Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Quyền chọn chứng khoán và một số giải pháp làm tăng khả năng áp dụng công cụ này vào thị trường chứng khoán Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM

NGUYỄN THỊ MAI TRÚC

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. Hồ Chí Minh – Năm 2004

3

Chöông 1

MUÏC LUÏC

Muïc luïc Danh muïc caùc baûng bieåu vaø hình veõ MÔÛ ÑAÀU........................................................................................................................1 Chöông 1 – NHÖÕNG KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN.............................................................3 1.1. Thò tröôøng taøi chính ...............................................................................................3 1.1.1. Khaùi nieäm – vai troø..................................................................................3 1.1.2. Caáu truùc ...................................................................................................5 1.1.3. Chuû theå tham gia......................................................................................5 1.1.4. Haøng hoùa giao dòch treân thò tröôøng taøi chính (coâng cuï taøi chính)............6 1.2. Thò tröôøng chöùng khoaùn ........................................................................................7 1.2.1. Khaùi nieäm – vai troø..................................................................................7 1.2.2. Caáu truùc cô baûn........................................................................................7 1.2.3. Chuû theå tham gia......................................................................................8 1.2.4. Haøng hoùa giao dòch ................................................................................10 1.3. Quyeàn choïn .........................................................................................................11 1.3.1. Khaùi nieäm – thuaät ngöõ lieân quan...........................................................11 1.3.2. Phaân loaïi ................................................................................................14 1.3.3. Vai troø ....................................................................................................15 1.3.4. Lòch söû cuûa thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn.........................................17 1.4. Quyeàn choïn chöùng khoaùn....................................................................................18 1.4.1. Khaùi nieäm – vai troø................................................................................18 1.4.2. Giao dòch quyeàn choïn ............................................................................18 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1............................................................................................22 Chöông 2 – KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO GIAO DÒCH TREÂN THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM.....................23 2.1. Khaùi quaùt veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam .................................................23 2.1.1. Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån............................................................23 2.1.2. Toång quan veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam hieän nay ...................25 2.1.3. Ñònh höôùng phaùt trieån cuûa thò tröôøng ñeán 2010.....................................26 2.2. Söï caàn thieát cuûa vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ...................................................................................27

4

Chöông 1

2.2.1. Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø moät trong nhöõng saûn phaåm öu vieät treân thò tröôøng chöùng khoaùn ......................................................................................27 2.2.2. Vai troø cuï theå cuûa quyeàn choïn chöùng khoaùn ñoái vôùi neàn kinh teá Vieät Nam .................................................................................................................28 2.2.3. Phuø hôïp vôùi chieán löôïc phaùt trieån kinh teá quoác gia...............................30 2.3. Khaû naêng aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam .........................................................................................................31 2.3.1. Khoù khaên vaø thaùch thöùc trong vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam .....................................31 2.3.2. Thuaän lôïi trong vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam............................................................37 2.3.3. Ñaùnh giaù khaû naêng ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu cô baûn cho vieäc phaùt trieån thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn taïi Vieät Nam ................................................40 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 2............................................................................................41 Chöông 3 – MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP LAØM TAÊNG KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM ..................................................................................................................42 3.1. Taêng cung treân thò tröôøng chöùng khoaùn ..............................................................42 3.1.1. Tieáp tuïc ñaåy maïnh coå phaàn hoùa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ...............42 3.1.2. Khuyeán khích phaùt trieån caùc coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng ......................43 3.1.3. Khuyeán khích caùc doanh nghieäp ñuû ñieàu kieän nieâm yeát leân nieâm yeát taïi thò tröôøng taäp trung: ....................................................................................43 3.2. Kích caàu treân thò tröôøng chöùng khoaùn .................................................................44 3.2.1. Taïo nhaän thöùc veà saûn phaåm môùi – quyeàn choïn chöùng khoaùn...............44 3.2.2. Naâng cao trình ñoä quaûn lyù vaø hieåu bieát chuyeân moân veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa caùc thaønh phaàn tham gia thò tröôøng ....................45 3.2.3. Môû roäng hoaït ñoäng cuûa caùc quyõ ñaàu tö treân thò tröôøng taøi chính ..........47 3.2.4. Chính phuû caàn coù moät caùi nhìn khaùc veà caùc nhaø ñaàu cô treân thò tröôøng chöùng khoaùn.....................................................................................................49 3.3. Hoaøn thieän khung phaùp lyù ...................................................................................49 3.4. Hoaøn thieän cô sôû vaät chaát vaø kyõ thuaät.................................................................50 3.5. Caùc giaûi phaùp khaùc..............................................................................................50 3.5.1. Taêng cöôøng coâng taùc nghieân cöùu phaùt trieån thò tröôøng..........................50 3.5.1. Taêng cöôøng hôïp taùc quoác teá ..................................................................51

5

Chöông 1

KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 3............................................................................................52 KEÁT LUAÄN ÑEÀ TAØI ..................................................................................................52 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO .............................................................................................. PHUÏ LUÏC 1 ...................................................................................................................i PHUÏ LUÏC 2 .................................................................................................................iv PHUÏ LUÏC 3 .............................................................................................................. xiii

6

Chöông 1

MÔÛ ÑAÀU

Taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá laø moät trong nhöõng muïc tieâu haøng ñaàu cuûa

Vieät Nam hieän nay nhaèm thu heïp daàn khoaûng caùch tuït haäu vôùi theá giôùi cuûa neàn kinh

teá. Ñaâu laø giaûi phaùp thöïc hieän muïc tieâu naøy? Coù moät ñieàu neáu ñöôïc nhaéc ñeán coù leõ

ai cuõng bieát: ñieàu kieän ñuû tieân quyeát cuûa moïi giaûi phaùp luoân laø voán, vaø ñaùp aùn cho

caùc vaán ñeà veà voán laïi naèm ôû thò tröôøng chöùng khoaùn.

Thò tröôøng chöùng khoaùn laø moät thuaät ngöõ khoâng xa laï gì treân theá giôùi töø hôn

naêm theá kyû qua, nhöng môùi chæ thöïc söï ñöôïc nhieàu ngöôøi Vieät Nam bieát ñeán vaø tìm

hieåu khoaûng möôøi naêm trôû laïi ñaây, duø ñaõ toàn taïi caùch nay hôn nöûa theá kyû ôû nöôùc ta.

Thò tröôøng chöùng khoaùn laø saûn phaåm khaùch quan trong quaù trình phaùt trieån cuûa neàn

kinh teá, noù nhö moät haøn thöû bieåu cuûa neàn kinh teá. Moät thò tröôøng chöùng khoaùn soâi

ñoäng, hieäu quaû thì seõ phaùt huy toát vai troø cuûa noù: kích thích neàn kinh teá phaùt trieån

thoâng qua vieäc cung caáp ñuû voán. Tuy nhieân, khoâng theå coù moät thò tröôøng soâi ñoäng

khi ít ngöôøi tham gia chæ vì quaù ít haøng hoùa ñeå giao dòch. Thò tröôøng chöùng khoaùn

Vieät Nam ñang ôû trong giai ñoaïn naøy. Laøm sao ñeå soâi ñoäng hoùa thò tröôøng chöùng

khoaùn Vieät Nam thoâng qua vieäc bôm theâm haøng vaøo löu thoâng? Ñaây laø lyù do khieán

taùc giaû choïn Ñeà taøi “Quyeàn choïn chöùng khoaùn vaø moät soá giaûi phaùp laøm taêng khaû

naêng aùp duïng coâng cuï naøy vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam” ñeå nghieân cöùu.

Ñeà taøi ñöôïc keát caáu thaønh 3 chöông vôùi teân goïi vaø noäi dung cô baûn nhö sau:

Chöông 1 – NHÖÕNG KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN: giôùi thieäu khaùi nieäm quyeàn

choïn chöùng khoaùn treân cô sôû ñònh nghóa caùc thuaät ngöõ taøi chính lieân quan.

Chöông 2 – KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN

VAØO GIAO DÒCH TREÂN THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM: neâu söï

7

Chöông 1

caàn thieát aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam,

ñoàng thôøi ñaùnh giaù khaû naêng aùp duïng vaøo thöïc tieãn thoâng qua phaân tích nhöõng

thuaän lôïi vaø khoù khaên.

Chöông 3 – MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP LAØM TAÊNG KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG

QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT

NAM: ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp ñeå sôùm ñöa loaïi coâng cuï taøi chính naøy vaøo giao

dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vì khaû naêng aùp duïng vaø nhöõng ích lôïi

cuûa noù ñoái vôùi neàn kinh teá.

Vôùi mong muoán ñoùng goùp phaàn nhoû beù vaøo söï nghieäp phaùt trieån neàn kinh teá

ñaát nöôùc noùi chung vaø söï phaùt trieån cuûa ngaønh chöùng khoaùn noùi rieâng, taùc giaû hy

voïng Ñeà taøi khoâng chæ giuùp nhöõng ngöôøi ñaàu tö treân thò tröôøng chöùng khoaùn coù quan

taâm nhöng chöa coù yù nieäm gì veà coâng cuï taøi chính môùi – quyeàn choïn chöùng khoaùn –

theâm hieåu bieát cô baûn, maø coøn gôïi yù caùc giaûi phaùp cho caùc caáp quaûn lyù trong quaù

trình hoaøn thieän heä thoáng taøi chính nöôùc nhaø.

8

Chöông 1

CHÖÔNG 1. Nhöõng khaùi nieäm cô baûn

1.1. Thò tröôøng taøi chính:

1.1.1. Khaùi nieäm – vai troø:

Thò tröôøng taøi chính laø moät trong 3 loaïi thò tröôøng trong neàn kinh teá thò tröôøng

(xem Hình 1). Nhöng ñeå hieåu roõ hôn veà thò tröôøng taøi chính, ta caàn tìm hieåu khaùi

nieäm taøi chính vaø taøi saûn taøi chính.

Hình 1. Quan heä giöõa caùc loïai thò tröôøng trong neàn kinh teá thò tröôøng

Luoàng haøng hoùa dòch vuï

Luoàng haøng hoùa dòch vuï

THÒ TRÖÔØNG SAÛN PHAÅM

Luoàng tieàn thanh toaùn

Luoàng tieàn thanh toaùn

Luoàng tieàn thanh toaùn

Luoàng tieàn thanh toaùn

CAÙC ÑÔN VÒ SAÛN XUAÁT

THÒ TRÖÔØNG TAØI CHÍNH

CAÙC ÑÔN VÒ TIEÂU DUØNG

Taøi saûn taøi chính

Taøi saûn taøi chính

Luoàng tieàn thanh toaùn

Luoàng tieàn thanh toaùn

THÒ TRÖÔØNG caùc YEÁU TOÁ SAÛN XUAÁT

Dòch vuï phuïc vuï saûn xuaát

Dòch vuï phuïc vuï saûn xuaát

Taøi chính laø kinh teá hoïc cuûa söï saép xeáp caùc nguoàn löïc xuyeân thôøi gian. Ñònh

nghóa naøy, dó nhieân, khoâng theå chuyeån taûi heát yù nghóa cuûa noù, maø haõy baèng caùch

xem qua ví duï sau ñeå hieåu roõ theâm. Giaû söû treân thò tröôøng ñang coù baùn moät loaïi ñaàu

DVD ñôøi môùi, coù tính naêng ñoïc laãn ghi. Höùng thuù vôùi saûn phaåm treân vaø neáu coù ñuû

tieàn, baïn seõ khoâng ngaàn ngaïi “taäu” cho mình moät caùi vì noù seõ laøm taêng söï thoûa maõn

9

Chöông 1

cuûa baïn. Nhöng neáu khoâng ñuû tieàn, baïn vaãn coù theå ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu ñoù baèng

caùch vay möôïn baïn beø hoaëc tìm ñeán caùc toå chöùc tín duïng (chaúng haïn nhö ngaân

haøng). Dó nhieân, baïn phaûi chöùng minh cho caùc ñoái töôïng naøy thaáy khaû naêng hoaøn

voán, thaäm chí caû laõi cuûa mình. Ñieàu naøy ñoàng nghóa vôùi vieäc baïn seõ phaûi ñaùnh ñoåi

moät soá nguoàn taøi nguyeân trong töông lai cuûa mình ñeå ñoåi laáy nhöõng taøi saûn baïn caàn

trang bò trong hieän taïi vaø laøm taêng söï thoûa maõn cuûa mình. Caùc doanh nghieäp vaø

ngay caû Chính phuû cuõng laøm töông töï nhö theá khi caàn nguoàn taøi trôï cho chi tieâu hieän

taïi.

Taøi saûn taøi chính (financial assets) laø moät daïng ñieån hình cuûa taøi saûn voâ hình,

giaù trò cuûa noù khoâng lieân quan gì ñeán hình thöùc vaät lyù cuûa noù, maø döïa vaøo traùi

quyeàn hôïp phaùp treân moät lôïi ích töông lai naøo ñoù. Caùc ví duï veà taøi saûn taøi chính bao

goàm: Tín phieáu kho baïc (treasury bills); Traùi phieáu coâng ty (debentures); Traùi phieáu

chính phuû (government bonds); Coå phieáu phoå thoâng (common stocks); Coå phieáu öu

ñaõi (preffered stocks); Soå tieát kieäm (saving books); Hôïp ñoàng quyeàn choïn (options).

Taøi saûn taøi chính coù 2 chöùc naêng kinh teá cô baûn: chuyeån dòch voán thaëng dö ñeå

ñaàu tö vaøo taøi saûn höõu hình vaø phaân taùn ruûi ro ñaàu tö taøi saûn höõu hình cho caùc nhaø

ñaàu tö taøi saûn taøi chính. Thöïc hieän chöùc naêng ñaàu tieân, taøi saûn taøi chính goùp phaàn

chuyeån dòch voán nhaøn roãi töø nhaø ñaàu tö sang nhaø phaùt haønh söû duïng, vöøa giuùp nhaø

ñaàu tö coù cô hoäi söû duïng voán sinh lôïi, vöøa giuùp nhaø phaùt haønh giaûi quyeát ñöôïc vaán

ñeà thieáu huït voán. Chöùc naêng thöù hai theå hieän ôû vieäc goùp phaàn chia seû ruûi ro trong

kinh doanh giöõa nhaø phaùt haønh (thoâng thöôøng laø caùc ñôn vò saûn xuaát kinh doanh) vaø

nhaø ñaàu tö. Tuy nhieân, nhaø ñaàu tö chæ coù theå chaáp nhaän chia seû moät phaàn ruûi ro vôùi

nhaø saûn xuaát kinh doanh khi hoï kyø voïng thu ñöôïc lôïi nhuaän thoûa ñaùng töø khoaûn ñaàu

tö cuûa mình. Ruûi ro caøng cao thì lôïi nhuaän ñoøi hoûi buø ñaép ruûi ro caøng lôùn.

10

Chöông 1

Toùm laïi, thò tröôøng taøi chính laø thò tröôøng giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính

vaø noù ñoùng 3 vai troø chuû yeáu sau:

− Laø nôi gaëp gôõ giöõa ngöôøi mua (nhaø ñaàu tö) vaø ngöôøi baùn (nhaø phaùt haønh

hoaëc nhaø ñaàu tö khaùc) ñeå quyeát ñònh giaù caû taøi saûn taøi chính.

− Cung caáp cho nhaø ñaàu tö khaû naêng giaûi quyeát vaán ñeà thanh khoaûn trong

tröôøng hôïp nhaø ñaàu tö muoán baùn laïi taøi saûn taøi chính.

− Laø nôi gaëp gôõ giöõa ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn vaø nhôø vaäy tieát kieäm ñöôïc chi

phí thoâng tin, nghieân cöùu vaø tìm hieåu thò tröôøng ñeå mua baùn caùc loaïi taøi saûn

taøi chính.

1.1.2. Caáu truùc:

Tuøy caùch tieáp caän maø ta coù theå xem xeùt caáu truùc cuûa thò tröôøng taøi chính ôû

nhöõng khía caïnh sau:

− Thò tröôøng taøi chính laø taäp hôïp cuûa 3 loaïi thò tröôøng: thò tröôøng tieàn teä (giao

dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính ngaén haïn, döôùi 1 naêm) – thò tröôøng voán (giao

dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính daøi haïn, 1 naêm trôû leân) – thò tröôøng ngoaïi hoái

(giao dòch caùc loaïi tieàn teä).

− Thò tröôøng taøi chính bao goàm thò tröôøng sô caáp (phaùt haønh vaø giao dòch caùc

loaïi taøi saûn taøi chính môùi phaùt haønh) vaø thò tröôøng thöù caáp (giao dòch caùc loaïi

taøi saûn taøi chính ñaõ phaùt haønh).

− Thò tröôøng taøi chính goàm thò tröôøng coù toå chöùc (giao dòch taäp trung ôû sôû giao

dòch) vaø thò tröôøng khoâng coù toå chöùc (giao dòch ngoaøi sôû giao dòch – over the

counter OTC).

11

Chöông 1

1.1.3. Chuû theå tham gia

Thaønh phaàn tham gia mua baùn treân thò tröôøng taøi chính bao goàm caù nhaân, hoä

gia ñình, doanh nghieäp, chính phuû vaø quan troïng hôn heát laø caùc toå chöùc taøi chính –

ngöôøi ñoùng vai troø trung gian giuùp giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà do söï khoâng hoaøn haûo

cuûa thò tröôøng gaây ra. Cuï theå, caùc toå chöùc taøi chính thu thaäp thoâng tin töø ngöôøi mua

vaø ngöôøi baùn ñeå laøm cho nhu caàu mua vaø baùn gaëp nhau. Nhìn chung, toå chöùc taøi

chính coù theå ñöôïc phaân thaønh 2 loaïi:

− Toå chöùc nhaän kyù thaùc (Depository institutions): nhaän kyù thaùc töø nhöõng ñôn vò

thaëng dö voán vaø cung caáp tín duïng cho nhöõng ñôn vò thieáu huït voán hoaëc ñaàu

tö baèng caùch mua chöùng khoaùn. Noù coù theå laø ngaân haøng thöông maïi, toå chöùc

tieát kieäm hoaëc hieäp hoäi tín duïng.

− Toå chöùc khoâng nhaän kyù thaùc (Non-Depository institutions): khoâng huy ñoäng

voán baèng hình thöùc kyù thaùc maø baèng nhöõng hình thöùc khaùc nhö phaùt haønh tín

phieáu, traùi phieáu, coå phieáu. Noù coù theå laø coâng ty taøi chính, coâng ty chöùng

khoaùn, coâng ty baûo hieåm, quyõ ñaàu tö hoã töông, quyõ höu boång.

1.1.4. Haøng hoùa giao dòch treân thò tröôøng taøi chính (coâng cuï taøi chính):

Coâng cuï taøi chính chuû yeáu bao goàm caùc loaïi haøng hoùa giao dòch treân thò

tröôøng tieàn teä vaø thò tröôøng voán, cuï theå:

− Treân thò tröôøng tieàn teä coù: tín phieáu kho baïc (treasury bills), chöùng chæ tieàn

göûi (certificate of deposit), tín phieáu coâng ty (commercial paper), thuaän nhaän

cuûa ngaân haøng (bank’s acceptance), thoûa thuaän mua laïi (repurchase

agreement-repo),…

12

Chöông 1

− Treân thò tröôøng voán coù traùi phieáu, coå phieáu, chöùng khoaùn caàm coá baát ñoäng

saûn (mortgageback securities – chöùng nhaän nôï daøi haïn ñöôïc taïo ra nhaèm taøi

trôï cho vieäc mua baát ñoäng saûn).

Ngoaøi ra, thò tröôøng taøi chính coøn giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh

(derivatives) – coâng cuï maø giaù trò cuûa noù ñöôïc phaùi sinh töø giaù trò cuûa taøi saûn cô sôû

(underlying assets). Taøi saûn cô sôû coù theå laø haøng hoùa, coå phieáu, chæ soá chöùng khoaùn

hoaëc tieàn teä. Neáu taøi saûn cô sôû laø haøng hoùa, ta coù giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh

treân thò tröôøng haøng hoùa. Neáu taøi saûn cô sôû laø coå phieáu hoaëc chæ soá chöùng khoaùn, ta

coù giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Neáu taøi saûn cô sôû laø

ngoaïi teä, ta coù giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh treân thò tröôøng ngoaïi hoái. Coâng cuï taøi

chính phaùi sinh phoå bieán bao goàm: hôïp ñoàng kyø haïn (forwards contracts), hôïp ñoàng

giao sau (futures contracts), hôïp ñoàng hoaùn ñoåi (swaps contracts), hôïp ñoàng quyeàn

choïn (options contracts).

1.2. Thò tröôøng chöùng khoaùn:

1.2.1. Khaùi nieäm – vai troø:

Thị trường chứng khoán là một bộ phận cấu thành thị trường vốn (thị trường

vốn bao gồm thị trường tín dụng trung và dài hạn thông qua ngân hàng và thị trường

chứng khoán), tại đó diễn ra việc mua bán các công cụ tài chính trung và dài hạn (từ 1

năm trở lên).

Söï taïo laäp vaø phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn coù yù nghóa raát quan troïng

trong söï nghieäp phaùt trieån kinh teá cuûa caùc nöôùc coù neàn kinh teá thò tröôøng vì thò

tröôøng chöùng khoaùn coù nhöõng vai troø chính yeáu sau:

− Taïo voán cho neàn kinh teá quoác daân, laø coâng cuï huy ñoäng voán cuûa Chính phuû,

doanh nghieäp

13

Chöông 1

− Khuyeán khích tieát kieäm ñeå ñaàu tö

− Xaùc ñònh giaù trò doanh nghieäp

− Choáng laïm phaùt

− Kích thích phaùt trieån saûn xuaát

− Thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi

1.2.2. Caáu truùc cô baûn

1.2.2.1. Thị trường sơ cấp (primary market)

Đây là nơi các chứng khoán được phát hành và phân phối lần đầu tiên cho các

nhà đầu tư. Ở thị trường sơ cấp, các chứng khoán vốn và chứng khoán nợ (sẽ được

định nghĩa ở phần sau) được mua bán theo mệnh giá của nhà phát hành. Việc xây dựng

một thị trường sơ cấp hoạt động hiệu quả với lượng hàng hóa đa dạng, hấp dẫn công

chúng có ý nghĩa quyết định cho việc hình thành và phát triển thị trường thứ cấp.

Sức hấp dẫn của việc phát hành tùy thuộc khẩu vị của nhà đầu tư. Tuy nhiên,

việc phát hành chứng khoán ra công chúng phải đảm bảo một số điều kiện cơ bản như

quy mô về vốn, hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh, mục đích phát hành, năng lực

chuyên môn, điều hành của Hội đồng quản trị và Ban giám đốc công ty, tỷ lệ nắm giữ

và thời gian nắm giữ cổ phiếu của cổ đông sáng lập (đối với phát hành cổ phiếu).

