ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------------------------
ĐÀO THỊ MINH NGỌC
BƢỚC ĐẦU KHẢO SÁT HIỆN TƢỢNG
TIÊU ĐIỂM HOÁ CẤU TRÚC CHỦ - VỊ
CỦA CÂU TIẾNG VIỆT
LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC
Hà Nội - 2010
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------------------------
ĐÀO THỊ MINH NGỌC
BƢỚC ĐẦU KHẢO SÁT HIỆN TƢỢNG
TIÊU ĐIỂM HOÁ CẤU TRÚC CHỦ - VỊ
CỦA CÂU TIẾNG VIỆT
Chuyên ngành: NGÔN NGỮ HỌC
Mã số: 60.22.01
LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
PGS. TS. NGUYỄN HỒNG CỔN
Hà Nội - 2010
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................... 1
2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................... 3
4. Ý nghĩa của luận văn ........................................................................................... 3
5. Phƣơng pháp nghiên cứu và tƣ liệu ................................................................... 4
5.1. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................................... 4
5.2. Tƣ liệu khảo sát ............................................................................................................. 4
6. Cấu trúc của luận văn .................................................................................................... 5
CHƢƠNG 1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ THUYẾT ................ 6
1.1.Tình hình nghiên cứu ........................................................................................ 6
1.1.1.Tình hình nghiên cứu cấu trúc thông tin trong ngôn ngữ học ................................. 6
1.1.1.1. Lý thuyết phân đoạn thực tại ............................................................................... 6
1.1.1.2. Cấu trúc thông tin theo ngữ pháp chức năng ....................................................... 6
1.1.2. Tình hình nghiên cứu cấu trúc thông tin trong Việt ngữ học ................................ 9
1.1.2.1. Về cấu trúc cú pháp ............................................................................................. 9
1.1.2.2. Về cấu trúc thông thông tin ............................................................................... 12
1.2. Các khái niệm liên quan đến đề tài ............................................................... 14
1.2.1.Cấu trúc thông tin .................................................................................................. 14
1.2.2.Các thành tố của cấu trúc thông tin ....................................................................... 15
1.2.2.1. Cơ sở thông tin................................................................................................... 15
1.2.2.2. Tiêu điểm thông tin ............................................................................................ 17
1.2.3. Tiêu điểm hoá và phƣơng thức tiêu điểm hoá ...................................................... 20
1.2.3.1. Quan niệm về tiêu điểm hoá .............................................................................. 20
1.2.3.2. Phƣơng thức đánh dấu tiêu điểm ....................................................................... 21
1.2.4. Lý thuyết đánh dấu ............................................................................................... 26
1.2.4.1. Lý thuyết đánh dấu của Jakobson ...................................................................... 26
1.2.4.2. Ứng dụng lý thuyết đánh dấu trong ngữ pháp chức năng .................................. 27
1.3. Tiểu kết ............................................................................................................ 29
CHƢƠNG 2. CÁC PHƢƠNG THỨC TIÊU ĐIỂM HOÁ ................................. 30
2.1. Cơ sở xác định tiêu điểm thông tin ................................................................ 30
2.1.1. Ngữ cảnh ............................................................................................................... 30
2.1.2. Tiền giả định ......................................................................................................... 33
2.1.3. Tỉnh lƣợc ............................................................................................................... 34
2.2. Các phƣơng thức tiêu điểm hoá cấu trúc chủ - vị của câu tiếng Việt ........ 35
2.2.1. Tiêu điểm hóa bằng trọng âm ............................................................................... 35
2.2.2. Tiêu điểm hóa bằng tỉnh lƣợc cơ sở thông tin ...................................................... 36
2.2.2.1. Phát ngôn tỉnh lƣợc chủ ngữ .............................................................................. 37
2.2.2.2. Phát ngôn tỉnh lƣợc vị ngữ ................................................................................. 38
2.2.2.3. Phát ngôn tỉnh lƣợc chủ - vị ............................................................................... 38
2.2.3. Tiêu điểm hóa bằng hƣ từ ..................................................................................... 39
2.2.3.1. Trợ từ tiêu điểm ................................................................................................. 39
2.2.3.2. Tiểu từ ................................................................................................................ 40
2.2.3.3. Tổ hợp trợ từ…tiểu từ ........................................................................................ 40
