Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Quyền của phụ nữ khi ly hôn theo theo pháp luật Việt Nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ

HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA

PHẠM THỊ THƠM

QUYỀN CỦA PHỤ NỮ KHI LY HÔN THEO

PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SỸ

LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH

Hà Nội, năm 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ

HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA

PHẠM THỊ THƠM

QUYỀN CỦA PHỤ NỮ KHI LY HÔN THEO

PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH

Mã số: 8380102

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS.TS. LÊ THỊ HƢƠNG

Hà Nội, năm 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ “Quyền của phụ nữ khi ly hôn theo theo

pháp luật Việt Nam hiện nay” là công trình nghiên cứu do tôi viết dưới sự

hướng dẫn của PGS.TS. Lê Thị Hương. Các trích dẫn và kết quả nghiên cứu nêu

trong luận văn là trung thực và rõ ràng.

Hà Nội, ngày 26 tháng 10 năm 2018

Tác giả

Phạm Thị Thơm

LỜI CẢM ƠN

Học viên cảm ơn Ban giám hiệu Học viện Hành chính Quốc gia, khoa cơ

bản và toàn thể các thầy giáo cô giáo của Học viện đã tận tình giảng dạy hướng

dẫn nghiên cứu khoa học và tạo điều kiện giúp đỡ học viên hoàn thành chương

trình học tập tại trường.

Đặc biệt, học viên xin trân trọng cảm ơn Phó giáo sư, Tiến sĩ Lê Thị

Hương, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ học viên trong quá trình nghiên

cứu, xây dựng và hoàn thành Luận văn này.

Học viên xin trân trọng cảm ơn các đồng chí lãnh đạo Tòa Án Nhân Dân

thành phố Hà Nội, Tòa Án Nhân Dân Tối Cao đã tạo điều kiện và giúp đỡ cho

học viên trong quá trình thu thập thông tin và số liệu để thực hiện Luận văn này.

Dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình thực hiện, song chắc chắn rằng

luận văn sẽ không thể chánh khỏi một vài thiếu sót. Học viên mong được sự

tham gia, bổ sung đóng góp ý kiến của các cô giáo, thầy giáo và các đồng chí

đồng nghiệp để luận văn này được hoàn thiện hơn.

Xin trân trọng cảm ơn!

Hà Nội, ngày 26 tháng 10 năm 2018

Tác giả

Phạm Thị Thơm

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

1. BLDS: Bộ luật dân sự

2. BLLĐ: Bộ luật lao động

3. HN & GĐ: Hôn nhân và gia đình

4. QSDĐ: Quyền sử dụng đất

5. LĐN: Lao động nữ

6. TANDTC: Tòa án Nhân Dân tối cao

7. TTDS: Tố tụng dân sự

8. XHCN: Xã hội chủ nghĩa

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1

Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ QUYỀN CỦA

PHỤ NỮ KHI LY HÔN ........................................................................................ 8

1.1. Ly hôn ..................................................................................................................... 8

1.2. Quyền của phụ nữ khi ly hôn ............................................................................. 15

1.3. Các yếu tố ảnh hưởng và các điều kiện bảo đảm quyền của phụ nữ khi ly

hôn ................................................................................................................................. 26

Chương 2. THỰC TRẠNG QUYỀN CỦA PHỤ NỮ KHI LY HÔN ................ 35

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY .................................................. 35

2.1. Các quy định pháp luật hiện hành về quyền của phụ nữ khi ly hôn .................... 35

2.2. Thực trạng thực hiện quy định pháp luật hiện hành về quyền của phụ nữ khi

ly hôn ............................................................................................................................ 45

2.3. Nhận xét chung về quyền của phụ nữ khi ly hôn theo pháp luật Việt Nam hiện

nay ................................................................................................................................. 54

Chương 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUYỀN CỦA PHỤ

NỮ KHI LY HÔN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY .................................................. 70

3.1. Quan điểm hoàn thiện quyền của phụ nữ khi ly hôn ....................................... 70

3.2. Giải pháp hoàn thiện quyền của phụ nữ khi ly hôn ......................................... 73

KẾT LUẬN ....................................................................................................... 100

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 101

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Hôn nhân và gia đình (HN&GĐ) là hiện tượng xã hội luôn được các

nhà triết học, xã hội học, luật học nghiên cứu, là một hình thái đặc biệt của

quan hệ con người, nó không những phản ánh chế độ xã hội mà còn thể hiện

sự tiến bộ, văn minh của xã hội đó. Hôn nhân là cơ sở của gia đình, còn gia

đình là tế bào nhỏ nhất của xã hội trong đó kết hợp chặt chẽ, hài hòa lợi ích

của mỗi công dân, Nhà nước và xã hội.

Đời sống hôn nhân của vợ chồng vô cùng phong phú và đa dạng, ở đó

không những chỉ phát sinh quan hệ nhân thân mà còn tồn tại quan hệ tài sản

giữa vợ và chồng. Ly hôn là việc chấm dứt quan hệ vợ chồng theo bản án,

quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án. Ly hôn là mặt trái của kết hôn,

việc giải quyết ly hôn và hậu quả của nó luôn mang đến những hệ lụy nhất

định. Vấn đề được các bên quan tâm và thường xảy ra tranh chấp khi ly hôn

chính là giải quyết quyền lợi của vợ chồng.

Dưới sự tác động mạnh mẽ của kinh tế thị trường, tính chất mối quan hệ

giữa các thành viên trong gia đình cũng có nhiều thay đổi. Vì vậy, các quy định

điều chỉnh quyền lợi của vợ chồng luôn được các nhà làm luật quan tâm và xây

dựng để trở thành một trong những chế định quan trọng nhất của pháp luật hôn

nhân và gia đình. Trong xã hội hiện đại, để bảo đảm đời sống chung của gia

đình và lợi ích thiết thực của bản thân mỗi thành viên trong gia đình, vợ chồng

có nhu cầu tham gia vào các quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh. Khi tình

cảm vợ chồng rạn nứt, đổ vỡ, vợ chồng có quyền tự thỏa thuận việc chia tài sản

chung, quyền nhân thân và một số quyền khác của họ, nhưng khi họ không

thỏa thuận được thì việc vận dụng những quy định của pháp luật hôn nhân và

gia đình để giải quyết quyền của vợ chồng, đặc biệt là quyền của người phụ nữ

khi ly hôn là điều cần thiết để bảo đảm quyền và lợi ích cho các bên.

Xuất phát từ vị trí, vai trò quan trọng của gia đình mà Đảng và Nhà

nước ta luôn luôn dành sự quan tâm to lớn đối với vấn đề HN&GĐ. Ly hôn là

một hiện tượng xã hội phức tạp, vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi và

hạnh phúc của vợ chồng, đến lợi ích của gia đình và xã hội. Với tư cách là

một mặt của quan hệ hôn nhân, pháp luật hôn nhân và gia đình xây dựng một

phần gọi là chế định ly hôn, nhằm điều chỉnh quan hệ nhân thân, tài sản giữa

các đối tượng muốn ly hôn và con cái họ. Phụ nữ là các đối tượng đặc biệt cần

sự quan tâm và chăm sóc đặc biệt nên pháp luật hôn nhân và gia đình Việt

Nam đã ghi nhận quyền của phụ nữ như một nguyên tắc cơ bản mang tính

chất dẫn đường xuyên suốt toàn bộ luật. Chế định ly hôn cũng không nằm

ngoài nguyên tắc cơ bản này. Do những đặc thù của việc ly hôn nên việc đảm

bảo nguyên tắc bảo vệ quyền của người phụ nữ khi ly hôn là hoàn toàn cần

thiết và phù hợp với xu hướng thời đại.

Trong những năm gần đây, cùng với những thay đổi về kinh tế - xã hội,

quan hệ giữa con người với con người trong đó có quan hệ HN&GĐ cũng bị

tác động mạnh mẽ. Theo số liệu thống kê của Tòa án các cấp, trong cả nước

hàng năm số lượng các vụ án về HN&GĐ mà Tòa án đã thụ lý giải quyết trên

165.000 vụ việc (số liệu thống kê của TANDTC báo cáo cho thấy năm 2014

Tòa án cả nước thụ lý 165.032 vụ án, năm 2015 thụ lý 181.939 vụ), chủ yếu là

ly hôn và tranh chấp tài sản mà phần thiệt chủ yếu là phụ nữ và trẻ em. Tới

nay Việt Nam đã có những chính sách khá đầy đủ và một hệ thống pháp luật

tương đối hoàn thiện để bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em trong các vụ

án ly hôn. Điều này được thể hiện ở các quy định pháp luật HN&GĐ, các

công ước quốc tế về bảo vệ quyền của phụ nữ và trẻ em mà Việt Nam đã ký

kết hoặc gia nhập. Tuy nhiên, trên thực tế cho thấy, việc bảo vệ quyền lợi của

người vợ và con trong các vụ án ly hôn liên quan đến vấn đề tài sản còn nhiều

vướng mắc và bất cập. Vì vậy, việc nghiên cứu một số vấn đề lý luận và thực

tiễn áp dụng các quy định của pháp luật nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng

của phụ nữ, trong đó bao gồm bảo vệ quyền lợi chính đáng của phụ nữ khi ly

hôn là hết sức quan trọng, có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn.

Xuất phát từ lý do nêu trên, tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài: "Quyền của

phụ nữ khi ly hôn theo Pháp luật Việt Nam hiện nay " làm công trình

nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ của mình.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn

Đã có một số công trình khoa học nghiên cứu ở nhiều cấp độ khác

nhau đề cập trực tiếp hoặc có liên quan tới vấn đề quyền của phụ nữ khi ly

hôn như sau:

Nhóm luận văn, luận án: Ở nhóm này có thể liệt kê đến một số công

trình nghiên cứu khoa học tiêu biểu như:

- Chế độ tài sản của vợ, chồng theo Luật Hôn nhân và gia đình Việt

Nam năm 2000, Luận án Tiến sĩ luật học, của Nguyễn Văn Cừ, Trường Đại

học Luật Hà Nội, 2004 [6]. Luận văn đề cập chủ yêu đến chế độ tài sản của

vợ, chồng trong khối tài sản chung hợp nhất cả trong quá trình hôn nhân và

trường hợp chia tài sản vợ chồng khi ly hôn, từ đó đánh giá những thành tựu

và hạn chế trong quá trình áp dụng pháp luật về chế định tài sản chung của vợ

chồng theo luật hôn nhân gia đình năm 2000.

- "Bảo vệ quyền lợi phụ nữ theo Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam

năm 2000”, Luận văn Thạc sĩ luật học, của Bùi Thị Mừng, Trường Đại học

Luật Hà Nội [23]. Trong luận văn đề cập đến vấn đề bảo vệ những quyền lợi

hợp pháp của phụ nữ theo luật hôn nhân gia đình năm 2000, trong đó có nêu

lên những vấn đề lý luận và thực tiễn về những quyền nhân thân, quyền tài

sản, quyền làm mẹ.. của phụ nữ.

- Giải quyết tranh chấp tài sản của vợ chồng khi ly hôn theo Luật Hôn

nhân và gia đình Việt Nam năm 2000, Luận văn Thạc sĩ luật học của Phạm

Thị Ngọc Lan, Khoa Luật - Đại học Quốc gia, 2008 [11]. Luận văn đã đề cập

đến những vấn đề lý luận và thực tiễn về giải quyết tranh chấp tài sản giữa vợ

và chồng khi ly hôn theo pháp luật Việt Nam về hôn nhân gia đình năm 2000.

- Nguyên tắc bảo vệ quyền lợi của cha, mẹ và con trong Luật Hôn nhân

và gia đình Việt Nam năm 2000, Khóa luận tốt nghiệp của Lê Thu Lý, Trường

Đại học Luật Hà Nội, 2008 [19]. Khóa luận tốt nghiệp mới chỉ dừng lại ở mức

khái quát những vấn đề lý luận về các nguyên tắc bảo vệ quyền lợi của cha,

mẹ và con trong Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam năm 2000.

- Nguyên tắc bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em khi ly hôn theo

Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam năm 2000, Khóa luận tốt nghiệp, của

Nguyễn Thị Phương Thảo, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, 2007 [38].

Đã luận bàn về các nguyên tắc bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em khi ly

hôn.

