn chút, như dấu chấm hỏi vậy đó.

Hs2 : - Gì, mới vô được có mấy bài hả?

Hs4 : - Mày đừng bấm đó!

Hs1 : - Tao đập luôn đó!

Hs1 : - Ở trổng có bốn mấy bài chứ mấy?

(...)

Hs1 : - Chơi chọi cầu hông?

Hiếu : - Hổng biết. Rủ Sang chơi đi. Đi, rủ Sang đó!

Hs1 : - Chơi chọi cầu hôn?

Hs3 : - Hông.

Hs1 : - Chơi đi, bà ơi?

Hs3 : - Hông. Có cầu đâu (mà) chơi?

Hs1 : - Ê, Sang, chơi ném cầu hôn?

Sang : - Hông. Có trái mà chơi (cái) gì?

Hs5 : - Chơi. Có cầu hôn?

Hs1 : - Có

Hs5 : - Có mấy trái?

Hs1 : - Có chục trái.

Hs5 : - Chục trái mới sợ!

(…)

Hs1 : - Thôi chơi keng, chơi keng…Tù xì lại. Dí nhỏ này. Nhỏ này chạy nhanh lắm nè.

Hs (nhóm) : - (cười)

Hs2 : - Chơi keng gì?

Hs1 : - Keng chết.

Hs2 : - Thôi, chơi keng cứu đi?

Hs1 : - Thôi keng cứu bị đừ lắm.

Hs2 : - Hổng dám đâu! Keng cứu hổng có bị đừ đâu.

Hs4 : - Keng cứu bị đừ đó con.

Hs5 : - Tui chạy hổng có được.

Hs6 : - Tao chơi với coi. Chết bỏ.

Hs1 : - Rồi, đ.m.

Hs2 : - Thôi, keng cứu hà?

Hs1 : - Rồi quýnh Quyên cho tao bây. Bây giờ bắt người nào đánh người đó.

Hs1 : - Hội đồng quýnh Quyên trước.

Quyên : - Chơi gì kỳ. Gì bắt quýnh mình tao vậy?

Hs : - Chia phe, chia phe.

Hs6 : - Tao lấy bốn đứa này cho?

Hs1 : - Rồi. Rồi tao lấy 5 người này.

Hs5 : - Chơi, bạo lực quá hà.

Hs6 : - Thôi, vậy ngồi… ngồi bên này nè. Ngồi nghỉ giải lao, nghỉ tự do.

Hs1 : - Rồi, đ. m. Chấp năm tụi bây luôn?

Hs6 : - Rồi.

(Cuộc chơi bắt đầu)

Hs1 : - Ê …sao tụi bây lâu quá vậy?

Hs5 : - Thôi … thôi. Xí, xí một chút nha! Bội đâu rồi?

Hs3 : - Nó trốn rồi.

Hs4 : - Mất tiêu rồi.

Hs1 : - Bội nó trốn mẹ đâu rồi.

Hs8 : - Nó chơi tụi bây đó. Nó bỏ trốn.

Hs5 : - Mày ơi, chơi vậy hả?

Hs5 : - …

Hs2 : - Thôi, chơi keng cứu đi!

Hs6 : - Thôi, cứu đi?

Hs5 : - Bội nó trốn rồi kìa.

Hs1 : - Ê, phe tao đoàn kết, chơi năm đứa chạy hết năm đứa.

Hs (khác) : - Đ. m, chơi gì vậy?

Hs1 : - Chơi dí vui lắm con.

Hs4 : - Nó dí theo, tao ngồi tao de tùm lum.(cười)

Hs (khác) : - Quýnh dùm một cái đi rồi chạy nha.

Hs7 : - Nhưng còn nhỏ kia đâu rồi?

Hs5 : - Nhưng mà kiếm Bội đi. Bội đâu rồi?

Hs3 : - Nó trốn rồi.

Hs (nhóm) : - Chạy đi, chạy đi.

Hs6 : - (Ho) Chạy đi. Tao hổng chơi đâu. Mắc cổ quá hà. Trời ơi, bên tao còn có 3 người hà.

Hs8 : - Chắc nó trốn vô toi - lét rồi.

Hs (nhóm) : - (cười). Con quỷ.

Hs2 : - Thôi chơi keng cứu đi. Keng cứu chơi vui hơn đó.

Hs4 : - Chơi keng cứu. Keng ba chữ.

Hs3 : - Ê …keng ba chữ không nói bậy bạ, nói bậy bạ là bắt liền.

Hs1 : - Ê …người này nói I love you, còn người sau nói chu đít ra (cười). Vậy là được nha!

Hs (nhóm) : - (cười)

Hs (nhóm) : - Rồi, rồi.

Hs1 : - Hay nói trái măng cụt cũng được phải hôn?

Hs ( nhóm) : - Yeah…sầm

Hs1 : - Thôi, thôi. Keng cứu hà? Keng ba chữ tao hổng biết.

Hs2 : - Keng cứu có quy luật. Keng ba chữ đ… có quy luật.

Hs1 : - Ừ.

Hs3 : - Thôi keng bốn chữ. Hết chơi.

Hs4 : - Mười chữ đi.

Hs5 : - Mười chữ. Đ. m mày về chơi với má mày đi.

Hs (nhóm) : - Yeah… (cười).

Hs (nhóm) : - Yeah…sầm.

Hs (nhóm) : - Yeah…sầm.

(chọn ra người bị).

Hs1 : - Ai bị vậy?

Hs2 : - Ngọc hả?

Hs3 : - Ngọc bị đó.

Hs1 : - Trời ơi! Chết cha! Ngọc chạy nhanh lắm đó.

(cuộc chơi bắt đầu)

Hà : - Ai bị vậy?

Hs1 : - Hông quỳ xuống hả?

Hà : - Ba chữ hà.

(cuộc chơi tiếp diễn)

Hà : - Tao keng rồi.

Hs1 : - Keng… keng…keng… đứng lại.

Hà : - Hổng dám đâu mà. Một hai ba mà.

Hs1 : - Bốn, năm, sáu.

Hà : - Trời ơi, Hà nói một, hai, ba vậy mà hổng được à?

(tiếp tục cuộc chơi)

(16’47’’)

Rec 18

Thầy Dũng : - Em này giữ cái này cho tui. Chút nữa trả cho tui nghen. Nghe chưa?

Hs1 : - (em học sinh cầm lấy)

Hs1 : - Gì vậy? Khi không đưa cho tao. Tao mắc cười quá hà.

Hs2 : - Điện thoại phải hông?

Hs1 : - Ai biết.

Hs2 : - Máy thu âm?

Hs3 : - Máy thu âm đó con.

Hs1 : - Thu… thôi qua bên kia ngồi mày.

Hs1 : - Đ m tao hết hồn. Tưởng đâu…(cười) khi không đưa cái gì cho tao. Tao mắc cười quá hà.

Hs2 : - Cái gì vậy?

Hs1 : - (Đ…) biết.

Hs2 : - Lấy máy ra coi coi.

Hs3 : - Cái gì vậy? Máy MP3 phải không?

Hs1 : - Đ. m cái này mắc lắm đó. Triệu mấy đó con. Cái này triệu mấy đó.

Hs3 : - Anh tao có một cái.

Hs1 : - Cái gì?

Hs2 : - Ổng quýnh bầm dập mày bây giờ. Chớ ở đó?

Hs1 : - Đ. m lấy luôn… (cười). Mày dám hôn? Bầm dập luôn đó. Cái này giữ dùm thôi hà.

Hs2 : - Được quyền giữ dùm.

Hs3 : - Thu âm?

Hs2 : - Thu âm.

Hs1 : - (Đ…) có. (Đ…) có dây.

Hs2 : - Thấy chưa?

Hs1 : - Đang thu đó.

Hs2 : - Sắp hết pin rồi ba.

Hs1 : - Nhìn đi. Cái máy này là máy thu âm chứ bộ.

Hs1 : - Nhìn tao biết mà.

Hs2 : - Hổng dám đâu. Cái máy này thu âm đó. Hồi bữa con nhỏ Tú nói ổng đưa cho con nhỏ Tú đó.

Hs3 : - Ổng đưa cho nhỏ Tú làm gì?

Hs2 : - Ổng ghi coi trong đó thằng nào chửi thề.

Hs1 : - Điên điên hả?

Hs2 : - Bữa nó nói chứ bộ.

Hs1 : - Ổng điên điên hả?

Hs1 : - Lớp tụi tao kì vui lắm ba. Nhỏ kia…Đ.m ông kia, đem máy…nhỏ xíu cỡ vậy nè, đem vô trường

tưởng đâu tính thu âm tụi tao. Đ. m tụi tao chửi quá trời. Ai dè, bà cô đem vô trường bả học mày. Chứ

hổng phải là ấy.

Hs : - (…)

Hs1 : - Giữ dùm không được lấy (ngưng một lúc). Lấy là chết. Mà lấy luôn là chết dữ nữa.

Hs3 : - Lấy luôn rồi mày chạy đi đâu?

Hs2 : - Đ.m móng tay mới đây mọc lẹ quá!

Hs1 : - Có hai ngón à. Đ.m…móng tay mọc lẹ quá mày!

Hs1 : - Đ.m hiệu Sony đó ba. Mắc?