1.2.2.2. Thị trường thứ cấp (secondary market)

Đây là nơi mua đi bán lại các chứng khoán đã được phát hành ở thị trường sơ

cấp. Trên thị trường thứ cấp, hoạt động mua bán không làm tăng quy mô đầu tư vốn,

nhưng nó sẽ thúc đẩy thị trường sơ cấp phát triển thông qua hoạt động nhộn nhịp của

mình, ngược lại, có thể thu hẹp thị trường sơ cấp vì nhà đầu tư rất quan tâm đến tính

thanh khoản của các chứng khoán do mình sở hữu. Giá cả hàng hóa trên thị trường thứ

cấp được xác định phụ thuộc vào các yếu tố như quan hệ cung cầu trên thị trường, giá

trị thực tế của doanh nghiệp, uy tín của doanh nghiệp, xu thế phát triển của doanh

14

Chöông 1

nghiệp, tâm lý người mua bán chứng khoán ở những thời điểm nhất định, các thông tin,

tin đồn về hoạt động doanh nghiệp, tình hình ổn định của nền kinh tế.

1.2.3. Chuû theå tham gia

Trong hoạt động của thị trường chứng khoán có nhiều loại chủ thể khác nhau

tham gia, hoặc là bán, hoặc là mua, hoặc chỉ làm trung gian môi giới cho hai bên mua

bán để hưởng hoa hồng. Bên cạnh đó, còn có các chủ thể là Nhà nước, người tổ chức

thị trường và các tổ chức phụ trợ.

1.2.3.1. Caùc beân mua baùn

− Caùc doanh nghieäp saûn xuaát kinh doanh coù nhu caàu voán huy ñoäng treân thò

tröôøng sô caáp (vai troø beân baùn) hoaëc cuõng chính hoï coù nhu caàu ñaàu tö vaøo coå

phieáu coâng ty khaùc (vai troø beân mua).

− Caùc nhaø ñaàu tö caù nhaân: chuû theå quan troïng, cuõng vôùi tö caùch vöøa laø ngöôøi

mua, vöøa laø ngöôøi baùn. Hoï laø nhöõng ngöôøi coù tieàn tieát kieäm vaø muoán ñaàu tö

soá tieàn naøy vaøo chöùng khoaùn vaø cuõng chính laø nhöõng ngöôøi baùn laïi chöùng

khoaùn ñeå ruùt voán tröôùc haïn hoaëc kieám cheânh leäch giaù.

− Caùc nhaø ñaàu tö coù toå chöùc: ñaây laø caùc toå chöùc taøi chính nhö ngaân haøng thöông

maïi, coâng ty baûo hieåm, quyõ höu boång, quyõ hoã töông,… Hoï tham gia thò tröôøng

ñeå tìm kieám lôïi nhuaän thoâng qua nhaän coå töùc, laõi traùi phieáu, tìm kieám giaù

thaëng dö hay tính thanh khoaûn. Vai troø cuûa loaïi nhaø ñaàu tö naøy cöïc kyø quan

troïng trong thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån.

1.2.3.2. Trung gian moâi giôùi

Laø nhöõng ngöôøi hoaït ñoäng nhö ñaïi lyù cho nhöõng ngöôøi mua baùn chöùng khoaùn.

Söï tham gia cuûa hoï goùp phaàn ñaûm baûo caùc loaïi chöùng khoaùn ñöôïc giao dòch laø thöïc,

15

Chöông 1

giuùp thò tröôøng hoaït ñoäng laønh maïnh, ñeàu ñaën, hôïp phaùp, phaùt trieån vaø baûo veä lôïi

ích cuûa nhaø ñaàu tö. Ñoùng vai troø phoå bieán nhaát laø caùc coâng ty chöùng khoaùn.

1.2.3.3. Nhaø toå chöùc thò tröôøng

Laø ngöôøi cung caáp phöông tieän vaø ñòa ñieåm phuïc vuï vieäc mua baùn chöùng

khoaùn, thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù, ñieàu haønh caùc hoaït ñoäng dieãn ra treân ñòa baøn

nhaèm ñaûm baûo söï minh baïch, coâng baèng trong giao dòch chöùng khoaùn. Ñaây laø caùc

Sôû giao dòch chöùng khoaùn.

1.2.3.4. Chính phuû

Nhaø nöôùc laø ñoái töôïng tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn vôùi hai tö caùch:

− Ñaûm baûo cho thò tröôøng ñöôïc hoaït ñoäng theo ñuùng caùc quy ñònh cuûa phaùp

luaät nhaèm baûo veä lôïi ích cuûa nhaø ñaàu tö, ñaûm baûo thò tröôøng hoaït ñoäng coâng

baèng, coâng khai, traät töï, traùnh nhöõng tieâu cöïc coù theå xaûy ra.

− Laø nhaø cung caáp haøng hoùa cho thò tröôøng, thoâng qua vieäc phaùt haønh traùi

phieáu vay nôï trong daân chuùng nhaèm phuïc vuï caùc muïc tieâu ñeà ra. Nhaø nöôùc

coøn ñoùng vai troø laø ngöôøi mua baùn chöùng khoaùn cuûa caùc doanh nghieäp trong

tröôøng hôïp Nhaø nöôùc muoán naém tyû leä coå phaàn chi phoái hoaëc ngöôïc laïi.

1.2.3.5. Caùc toå chöùc phuï trôï

Caùc toå chöùc phuï trôï bao goàm trung taâm löu kyù – ñaêng kyù – thanh toaùn buø tröø,

trung taâm tin hoïc,… Ñaây laø caùc toå chöùc phuïc vuï quaù trình giao dòch chöùng khoaùn

ñöôïc nhanh choùng, chính xaùc vaø khoa hoïc.

16

Chöông 1

1.2.4. Haøng hoùa giao dòch

1.2.4.1. Chöùng khoaùn voán

Bao goàm caùc loaïi coå phieáu: phoå thoâng laãn öu ñaõi. Ñaây laø moät chöùng minh thö

chöùng minh quyeàn sôû höõu cuûa moät coå ñoâng ñoái vôùi moät coâng ty coå phaàn, chöùng

nhaän vieäc ñaàu tö voán cuûa moät chuû theå vaøo moät coâng ty coå phaàn.

1.2.4.2. Chöùng khoaùn nôï

Bao goàm caùc loaïi traùi phieáu: cuûa Chính phuû, chính quyeàn ñòa phöông, cuûa caùc

coâng ty. Ñaây laø moät chöùng khoaùn höùa nôï daøi haïn cuûa chuû theå phaùt haønh phieáu cho

ngöôøi sôû höõu traùi phieáu (traùi chuû).

1.2.4.3. Chöùng khoaùn phaùi sinh

Ñaây laø caùc chöùng chæ coù nguoàn goác chöùng khoaùn:

− Chöùng chæ quyõ ñaàu tö: do coâng ty tín thaùc ñaàu tö hoaëc caùc quyõ hoã töông phaùt

haønh ñeå xaùc nhaän quyeàn lôïi cuûa khaùch haøng laø nhöõng nhaø ñaàu tö caù nhaân

trong caùc quyõ ñaàu tö nhaát ñònh.

− Chöùng quyeàn (rights): giaáy xaùc nhaän quyeàn ñöôïc mua coå phieáu môùi phaùt

haønh taïi möùc giaù baùn ra cuûa coâng ty, thöôøng ñöôïc phaùt haønh cho caùc coå ñoâng

hieän höõu.

− Chöùng kheá (warrants): caùc giaáy tôø ñöôïc phaùt haønh keøm theo caùc traùi phieáu,

trong ñoù xaùc nhaän quyeàn ñöôïc mua coå phieáu theo nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh.

− Caùc chöùng chæ phaùi sinh: chöùng khoaùn coù giaù trò phuï thuoäc giaù trò cuûa taøi saûn

khaùc nhö ñaõ ñöôïc ñeà caäp ôû muïc 1.1.4. Ñaây laø saûn phaåm taøi chính raát phöùc

taïp. Ñaùng löu yù nhaát trong soá naøy laø hôïp ñoàng quyeàn choïn – moät trong nhöõng

coâng cuï phoøng choáng ruûi ro cuûa caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn, ñoàng thôøi

17

Chöông 1

laø nghieäp vuï kinh doanh giuùp caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn, caùc nhaø ñaàu

cô saên luøng lôïi nhuaän treân thò tröôøng.

1.3. Quyeàn choïn

1.3.1. Khaùi nieäm – thuaät ngöõ lieân quan

− Quyeàn choïn (Option): Ñaây laø moät loaïi coâng cuï taøi chính phaùi sinh, laø moät

daïng hôïp ñoàng cho pheùp ngöôøi mua ñöôïc quyeàn nhöng khoâng baét buoäc mua

hoaëc baùn taøi saûn cô sôû ôû moät möùc giaù naøo ñoù taïi thôøi ñieåm thoûa thuaän hôïp

ñoàng (giaù thöïc hieän) tröôùc moät ngaøy naøo ñoù (ngaøy ñaùo haïn) vaø ngöôøi baùn

nhaän töø ngöôøi mua moät khoaûn tieàn (phí quyeàn choïn) ñeå thöïc hieän nghóa vuï

baùn hoaëc mua caùc taøi saûn naøy moät khi ngöôøi mua quyeát ñònh thöïc hieän quyeàn

cuûa mình taïi moät thôøi ñieåm naøo ñoù trong töông lai nhöng tröôùc ngaøy ñaùo haïn.

− Giaù thöïc hieän: Möùc giaù ôû ñoù taøi saûn taøi chính ñöôïc baùn neáu ngöôøi mua quyeàn

choïn thöïc hieän quyeàn cuûa mình trong hôïp ñoàng.

− Ngaøy ñaùo haïn: Thôøi ñieåm xaùc ñònh trong töông lai maø khi ñoù quyeàn choïn seõ

khoâng coøn giaù trò vaø ngöôøi mua seõ khoâng coøn quyeàn nhö ñaõ ñöôïc quy ñònh

trong hôïp ñoàng.

− Phí quyeàn choïn: Soá tieàn maø ngöôøi mua quyeàn choïn phaûi traû cho ngöôøi baùn

quyeàn choïn. Baûng 1.1 vaø 1.2 trình baøy chi tieát caùch tính vaø caùc yeáu toá taùc

ñoäng ñeán möùc phí naøy.

− Ngöôøi mua quyeàn choïn mua: Ngöôøi traû moät khoaûn phí naøo ñoù cho moät hôïp

ñoàng quyeàn choïn ñeå nhaän ñöôïc quyeàn mua moät taøi saûn cô sôû trong moät

khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh.

18

Chöông 1

− Ngöôøi baùn quyeàn choïn mua: Ngöôøi nhaän moät khoaûn phí naøo ñoù vaø phaûi thöïc

hieän nghóa vuï baùn moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû

moät möùc giaù xaùc ñònh theo yù cuûa ngöôøi mua.

− Ngöôøi mua quyeàn choïn baùn: Ngöôøi traû moät khoaûn phí naøo ñoù cho moät hôïp

ñoàng quyeàn choïn ñeå nhaän ñöôïc quyeàn baùn moät taøi saûn cô sôû trong moät

khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh.

− Ngöôøi baùn quyeàn choïn baùn: Ngöôøi nhaän moät khoaûn phí naøo ñoù vaø phaûi thöïc

hieän nghóa vuï mua moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû

moät möùc giaù xaùc ñònh theo yù cuûa ngöôøi mua.

Nhö vaäy, quyeàn choïn trao cho ngöôøi giöõ noù moät quyeàn ñeå thöïc hieän. Ngöôøi

naém giöõ khoâng nhaát thieát phaûi thöïc hieän quyeàn naøy, noù theå hieän moät yù ñònh nhieàu

hôn laø moät quyeàn sôû höõu. Ñieàu naøy phaân bieät hôïp ñoàng quyeàn choïn vôùi hôïp ñoàng

giao sau. Ngöôøi naém giöõ hôïp ñoàng giao sau ñöôïc quyeàn mua taøi saûn vôùi giaù nhaát

ñònh vaøo moät thôøi ñieåm xaùc ñònh trong töông lai. Ngöôïc laïi, ngöôøi mua quyeàn choïn

coù quyeàn löïa choïn thöïc hieän hôïp ñoàng, ñeå cho hôïp ñoàng heát haïn, hoaëc baùn hôïp

ñoàng cho ngöôøi ñaàu tö khaùc trong thôøi haïn cuûa hôïp ñoàng. Ngöôøi ta khoâng phaûi toán

chi phí (ngoaïi tröø tieàn kyù quyõ theo yeâu caàu) khi tham gia giao dòch. Nhöng ngöôïc

laïi, treân thò tröôøng quyeàn choïn, nhaø ñaàu tö phaûi traû tröôùc moät khoaûn phí, coi nhö laø

giaù cuûa quyeàn choïn.

Baûng 1.1. Giaù trò cuûa quyeàn choïn (phí quyeàn choïn)

Giaù trò cuûa quyeàn choïn goàm hai thaønh phaàn: - Giaù trò noäi taïi (Intrinsic Value): laø soá tieàn cheânh leäch giöõa tyû giaù thöïc hieän vaø tyû giaù giao ngay (giaù thò tröôøng) khi maø quyeàn choïn ôû traïng thaùi cao giaù – ITM.

Giaù trò noäi taïi = Tyû giaù giao ngay (S) – Tyû giaù thöïc hieän (X)

- Giaù trò theo thôøi gian (Time Value): laø phaàn coøn laïi cuûa giaù trò sau khi tröø ñi giaù trò noäi taïi. Giaù trò theo thôøi gian phuï thuoäc vaøo thôøi gian hieäu löïc cuûa quyeàn choïn, tính baát oån cuûa tyû giaù vaø cheânh leäch giöõa laõi suaát trong nöôùc vaø laõi suaát nöôùc ngoaøi.

19

Chöông 1

Baûng 1.2. Caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán phí quyeàn choïn

+ taùc ñoäng ñoàng bieán - taùc ñoäng nghòch bieán

Yeáu toá

Quyeàn choïn mua

Quyeàn choïn baùn

+

-

- + +

+ + -

Giaù cuûa taøi saûn cô sôû (S) Giaù thöïc hieän (X) Thôøi gian (T-t) Laõi suaát phi ruûi ro Ñoä bieán thieân cuûa giaù

+

+

1.3.2. Phaân loaïi

1.3.2.1. Theo taøi saûn cô sôû:

Coù hai loaïi: quyeàn choïn chöùng khoaùn (equity option) vaø quyeàn choïn taøi saûn

phaùi sinh (nonequity option). Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø quyeàn choïn ñoái vôùi taøi

saûn cô sôû laø coå phieáu phoå thoâng. Quyeàn choïn taøi saûn phaùi sinh laø quyeàn choïn ñoái

vôùi taøi saûn cô sôû khoâng phaûi laø coå phieáu phoå thoâng, coù theå laø caùc chæ soá, traùi phieáu

vaø ngoaïi teä. Phaàn tieáp theo seõ trình baøy roõ hôn veà quyeàn choïn chöùng khoaùn.

1.3.2.2. Theo quyeàn cuûa ngöôøi mua: Coù hai loaïi

− Quyeàn choïn mua (call option) laø quyeàn ñöôïc mua moät taøi saûn cô sôû trong moät

khoaûng thôøi gian ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. Quyeàn choïn mua ñöôïc goïi laø:

+ Cao giaù ITM (In the money) - hôïp ñoàng sinh lôïi: giaù giao ngay > giaù

thöïc hieän.

+ Ngang giaù ATM (At the money) - hôïp ñoàng hoøa voán: giaù giao ngay =

giaù thöïc hieän.

+ Giaûm giaù OTM (Out of the money) - hôïp ñoàng loã voán: giaù giao ngay <

giaù thöïc hieän.

20

Chöông 1

− Quyeàn choïn baùn (put option) laø quyeàn ñöôïc baùn moät taøi saûn cô sôû trong moät

khoaûng thôøi gian ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. Quyeàn choïn baùn ñöôïc goïi laø:

+ Cao giaù ITM (In the money) nghóa laø hôïp ñoàng sinh lôïi neáu tyû giaù giao

ngay < tyû giaù thöïc hieän.

+ Ngang giaù ATM (At the money) nghóa laø hôïp ñoàng hoøa voán neáu tyû giaù

giao ngay = tyû giaù thöïc hieän.

+ Giaûm giaù OTM (Out of the money) nghóa laø hôïp ñoàng loã voán neáu tyû

giaù giao ngay > tyû giaù thöïc hieän.

1.3.2.3. Theo thôøi ñieåm thöïc hieän quyeàn: Coù hai loaïi

− Quyeàn choïn kieåu Myõ (American Style Options) cho pheùp ngöôøi naém giöõ thöïc

hieän vaøo baát kyø luùc naøo cho ñeán tröôùc ngaøy heát hieäu löïc. Tuy nhieân, ngaøy

thanh toaùn thöôøng ñöôïc quy ñònh laø ngaøy traû phí hoaëc moät ngaøy cuï theå naøo

ñoù. Phaàn lôùn hôïp ñoàng quyeàn choïn kieåu Myõ laïi cho pheùp thöïc hieän trong giai

ñoaïn ngaén hôn, thí duï 2 tuaàn, 1 thaùng tröôùc ngaøy heát hieäu löïc…

− Quyeàn choïn kieåu Chaâu AÂu (European Style Options) cho pheùp ngöôøi naém giöõ

thöïc hieän chæ vaøo ngaøy ñeán haïn. Vieäc chuyeån tieàn seõ thöïc hieän sau 1 hoaëc 2

ngaøy laøm vieäc tieáp theo.

1.3.3. Vai troø

1.3.3.1. Vai troø ñònh giaù

Neáu nhö giaù hôïp ñoàng giao sau phaûn aùnh giaù cuûa thò tröôøng veà giaù giao ngay

trong töông lai thì giaù hôïp ñoàng quyeàn choïn phaûn aùnh söï bieán ñoäng giaù cuûa taøi saûn

cô sôû, töùc phaûn aùnh ñoä ruûi ro gaén lieàn vôùi moãi maët haøng cô sôû.

1.3.3.2. Quaûn lyù ruûi ro giaù caû

21

Chöông 1

Quyeàn choïn cung caáp moät cô cheá hieäu quaû cho pheùp phoøng traùnh ruûi ro vaø

dòch chuyeån ruûi ro töø nhöõng ngöôøi khoâng thích ruûi ro sang nhöõng ngöôøi chaáp nhaän

ruûi ro ñeå tìm kieám lôïi nhuaän. Baûng 3 moâ taû roõ vai troø naøy thoâng qua 2 ví duï cuï theå. Baûng 1.3. Ví duï minh hoïa vai troø quaûn lyù ruûi ro giaù caû cuûa quyeàn choïn

Ví duï veà söû duïng quyeàn choïn ñeå phoøng traùnh ruûi ro: moät nhaø xuaát khaåu caø pheâ döï ñoaùn saûn löôïng caø pheâ thu hoaïch ñöôïc trong 3 thaùng tôùi seõ raát thaáp, do ñoù khaû naêng giaù thu mua caø pheâ trong nöôùc seõ taêng. Ñeå traùnh khaû naêng giaù taêng cao ngoaøi döï tính cuûa mình, nhaø xuaát khaåu seõ tìm mua moät hôïp ñoàng quyeàn choïn mua caø pheâ (vôùi soá löôïng Q) coù thôøi haïn 3 thaùng vôùi möùc giaù thöïc hieän X maø ngöôøi ñoù chaáp nhaän ñöôïc vaø traû moät khoaûn phí pc ñeå mua quyeàn choïn ñoù. Neáu sau 3 thaùng, giaù caø pheâ taêng leân nhö ngöôøi ñoù döï ñoaùn ñeán S (>X+ pc) thì anh ta seõ thöïc hieän hôïp ñoàng vaø sau ñoù baùn laïi caø pheâ treân thò tröôøng ñeå thu veà khoaûn lôïi nhuaän [S-(X+ pc)]*Q. Coøn neáu nhö treân thöïc teá, giaù caø pheâ taêng khoâng nhö ngöôøi ñoù döï kieán thì anh ta seõ khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng, chaáp nhaän maát khoaûn phí vaø mua caø pheâ theo giaù thò tröôøng. Ví duï veà söû duïng quyeàn choïn chaáp nhaän ruûi ro ñeå kieám lôïi nhuaän: moät nhaø ñaàu tö chöùng khoaùn döïa theo nhöõng daáu hieäu treân thò tröôøng ñeå phaân tích tình hình bieán ñoäng giaù coå phieáu moät coâng ty vaø döï ñoaùn trong voøng 3 thaùng tôùi, giaù coå phieáu coâng ty naøy giaûm maïnh. Ngöôøi naøy tìm kieám lôïi nhuaän töø söï suy ñoaùn naøy baèng caùch mua moät hôïp ñoàng quyeàn choïn baùn moät soá löôïng Q coå phieáu coâng ty maëc duø hieän taïi anh ta chöa coù hoaëc coù ít hôn Q coå phieáu coâng ty naøy. 3 thaùng tôùi, neáu giaù coå phieáu bieán ñoäng ñuùng nhö suy ñoaùn, nhaø ñaàu tö seõ mua coå phieáu treân thò tröôøng vôùi giaùraát thaáp vaø sau ñoù thöïc hieän hôïp ñoàng quyeàn choïn baùn laïi soá löôïng coå phieáu treân vôùi giaù cao hôn ñeå coù moät khoaûn lôïi nhuaän. Ngöôøi naøy coù theå khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng, chòu maát phí neáu bieán ñoäng giaù treân thò tröôøng khoâng nhö anh ta suy ñoaùn.

1.3.3.3. Goùp phaàn thuùc ñaåy thò tröôøng taøi chính phaùt trieån

Thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn cho pheùp caùc nhaø ñaàu tö ñaït ñöôïc moät tyû

suaát sinh lôïi cao, chính ñieàu naøy haáp daãn maïnh caùc nguoàn voán ñaàu tö maïo hieåm,

goùp phaàn huy ñoäng theâm nhieàu nguoàn löïc taøi chính töø xaõ hoäi. Beân caïnh ñoù, vieäc

22

Chöông 1

tham gia thò tröôøng khoâng ñoøi hoûi chi phí quaù lôùn ñaõ cho pheùp nhaø ñaàu tö coù theå deã

daøng tham gia cuõng nhö ruùt lui khoûi thò tröôøng, laøm thò tröôøng theâm soâi ñoäng.