- Bảo vệ quyền lợi của con khi cha mẹ ly hôn, Khóa luận tốt nghiệp, của

Hồ Thị Nga, Trường Đại học Luật Hà Nội, 2007 [25]. Khóa luận đề cập đến

quyền lợi của con – người bị động, yếu thế trong quan hệ ly hôn.

- Nguyên tắc bảo vệ quyền lợi chính đáng của vợ và các con khi vợ

chồng ly hôn theo luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam năm 2000, Luận văn

Thạc sĩ, Khoa Luật, Đại học Quốc Gia Hà Nội của Lê Thu Trang, 2012 [40].

- Giải quyết tranh chấp về chia tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn

(2014), Luận văn thạc sĩ, Khoa Luật, Đại học quốc gia Hà Nội của Đinh Thị

Minh Mẫn [21], cũng đã đề cập được một phần nội dung quyền tài sản của

người vợ khi ly hôn.

- Pháp luật về chia tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn từ thực tiễn

xét xử của Tòa án nhân dân tỉnh Bình Định Luận văn thạc sĩ, Khoa Luật, Học

viện khoa học xã hội; Nguyễn Thị Hạnh (2012) [9]. Tác giả Đinh Thị Hạnh đã

nêu ra được những vấn đề lý luận về pháp luật về chia tài sản chung của vợ

chồng khi ly hôn cũng như thực tiễn áp dụng pháp luật về chia tài sản chung

của vợ chồng tại tỉnh Bình Định.

- Chia tài sản chung của vợ chồng theo pháp luật Việt Nam, thực tiễn

áp dụng và hướng hoàn thiện, Luận văn thạc sĩ, Khoa Luật, Học viện khoa

học xã hội của Nguyễn Thanh Mai (2012) [20], đã nghiên cứu vấn đề chia tài

sản chung của vợ chồng.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật về quyền

của phụ nữ khi ly hôn ở Việt Nam trên cơ sở hệ thống hóa cơ sở lý luận cũng

như phân tích thực trạng pháp luật hiện hành.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Hệ thống hóa sơ sở lý luận về quyền của phụ nữ khi ly hôn thông qua

việc làm sáng tỏ khái niệm, đặc điểm, nội dung cũng như các yếu tố ảnh

hưởng và điều kiện bảo đảm.

- Đánh giá có hệ thống và khái quát về thực trạng pháp luật về quyền

của phụ nữ khi ly hôn ở Việt Nam. Nêu rõ ưu điểm, hạn chế và đưa ra được

nguyên nhân có nhữngưu điểm và hạn chế đó.

- Đề xuất các giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện quy định pháp luật về

quyền của phụ nữ khi ly hôn ở Việt Nam hiện nay.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn

4.1. Đối tượng nghiên cứu:

- Các quan điểm khoa học liên quan đến quyền của phụ nữ khi ly hôn.

- Các chủ trương, nghị quyết của Đảng; chính sách, pháp luật của Nhà

nước về quyền của phụ nữ khi ly hôn.

- Thực tiễn tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về quyền của phụ

nữ khi ly hôn ở Việt Nam hiện nay.

4.2. Phạm vi nghiên cứu:

- Về nội dung: Các quy định về bảo đảm quyền của phụ nữ trong quan

hệ nhân thân, trong quan hệ tài sản, trong việc thực hiện quyền của cha mẹ

đối với con khi ly hôn ở Việt Nam hiện nay.

- Về không gian: Trên lãnh thổ Việt Nam

- Về thời gian: Từ khi có Hiến pháp 2013 đến nay.

5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn

5.1. Phương pháp luận

Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy

vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lenin; Các

nguyên tắc nền tảng của luật nhân quyền quốc tế; Các quan điểm về quyền

bình đẳng giới, về quyền bình đẳng vợ chồng và quyền của phụ nữ khi ly hôn.

5.2. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp quy nạp: Dùng để phân tích luận giải các các khái niệm

đặc điểm và quá trình thực hiện quyền của phụ nữ khi ly hôn.

- Phương pháp lịch sử: được sử dụng khi nghiên cứu, tìm hiểu quyền

của người phụ nữ khi ly hôn theo pháp luật Việt Nam qua các thời kỳ.

- Phương pháp phân tích, tổng hợp: được sử dụng khi phân tích các

vấn đề liên quan đến quyền của người phụ nữ khi ly hôn và khái quát những

nội dung cơ bản của từng vấn đề được nghiên cứu trong luận văn.

- Phương pháp so sánh: được thực hiện nhằm tìm hiểu quy định của

pháp luật hiện hành với hệ thống pháp luật trước đây ở Việt Nam cũng như

pháp luật một số nước khác quy định về quyền của người phụ nữ khi ly hôn.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

- Luận văn là công trình nghiên cứu đầu tiên về quyền của phụ nữ khi

ly hôn theo pháp luật Việt Nam hiện nay.

- Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ góp phần cung cấp những tri thức

khoa học cơ bản mang tính lý luận được nhìn nhận dưới góc độ quyền con

người về quyền của phụ nữ khi ly hôn; giúp người đọc nhận thức đầy đủ và

toàn diện hơn quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về

quyền và đảm bảo quyền của phụ nữ khi ly hôn.

- Luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho công tác nghiên

cứu giảng dạy, học tập trong các trường Đại học chuyên ngành luật và không

chuyên ngành luật, hệ thống các trường chính trị của Đảng, cho những người

đang trực tiếp làm công tác giải quyết án HN&GĐ tại TAND nói chung.

7. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung

của luận văn gồm ba chương:

Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp lý về quyền của phụ nữ khi ly

hôn

Chương 2: Thực trạng quyền của phụ nữ khi ly hôn theo pháp luật Việt

Nam hiện nay

Chương 3: Quan điểm và giải pháp hoàn thiện quyền của phụ nữ khi ly

hôn theo ở Việt Nam hiện nay

Chƣơng 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ QUYỀN

CỦA PHỤ NỮ KHI LY HÔN

1.1. Ly hôn

1.1.1. Khái niệm

Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, hôn nhân nói chung, ly

hôn nói riêng là hiện tượng xã hội mang tính giai cấp. Pháp luật xã hội chủ

nghĩa (XHCN) thừa nhận quan hệ hôn nhân xây dựng trên cơ sở tình yêu chân

chính, tự do và tự nguyện của đôi nam nữ, điều này được thể hiện trong việc

kết hôn cũng như ly hôn. Có thể nói, quyền tự do ly hôn xuất phát từ bản chất

của chế độ xã hội. Ở chế độ XHCN là chế độ duy nhất xây dựng một nền dân

chủ thực sự mà trong đó quyền lợi của tất cả mọi người thuộc các tầng lớp

khác nhau đều được đảm bảo. Ly hôn chính là sự giải phóng cho vợ chồng khi

bản chất cuộc hôn nhân không tồn tại trên thực tế và Nhà nước cho phép họ ly

hôn. Điều này không những đem lại lợi ích cho cả vợ chồng mà còn bảo vệ

được lợi ích của Nhà nước và xã hội.

Chấm dứt hôn nhân bằng cách ly hôn là một biện pháp được thừa nhận

từ rất sớm trong luật Việt Nam. Tại Bộ Quốc triều hình luật Ðiều 308 có ghi:

Phàm chồng đã bỏ lửng vợ 5 tháng mà không đi lại (vợ được trình với quan

sở tại và xã quan làm chứng), thì mất vợ. Nếu vợ đã có con, thì cho hạn 1

năm. Vì việc quan phải đi xa, thì không theo luật này. Nếu đã bỏ vợ, mà lại

ngăn cản người khác lấy vợ mình, thì phải tội biếm. Thực ra, điều luật được

viết không tốt lắm, nhưng thực tiễn ly hôn vẫn được ghi nhận. Việc ly hôn

cũng được thừa nhận tại Bộ luật Giai Long Ðiều 108 (thuận tình ly hôn).

Trong thời kỳ thuộc địa, chế định ly hôn được xây dựng dựa theo

khuôn mẫu Pháp (Dân Luật giản yếu thiên thứ VI, BLDS (Bộ luật Dân sự)

Bắc Ðiều 116 đến 150; BLDS Trung Ðiều 115 đến 147). Sau Cách mạng

Tháng Tám 1945, ly hôn được thừa nhận như là một trong những biện pháp

giải phóng phụ nữ khỏi sự kìm hãm của chế độ hôn nhân và gia đình phong

kiến. Có một thời kỳ ngắn, người làm luật miền Nam cấm ly hôn vì lý do tôn

giáo (Luật gia đình năm 1959 Ðiều 55); nhưng quy định cấm này có tuổi thọ

không dài lắm. Nói chung, chế định ly hôn được liên tục hoàn thiện trong luật

Việt Nam hiện đại. Lúc đầu, chế định ly hôn được phát triển dựa trên tư tưởng

giải phóng phụ nữ nhưng dần dần, việc quan tâm hoàn thiện chế định này

được thôi thúc nhiều hơn bởi yêu cầu bảo đảm sự phát triển lành mạnh của

con trong môi trường gia đình không hạnh phúc và đổ vỡ do những mâu

thuẫn không thể điều hòa giữa cha và mẹ.

Cần lưu ý rằng trong luật cổ, việc chấm dứt quan hệ hôn nhân trong lúc

cả vợ và chồng đều còn sống có thể đạt được không chỉ bằng con đường ly

hôn mà còn bằng cách rẫy vợ. Biện pháp rẫy vợ cho phép người chồng, trong

những trường hợp được luật dự kiến, đuổi người vợ ra khỏi nhà và chấm dứt

quan hệ hôn nhân mà không cần tiến hành các thủ tục tư pháp. Trong thời kỳ

thuộc địa, việc rẫy vợ bị cấm ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ sau khi có các Bộ luật

dân sự Bắc (Ðiều 116) và Trung (Ðiều 115) [5] ; trong khi đó, do Bộ dân luật

giản yếu không có quy định rõ ràng, các Tòa án Nam Kỳ không có thái độ

nhất quán ở điểm này.

Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, ly hôn được xem như một trong

những biện pháp giải phóng phụ nữ khỏi sự kềm hãm của chế độ hôn nhân và

gia đình phong kiến. Văn bản đầu tiên có những quy tắc pháp lý mới về ly

hôn là Sắc lệnh số 159-SL ngày 17/11/1950, một văn bản rất ngắn gọn và

không có đầy đủ các quy tắc cần thiết, nhưng thể hiện được chủ trương của

người làm luật xoá bỏ hệ thống pháp lý về ly hôn dựa trên quan niệm bất bình

đẳng giữa nam và nữ (Sắc lệnh thừa nhận khả năng ly hôn do lỗi, do một bên

mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh hiểm nghèo, thậm chí do không hợp tính tình

(Điều 2), cũng như do có sự thuận tình giữa vợ và chồng về việc chấm dứt

cuộc sống chung (Điều 3). Nói chung, các trường hợp ly hôn trong Sắc lệnh

được dự kiến trên cơ sở tham khảo ). Đến năm 1959, người làm luật bắt đầu

xây dựng chế độ ly hôn mới dựa trên tư tưởng chủ đạo theo đó, việc ly hôn

được cho phép một khi “tình trạng trầm trọng, cuộc sống chung không thể kéo

dài, mục đích của hôn nhân không đạt được” (Luật hôn nhân và gia đình năm

1959 Điều 26). Trong chế độ ly hôn mới đó, các trường hợp ly hôn được phân

loại tùy theo yêu cầu ly hôn xuất phát từ ý chí của cả vợ và chồng hay của

một trong hai người, chứ không căn cứ vào tính chất, đặc điểm của các sự

kiện được coi là nguyên nhân của sự tan vỡ quan hệ vợ chồng, như trước.

Trong thời kỳ đất nước chia đôi, người làm luật miền Nam có lúc cấm

ly hôn vì lý do tôn giáo (Điều 55 Luật Gia đình năm 1959) nhưng quy định

cấm này có tuổi thọ không dài lắm. Từ năm 1964 cho đến khi hệ thống luật

của chế độ Sài Gòn bị huỷ bỏ, việc ly hôn ở miền Nam được chi phối bởi các

quy tắc được xây dựng từ sự pha trộn giữa luật thời kỳ thuộc địa và luật của

Pháp, nghĩa là vẫn đặc biệt chú trọng việc bảo vệ các quyền lợi của người

chồng.