Hs2 : - Đâu, mượn coi.

Hs2 : - Rechat.

Hs1 : - Đang nghe đó ba?

Hs2 : - Ờ thì đang nghe.

Hs1 : - Ừ đang thu âm.

Hs1 : - Cái này đang nghe trong đây nè. (Đ…) có đồ nghe. Đ.m không thôi tao nghe nhạc.

Hs3 : - Ừ. Chỗ này nghe phone chứ mày hổng thấy hả?

Hs1 : - Ừ.

Hs2 : - Chỗ này đút dây phone vô mày nghe thu âm lại.

Hs1 : - Hối lộ ổng bán lại (cười). A… ưa…dụ dỗ ổng, dụ dỗ kêu: “cho em đi thầy, cho em đi thầy”.

Hs2 : - Cho… cho con “c…”.

Hs2 : - Đ m thu vô lát ổng mở ra nghe sao trời?

Hs1 : - Ha…ha…ha…

Hs2 : - Này đâu có thu đâu.

Hs1 : - Hết hồn. Khi không lại đưa cho tao. Tao hết hồn. Giao một tráchnhiệm rất quan trọng, nặng

nề, nặng túi.

Hs1 : - Thiệt quá nặng túi.

Hs3 : - Đồ cầm này bằng da. Nó kỳ.

Hs2 : - Thì da đúng rồi. Này bằng da dễ hơn.

Hs1 : - Thôi, Đ. m “Trâu què đền trâu lành”. Đừng đụng vô ba. Mắc công lắm đó.

Hs1 : - Hold

Hs2 : - Nút nè. Phone nè. Cái lỗ đó. Mày chọt “của quý” mày vô (cười).

(…)

Hs1 : - Thôi, thôi, chơi thụt bi da.

Hs2 : - Dám hôn?

Hs3 : - Dám mới sợ.

Hs2 : - Có biết thụt đâu mà thụt.

(…)

Hs3 : - Móc ra móc vô hoài. Lát nó rớt xuống đây mới vui. Lỗ cống đó. Rớt xuống lỗ cống đó.

Hs1 : - Cái gì?

Hs2 : - Nhắm ngay cái lỗ đó.

Hs1 : - Thôi, tao hổng có khùng ba. Tao để vậy chơi thôi.

Hs2 : - Gây ra một tai họa (cười).

Hs2 : - Mấy trăm đô đó ba?

Hs1 : - Mấy trăm cái con mắt mày. Có triệu mấy hà?

Hs3 : - Tám mấy đô, chín mấy đô đó. Đưa đây tao cầm cho Trọng.

Hs1 : - Cầm đi là một tai họa.

Hs2 : - Giờ tao thách mày nè. Từ đó giờ Trọng chưa dám làm gì nè. Giờ tao thách mày nè. Quăng đi.

Hs1 : - Chơi luôn.

Hs2 : - Quăng đi (cười). Đ.m hồi đó giờ đâu có gì dám làm. Quăng đi.

Hs1 : - Trách nhiệm nặng nề không quăng được.

Hs2 : - Trách nhiệm quá nặng nề, Trọng ơi?

Hs3 : - Trọng ơi, trách nhiệm nhẹ nhàng. Trọng có gì mà hổng dám làm? Thảy đi?

Hs3 : - M… thảy đi?

Hs2 : - Thảy thiệt là vui dữ đó ba?

Hs2 : - Này của ai vậy ta?

Hs2 : - Của ai để tao lại hỏi: “Ê, ê bán lại cho tao? Ê bán hôn, bán lại cho tao.”

Hs3 : - Ừ, bán! Ổng bán cho mày tao mới sợ.

Hs3 : - Hoång chừng lát nữa ổng mở ra nghe mày nói gì đó? Hè, hè…

Hs1 : - Nguy hiểm chết người đó ba.

Hs2 : - Gỡ pin, gỡ pin. Gỡ pin ra cho khỏi chạy.

Hs1 : - A phi lũ. Chơi đô vật với thằng đó là phải nói là … Phải nói là “ pua à pua”, thắng là thắng. Chứ nói

lộn, thua hổng bao giờ có cơ hội là thắng hết.

(…)

Hs2 : - (Má) ổng ngồi trong đó đó mấy bây.

Hs1 : - Thế thì nhảy hip hop thì làm sao?

Hs2 : - Hồi ổng bắt lên ổng kiểm từng người nữa.

Hs3: - Bữa nay Quân đế vô mày?

Hs2 : - Quân đâu có vô dâu.

Hs1 : - Mùa thu lá rụng, mùa hè lá bay

Hs3 : - Mùa đông …lạnh.

Hs1 : - Nãy tưởng ổng đưa cho mày. Ai dè đưa cho tao. (Má) bó tay. (cười). Hết hồn. Hết hồn.

Hs1 : - Khi không giữ này cho tui. Giữ này cho tui.

Hs1 : - Âm mưu đen tối đó ba.

Hs3: - Chắc ổng nghĩ mày là trùm. Thu âm tất cả những thằng “tốt”, ngay cả mày. .

Hs1 : - Âm mưu đen tối.

Hs2 : - Giờ thách mày lại câu nữa nè. Hồi đó giờ cái gì mày cũng dám làm. Quăng đi?

Hs1 : - Quăng hả mày?

Hs2 : - Trời ơi !

Hs3 : - Quăng ra một góc rồi cười ra nước mắt luôn.

Hs1 : - Chạy hoài vậy? Mẹ kiếp nó.

Hs3 : - Thì đang thu đó ba? Nè, thời gian nó chạy đó. Thấy hôn?

Hs1 : - Khoan, khoan!

Hs3 : - “You play” kìa.

(Gìờ chơi, 11’34’’)

Rec 1

Hs1 : - Dạ thưa cô có bán đầm hôn cô?

Cô Trinh : - Đủ rồi. Con ra đi.

Hs1 : - Dạ, cô.Vậy là hết bán đồ rồi hả cô?

Cô Trinh : - Đồ gì?

Hs1 : - Dạ, đồ đi học.

Cô Trinh : - Đồ học sinh. Con phải gặp cô Kiêm Tiếng, còn ở đây cô bán đồ thể dục không hà.

(…)

Hs1 : - Tao nhớ mày có điện thoại cho tao?

Hs2 : - Tao đổi soá điện thoại rồi. Mày đừng gọi số đó nữa nha.

Hs3 : - Ê, mày đổi soá điện thoại sao nói cho nó nghe làm gì?

Hs2 : - Tao biết nhà mày rồi tao gọi làm chi. Để tao dắt mày lại …

Hs4 : - Thôi nhà nó xa thấy mồ.

Hs3 : - Đi có xa đâu. Đi máy bay là tới liền.

Hs2 : - Máy bay khỏi ngồi cuõng tôùi.

Hs1 : - Số mấy?

Hs2 : - Số 0903231382133.

(…)

Hs1 : - Thưa cô, bán đồ học ở đâu?

Cô lao công : - Ở trong đây nè.

Cô lao công : - Bán áo kìa Tiếng ơi?

Cô Tiếng : - Áo con phải hôn?

Hs1 : - (gật đầu)

Hs2 : - Ở đây mà đứng ở trển.

Cô Tiếng : - Người nào mua?

Hs2 : - (Đứa) này nè cô.

(Hs chọn mua áo )

Hs2 : - Nè …

Hs1 : - Hổng có số lớn.

Hs2 : - Đứng tròng vô.

Hs : - Tụt quần mày ra. Hổng cái dò.

Hs1 : - Vô duyên!

Hs2 : - Đứng có ai thấy đâu mà lo!

Hs1 : - Rộng quá!

Cô Tiếng : - Mặc vô. Mặc vô luôn.Thử coi?

Hs2 : - Cô, một cái củng là bao nhiêu?

Cô Tiếng : - Hả? Tùy theo.

Cô Tiếng : - Kéo lên.

Hs1 : - Số này bao nhiêu?

Hs2 : - Số 8.

Hs1 : - Còn tao hổng biết số mấy. Thấy để 15 gạch…

Cô Tiếng : - Cái này được chưa? Hay cái nhỏ hơn?

Hs2 : - Không có dây.

Hs1 : - Vậy được rồi mày ơi?

Cô Tiếng : - Thôi, được rồi.

Hs2 : - Vậy, được rồi.

Hs1 : - Hổng còn dây kiểu khác nữa hả cô?

Cô Tiếng : - Có một kiểu dây hà con.

Hs1 : - Phải kiểu dây này nè?

Cô Tiếng : - Này giống vậy rồi còn gì nữa. Kiểu kia sang năm mới có.

(18’55”)

Rec 5:

Cô giáo : - Cô lặp lại. Đọc cho cô đoạn văn từ “Buổi mai hôm ấy … hôm nay tôi đi học” và cho cô

biết tâm trạng, cảm giác của nhân vật tôi trong cái ngày đầu tiên tôi đi học? Tâm trạng, cảm giác của nhân

vật tôi trong cái ngày đầu tiên tôi đi học trên con đường ấy diễn ra như thế nào?

Hs1 : - (Giơ tay).