1.3.4. Lòch söû cuûa thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn

Maëc duø vaøo theá kyû 19, khaùi nieäm veà quyeàn choïn ñaõ xuaát hieän treân thò tröôøng

chöùng khoaùn phi taäp trung ôû London. Tuy nhieân, do ñaëc tính ñaëc bieät cuûa quyeàn

choïn neân thò tröôøng chöa ñöôïc hình thaønh trong giai ñoaïn naøy.

Maõi ñeán naêm 1973, nghieäp vuï quyeàn choïn môùi ñöôïc giao dòch maïnh meõ taïi

thò tröôøng haøng hoùa Chicago (Chicago Board Options Exchange - CBOE). Thò

tröôøng CBOE mang laïi moät ñieàu môùi meû cho thò tröôøng quyeàn choïn: ñoù laø tieâu

chuaån hoùa giaù caû quyeàn choïn vaø ngaøy ñaùo haïn. Vieäc tieâu chuaån hoùa quyeàn choïn

laøm cho tính thanh khoaûn cuûa noù ñöôïc naâng leân vaø aûnh höôûng laøm cho thò tröôøng

thöù caáp phaùt trieån.

Do tính öu vieät neân chæ sau moät gian ngaén ñöôïc giao dòch, quyeàn choïn ñaõ

ñöôïc pheùp giao dòch treân taát caùc thò tröôøng lôùn nhö:

− Taïi Myõ coù: Chicago Board Options Exchange (CBOE), New York Stock

Exchange (NYSE), American Stock Exchange (AMEX), Philadelphia Stock

Exchange (PHLX), Pacific Stock Exchange (PSE).

− Taïi Chaâu AÂu coù European Option Exchange ôû Amsterdam, London Stock

Exchange vaø London International Financial Futures Exchange – LIFEE ôû

Anh, Thuïy Ñieån coù thò tröôøng Optionsmaklarna-OM, Phaùp coù thò tröôøng

Monep, Ñöùc coù thò tröôøng Terminborese – Eurex.

Caùc thaäp nieân 80 vaø 90 cuûa theá kyû tröôùc ñaõ chöùng kieán söï phaùt trieån cuûa thò

tröôøng OTC ñoái vôùi giao dòch quyeàn choïn. Caùc giao dòch ñöôïc thoûa thuaän chuû yeáu

qua ñieän thoaïi vôùi moät beân ñoái taùc laø ngaân haøng ñaàu tö (duy trì haïng muïc ñaàu tö vaø

23

Chöông 1

baûo hoä baèng caùch söû duïng moät soá coâng cuï) vôùi moät beân laø khaùch haøng cuûa ngaân

haøng (nhaø quaûn lyù quyõ ñaàu tö, ngöôøi chòu traùch nhieäm veà voán vaø ngoaïi hoái cuûa caùc

taäp ñoaøn lôùn). Söï caïnh tranh giöõa thò tröôøng phi taäp trung (OTC) vaø thò tröôøng giao

dòch quyeàn choïn taäp trung ñaõ dieãn ra trong moät thôøi gian daøi. Ñieåm maïnh cuûa thò

tröôøng giao dòch taäp trung laø tính minh baïch - coù nghóa laø giaù caû cuûa hôïp ñoàng giao

dòch cuoái cuøng seõ ñöôïc coâng boá vaø tính thanh khoaûn seõ ñöôïc theå hieän laø hôïp ñoàng

naøy coù theå ñöôïc mua baùn laïi cho ñoái taùc khaùc. Ñieàu naøy thaät khoâng deã daøng cho thò

tröôøng OTC, nhöng thò tröôøng OTC cuõng coù ñieåm maïnh cuûa noù ñoù laø tính linh hoaït,

ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu cuûa ngöôøi giao dòch, ñaëc bieät laø kyø haïn coù theå laø trung haïn.

Caùc loaïi quyeàn choïn ñöôïc giao dòch phoå bieán hieän nay laø quyeàn choïn ngoaïi

teä, quyeàn choïn chöùng khoaùn, quyeàn choïn chæ soá chöùng khoaùn. Phaàn tieáp theo xin

ñöôïc trình baøy roõ hôn veà quyeàn choïn chöùng khoaùn.

1.4. Quyeàn choïn chöùng khoaùn

1.4.1. Khaùi nieäm – vai troø:

Ñaõ ñöôïc giôùi thieäu ôû muïc 1.3.2.1 vaø 1.3.3. Tuy nhieân, do ñaëc thuø saûn phaåm,

quyeàn choïn chöùng khoaùn khoâng chæ taïo söï soâi ñoäng cho thò tröôøng taøi chính noùi

chung maø coøn taùc ñoäng cuï theå ñeán thò tröôøng chöùng khoaùn noùi rieâng.

1.4.2. Giao dòch quyeàn choïn:

1.4.2.1. Thaønh phaàn tham gia:

− Nhöõng nhaø taïo laäp thò tröôøng (market makers): ngöôøi taïo thò tröôøng cho moät

hôïp ñoàng quyeàn choïn seõ neâu giaù caû hoûi mua (the bid) vaø giaù chaøo baùn (the

ask). Söï toàn taïi cuûa ngöôøi taïo laäp thò tröôøng ñaûm baûo leänh mua vaø leänh baùn

luoân ñöôïc thöïc hieän ôû moät vaøi möùc giaù maø khoâng coù baát cöù söï chaäm treã naøo.

24

Chöông 1

Nhöõng ngöôøi naøy laøm taêng khaû naêng linh hoaït cho thò tröôøng, töï taïo ra lôïi

nhuaän cho mình töø cheânh leäch giaù mua vaø giaù baùn.

− Nhaø moâi giôùi: bao goàm taïi coâng ty chöùng khoaùn vaø treân saøn giao dòch (the

floor broker): thöïc hieän giao dòch cho coâng chuùng. Khi nhaø ñaàu tö lieân heä vôùi

nhaø moâi giôùi ñeå mua hoaëc baùn quyeàn choïn, nhaø moâi giôùi taïi coâng ty seõ

chuyeån leänh ñeán nhaø moâi giôùi treân saøn. Nhaø moâi giôùi treân saøn coù theå laø ngöôøi

cuûa coâng ty chöùng khoaùn nôi tröïc tieáp nhaän leänh töø khaùch haøng hoaëc laø moät

nhaø moâi giôùi ñoäc laäp hoaëc nhôø moät nhaø moâi giôùi cuûa coâng ty chöùng khoaùn

khaùc.

− Nhaân vieân tröõ leänh (the order book official): nhieàu leänh chuyeån ñeán nhaø moâi

giôùi treân saøn laø leänh giôùi haïn. Ñieàu naøy coù nghóa laø chuùng chæ coù theå ñöôïc

thöïc hieän ôû möùc giaù ñaõ ñònh hoaëc giaù toát hôn. Thoâng thöôøng khi ñeán tay nhaø

moâi giôùi treân saøn, leänh giôùi haïn coù theå khoâng ñöôïc thöïc hieän ngay, maø seõ

ñöôïc chuyeån ñeán nhaân vieân tröõ leänh. Ngöôøi naøy ñöa leänh vaøo maùy tính cuøng

vôùi nhöõng leänh giôùi haïn khaùc ñeå ñaûm baûo ngay raèng sau khi ñaït ñeán giaù giôùi

haïn, leänh seõ ñöôïc thöïc hieän.

− Coâng ty thanh toaùn hôïp ñoàng quyeàn choïn (Option Clearing Corporation-

OCC): ñaûm baûo ngöôøi phaùt haønh quyeàn choïn seõ hoaøn thaønh nghóa vuï cuûa hoï

theo caùc ñieàu kieän cuûa hôïp ñoàng vaø löu tröõ baùo caùo cuûa taát caû caùc vò theá mua

vaø baùn. OCC coù moät soá thaønh vieân vaø taát caû caùc giao dòch phaûi thoâng qua

nhöõng thaønh vieân naøy. Caùc thaønh vieân ñöôïc yeâu caàu phaûi coù moät soá voán toái

thieåu nhaát ñònh vaø ñoùng goùp thaønh laäp moät quyõ ñaëc bieät ñeå coù theå söû duïng

khi baát cöù thaønh vieân naøo khoâng theå ñaûm baûo nghóa vuï thanh toaùn hôïp ñoàng

do maát khaû naêng chi traû.

25

Chöông 1

1.4.2.2. Caùch thöùc thöïc hieän:

Khi mua quyeàn choïn, ngöôøi mua phaûi thanh toaùn ñaày ñuû vaøo buoåi saùng cuûa

ngaøy laøm vieäc tieáp theo. Tieàn kyù quyõ ñöôïc kyù göûi taïi OCC. Ngöôøi phaùt haønh duy trì

taøi khoaûn kyù quyõ vôùi nhaø moâi giôùi. Nhaø moâi giôùi duy trì taøi khoaûn kyù quyõ vôùi OCC.

Khi nhaø ñaàu tö thoâng baùo cho nhaø moâi giôùi thöïc hieän quyeàn choïn, nhaø moâi

giôùi thoâng baùo tieáp cho thaønh vieân OCC ñeå thanh toaùn giao dòch. Thaønh vieân naøy

ñöa ngay leänh thöïc hieän ñeán OCC. OCC choïn ngaãu nhieân moät thaønh vieân coù vò theá

ngaén haïn ñang saün saøng thöïc hieän treân cuøng quyeàn choïn. Vaøo ngaøy ñaùo haïn, taát caû

quyeàn choïn ôû vuøng haùi ra tieàn seõ ñöôïc thöïc hieän tröø khi chi phí giao dòch quaù cao

laøm maát ñi toaøn boä lôïi nhuaän töø quyeàn choïn. Moät soá coâng ty moâi giôùi töï ñoäng thöïc

hieän quyeàn choïn cho khaùch haøng vaøo ngaøy ñaùo haïn khi noù phuø hôïp lôïi ích khaùch

haøng.

1.4.2.3 Nhöõng yeâu caàu cô baûn cho vieäc phaùt trieån thò tröôøng giao dòch quyeàn

choïn:

Coù 3 yeâu caàu cô baûn sau:

− Tính caïnh tranh cao treân thò tröôøng:

Ñaây laø ñieàu kieän ñaûm baûo cho söï toàn taïi laâu beàn cuûa saûn phaåm quyeàn choïn

chöùng khoaùn. Khoâng theå coù söï cöôõng eùp ñeå cho ra ñôøi moät coâng cuï taøi chính môùi

treân thò tröôøng chöùng khoaùn vì nhö ñaõ nhieàu laàn ñeà caäp ôû treân, thò tröôøng chöùng

khoaùn laø böôùc phaùt trieån taát yeáu khaùch quan cuûa neàn kinh teá thò tröôøng. Neáu thò

tröôøng khoâng toàn taïi tính caïnh tranh trong noäi taïi cuûa noù (ít haøng hoùa, ít ñoái töôïng

tham gia) thì caùc saûn phaåm duø coù haáp daãn ñeán maáy vaãn khoâng ñöôïc bieát ñeán, cuõng

töông töï vieân ngoïc chöa ñöôïc maøi duõa.

− Tính thanh khoaûn cao treân thò tröôøng

26

Chöông 1

Tính thanh khoaûn cao theå hieän ôû choã ngöôøi ñaàu tö deã daøng baùn coâng cuï taøi

chính maø mình sôû höõu ñeå ñoåi thaønh tieàn maët moät caùch nhanh choùng vôùi möùc chi phí

thaáp nhaát. Yeâu caàu naøy cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng, noù ñaûm baûo cho khaû

naêng tieâu thuï saûn phaåm treân thò tröôøng. Moät saûn phaåm toát, haáp daãn nhöng neáu ngöôøi

ñaàu tö caûm thaáy khoù khaên trong vieäc thu hoài voán (baùn laïi sau naøy) thì chaéc chaén anh

ta seõ ñaén ño khi ra quyeát ñònh mua noù.

− Quyeàn choïn phaûi ñöôïc chuaån hoùa

Hôïp ñoàng quyeàn choïn muoán ñöôïc giao dòch roäng raõi phaûi ñöôïc chuaån hoùa ôû 2

ñieåm: ngaøy ñaùo haïn vaø giaù thöïc hieän. Ñaây laø ñieàu chuùng ta khoâng caàn thieát phaûi lyù

giaûi vì ñoù laø keát quaû cuûa moät quaù trình daøi laâu tích luõy kinh nghieäm töø thò tröôøng caùc

nöôùc phaùt trieån treân theá giôùi. Xin ñöôïc giôùi thieäu tieâu chuaån hôïp ñoàng quyeàn choïn

ñöôïc aùp duïng phoå bieán taïi Myõ ñeå tham khaûo vaø aùp duïng ôû Vieät Nam. (Baûng 1.4.)

Baûng 1.4. Tieâu chuaån hôïp ñoàng quyeàn choïn ñöôïc aùp duïng phoå bieán taïi Myõ

− Ngaøy ñaùo haïn:

Moät trong nhöõng ñieàu khoaûn ñeå moâ taû hôïp ñoàng quyeàn choïn veà chöùng khoaùn laø thaùng xaûy ra ngaøy ñaùo haïn cuûa hôïp ñoàng. Quyeàn choïn chöùng khoaùn coù chu kyø thaùng gieâng bao goàm: thaùng gieâng, thaùng tö, thaùng baûy, thaùng möôøi; chu kyø thaùng hai bao goàm: thaùng hai, thaùng naêm, thaùng taùm, thaùng möôøi moät; chu kyø thaùng ba bao goàm: thaùng ba, thaùng saùu, thaùng chín, thaùng möôøi hai. Ngaøy ñaùo haïn chính xaùc laø vaøo luùc 22 giôø 59 phuùt (theo giôø cuûa trung taâm giao dòch) ngaøy thöù baûy cuûa tuaàn leã thöù ba cuûa thaùng ñaùo haïn. Theo thoâng leä, nhaø ñaàu tö coù thôøi gian ñeán 16 giôø 30 phuùt cuûa ngaøy thöù saùu tröôùc ñoù ñeå chæ thò cho nhaø moâi giôùi thöïc hieän hôïp ñoàng.

− Giaù thöïc hieän:

Trung taâm giao dòch choïn giaù thöïc hieän vôùi caùc möùc giaù maø theo ñoù quyeàn choïn coù theå ñöôïc phaùt haønh. Giaù thöïc hieän thöôøng ñöôïc ñaët caùch nhau 2,5$, 5$ hoaëc 10$. Quy taéc thöôøng ñöôïc caùc trung taâm giao dòch aùp duïng laø söû duïng khoaûng caùch 2,5$ cho giaù thöïc hieän khi giaù chöùng khoaùn thaáp hôn 25$; khoaûng caùch 5$ khi giaù thöïc hieän naèm trong khoaûng 25$ ñeán 200$; vaø khoaûng caùch 10$ cho giaù thöïc hieän treân 200$.

27

Chöông 1

Khi moät ngaøy ñaùo haïn môùi ñöôïc ñöa ra, hai möùc thöïc hieän gaàn nhaát vôùi giaù coå phieáu hieän haønh thöôøng ñöôïc choïn ñeå trao ñoåi. Neáu moät trong soá ñoù gaàn saùt vôùi giaù coå phieáu hieän taïi thì möùc giaù thöïc hieän gaàn thöù ba seõ ñöôïc choïn. Neáu giaù chöùng khoaùn dòch chuyeån ra khoûi daõy soá giôùi haïn giöõa hai möùc giaù thöïc hieän cao nhaát vaø thaáp nhaát, giao dòch thöôøng ñöôïc giôùi thieäu moät möùc giaù thöïc hieän môùi.

Tuy nhieân, vaãn toàn taïi moät daïng hôïp ñoàng daønh cho nhöõng nhaø kinh doanh

treân saøn giao dòch ñoàng yù theo ñieàu kieän khoâng chuaån hoùa (hôïp ñoàng quyeàn choïn

linh hoaït). Caùc ñieàu kieän khoâng chuaån hoùa naøy coù theå lieân quan ñeán giaù thöïc hieän

hoaëc ngaøy ñaùo haïn khaùc vôùi nhöõng ñieàu kieän thoâng thöôøng ñaõ ñöôïc caùc trung taâm

giao dòch quy ñònh. Ñaây laø coá gaéng cuûa caùc thò tröôøng taäp trung trong vieäc caïnh

tranh giaønh laïi khaùch haøng töø thò tröôøng OTC.

KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1

Töø vieäc ñöa ra caùc khaùi nieäm chuyeân moân trong lónh vöïc taøi chính (taøi chính

– thò tröôøng taøi chính – thò tröôøng chöùng khoaùn – quyeàn choïn – quyeàn choïn chöùng

khoaùn), Chöông 1 giôùi thieäu vôùi ngöôøi ñoïc moät coâng cuï taøi chính khaù quen thuoäc

treân theá giôùi nhöng coøn laï laãm vôùi ngöôøi ñaàu tö trong nöôùc: quyeàn choïn chöùng

khoaùn. Vôùi 3 vai troø chuû yeáu (Quaûn lyù ruûi ro giaù caû, ñònh giaù vaø goùp phaàn thuùc ñaåy

thò tröôøng taøi chính phaùt trieån), quyeàn choïn chöùng khoaùn khoâng chæ giuùp caùc nhaø saûn

xuaát, nhaø ñaàu tö phoøng ngöøa ruûi ro cuõng nhö kinh doanh kieám lôïi treân nhöõng bieán

ñoäng cuûa giaù caû, maø coøn höùa heïn nhöõng ñoùng goùp lôùn vaøo söï phaùt trieån beàn vöõng,

phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån mang tính quoác teá cuûa neàn kinh teá.

28

Chöông 1

CHÖÔNG 2. Khaû naêng aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn

vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam

2.1. Khaùi quaùt veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam:

2.1.1. Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån:

Thò tröôøng chöùng khoaùn laø saûn phaåm taát yeáu khaùch quan trong quaù trình phaùt

trieån cuûa neàn kinh teá, ñöôïc hình thaønh töï phaùt vaø taát nhieân khi neàn kinh teá phaùt trieån

ñeán giai ñoaïn cao caáp cuûa noù. Thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam cuõng vì theá ra ñôøi

raát laâu sau thò tröôøng chöùng khoaùn ôû caùc nöôùc phaùt trieån (khoaûng sau naêm theá kyû) vì

neàn kinh teá tuït haäu raát xa so vôùi caùc nöôùc khaùc1.

Khoâng ai bieát chính xaùc thò tröôøng chöùng khoaùn xuaát hieän ôû Vieät Nam töø khi

naøo, nhöng chaéc chaén khoâng tröôùc naêm 1945 – giai ñoaïn neàn kinh teá Vieät Nam coøn

mang naëng tính töï cung töï caáp, vaø coù leõ khoaûng sau naêm 1951 – naêm thaønh laäp

Ngaân haøng quoác gia Vieät Nam, tieàn thaân cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam. Moät

trong ba chöùc naêng luùc baáy giôø cuûa Ngaân haøng quoác gia laø chöùc naêng cuûa kho baïc

(quaûn lyù quyõ ngaân saùch nhaø nöôùc vaø quaûn lyù chi tieâu quyõ tieàn löông)2, caân ñoái thu

chi ngaân saùch cuõng vì theá laø vieäc raát quan troïng cuûa Ngaân haøng. Khi coù nhu caàu voán

cho chi tieâu cuûa Chính phuû, phaùt haønh coâng traùi laø moät trong nhöõng vieäc laøm ñöôïc

nghó ñeán tröôùc tieân. Song song ñoù, nhu caàu hôïp voán kinh doanh giöõa caùc caù nhaân,

taäp theå vôùi nhau cuõng lôùn daàn theo ñaø phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, coå phieáu töø ñoù

cuõng ra ñôøi. Coâng traùi, coå phieáu xuaát hieän ñoàng nghóa vôùi söï xuaát hieän cuûa thò

1 Phuï luïc 1. 2 Hai chöùc naêng coøn laïi laø chöùc naêng cuûa Ngaân haøng trung öông vaø chöùc naêng cuûa ngaân haøng thöông maïi.

tröôøng chöùng khoaùn vì ñoù laø nhöõng loaïi haøng hoùa treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Tuy

29

Chöông 1

nhieân, do chöa ñaùnh giaù ñuùng vai troø cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn maø trong moät thôøi

gian daøi, thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vaãn ôû daïng töï phaùt, phi taäp trung, vaø ñoâi

khi nhieàu ngöôøi laàm töôûng thò tröôøng chöùng khoaùn chöa töøng toàn taïi ôû Vieät Nam.

Naêm 1992 ñaùnh daáu moät böôùc phaùt trieån trong nhaän thöùc veà taàm quan troïng

cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa Chính phuû Vieät Nam, khi Ban thò tröôøng voán tröïc

thuoäc Ngaân haøng Nhaø nöôùc ñöôïc thaønh laäp vôùi nhieäm vuï nghieân cöùu vaø phaùt trieån

thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam.

Ngaøy 28/11/1996, UÛy Ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc Vieät Nam ñöôïc Thuû töôùng

Chính phuû kyù quyeát ñònh thaønh laäp ñeå thöïc hieän chöùc naêng toå chöùc vaø quaûn lyù Nhaø

nöôùc veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn3. Tuy nhieân, hoaït ñoäng phaùt haønh

chöùng khoaùn khoâng nieâm yeát do Boä Taøi Chính vaø caùc chính quyeàn ñòa phöông quaûn

lyù.

Ba naêm sau (20/7/2000), Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Thaønh phoá Hoà

Chí Minh – moät trong hai Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn trong caû nöôùc – chính

thöùc ñi vaøo hoaït ñoäng vôùi chöùc naêng quaûn lyù, ñieàu haønh vaø giaùm saùt caùc hoaït ñoäng

mua baùn chöùng khoaùn taïi Trung taâm, ñaùnh daáu söï ra ñôøi cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn

taäp trung Vieät Nam4.

Ngaøy 19/2/2004, Chính phuû quyeát ñònh chuyeån UÛy Ban Chöùng khoaùn Nhaø

nöôùc vaøo Boä Taøi Chính. Nhö vaäy laø toaøn boä hoaït ñoäng treân thò tröôøng chöùng khoaùn

ñöôïc taäp trung quaûn lyù bôûi moät ñaàu moái laø Boä Taøi chính. Ñieàu naøy vöøa phuø hôïp vôùi

3 Nghò ñònh 75/CP ngaøy 28/11/1996 cuûa Chính phuû. 4 Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn coøn laïi laø Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Haø Noäi, döï kieán ñi vaøo hoaït ñoäng sau Teát Aâm lòch 2005, giao dòch chöùng khoaùn chöa nieâm yeát vaø toå chöùc heä thoáng ñaáu giaù baùn coå phaàn laàn ñaàu.

thoâng leä quoác teá vöøa laøm taêng söùc maïnh cuûa boä maùy quaûn lyù, ñieàu haønh thò tröôøng

30

Chöông 1

vaø seõ höùa heïn nhöõng böôùc phaùt trieån vöôït baäc cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam

trong töông lai.