2.2.4. Tiêu điểm hóa bằng thay đổi trật tự từ .................................................................. 41
2.2.4.1. Tiền đảo ............................................................................................................. 41
2.2.4.2. Hậu đảo .............................................................................................................. 44
2.2.4.3. Câu bị động ........................................................................................................ 48
2.3. Các loại tiêu điểm thông tin ........................................................................... 51
2.3.1. Tiêu điểm khẳng định ........................................................................................... 51
2.3.1.1. Câu trả lời gồm phần cơ sở và tiêu điểm ........................................................... 51
2.3.1.2. Câu trả lời chỉ có tiêu điểm ................................................................................ 57
2.3.2. Tiêu điểm hỏi ........................................................................................................ 59
2.3.2.1. Câu hỏi gồm cả phần cơ sở và tiêu điểm hỏi ..................................................... 60
2.3.2.2. Câu hỏi chỉ có tiêu điểm hỏi .............................................................................. 62
2.3.2.3. Câu hỏi chỉ có phần cơ sở .................................................................................. 62
2.3.3. Tiêu điểm tƣơng phản ........................................................................................... 64
2.3.3.1. TĐTP thay thế: .................................................................................................. 65
2.3.3.2. TĐTP mở rộng: .................................................................................................. 66
2.3.3.3. TĐTP hạn định: ................................................................................................. 66
2.3.3.4. TĐTP lựa chọn: ................................................................................................. 66
2.3.3.5. TĐTP song song: ............................................................................................... 66
2.4. Tiểu kết .................................................................................................................... 67
CHƢƠNG 3: PHẠM VI TIÊU ĐIỂM HOÁ CẤU TRÚC CHỦ - VỊ ............... 68
3.1. Cấu trúc chủ - vị có tiêu điểm thông tin là vị từ .......................................... 68
3.1.1. Điều kiện xuất hiện của tiêu điểm thông tin là vị từ ............................................. 68
3.1.1.1. Đối với những câu hỏi ....................................................................................... 69
3.1.1.2. Đối với những phát ngôn không phải là câu hỏi ................................................ 70
3.1.2. Phƣơng tiện thể hiện tiêu điểm thông tin là vị từ ................................................. 71
3.1.2.1. Khả năng hoạt động của tiêu điểm vị từ ............................................................ 71
3.1.2.2. Phƣơng tiện thể hiện của tiêu điểm thông tin là vị từ ........................................ 75
3.2. Cấu trúc chủ - vị có tiêu điểm thông tin là tham tố ..................................... 79
3.2.1. Điều kiện xuất hiện của tiêu điểm thông tin là tham tố ........................................ 79
3.2.1.1. Đối với những câu hỏi nhằm tìm kiếm thông tin ............................................... 79
3.2.1.2. Đối với những câu hỏi nhằm xác nhận tính chân thực thông tin. ...................... 79
3.2.2. Phƣơng tiện thể hiện tiêu điểm thông tin là tham tố ............................................. 80
3.2.2.1. Khả năng hoạt động của tiêu điểm tham tố ....................................................... 80
3.2.2.2. Phƣơng tiện thể hiện của tiêu điểm thông tin tham tố ....................................... 84
3.3. Cấu trúc thông tin có tiêu điểm thông tin là câu ......................................... 91
3.3.1. Điều kiện xuất hiện của tiêu điểm thông tin là câu ............................................... 91
3.3.1.1. Câu có TĐKĐ .................................................................................................... 91
3.3.1.2. Câu có TĐH ....................................................................................................... 91
3.3.1.3. Câu có TĐTP ..................................................................................................... 92
3.3.2. Phƣơng tiện thể hiện của tiêu điểm thông tin là câu ............................................. 92
3.3.2.1. Khả năng hoạt động của tiêu điểm thông tin là câu ........................................... 92
3.3.2.2. Phƣơng tiện thể hiện của tiêu điểm thông tin là câu .......................................... 93
3.3. Tiểu kết ............................................................................................................ 95
PHẦN KẾT LUẬN ................................................................................................ 96
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 99
PHỤ LỤC .............................................................................................................. 103
CẤU TRÚC CHỦ - VỊ CÓ TIÊU ĐIỂM THÔNG TIN LÀ VỊ TỪ ................ 103
TƢ LIỆU TRÍCH DẪN ....................................................................................... 123