Cô : - Cô mời em đọc đoạn văn dùm cô

Hs1 : - (Đọc đoạn văn )

(Giáo viên nhắc học sinh đọc to hơn)

Hs1 : - (Đọc tiếp )

Cô : - Rồi, em trả lời dùm cô. Tâm trạng, cảm giác của nhân vật tôi diễn ra trên con đường đi học như

thế nào?

Hs1 : - Xung quanh tôi có sự thay đổi.

Cô : - À, cảnh vật chung quanh tôi đều có sự thay đổi. Chủ yếu là cảnh vật nào? Đầu tiên nhân vật tôi đã

nhìn thấy cái gì có sự thay đổi?

Hs (một số) : - ( Giơ tay )

Cô : - Cô mời em.

Hs2 : - Con đường làng.

Cô : - À, con đường làng. Con đường làng ấy như thế nào?

Hs2 : - Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần nhưng lần này tự nhiên tôi thấy lạ.

Cô : - À, đúng rồi. Con đường làng, cái con đường mà tôi quen đi lại lắm lần nhưng tự nhiên hôm nay tôi

thấy lạ. Vì sao nhân vật tôi có cảm giác lạ như thế?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs3 : - Thưa cô, vì lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: Hôm nay tôi đi học.

Cô : - À, đúng rồi. Bởi vì ngày hôm nay “tôi” đi học.(…)

( Văn học 8, 2’57’’)

Rec 6:

Hs : - (Đọc đoạn văn)

Cô : - Trong đoạn văn này em có tìm thấy được những chi tiết, từ ngữ nói lên tâm trạng, cảm giác lạ lẫm

của nhân vật tôi nữa?

Hs : - Dạ, thưa cô là “ trong chiếc áo vải dù đen dài tôi cảm thấy trang trọng và đứng đắn”.

Cô : - À, đúng rồi. Tức là trong chiếc áo vải dù đen ấy nhân vật “tôi” cảm thấy trang trọng và đứng đắn

hơn. Như vậy nhân vật “tôi” đã cảm thấy mình lớn lên rồi.(…)

(Văn học8, 1’14’’)

Rec 7:

Cô : - Ta đọc đoạn kế tiếp. Ta còn thấy ở nhân vật tôi này còn có cảm giác như thế nào nữa? Hay nói khác

hơn, những ấn tượng về ngày đầu tiên đi học trên con đường làng này ngoài những cảnh vật, ngoài cái việc

cảm nhận của nhân vật trong bộ đồng phục rồi, nhân vật tôi còn có một ý tưởng nào lạ nữa trong ngày

đầu tiên đi học trên con đường này đây?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs1 : - Thưa cô,…thấy mấy cậu trò nhỏ…

Cô : - Đâu? Cô bảo đoạn kế tiếp mà “ Tôi muốn thử sức mình…”…

Hs1 : - (Đọc tiếp)

Cô : - Rồi. Cô cám ơn ngồi xuống. Như vậy trong đoạn bạn mới vừa đọc, ta thấy nhân vật tôi còn có

một ý tưởng nào? Hay nói khác hơn, có sự thay đổi nào trong cảm giác, tâm trạng của nhân vật tôi trên con

đường đi học này nữa?

Hs : - (Một số em giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs2 : - Mẹ đưa bút thước cho con cầm.

Cô : - À, nhân vật tôi muốn thử sức mình nên nhìn mẹ rồi “tôi” bảo rằng: “ mẹ đưa bút thước cho con

cầm”. Đó là một trong những cảm giác, tâm trạng lạ so với thường ngày trong lòng nhân vật tôi….

(Giáo viên cho học sinh ghi bài)

Cô : - Như vậy đi trên con đường làng dài và hẹp ấy, trên con đường đến trường ấy, theo em thì tâm trạng

và cảm giác của nhân vật tôi như thế nào trước con đường, trước cảnh vật, trong bộ đồng phục, rồi trong

suy nghĩ của mình nữa thì tâm trạng, cảm giác của nhân vật tôi như thế nào?

Hs : - (Một số em giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs3 : - Thưa cô, tôi vừa có cảm giác non nớt vừa ngây thơ…

Cô : - Rồi, cô cám ơn ngồi xuống. Hay nói khác hơn, trong ngày đầu tiên đi học này tâm trạng và cảm giác

của nhân vật tôi như thế nào?

Hs : - (Im lặng)

Hs1 : - Thưa cô, bán đồ học ở đâu?

Cô lao công : - Ở trong đây nè.

Cô : - À, tâm trạng hồi hộp. Ngoài ra còn có tâm trạng gì nữa hôn nè?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs5 : - Tâm trạng lo sợ.

Cô : - Lo sợ? Ở đây có lo sợ chưa? Nãy giờ ta có thấy nhân vật tôi lo sợ chưa nè? Trên đường đi học nhân

vật tôi có lo sợ hôn?

Hs (một số) : - Chưa.

Cô : - Chưa có lo sợ. Cô mời em nói tiếp luôn dùm cô.

Hs5 : - Bỡ ngỡ.

Cô : - À, bỡ ngỡ. Bỡ ngỡ đúng chưa vậy? Một bạn khác?

Hs : - (Im lặng)

Cô : - Trong ngày đầu tiên ấy, ấn tượng đầu tiên của nhân vật tôi khi đi trên con đường này có cảm giác như

thế nào?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs6 : - Dạ thưa, cảm giác xa lạ.

Cô : - Xa lạ đúng rồi. Cái gì nó cũng xa lạ đối với mình hết. Cảnh vật, con đường quen lắm nhưng bây

giờ cũng lạ. Như vậy, đầu tiên đó là cảm giác “lạ”. Rồi như bạn nói lúc nãy là nó có sự hồi hộp trong đó nữa

nè. Rồi còn có gì nữa hôn nhẽ?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs7 : - ...

Cô : - Nói to lên dùm cô!

Hs7 : - Tưng bừng rộn rã.

Cô : - Tưng bừng rộn rã? Chưa đúng. Ta cứ nhìn ở đây ta thấy nè, con đường quen cũng thấy lạ, cảnh

vật cũng thấy mới mẻ, rồi nhân vật tôi thấy mình lớn lên. Như vậy tất cả cái đó người ta gọi chung đó là

cảm giác gì đây? Cô mời em.

Hs8 : -...

Cô : - Hả?

Hs8 : - Cảm tưởng.

Cô : - Cảm tưởng? Có thể dùng từ nào nó gần nghĩa, sát nghĩa hơn tí? Cảm tưởng tức là không có thật

hay là sao? Hay là tưởng tượng ra?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs9 : - Thưa cô, có nhiều cảm xúc.

Cô : - Có nhiều cảm xúc. Mà cảm xúc tất cả những điều này so với nhân vật tôi thì nó như thế nào?

Hs (moät soá) : - Vui, hồi hộp.

Cô : - À, vừa vui vừa hồi hộp. Thế hồi hộp bạn đã nêu rồi. Thế ta thử xem, trước đây nhân vaät thấy con

đường này có lạ hôn?

Hs (đồng thanh) : - Dạ, hông.

Cô : - Hông, mà bây giờ mới thấy lạ. Rồi cảnh vật thường nó chẳng có gì thay đoåi mà hôm nay tự nhiên

cũng thấy nó lạ, nó mới luôn. Cái bộ đồng phục từ nào có mặc vào chưa?

Hs (đồng thanh) : - Chưa.

Cô : - Chưa. Bây giờ cũng mới mặc bộ đồng phục này luôn và cảm thấy khi mặc bộ đồng phục có một ý

nghĩ mới “thấy mình lớn lên, trang trọng và đứng đắn hơn”. Tất cả những cảm giác này so với trước đây

thì nó như thế nào?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs10 : - Thưa cô, nó có cảm giác khác.

Cô : - Nó khác. Hay nói khác hơn là nó mới mẻ. Đúng chưa? Cô cảm ơn ngồi xuống. Nói tóm lại, trên

đường đi học nhân vật tôi có cảm giác như thế nào? Hồi hộp, mới mẻ, rất hồn nhiên và đáng yêu. Ở chi tiết

“thử sức mình” Phải hôn? Còn, muốn”cầm bút thước”, cầm có 2 quyển vở mà 1 quyển chênh đầu

xuống đất, phải xốc xếch nó lên. Ta thấy đó là một trong những cử chỉ rất hồn nhiên, đáng yêu của nhân vật

tôi …

(GV cho hs ghi bài)

(…)

Cô : -....Cái ấn tượng đầu tiên của nhân vật tôi khi đứng trước cổng trường như thế nào? Ta đọc tiếp

đoạn “Trước sân trường …lo sợ vẩn vơ”. Cô mời em.

Hs1 : - (Đọc đoạn văn)

Cô : - Trong đoạn em mới vừa đọc, em thấy cái ấn tượng đầu tiên của nhân vật tôi khi đứng trước sân

trường Mĩ Lí như thế nào?

Hs1 : - Xa lạ.

Cô : - Xa lạ. Đập vào mắt nhân vật tôi đó là hình ảnh của cái gì trước sân trường Mĩ Lí?

Hs (một số): - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs2 : - Thưa cô, là dày đặc cả người.

Cô : - À, sân trường dày đặc cả người. Rồi cô cám ơn ngồi xuống. Đến sân trường Mĩ Lí cái hình ảnh đầu

tiên đập vào mắt nhân vật tôi đó là hình ảnh dày đặc cả người. Và người ở đây đó là những ai?