Sau khi đất nước thống nhất, pháp luật về ly hôn được tiếp tục hoàn

thiện trên cơ sở quan niệm ly hôn được xây dựng trong Luật Hôn nhân và gia

đình năm 1959. Lúc đầu, chế định ly hôn được phát triển dựa trên tư tưởng

giải phóng phụ nữ; dần dần, việc quan tâm hoàn thiện chế định này được thôi

thúc nhiều hơn bởi yêu cầu bảo đảm sự phát triển lành mạnh của con trong

môi trường gia đình không hạnh phúc và đổ vỡ do những mâu thuẫn không

thể điều hoà giữa cha và mẹ. Yêu cầu đó được khẳng định rõ nét trong Luật

hôn nhân và gia đình năm 1986 và được củng cố trong Luật Hôn nhân và gia

đình năm 2000 và hiện tại là Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014. Nhìn nhận

một cách tổng quát, ly hôn trong luật Việt Nam hiện đại được ghi nhận như

một biện pháp bảo đảm tự do cá nhân (của vợ và của chồng) trong quan hệ gia

đình, đồng thời bảo đảm sự dung hoà giữa các lợi ích trở nên trái ngược do sự

quay lưng của vợ chồng đối với nhau, trong đó có cả (và nhất là) lợi ích của

con cái sinh ra từ cuộc hôn nhân giữa các đương sự.

Ly hôn là việc chấm dứt quan hệ hôn nhân ngay trong lúc cả vợ và

chồng đều còn sống. Ðây là biện pháp cuối cùng mà luật cho phép thực hiện

trong trường hợp cuộc sống vợ chồng lâm vào tình trạng khủng hoảng mà

không thể được khắc phục bằng bất kỳ biện pháp nào khác. Nguyên nhân của

sự khủng hoảng khá đa dạng: bất đồng ý kiến kéo dài, đối nghịch về quan

niệm sống, thần tượng sụp đổ, ngoại tình... Nhưng tất cả các trường hợp ly

hôn đều có chung một đặc điểm: vợ hoặc chồng hoặc cả hai không muốn tiếp

tục duy trì quan hệ hôn nhân và muốn được tự do.

Theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, nếu xét thấy tình trạng trầm

trọng, đời sống chung không thể kéo dài, mục đích của hôn nhân không đạt

được, thì Tòa án quyết định cho ly hôn. Ly hôn là việc chấm dứt hôn nhân, là

kết quả của hành vi có ý chí của vợ chồng hoặc một bên vợ hoặc một bên

chồng và có giá trị pháp lý khi được Tòa án có thẩm quyền công nhận. Đây

có thể coi là biện pháp cuối cùng để chấm dứt tình trạng hôn nhân không thể

cứu vãn được "Ly hôn là chấm dứt quan hệ hôn nhân do Tòa án công nhận

hoặc quyết định theo yêu cầu của vợ hoặc chồng hoặc cả hai vợ chồng" [35].

1.1.2. Các trường hợp ly hôn và căn cứ ly hôn

1.1.2.1. Các trường hợp ly hôn

Theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự Việt Nam thì có hai thủ tục

giải quyết ly hôn là: Thủ tục giải quyết việc dân sự (yêu cầu công nhận thuận

tình ly hôn) và thủ tục giải quyết vụ án dân sự (ly hôn đơn phương theo yêu

cầu của một bên vợ/chồng). Từ đó, có thể thấy có hai trường hợp ly hôn là ly

hôn thuận tình và ly hôn đơn phương:

- Ly hôn thuận tình: Là trường hợp giải quyết ly hôn theo yêu cầu của

cả hai vợ chồng; trong đó vợ, chồng thỏa thuận được với nhau về việc giải

quyết cả ba vấn đề: Quan hệ hôn nhân, quan hệ tài sản và quan hệ nuôi con.

- Ly hôn đơn phương: Là trường hợp giải quyết ly hôn theo yêu cầu của

một bên vợ hoặc chồng.

Vấn đề thời hiệu không áp dụng đối với quan hệ pháp luật HN&GĐ. Vì

vậy, trong mọi khoảng thời gian của thời kỳ hôn nhân (tính từ khi kết hôn cho

đến khi hôn nhân chấm dứt trước pháp luật), vợ, chồng hoặc cả hai vợ chồng

đều có quyền yêu cầu ly hôn (trừ trường hợp chồng không có quyền yêu cầu

ly hôn trong trường hợp vợ đang có thai, sinh con hoặc đang nuôi con dưới 12

tháng tuổi).

1.1.2.2. Căn cứ ly hôn

Căn cứ ly hôn là những tình tiết được quy định trong pháp luật, chỉ khi

có những tình tiết (điều kiện) đó thì Tòa án mới được xử cho ly hôn. Căn cứ

ly hôn là cơ sở pháp lý để Tòa án dựa vào đó giải quyết ly hôn.

hôn.

Theo Điều 55 và Điều 56 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 có hai

căn cứ để ly hôn:

- Căn cứ ly hôn khi thuận tình ly hôn

Thuận tình ly hôn là trường hợp cả vợ hoặc chồng cùng yêu cầu chấm

dứt hôn nhân được thể hiện bằng đơn thuận tình ly hôn của vợ chồng.

Theo Điều 55: “Trong trường hợp vợ chồng cùng yêu cầu ly hôn, nếu

xét thấy hai bên thật sự tự nguyện ly hôn và đã thỏa thuận về việc chia tài

sản, việc trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con trên cơ sở bảo đảm

quyền lợi chính đáng của vợ và con thì Tòa án công nhận thuận tình ly hôn;

nếu không thỏa thuận được hoặc có thỏa thuận nhưng không bảo đảm quyền

lợi chính đáng của vợ và con thì Tòa án giải quyết việc ly hôn”[35].

Như vậy, sự tự nguyện của hai vợ chồng khi yêu cầu chấm dứt hôn

nhân là một căn cứ quyết định việc chấm dứt hôn nhân. Bảo đảm “thật sự tự

nguyện ly hôn” là cả hai vợ chồng đều được tự do bày tỏ ý chí của mình,

không bị cưỡng ép, không bị lừa dối trong việc thuận tình ly hôn. Việc thể

hiện ý chí thật sự tự nguyện ly hôn của hai vợ chồng đều phải xuất phát từ

trách nhiệm đối với gia đình họ, phù hợp với yêu cầu của pháp luật và chuẩn

mực, đạo đức xã hội. Đồng thời, đòi hỏi hai vợ chồng còn phải có sự thoả

thuận về việc chia tài sản, việc trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục

con trên cơ sở đảm bảo quyền lợi chính đáng của vợ và con, nếu vợ chồng

không thoả thuận được hoặc tuy có thoả thuận nhưng không bảo đảm quyền

và lợi ích chính đáng của vợ và con thì Toà án quyết định giải quyết việc ly

hôn.

- Căn cứ ly hôn khi ly hôn theo yêu cầu của một bên

Ly hôn theo yêu cầu của một bên là trường hợp chỉ có một trong hai vợ

chồng, hoặc cha, mẹ, người thân thích của một trong hai bên yêu cầu được

chấm dứt quan hệ hôn nhân. Điều 56 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014

quy định về ly hôn theo yêu cầu của một bên như sau:

“1. Khi vợ hoặc chồng yêu cầu ly hôn mà hòa giải tại Tòa án không

thành thì Tòa án giải quyết cho ly hôn nếu có căn cứ về việc vợ, chồng có

hành vi bạo lực gia đình hoặc vi phạm nghiêm trọng quyền, nghĩa vụ của vợ,

chồng làm cho hôn nhân lâm vào tình trạng trầm trọng, đời sống chung

không thể kéo dài, mục đích của hôn nhân không đạt được.

2. Trong trường hợp vợ hoặc chồng của người bị Tòa án tuyên bố mất

tích yêu cầu ly hôn thì Tòa án giải quyết cho ly hôn.

3. Trong trường hợp có yêu cầu ly hôn theo quy định tại khoản 2 Điều

51 của Luật này thì Tòa án giải quyết cho ly hôn nếu có căn cứ về việc chồng,

vợ có hành vi bạo lực gia đình làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng,

sức khỏe, tinh thần của người kia”[35].

Theo đó, khi ly hôn theo yêu cầu của một bên thì Tòa án cần dựa vào

một trong ba căn cứ sau đây:

Thứ nhất, đối với trường hợp khi vợ hoặc chồng yêu cầu ly hôn mà hòa

giải tại Tòa án không thành thì Tòa án giải quyết cho ly hôn nếu có căn cứ về

việc vợ, chồng có hành vi bạo lực gia đình hoặc vi phạm nghiêm trọng quyền,

nghĩa vụ của vợ, chồng làm cho hôn nhân lâm vào tình trạng trầm trọng, đời

sống chung không thể kéo dài, mục đích của hôn nhân không đạt được.

Thứ hai, đối với trường hợp vợ hoặc chồng của người bị Tòa án tuyên

bố mất tích yêu cầu ly hôn thì Tòa án giải quyết cho ly hôn. Tuyên bố một

người mất tích là một sự kiện pháp lý nhằm xác định một người cụ thể “hoàn

toàn không rõ tung tích, cũng không rõ còn sống hay đã chết” (theo từ điển

tiếng Việt). Theo quy định tại Điều 78 Bộ luật Dân sự năm 2005: “Khi một

người biệt tích 2 năm liền trở lên, mặc dù đã áp dụng đầy đủ các biện pháp

thông báo, tìm kiếm theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự nhưng vẫn

không có tin tức xác thực về việc người đó còn sống hay đã chết thì theo yêu

cầu của người có quyền, lợi ích liên quan, Tòa án có thể tuyên bố người đó

mất tích….”[33]. Khoản 2 Điều 55 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014

cũng quy định về căn cứ cho ly hôn có đề cập tới trường hợp yêu cầu ly hôn

khi một trong hai người mất tích như sau: “Trong trường hợp vợ hoặc chồng

của người bị Tòa án tuyên bố mất tích yêu cầu ly hôn thì Tòa án giải quyết

cho ly hôn”[35].

Thứ ba, đối với trường hợp có yêu cầu ly hôn theo quy định tại khoản 2

Điều 51 của Luật HN&GĐ “Cha, mẹ, người thân thích khác có quyền yêu cầu

tòa án giải quyết ly hôn khi một bên vợ, chồng do bị bệnh tâm thần hoặc mắc

bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của mình, đồng

thời là nạn nhân của bạo lực gia đình do chồng, vợ của họ gây ra làm ảnh

hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe, tinh thần của họ”[35] thì Tòa

án giải quyết cho ly hôn. Như vậy, thay vì chỉ vợ, chồng hoặc cả hai người

mới có quyền yêu cầu tòa án giải quyết ly hôn như trước đây thì theo Luật

HN&GĐ năm 2014, cha, mẹ, người thân thích khác cũng có quyền yêu cầu

tòa án giải quyết ly hôn khi một bên vợ, chồng do bị bệnh tâm thần hoặc mắc

bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của mình, đồng

thời là nạn nhân của bạo lực gia đình do chồng, vợ của họ gây ra làm ảnh

hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe, tinh thần của họ.

1.2. Quyền của phụ nữ khi ly hôn

1.2.1. Khái niệm

Quyền con người là những giá trị cao cả cần được tôn trọng và bảo vệ

trong mọi xã hội và mọi giai đoạn lịch sử. Trong xu thế hội nhập quốc tế hiện

nay, việc bảo vệ quyền con người nói chung và quyền của phụ nữ nói riêng

không chỉ là nghĩa vụ của nhà nước đối với người dân mà còn là nghĩa vụ của

một quốc gia trước cộng đồng quốc tế. Luật Hôn nhân và Gia đình Việt Nam

năm 2014 vừa có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2015 có rất nhiều điểm

mới phù hợp với Hiến pháp năm 2013 nhằm bảo đảm thực hiện tốt hơn quyền

con người, bình đẳng giới, bảo vệ phụ nữ. Vì vậy, bài viết đề cập đến một số

vấn đề về bảo vệ quyền của phụ nữ khi ly hôn nhằm nâng cao nhận thức và

hiệu quả thực thi pháp luật bảo vệ quyền của phụ nữ, đặc biệt là khi họ rơi

vào hoàn cảnh hôn nhân tan vỡ.