2.1.2. Toång quan veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam hieän nay:

Trong phaàn naøy, chuùng ta seõ ñieåm qua thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam treân

hai phöông dieän: thò tröôøng taäp trung vaø thò tröôøng OTC.

2.1.2.1. Thò tröôøng taäp trung:

− Luaät ñieàu chænh: Nghò ñònh 144/2003/NÑ-CP ngaøy 28/11/2003 cuûa Chính phuû

veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn.

− Cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc:

+ UÛy Ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc (thuoäc Boä Taøi chính) tröïc tieáp quaûn lyù,

giaùm saùt hoaït ñoäng chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn; quaûn lyù caùc hoaït ñoäng

dòch vuï coâng thuoäc lónh vöïc chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn.

+ Trung taâm Giao dòch chöùng khoaùn TP.HCM: quaûn lyù, ñieàu haønh vaø giaùm

saùt caùc hoaït ñoäng mua baùn chöùng khoaùn treân thò tröôøng taäp trung, phoái hôïp vôùi

Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Haø Noäi trong chöùc naêng ñaáu giaù baùn coå phaàn laàn

ñaàu.

+ Trung taâm Giao dòch chöùng khoaùn Haø Noäi: toå chöùc ñaáu giaù baùn coå phaàn laàn

ñaàu cho caùc doanh nghieäp coù phaàn voán baùn ra beân ngoaøi töø 10 tyû ñoàng trôû leân (baét

buoäc ñaáu giaù qua Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn).

− Haøng hoùa: 26 loaïi coå phieáu, 1 loaïi chöùng chæ quyõ ñaàu tö, 195 loaïi traùi phieáu

(toång giaù trò nieâm yeát gaàn 24.000 tyû ñoàng).

− Thaønh vieân: 13 coâng ty chöùng khoaùn thöïc hieän 5 nghieäp vuï: moâi giôùi, töï

doanh, tö vaán ñaàu tö chöùng khoaùn, baûo laõnh phaùt haønh, quaûn lyù danh muïc

ñaàu tö chöùng khoaùn.

31

Chöông 1

− Coù hôn 20.000 taøi khoaûn caù nhaân vaø hôn 200 taøi khoaûn cuûa toå chöùc ñöôïc môû

vôùi toång giaù trò tieàn göûi giao dòch gaàn 190 tyû ñoàng.

2.1.2.2. Thò tröôøng OTC:

− Luaät ñieàu chænh: Luaät doanh nghieäp vaø Nghò ñònh 144/2003/NÑ-CP.

− Cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc:

+ UÛy Ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc (thuoäc Boä Taøi chính) tröïc tieáp quaûn lyù,

giaùm saùt hoaït ñoäng chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn; quaûn lyù caùc hoaït ñoäng

dòch vuï coâng thuoäc lónh vöïc chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn.

+ UÛy Ban Nhaân daân caùc tænh, thaønh vaø caùc Sôû ban ngaønh: quaûn lyù vieäc phaùt

haønh chöùng khoaùn laàn ñaàu (rieâng leû hoaëc ra coâng chuùng).

+ Trung taâm Giao dòch chöùng khoaùn TP.HCM vaø Trung taâm Giao dòch chöùng

khoaùn Haø Noäi: thöïc hieän khi ñöôïc doanh nghieäp yeâu caàu.

− Haøng hoùa: toaøn boä coå phieáu vaø traùi phieáu cuûa caùc coâng ty coå phaàn trong caû

nöôùc, traùi phieáu chính phuû khoâng nieâm yeát treân thò tröôøng taäp trung.

− Thaønh vieân: khoâng coù.

− Nhaø ñaàu tö: taát caû caù nhaân trong vaø ngoaøi nöôùc, Chính phuû vaãn laø coå ñoâng

chính vaø nhaø ñaàu tö lôùn.

2.1.3. Ñònh höôùng phaùt trieån cuûa thò tröôøng ñeán 2010:

Khoâng naèm ngoaøi muïc tieâu ñònh höôùng cho thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån

oån ñònh, an toaøn vaø ñaùp öùng nhu caàu huy ñoäng voán daøi haïn cho phaùt trieån kinh teá,

goùp phaàn phaùt trieån thò tröôøng taøi chính Vieät Nam, naâng cao khaû naêng caïnh tranh vaø

chuû ñoäng hoäi nhaäp thò tröôøng taøi chính quoác teá, Thuû töôùng Chính phuû ñaõ ra Quyeát

32

Chöông 1

ñònh soá 163/2003/QÑ-TTg5 vaøo ngaøy 5/8/2003 pheâ duyeät chieán löôïc phaùt trieån thò

tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ñeán naêm 2010 vôùi boán noäi dung cô baûn sau:

− Thöïc hieän môû roäng quy moâ thò tröôøng chöùng khoaùn taäp trung, trong ñoù bao

goàm vieäc taêng soá löôïng caùc loaïi coå phieáu nieâm yeát treân thò tröôøng chöùng

khoaùn taäp trung nhaèm taêng quy moâ veà voán cho caùc doanh nghieäp vaø naâng cao

hieäu quaû saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc coâng ty nieâm yeát. Chuû tröông naøy

chính laø khaúng ñònh vai troø heát söùc quan troïng cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn

trong quaù trình xaây döïng keânh huy ñoäng voán daøi haïn.

− Xaây döïng vaø phaùt trieån caùc Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn, Sôû Giao dòch

chöùng khoaùn, Trung taâm löu kyù chöùng khoaùn nhaèm cung caáp caùc dòch vuï giao

dòch, ñaêng kyù, löu kyù, thanh toaùn buø tröø theo höôùng hieän ñaïi.

− Phaùt trieån caùc ñònh cheá taøi chính trung gian cho thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät

Nam.

− Phaùt trieån caùc nhaø ñaàu tö caù nhaân vaø coù toå chöùc: khoâng chæ ôû möùc chuyeån ñoåi

nhaän thöùc, maø phaûi laøm sao giuùp nhaø ñaàu tö hieåu roõ vaø thöïc hieän caùc yù töôûng

ñaàu tö cuûa mình.

2.2. Söï caàn thieát cuûa vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch

treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam

Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø moät coâng cuï taøi chính neân sôùm ñöôïc aùp duïng

vaøo hoaït ñoäng giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vì nhöõng lyù do sau:

2.2.1. Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø moät trong nhöõng saûn phaåm öu vieät treân thò

5 Phuï luïc 2

tröôøng chöùng khoaùn:

33

Chöông 1

Quyeàn choïn chöùng khoaùn coù nhöõng öu ñieåm noåi baät theå hieän qua vai troø cuûa

mình ñoái vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn (ñöôïc trình baøy ôû chöông tröôùc). Ñaây laø lyù do

ñaàu tieân cho vieäc xem xeùt öùng duïng saûn phaåm naøy vaøo thò tröôøng nöôùc ta, nhö laø

moät phaàn cuûa quaù trình chaét loïc tinh hoa theá giôùi vaø öùng duïng cho Vieät Nam trong

quaù nhaäp hoäi nhaäp neàn kinh teá theá giôùi.

2.2.2. Vai troø cuï theå cuûa quyeàn choïn chöùng khoaùn ñoái vôùi neàn kinh teá Vieät Nam:

2.2.2.1. Giuùp taêng khaû naêng huy ñoäng voán trong vaø ngoaøi nöôùc cho neàn kinh teá

thoâng qua thò tröôøng chöùng khoaùn:

Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa ADB, tình hình taêng tröôûng kinh teá Vieät Nam

nhöõng naêm gaàn ñaây ñöôïc theå hieän qua hình sau:

Hình 2. Möùc taêng tröôûng kinh teá Vieät Nam qua caùc naêm

8

)

7.24

7.04

7

6.9

6.89

6.79

%

(

6

5.71

û

5

4.77

g n ô ö r t

4

Möùc taêng tröôûng kinh teá VN qua caùc naêm

ê

3

ù

2

g n a t c ö M

1

0

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Vôùi keát quaû treân, theo ñaùnh giaù cuûa ADB, toác ñoä taêng tröôûng kinh teá Vieät

Nam naêm 2003 laø 6,9% cao nhaát caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (toác ñoä taêng tröôûng bình

quaân cuûa toaøn khu vöïc laø 3,9%).

34

Chöông 1

Khoâng chæ taêng tröôûng cao maø toác ñoä taêng tröôûng coøn ñöôïc ñaùnh giaù laø beàn

vöõng: quyù sau cao hôn quyù tröôùc. Tyû troïng coâng nghieäp trong GDP taêng nhanh töø

36,73% naêm 2000; 38,13% naêm 2001 vaø 38,55% naêm 2002 leân thaønh 40% naêm

2003, tyû troïng noâng nghieäp giaûm qua caùc naêm töông öùng laø 24,53%; 23,24%;

22,99% vaø 21,6%. Ñaø taêng tröôûng naøy giuùp neàn kinh teá deã daøng chuyeån dòch theo

höôùng coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa vaø neáu cöù tieáp tuïc giöõ vöõng toác ñoä taêng tröôûng

naøy töø nay ñeán 2010, nhu caàu voán caàn huy ñoäng ôû nöôùc ta raát lôùn.

Vôùi möùc caàu veà voán döï ñoaùn nhö theá, nguoàn cung veà voán chaéc chaén phaûi

ñöôïc huy ñoäng töø nhieàu nguoàn khaùc nhau. Neáu nguoàn voán ñeán baèng caùch vay trong

vaø ngoaøi nöôùc thì chi phí söû duïng voán raát cao. Vôùi muïc tieâu cô baûn trong chieán löôïc

taøi chính quoác gia giai ñoaïn 2001-2010 laø huy ñoäng toái ña caùc nguoàn löïc taøi chính

trong vaø ngoaøi nöôùc cho ñaàu tö phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi, phaán ñaáu ñöa tyû troïng voán

ñaàu tö toaøn xaõ hoäi leân 32% GDP vaøo 2010, Vieät Nam caàn tìm cho mình moät phöông

phaùp huy ñoäng voán vôùi chi phí söû duïng voán thaáp hôn, moät trong soá ñoù laø nguoàn voán

huy ñoäng töø thò tröôøng chöùng khoaùn.

Muoán thò tröôøng chöùng khoaùn trôû thaønh moät coâng cuï huy ñoäng voán hieäu quaû,

Vieät Nam caàn ñöa vaøo thò tröôøng cuûa mình khoâng chæ nhöõng saûn phaåm cô baûn nhö

hieän nay (coå phieáu, traùi phieáu, chöùng chæ quyõ ñaàu tö) maø coøn phaûi phaùt trieån theâm

nhieàu saûn phaåm khaùc, trong ñoù caùc saûn phaåm phaùi sinh laø ñieàu khoâng theå thieáu. Moät

ñieàu deã thaáy laø thò tröôøng naøo caøng coù nhieàu maët haøng cho ngöôøi tham gia thò

tröôøng löïa choïn thì thò tröôøng ñoù seõ thu huùt ñöôïc caøng nhieàu söï quan taâm cuûa moïi

ngöôøi, töø ñoù coù cô hoäi phaùt trieån roäng hôn. Quyeàn choïn chöùng khoaùn khoâng chæ laø

coâng cuï kinh doanh cho tyû suaát sinh lôïi cao maø coøn laø moät coâng cuï phoøng ngöøa ruûi

35

Chöông 1

ro hieäu quaû, seõ laøm giaûm ñi phaàn naøo taâm lyù ngaïi ruûi ro voán coù cuûa ngöôøi Vieät

Nam, taïo cho hoï caûm giaùc an toaøn hôn khi tham gia thò tröôøng.

2.2.2.2. Giuùp thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam hoaït ñoäng hieäu quaû hôn trong

vieäc coå phaàn hoùa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc:

Coâng ty coå phaàn laø moät loaïi hình doanh nghieäp hoaït ñoäng hieäu quaû vaø coù

nhieàu öu ñieåm phuø hôïp vôùi giai ñoaïn phaùt trieån kinh teá Vieät Nam hieän nay nhaát.

Vôùi öu theá voán ñöôïc huy ñoäng töø caùc taàng lôùp daân cö, coâng ty coå phaàn coù ñuû khaû

naêng trang bò cho mình nhöõng daây chuyeàn saûn xuaát hieän ñaïi vaø tieân tieán. Beân caïnh

ñoù, cô caáu toå chöùc cuûa coâng ty coå phaàn cuõng giuùp noù hoaït ñoäng hieäu quaû hôn so vôùi

nhöõng loaïi hình doanh nghieäp khaùc. Do ñoù, vieäc chuyeån ñoåi loaïi hình doanh nghieäp,

nhaát laø doanh nghieäp nhaø nöôùc chuyeån sang coå phaàn laø moät xu höôùng ñang ñöôïc

khuyeán khích hieän nay ôû nöôùc ta. Tuy nhieân, keå töø khi baét ñaàu coå phaàn hoùa (1992)

ñeán nay, soá löôïng doanh nghieäp nhaø nöôùc coå phaàn hoùa coøn ít, tieán trình chaäm. Thò

tröôøng chöùng khoaùn coù theå giuùp ñaåy nhanh tieán trình naøy baèng nhieàu caùch. Moät

trong nhöõng coâng cuï coù theå giuùp phaàn naøo cho quaù trình coå phaàn hoùa doanh nghieäp

nhaø nöôùc laø ñöa vaøo thò tröôøng “employee stock option”6. Cuøng vôùi nhöõng öu ñieåm

cuûa ESOs, chuùng ta tin töôûng quaù trình coå phaàn hoùa doanh nghieäp nhaø nöôùc seõ ñöôïc

dieãn ra thuaän lôïi hôn, thu huùt ñöôïc söï quan taâm cuûa ngöôøi quaûn lyù doanh nghieäp

cuõng nhö nhaân vieân.

2.2.3. Phuø hôïp chieán löôïc phaùt trieån kinh teá quoác gia:

Chieán löôïc cuõng ñöa ra caùc giaûi phaùp thöïc hieän 4 noäi dung chính treân, trong

ñoù coù ñeà caäp ñeán giaûi phaùp “phaùt trieån caùc loaïi chöùng khoaùn khaùc” trong nhoùm giaûi

phaùp “Taêng cung chöùng khoaùn cho thò tröôøng veà soá löôïng, chaát löôïng vaø chuûng 6 ESOs – quyeàn choïn chöùng khoaùn daønh cho nhaân vieân, ñöôïc giôùi thieäu kyõ ôû phuï luïc 3

36

Chöông 1

loaïi”. Ñieàu naøy cho thaáy vieäc nghieân cöùu ñöa vaøo aùp duïng coâng cuï quyeàn choïn

chöùng khoaùn phuø hôïp vôùi chính saùch phaùt trieån kinh teá quoác gia vì seõ laøm taêng cung

chöùng khoaùn veà chuûng loaïi.

2.3. Khaû naêng aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò

tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam:

2.3.1. Khoù khaên vaø thaùch thöùc trong vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo

giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam:

Neàn kinh teá Vieät Nam hieän nay laø neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ

hoäi chuû nghóa vôùi xuaát phaùt ñieåm thaáp neân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vì theá

gaëp khoâng ít khoù khaên, cuï theå nhö sau:

2.3.1.1. Khung phaùp lyù chöa hoaøn chænh

Vaên baûn phaùp lyù cao nhaát ñieàu chænh caùc vaán ñeà lieân quan ñeán chöùng khoaùn

vaø thò tröôøng chöùng khoaùn chæ döøng ôû möùc Nghò ñònh7. Tuy nhieân, vaên baûn naøy cuõng

chöa bao quaùt toaøn boä hoaït ñoäng dieãn ra treân thò tröôøng chöùng khoaùn, coù nhieàu vaên

baûn cuøng ñieàu chænh moät hoaït ñoäng, song laïi cuõng coù nhieàu vaán ñeà laïi khoâng ñöôïc

quy ñònh taïi vaên baûn naøo. Baûng 2.1 seõ minh hoïa roõ hôn veà vaán ñeà naøy.

Theâm vaøo ñoù, caùc chuaån möïc keá toaùn vaø kieåm toaùn cuûa Vieät Nam vaãn ñang

trong giai ñoaïn ñieàu chænh, söûa ñoåi theo tieâu chuaån quoác teá. Ñieàu naøy gaây caûn trôû

raát lôùn cho söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn vì moät trong 4 nguyeân taéc cuûa

thò tröôøng chöùng khoaùn laø nguyeân taéc coâng khai 8 ñaõ khoâng ñöôïc ñaùp öùng ñaày ñuû.

7 Nghò ñònh 144/2003/NÑ-CP ngaøy 28/11/2003 cuûa Chính phuû 8 3 nguyeân taéc coøn laïi laø taäp trung, ñaáu giaù vaø giaùm saùt cuûa nhaø nöôùc

Thöïc teá Vieät Nam cho thaáy, vieäc xaây döïng moät moâi tröôøng phaùp lyù ñoàng boä vaø laønh

37

Chöông 1

maïnh vaãn luoân laø moät vaán ñeà böùc xuùc khoâng chæ ñoái vôùi hoaït ñoäng naøy maø coøn ñoái

vôùi haàu heát caùc hoaït ñoäng kinh teá khaùc.

Baûng 2.1. Ví duï minh hoïa haïn cheá trong khung phaùp lyù

Hieän nay, coù nhieàu vaên baûn phaùp luaät cuøng ñieàu chænh hoaït ñoäng phaùt haønh chöùng khoaùn:

• Truôùc tieân laø Nghò ñònh 144/2003/NÑ-CP veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng

chöùng khoaùn. Thöù ñeán laø Luaät doanh nghieäp, ñieàu chænh hoaït ñoäng phaùt haønh chöùng khoaùn cuûa caùc coâng ty coå phaàn, coâng ty traùch nhieäm höõu haïn, coâng ty tö nhaân vaø coâng ty hôïp danh. Theo ñoù, coâng ty coå phaàn ñöôïc phaùt haønh coå phieáu, traùi phieáu; coâng ty traùch nhieäm höõu haïn ñöôïc phaùt haønh traùi phieáu theo luaät phaùp veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn, khoâng phaân bieät giöõa phaùt haønh rieâng leû vôùi phaùt haønh ra coâng chuùng. Tuy nhieân, Luaät doanh nghieäp chöa quy ñònh cuï theå veà coâng khai hoùa thoâng tin, hoaït ñoäng thaâu toùm, saùp nhaäp.

• Luaät caùc toå chöùc tín duïng ñieàu chænh hoaït ñoäng phaùt haønh chöùng khoaùn

cuûa caùc toå chöùc tín duïng.

• Nghò ñònh 59/CP veà toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi, trong coù quy ñònh vieäc huy ñoäng voán cuûa caùc toå chöùc tín duïng coå phaàn.

• Nghò ñònh 187/CP veà coå phaàn hoùa doanh nghieäp nhaø nöôùc ñieàu chænh hoaït ñoäng phaùt haønh cuûa caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa theo Nghò ñònh naøy.

• Nghò ñònh 141/2003/NÑ-CP veà phaùt haønh traùi phieáu chính phuû.

2.3.1.2. Haï taàng kyõ thuaät thaáp

Thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam xeùt veà quy moâ vaø beà daøy lòch söû roõ raøng

khoâng theå saùnh kòp vôùi thò tröôøng caùc nöôùc phaùt trieån. Thò tröôøng OTC coù tuoåi thoï

laâu hôn thò tröôøng taäp trung ñaõ ñaønh nhöng vaãn chöa toå chöùc ñöôïc moät maïng löôùi

giao dòch chöùng khoaùn thöïc söï hieän ñaïi: chöa coù moät toå chöùc quy moâ lôùn ñieàu haønh

38

Chöông 1

vaø chöa coù heä thoáng kyõ thuaät hieän ñaïi (keát noái internet, ñieän thoaïi,…) phuïc vuï giao

dòch. Rieâng veà thò tröôøng taäp trung, trong thôøi gian chôø ñôïi Trung taâm Giao dòch

Chöùng khoaùn TP.HCM ñöôïc naâng caáp hieän ñaïi hôn thoâng qua döï aùn 192 tyû ñoàng ñaõ

ñöôïc duyeät, hieän nay, moïi giao dòch mua baùn chöùng khoaùn treân thò tröôøng taäp trung

ñeàu dieãn ra taïi saøn giao dòch coù voán ñaàu tö caûi taïo maët baèng ban ñaàu khaù khieâm toán

vaø vaän haønh bôûi heä thoáng phaàn meàm vieát baèng nhieàu ngoân ngöõ laäp trình khaùc nhau,

do nhieàu ñôn vò cung caáp vaø heä thoáng phaàn cöùng coù chaát löôïng trung bình. Ñaùng löu

taâm hôn laø hieän nay chöa coù nôi ñaët maùy chuû döï phoøng theo ñuùng chuaån quoác teá cho

heä thoáng giao dòch.

2.3.1.3. Chuûng loaïi haøng hoùa chöa phong phuù

Neáu xeùt rieâng veà nhu caàu haøng hoùa hieän nay cho thò tröôøng, roõ raøng caùc nhaø

ñaàu tö vaãn chöa thoûa maõn ñöôïc nhu caàu taïo laäp vaø phaùt trieån danh muïc ñaàu tö cuûa

hoï moät caùch ñaày ñuû, bôûi haøng hoùa treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam coøn khaù ít:

ñeán cuoái naêm 2004, treân thò tröôøng taäp trung coù 26 loaïi coå phieáu, 1 chöùng chæ quyõ

ñaàu tö vaø 195 loaïi traùi phieáu ñöôïc nieâm yeát. Vaø ba chuûng loaïi haøng hoùa ñöôïc giao

dòch treân thò tröôøng taäp trung (coå phieáu, traùi phieáu, chöùng chæ quyõ ñaàu tö) cuõng chính

laø nhöõng loaïi haøng hoùa coù maët ôû thò tröôøng OTC. Haøng hoùa ít seõ daãn ñeán ngöôøi ñaàu

tö cuõng ít vì khoâng coù nhieàu söï löïa choïn vaø vì theá thò tröôøng seõ keùm haáp daãn.