Hs (đồng thanh) : - Học sinh.

Cô : - Chỉ có học sinh thôi sao?

Lớp : - Phụ huynh.

Cô : - À, phụ huynh và học sinh đông đúc, nô nức đến trường.

(GV cho hs ghi bài)

Cô : - Hình ảnh ngôi trường trước khi nhân vật tôi đến đó để học thì nó như thế nào?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs1 : - Xa lạ.

Cô : - À, nó như thế nào? Từ ngữ nào cho em biết điều đó? Em chỉ ra dùm cô.

Hs1 : - Trường chỉ là nơi xa lạ.

Cô : - Trường chỉ là nơi xa lạ. Hình ảnh ngôi trường ấy như thế nào nhỉ?

Hs1 : - Trông không sạch sẽ.

Cô : - Không sạch sẽ?

Hs1 : - Sạch sẽ và cao ráo hơn các ngôi nhà trong làng.

Cô : - Em đọc lại câu cuối cùng trong đoạn đó “Tôi không có cảm tưởng nào khác …”

Hs1 : - Tôi không có cảm tưởng nào tưởng nào khác …cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong làng.

Cô : - À, như vậy là cái hình ảnh trước khi nhân vật tôi đến đây đeå học thì nó như thế nào?

Hs1 : - Thưa cô là khác lạ.

Cô : - Khác lạ là cái thứ nhất rồi còn gì nữa?

Hs1 : - Thưa cô là không cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong làng.

Cô : - Có phải không cao ráo và sạch sẽ hơn hôn?

Lớp : - Cao ráo và sạch sẽ.

Cô : - Nhà trường.

Hs1 : - Cao ráo.

Cô : - À, nó chỉ cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong làng thôi. Đúng chưa? Rồi cô cám ơn ngồi xuống.

(Hs ngồi xuống)

Cô : - Thế nhưng khi đến ngôi trường ấy đeå học thì trong mắt nhân vật tôi ngôi trường ấy lúc bây giờ

ra sao?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs1 : - Thưa cô, trông trường Mĩ Lí vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đình làng Hòa Ấp. Sân nó

rộng, mình nó cao …trưa hè vắng lặng.

Cô : - Rồi, cô cám ơn ngồi xuống.

(Hs ngồi xuống)

Cô : - Như vậy, ta thấy hình ảnh ngôi trường khi nhân vật tôi đến đó để học thì nó khác so với lần

trước. Nếu như lần trước trong mắt nhân vật tôi cái trường ấy chỉ cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong

làng thôi thì bây giờ nhân vật tôi thấy ngôi trường ấy như thế nào?

Lớp : - Vừa xinh xắn vừa oai nghiêm.

Cô : - Vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đình làng Hòa Ấp. Do đó, nó to hơn, sân nó rộng, mình nó

cao. À, đó. Do đó, ấn tượng sân trường dày đặc cả người rồi thì trong mắt nhân vật tôi ngôi trường giờ nó

xinh xắn lại oai nghiêm. Ta gạch đầu dòng kế tiếp.

(Gv cho hs ghi bài)

Cô : - Đứng trước hình ảnh ngôi trường oai nghiêm như vậy trong lòng nhân vật tôi có cảm giác như

thế nào?

Hs (một số): - ( Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs1 - Thưa cô, là lo sợ vẩn vơ.

Cô : - À, lo sợ vẩn vơ. Ta đánh mũi tên ra: lo sợ vẩn vơ.

(Hs ghi bài)

Cô : - Rồi đến lúc nhân vật tôi lại nghe ông đốc gọi tên mình bước vào lớp thì tâm trạng của nhân vật tôi

ra sao? Ta chuyển sang c. Khi nghe gọi tên. Khi nghe gọi tên thì nhân vật tôi có tâm trạng cảm giác ra

sao?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs1 : - Thưa cô, giật mình lúng túng.

Cô : - À, nhân vật tôi giật mình lúng túng. Rồi khi ông đốc gọi tên nhân vật tôi có cảm giác ra sao nữa?

Hs (moät soá) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs2 : - Thưa cô, tim không ngừng đập.

Cô : - À, tim không ngừng đập. Rồi sao nữa nè?

Hs : - (im lặng)

Cô : - Ta cứ hình dung các chi tiết như thế này. Các cô cậu học sinh đang tập trung ở sân trường. Đúng

chưa? Rồi ông đốc mới gọi tên. Mà ông đốc ở đây là ai vậy?

Hs (đồng thanh) : - Ông hiệu trưởng.

Cô : - À, ông hiệu trưởng. Ông hiệu trưởng mới gọi tên từng cậu học trò một để bước vào lớp. Thì khi

bước vào lớp như vậy nhân vật tôi phải chia tay ai vậy?

Hs (đồng thanh) : - Mẹ.

Cô : - À. Thì lúc bây giờ nhân vật tôi lại có tâm trạng, cảm giác ra sao?

Hs (một số) : (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs3 : - Lúng túng.

Cô : - Hả? Sao?

Hs3 : - Càng lúng túng hơn.

Cô : - À, càng lúng túng hơn nữa. Rồi nhân vật tôi có những cử chỉ, những hành động thế nào?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Cô : - Cô mời em.

Hs4 : - Thưa cô, tôi bất giác …dúi đầu vào lòng mẹ…

Cô : - À, đúng rồi. Nhân vật tôi bất giác quay đầu vào lòng mẹ. Đó, như vậy ta cứ hình dung lại cái năm

lớp 1 ta đi học. Cha mẹ đưa ta đến trường. Sau đó, cha mẹ đi về thì ta có ngoáy đầu nhìn lại hôn?

Hs (đồng thanh) : - Có.

Cô : - Có bạn thì ôm lấy chân mẹ, đòi mẹ ở lại không cho mẹ về, rồi lại khóc thét lên nữa. Đúng chưa?

Thì ở đây cũng vậy, ta đọc văn bản này, ta thấy có cái gì đó là của ta trong đó. Chính vì vậy mà văn bản này

có giá trị cho đến ngày hôm nay…

(Gv cho hs ghi bài)

Cô : - Thế thì ta thử nhìn lại xem dùm cô nhé. Đầu tiên đó là tâm trạng, cảm giác mới mẻ, hồi hộp nó có

cái gì đó cần phải tìm hiểu. Đến sân trường cái tìm hiểu thì cũng đã thấy rồi, nào là sân trường, nào là bạn bè

đâm ra cũng lo sợ. Không biết nó sẽ như thế nào đây? Thì đến đây cảm giác của nhân vật tôi lại như thế nào

nữa?

Hs (đồng thanh) : - Giật mình lúng túng.

Cô : - Giật mình lúng túng. Rồi sau đó lại khóc. Như thế ta thấy tâm trạng, cảm giác của nhân vật tôi lúc

này ra sao?

Hs : - (im lặng)

Cô : - Có mới mẻ gì hôn? Có phải lo sợ vẩn vơ gì hôn? Thay vào đó là tâm trạng, cảm giác gì đây?

Hs : - (bàn luận)

Cô : - Đi học mà lại khóc. Thường ngày đi chơi thì không có gì phải khóc Xa mẹ không gì phải nhớ

bỗng nhiên, đi học, xa mẹ lại khóc. Như vậy, tâm trạng, cảm giác của nhân vật tôi diễn ra lúc này như thế

nào?

Hs1 : - Cảm động.

Cô : - Cảm động đến mức xúc động ấy nó bị chùn lại, nó đè nặng trong tâm hồn nhân vật tôi. Đi học mà sao

có cảm giác nặng nề quá. Nào là phải xa mẹ, nhớ mẹ, nào là chưa quen với trường lớp. Cảm giác bắt đầu

nặng nề dần. Đúng chưa?

(Gv cho hs ghi bài)

Cô : - Cảm giác nặng nề, lo sợ. Vì sao phải lo sợ vậy?

Hs (đồng thanh) : - Vì xa mẹ.

Cô : - Xa mẹ, không được ở nhà mà phải vào lớp học. Như vậy, nhân vật tôi này bắt đầu làm quen với

một môi trường mới. Đúng chưa?

(Gv cho hs ghi bài)

Cô : - Thế thì cảm giác nặng nề ấy có còn kéo dài khi nhân vật tôi bước vào lớp học hay không?

Hs (đồng thanh) : - Không.

Cô : - Ta chuyển sang d.Vào lớp học. Như vậy vào lớp học, nhân vật tôi không còn cảm giác nặng nề

nữa. Thay vào đó, là những cảm giác gì?

Hs : - (im lặng)

Cô : - Hay nói khác hơn, lúc bấy giờ nhân vật tôi có những suy nghĩ, những cảm nhận như thế nào?

Hs : - (im lặng)

Cô : - Ta đọc đoạn cuối cùng từ “Một mùi hương lạ xông lên lớp… đến cuối”. Về nhà ta soạn rồi. Đúng

chưa? Ta thấy tâm trạng, cảm giác của nhân vật tôi còn nặng nề nữa không?

Hs (đồng thanh) : - Không.

Cô : - Không. Mà thay vào đó là cảm giác gì?

Hs : - (Bàn luận).

Cô : - Vui, bỡ ngỡ. Rồi còn gì nữa hôn nhỉ?