Nếu kết hôn là hiện tượng bình thường nhằm xác lập quan hệ vợ chồng,

thì ly hôn là mặt trái của quan hệ hôn nhân, phản ánh tình trạng hôn nhân đã

thực sự tan vỡ. Vấn đề đặt ra là, cần nhận thức thế nào về sự cần thiết bảo vệ

quyền lợi chính đáng của phụ nữ khi ly hôn và việc bảo đảm thực thi quyền

đó trong thực tế. V.I Lênin đã từng khẳng định rằng nếu không đòi quyền

hoàn toàn tự do ly hôn cho phụ nữ và nếu thiếu quyền tự do ấy là một sự ức

hiếp lớn đối với phụ nữ. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ đánh giá

cao vị trí, vai trò của phụ nữ mà còn rất coi trọng sự nghiệp giải phóng phụ nữ

trong toàn bộ sự nghiệp cách mạng. Theo Người: “trình độ giải phóng phụ nữ

được coi là thước đo của trình độ phát triển xã hội”. Bởi, “Nói phụ nữ là nói

phân nửa xã hội. Nếu không giải phóng phụ nữ thì không giải phóng một nửa

loài người. Nếu không giải phóng phụ nữ là xây dựng chủ nghĩa xã hội một

nửa” [22].

Khi xem xét việc bảo vệ quyền của phụ nữ khi ly hôn thì không thể

tách rời việc nghiên cứu về quyền và bảo vệ quyền con người của phụ

nữ. Theo Mác: "Quyền con người là những đặc quyền chỉ có ở con người mới

có, với tư cách là con người, là thành viên xã hội loài người" [13]. Ở cấp độ

quốc tế, có một định nghĩa của Văn phòng cao ủy Liên hợp quốc thường

xuyên được trích dẫn bởi các nhà nghiên cứu: “Quyền con người là những

bảo đảm pháp lý toàn cầu có tác dụng bảo vệ các cá nhân và các nhóm chống

lại những hành động hoặc sự bỏ mặc mà làm tổn hại đến nhân phẩm, những

sự được phép và tự do cơ bản của con người” [13]. Ở Việt Nam cũng đã có

những định nghĩa về quyền con người do một số cơ quan nghiên cứu và

chuyên gia từng nêu ra. Những định nghĩa này không hoàn toàn giống nhau,

nhưng tựu chung quyền con người thường được hiểu “là những năng lực và

nhu cầu vốn có và chỉ có ở con người, với tư cách là thành viên cộng đồng

nhân loại, được thể chế hóa bằng pháp luật quốc gia và các thỏa thuận pháp

lý quốc tế" [13]. Và tại Hội nghị thế giới về Quyền con người lần thứ hai tổ

chức tại Viên (1993) đã khẳng định: “quyền con người của phụ nữ và trẻ em

gái là một bộ phận cấu thành, gắn liền và không thể tách rời của các quyền

con người phổ biến” [13]. Như vậy, cho dù quyền con người có là bẩm sinh,

vốn có hay phải do nhà nước quy định thì để thực hiện các quyền con người

phải cần có pháp luật. Pháp luật là phương thức không thể thiếu và là công cụ

hiệu quả nhất của nhà nước nhằm bảo vệ quyền con người. Theo đó, “bảo vệ

quyền con người nói chung, bảo vệ quyền phụ nữ bằng pháp luật nói riêng

trước hết phải được hiểu là sự ghi nhận các quyền con người bằng pháp luật

và phải bảo đảm cho quyền đó được thực hiện. Mặt khác, do phụ nữ là một

nhóm xã hội đặc biệt, bởi vậy, quyền phụ nữ phải được xem xét và ghi nhận

dựa trên cơ sở của những yếu tố đặc thù về giới, nghĩa là pháp luật phải ghi

nhận quyền phụ nữ dựa trên cơ sở của vấn đề bình đẳng giới” [16].

Bảo vệ quyền của phụ nữ được ràng buộc chặt chẽ bởi các công ước

quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên, như: Hiến chương

Liên Hợp Quốc (1945), Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền con người (1948,

UDHR), Công ước về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ

(1979, CEDAW),... Theo đó, việc bảo vệ quyền của phụ nữ trong lĩnh vực

hôn nhân và gia đình, kể cả khi ly hôn được nhấn mạnh và quy định rất cụ thể

tại Điều 16 Công ước về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ:

“1. Các quốc gia thành viên phải áp dụng tất cả các biện pháp thích

hợp để xoá bỏ sự phân biệt đối xử chống lại phụ nữ trong tất cả các vấn đề

liên quan đến hôn nhân và quan hệ gia đình, cụ thể phải bảo đảm những

quyền dưới đây, trên cơ sở bình đẳng nam nữ:

a) Quyền kết hôn như nhau;

b) Quyền như nhau trong việc tự do lựa chọn người để kết hôn và chỉ

kết hôn khi mình được tự do quyết định và hoàn toàn tự nguyện;

c) Quyền và trách nhiệm như nhau giữa vợ chồng trong thời gian hôn

nhân cũng như khi hôn nhân bị hủy bỏ;

d) Quyền và trách nhiệm như nhau trong vai trò làm cha mẹ, bất kể

tình trạng hôn nhân như thế nào, về các vấn đề liên quan đến con cái họ.

Trong tất cả các trường hợp, lợi ích của con cái phải được coi là điều quan

trọng nhất;..“[16]

Dưới góc độ quyền phụ nữ cũng chính là quyền con người, Nhà nước

cần phải thừa nhận, tôn trọng và cam kết bảo đảm, bảo vệ quyền đó đúng như

những điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Vì thế, hoạt động bảo vệ

quyền con người của phụ nữ phụ thuộc vào năng lực của các hệ thống cơ

quan nhà nước mà trước hết là hệ thống Tòa án. Điều 102 Hiến pháp năm

2013 quy định: “Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa

XHCN Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp…có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo

vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của

Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân” [34].

Ở Việt Nam, quyền của phụ nữ thực sự được đề cập đến từ khi nhân

dân ta giành được độc lập từ tay thực dân phong kiến. Sau khi giành được

chính quyền và "Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa được thành lập đã đánh

dấu một bước chuyển biến cơ bản trong đời sống của người phụ nữ. Từ nay

chị em thực sự trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh mình

cùng nam giới chung lo bảo vệ và xây dựng Tổ quốc" [26]. Theo đó, những

văn bản pháp luật đầu tiên về quyền công dân, trong đó có quyền của phụ nữ

được ban hành. Tuy nhiên, trong từng điều kiện, hoàn cảnh của đất nước, nên

ở mỗi thời kỳ, các quyền công dân nói chung và quyền của phụ nữ nói riêng

được thể hiện và phát triển vừa có tính kế thừa vừa có sự đổi mới. Hiện nay,

những quyền cơ bản của phụ nữ được ghi nhận trong Hiến pháp và cụ thể hóa

trong các văn bản pháp luật.

Quyền của phụ nữ khi ly hôn là tập hợp các quyền của con người mà

người phụ nữ được hưởng, được tôn trọng, được bảo vệ và bảo đảm thực hiện

bằng hệ thống các quy định của pháp luật khi ly hôn. Bao gồm:quyền yêu cầu

ly hôn, quyền nhân thân,quyền giải quyết tài sản khi ly hôn, quyền lưu cư khi

ly hôn, quyền được cấp dưỡng, quyền đảm bảo thiên chức làm mẹ.

1.2.2. Đặc điểm quyền của phụ nữ khi ly hôn

Quyền phụ nữ khi ly hôn có những đặc trưng rõ ràng để nhận biết và

phân biệt với các quyền khác. Các nhà làm luật, các nhà hoạch định chính

sách đều thống nhất với nhau về một số đặc điểm cơ bản, cụ thể là:

Tính phổ biến: Quyền phụ nữ khi ly hôn bảo đảm cho phụ nữ khi ly

hôn các quyền bình đẳng và giá trị mà họ được thụ hưởng ở bất cứ đâu và bất

kỳ lúc nào từ khi ly hôn.

Tính không thể chuyển nhượng: Quyền phụ nữ khi ly hôn là những

quyền không thể mang ra mua bán, chuyển nhượng, trao đổi, tức là không thể

được ban phát, rút lại hay bị tước đoạt. Quyền phụ nữ khi ly hôn là sở hữu

vốn có của mỗi phụ nữ bất kể địa vị của họ, đóng góp cua họ như thế nào

trong thời kỳ hôn nhân.

Tính không thể chia cắt: Tính tương tác và phụ thuộc lẫn nhau. Các

quyền của phụ nữ khi ly hôn có quan hệ tương tác, phụ thuộc lẫn nhau tạo

thành một chỉnh thể không thể tách rời. Với đặc trưng này, quyền của phụ nữ

khi ly hôn mới có thể bảo đảm cho mỗi người phụ nữ tự do, bình đẳng và có

một điều kiện sống tốt đẹp với chân giá trị của mình, nhưng điều cần nhấn

mạnh là quyền phụ nữ khi ly hôn có tính phổ biến đối với phụ nữ.

1.2.3. Vai trò của quyền của phụ nữ khi ly hôn

Quyền của phụ nữ khi ly hôn có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc

bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự cũng như trong việc nâng cao

trách nhiệm bảo đảm sự bình đẳng của các cơ quan tiến hành tố tụng. Vai trò

của quyền của phụ nữ khi ly hôn được thể hiện trên những phương diện cơ bản

sau đây:

Thứ nhất, việc ghi nhận và bảo đảm thực hiện quyền của phụ nữ khi ly

hôn là cơ sở pháp lý bảo đảm cho các chủ thể tham gia tố tụng có những cơ

hội, điều kiện ngang nhau khi tham gia tố tụng. Bảo đảm thực hiện quyền của

phụ nữ khi ly hôn giúp đương sự có thể bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp

của mình tốt hơn trước Toà án khi quyền lợi bị xâm phạm hoặc có tranh chấp.

Việc ghi nhận quyền này nhằm đảm bảo để vợ chồng khi tham gia các vụ việc

HN&GĐ đều được pháp luật xác định có các quyền và nghĩa vụ tố tụng giống

nhau; những quyền và nghĩa vụ này được thực hiện giống nhau trong những

điều kiện giống nhau, không có sự phân biệt đối xử về dân tộc, thành phần xã

hội hoặc giới tính...

Thứ hai, việc ghi nhận và bảo đảm quyền của phụ nữ khi ly hôn là căn

cứ để Toà án có thể giải quyết các vụ việc HN&GĐ một cách công bằng,

nhanh chóng, hiệu quả và đúng đắn. Sự ghi nhận và bảo đảm đó sẽ giúp hạn

chế và phòng ngừa những hành vi vi phạm của cơ quan, tổ chức và cá nhân

trong quá trình tố tụng, bảo đảm sự công bằng cho các chủ thể tham gia.

Chính vì vậy, quyền của phụ nữ khi ly hôn là một trong những yêu cầu để

bảo đảm rằng việc giải quyết các vụ việc HN&GĐ được minh bạch và hiệu

quả.

Thứ ba, quyền của phụ nữ khi ly hôn góp phần ngăn chặn và xử lý kịp

thời những hành vi vi phạm của các chủ thể tham gia tố tụng trong khi họ

thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình. Áp dụng hiệu quả quyền của phụ nữ

khi ly hôn là cơ sở pháp lý quan trọng để xử lý những hành vi vi phạm, hành

vi cản trở hoặc can thiệp trái pháp luật vào quá trình tố tụng của các chủ thể

tham gia tố tụng. Thực hiện tốt vấn đề này sẽ góp phần bảo đảm cho mỗi chủ

thể, khi tham gia tố tụng, có thể thực hiện đầy đủ các quyền và nghĩa vụ

nhằm bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của họ trước Toà án.

Ngoài ra, việc quy định và thực hiện quyền của phụ nữ khi ly hôn còn

có ý nghĩa hết sức to lớn trong việc nâng cao hiệu quả giải quyết các tranh

chấp về HN&GĐ, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân; góp phần

vào công cuộc cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt

Nam XHCN.