2.3.1.4. Trình ñoä quaûn lyù vaø hieåu bieát chuyeân moân veà chöùng khoaùn vaø thò

tröôøng chöùng khoaùn cuûa caùc thaønh phaàn tham gia thò tröôøng coøn thaáp

− Nhaân löïc quaûn lyù thò tröôøng:

ÔÛ Vieät Nam, ñoäi nguõ nhaân söï laøm vieäc taïi cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc trong

lónh vöïc chöùng khoaùn (UÛy Ban chöùng khoaùn, Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn) vöøa

thieáu laïi vöøa yeáu. Tính rieâng taïi Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Thaønh phoá Hoà

39

Chöông 1

Chí Minh – nôi tröïc tieáp ñieàu haønh thò tröôøng, vaøo thôøi ñieåm cuoái naêm 2004, coù taát

caû 89 nhaân vieân, trong ñoù khoái haønh chính coù 23 ngöôøi, vaø coøn laïi thuoäc khoái

nghieäp vuï. Hieän nay, trung bình moät nhaân vieân phoøng Quaûn lyù Nieâm yeát phaûi quaûn

lyù vieäc tuaân thuû quy ñònh cuûa boán toå chöùc nieâm yeát, vaø moät nhaân vieân phoøng Quaûn

lyù Thaønh vieân quaûn lyù boán thaønh vieân. Tyû leä naøy khoâng lôùn (neáu khoâng noùi laø thaáp)

so vôùi caùc nöôùc khaùc nhöng vì phaàn lôùn coâng vieäc ñeàu ñöôïc thöïc hieän thuû coâng neân

chaäm treã trong vieäc laäp baùo caùo toång hôïp hoaëc ñeå xaûy ra sai soùt laø ñieàu khoù traùnh

khoûi, nhaát laø vaøo dòp cuoái thaùng, quyù, naêm – khi caùc ñôn vò göûi baùo caùo veà Trung

taâm.

Ñaáy chæ laø môùi baøn ñeán vaán ñeà soá löôïng, chöa keå ñeán vaán ñeà chaát löôïng

(trình ñoä) cuûa ñoäi nguõ naøy. Hôn 90% nhaân löïc coù baèng ñaïi hoïc, gaàn moät nöûa trong

soá ñoù ñaõ vaø ñang hoaøn taát chöông trình cao hoïc, moät soá ít coù hoïc vò tieán só. Tuy

nhieân, khoâng moät ai ñöôïc ñaøo taïo chuyeân saâu veà ngaønh chöùng khoaùn (do ñaây laø

ngaønh môùi taïi Vieät Nam), caùc kieán thöùc veà chöùng khoaùn ñöôïc goùp nhaët töø töø qua

kinh nghieäm vaø caùc khoaù hoïc (ña soá laø ngaén ngaøy) trong vaø ngoaøi nöôùc.

− Nhaân löïc quaûn trò coâng ty:

Nhöõng nhaø ñieàu haønh caùc coâng ty nieâm yeát vaø caùc coâng ty tieàm naêng laø ñoái

töôïng ñöôïc nhaéc ñeán ôû ñaây. Ñaây laø boä phaän quyeát ñònh chaát löôïng vaø soá löôïng haøng

hoùa ñöôïc giao dòch treân thò tröôøng taäp trung neân cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng.

Nhaø quaûn trò toài seõ khoâng mang laïi giaù trò gia taêng cho coâng ty, thaäm chí coøn

daãn coâng ty ñeán bôø vöïc thua loã, phaù saûn. Ñieàu naøy ñoàng nghóa vôùi chaát löôïng haøng

hoaù treân Saøn bò giaûm suùt. Moät coâng ty nieâm yeát ñöôïc ñieàu haønh bôûi nhaø quaûn trò toài

seõ deã bò huyû nieâm yeát; moät coâng ty tieàm naêng ñöôïc laõnh ñaïo bôûi nhaø quaûn trò toài seõ

40

Chöông 1

khoâng thaáy ích lôïi cuûa vieäc nieâm yeát. Hai ñieàu naøy seõ laøm giaûm soá löôïng coâng ty

nieâm yeát laø ñieàu chaéc chaén.

Nhìn vaøo chaát löôïng coå phieáu nieâm yeát (chaúng haïn phaàn lôùn ñeàu laø caùc coâng

ty coù quy moâ vöøa ñuû yeâu caàu nieâm yeát, ít coâng ty lôùn, coù tieáng taêm vaø uy tín treân

thöông tröôøng) coù theå thaáy soá löôïng nhaø quaûn trò gioûi taïi caùc coâng ty raát hieám. Ñaây

cuõng laø tình traïng chung taïi caùc coâng ty coå phaàn cuûa Vieät Nam hieän nay. Vieäc thueâ

Giaùm ñoác beân ngoaøi vaãn chöa ñöôïc öa chuoäng do aûnh höôûng ñeán quyeàn lôïi cuûa

nhöõng vò giaùm ñoác tieàn nhieäm, ña soá nhieàu coâng nhöng ít taøi. Ñaây laø nhöõng ngöôøi

uûng hoä heát mình cho chuû tröông Nhaø nöôùc naém giöõ toái thieåu 51% coå phaàn cuûa coâng

ty coå phaàn hoaù, vì nhö vaäy hoï seõ coù ñieàu kieän ñöông chöùc laâu hôn do laøm ngöôøi ñaïi

dieän coå ñoâng Nhaø nöôùc trong coâng ty.

− Nhaân löïc moâi giôùi:

Ñaây laø ñoäi nguõ caùc toå chöùc trung gian nhö caùc coâng ty chöùng khoaùn, ngaân

haøng chæ ñònh thanh toaùn vaø caùc coâng ty quaûn lyù quyõ. Neáu xeùt veà toác ñoä gia taêng soá

löôïng thì trong moät naêm trôû laïi ñaây, soá löôïng caùc toå chöùc trung gian taêng nhanh hôn

so vôùi caùc coâng ty nieâm yeát. ÔÛ moät giaùc ñoä naøo ñoù, ñaây laø ñieàu ñaùng möøng cho söï

phaùt trieån cuûa ngaønh chöùng khoaùn vì caïnh tranh giöõa caùc coâng ty chöùng khoaùn seõ

daãn ñeán chaát löôïng phuïc vuï ngöôøi ñaàu tö ñöôïc naâng cao. Tuy nhieân, hieän nay do

chöa coù khung phaùp lyù hoaøn chænh (ôû caû toång theå neàn kinh teá laãn trong lónh vöïc

chöùng khoaùn, chaúng haïn chöa coù Luaät Caïnh tranh vaø Luaät Chöùng khoaùn) vaø ngaønh

coâng nghieäp chöùng khoaùn cuûa Vieät Nam coøn quaù non treû neân caïnh tranh giöõa caùc

coâng ty chöùng khoaùn mang laïi keát quaû khoâng hoaøn toaøn toát.

41

Chöông 1

Nhaân söï taïi caùc toå chöùc trung gian keå treân cuõng chöa thöïc söï ñuû maïnh. Tyû leä

nhaân vieân coù giaáy pheùp haønh ngheà taïi moät soá coâng ty chöùng khoaùn chöa ñaït 100%

cho thaáy vieäc quaûn lyù giaáy pheùp haønh ngheà chöa ñöôïc caùc caáp quaûn lyù coïi troïng.

Tình traïng thoâi vieäc, chuyeån coâng taùc laø khaù phoå bieán hieän nay taïi caùc coâng ty,

chöùng toû vieäc laøm taïi caùc nôi naøy chöa thöïc söï haáp daãn ngöôøi lao ñoäng, ngay caû ñoái

vôùi lao ñoäng treû chöù chöa keå ñeán nhöõng lao ñoäng giaøu kinh nghieäm, coù chuyeân moân

saâu.

− Nhaø ñaàu tö:

Thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa caùc nöôùc tö baûn phaùt trieån maëc duø ra ñôøi tröôùc

Vieät Nam caû traêm naêm nhöng ñeàu phaûi traûi qua haøng traêm naêm töï phaùt tröôùc khi

ñöôïc toå chöùc thaønh thò tröôøng taäp trung, vì vaäy hoï tích luõy ñöôïc khaù nhieàu kinh

nghieäm thöïc teá vaø dó nhieân moïi thöù ñeàu coù caùi giaù cuûa noù, maø ngöôøi tröïc tieáp traû giaù

laø caùc nhaø ñaàu tö.

Vôùi muïc tieâu ñi taét, ñoùn ñaàu nhöng treân heát laø ñaûm baûo quyeàn lôïi cuûa ngöôøi

ñaàu tö, Chính phuû Vieät Nam quyeát ñònh toå chöùc thò tröôøng taäp trung tröôùc khi ngöôøi

ñaàu tö phaûi traû giaù cho söï phaùt trieån chín muoài cuûa thò tröôøng. Maët traùi cuûa quyeát

ñònh naøy laø hieåu bieát cuûa ngöôøi ñaàu tö veà thò tröôøng chöùng khoaùn coøn raát haïn cheá,

ña soá haønh ñoäng theo ñaùm ñoâng, ñoâi khi daãn ñeán thieät haïi duø khoâng lôùn laém (do

ñöôïc baûo veä baèng bieân ñoä dao ñoäng giaù). Chính phuû ñaõ vaø ñang tìm caùch haïn cheá

maët traùi naøy thoâng qua hình thöùc tuyeân truyeàn vaø giaùo duïc ngöôøi daân veà thò tröôøng

chöùng khoaùn nhöng vaãn chöa ñaït hieäu quaû cao.

Ngoaøi ra, hieän nay, thò tröôøng ñang raát thieáu nhöõng nhaø ñaàu tö coù toå chöùc.

Tuy cuõng coù moät soá nhaø ñaàu tö chuyeân nghieäp tham gia thò tröôøng, nhöng chæ döøng

42

Chöông 1

ôû tham gia ñaáu thaàu traùi phieáu chính phuû treân thò tröôøng sô caáp (soá thaønh vieân ñaáu

thaàu haøng naêm taïi Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn dao ñoäng quanh con soá 25).

2.3.2. Thuaän lôïi trong vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân

thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam:

Tuy nhieân, ngoaøi nhöõng khoù khaên treân, chuùng ta khoâng theå khoâng keå ñeán

nhöõng thuaän lôïi deã bieán thaønh cô hoäi nhaát cho söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng chöùng

khoaùn Vieät Nam nhö sau:

2.3.2.1. Tieàm naêng voán daøi haïn trong daân chuùng raát lôùn

Ngöôøi daân Vieät Nam vaãn coøn mang naëng taâm lyù “Giöõ tieàn trong tay mình

chaéc aên hôn ñeå trong tay ngöôøi” neân coù thoùi quen caát tröõ nhieàu hôn, chöa daùm ñaàu

tö. Ña soá daân chuùng vaãn giöõ tieàn maët ñaâu ñoù trong nhaø mình, chæ göûi tieát kieäm moät

phaàn (maø trong soá ñoù laïi chæ göûi ngaén haïn) hoaëc mua baûo hieåm. Vì vaäy, thaät khoù maø

bieát chính xaùc löôïng voán nhaøn roãi naèm trong daân cö laø bao nhieâu, nhöng chæ nhìn

qua tình hình göûi tieàn tieát kieäm (taêng trung bình 20-25% qua 5 naêm trôû laïi ñaây)9 vaø

tình hình mua baûo hieåm taïi caùc coâng ty baûo hieåm cuûa ngöôøi daân (toác ñoä taêng bình

quaân cuûa toång phí baûo hieåm töø 1998 ñeán nay laø 30%)10, ta coù theå phaàn naøo thaáy

ñöôïc tieàm naêng to lôùn phaàn voán naøy, töông töï vieäc nhìn phaàn noåi maø ñoaùn phaàn

chìm cuûa taûng baêng. Ñaây laø lôïi theá khoâng keùm phaàn quan troïng taïo söï soâi

ñoäng cho thò tröôøng chöùng khoaùn.

2.3.2.2. Neàn kinh teá Vieät Nam hoaït ñoäng theo quy luaät cuûa neàn kinh teá thò

9 Nguoàn: Ngaân haøng Nhaø nöôùc – chi nhaùnh TP.Hoà Chí Minh. 10 Nguoàn: Cuïc Thoáng keâ TP.Hoà Chí Minh.

tröôøng

43

Chöông 1

Trong thôøi gian naøy, maëc duø thò tröôøng phaùt trieån vôùi toác ñoä chaäm chuû yeáu do

nguyeân nhaân chuû quan (doanh nghieäp chöa thaáy ñöôïc söï caàn thieát vaø ích lôïi cuûa

vieäc huy ñoäng voán treân thò tröôøng chöùng khoaùn, daân chuùng chöa quan taâm khi thaáy

thò tröôøng keùm soâi ñoäng) nhöng trong töông lai khoâng xa, thò tröôøng chöùng khoaùn

Vieät Nam seõ phaùt trieån vì ñoù laø taát yeáu khaùch quan trong quy luaät cuûa neàn kinh teá

thò tröôøng, vaø voán dó neàn kinh teá Vieät Nam laø neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng

xaõ hoäi chuû nghóa (xem chi tieát taïi baûng 2.2).

Baûng 2.2. Ñaëc tröng cuûa kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng XHCN

• Tính töï chuû cuûa caùc chuû theå kinh teá raát cao. • Thò tröôøng haøng hoùa raát ña daïng, phong phuù. • Giaù caû ñöôïc hình thaønh treân thò tröôøng döôùi taùc duïng cuûa quy luaät giaù

trò, quy luaät cung caàu, quy luaät caïnh tranh.

• Caïnh tranh laø moät yeáu toá taát yeáu. • Laø moät heä thoáng kinh teá môû, raát ña daïng vaø phöùc taïp, chæ coù theå ñöôïc

ñieàu haønh bôûi 2 heä thoáng: taøi chính vaø haønh chính.

• 2 maët kinh teá vaø xaõ hoäi cuûa neàn kinh teá ñöôïc chuû ñoäng keát hôïp thoâng qua heä thoáng chính saùch kinh teá – xaõ hoäi treân taàm vó moâ laãn vi moâ. • Cuøng vôùi söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá, moâi tröôøng sinh thaùi vaø

moâi tröôøng xaõ hoäi ñöôïc chuû ñoäng baûo veä. • Laø moät neàn kinh teá coù trình ñoä phaùt trieån cao. • Kinh teá nhaø nöôùc giöõ vai troø chuû ñaïo. • Nhaø nöôùc quaûn lyù neàn kinh teá phaûi theå hieän ñöôïc vai troø baø ñôõ. • Chuû ñoäng hoøa nhaäp vôùi theá giôùi.

Trong soá caùc ñaëc tröng treân cuûa neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi

chuû nghóa, ñaëc tröng “thò tröôøng haøng hoùa ña daïng” vaø ñaëc tröng “caïnh tranh laø moät

yeáu toá taát yeáu” seõ hoã trôï raát lôùn cho vieäc aùp duïng coâng cuï quyeàn choïn chöùng khoaùn

44

Chöông 1

vaøo giao dòch vì noù thoûa maõn moät trong nhöõng yeâu caàu cô baûn cho vieäc aùp duïng

quyeàn choïn vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn (ñöôïc trình baøy ôû cuoái chöông 1).

2.3.2.3. Xu theá toaøn caàu hoùa kinh teá theá giôùi

Neàn kinh teá theá giôùi hieän nay laø neàn kinh teá cuûa söï hoäi nhaäp vaø toaøn caàu hoùa.

Ñaây laø thaùch thöùc nhöng cuõng ñoàng thôøi laø cô hoäi cho neàn kinh teá Vieät Nam thoâng

qua vieäc tranh thuû voán, coâng ngheä vaø nhöõng ñieàu kieän khaùc töø caùc neàn kinh teá caùc

nöôùc phaùt trieån khaùc.

Vieät Nam ñang trong quaù trình tieán tôùi hoäi nhaäp vôùi neàn kinh teá theá giôùi moät

caùch toaøn dieän vaø saâu saéc ôû caùc lónh vöïc: thöông maïi, ñaàu tö, taøi chính, ngaân haøng,

baûo hieåm,… Trong quaù trình hoäi nhaäp, Vieät Nam chaéc chaén seõ thu ñöôïc nhöõng lôïi

ích to lôùn nhöng ñoàng thôøi cuõng seõ ñoái ñaàu vôùi khoâng ít khoù khaên vaø thaùch thöùc

nhöng cuõng coù khaù nhieàu cô hoäi. Cô hoäi lôùn nhaát laø laøm sao thu huùt ñöôïc nguoàn voán

töø beân ngoaøi vaø söû duïng cho hieäu quaû nguoàn voán ñoù. Coâng cuï toát nhaát ñeå coù theå huy

ñoäng nguoàn voán töø beân ngoaøi khoâng gì khaùc ngoaøi thò tröôøng chöùng khoaùn. Ñeå laøm

ñöôïc ñieàu naøy, ngoaøi vieäc ñöa ra caùc chính saùch, Vieät Nam caàn quan taâm ñeán haøng

hoùa treân thò tröôøng. Neáu chæ vôùi moät soá chöùng khoaùn ñang hieän coù treân thò tröôøng,

vieäc thu huùt ñöôïc caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi laø raát khoù khaên. Ñaõ töø laâu, nhieàu thò

tröôøng chöùng khoaùn taïi caùc nöôùc ñaõ cho ra raát nhieàu saûn phaåm phaùi sinh, caùc coâng

cuï naøy khoâng chæ laøm phong phuù theâm saûn phaåm treân thò tröôøng maø coøn giuùp nhaø

ñaàu tö phoøng ngöøa ruûi ro moät caùch höõu ích.

ÔÛ Vieät Nam, quyeàn choïn tieàn teä ñaõ ñöôïc chính phuû cho pheùp thöïc hieän, vaäy

taïi sao ta khoâng aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng

chöùng khoaùn saün coù hieän nay?

45

Chöông 1

2.3.3. Ñaùnh giaù khaû naêng ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu cô baûn cho vieäc phaùt trieån thò

tröôøng giao dòch quyeàn choïn taïi Vieät Nam:

Nhö ñaõ trình baøy ôû cuoái chöông tröôùc, coù 3 yeâu caàu cô baûn cho vieäc phaùt

trieån thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn. Thoâng qua vieäc phaân tích nhöõng thuaän lôïi vaø

khoù khaên maø thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ñang gaëp phaûi ôû treân, ta thaáy vieäc

aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch ñoøi hoûi moät quaù trình vôùi nhöõng

caân nhaéc veà giaûi phaùp nhöng cuõng khoâng theå quaù laâu.

2.3.3.1. Ñieàu kieän ñeå aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo Vieät Nam:

Quyeàn choïn chöùng khoaùn chöa theå ñöôïc aùp duïng ngay vì tính thanh khoaûn

laãn tính caïnh tranh cuûa thò tröôøng chöa ñuû cao. Thôøi ñieåm chín muoài laø luùc thò

tröôøng thoûa maõn ít nhaát caùc ñieàu kieän sau:

− Haàu heát daân chuùng ñeàu laø nhaø ñaàu tö treân thò tröôøng chöùng khoaùn: ôû caû thò

tröôøng sôù caáp laãn thöù caáp. Luùc naøy, thò tröôøng chöùng khoaùn gaén lieàn vôùi hôi

theå cuûa hoï. Trong soá caùc nhaø ñaàu tö, phaûi coù söï xuaát hieän cuûa nhieàu nhaø ñaàu

tö coù toå chöùc lôùn trong vaø ngoaøi nöôùc.

− Haøng hoùa taêng maïnh veà soá löôïng vaø chaát löôïng: xuaát hieän nhieàu hôn nöõa caùc

coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng, ñaëc bieät laø nhöõng coâng ty coå phaàn hoùa lôùn (Haøng

khoâng, söõa,…).

− Cô sôû vaät chaát cho hoaït ñoäng thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn theo kòp theá

giôùi.

− Coù haønh lang phaùp lyù ñaûm baûo cho hoaït ñoäng naøy.

2.3.3.2. Thôøi haïn :

Toát hôn heát laø tröôùc naêm 2010 – naêm hoaøn taát chieán löôïc phaùt trieån thò

tröôøng chöùng khoaùn giai ñoaïn 2003-2010. Neáu ñeå muoän hôn thì seõ vuoät maát nhöõng

46

Chöông 1

cô hoäi nhö ñaõ neâu, ñoàng thôøi khoaûng caùch tuït haäu cuûa Vieät Nam vôùi theá giôùi caøng

xa hôn vaø dó nhieân möùc ñoä khoù khaên cuûa quaù trình thöïc hieän seõ caøng taêng.

KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 2

Vôùi xuaát phaùt ñieåm cuûa neàn kinh teá khaù thaáp, thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät

Nam coù nhöõng ñaëc thuø haïn cheá, tuy nhieân cuõng coù trieån voïng khoâng nhoû trong vieäc

phaùt trieån theo höôùng hieän ñaïi, phuø hôïp xu höôùng theá giôùi. Moät trong nhöõng xu theá

ñoù laø ña daïng hoùa saûn phaåm treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Vôùi ñaø phaùt trieån phaùt

trieån cuûa neàn kinh teá Vieät Nam hieän nay, quyeàn choïn chöùng khoaùn chaéc chaén seõ

xuaát hieän taïi Vieät Nam trong töông lai gaàn (ñeán 2010). Ñieàu quan troïng nhaát laø laøm

sao cho noù toàn taïi laâu daøi vaø phaùt huy ñöôïc nhöõng hieäu quaû tích cöïc voán coù cho neàn

kinh teá.

47

Chöông 1

CHÖÔNG 3. Moät soá giaûi phaùp laøm taêng khaû naêng aùp

duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo thò tröôøng chöùng

khoaùn Vieät Nam

Caùc giaûi phaùp ñöôïc trình baøy treân cô sôû khaùi quaùt 2 caëp quan heä chính yeáu:

cung – caàu vaø kieán truùc thöôïng taàng – cô sôû haï taàng. Ngoaøi ra, ñeà taøi giôùi thieäu

theâm caùc giaûi phaùp boå trôï khaùc.