Hs1 : - Phấn khởi

Cô : - Phấn khởi. Còn gì nữa hôn? Cô mời em.

Hs2 : - Thưa cô, là …

Cô : - Hay nói khác hơn, đó là cảm giác cảm thấy nhẹ nhàng, thoải mái. Đúng chưa? Cái người bạn tí hon

bên cạnh xa lạ nhưng có một chút xíu là nó quen thân rồi. Đúng chưa? Và cả cái bàn, cái ghế mình ngồi học

cũng lạm nhận là của riêng mình. Như vậy, bước vào lớp học, nhân vật tôi cảm thấy có gì đó nhẹ nhàng,

thân quen và gần gũi.

(Gv cho hs ghi bài)

(Văn học8, 28’37’’ )

Rec16:

Gv : - Cô nhắc lại, ta xem câu 1 ở trang 12. Căn cứ vào đâu em biết văn bản “Tôi đi học” nói lên những

kỉ niệm của tác giả trong buổi tựu trường đầu tiên?

Hs : - (Im lặng).

Gv : - Dựa vào đâu em biết đó là những kỉ niệm của tác giả về buổi tựu trường? Dựa vào vào đâu em mới

biết được nè? Nhật Hiệp.

Hs (đồng thanh) : - Dựa vào đầu bài.

Nhật Hiệp : - Thưa cô, hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường …

Gv : - Em mới vừa trả lời gì đó?

Nhật Hiệp : - Dựa vào đầu bài.

Gv : - Dựa vào đầu bài. Mà đầu bài là cái gì? Là nhan đề, tựa bài. Phải hôn? Đó là tựa bài gì?

Hs (đồng thanh) : - Tôi đi học.

Gv: - Ta căn cứ vào nhan đề ta mới biết được đây viết về tâm trạng nhân vật tôi trong ngày đầu tiên đi học.

Rồi, ta còn căn cứ vào đâu nữa?

Hs : - (Im lặng). (Bàn luận)

Gv: - Người ta chú ý vào những từ ngữ nào được dùng nhiều nhất?

Hs (đồng thanh) : - Tôi.

Gv : - À, nhân vật tôi. Phải hôn? Từ ngữ “tôi”cho ta biết đối tượng rồi. Đúng chưa? Người ta xoáy vào

đối tượng mà người ta muốn nói đến. Rồi, ta còn dựa vào từ ngữ nào nữa?

Hs : - (Im lặng).

Gv : - Những câu nào cho thấy đó là những kỉ niệm, những cảm giác?

Hs : - (Bàn luận).

Gv : - Đọc, ta biết đó là những kỉ niệm đi học chớ không phải đi chơi, đi xem phim. Không phải như

thế. Dựa vào đâu em biết được? Câu văn nào cho em thấy điều đó.

Nhật Hiệp : - Thưa cô, lòng tôi lại náo nức của buổi tựu trường.

Gv : - À, lòng tôi lại náo nức nôn nao của buổi tựu trường. Còn câu văn nào nữa không nè?

Hs : - (Một số giơ tay).

Gv : - Những bạn khác?

Hs : - (Im lặng).

Gv chỉ định : - Lớp phó học tập.

Lớp phó học tập : - (Phát biểu nhỏ không nghe rõ)

Gv nhắc lại : - À, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã. Đó, ít nhất ta cũng chỉ ra được hai câu đó nói lên những kỉ

niệm trong sáng của nhân vật tôi trong cái ngày đầu tiên đi học….

(TLV 8, 3’56’’)

Rec 17:

Gv : - Cô lặp lại, tại sao bố không nói thẳng, nói trực tiếp với En-ri-cô mà lại viết thư cho En-ri-cô?

Hs : - (Giơ tay).

Gv : - Cô mời em.

Hs1 : - Thưa cô, tại vì bố của En-ri-cô muốn em nhớ mãi.

Gv : - Thế còn những bạn khác? Tại sao nó có lỗi không gọi nó đến nước nói thẳng cho nó nghe mà lại

viết thư cho nó?

Hs : - (Giơ tay).

Gv : - Cô mời em.

Hs2 : - (Trả lời nhỏ, không nghe rõ).

Gv : - Sao?

Hs2 : - Thưa cô, tại bố đi xa.

Gv : - Tại bố đi xa. Đó cũng là ý kiến. Thế còn những bạn khác?

Hs : - (Giơ tay).

Gv : - Cô mời em.

Hs3 : - Thưa cô, muốn gây cảm xúc với người con.

Gv : - Muốn gây cảm xúc với người con. Thế những bạn khác có ý kiến gì hôn? Đâu em thử diễn giải

dùm cô, theo em vì sao người bố viết thư như thế để gây được cảm xúc cho đứa con? Mà nói thẳng, nói

trực tiếp không gây cảm xúc cho đứa con mà phải viết thư mới gây cảm xúc được?

Hs : - (Im lặng).

Gv : - Thế thường ngày ở nhà, nếu như em có lỗi thì bố mẹ đã dạy em như thế nào? Có viết thư cho em

không?

Hs (đồng thanh) : - Không.

Gv : - Không. Vậy bố mẹ làm sao?

Hs (một số) : - Quýnh.

Gv : - Hả?

Hs (một số) : - Mắng.

Gv : - Mắng. Như vậy là nói thẳng, nói trực tiếp luôn. Đúng chưa? Cách viết thư lạ quá, từ nào chưa

thấy. Đúng hôn?

(Gv diễn giảng).

(TLV 7, 3’37”)

Rec 41:

Hs : - Thầy mua máy đó bao nhiêu vậy thầy?

Thầy Dũng : - Cái này của cô giáo. Cổ đưa thầy để thầy thu học trò nè. Mà giờ thầy chưa biết xài nó nên nó

bị tắt hoài.

Hs : - Bị tắt hả? Coi chừng nó bị hết pin đó.

Thầy Dũng : - Hổng phải. Hổng phải nó hết pin. Mới sạc xong. Mà cái máy thu biết bao nhiêu tiếng

hôn?

Hs : - Thu tiếng hả? Mấy đứa ở nhà biết chứ con hổng biết. Nhà có xài…

Thầy Dũng : - Nãy giờ đang kiểm tra nó coi có bị gì hôn.

Hs : - Có ghép nhạc vào đây chưa thầy?

Thầy Dũng : - Có nhạc, có nhạc.

Hs : - Cái máy này khó xài hơn mấy cái mấy nhỏ.

Thầy Dũng : - Ừ, ừ.

(Trong văn phòng, 4’32”)

Rec 43:

Thầy Dũng : - Bỏ cái máy vô túi. Là kệ nó, không lấy ra lấy vô. Cứ ngồi chơi, nghe chưa? Ra về 5h30

đưa thầy. Lấy ra tui bắt tui phaït. (Đưa máy)

Hs1 : - (Cầm lấy máy)

Hs2 : - Gì vậy?

Hs1 : - Im bây. Ổng chửi giờ.

Hs1 : - Ổng đưa tao cái MP3 mậy?

Hs3 : - Đâu?

Hs1 : - Ổng đưa tao cái MP3. Túi tao nè. Ổng kêu không được lấy ra. Lấy ra ổng quýnh chết! Chắc ổng

tịch thu của ai đó. Ổng muốn xài. Ổng kêu năm rưỡi trả lại ổng. Mấy ông này! Đ.m…

Hs3 : - Đỏ đỏ phải hôn. Màu đỏ đỏ phải hôn?

Hs1 : - Trong túi tao nè. Ổng kêu không được lấy ra. Lấy ra ổng quýnh chết.

(…..)

Hs3 : - Đưa tiền đây? Đi mua cầu đá mày ơi? (Má) đế có cầu luôn rồi.

Hs2 : - Mua đi.

Hs1 : - Chỗ đâu mua. (Má) thấy đóng cửa hôn?

Hs3 : - Xin mượn cái cây đi. Kêu bảo vệ qua đó. Khều ngay bên lớp mình nè?

Hs1 : - Lớp cả đống. Đ.m.

Hs2 : - À.

Hs3 : - Sao leo ông nội?

Hs2 : - Đứng đây.

Hs : - (….)

Hs2 : - Ờ, chọt cũng hổng được.

Hs3 : - Đ.m đứng dưới cũng đế lên tới nổi nữa.

Hs2 : - Hổng phải, tới là tới rồi đó. Nhưng mà sao chọt? Phải nằm ngang mới chọt được.

(….)

Hs1 : - Đây nè Hiển.(cười). Qua bên kia kìa! Ngay phòng đó? Hổng ai chửi mày đâu?

Hs3 : - Đ.m cho ổng bắt?

Hs1 : - Bắt cái gì? Đ.m, ổng chỉ kêu mày xuống thôi. Ngay cái phòng đó đó?

Hs : - (….)

Hs2 : - MP3 này giống mấy cái đài. Phải hôn? Đâu có bỏ đĩa đâu. Chép sẵn cho mày ở trong đây luôn phải

hôn?

Hs : - (….)

Hs2 : - Đó kìa. Nó lú ra kìa, phải hôn?

Hs1 : - Leo đi! Giờ hết chỗ mua rồi.

Hs3 : - Mấy nhỏ ngồi sao lấy?

Hs1 : - Kêu bạn xích ra chút.