1.2.4. Ý nghĩa của quyền của phụ nữ khi ly hôn

- Ý nghĩa về mặt pháp lý:

Quyền của phụ nữ khi ly hôn là cơ sở để cơ quan nhà nước có thẩm

quyền giải quyết các vấn đề liên quan đến quan hệ vợ chồng như: giải quyết

tranh chấp tài sản, giải quyết tranh chấp về nhân thân, con cái… Một trong

những nguyên tắc hoạt động của Tòa án nhân dân là độc lập xét xử và chỉ

tuân theo pháp luật, nên khi giải quyết các án kiện về HN&GĐ thì Tòa án

phải xét xử trên quy định của Luật HNN&GĐ năm 2014 dựa trên những

nguyên tắc vợ chồng bình đẳng đã quy định ra nguyên tắc bình đẳng vợ trong

trong giải quyết vụ việc HN&GĐ. Hơn nữa đây còn là cơ sở để các cơ quan

Nhà nước có thẩm quyền ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể giúp cho

việc giải quyết tranh chấp về HN&GĐ được khách quan, thống nhất, đúng

pháp luật, đảm bảo quyền lợi cho các bên, đặc biệt là phụ nữ.

Quyền của phụ nữ khi ly hôn là cơ sở pháp lý thực hiện quyền và nghĩa

vụ của vợ chồng trong quá trình giải quyết các vụ việc HN&GĐ cũng như hậu

ly hôn. Họ được hưởng những quyền ngang nhau, thực hiện nghĩa vụ như

nhau. Đó là các quyền mà họ được Nhà nước trao cho và đảm bảo thực hiện.

Quyền của phụ nữ khi ly hôn là cơ sở để ban hành các văn bản pháp

luật liên quan đến quyền lợi người phụ nữa nhằm đảm bao tính khả thi các

quyền của phụ nữa được thực hiện trên thực tế đời sống, làm ổn định quan hệ

xã hội, tiến tới mục tiêu bình đẳng giới trên toàn thế giới.

- Ý nghĩa về xã hội:

Từ thực tế cuộc sống cho thấy, do bị ảnh hưởng bởi tư tưởng lạc hậu,

phong kiến nên vẫn tồn tại trong xã hội sự bất bình đẳng giữa nam và nữ, giữa

vợ và chồng. Sự bất bình đẳng ấy đã đẩy người phụ nữa vào tình trạng lệ

thuộc, không có sự đảm bảo về quyền lợi chính đáng của mình. Quyền của

phụ nữ khi ly hôn được khẳng định và thế hiện là một nhu cầu cấp thiết, góp

phần bảo vệ quyền lợi của phụ nữ, đẩy lùi tư tưởng lạc hậu phong kiến, xây

dựng chế độ xã hội chủ nghĩa thực sự dân chủ và bình đẳng ở nước ta.

Đặc biệt trong điều kiện kinh tế, xã hội đang phát triển theo hướng thị

trường hóa hiện nay, sự đa dạng hóa các mối quan hệ đã ảnh hưởng không

nhỏ tới vấn đề HN&GĐ của vợ chồng. Quyền của phụ nữ khi ly hôn là một

trong những cơ sở góp phần triển khai chương trình bình đẳng về giới, tránh

bạo lực trong gia đình như: Hội Liên Hiệp Phụ Nữ Viên Nam đã phát động

phong trào “Vì sự nghiệp giải phóng phụ nữ”; “Vì sự tiến bộ của phụ nữ”.

Tất cả những ỹ nghĩa xã hội trên đều hướng tới sự bình đẳng vợ chồng, sự

bình đẳng trong xã hội - cái mà xã hội ta đang vươn tới.

1.2.5. Điều chỉnh pháp luật về quyền của phụ nữ khi ly hôn

1.2.5.1. Quyền nhân thân

Quyền nhân thân (personality rights) là thuật ngữ pháp lý để chỉ những

quyền gắn liền với bản thân mỗi con người, gắn liền với đời sống riêng tư của

mỗi cá nhân. Từ xưa đến nay, nói đến quyền nhân thân người ta thường liên

tưởng đến ngay những quyền có liên quan mật thiết đến danh dự, nhân phẩm,

uy tín của cá nhân. Một xã hội càng tiến bộ bao nhiêu, nền tự do dân chủ càng

được mở rộng bao nhiêu thì con người càng được tôn trọng bấy nhiêu. Do đó,

các quyền nhân thân cũng được pháp luật quy định đầy đủ, rõ ràng hơn.

Quyền nhân thân là quyền dân sự gắn liền với mỗi cá nhân, không thể

chuyển giao cho người khác, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.

Quyền nhân thân là một quyền dân sự và là quyền dân sự đặc biệt. Mọi cá

nhân đều có sự bình đẳng về quyền nhân thân, có tính chất phi tài sản, luôn

gắn liền với cá nhân, không thể chuyển giao cho chủ thể khác, quyền nhân

thân là một quyền dân sự do luật định.

1.2.5.2. Quyền tài sản

Tài sản của vợ chồng gồm tài sản chung của vợ chồng và tài sản riêng

của vợ chồng. Trong giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài, tác giả chỉ đề

cập vấn đề tài sản chung của vợ chồng.

Theo Điều 33 Luật HN&GĐ năm 2014: “1. Tài sản chung của vợ

chồng gồm tài sản do vợ, chồng tạo ra, thu nhập do lao động, hoạt động sản

xuất, kinh doanh, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng và thu nhập hợp

pháp khác trong thời kỳ hôn nhân, trừ trường hợp được quy định tại khoản 1

Điều 40 của Luật này; tài sản mà vợ chồng được thừa kế chung hoặc được

tặng cho chung và tài sản khác mà vợ chồng thỏa thuận là tài sản chung”

[35].

Thông thường chúng ta không thể xác định được phần tài sản nào là

của vợ, phần tài sản nào là của chồng trong khối tài sản chung hợp nhất, chỉ

khi nào có sự phân chia tài sản chung của vợ chồng thì mới xác định được

phần tài sản của từng người trong khối tài sản chung đó. Mặc dù sự đóng góp

vào khối tài sản chung của vợ chồng có thể không có bằng chứng, nhưng đối

với sở hữu chung hợp nhất vợ chồng có quyền ngang nhau trong việc chiếm

hữu, sử dụng, định đoạt khối tài sản chung này, khi thực hiện những giao dịch

liên quan đến tài sản chung có giá trị lớn hoặc là nguồn sống duy nhất của gia

đình, việc dùng tài sản chung để đầu tư kinh doanh phải có sự thỏa thuận của

hai vợ chồng.

Khi đời sống hôn nhân chấm dứt, vấn đề tài sản luôn được các cặp vợ

chồng quan tâm hàng đầu. Cụ thể như việc xác định nguồn gốc hình thành tài

sản, việc phân định đâu là tài sản chung, đâu là tài sản riêng để thỏa thuận

hoặc yêu cầu Tòa án phân chia.

Như vậy, chia tài sản vợ chồng thì tùy từng trường hợp cụ thể Tòa án

giải quyết khác nhau cho phù hợp với hoàn cảnh thực tế đảm bảo quyền lợi

của các bên, đặc biệt là quyền về tài sản của người vợ khi ly hôn. Mỗi một

trường hợp chia tài sản đều mang một ý nghĩa, chia tài sản khi vợ chồng ly

hôn nhằm tạo điều kiện cho các bên tạo lập cuộc sống mới sau khi ly hôn,

đảm bảo công bằng giữa vợ và chồng trong việc tạo lập, duy trì và phát triển

tài sản.

1.2.5.3. Quyền đảm bảo thiên chức làm mẹ

Hiện nay,

cho phụ nữ “Quyền được bảo

vệ chức năng sinh đẻ” (Điểm f khoản 1 Điều 11). Những quy định mang tính

quốc tế đó đã đề ra cho pháp luật các quốc gia một đòi hỏi về sự bảo hộ đặc

biệt đối với thiên chức làm mẹ của phụ nữ. Trong các văn bản pháp luật của

Việt Nam hay ngay trong BLLĐ thì khái niệm này cũng không được nhắc tới.

Mặc dù xét về hình thức diễn đạt có thể không giống nhau nhưng nội hàm của

khái niệm được nhìn nhận khá thống nhất. Cụ thể: Quyền làm mẹ của phụ nữ

được hiểu là quyền sinh con, chăm sóc con cái và quyền được nhận nuôi con

nuôi không phụ thuộc vào tình trạng hôn nhân của họ [5, tr.48]. Như vậy,

quyền làm mẹ là thuật ngữ dùng để chỉ quyền của người phụ nữ có khả năng

được thực hiện, thừa nhận việc có con. Quyền làm mẹ bao gồm hai nhóm nội

dung đó là quyền sinh con, chăm sóc con và quyền của phụ nữ trong việc cho

và nhận con nuôi.

Quyền theo nghĩa rộng bao gồm tổng thể chính sách, pháp luật cùng

các điều kiện khác như kinh tế, chính trị, văn hóa và cơ chế bảo đảm thực thi

quyền trên thực tế. Còn theo nghĩa hẹp, quyền làm mẹ chỉ bao gồm thể chế

(chính sách, pháp luật) và thiết chế tương ứng để bảo đảm thực thi quyền trên

thực tế. Như vậy, với sự phân tích khái niệm quyền làm mẹ ở trên, có thể hiểu

một cách đầy đủ và khái quát nhất khái niệm bảo đảm quyền làm mẹ của

LĐN, đó là tổng thể các chính sách, pháp luật cùng các điều kiện kinh tế,

chính trị, văn hóa liên quan đến khả năng của người phụ nữ trong việc thực

hiện hoặc thừa nhận việc có con đẻ hoặc con nuôi mà không phụ thuộc vào

tình trạng hôn nhân cùng các cơ chế bảo đảm thực thi trên thực tế. Với đối

tượng phụ nữ là LĐN thì nội dung bảo đảm quyền làm mẹ bao gồm quyền

được làm việc, bảo đảm sức khỏe sinh sản, bảo đảm quyền được mang thai và

sinh con, bảo đảm khả năng chăm sóc và nuôi dạy con của LĐN trong quá

trình làm việc… Nội dung này được điều chỉnh và bảo vệ chủ yếu bởi các quy

định của pháp luật lao động và pháp luật bảo hiểm xã hội. Theo đó, pháp luật

bảo hiểm xã hội bảo đảm quyền làm mẹ củ ế an sinh xã hội,

1.2.5.4.Quyền cấp dưỡng

Căn cứ quy định tại Điều 115 Luật hôn nhân và gia đình 2014: “Khi ly

hôn nếu bên khó khăn, túng thiếu có yêu cầu cấp dưỡng mà có lý do chính

đáng thì bên kia có nghĩa vụ cấp dưỡng theo khả năng của mình” [35].

Khi ly hôn nếu bên khó khăn, túng thiếu có yêu cầu cấp dưỡng mà có lý

do chính đáng thì bên kia có nghĩa vụ cấp dưỡng theo khả năng của mình. Có

sự túng thiếu của một bên và sự tồn tại khả năng hỗ trợ của bên kia. Nếu cả

hai người đều túng thiếu, thì mỗi người phải tự xoay sở, không ai có trách

nhiệm cấp dưỡng cho ai.

Ðể nghĩa vụ cấp dưỡng giữa vợ chồng sau khi ly hôn được xác lập, cần

có một bên sống trong cảnh túng thiếu và bên kia có đủ điều kiện để hỗ trợ.

Sự túng thiếu của một bên, trong suy nghĩ của người làm luật, có nguồn gốc

từ tình trạng không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.

Thế nào là không có khả năng lao động tùy thuộc vào sự đánh giá của thẩm

phán. Người thất nghiệp chưa chắc là không có khả năng lao động; người

khuyết tạt cũng có thể có khả năng lao động. Bên vợ- chồng rơi vào hoàn

cảnh khó khăn, túng thiếu phải chứng minh sự khó khăn, túng thiếu của mình.

Nói chung, được coi là có lý do chính đáng khi lâm vào tình trạng khó khăn

túng thiếu là do những điều kiện ngoại cảnh mang lại, ví dụ như ốm đau, bệnh

tật hay gặp tai ương bất ngờ

1.2.5.5. Quyền lưu cư

Căn cứ Điều 63 Luật hôn nhân và gia đình 2014: “Nhà ở thuộc sở hữu

riêng của vợ, chồng đã đưa vào sử dụng chung thì khi ly hôn vẫn thuộc sở

hữu riêng của người đó; trường hợp vợ hoặc chồng có khó khăn về chỗ ở thì

được quyền lưu cư trong thời hạn 06 tháng kể từ ngày quan hệ hôn nhân chấm

dứt, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác”.