3.1. Taêng cung treân thò tröôøng chöùng khoaùn:

Muoán coù moät thò tröôøng chöùng khoaùn soâi ñoäng thì quan troïng nhaát laø laøm sao

ñöa vaøo thaät nhieàu haøng hoùa vôùi chaát löôïng cao. Moät soá giaûi phaùp lieân quan ñöôïc

ñeà xuaát bao goàm:

3.1.1. Tieáp tuïc ñaåy maïnh coå phaàn hoùa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc:

Ñaây laø coâng vieäc ñoøi hoûi noã löïc khoâng chæ töø phía chính phuû maø coøn töø phía

baûn thaân doanh nghieäp. Nhaø nöôùc caàn taïo cô sôû phaùp lyù theo höôùng nôùi roäng caùc

chính saùch öu ñaõi, ñôn giaûn caùc thuû tuïc ñeå caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc gôõ daàn nhöõng

khoù khaên trong quaù trình coå phaàn hoùa. Veà phaàn mình, caùc doanh nghieäp cuõng caàn

phaûi thöïc hieän moät soá bieän phaùp coù tính chaát kyõ thuaät nghieäp vuï, taïo ñieàu kieän thuùc

ñaåy quaù trình coå phaàn hoùa dieãn ra nhanh hôn nöõa. Nhöõng gôïi yù cho doanh nghieäp coù

theå ñöôïc keå nhö sau:

(i) Neân söû duïng hình thöùc coå phieáu voâ danh hoaëc kyù danh ñöôïc chuyeån

nhöôïng nhaèm taïo tính thanh khoaûn cho saûn phaåm, kích thích söï quan

taâm cuûa ngöôøi ñaàu tö, daãn ñeán hieäu quaû cao cuûa quaù trình coå phaàn

hoùa;

48

Chöông 1

(ii) Phaùt haønh coå phieáu öu ñaõi cho ñoái töôïng coâng nhaân vieân chöùc trong

doanh nghieäp, giuùp hoï gaén keát vôùi doanh nghieäp hôn, ñaûm baûo khoâng

coù nhieàu xaùo troän veà maët toå chöùc sau coå phaàn hoùa;

(iii) Coù chính saùch hoã trôï veà maët taøi chính cho nhaân vieân ñeå hoï coù theå mua

ñöôïc coå phaàn, ñaûm baûo muïc (ii) ñöôïc thöïc hieän toát.

3.1.2. Khuyeán khích phaùt trieån caùc coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng:

Veà nguyeân lyù, caùc coâng ty coå phaàn noùi chung laø moät trong nhöõng thaønh phaàn

chuû löïc tham gia vaøo quaù trình cung öùng haøng hoùa cho thò tröôøng chöùng khoaùn. Tuy

nhieân, xeùt veà möùc ñoä cung cho thò tröôøng, coù theå phaân bieät thaønh 2 loaïi: coâng ty coå

phaàn noäi boä vaø coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng.

Ñoái vôùi coâng ty coå phaàn noäi boä, coå phieáu chæ ñöôïc phaùt haønh ôû möùc ñoä giôùi

haïn, chuû yeáu trong phaïm vi nhöõng thaønh vieân saùng laäp. Thoâng thöôøng soá löôïng coå

phieáu ít nhöng meänh giaù laïi raát cao. Traùi laïi, ñoái vôùi coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng, coå

phieáu ñöôïc phaùt haønh roäng raõi trong coâng chuùng vôùi soá löôïng lôùn vaø meänh giaù thaáp.

Do ñoù, neáu soá löôïng coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng caøng nhieàu thì soá löôïng vaø chuûng

loaïi chöùng khoaùn treân thò tröôøng chöùng khoaùn seõ caøng taêng vaø ña daïng hôn. Trong

ñieàu kieän ñoù, ngöôøi ñaàu tö chöùng khoaùn seõ coù theâm nhieàu cô hoäi löïa choïn vaø phaân

taùn ruûi ro trong ñaàu tö. Vieäc gia taêng soá löôïng coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng coù theå

ñöôïc tieán haønh theo hai höôùng: thaønh laäp môùi coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng vaø coâng

chuùng hoùa caùc coâng ty coå phaàn noäi boä.

3.3.3. Khuyeán khích caùc doanh nghieäp ñuû ñieàu kieän nieâm yeát leân nieâm yeát taïi

thò tröôøng taäp trung:

Thò tröôøng chöùng khoaùn khi aáy seõ daàn trôû thaønh haøn thöû bieåu cuûa neàn kinh teá.

49

Chöông 1

Coù moät soá kieán nghò ñaõ ñöôïc nhieàu toå chöùc nieâm yeát vaø caùc ban ngaønh ñeà

xuaát lieân quan ñeán thueá nhö keùo daøi thôøi haïn öu ñaõi thueá vaø giaûm thueá suaát cho caùc

toå chöùc nieâm yeát. Ñieàu naøy chöùng toû nhöõng öu ñaõi hieän nay chöa ñuû söùc haáp daãn

caùc doanh nghieäp. Chính phuû caàn xem xeùt nghieâm tuùc ñeà nghò naøy töø phía caùc

doanh nghieäp vaø caân ñoái caùc nguoàn thu chi töø thueá ñeå giaûi quyeát trieät ñeå. Theo

chuùng toâi, vôùi soá löôïng coâng ty nieâm yeát ít oûi nhö hieän nay vôùi quy moâ hoaït ñoäng

khoâng quaù lôùn thì nhöõng öu ñaõi treân seõ khoâng giaûm ñaùng keå nguoàn thu töø thueá cuûa

Nhaø nöôùc, traùi laïi veà laâu daøi, khi neàn kinh teá ñöôïc kích thích phaùt trieån thì nguoàn

thu naøy seõ taêng nhanh. Caån troïng hôn thì vieäc nôùi loûng caùc öu ñaõi veà thueá naøy neân

xem xeùt song song vôùi keá hoaïch taêng soá löôïng coâng ty nieâm yeát ñeå ñaûm baûo chuû

ñoäng trong chi tieâu ngaân saùch.

Ngoaøi ra, ñeå taêng tính haáp daãn cuûa vieäc nieâm yeát, neân chaêng chuùng ta caàn coù

öu ñaõi veà vay ngaân haøng cho caùc toå chöùc nieâm yeát. Ñaønh raèng caùc coâng ty nieâm yeát

coù keânh huy ñoäng voán daøi haïn deã daøng hôn caùc coâng ty chöa nieâm yeát thoâng qua

phaùt haønh coå phieáu, traùi phieáu treân thò tröôøng chöùng khoaùn, nhöng treân thò tröôøng

tieàn teä, caùc coâng ty naøy laïi chöa coù thuaän lôïi gì hôn caùc doanh nghieäp chöa nieâm

yeát, trong khi ñieàu kieän taøi chính cuûa hoï minh baïch hôn haún. Caùc ngaân haøng thöông

maïi quoác doanh neân ñöôïc chæ ñaïo töø Nhaø nöôùc trong vieäc cung öùng dòch vuï cho vay

ngaén haïn ñoái vôùi caùc toå chöùc nieâm yeát vôùi thuû tuïc deã daøng vaø nhanh choùng nhaát.

Ñaây cuõng laø moät trong nhöõng lyù do khieán caùc doanh nghieäp nghó ñeán quyeát ñònh

nieâm yeát chöùng khoaùn cuûa coâng ty mình.

50

Chöông 1

3.2. Kích caàu treân thò tröôøng chöùng khoaùn:

3.2.1. Taïo nhaän thöùc veà saûn phaåm môùi – quyeàn choïn chöùng khoaùn:

Ñaây laø vieäc laøm töông töï ta ñem vieân ngoïc chöa ñöôïc maøi duõa vaø ôû trong

boùng toái laâu ngaøy ra lau chuøi döôùi aùnh saùng vaø giôùi thieäu noù cho moïi ngöôøi bieát.

Ñaây laø vieäc laøm nhaèm taïo nhu caàu vaø khaùt voïng veà saûn phaåm môùi. Saûn phaåm môùi

khoâng chæ lieân quan ñeán ngöôøi tieâu duøng, nhaø saûn xuaát, maø coøn lieân quan ñeán ngöôøi

quaûn lyù thò tröôøng giao dòch saûn phaåm ñoù. Do ñoù, vieäc taïo nhaän thöùc phaûi ñoàng boä ôû

caû 3 ñoái töôïng naøy baèng caùc bieän phaùp thieát thöïc nhö: hoäi thaûo, giaùo duïc hoïc ñöôøng,

quaûng baù treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng. Moät khi coù nhaän thöùc ñaày ñuû veà

saûn phaåm thì hoï seõ töï nguyeän tham gia thò tröôøng maø khoâng caàn thuùc eùp.

3.2.2. Naâng cao trình ñoä quaûn lyù vaø hieåu bieát chuyeân moân veà chöùng khoaùn vaø thò

tröôøng chöùng khoaùn cuûa caùc thaønh phaàn tham gia thò tröôøng:

− Nhaân löïc quaûn lyù thò tröôøng:

Ñeå coù theå ñaûm ñöông ñöôïc vai troø quaûn lyù cuûa mình, nhaân löïc naøy caàn ñöôïc

Nhaø nöôùc ñaàu tö thích ñaùng, cuï theå:

(i) Moät laø duyeät chæ tieâu bieân cheá cho caùc cô quan quaûn lyù (Sôû Giao dòch,

Trung taâm Giao dòch) treân cô sôû xem xeùt tính hôïp lyù cuûa caùc yeâu caàu cuûa caùc ñôn

vò.

(ii) Hai laø quan taâm hôn nöõa ñeán tuyeån duïng nhaân söï. Nhaân söï taïi caùc phoøng

ban chuyeân moân nhaát ñònh phaûi qua thi tuyeån, nhöng quan troïng laø ôû chaát löôïng caùc

cuoäc saùt haïch. Thoâng baùo tuyeån duïng phaûi ñöôïc coâng boá roäng raõi treân caùc phöông

tieän thoâng tin ñaïi chuùng, qua nhieàu voøng thi khoù ñeå thöïc söï tìm ñöôïc ngöôøi taøi.

(iii) Ba laø coù chính saùch tieàn löông thoûa ñaùng ñeå chieâu moä vaø níu giöõ nhaân

taøi. Vieäc tuyeån duïng chæ thöïc söï thaønh coâng khi haäu tuyeån duïng thaät haáp daãn, tröôùc

51

Chöông 1

nhaát laø ôû vaán ñeà löông boång. Tieàn löông phaûi dö soáng thì môùi khoâng coù tieâu cöïc xaûy

ra. Neân chaêng Nhaø nöôùc caàn khoaùn thu chi hoaøn toaøn cho Sôû/ Trung taâm.

(iv) Boán laø coù chöông trình, keá hoaïch ñaøo taïo laâu daøi cho nhaân vieân Sôû/

Trung taâm, coù theå luaân phieân cöû nhaân vieân ñi hoïc trung vaø daøi haïn (töø 2 naêm trôû

leân) ôû caùc nöôùc coù thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån (Anh, Myõ, Ñaøi Loan, Haøn

Quoác,…).

(v) Naêm laø môû roäng quan heä hôïp taùc vôùi caùc toå chöùc quoác teá, Sôû Giao dòch

caùc nöôùc ñeå tranh thuû vaø hoïc taäp kinh nghieäm cuûa hoï ñeå vaän duïng cho thöïc teá trong

nöôùc.

− Nhaân löïc quaûn trò coâng ty:

Caùc toå chöùc phaùt haønh phaûi chuaån bò chu ñaùo vaø tích cöïc caùc ñieàu kieän ñeå

naâng cao hieäu quaû vaø söùc maïnh caïnh tranh thoâng qua chieán löôïc ñoåi môùi coâng

ngheä, chieán löôïc ñaàu tö vaø hôn caû laø caùch thöùc quaûn trò coâng ty. Thöïc ra, neàn kinh teá

thò tröôøng seõ daàn daø ñaøo thaûi nhöõng caù nhaân keùm naêng löïc, tuy nhieân trong giai

ñoaïn hieän nay khi ña soá caùc coâng ty coå phaàn lôùn ñeàu do nhaø nöôùc naém coå phaàn chi

phoái, vieäc naâng cao trình ñoä quaûn lyù cho ñoái töôïng naøy laø ñieàu raát caàn thieát, bôûi vì

ña soá ngöôøi ñieàu haønh coâng ty coå phaàn (voán laø ngöôøi ñieàu haønh doanh nghieäp nhaø

nöôùc tröôùc ñaây) laø nhöõng ngöôøi coù naêng löïc quaûn lyù keùm.

− Nhaân löïc moâi giôùi:

Vieäc naâng cao chaát löôïng hoaït ñoäng cuûa boä phaän naøy khoâng chæ ñoøi hoûi söï noã

löïc cuûa baûn thaân caùc coâng ty, maø coøn coù söï quan taâm cuûa caùc caáp quaûn lyù ôû caùc maët

sau:

(i) Naâng cao chaát löôïng caùc cuoäc thi saùt haïch caáp giaáy pheùp haønh ngheà;

52

Chöông 1

(ii) Nghieâm khaéc hôn trong xöû lyù vi phaïm cuûa caùc coâng ty quaûn lyù quyõ,

coâng ty chöùng khoaùn ñeå ñaûm baûo phaùp luaät ñöôïc tuaân thuû;

(iii) Cuûng coá hoaït ñoäng cuûa Hieäp hoäi caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn,

taêng cöôøng quan heä hôïp taùc giöõa caùc toå chöùc trung gian ñeå trao ñoåi

kinh nghieäm vaø kyõ naêng taùc nghieäp.

− Nhaø ñaàu tö:

Veà vaán ñeà naâng cao hieåu bieát cuûa daân chuùng veà thò tröôøng chöùng khoaùn,

ngoaøi khía caïnh tuyeân truyeàn, giaùo duïc cuõng laø khía caïnh quan troïng. Caùc tröôøng

ñaïi hoïc neân nghieân cöùu thaønh laäp theâm khoa thò tröôøng chöùng khoaùn. Söï ra ñôøi cuûa

khoa naøy seõ giuùp ñaøo taïo lôùp ngöôøi ñaàu tö môùi coù kieán thöùc caên baûn hôn veà lónh vöïc

môùi meû naøy.

Ñaõ coù kieán thöùc caên baûn veà thò tröôøng, hôn ai heát, ngöôøi ñaàu tö raát caàn moät

moâi tröôøng ñeå thöïc haønh. Moâi tröôøng naøy phaûi thöïc söï an toaøn vì hoï thöïc haønh baèng

ñoàng tieàn thöïc cuûa mình. Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn hoaëc Sôû Giao dòch

chöùng khoaùn laø nôi an toaøn nhaát cho hoï. Neáu chuùng ta muoán thu huùt nhieàu nhaø ñaàu

tö ñeán vôùi thò tröôøng taäp trung thì chaát löôïng haøng hoùa phaûi thaät cao vôùi moät soá

löôïng ñuû lôùn, ñuû söùc haáp daãn soá ñoâng. Chuùng ta khoâng theå troâng chôø moät khoái

löôïng giao dòch thaät lôùn khi maø coù ít ngöôøi coù haøng ñeå baùn vaø cuõng ít ngöôøi muoán

mua. Vaäy giaûi phaùp tieáp theo chaéc chaén seõ lieân quan ñeán haøng hoùa.

3.2.3. Môû roäng hoaït ñoäng cuûa caùc quyõ ñaàu tö treân thò tröôøng taøi chính:

Vieäc môû roäng naøy neân theo hai höôùng: môû roäng hoaït ñoäng quyõ ñaàu tö baûo

hieåm vaø thaønh laäp caùc quyõ ñaàu tö.

Quyõ baûo hieåm thöïc söï trôû thaønh moät ñònh cheá taøi chính trung gian quan troïng

trong thò tröôøng chöùng khoaùn. ÔÛ caùc quoác gia treân theá giôùi caùc quyõ baûo hieåm hoaït

53

Chöông 1

ñoäng maïnh ñeán möùc khoâng theå khoáng cheá giôùi haïn ñaàu tö vaøo moät loaïi chöùng

khoaùn. Ñoái vôùi thò tröôøng baûo hieåm Vieät Nam tuy coøn heát söùc non treû song nhöõng lyù

thuyeát vaø thöïc tieãn ñaõ khaúng ñònh raèng coâng ty baûo hieåm nhaân thoï laø taùc nhaân quan

troïng treân thò tröôøng traùi phieáu. Chuùng khoâng chæ tham gia treân thò tröôøng phaùt haønh

ñeå mua vaø naém giöõ traùi phieáu maø coøn taùc ñoäng treân thò tröôøng thöù caáp ñeå taïo söï soâi

ñoäng treân thò tröôøng . Ñeán löôït noù, thò tröôøng traùi phieáu seõ taïo ra maûnh ñaát khoâng

caün coãi ñeå caùc doanh nghieäp naøy toái ña hoùa lôïi ích baèng danh muïc ñaàu tö traùi phieáu.

Moái quan heä giöõa thò tröôøng traùi phieáu vôùi caùc coâng ty baûo hieåm nhaân thoï laø moái

quan heä töông hoã veà löïc. Vaäy chuùng ta phaûi laøm gì ñeå laøm toát vai troø quan troïng cuûa

caùc nhaø ñaàu tö baûo hieåm nhaân thoï ñöôïc khaúng ñònh ñoái vôùi söï phaùt trieån thò tröôøng

traùi phieáu, caàn coù nhöõng bieän phaùp ñoàng boä töø nhaø nöôùc vaø caùc cô quan chöùc naêng

trong vieäc hoaøn thieän caùc yeáu toá cô sôû cuûa thò tröôøng naøy.

Moät trong nhöõng bieän phaùp laø phaûi ña daïng hoùa veà loaïi traùi phieáu veà thôøi

haïn, laõi suaát, caùc traû thöôûng, söï chuyeån ñoåi vaø loaïi tieàn. Nhö vaäy seõ giuùp caùc doanh

nghieäp baûo hieåm nhaân thoï ñaàu tö töông thích ñöôïc vôùi nguoàn voán.

Ñeå naâng cao hôn nöõa tính caïnh tranh cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn, taïo ñieàu

kieän ñeå quyeàn choïn ñöôïc nhanh choùng ñöa vaøo thò tröôøng thì hieän nay Chính phuû

Vieät Nam neân caûi thieän moâi tröôøng phaùp lyù, cho pheùp thaønh laäp caùc quyõ ñaàu tö nhö:

• Quyõ ñaàu tö coå phieáu: laø daïng quyõ ñaàu tö chuyeân ñaàu tö vaøo moät loaïi coå phieáu

thöôøng laø nhöõng coâng ty coù uy tín treân thò tröôøng. Hoaëc chuyeân ñaàu tö vaøo

moät ngaønh kyõ ngheä nhaát ñònh nhö: Coå phieáu ngaønh ñieän töû tin hoïc, coå phieáu

ngaønh ñòa oác, coå phieáu cuûa ngaønh xaêng daàu...Muoán nhö vaäy ngay töø baây giôø

phaûi coù caùc ñònh höôùng cuï theå cuûa chính phuû ñeå phaùt haønh caùc coå phieáu cuûa

54

Chöông 1

töøng ngaønh, thuùc ñaåy caùc ngaønh naøy trôû thaønh nhöõng ngaønh kinh teá muõi nhoïn

troïng ñieåm.

• Quyõ ñaàu tö traùi phieáu: laø loaïi quyõ chuyeân ñaàu tö vaøo moät loaïi traùi phieáu naøo

ñoù traùi phieáu chính phuû, traùi phieáu ñoâ thò...

• Quyõ ñaàu tö hoãn hôïp: Ñaàu tö vaøo baát kyø traùi phieáu naøo neáu xeùt thaáy coù hieäu

quaû. Ñaây laø loaïi quyõ dung hoøa trong ñaàu tö: moät phaàn voán ñaàu tö vaøo nhöõng

loaïi chöùng khoaùn an toaøn , moät phaàn voán ñaàu tö vaøo nböõng loaïi saün saøng

chaáp nhaän ruûi ro ñeå hy voïng coù laõi cao (ví duï nhö ñaàu tö vaøo caùc coâng ty nhoû

nhöng coù trieån voïng trong töông lai).

• Quyõ ñaàu tö laõnh thoå: Loaïi quyõ chuyeân ñaàu tö vaøo moät vuøng, hay moät ñòa

phöông naøo ñoù.

• Quyõ chuyeân mua baùn caùc hôïp ñoàng veà quyeàn choïn: Ñaây laø loaïi quyõ ñaàu tö

heát söùc caàn thieát ñeå höôùng daãn caùc nhaø ñaàu tö khi quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän

taïi Vieät Nam.

3.2.4. Chính phuû caàn coù moät caùi nhìn khaùc veà caùc nhaø ñaàu cô treân thò tröôøng

chöùng khoaùn:

Caùc nhaø ñaàu cô tìm kieám lôïi nhuaän cao (vaø ñöông nhieân laø phaûi ñöông ñaàu

vôùi nhöõng khoaûn loã lôùn) bò haáp daãn bôûi löïc ñoøn baåy do caùc chöùng khoaùn phaùi sinh

taïo ra. Baèng caùch naøy, hoï khoâng phaûi tröôùc tieàn voán vaø ñöông nhieân lôïi nhuaän hoaëc

thieät haïi seõ gaáp nhieàu laàn hôn ñaàu tö ban ñaàu. Haønh vi ñaàu cô duø khoâng coù nhieàu

maët tích cöïc nhöng muoán moät thò tröôøng coù caùc loaïi chöùng khoaùn phaùi sinh ñöôïc

hoaït ñoäng thaønh coâng, caàn thieát phaûi coù caùc nhaø ñaàu cô saün saøng chaáp nhaän ruûi ro

vaø taïo ra caùc khoaûn ñeäm phoøng ngöøa ruûi ro.

55

Chöông 1

Thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam laø moät thò tröôøng coøn non treû, chaéc chaén

caùc nhaø quaûn lyù caàn thaän troïng hôn trong vieäc ra quyeát ñònh. Tuy nhieân, moät khi thò

tröôøng taøi chính ñaõ cuoán trong voøng xoaùy hoäi nhaäp kinh teá quoác teá thì vieäc caùc nhaø

ñaàu cô xuaát hieän laø ñieàu khoâng traùnh khoûi. Luùc ñoù, vieäc caàn laøm laø bieát chaáp nhaän

söï toàn taïi cuûa hoï vaø tìm caùch phaùt huy ñöôïc öu ñieåm cuûa thaønh phaàn naøy ñeå laøm thò

tröôøng soâi ñoäng hôn.

3.3. Hoaøn thieän khung phaùp lyù:

Ñaây laø giaûi phaùp ñöôïc nhaéc ñeán tröôùc tieân nhaèm taïo tieàn ñeà veà maët phaùp lyù

vöõng chaéc cho caùc böôùc ñi tieáp theo cuûa thò tröôøng.

Chính phuû caàn khaån tröông hoaøn chænh khung phaùp lyù, cuï theå ôû nhöõng ñieåm

sau:

(i) Sôùm cho ra ñôøi Luaät Chöùng khoaùn, Luaät Caïnh tranh, chuaån möïc keá toaùn

môùi phuø hôïp thoâng leä quoác teá: taïo cô sôû cho thò tröôøng phaùt trieån beàn vöõng vaø thu

heïp daàn nhöõng khoaûng caùch bieät vôùi theá giôùi. Cuï theå cho tröôøng hôïp ñöa coâng cuï

taøi chính môùi vaøo giao dòch, Nhaø nöôùc caàn sôùm ban haønh moät heä thoáng vaên baûn

phaùp quy ñieàu chænh quan heä môùi naøy.