Hs3 : - (cười).Tao lại tao leo…

Hs2 : - Ừ…

Hs4 : - Thu máy MP3 hả?

Hs1 : - Ổng đưa tao đó. Ổng kêu tao giữ, đừng lấy ra bị phạt.

Hs4 : - Ổng đưa mày làm gì vậy?

Hs1 : - Lát trả lại. Cũng như ổng tịch thu của thằng nào đó. Ổng muốn xài đó. Mày biết hôn. Chắc vậy

đó?

Hs4 : - Máy MP hả?

Hs3 : - Đ.m dữ nha! A Dũng cũng xài máy MP3 nữa?

Hs4 : - Máy này đ.m (đ…) có đẹp đâu. Máy của Tuấn Anh hồi bữa vuông vức vậy nè. Máy đó đẹp lắm đó.

Hs3 : - Ấy, mày leo lên đi Tú?

Tú : - Ba đứng chờ. Đ.m chạy đi để cho bị chửi hay sao vậy? Nhìn biết hai cha con liền hà. Mũi cao

đúng hôn?

Hs3 : - Đi Tú?

Hs2 : - Ê, you. Leo đi.

Tú : - Sao tao leo được. Nó rớt cái máy c.m giờ!

Hs2 : - Gì?

Tú : - Rớt cái máy c.m luôn đó?

Hs3 : - Thì đưa đây tao bỏ túi cho?

Tú : - Đã nói ổng hổng cho lấy ra nữa. Đ.m mày. Ổng canh canh tao hoài luôn kìa.

(…)

Hs1 : - Hùn tiền lại mua mày?

Hs2 : - Ai bán mà mua. Hồi sáng đâu? Cầu hồi saùng đâu?

Hs1 : - Đó … ông thầy Dũng…

(….)

Hs1 : - Bánh trung thu mua bao nhiêu?

Hs2 : - 250 vạn. Có người kêu nó bán 270 vạn tao (đ…) bán đó. Để lừa gạt đó ba?

(…)

Hs1 : - Hổng có tiền nó lượm kìa?

Hs2 : - Gì?

Hs1 : - Nãy tao mới rớt xuống nó lượm.

Hs2 : - Ai?

Hs1 : - Đó.

Hs2 : - Bươi rác ổng lượm hả?

Hs1 : - Ừ, ai rớt ổng lượm đó ba.

Hs3 : - Ừ rớt xuống phải lượm thôi.

Hs1 : - Rớt xuống cái…

Hs3 : - Đời tao có nhiêu đó mà. Lấy đi mua đi. Ngoài có bán hôn?

Hs1 : - Có.

Hs3 : - Nhiêu? Mua cầu đá nhiêu?

Hs2 : - Cầu rớt của ai vậy?

Hs4 : - Của Nghĩa đó.

Hs2 : - Sao trả Nghĩa rồi?

Hs : -....

Hs3 : - Đưa tiền đây? Chầm, chầm, chầm…

Hs4 : - Tao lượm chứ gì đâu?

Hs1 : - Còn mấy trăm hà con.

Hs5 : - Hùn. Tí nữa tao trả mày.

Hs2 : - Cho tao mượn 2000 đi mày?

Hs5 : - Tao đế có tiền lẻ. Cho tao vay 2000 đi mày.

Hs3 : - Gì?

Hs4 : - Nãy có tiền tao ăn thêm ly súp rồi. Ngồi đây nói chuyện?

Hs2 : - Hổng khao mình kìa. Quýnh nó hôn?

Hs3 : - Quýnh đi.

(…)

Hs2 : - Mấy giờ rồi? Mấy giờ rồi?

Hs1 : - 5h10 rồi.

(…)

Hs4 : - Biết chơi chưa? Lần sau vô “lừa gạt”. Bây giờ ghi rõ ràng ha: “Nội công hỏa tán, ngoại công

hỏa tán…”…

Hs2 : - Tao có bài hát rồi. Có vô trổng chơi, tao ghi cho mày. Chắc ngày mai vô chơi lừa gạt thêm trăm

mấy vạn. Rồi bán cái bánh trung thu đi.

Hs3 : - Đóng nhiêu thẻ ở trổng? Có thẻ trổng hả mậy? 190 mấy giờ hả?

Hs2 : - Tao lừa gạt mấy thằng 8x không đó ba. Đ.m nó.

Hs3 : - Còn tao đ.m 21. Cỡ 8 giờ mấy …5 giờ rồi đó. Chuẩn bị đóng tiền rồi.

Hs2 : - Bây giờ xếp gấu, sư tử không hà ba? Vô trổng lừa gạt nó chơi.

Hs3 : - Mày chơi gì vậy?

Hs2 : - Trung Sơn.

Hs3 : - Thiên Nhẫn hả? Anh tao có coi Trung Sơn ở bển 37.

Hs2 : - Phương. Tới giờ ba mày về chưa Phương?

Hs3 : - Về cho mày thấy chứ?

Hs2 : - Hả? Thấy trong mơ hả?

Hs3 : - Thấy thiệt luôn đó.

(10’12”)

Rec3:

Gv : - Như vậy chúng ta vừa nghe bạn đọc xong đoạn văn ở trang 18. Thế thì, hãy đọc kỹ lần nữa và

cho cô biết đoạn văn này có sự liên kết với nhau không? Đọc lại lần nữa dùm cô. Cô mời lớp phó học

tập?

Lớp phó học tập : - Đọc.

Gv : - Như vậy, giấc ngủ đến với con, giấc ngủ này được điểm qua những từ ngữ nào? Em có biết

không? Gương mặt thanh thoát của đứa trẻ này được miêu tả qua từ ngữ nào? Trong câu văn nào? Ta biết

không? Ta có thấy rõ không?

Hs (đồng thanh) : - Không.

Gv : - Không.

Gv : - Ta nhớ văn bản này nó nằm ở văn bản thứ nhất “Cổng trường mở ra”. Thế thì em thấy “giấc

ngủ đến với con dễ dàng như uống một ly sữa, ăn một cái kẹo”. Câu văn này người mẹ đã nhìn đứa con và

nghĩ như thế trong thời điểm nào? Xem lại văn bản đầu tiên. Cô mời lớp phó học tập?

LPHT : - Dạ thưa cô, vào ban đêm.

Gv : - Vào ban đêm. Chúng ta xem lại, ta mở sách giáo khoa ra. So sánh cho cô nào? Ở đoạn đầu của trang

5: “Một ngày kia còn xa lắm…”. Lớp phó học tập đọc cho cô.

LPHT : - (Đọc).

Gv : - Thế thì em thử so sánh cho cô ở đoạn văn trong văn bản và đoạn văn được trích ở trang 18 thì

em thấy đoạn văn nào em đọc hiểu hơn?

LPHT : - Đoạn văn trong bài.

Gv : - À, đoạn văn trong bài, tức là trong văn bản. Bởi vì sao?

LPHT : - Vì nó có sự liên kết.

Gv : - Nó có sự liên kết. Như vậy ở đoạn văn 18, theo em có sự liên kết ấy được thể hiện ở đâu?

Hs : - (Im lặng)

Gv : - Bạn nào thấy nè?

Hs : - (Một số em giơ tay)

Gv : - Cô mời em.

Hs2 : - Dạ, thưa cô, vào đêm trước ngày khai trường của con.

Gv : - Không. Cô trích từ chỗ “Một ngày kia…”thôi. Em thấy trạng ngữ “một ngày kia còn xa lắm”

cho em… Cô mời Ngọc Hòa.

Ngọc Hòa : - Thưa cô, “bây giờ… đến với con…”.

Gv : - Chỗ nào đâu? Nói to lên lại dùm cô.

Ngọc Hòa : - Bây giờ giấc ngủ đến với con như uống một li sữa, ăn một cái kẹo.

Gv : - À, như vậy câu này có sự liên kết với câu thứ nhất ở những từ ngữ nào? Ngọc Hoà nói luôn dùm cô?

Ngọc Hoà : - Còn bây giờ.

Gv : - À, còn bây giờ. Cô cám ơn lớp phó học tập. Ta thấy câu đầu tiên có trạng ngữ “một ngày kia”. Như

vậy “một ngày kia còn xa lắm ngày đó con sẽ biết thế nào là không ngủ được”. Đã nói đñeán một ngày kia,

nói đến tương lai thì nó phải so sánh với hiện tại. Thế nhưng, đoạn văn ở trang 18 có từ ngữ nào chỉ

thời gian ở hiện tại không?

Hs (đồng thanh) : - Không.

Gv : - Không. Đang nói đến “Một ngày kia…, ngày đó con sẽ biết thế nào là không ngủ được. Giấc ngủ

đến với con dễ dàng”. Đang nói không ngủ được cái giờ lại nói giấc nguû đến với con dễ dàng. Như vậy,

em thấy nội dung của nó có sự nhập nhằng, lộn xộn, khó hiểu. Lý do, vì nó thiếu đi trạng ngữ chỉ thời

gian hiện tại. Thấy chưa?

(Gv cho Hs ghi bài)

Gv : - Như vậy để chúng có sự liên kết bằng cách ta phải thêm từ ngữ gì vào đoạn văn này?

Hs : - (Giơ tay)

Gv : - Cô mời em.