1.3. Các yếu tố ảnh hƣởng và các điều kiện bảo đảm quyền của phụ

nữ khi ly hôn

1.3.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến quyền của phụ nữ khi ly hôn

1.3.1.1. Phong tuc, tập quán

Dưới chế độ phong kiến người phụ nữ phải nhất nhất theo thuyết “tam

tòng tứ đức” và đề cao tột đỉnh giá trị của người con trai, hạ thấp đến mức phủ

nhận hoàn toàn giá trị của người con gái “nhất nam viết hữu, thập nữ nhất vô”

(Một con trai cũng được coi là có, còn mười con gái cũng bị coi là không).

Chủ yếu lấy quan điểm Nho giáo làm nền tảng tư tưởng, Nhà nước phong

kiến Việt Nam với những lễ giáo phong kiến như xiềng xích trói buộc người

phụ nữ, Nhà nước phong kiến đã phân ra hai hạng người là quân tử và tiểu

nhân, trong đó phụ nữ bị coi khinh như tiểu nhân. Nguồn gốc của quan điểm

“nam tôn nữ ti” này xuất phát từ quan điểm của Khổng Tử. Khổng Tử cho

rằng “Duy nữ tử dữ tiểu nhân nam dưỡng dã. Cận chi tắc bất tôn, viễn chi tắc

oán” (nghĩa là chỉ có đàn bà và tiểu nhân là khó nuôi dạy. Gần thì sinh nhờn

mà xa thì oán). Những phong tục, tập quán của con người trong xã hội tự đặt

ra được hình thành trong quá trình lịch sử và ổn định thành nền nếp, phục vụ

cộng đồng và được cộng đồng thừa nhận và tự giác thực hiện, được lưu truyền

từ thế hệ này sang thế hệ khác, tạo nên tính tương đối thống nhất của cộng

đồng.

Thông thường phong tục tập quán về HN&GĐ được áp dụng ở những

vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn, vùng

đồng bào dân tộc thiểu số, ở đó, Luật HN&GĐ năm 2014 chưa thể thực hiện

được một cách đầy đủ, nên cần phải sử dụng phong tục tập quán chính vì vậy

chế định áp dụng phong tục tập quán vẫn được ghi nhận ở các Luật HN&GĐ.

1.3.1.2. Hoàn cảnh của gia đình và của vợ, chồng

Hoàn cảnh của gia đình và của vợ, chồng là yếu tố quan trọng ảnh

hưởng đến việc giải quyết tranh chấp tài sản chung của vợ, chồng khi ly hôn.

Người vợ hoặc chồng có những khó khăn nhất định trong cuộc sống như: chi

trả nhiều cho bệnh tật, nuôi mẹ già… sẽ được xem xét như một tình tiết ưu

tiên khi phân chia tài sản chung của vợ, chồng khi ly hôn. Đây là điểm thể

hiện tính nhân đạo của luật pháp cũng như tình nghĩa giữa những người từng

là vợ chồng của nhau. Cụ thể, bên gặp khó khăn hơn sau khi ly hôn được chia

phần tài sản nhiều hơn so với bên kia hoặc được ưu tiên nhận lại tài sản để

đảm bảo duy trì, ổn định cuộc sống của họ nhưng phải phù hợp với hoàn cảnh

thực tế của gia đình và của vợ, chồng. Bên cạnh đó, hoàn cảnh gia đình của

vợ chồng trước khi ly hôn cũng quyết định đến khối lượng tài sản chung khi

tranh chấp. Thông thường, các trường hợp hoàn cảnh gia đình trước ly hôn

khó khăn, tài sản chung không lớn sẽ khiến cho việc giải quyết tranh chấp

được diễn ra đơn giản. Ngược lại, những gia đình có khối lượng tài sản chung

lớn, tính chất phức tạp trong việc phân định cao và thái độ của vợ và chồng

khi tranh chấp cũng mang tính quyết liệt hơn dẫn đến việc giải quyết tranh

chấp rất khó khăn.

1.3.1.3. Lỗi của mỗi bên trong vi phạm quyền, nghĩa vụ của vợ chồng

Vợ và chồng là quan hệ vừa mang tính pháp lý vừa mang tính xã hội.

Mỗi bên tham gia quan hệ này đều có những quyền và nghĩa vụ nhất định.

Trường hợp các bên không tuân thủ các nghĩa vụ của mình nghĩa là vi phạm

nguyên tắc làm vợ hoặc chồng đã được pháp luật và xã hội thừa nhận. Đặc

biệt, hậu quả ly hôn bắt nguồn từ lỗi của chồng hoặc vợ sẽ là yếu tố ảnh

hưởng đến việc giải quyết tranh chấp tài sản khi ly hôn theo hướng bất lợi cho

người có lỗi.

Luật HN & GĐ năm 2014 cũng đã ghi nhận một nguyên tắc rất quan

trọng trong việc phân chia tài sản của vợ chồng khi ly hôn là tính đến việc xét

lỗi của mỗi bên trong vi phạm quyền, nghĩa vụ vợ chồng. Điều 51 Luật HN

&GĐ năm 2014 cho phép cả vợ, chồng đều có quyền yêu cầu giải quyết ly

hôn.

Theo đó mỗi bên đều có quyền đơn phương nộp đơn ra tòa án để yêu

câu giải quyết ly hôn. Đối với trường hợp ly hôn theo yêu cầu của một bên,

Điều 56 Luật HN & GĐ năm 2014 quy định để được tòa án thụ lý đơn ly hôn

đơn phương thì cần phải có căn cứ ly hôn, bao gồm: Vợ, chồng có hành vi

bạo lực gia đình hoặc vi phạm nghiêm trọng quyền, nghĩa vụ của vợ, chồng

làm cho hôn nhân lâm vào tình trạng trầm trọng, đời sống chung không thể

kéo dài, mục đích của hôn nhân không đạt được.

Tình trạng hôn nhân trầm trọng ở đây được hiểu là: Vợ chồng không

chung thủy với nhau như có quan hệ ngoại tình, đã được người vợ hoặc người

chồng hoặc bà con thân thích của họ hoặc cơ quan, tổ chức, nhắc nhở, khuyên

bảo nhưng vẫn tiếp tục có quan hệ ngoại tình. Trường hợp nếu chồng hoặc vợ

có hành vi ngoại tình, đã bị phát hiện hay bà con thân thích hoặc cơ quan, tổ

chức nhắc nhở, khuyên bảo, khuyên giải nhưng vẫn tiếp tục có quan hệ ngoại

tình thì được xem là tình trạng hôn nhân trầm trọng, theo Điều 56 Luật HN &

GĐ năm 2014, tòa án có căn cứ để xét đơn đơn phương ly hôn, trừ trường hợp

tại khoản 3 Điều 51 Luật HN & GĐ năm 2014 “Chồng không có quyền yêu

cầu ly hôn trong trường hợp vợ đang có thai, sinh con hoặc đang nuôi con

dưới 12 tháng tuổi”[35].

Theo quy định của Thông tư liên tịch 01/2016/TTLT –TANDTCVKS

NDTC- BTP ngày 06/01/2016 thì “Lỗi của mỗi bên trong vi phạm quyền,

nghĩa vụ vợ chồng” ở đây được hiểu là lỗi của vợ hoặc chồng vi phạm quyền,

nghĩa vụ về nhân thân, tài sản của vợ chồng dẫn đến ly hôn. Ví dụ, trường

hợp người chồng ngoại tình hoặc phá tán tài sản thì khi giải quyết ly hôn Tòa

án phải xem xét yếu tố lỗi của người chồng khi chia tài sản chung của vợ

chồng để đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của vợ và con chưa thành niên.

Như vậy, việc ly hôn do lỗi ngoại tình của vợ hoặc chồng thì vợ hoặc chồng

sẽ có những bất lợi trong tranh chấp tài sản khi ly hôn.

1.3.2. Các điều kiện đảm bảo quyền của phụ nữ khi ly hôn

1.3.2.1. Sự phát triển kinh tế - xã hội

Các Mác cho rằng, quyền con người phụ thuộc vào trình độ phát triển

kinh tế và phát triển văn hóa, do chế độ kinh tế quy định. Là một phạm trù

pháp lý thuộc kiến trúc thượng tầng xã hội, việc bảo đảm quyền của phụ nữ

khi ly hôn có mối liên hệ chặt chẽ với kinh tế. Trong mối liên hệ giữa kinh tế

và pháp luật thì kinh tế giữ vai trò quyết định đối với pháp luật. Vì vậy, điều

kiện kinh tế - xã hội chi phối đến việc bảo đảm quyền của phụ nữ khi ly hôn.

Kinh tế - xã hội phát triển sẽ tạo thuận lợi cho việc thực hiện đầy đủ các

quyền của phụ nữ khi ly hôn trong giải quyết các vụ việc HN&GĐ. Trên cơ

sở sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, hệ thống pháp luật sẽ được

hoàn thiện, ý thức pháp luật của mọi người được nâng cao, các hoạt động trợ

giúp pháp lý được đẩy mạnh, Tòa án sẽ có đủ phương tiện cần thiết để giải

quyết các vụ việc HN&GĐ. Bên cạnh đó, phụ nữ cũng sẽ có thêm các điều

kiện thuận lợi về vật chất để tham gia tố tụng hoặc nhờ người khác tham gia

TTDS bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Bảo đảm quyền của phụ nữ khi ly hôn là vấn đề pháp lý mang tính

dân chủ sâu sắc nên điều đó chỉ thực sự tồn tại và phát triển trong một xã hội

dân chủ - xã hội công dân. Một trong nhiều mục tiêu quan trọng của nhà

nước dân chủ, đó là việc bảo đảm quyền con người, trong đó có quyền bình

đẳng. Ở xã hội dân chủ - xã hội công dân, sự bình đẳng được thừa nhận rộng

rãi, các quan hệ dân sự được phát triển rộng rãi trên cơ sở tự nguyện, bình

đẳng và cùng có lợi. Trong bối cảnh đó, Nhà nước luôn quan tâm và tạo mọi

điều kiện để bảo đảm quyền và các lợi ích chính đáng của phụ nữ khi ly hôn.

1.3.2.2. Quy định của pháp luật về quyền của phụ nữ khi ly hôn

Pháp luật là công cụ điều chỉnh các quan hệ xã hội; mọi hoạt động của

các chủ thể trong xã hội đều phải thực hiện theo quy định của pháp luật. Để

đảm bảo cho các quan hệ xã hội hình thành và phát triển theo một trật tự

nhất định, pháp luật phải quy định cụ thể về quyền, nghĩa vụ của các chủ thể,

đặc biệt là về sự bình đẳng của các chủ thể trước pháp luật.

Việc bảo đảm quyền của phụ nữ khi ly hôn phụ thuộc phần lớn vào

các quy định của pháp luật Tố tụng Dân sự, nhất là các quy định về quyền,

nghĩa vụ của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng, người

tham gia Tố tụng Dân sự; trình tự khởi kiện, yêu cầu Tòa án giải quyết vụ

việc HN&GĐ và trình tự, thủ tục Tòa án giải quyết vụ việc HN&GĐ. Pháp

luật về Tố tụng Dân sự cũng chính là cơ sở pháp lý cho Tòa án tiến hành các

hoạt động thụ lý, giải quyết vụ việc HN&GĐ để bảo vệ tốt nhất quyền và lợi

ích hợp pháp của phụ nữ khi ly hôn.

Bên cạnh đó, để bảo đảm quyền của phụ nữ khi ly hôn thì pháp luật

cần thiết phải quy định cụ thể về trình tự, thủ tục giải quyết các vụ việc

HN&GĐ, từ việc khởi kiện, yêu cầu Tòa án giải quyết vụ việc đến việc thụ

lý, lập hồ sơ, hòa giải và giải quyết theo thẩm quyền đối với vụ việc

HN&GĐ. Trong quá trình đó, ngoài việc quy định cụ thể những vấn đề liên

quan đến quyền hạn, nhiệm vụ và trách nhiệm của những người tiến hành

Tố tụng Dân sự, thì quyền và nghĩa vụ Tố tụng Dân sự của chính các

đương sự, của người đại diện hợp pháp của đương sự, của người bảo vệ

quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự cũng cần được quy định hết sức đầy

đủ, cụ thể và khoa học để tạo cơ sở pháp lý vững chắc và thuận lợi trong

quá trình giải

1.3.2.3. Nhận thức của xã hội và phụ nữ

Trước tiên, bản thân những người phụ nữ cần nâng cao ý thức, hiểu biết

về quyền của mình khi ly hôn. Đồng thời chủ động và quyết liệt hơn trong

bảo vệ quyền của mình.