(ii) Ñôn giaûn hoùa thuû tuïc chænh söûa caùc vaên baûn phaùp quy ñeå ruùt ngaén thôøi

gian chôø söûa ñoåi, ñaëc bieät löu yù ñeán thôøi haïn cuûa caùc chính saùch (phaûi oån ñònh ôû

möùc toái thieåu laø 5 naêm).

(iii) Xoùa daàn nhöõng chính saùch öu ñaõi giöõa caùc ñoái töôïng, caùc thaønh phaàn, taïo

saân chôi bình ñaúng phuø hôïp vôùi quaù trình hoäi nhaäp.

3.4. Hoaøn thieän cô sôû vaät chaát vaø kyõ thuaät:

56

Chöông 1

Ñaây laø giaûi phaùp khoâng theå thieáu trong baát kyø nhoùm giaûi phaùp naøo. Noù khoâng

chæ taïo tieàn ñeà vöõng chaéc cho söï phaùt trieån caùc giao dòch trong nöôùc, ñaëc bieät giao

dòch loaïi saûn phaåm cao caáp nhö quyeàn choïn chöùng khoaùn, maø coøn ñaûm baûo ñöôïc

vieäc nieâm yeát vaø giao dòch cheùo vôùi caùc Sôû giao dòch trong khu vöïc vaø treân theá giôùi,

phuø hôïp quaù trình hoäi nhaäp quoác teá. Vieäc laøm naøy dó nhieân khoâng theå moät sôùm moät

chieàu, maø phaûi töøng böôùc chaäm maø chaéc, traùnh gaây laõnh phí – ñieàu raát deã xaûy ra

cho nhöõng quoác gia ngheøo nhö Vieät Nam.

3.5. Caùc giaûi phaùp khaùc:

3.5.1. Taêng cöôøng coâng taùc nghieân cöùu phaùt trieån thò tröôøng:

Thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam môùi baét ñaàu khôûi ñoäng neân haøng hoùa hieän

nay coøn khaù ñôn ñieäu veà chuûng loaïi (chöa coù caùc chöùng khoaùn phaùi sinh), nhöng

moät trong nhöõng nguyeân nhaân khoâng theå khoâng nhaéc ñeán – nhö ñaõ ñeà caäp ôû phaàn

treân – laø söï chöa töï tin töø caáp quaûn lyù do haïn cheá veà trình ñoä. Vieäc nghieân cöùu phaùt

trieån cuûa ngöôøi quaûn lyù phaûi ñi tröôùc moät böôùc so vôùi söï phaùt trieån töï phaùt cuûa thò

tröôøng, tuy nhieân, coâng taùc naøy laâu nay chöa ñöôïc coi troïng taïi Vieät Nam. Chính

phuû caàn daønh moät phaàn ngaân saùch cho coâng taùc chieán löôïc naøy.

Vieäc nghieân cöùu phaùt trieån thò tröôøng khoâng thieân veà moät beân naøo caû, maø

phaûi ôû caû hai thò tröôøng: taäp trung vaø OTC. Laâu nay, ña soá caùc vaên baûn phaùp quy

cuûa Chính phuû ban haønh ñeàu nhaán troïng taâm vaøo thò tröôøng taäp trung neân thò tröôøng

OTC caàn ñöôïc quan taâm hôn nöõa. Hieän nay, internet ñoùng vai troø raát quan troïng

trong ñôøi soáng xaõ hoäi. ÔÛ nhieàu nöôùc treân theá giôùi, internet laø moät coâng cuï giuùp con

ngöôøi kinh doanh kieám lôïi raát höõu hieäu nhö baùn haøng qua maïng, kinh doanh chöùng

khoaùn, ngoaïi teä, quaûng caùo saûn phaåm,…Chuùng ta caàn phaùt huy lôïi ích cuûa maïng toaøn

caàu naøy. Xaây döïng thò tröôøng OTC seõ giuùp caùc nhaø ñaàu tö khoâng chæ trong nöôùc maø

57

Chöông 1

caû nöôùc ngoaøi coù theå tieáp caän vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam nhanh hôn, thu

huùt ñöôïc nhieàu hôn nöõa voán trung vaø daøi haïn cho neàn kinh teá.

3.5.2. Taêng cöôøng hôïp taùc quoác teá:

Giaûi phaùp naøy nhaèm taän duïng thuaän lôïi saün coù cuûa neàn kinh teá nöôùc ta: ñang

hoøa trong xu theá hoäi nhaäp cuûa neàn kinh teá theá giôùi. Caùc hình thöùc thöïc hieän phaûi

bao quaùt ôû taàm vó moâ (coù chính saùch hôïp taùc phaùt trieån kinh teá vôùi nhieàu nöôùc,

nhieàu toå chöùc quoác teá,…) laãn vi moâ (toå chöùc caùc buoåi hoäi thaûo hoïc taäp kinh nghieäm

cuûa caùc toå chöùc nöôùc ngoaøi, toå chöùc khaûo saùt thò tröôøng nöôùc ngoaøi, tìm kieám nguoàn

taøi trôï cho töøng döï aùn khaû thi,…). Tuy nhieân, chuùng ta cuõng caàn chuù yù laøm sao ñeå

hoøa nhaäp khoâng laãn loän vôùi hoøa tan, laøm maát daàn ñi ñaëc tröng voán coù cuûa neàn kinh

teá, thaäm chí maát ñi baûn saéc vaên hoùa daân toäc.

KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 3

Moïi vaán ñeà luoân coù giaûi phaùp cuûa noù; giaûi phaùp thì luùc naøo cuõng coù, chæ coù

ñieàu ta ñaõ tìm ra noù hay chöa. Vôùi mong muoán vieäc giao dòch quyeàn choïn chöùng

khoaùn mau choùng xuaát hieän taïi Vieät Nam vaø chöùng minh caâu noùi treân, trong chöông

naøy, ngöôøi vieát ñöa ra moät soá giaûi phaùp cho laø khaùi quaùt nhaát, ñaùp öùng ñöôïc ba yeâu

caàu cô baûn cho vieäc phaùt trieån thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn chöùng khoaùn ñöôïc

trình baøy ôû cuoái chöông tröôùc. Hy voïng caùc giaûi phaùp treân gôïi yù phaàn naøo cho caùc

caáp quaûn lyù tìm ra giaûi phaùp hôïp lyù nhaát cho vaán ñeà maø ñeà taøi ñaõ ñaët ra.

58

Chöông 1

KEÁT LUAÄN ÑEÀ TAØI

Duø laø moät ñeà taøi môùi, ít ñöôïc nhieàu ngöôøi quan taâm nghieân cöùu tröôùc ñaây,

nhöng döïa vaøo lôïi theá cuûa ngöôøi hoaït ñoäng trong ngaønh chöùng khoaùn vaø nhaän thaáy

giaù trò thöïc tieãn cuûa noù mang laïi cho neàn kinh teá, taùc giaû ñaõ quyeát ñònh choïn Ñeà taøi

“Quyeàn choïn chöùng khoaùn vaø moät soá giaûi phaùp laøm taêng khaû naêng aùp duïng coâng cuï

naøy vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam” laøm luaän vaên thaïc syõ kinh teá.

Ñeà taøi giuùp ngöôøi ñoïc nhaän thöùc ñöôïc tính haáp daãn, öu vieät cuûa quyeàn choïn

chöùng khoaùn treân cô sôû ñöa ra nhöõng khaùi nieäm lieân quan vaø neâu baät vai troø cuûa

quyeàn choïn chöùng khoaùn ñoái vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn, ñoàng thôøi phaân tích söï caàn

thieát vaø ñaùnh giaù tính khaû thi cuûa vieäc aùp duïng coâng cuï taøi chính môùi naøy vaøo thò

tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam. Nhöng hôn caû, muïc ñích cuûa Ñeà taøi laø ñeà xuaát moät

soá giaûi phaùp ñeå sôùm bieán tính khaû thi treân thaønh hieän thöïc.

Caùc giaûi phaùp ñöôïc ñöa ra coù theå chöa thaät ñaày ñuû vaø chuyeân saâu, nhöng noù

bao quaùt ôû nhöõng maët quan troïng nhö cung – caàu, kieán truùc thöôïng taàng – cô sôû haï

taàng vaø höôùng tôùi thoûa maõn 3 yeâu caàu cô baûn trong vieäc phaùt trieån quyeàn choïn

chöùng khoaùn. Taùc giaû hy voïng khoâng chæ coù caùc nhaø quaûn lyù vaø nhöõng ngöôøi ñang

hoaït ñoäng trong ngaønh chöùng khoaùn quan taâm ñeán ñeà taøi, maø caû nhöõng ñoái töôïng

coøn laïi cuõng tìm thaáy ôû ñoù söï gôïi môû cho vieäc tham gia vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn,

goùp phaàn soâi ñoäng hoùa thò tröôøng, giuùp thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt huy toái ña vai

troø cung öùng voán cho neàn kinh teá cuûa mình.

59

Chöông 1

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

1. TS.Buøi Leä Haø vaø taäp theå caùc taùc giaû (2000), Giôùi thieäu veà thò tröôøng Future

vaø option, Nhaø xuaát thoáng keâ, Thaønh phoá Hoà Chí Minh.

2. TS. Traàn Ñaéc Sinh (2002), Sôû Giao dòch Chöùng khoaùn Vieät Nam – Moâ hình vaø

böôùc ñi, Nhaø xuaát baûn Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Thaønh phoá Hoà Chí Minh

3. TS. Traàn Ñaéc Sinh (2004), Huy ñoäng voán ñaàu tö haï taàng qua thò tröôøng chöùng

khoaùn, Nhaø xuaát baûn Toång hôïp Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Thaønh phoá Hoà Chí

Minh.

4. PGS.TS. Leâ Vaên Tö (1997), Thò tröôøng chöùng khoaùn, Nhaø xuaát thoáng keâ,

Thaønh phoá Hoà Chí Minh.

5. Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Thaønh phoá Hoà Chí Minh (2001, 2002,

2003), Baùo caùo thöôøng nieân, Thaønh phoá Hoà Chí Minh.

6. Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Thaønh phoá Hoà Chí Minh (2004), Baùo caùo

toång keát hoaït ñoäng, Thaønh phoá Hoà Chí Minh.

7. New York Stock Exchange, Inc (1996), Pass Trak Series 7, general securities

representative principles & practices – 9th edition, Dearborn Financial

Publishing, New York.

60

Chöông 1

PHUÏ LUÏC 1. Lòch söû hình thaønh caùc thò tröôøng chöùng khoaùn lôùn

treân theá giôùi

Vaøo khoaûng giöõa theá kyû XV ôû taïi nhöõng thaønh phoá trung taâm buoân baùn cuûa

phöông Taây, caùc thöông gia thöôøng tuï taäp taïi caùc quaùn caø pheâ ñeå thöông löôïng vieäc

mua baùn, trao ñoåi caùc loaïi haøng hoùa (noâng saûn, khoaùng saûn, ngoaïi teä vaø giaù ñoäng

saûn...). Ñieåm ñaëc bieät laø trong nhöõng cuoäc thöông löôïng naøy, caùc thöông gia chæ

duøng lôøi noùi ñeå trao ñoåi vôùi nhau, khoâng coù haøng hoùa, ngoaïi teä, khoaùng ñoäng saûn

hay baát cöù moät loaïi giaáy tôø naøo. Nhöõng cuoäc thöông löôïng naøy nhaèm thoáng nhaát vôùi

nhau caùc “hôïp ñoàng” mua baùn, trao ñoåi thöïc hieän ngay, keå caû nhöõng hôïp ñoàng thöïc

hieän vaøo thôøi ñieåm 3 thaùng, 6 thaùng hoaëc moät naêm sau.

Nhöõng cuoäc trao ñoåi naøy, luùc ñaàu chæ coù moät nhoùm nhoû, daàn daàn soá ngöôøi

taêng leân. Ñeán cuoái thôøi Trung coå, phieân chôï rieâng naøy trôû thaønh moät “ thò tröôøng”

vaø thôøi gian hoïp chôï ruùt xuoáng haøng tuaàn vaø sau ñoù laø haøng ngaøy. Trong caùc phieân

hoïp chôï naøy, hoï thoáng nhaát vôùi nhau nhöõng quy öôùc cho caùc cuoäc thöông löôïng.

Daàn daàn nhöõng quy öôùc ñoù ñöôïc tu boå hoaøn chænh thaønh nhöõng quy taéc coù giaù trò baét

buoäc ñoái vôùi nhöõng ngöôøi tham gia. Töø ñoù thò tröôøng chöùng khoaùn baét ñaàu hình

thaønh.

Buoåi hoïp ñaàu tieân cuûa giai ñoaïn naøy xaûy ra naêm 1453 trong moät löõ quaùn cuûa

gia ñình Vanber taïi Bruges ( Bæ) . Tröôùc löõ quaùn naøy, coù moät baûng hieäu veõ hình 3 tuùi

da vôùi moät töø tieáng Phaùp “Bourse”, töùc laø “maäu dòch tröôøng” hay coøn goïi laø “Sôû

giao dòch”.

61

Chöông 1

“Maäu dòch tröôøng” laø moät baûng hieäu chung, ba tuùi da töôïng tröng cho 3 noäi

dung cuûa maäu dòch tröôøng: maäu dòch tröôøng haøng hoùa, maäu dòch tröôøng ngoaïi teä vaø

maäu dòch tröôøng giaù khoaùng ñoäng saûn.

Ñeán naêm 1547, maäu dòch tröôøng taïi thaønh phoá Bruges bò suy suïp khi Bruges

maát haún söï phoàn vinh vì eo bieån daãn taøu vaøo thò traán bò laáp maát.

Thò tröôøng ñöôïc dôøi ñeán haûi caûng Auvers ( Bæ). Maäu dòch tröôøng Auvers phaùt

trieån nhanh vaø töø kinh nghieäm cuûa noù, caùc maäu dòch tröôøng ôû caùc nöôùc baét ñaàu phaùt

trieån. Taïi London, vaøo giöõa theá kyû 18, moät maäu dòch tröôøng ñaõ ñöôïc thieát laäp theo

maãu maäu dòch tröôøng Auvers goïi laø Stock Exchange, nôi maø sau naøy goïi laø Sôû Giao

dòch chöùng khoaùn London. Caùc maäu dòch tröôøng khaùc cuõng laàn löôït ñöôïc thaønh laäp

taïi Phaùp, YÙ, Ñöùc, vaø Baéc AÂu, vôùi ít nhieàu caûi tieán, thay ñoåi tuøy theo nhöõng ñieàu

kieän taïi moãi quoác gia.

Sau moät thôøi gian hoaït ñoäng maäu dòch tröôøng khoâng coøn phuø hôïp vaø khoâng

ñuû söùc cho caùc giao dòch vôùi 3 noäi dung hoaøn toaøn khaùc nhau. Vì vaäy, giao dòch

haøng hoùa ñöôïc taùch ra thaønh khu thöông maïi, giao dòch ngoaïi teä taùch ra thaønh thò

tröôøng hoái ñoaùi, giao dòch giaù khoaùng ñoäng saûn taùch ra thaønh thò tröôøng chöùng

khoaùn, vaø caùc giao dòch hôïp ñoàng cho töông lai ñöôïc taùch ra thaønh caùc “ Thò tröôøng

töông lai”.

Nhö vaäy, thò tröôøng chöùng khoaùn ñöôïc xuaát hieän töø theá kyû 15. Söï hình thaønh

thò tröôøng chöùng khoaùn cuõng ñoàng thôøi vôùi thò tröôøng hoái ñoaùi vaø caùc thò tröôøng

khaùc.

Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc thò tröôøng chöùng khoaùn theá giôùi ñaõ

traûi qua nhöõng böôùc thaêng traàm. Thôøi kyø huy hoaøng nhaát laø nhöõng naêm 1875-1913,

thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån maïnh cuøng vôùi söï taêng tröôûng cuûa neàn kinh teá.

62

Chöông 1

Nhöng ñeán ngaøy 29-10-1929 ngaøy ñöôïc goïi laø “ ngaøy thöù naêm ñen toái”, “ töùc laø

ngaøy môû ñaàu cuoäc khuûng hoaûng thò tröôøng chöùng khoaùn New York vaø caùc thò

tröôøng chöùng khoaùn Taây AÂu, Baéc AÂu, vaø Nhaät Baûn khuûng hoaûng. Sau theá chieán thöù

hai, caùc thò tröôøng chöùng khoaùn phuïc hoài, phaùt trieån maïnh. Nhöng roài ”cuoäc khuûng

hoaûng taøi chính“ naêm 1987 moät laàn nöõa ñaõ laøm cho caùc thò tröôøng chöùng khoaùn theá

giôùi suy suïp, kieät queä. Laàn naøy, haäu quaû cuûa noù raát lôùn vaø naëng neà hôn cuoäc khuûng

hoaûng naêm 1929, nhöng chæ sau 2 naêm thò tröôøng chöùng khoaùn theá giôùi laïi ñi vaøo oån

ñònh, phaùt trieån vaø trôû thaønh moät ñònh cheá taøi chính khoâng theå thieáu ñöôïc trong ñôøi

soáng kinh teá cuûa nhöõng quoác gia coù neàn kinh teá phaùt trieån theo cô cheá thò tröôøng.

PHUÏ LUÏC 3. Quyeàn choïn chöùng khoaùn daønh cho nhaân vieân

(ESOs)

Khaùi nieäm veà ESOs:

Nhö ta ñaõ bieát, moät quyeàn choïn chöùng khoaùn cung caáp cho ngöôøi naém giöõ noù

moät quyeàn, nhöng khoâng phaûi laø nghóa vuï, mua hoaëc baùn chöùng khoaùn. Cuõng gioáng

nhö quyeàn choïn chöùng khoaùn, employee stock option (thöôøng ñöôïc vieát taét laø ESOs)

do caùc coâng ty phaùt haønh thöôûng cho caùc nhaân vieân cuûa mình. ESOs cho pheùp nhaân

vieân cuûa coâng ty ñöôïc mua chöùng khoaùn cuûa coâng ty taïi moät möùc giaù xaùc ñònh ñöôïc

xaùc laäp tröôùc (goïi laø giaù thöïc hieän) trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh (thöôøng laø

vaøi naêm). Möùc giaù thöïc hieän thöôøng ñöôïc, nhöng khoâng phaûi laø luoân luoân, thieát laäp

gaàn vôùi giaù treân thò tröôøng cuûa chöùng khoaùn vaøo ngaøy quyeàn choïn ñöôïc phaùt haønh.

Khi ngöôøi nhaân vieân muoán thöïc hieän quyeàn choïn ñuùng theo nhöõng ñieàu khoaûn trong

hôïp ñoàng, coâng ty phaûi ñaûm baûo chaéc chaén coù saün soá löôïng coå phieáu ñaõ höùa ñeå baùn

63

Chöông 1

cho anh ta hoaëc coâ ta. Ngöôøi nhaân vieân sau ñoù seõ töï quyeát ñònh neân baùn coå phieáu ra

thò tröôøng hay laø giöõ laïi soá coå phieáu ñoù. Coù theå noùi ESOs laø moät trong soá nhöõng

caùch maø coâng ty cho pheùp nhaân vieân coù ñöôïc coå phieáu cuûa mình.

Ví duï: Coâng ty Microsoft coù theå thöôûng cho nhaân vieân cuûa mình quyeàn choïn

mua moät soá löôïng coå phieáu cuûa coâng ty taïi möùc giaù $50/coå phieáu (giaû ñònh raèng $50

laø giaù cuûa coå phieáu Microsoft treân thò tröôøng vaøo ngaøy quyeàn choïn ñöôïc phaùt haønh)

trong thôøi haïn hieäu löïc laø 3 naêm. Quyeàn choïn naøy coù theå thöïc hieän vaøo baát cöù luùc

naøo.

Ôû caùc nöôùc coù thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån, ESOs laø coâng cuï hay nhaát

maø caùc coâng ty coå phaàn coù theå söû duïng ñeå thu huùt vaø giöõ laïi nhöõng nhaân vieân gioûi

cho rieâng mình. Khoâng chæ rieâng coâng ty maø caùc nhaân vieân cuõng thích coù ñöôïc loaïi

quyeàn choïn naøy vì chuùng theå hieän moät söï phaùt trieån, moät söï ñaûm baûo toát trong

töông lai cuõng nhö caùc ñieàu khoaûn thueá ñaëc bieät ñoái vôùi loaïi quyeàn choïn naøy.

Ñaëc ñieåm cuûa ESOs:

Tuy gioáng vôùi caùc quyeàn choïn thoân gthöôøng nhöng ESOs coù moät soá ñaëc dieåm

ESOs

CAÙC ÑAËC ÑIEÅM KHAÙC BIEÄT

Muïc ñích phaùt haønh quyeàn choïn

Phuïc vuï moät muïc tieâu, keá hoaïch kinh doanh naøo ñoù cuûa coâng ty.

Ngöôøi phaùt haønh

QUYEÀN CHOÏN THOÂNG THÖÔØNG Cung caáp cho nhöõng ngöôøi coù nhu caàu: - Phoøng ngöøa ruûi ro tyû giaù, giaù caû haøng hoùa, chöùng khoaùn, chæ soá chöùng khoaùn... - Kinh doanh cheânh leäch treân caùc vò theá. Caùc ngaân haøng, Coâng ty chöùng khoaùn,... Ngöôøi mua quyeàn Taát caû moïi ngöôøi ñeàu coù theå

Coâng ty coå phaàn coù nhu caàu söû duïng ESOs Chæ nhöõng nhaân vieân trong coâng ty

rieâng khaùc bieät, bao goàm:

64

Chöông 1

choïn

mua.

Laø söï thoûa thuaän giöõa hai beân mua vaø baùn.

Caùc ñieàu khoaûn trong hôïp ñoàng quyeàn choïn Thôøi gian hieäu löïc Thöôøng laø ngaén haïn: 3 thaùng, 6

Thôøi gian quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän

thaùng, 9 thaùng,... Ñoái vôùi quyeàn choïn kieåu Myõ thì coù theå thöïc hieän vaøo baát cöù luùc naøo keå töø khi kyù keát xong hôïp ñoàng ñeán luùc hôïp ñoàng ñaùo haïn; quyeàn choïn Chaâu Aâu chæ ñöôïc thöïc hieän khi ñeán thôøi ñieåm ñaùo haïn.