Hs3 : - Thưa cô, “còn bây giờ”.

Gv : - À, “còn bây giờ”. Tức là ngữ chỉ thời gian ở hiện tại.(GV diễn giảng). Thêm nó vào đâu nè? Thêm

cụm từ ngữ “còn bây giờ”, thêm nó vào đâu? Vào câu thứ mấy trong đoạn văn?

Hs : - (Giơ tay)

Gv : - Cô mời em.

Hs4 : - Thưa cô, câu thứ hai.

Gv : - À, thêm nó vào câu thứ hai. Rồi, rồi ta để ý ngoài từ ngữ chỉ thời gian ở hiện tại thì bây giờ em so

sánh cho cô câu thứ 3 “Gương mặt thanh thoát của đứa trẻ tựa nghiêng …”. Đọc câu này so với câu thứ 2

thì em thấy, về nghĩa đoạn văn này đang nói đến đối tượng nào?

Hs : - (Giơ tay)

Gv : - Cô mời em.

Hs5 : - Đang nói đến đối tượng “đứa con”.

Gv : - À, là đứa con. Thế nhưng ở trong câu 3 người ta lại dùng từ ngữ nào để chỉ đứa con?

Hs : - (Giơ tay)

Gv : - Cô mời em.

Hs6 : - Thưa cô, đứa trẻ.

Gv : - À, đứa trẻ. Nhưng mà “đứa trẻ” ở đây có thể thay thế cho đứa con được hôn?

Hs : - (Giơ tay)

Gv : - Cô mời em.

Hs7 : - Thưa cô, dạ không.

Gv : - À, không. Bởi vì sao? Ở trên đang nói đối tượng là “con” nhưng đến câu thứ 3 lại nói đến “đứa trẻ”

thì người ta có biết là đứa trẻ nào hôn?

Hs (đồng thanh) : - Không.

Gv : - Hoàn toàn không biết. Do đó, ta phải thay từ “đứa trẻ” bằng từ “con”.

(….)

Gv : - (…). Nhờ có sự liên kết về hình thức mà giữa các câu với nhau mới có sự liên kết về nghĩa. Nói tóm

lại, em hiểu liên kết là gì em, Khải Chánh?

Khải Chánh : - (Đứng dậy)

Gv : - Em hiểu liên kết là gì vậy?

Khải Chánh : (Im lặng)

Gv : - Xem ghi nhớ trang 18.

Khải Chánh : - Liên kết là một trong những tính chất quan trọng của văn bản (…)

Gv : - Như vậy, trong văn bản cần phải có sự liên kết thì ta đọc văn bản đó lên ta sẽ không hiểu được.

Đúng chưa? Do đó, liên kết là một trong những tính chất quan trọng của văn bản. Rồi câu thứ hai: Để

văn bản có tính liên kết thì người viết phải làm như thế nào?

Hs : - (Giơ tay)

Gv : - Cô mời em.

Hs2 : - Thưa cô, để văn bản có tính liên keát người nói (viết) phải thống nhất gắn bó chặt chẽ với

nhau…

Gv : - Rồi, cô cám ơn. Như vậy, để văn bản có tính liên kết thì người viết đầu tiên, khi viết thì phải có

sự gắn kết nội dung ý nghĩa từng câu một lại với nhau. Tức là em đang viết về nội dung gì thì tất cả

những câu còn lại cũng đều hướng về nội dung trong đoạn…Thì văn bản ấy mới đạt hiệu quả.

(Gv cho Hs ghi bài)

(TLV7, 16’47”)

Rec30:

Hs1 : - Giữ cái này hả thầy?

Thầy : - Ờ.

Hs2 : - Đây, em giữ cho thầy.

Thầy : - (Đưa máy). Bỏ túi đi.

Hs1 : - (Cầm lấy máy). Đi, đi đi!

(…)

Hs1 : - Cái này là cái gì vậy?

Hs2 : - (Im lặng).

Hs1 : - Cái gì vậy?

Hs3 : - Biết cái này nhiêu hôn?

Hs1 : - Máy gì vậy?

Hs3 : - Máy nghe nhạc đó. Hay lắm đó. Nhạc mới không đó.

(…)

Hs1 : - Biết máy gì hôn? Hồi năm…năm lớp 6, ổng đưa cho lớp trưởng lớp tui. Đó là máy nghe chỉ

baám một cái là nó thâu vô. Ổng đưa cho bà hả?

Hs2 : - Ờ.

Hs : - (…)

Hs2 : - Thầy Nam đưa đó.

Hs1 : - Ổng kêu hả?

Hs2 : - Ừ.

Hs1 : - Ổng đưa cho bạn làm gì vậy?

Hs2 : - Để bạn nào nói chuyện thâu vô đó.

Hs3 : - Dạy trên lớp.

Hs3 : - Thầy đưa đó hả?

Hs1 : - Ừa.

Hs3 : - Thầy thâu vô làm gì vậy?

Hs1 : - Ai biết ổng.

Hs3 : - Bỏ túi đi.

Hs1 : - Tiết sau.

(Gìơ chơi, 12’55”)

Rec11:

Gv : - Thế nào là từ ngữ nghĩa roäng?

Hs : - Thưa cô, từ ngữ nghĩa rộng bao quát…

Gv : - Cái gì bao quát?

Hs : - Nghĩa của chúng bao quát…

(Tiếng Việt 8, 1’1”)

Rec10:

Thầy : - Lớp trưởng đâu? Ra đây thầy nhờ chút xíu coi?

Lớp trưởng : - Dạ.

Thầy : - Lớp trưởng đâu?

Lớp trưởng : - (Bước ra)

Thầy : - Có túi áo hôn?

Lớp trưởng : - Dạ, có túi quần.

Thầy : - Bỏ này vô túi quần. Xong, rồi đến cuối giờ trả lại thầy. Bỏ vô đi rồi cuối giờ trả lại.

Lớp trưởng : - Dạ.

(…)

Hs2 : - Cái gì vậy?

Lớp trưởng : - Hổng biết nữa.

(…)

Hs1 : - Gì đó?

Hs2 : - Chuối màu vàng.

Hs1 : - Màu vàng, rồi gì nữa?

Hs2 : - Màu vàng. Có chuối dài hình ngón tay vàng hoặc là xanh đó.

Gv : - Chỉ cho cô yếu tố nào miêu tả trong đoạn văn?

Hs : - (Tìm)

Hs1 : - Cô kêu kiếm cái gì vậy?

Hs2 : - Miêu tả đó.

Hs1 : - Cô kêu kiếm cái gì vậy?

Hs2 : - Yếu tố miêu tả.

Hs1 : - Miêu tả cái gì?

Hs2 : - Miêu tả. Những yếu tố miêu tả.

(Hs bàn luận)

Hs1 : - Ê, ông thầy Dũng, ổng làm gì vậy?

Hs2 : - Nãy ổng….Ra, ổng nói gì với bà vậy?

Lớp trưởng : - Bí mật quân sự. Ổng hổng cho nói.

(….)

Hs1 : - Có khi uống thì phải xoa xoa rồi mới uống.

Hs2 : - Có phải miêu tả hôn?

Hs : - (Im lặng)

Hs1 : - Có khi hay mờ…

Hs2 : - Vậy là mờ mắt. Thí dụ, bà đưa một tay nè, đưa một tay cho uống đi.

Hs3 : - Miêu tả mà.

Hs2 : - Miêu tả viết đại đi rồi tính sau.

Hs1 : - “Tay xoa xoa cái” là miêu tả đó. Thấy hôn?

Hs2 : - Một lần đến thăm”…Thấy hôn?

Hs3 : - Hổng phải. Đó chỉ là trong trí tưởng tượng của mình. Đó chỉ là giới thiệu thôi.

Hs1 : - Mấy giờ rồi?

Hs2 : - Hs 10giờ15.

(…)

Hs1 : - Cái đó cái gì vậy?

Hs2 : - Cái bóng đó.

Hs1 : - Trời ơi, thấy ghê!

(…)

Gv : - Rồi bây giờ chỉ ra cho cô coi.Yếu tố miêu tả là cái nào trong đoạn văn cô vừa mới đưa ra cho các

con. Ai biết? Nói dữ quá. Nào bây giờ bắt đầu? Con.

Hs1 : - Thưa cô, tách là một chén nước uống, có quai.

Gv : - Rồi, cám ơn con. Yếu tố miêu tả bắt đầu từ cái chỗ “Tách là một loại chén nước uống nó có quai”.

Rồi chưa? Chén của ta không có tay. “Khi mời ai uống nước trà thì phải bưng hai tay mà mời”. Rồi

chưa? Rồi tiếp tục tìm cho cô yếu tố miêu tả.

Hs2 : - Thưa cô, nâng hai tay rồi mới uống.

Gv : - Đúng. Có uống phải nâng hai tay rồi mới uống và uống nước nóng. Rồi tiếp tục?

Hs (một số) : - (Giơ tay)

Gv : - Con.

Hs3 : - Thưa cô, cái chén tiện lợi còn do không có tay nên khi xếp vào rất gọn, không vướng, khi rửa

rất dễ.

Gv : - Chính xác. Cái chén còn rất tiện lợi do không có tay nên khi xếp vào chạn rất gọn.