Có thể thấy, ý thức tự bảo vệ là điều rất cần thiết, đòi hỏi những người

phụ nữ cần nắm rõ quy định của pháp luật hôn về HN&GĐ, về quyền nhân

thân, quyền tài sản, quyền thực hiện thiên chức làm mẹ, quyền lưu trú (nếu

cần)…; cần lưu chứng những bằng chứng, chứng cứ ngay sau khi có tranh

chấp, mâu thuẫn để bảo đảm không phát sinh tranh chấp không đáng có trong

tương lai.

Phụ nữ cũng phải tự nâng cao ý thức trong việc bảo vệ quyền lợi cho

chính bản thân mình. Bởi lẽ từ trước tới nay, phần lớn phụ nữ vẫn chưa có

thói quen lưu lại những chứng từ, chứng cứ ứng minh nguồn

gốc tài sản, mâu thuẫn vợ chồng để làm căn cứ yêu cầu xử lý trong từng vụ

việc. Đây chính là một thói quen bất lợi cho phụ nữ mỗi khi xảy ra tranh chấp

về ly hôn. Vô tình nhiều người phụ nữ đã tự "bỏ qua" quyền lợi mà mình

được hưởng.

1.3.2.4. Hoạt động giải quyết vụ việc hôn nhân và gia đình của Tòa án

có thẩm quyền

Xixeron, nhà hùng biện nổi tiếng thời La Mã cổ đại đã từng đưa ra

một nhận xét: “Quan tòa là một đạo luật biết nói, còn đạo luật là một vị

quan tòa câm”. Nhận xét đó nói lên vai trò vô cùng quan trọng của Tòa án

bởi vì các hoạt động tố tụng dân sự nói chung, giải quyết vụ việc HN &GĐ

nói riêng đều dựa trên cơ sở bình đẳng giữa các chủ thể tham gia nhằm bảo

vệ quyền và lợi ích hợp pháp của chính họ, đều phải thông qua Tòa án.

Chính vì vậy, mỗi hoạt động tố tụng giải quyết vụ việc HN &GĐ của những

người tiến hành tố tụng thuộc Tòa án đều ảnh hưởng trực tiếp đến việc thực

hiện quyền của phụ nữ khi ly hôn.

Thực tế đã chứng minh rằng ở nơi nào, vào giai đoạn nào, nếu vai trò

của Tòa án được nhìn nhận, đánh giá và sử dụng đúng thì ở đó, kỷ cương,

phép nước được củng cố và giữ vững; bảo đảm được trật tự và ổn định xã hội;

tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình xây dựng và phát triển đất nước; tôn

trọng và bảo đảm quyền bình đẳng của các cá nhân, cơ quan và tổ chức.

Để bảo đảm quyền của phụ nữ khi ly hôn thì việc nâng cao hiệu quả

hoạt động của Tòa án - chủ thể trung tâm của các hoạt động TTDS là điều

quan trọng. Trong công cuộc cải cách tư pháp hiện nay, ngoài việc phải hoàn

thiện hệ thống pháp luật về TTDS, thì còn cần phải hoàn thiện hệ thống tổ

chức tòa án, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ và phẩm chất đạo đức

của đội ngũ cán bộ Tòa án.

1.3.2.5. Hoạt động hỗ trợ phụ nữ tham gia tố tụng của cá nhân, cơ

quan, tổ chức

Trong giải quyết các vụ việc HN&GĐ, thì các cơ quan, tổ chức như

Hội Liên hiệp phụ nữ; cơ quan quản lý nhà nước về Dân số, Gia đình và Trẻ

em; tổ chức Công đoàn… là những cơ quan, tổ chức có quyền, nghĩa vụ

tham gia TTDS chủ yếu. Vì vậy, việc các cơ quan, tổ chức này tham gia tích

cực sẽ có tác động lớn đối với việc bảo đảm quyền của phụ nữ khi ly hôn.

Ngoài ra, để quyền của phụ nữ khi ly hôn được thực hiện hiệu quả,

góp phần nâng cao chất lượng hoạt động xét xử thì việc thu thập tài liệu,

chứng cứ là cần thiết. Chính vì vậy, trong trường hợp các tài liệu, chứng cứ

liên quan đến việc giải quyết vụ việc HN&GĐ đang do các tổ chức, cá nhân

quản lý thì phụ nữ cần đến sự giúp đỡ của chính các tổ chức, cá nhân này

trong việc thu thập. Để tạo điều kiện cho phụ nữ bảo vệ quyền và lợi ích hợp

pháp trước Tòa án thì các tổ chức, cá nhân đang quản lý tài liệu, chứng cứ

phải có nghĩa vụ cung cấp cho Tòa án các tài liệu, chứng cứ liên quan đó.

Trong trường hợp việc cung cấp các chứng tài liệu, chứng cứ liên quan

không được thực hiện đầy đủ thì việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của

phụ nữ khi ly hôn sẽ bị hạn chế rất nhiều.

1.3.2.6. Cơ chế giám sát và kiểm sát các hoạt động tố tụng hôn nhân và

gia đình

Điều 102 của Hiến pháp năm 2013 xác định “Tòa án nhân dân là cơ

quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền

tư pháp” [34]. Theo đó, hoạt động giải quyết vụ việc HN&GĐ của Tòa án

phải tuân thủ nghiêm chỉnh pháp luật, áp dụng đúng pháp luật để bảo đảm

việc giải quyết các vụ việc HN&GĐ đúng pháp luật và đúng thực tế khách

quan. Tuy nhiên, thực tiễn cuộc sống cho thấy rằng quyền lực luôn có khuynh

hướng bị lạm quyền nếu thiếu đi sự giám sát, sự kiềm chế và sự cân bằng. Đối

với hoạt động giải quyết các vụ việc của Tòa án nói chung và các vụ việc

HN&GĐ nói riêng, sự giám sát, kiểm tra càng phải được thực hiện chặt chẽ vì

hoạt động của Tòa án dễ bị thiên lệch, xâm phạm đến sự bảo đảm bình đẳng

của đương sự cũng như hiệu quả giải quyết vụ việc HN&GĐ. Vấn đề giải

quyết vụ việc HN&GĐ không chỉ liên quan đến đời sống vật chất của phụ nữ

khi ly hôn mà còn liên quan đến đời sống tinh thần của họ. Nếu việc giải

quyết vụ việc HN&GĐ diễn ra theo hướng tùy tiện, điều đó dẫn đến hậu quả

nguy hiểm. Khi đó sẽ xảy ra tình trạng những quyền, lợi ích hợp pháp của phụ

nữ khi ly hôn không những không được bảo vệ; sự bình đẳng trước pháp luật

không được bảo đảm, mà những quyền, lợi ích hợp pháp ấy còn có nguy cơ bị

xâm phạm. Vì vậy, xuất phát từ hậu quả xấu đã được dự liệu trước, chúng ta

có thể thấy sự cần thiết và tính quan trọng của công tác giám sát, kiểm sát

hoạt động của Tòa án trong việc giải quyết các vụ việc HN&GĐ, đây chính là

một yêu cầu bảo đảm quyền của phụ nữ khi ly hôn hiện nay.

Việc giám sát, kiểm sát các hoạt động tố tụng được thực hiện thông

qua nhiều phương thức khác nhau như: Cơ quan dân cử nghe Tòa án cùng

cấp báo cáo công tác xét xử; Hội thẩm nhân dân tham gia xét xử vụ án

HN&GĐ; Tòa án xét xử công khai; Viện kiểm sát giám sát các hoạt động

TTDS về HN&GĐ.

Trong thực tế, mỗi phương thức giám sát, kiểm sát hoạt động tố tụng

đều có những yêu cầu và các đặc điểm riêng. Tuy nhiên, mọi phương thức

giám sát, kiểm sát đều có tác dụng làm cho hoạt động TTDS đặt dưới sự

giám sát, kiểm sát của nhân dân hoặc của Nhà nước, bảo đảm cho hoạt động

này được thực hiện đúng đắn và hiệu quả. Vì vậy, hoạt động giám sát, kiểm

sát hoạt động giải quyết vụ việc HN&GĐ có ý nghĩa to lớn trong việc bảo

đảm quyền của phụ nữ khi ly hôn.

Tiểu kết chƣơng 1

Bản chất của việc ly hôn là việc chấm dứt quan hệ hôn nhân của vợ

chồng đồng thời xác định quyền sở hữu riêng của vợ, chồng đối với khối,

phần tài sản riêng được phân chia, quyền nuôi con, quyền thực hiện thiên

chức làm mẹ của người phụ nữ cũng như xác định quyền lưu trú (nếu cần

thiết). Những cơ sở lý luận được phân tích, nghiên cứu ở chương 1 cũng là cơ

sở lý luận để tác giả phân tích thực trạng pháp luật cũng như từ đó đưa ra các

giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về quyền của phụ nữ khi ly hôn ở các

chương sau.

Chƣơng 2

THỰC TRẠNG QUYỀN CỦA PHỤ NỮ KHI LY HÔN

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY

2.1. Các quy định pháp luật hiện hành về quyền của phụ nữ khi ly hôn

2.1.1. Các quy định về quyền nhân thân

Thứ nhất, quyền được yêu cầu ly hôn

Điều 51 Luật HN&GĐ năm 2014 quy định về quyền yêu cầu Tòa án

giải quyết việc ly hôn. Theo đó, quyền của người vợ trong việc yêu cầu ly hôn

được thể hiện ở những nội dung sau:

- Người vợ có quyền được yêu cầu ly hôn trong cả hai trường hợp:

Thuận tình ly hôn theo quy định tại Điều 55 Luật HN&GĐ năm 2014 và ly

hôn do một bên vợ yêu cầu tại Điều 56 Luật HN&GĐ năm 2014.

- Quy định về trường hợp cha, mẹ, người thân thích khác trong gia đình

có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết ly hôn. Đây là quy định mới của Luật

HN&GĐ năm 2014 và có ý nghĩa thiết thực trong bảo vệ quyền của người

phụ nữ, trong trường hợp khi người vợ là nạn nhân của bạo lực gia đình do

người chồng gây ra làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe và

tinh thần cho người vợ thì cha mẹ, người thân thích của người vợ có quyền

yêu cầu Tòa án giải quyết ly hôn.

- Quy định về hạn chế quyền yêu cầu ly hôn của người chồng. Trong

trường hợp người vợ đang có thai, sinh con hoặc đang nuôi con dưới 12 tháng

tuổi thì người chồng không được yêu cầu Tòa án giải quyết ly hôn. Mục đích

của quy định này là gắn trách nhiệm của người chồng trong việc bảo vệ bà

mẹ, trẻ em, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người vợ và con chưa thành niên,

phụ nữ có thai, thai nhi, cũng là bảo vệ lợi ích của xã hội.

Thứ hai, quyền xác lập quan hệ hôn nhân mới với người khác

Khi ly hôn, hôn nhân chấm dứt kể từ thời điểm bản án quyết định của

Tòa án có hiệu lực. Các bên không còn bị ràng buộc vào quan hệ hôn nhân,

họ là những người độc thân và có quyền kết hôn với người khác.

* Quyền lựa chọn họ, tên cho con

Thứ ba, các quy định liên quan đến con cái.

Nếu khi ly hôn, người vợ đang mang thai và sinh con trong hoặc sau

khi ly hôn thì người phụ nữ có quyền trong việc lựa chọn họ, tên cho con.

Quyền của phụ nữ trong việc lựa chọn họ, tên cho con thực hiện thông

qua thỏa thuận với chồng kể cả trong thời kỳ hôn nhân hay đang trong quá

trình làm thủ tục ly hôn hoặc sau khi ly hôn. Theo đó, họ, tên của con có thể

theo họ mẹ. Đây là quy định mở tạo điều kiện cho người vợ có vị trí ngang

* Quyền bình đẳng trong việc chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục con

bằng với người chồng, hạn chế ảnh hưởng của phong tục, tập quán.