Tính thanh khoaûn Coù theå ñöôïc mua ñi baùn laïi treân

ñöôïc hoäi ñoàng quaûn trò ñoàng yù cho mua môùi ñöôïc mua. Do hoäi ñoàng quaûn trò coâng ty hoaëc moät hoäi ñoàng khaùc ñöôïc hoäi ñoàng quaûn trò chæ ñònh soaïn thaûo, laäp ra. Daøi haïn, thöôøng keùo daøi khoaûng > 3 naêm Ngöôøi nhaân vieân ñöôïc thöôûng quyeàn choïn phaûi giöõ quyeàn choïn trong moät khoaûng thôøi gian vaø chôø cho ñeán khi quyeàn choïn ñöôïc xem xeùt thöïc hieän. Neáu nhö ngöôøi nhaân vieân rôøi khoûi coâng ty tröôùc khi ESOs ñöôïc xem xeùt thöïc hieän thì seõ bò maát ñi nhöõng lôïi ích gia taêng maø quyeàn choïn ñem laïi. Khoâng ñöôïc giao dòch treân thò tröôøng.

thò tröôøng moät caùch töï do.

Nhöõng moác thôøi gian caàn löu yù trong hôïp ñoàng ESOs:

- Ngaøy phaùt haønh (Grant date): Laø ngaøy quyeàn choïn ñöôïc thöôûng cho nhaân vieân, ngaøy naøy do hoäi ñoàng quaûn trò hoaëc hoäi ñoàng khen thöôûng, boài thöôøng ñöôïc uûy nhieäm cuûa hoäi ñoàng quaûn trò quyeát ñònh. - Ngaøy quyeàn choïn ñöôïc baét ñaàu thöïc hieän (Vesting date): Laø ngaøy quyeàn choïn baét ñaàu coù hieäu löïc. Ngöôøi naém giöõ quyeàn choïn coù theå thöïc hieän ñöôïc moät phaàn hay toaøn boä quyeàn choïn tuøy thuoäc vaøo nhöõng ñieàu khoaûn trong quyeàn choïn maø nhaân vieân ñöôïc nhaän töø coâng ty. Ngaøy quyeàn choïn baét ñaàu ñöôïc thöïc hieän laø moät moác thôøi gian raát quan troïng, neáu ngöôøi nhaân vieân nghæ vieäc tröôùc ngaøy naøy thì quyeàn choïn coi nhö khoâng coù hieäu löïc; - Ngaøy thöïc hieän quyeàn choïn (Exercise date): Laø ngaøy maø ngöôøi naém giöõ quyeàn choïn quyeát ñònh thöïc hieän quyeàn mua coå phieáu coâng ty cuûa mình; - Ngaøy ñaùo haïn (Expiration date): Laø ngaøy cuoái cuøng quyeàn choïn coù theå ñöôïc thöïc hieän, neáu qua ngaøy naøy maø quyeàn choïn khoâng ñöôïc thöïc hieän thì coi nhö quyeàn choïn khoâng coøn hieäu löïc. Ta coù theå toùm taét caùc moác thôøi gian treân qua truïc thôøi gian sau:

65

Chöông 1

Exercise date

Grant date Vesting date Expiration date

Ñeå hieåu roõ hôn, ta haõy xem xeùt ví duï sau: Coâng ty eBay thöôûng cho nhaân vieân cuûa mình laø Becky quyeàn choïn mua 100 coå phieáu vaøo ngaøy 1/1/2004, quyeàn choïn naøy coù giaù thöïc hieän laø $50/coå phieáu vaø coù thôøi haïn hieäu löïc laø 10 naêm (nghóa laø ngaøy ñaùo haïn cuûa hôïp ñoàng laø 1/1/1014). Giaù thò tröôøng coå phieáu cuûa coâng ty vaøo ngaøy 1/1/2004 laø $60/coå phieáu. Theo quy ñònh cuûa eBay, Becky chæ ñöôïc thöïc hieän vieäc mua coå phieáu baét ñaàu töø ngaøy 1/1/2005. Vaøo ngaøy 15/2/2005, giaù coå phieáu cuûa coâng ty eBay treân thò tröôøng laø $100, Becky quyeát ñònh thöïc hieän toaøn boä quyeàn choïn cuûa mình. Coâ mua 100 coå phieáu coâng ty vôùi giaù $50 vaø baùn ra ngoaøi thò tröôøng vôùi giaù $100. Keát quaû cuûa vieäc kinh doanh naøy, Becky thu ñöôïc moät khoaûng lôïi nhuaän laø:

100 coå phieáu x ($100-$50) = $5000

Exercise date 15/2/2005

Toaøn boä 100 option coù theå ñöôïc thöïc hieän vaøo baát cöù luùc naøo

Grant date 1/1/2004 Vesting date 1/1/2005 Expiration date 1/1/2014

Phaân loaïi ESOs: Neáu döïa theo soá löôïng quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän vaøo ngaøy Vesting date, ta coù 2 loaïi: - Toaøn boä quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän vaøo cuøng moät luùc keå töø ngaøy Vesting date (Cliff vesting): Ngöôøi nhaân vieân naém giöõ quyeàn choïn coù theå cuøng moät luùc thöïc hieän toaøn boä soá quyeàn choïn (cuøng loaïi) mình coù vaøo moät ngaøy. Trong ví duï treân, 100 quyeàn choïn cuûa Becky seõ ñöôïc thöïc hieän heát toaøn boä vaøo moät ngaøy keå töø 15/2/2005.

Exercise date 15/2/2005

Expiration date 1/1/2014 Vesting date 1/1/2005 Grant date 1/1/2004

66

Chöông 1

2 option seõ ñöôïc thöïc hieän vaøo moãi thaùng tieáp theo

64 option coù theå ñöôïc thöïc hieän

- Soá löôïng quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän töøng laàn bò giôùi haïn (Graded vesting): Soá löôïng quyeàn choïn maø ngöôøi nhaân vieân naém giöõ seõ khoâng ñöôïc thöïc hieän heát toaøn boä vaøo moät luùc maø seõ ñöôïc thöïc hieän töøng ít moät keùo daøi trong suoát thôøi gian hieäu löïc cuûa quyeàn choïn. Soá löôïng quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän moãi laàn seõ do nhöõng ñieàu khoaûn trong hôïp ñoàng naøy quy ñònh luùc ban ñaàu. Vì duï: Giaû söû coâng ty eBay thöôûng cho Becky quyeàn choïn 100 coå phieáu vôùi nhöõng ñieàu kieän gioáng nhö treân. Tuy nhieân, coù moät ñieàu khoaûn ñöôïc boå sung trong hôïp ñoàng laø Becky chæ ñöôïc thöïc hieän quyeàn choïn mua 64 coå phieáu vaøo ngaøy 1/1/2005. Becky coù theå thöïc hieän quyeàn choïn mua 64 coå phieáu vaøo ngaøy naøy hoaëc ngaøy khaùc, vaø sau ñoù moãi thaùng seõ coù theâm 2 quyeàn choïn nöõa ñöôïc thöïc hieän.

Exercise date 15/2/2005

Expiration date 1/1/2014 Vesting date 1/1/2005 Grant date 1/1/2004

Neáu döïa treân nhöõng öu ñaõi veà thueá, ta coù: - Incentive option: + Ngöôøi nhaân vieân khoâng phaûi traû baát cöù khoaûn thueá thu nhaäp naøo khi nhaän ñöôïc quyeàn choïn; + Ngöôøi nhaân vieân chæ phaûi traû moät khoaûn thueá ñaàu tö (thueá suaát raát thaáp) khi anh ta thöïc hieän quyeàn choïn mua coå phieáu sau ñoù baùn ra thò tröôøng. - Nonqualified stock option: + Ngöôøi nhaân vieân phaûi traû moät khoaûn thueá thu nhaäp döïa treân khoaûn cheânh leäch = (giaù chöùng khoaùn treân thò tröôøng vaøo ngaøy thöïc hieän – giaù thöïc hieän) x soá löôïng chöùng khoaùn thöïc hieän vaøo ngaøy thöïc hieän quyeàn choïn; ñoàng thôøi ngöôøi nhaân vieân coøn phaûi ñoùng caû khoaûn tieàn thueá ñaàu tö; + Coâng ty nhaän ñöôïc moät khoaûn giaûm tröø thueá veà chi phí löông, khoaûn khaáu tröø naøy cuõng baèng khoaûn thueá thu nhaäp maø ngöôøi nhaân vieân phaûi noäp. Nhöõng nhaän ñònh veà ESOs:

67

Chöông 1

Tuy laø moät coâng cuï ñaõ ñöôïc söû duïng phoå bieán vaø ñöôïc nhieàu ngöôøi öa thích nhöng ESOs vaãn laø moät coâng cuï chöùa nhieàu ñieàu hay dôû. Ngöôøi ta ñaõ ñaùnh giaù ESOs nhö sau: * ESOs laø moät coâng cuï “toát”: Söû duïng ESOs thay vì tieàn maët ñeå traû cho nhaân vieân laø moät noã löïc nhaèm bieán moät phaàn quyeàn lôïi cuûa caùc nhaân vieân (thoâng thöôøng laø nhöõng nhaø quaûn lyù cuûa coâng ty nhö caùc giaùm ñoác, nhöõng nhaân vieân chuû choát, nhöõng nhaø coá vaán...) veà cuøng moät phía vôùi quyeàn lôïi coå ñoâng phoå thoâng cuûa coâng ty. Söû duïng ESOs ñöôïc cho laø seõ giuùp ngaên ngöøa vieäc caùc nhaø quaûn lyù toái ña hoùa caùc lôïi ích ngaén haïn töø vieäc caét giaûm nhöõng khoaûn chi phí “soáng coøn” cuûa doanh nghieäp trong daøi haïn. Lyù thuyeát cho raèng neáu moät phaàn chính cuûa löông CEO ñöôïc traû döôùi hình thöùc quyeàn choïn, anh ta seõ coá gaéng laøm vieäc thaät toát, quaûn lyù coâng ty thaät toát, ñeå töø ñoù laøm cho giaù chöùng khoaùn coâng ty cao hôn trong töông lai. Giaù chöùng khoaùn cao hôn seõ coù lôïi cho caû hai beân – nhaø quaûn lyù laãn coå ñoâng cuûa coâng ty. Thöôûng baèng quyeàn choïn laø moät vieäc laøm hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi chöông trình, chính saùch khen thöôûng truyeàn thoáng voán ñöôïc xaây döïng döïa treân caùc cuoäc hoïp haøng quyù; chính saùch khen thöôûng truyeàn thoáng thöôøng quy ñònh raèng moät CEO coù theå seõ ñöôïc thöôûng moät khoaûn tieàn maët döïa treân keát quaû lôïi nhuaän taêng theâm cuûa coâng ty trong caùc baûng baùo caùo taøi chính haøng quyù. Chính saùch khen thöôûng naøy seõ khieán cho coâng ty deã gaëp ruûi ro veà “ñaïo ñöùc” cuûa caùc CEO; vôùi chính saùch treân, caùc CEO seõ tìm moïi caùch taêng lôïi nhuaän cuûa coâng ty leân khoâng phaûi baèng caùch taêng doanh soá maø baèng con ñöôøng caét giaûm caùc khoaûn chi phí daønh cho quaûng caùo, tieáp thò, nghieân cöùu vaø phaùt trieån saûn phaåm... voán laø nhöõng khoaûn chi phí aûnh höôûng ñeán quaù trình hoaït ñoäng soáng coøn cuûa doanh nghieäp sau naøy. Vieäc caét giaûm caùc khoaûn chi phí naøy coù theå seõ ñaït ñöôïc muïc tieâu ngaén haïn tröôùc maét laø taêng lôïi nhuaän nhöng seõ khieán coâng ty maát ñi nhöõng lôïi theá caïnh tranh vaø trôø thaønh “keû thua cuoäc” treân thöông tröôøng veà laâu daøi. Vieäc söû duïng chính saùch thöôûng baèng tieàn maët cho pheùp caùc nhaø quaûn lyù vaãn nhaän ñöôïc nhöõng khoaûn tieàn thöôûng trong khi giaù trò coå phieáu cuûa coâng ty laïi ñang giaûm treân thò tröôøng. Noùi moät caùch roõ raøng hôn, vieäc söû duïng hình thöùc khen thöôûng theo kieåu truyeàn thoáng seõ khieán cho caùc coå ñoâng phoå thoâng laø nhöõng ngöôøi ñaàu tö vaøo söï phaùt trieån laâu daøi cuûa coâng ty bò thieät thoøi.

68

Chöông 1

Vieäc söû duïng quyeàn choïn thay theá cho tieàn maët seõ khaéc phuïc ñöôïc phaàn naøo nhöõng khuyeát ñieåm cuûa khen thöôûng baèng tieàn maët, khieán caùc nhaø quaûn lyù laøm vieäc vì muïc ñích taêng tröôûng daøi haïn cho coâng ty hôn laø nhöõng muïc tieâu lôïi nhuaän tröôùc maét. Noùi toùm laïi, vieäc söû duïng quyeàn choïn ñeå thay theá cho hình thöùc thöôûng baèng tieàn maët theo caùch coå ñieån ñöôïc cho laø seõ giöõ ñöôïc nhöõng nhaø quaûn lyù coù taøi laâu hôn vì nhöõng höùa heïn veà moät nguoàn lôïi tieàm aån trong töông lai (do giaù chöùng khoaùn taêng). Cuõng chính vì theá maø chöông trình quyeàn choïn ñoøi hoûi moät thôøi gian vesting (thoâng thöôøng laø vaøi naêm) tröôùc khi nhaân vieân coù theå thöïc söï ñöôïc thöïc hieän quyeàn choïn. * ESOs coøn nhöõng ñieåm “khoâng toát”: Coù hai lyù do ñeå cho raèng ESOs vaãn coøn chöùa nhieàu ñieåm yeáu caàn khaéc phuïc: - Thöù nhaát, nhöõng nhaø quaûn lyù seõ vaãn tieáp tuïc taäp trung vaøo caùc keát quaû ngaén haïn hôn laø caùc muïc tieâu daøi haïn cuûa coâng ty vì hoï ñöôïc pheùp baùn coå phieáu ngay sau khi ñaõ thöïc hieän quyeàn choïn. Nhöõng nhaø quaûn lyù seõ taäp trung vaøo caùc muïc tieâu haøng quyù ñeå ñaùp öùng nhöõng mong ñôïi cuûa caùc nhaø ñaàu tö treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Ñieàu naøy seõ laøm taêng giaù coå phieáu vaø sinh ra moät khoaûn lôïi nhuaän lôùn cho nhöõng nhaø quaûn lyù döïa treân vieäc baùn coå phieáu sau khi hoï thöïc hieän quyeàn choïn. Moät giaûi phaùp cho caùc coâng ty ñeå coù theå boå sung cho chính saùch khen thöôûng baèng quyeàn choïn cuûa hoï laø yeâu caàu nhöõng nhaân vieân cuûa mình phaûi giöõ coå phieáu coâng ty trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh naøo ñoù sau khi quyeàn choïn ñaõ ñöôïc thöïc hieän (khoaûng thôøi gian naøy thoâng thöôøng laø 1-2 naêm). Ñieàu quy ñònh naøy seõ giuùp cuûng coá tình hình phaùt trieån vaø hoaït ñoäng coù hieäu quaû veà laâu veà daøi cuûa coâng ty, vì vôùi caùc quy ñònh naøy, nhaø quaûn trò khoâng theå baùn coå phieáu trong moät khoaûng thôøi gian ngaén sau khi quyeàn choïn cuûa mình ñöôïc thöïc hieän maø phaûi chôø moät khoaûng thôøi gian laâu hôn. - Thöù hai laø vaán ñeà thueá maù. Luaät thueá cho pheùp nhöõng nhaø quaûn trò quaûn lyù khoaûn tieàn lôøi baèng caùch söû duïng quyeàn choïn thay vì traû löông baèng tieàn maët. Ví duï: neáu moät coâng ty nghó raèng noù khoâng theå duy trì ñöôïc tyû leä taêng tröôûng EPS cho ñeán moät chu kyø thoaùi traøo cuûa voøng ñôøi saûn phaåm, nhaø quaûn trò coù theå thöïc hieän moät chöông trình thöôûng quyeàn choïn môùi cho nhaân vieân. Ñieàu naøy seõ laøm giaûm vieäc chi tieàn maët ñeå traû löông. EPS do ñoù maø ñöôïc duy trì vaø nhôø ñoù giaù coå phieáu ñöôïc oån ñònh. * ESOs “raát xaáu” khi bò laïm duïng quaù möùc:

69

Chöông 1

Vieäc laïm duïng quyeàn choïn seõ daãn ñeán ba taùc ñoäng khoâng toát cho caû caùc coâng ty söû duïng noù laãn thò tröôøng chöùng khoaùn: - Taùc ñoäng thöù nhaát laø vaán ñeà veà ñaïo ñöùc cuûa caùc nhaø quaûn lyù coâng ty. Trong thôøi ñaïi “buøng noå” ngaøy nay, vieäc laïm duïng quyeàn choïn quaù möùc cuûa caùc coâng ty ñaõ khieán cho caùc nhaø ñaàu tö, caùc coå ñoâng (khoâng phaûi laø nhaân vieân trong coâng ty) gaëp nhieàu ruûi ro. Ñeå khuyeán khích nhaân vieân mình laøm vieäc toát hôn, hoäi ñoàng quaûn trò moät soá coâng ty ñaõ thöôûng moät khoái löôïng quyeàn choïn khoång loà cho nhaân vieân cuûa mình maø khoâng heà coù nhöõng bieän phaùp ngaên ngöøa söï giaûm giaù (hay coøn goïi laø loaõng giaù) cuûa chöùng khoaùn treân thò tröôøng. Trong nhieàu tröôøng hôïp, caùc coâng ty coøn cho pheùp nhaân vieân cuûa mình thöïc hieän quyeàn choïn vôùi nhöõng giôùi haïn raát loûng leûo, vieäc naøy ñaõ taïo ñieàu kieän cho nhöõng nhaø quaûn lyù naém giöõ quyeàn choïn lôïi duïng vò trí cuûa mình trong coâng ty ñeå kieám lôïi cho baûn thaân hôn laø cho coâng ty. Neáu ngöôøi ta noùi quyeàn choïn ñaõ xeáp quyeàn lôïi cuûa caùc nhaø quaûn lyù coâng ty cuøng moät phía vôùi quyeàn lôïi cuûa coå ñoâng thì taïi sao laïi coù nhöõng coå ñoâng maát haøng trieäu USD trong khi nhöõng nhaø quaûn lyù laïi ñuùt tuùi mình cuõng khoâng ít trieäu Myõ kim. - Taùc ñoäng thöù hai phaûi keå ñeán laø söï quaûn lyù yeáu keùm. Cuøng vôùi söï gia taêng thöôûng quyeàn choïn, vieäc ñònh giaù laïi quyeàn choïn cuõng thöôøng xuyeân ñöôïc thöïc hieän. Vieäc ñònh giaù laïi quyeàn choïn thöôøng xaûy ra khi giaù chöùng khoaùn treân thò tröôøng bò giaûm xuoáng thaáp hôn giaù thöïc hieän treân hôïp ñoàng quyeàn choïn khieán cho quyeàn choïn neáu thöïc hieän seõ bò loã. Caùc coâng ty tieán haønh ñònh giaù laïi quyeàn choïn vôùi muïc ñích giöõ laïi caùc nhaø quaûn lyù cho coâng ty mình. Tuy nhieân, coù neân vì giaù chöùng khoaùn treân thò tröôøng thaáp maø ñònh giaù laïi hay khoâng? Vieäc giaù chöùng khoaùn xuoáng thaáp cho thaáy caùc nhaø quaûn lyù coâng ty ñaõ hoaït ñoäng khoâng hieäu quaû. Neáu tieán haønh ñònh giaù laïi chöùng khoaùn chaúng khaùc naøo laø moät haønh ñoäng bao che vaø dung tuùng cho vieäc quaûn lyù yeáu keùm, seõ khieán coâng ty ñaõ trong tình traïng nguy hieåm laïi caøng nguy hieåm hôn. Hôn theá nöõa, vieäc ñònh giaù laïi laø khoâng coâng baèng ñoái vôùi caùc nhaø ñaàu tö khoâng phaûi laø nhaân vieân coâng ty naém giöõ quyeàn choïn treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Neáu coâng ty tieán haønh ñònh giaù laïi quyeàn choïn cho caùc nhaân vieân mình thì ai seõ ñònh giaù laïi nhöõng quyeàn choïn treân thò tröôøng cuûa caùc nhaø ñaàu tö? - Taùc ñoäng thöù ba cuûa vieäc laïm duïng ESOs laø söï loaõng giaù coå phieáu treân thò tröôøng. Söï loaõng giaù coå phieáu theå hieän döôùi moät trong nhöõng daïng sau:

70

Chöông 1

+ Giaûm EPS: EPS giaûm xaûy ra do soá löôïng coå phieáu treân thò tröôøng taêng quaù nhieàu. Vieäc naøy xuaát phaùt töø haønh ñoäng cuûa nhöõng ngöôøi nhaân vieân naém giöõ Employee option thöïc hieän quyeàn mua coå phieáu cuûa mình vôùi giaù thaáp vaø baùn ra thò tröôøng vôùi giaù cao. Moät soá coâng ty ñaõ coá gaéng ngaên ngöøa tình traïng naøy baèng caùch laäp ra moät keá hoaïch mua laïi (buyback program) coå phieáu cuûa chính coâng ty treân thò tröôøng nhaèm duy trì söï oån ñònh löôïng coå phieáu, töø ñoù haïn cheá taùc ñoäng cuûa ESOs ñeán vieäc giaûm EPS. + Giaûm lôïi nhuaän roøng do gia taêng chi phí trong laõi vay: Neáu moät coâng ty caàn möôïn moät khoaûn tieàn ñeå taøi trôï cho keá hoaïch mua laïi coå phieáu coâng ty, chi phí laõi vay seõ taêng, töø ñoù laøm giaûm lôïi nhuaän roøng vaø caû EPS. + Xao laõng vieäc quaûn lyù: Nhöõng nhaø quaûn lyù khi ñöôïc thöôûng cho quaù nhieàu ESOs seõ chæ chuù troïng vaøo vieäc laøm caùch naøo ñeå toái ña hoùa caùc khoaûn chi traû quyeàn choïn vaø vieäc taøi trôï cho caùc khoaûn mua laïi maø khoâng quan taâm nhieàu ñeán vieäc ñieàu haønh hoaït ñoäng kinh doanh cuûa coâng ty, töø ñoù daãn ñeán tình traïng hoaït ñoäng khoâng hieäu quaû cuûa coâng ty.