(GV diễn giảng)

(…)

Gv : - Sau khi miêu tả hình dáng con trâu, các con sẽ phải nói đến sinh hoạt con trâu. Con trâu trong

nghề làm ruộng thì nó làm những việc gì? Bây giờ con trâu trong việc làm ruộng, con trâu nó làm được

những công việc gì?

Hs trả lời chung : - Cày, bừa, kéo.

Gv : - Trâu còn dùng để làm gì nữa con?

Hs1 : - Chở.

(…)

Gv : - Con trâu trong việc làm ruộng thì nó có những công việc như vây. Ngoài ra, con trâu còn là nguồn

cung cấp gì nữa?

Hs (đồng thanh) : - Thịt, sữa.

Gv : - Ai biết? Con trâu cung cấp gì nữa? Trí Đức cung cấp gì con?

Trí Đức : - Thưa cô, cung cấp thịt.

Gv : - Đúng hôn? Giờ ra ngoài chợ nói thịt bò chứ là thịt trâu không đó! Thịt trâu, thịt bò ngang nhau. Giá

trị cung cấp chất dinh dưỡng ngang nhau. Cung cấp thịt nè, Cung cấp gì nữa?

Hs3 : - Sữa.

Gv : - Trời! Có ai nói sữa trâu đâu mà sữa hoài!

Hs : - (cười)

Hs (một số) : - Da.

Gv : - Ờ, da. Da trâu dùng để làm gì? Chất thuộc da dùng để làm giày dép …các thứ. Rồi, sừng trâu dùng để làm

gì?

Hs (một số) : - Trang trí.

Gv : - Mỹ nghệ.

(…)

Gv : - Con trâu còn là gì nữa nè?

Hs : - (Im lặng).

Gv : - Các con có nghe “Con trâu là đầu cơ nghiệp” không nè? Nghe câu đó lần nào chưa?

Hs (đồng thanh) : - Chưa.

Gv : - Chưa. Cái thuở mà nền nông nghiệp nước ta chưa phát triển. Chúng ta cày bừa bằng gì? Sức trâu.

Đúng hôn? Ban đầu là sức người đó con. (Gv diễn giảng)

(…)

Gv : - Bây giờ hình ảnh con trâu còn gắn liền với cái gì nữa nè?

Hs : - (Im lặng)

Gv : - Như vậy, có phải hình ảnh con trâu gắn liền với tuổi thơ của chúng ta?

Hs (đồng thanh) : - Có.

Gv : - Cái hình ảnh của những đứa trẻ chăn trâu, nó chơi những trò chơi nằm vắt vẻo trên lưng trâu.

Gv : - Bây giờ nuôi trâu tốn hôn?

Hs (đồng thanh) : - Tốn.

Gv : - Tốn.

Hs (một số) : - Hông. Hổng tốn.

Gv : - Trâu ăn gì?

Hs (đồng thanh) : - Cỏ. Ăn cỏ.

Gv : - Trâu ăn cỏ. Cỏ thì dễ kiếm rồi. Phải hôn? Trâu ăn gì nữa nè?

Hs : - (Im lặng).

Gv : - Rơm, rạ. Đúng hôn nè? Như vậy nuôi trâu vừa không tốn tiền, phải hôn? Mà lợi ích của trâu dành

cho con người thì nhiều hôn con?

Hs (đồng thanh) : - Nhiều.

(…)

Hs1 : - Phúc, Phúc làm ngữ văn cho cô, trâu là gia súc nuôi ở nhà đó. Nhớ hôn? Trâu đó.

Phúc : - Ừ.

Hs3 : - Đúng rồi, Ở trong nhà.

(…)

Hs1 : - Hà, Hà. “Cày đồng đang buổi ban trưa? Hả?

Hà : - “Cày đồng đang buổi ban trưa

Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày”

(…)

Hs1 : - Thân hình của con trâu như…như là gì ta? Như gì ta?

Hs1 : - Đợi tui nghĩ xong chắc tới ngày mai luôn?

Hs1 : - Ê, ê. Như một bức tượng được hôn?

Hs2 : - Tui hổng biết nữa.

Hs3 : - Thân hình vạm vỡ…

Hs1 : - Chân?

Hs1 : - Thấp và ngắn là sao? Tui thấy dài lắm mà?

Hs2 : - Thấp lắm. Hổng có cao đâu?

Hs1 : - Nhưng mà nó dài lắm mà?

Hs2 : - Sao dài? Chân nó lùn ịch. Chân ngắn như chân heo nhưng mà nó dài hơn chút.

(…)

Hs1 : - Ê, ủa bụng nó có xệ hôn vậy, Hằng?

Hs2 : - Để tao vẽ con trâu cho mày coi nè. Chờ chút nghen.

Hs1 : - Vẽ cái hình, thân nó được rồi.

Hs2 : - Nè, cái thân nó nè. Ngốc. Đó thấy chưa?

Hs1 : - Chưa thấy cái bụng của nó?

Hs2 : - Cái bụng của nó đây nè. Chờ chút.

Hs1 : - Vừa thôi. Giống bụng mấy bà bầu quá.

(…)

Hs1 : - Nhưng mà nói cái bụng nó to bằng cái gì đó?

Hs2 : - Hả?

Hs1 : - Cái bụng nó to bằng cái ghe.

Hs2 : - Ghe hả?

Hs2 : - (Cười). Bái phục, bái phục. Có trí tưởng tượng phong phú. Bái phục, bái phục!

(Cô Trang,TLV9, 52’40”)

Rec12:

Gv : - Tác giả nhớ lại kỉ niệm sâu sắc nào trong thời thơ ấu của mình?

Hs : - (Giơ tay)

Gv : - Nhật Hiệp.

Nhật Hiệp : - Thưa cô, đi học.

Gv : - Cái gì đi học?

Nhật Hiệp : - Lần đầu tiên đi học. Đó là cái lần đầu tiên mà tác giả đi học, nhân vật “tôi” đi học. Rồi, cô cám

ơn ngồi xuống.

(TLV8, 25”)

Rec13:

Gv : - Sự hồi tưởng về cái lần đầu tiên đi học đã gợi lên những ấn tượng gì trong lòng tác giả?

Hs : - ….

Gv : - Chẳng hạn như, những ấn tượng trên con đường đi học, lúc đến sân trường, bước vào lớp…thì đó là

những ấn tượng gì?

Hs : -...

Gv : - Trong mỗi không gian, thời gian như thế … Ấn tượng rất sâu đậm. Đó là những ấn tượng gì theo

từng không gian một.

Hs : -.....

Gv chỉ định : - Thành.

Thành : - Thưa cô, là…

Gv : - Thế em học văn bản “Tôi đi học”chưa? Như vậy toàn bộ văn bản là dòng hồi tưởng của tác giả

về cái ngày đầu tiên đi học. Và sự hồi tưởng ấy em thấy được cái ấn tượng trong lòng tác giả. Đó là những ấn

tượng gì?

Thành : - Thưa cô, lần đầu tiên…

Gv : - Em thấy tâm trạng, cảm giác của nhân vật tôi trong ngày đầu tiên đi học như thế nào?

Thành : - Hồi hộp.

Gv : - Hồi hộp.

Thành : - Lo sợ.

Gv : - Lo sợ. Rồi còn gì nữa hôn?

Thành : - Hồn nhiên.

Gv : - Hồn nhiên rất đáng yêu. Đặc biệt đó là cảm giác gì?

Thành : - Mới lạ cô.

Gv : - Mới lạ. Nó mới mẻ vô cùng. Và những tình cảm rất là trong sáng. Được chưa? Ngồi xuống.

(Gv cho Hs ghi bài)

(TLV8, 2’18”)

Rec14:

Gv : - Đối tượng trong văn bản “Tôi đi học” là ai?

Hs1 : - Tác giả.

Gv : - Cô đâu biết tác giả là ai? Em phải nhìn trong văn bản. Đó là ai mới được? Thành.

Thành : - Thưa cô, đối tượng là nhân vật tôi.

Gv : - Đối tượng trong văn bản “Tôi đi học” là nhân vật tôi. Đúng chưa? Mà viết về điều gì của nhân vật

tôi vậy?

Thành : - Viết về cảm xúc lần đầu tiên nhân vật tôi đến trường.

Gv : - Lần đầu tiên nhân vật tôi đến trường trong cái cảm giác bỡ ngỡ, mới mẻ, trong sáng và trang trọng.

Thì toàn bộ cái này thâu tóm vấn đề, người ta gọi là chủ đề văn bản. Vậy chủ đề văn bản là gì?

Hs : -...

Gv : - Em hiểu thế nào chủ đề văn bản? Lớp trưởng.

Lớp trưởng : - Thưa cô, chủ đề là…

Gv : - Chủ đề là cái gì?

Lớp trưởng : - Là đối tượng và vấn đề chính mà văn bản biểu đạt.

Gv : - À, chủ đề là đối tượng mà vấn đề chính mà văn bản biểu đạt. Như vậy, trong văn bản “Tôi đi học”

đối tượng là ai?

Hs2 : - Đối tượng là nhân vật tôi.

Gv : - Còn vấn đề chính ở đây là vấn đề nào?

Hs : - Đi học. Nhân vật tôi đi học.

(TLV8, 2’12”)