Quyền của người mẹ trong việc chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục con.

sự bình đẳng của người vợ đối với người chồng thể hiện ở quyền được yêu

thương, chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục con, đảm bảo cho con không phải

* Quyền bình đẳng trong việc đại diện cho con

sống trong sự ngược đãi, hành hạ hoặc bị xúc phạm.

Quyền của người phụ nữ trong việc đại diện cho con được thể hiện

trong các quy định tại khoản 3 Điều 69 và khoản 1, khoản 2 Điều 73 của Luật

HN&GĐ năm 2014. Theo đó, vợ cùng chồng là người đại diện của con, vợ và

chồng có thể thỏa thuận một trong hai người là người đại diện cho con trong

các giao dịch dânsự.

Các quy định trên tạo cho người phụ nữ được đảm bảo quyền bình đẳng

đối với người chồng trong mối quan hệ với các con, thúc đẩy sự nghiệp bình

đẳng giới kể cả khi đã ly hôn.

2.1.2.Quyền tài sản

Luật HN&GĐ năm 2014 quy định nguyên tắc phân chia tài sản của vợ

chồng khi ly hôn tại Điều 59 và phân chia tài sản trong một số trường hợp cụ

thể từ Điều 60 đến Điều 64.

Một điểm mới của Luật HN&GĐ năm 2014 là thừa nhận chế độ tài sản

của vợ chồng theo thỏa thuận. Vì vậy, nếu vợ chồng có thỏa thuận tài sản

trong đó có thỏa thuận về việc phân chia tài sản chung của vợ chồng khi ly

hôn thì khi ly hôn tài sản chung của vợ chồng phân chia theo thỏa thuận tài

sản đó; trường hợp thỏa thuận không đầy đủ, rõ ràng thì áp dụng quy định

tương ứng tại Điều 59 đến Điều 64 luật này để giải quyết.

 Phương thức chia tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn

Để chia tài sản của vợ chồng khi ly hôn, pháp luật HN&GĐ đã quy

định về phương thức phân chia cũng như các nguyên tắc của việc phân chia

này nhằm đảm bảo quyền lợi cho người phụ nữ khi ly hôn.

Thứ nhất, phương thức tự thỏa thuận:

Tại khoản 1 Điều 28 Luật HN&GĐ năm 2014 đã quy định: “Vợ chồng

có quyền lựa chọn áp dụng chế độ tài sản theo luật định hoặc chế độ tài sản

theo thỏa thuận”.

Luật HN&GĐ năm 2014 đã bổ sung chế độ tài sản theo thỏa thuận.

Theo quy định tại Điều 47 Luật HN&GĐ năm 2014 thì trường hợp vợ chồng

lựa chọn chế độ tài sản theo thỏa thuận thì thỏa thuận này phải được lập trước

khi kết hôn, bằng văn bản có công chứng hoặc chứng thực. Chế độ tài sản của

vợ chồng theo thỏa thuận có hiệu lực kể từ ngày đăng ký kết hôn. Tại Điều 48

Luật HN&GĐ năm 2014, nội dung cơ bản của thỏa thuận về chế độ tài sản

của vợ chồng bao gồm: “Tài sản được xác định là tài sản chung, tài sản riêng

của vợ chồng: quyền, nghĩa vụ của vợ chồng đối với tài sản chung, tài sản

riêng và giao dịch có liên quan, tài sản để đảm bảo nhu cầu thiết yếu của gia

đình; điều kiện, thủ tục và nguyên tắc phân chia tài sản khi chấm dứt chế độ

tài sản…”[35, Khoản 1, Điều 48]. Thỏa thuận này vẫn có thể được sửa đổi,

bổ sung sau khi kết hôn hoặc bị Tòa án tuyên bố vô hiệu theo quy định tại

Điều 49 và 50 của Luật này. Quy định này góp phần giảm thiểu sự tranh chấp

tài sản sau ly hôn của các cặp vợ chồng trong tình trạng hiện nay.

“Trong trường hợp chế độ tài sản của vợ chồng theo luật định thì việc

giải quyết tài sản do các bên thỏa thuận…

Trong trường hợp chế độ tài sản của vợ chồng theo thỏa thuận thì việc

giải quyết tài sản khi ly hôn được áp dụng theo thỏa thuận đó;…”[35, Khoản

1 Điều 59].

Như vậy, Luật HN&GĐ năm 2014 cũng đề cao ý chí của các bên,

quyền tự định đoạt của vợ chồng. Tuy nhiên, về nguyên tắc việc tự thỏa thuận

này không được trái với những nguyên tắc mà pháp luật đã quy định để bảo

vệ quyền lợi hợp pháp của các bên, nhất là của phụ nữ và con cũng như tránh

sự lợi dụng những quy định này nhằm mục đích tư lợi, không lành mạnh của

vợ chồng.

Trường hợp các bên thỏa thuận được về chia tài sản cùng với việc tự

nguyện ly hôn và việc nuôi dưỡng, chăm sóc con cái trên cơ sở đảm bảo quyền

lợi của vợ và con thì Tòa án sẽ ra quyết định công nhận thuận tình ly hôn theo

quy định tại Điều 55 Luật HN&GĐ năm 2014. Trường hợp các bên không thỏa

thuận được hoặc có thỏa thuận nhưng không đảm bảo quyền lợi chính đáng của

vợ và con thì Tòa án sẽ giải quyết theo quy định của pháp luật.

Thứ hai, phương thức yêu cầu Tòa án giải quyết việc chia tài sản chung

của vợ chồng khi ly hôn:

Theo quy định tại khoản 1 Điều 59 Luật HN&GĐ năm 2014: “…Nếu

không thỏa thuận được thì theo yêu cầu của vợ, chồng hoặc cả hai vợ chồng,

Tòa án giải quyết theo quy định tại khoản 2,3,4,và 5 Điều này và tại các Điều

60,61,62,63, và 64 của Luật này.

…nếu thỏa thuận không đầy đủ, rõ ràng thì áp dụng quy định tương

ứng tại các khoản 2,3,4 và 5 Điều này và tại các Điều 60,61,62,63 và 64 của

Luật này để giải quyết”[35].

Phương thức này nhờ Tòa giải quyết khi các bên lựa chọn chế độ tài

sản theo thỏa thuận nhưng thỏa thuận không đầy đủ, rõ ràng hoặc vợ chồng

lựa chọn chế độ tài sản theo luật quy định nhưng không thỏa thuận được. Khi

giải quyết, Tòa án cũng phải tuân thủ những nguyên tắc và các trường hợp cụ

thể quy định trong Luật HN&GĐ.

 Nguyên tắc chia tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn

Nếu vợ chồng lựa chọn chế độ tài sản chung của vợ chồng theo thỏa

thuận (có thỏa thuận tài sản) thì khi ly hôn việc phân chia tài sản theo thỏa

thuận đó; nếu thỏa thuận không đầy đủ, không rõ ràng thì áp dụng các quy

định tương ứng của luật định để phân chia [17, Điều 59]. Ngoài ra, do tính

chất đặc trưng của quan hệ hôn nhân và gia đình nên nó có một số đặc điểm

riêng nhằm bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của vợ, con chưa thành niên,

con đã thành niên nhưng mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả

năng lao động không có tài sản riêng để nuôi sống mình.

Nếu không thỏa thuận được thì khi có yêu cầu của vợ, chồng hoặc của

cả vợ chồng Tòa án giải quyết phân chia theo nguyên tắc sau: Về cơ bản tài

sản chung của vợ chồng được chia đôi nhưng có tính đến các yếu tố:

Một là, hoàn cảnh của gia đình và của vợ, chồng;

Hai là, công sức đóng góp của vợ, chồng vào việc tạo lập, duy trì và

phát triển khối tài sản chung. Lao động của vợ, chồng trong gia đình được coi

như lao động có thu nhập.

Ba là, bảo vệ lợi ích chính đáng của mỗi bên trong sản xuất, kinh doanh

và nghề nghiệp để các bên có điều kiện tiếp tục lao động tạo thu nhập.

Bốn là, lỗi của mỗi bên trong vi phạm quyền, nghĩa vụ của vợ chồng;

Năm là, tài sản chung của vợ chồng được chia bằng hiện vật, nếu

không chia được bằng hiện vật thì chia theo giá trị. Bên nào nhận được phần

tài sản bằng hiện vật có giá trị lớn hơn phần mình được hưởng thì phải thanh

toán cho bên kia phần chênh lệch.

Sáu là, tài sản riêng của vợ chồng thuộc quyền sở hữu riêng của người

đó trừ trường hợp tài sản riêng đã nhập vào tài sản chung theo quy định của

Luật HN&GĐ.

Bảy là, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ, con chưa thành niên,

con đã thành niên nhưng mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả

năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình [35, Điều 59].

Bên cạnh đó, một trong những nguyên tắc khác đặt ra buộc các bên

phải tuân thủ khi chia tài sản chung của vợ chồng nói chung và chia tài sản

chung của vợ chồng khi ly hôn nói riêng đó là “bảo vệ quyền, lợi ích hợp

pháp của vợ, con chưa thành niên, con đã thành niên nhưng mất năng lực

hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động hoặc không có tài sản riêng

để tự nuôi mình”[35, khoản 5, Điều 59]. Bảo vệ bà mẹ, trẻ em trước hết là

trách nhiệm của gia đình sau đó mà trách nhiệm của Nhà nước, của xã hội.

Việc ghi nhận và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của vợ, con chưa thành niên

hoặc con đã thành niên nhưng mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả

năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình thể hiện tính nhân đạo và

bản chất tốt đẹp của Nhà nước. Hiện nay, phụ nữ ngày càng bình đẳng và

tham gia vào công tác xã hội nhiều hơn nhưng cũng còn nhiều phụ nữ không

có công việc ổn định hoặc không đi làm mà chỉ làm việc nhà. Vì vậy, khi ly

hôn, họ là đối tượng dễ bị tổn thương và thường gặp nhiều khó khăn trong

cuộc sống. Do đó, cần căn cứ vào điều này để khi phân chia tài sản đảm bảo

quyền lợi của người vợ, đặc biệt hơn nữa những đứa trẻ chưa thành niên hoặc

đã thành niên nhưng bị tàn tật, mất khả năng lao động, mất năng lực hành vi

dân sự và không có tài sản để tự nuôi mình.

2.1.3.Quyền đảm bảo thiên chức làm mẹ

Tuyên ngôn toàn thế giới về nhân quyền (UDHR) năm 1948, lần đầu

tiên quyền lợi của phụ nữ trong vai trò làm mẹ được Nhà nước và xã hội đặc

biệt chú trọng và bảo vệ, do vậy tại khoản 2 điểu 25 quy định“Các bà mẹ và

trẻ em có quyền được hưởng sự chăm sóc và giúp đỡ đặc biệt”.

Công ước về các quyền kinh tế, văn hóa, xã hội (ICESCR) năm 1966

ngoài việc yêu cầu các quốc gia thành viên đảm bảo không có sự phân biệt

đối xử nào giữa phụ nữ và đàn ông khi tham gia các công việc như nhau, còn

cam kết “Cần dành sự bảo hộ đặc biệt cho các bà mẹ trong một khoảng thời

gian thích đáng trước và sau khi sinh con. Trong khoảng thời gian đó, các bà

mẹ cần được nghỉ có lương hoặc nghỉ với đầy đủ các phúc lợi an sinh xã hội”

[14,Khoản 2, Điều 10]. Công ước này có sự ưu tiên đặc biệt đối với các bà mẹ

trong thời gian trước và sau khi sinh con bởi đây là khoảng thời gian mà các

bà mẹ cần phải được nghỉ ngơi có hưởng lương và các chế độ phúc lợi khác.

Những quy định mang tính quốc tế đó đã đề ra cho pháp luật các quốc

gia một đòi hỏi về sự bảo hộ đặc biệt đối với thiên chức làm mẹ của phụ nữ.

Trong các văn bản pháp luật của Việt Nam hay ngay trong BLLĐ thì khái niệm

này cũng không được nhắc tới. Mặc dù xét về hình thức diễn đạt có thể không

giống nhau nhưng nội hàm của khái niệm được nhìn nhận khá thống nhất.

Cụ thể: Quyền làm mẹ của phụ nữ được hiểu là quyền sinh con, chăm

sóc con cái và quyền được nhận nuôi con nuôi không phụ thuộc vào tình

trạng hôn nhân của họ [5, tr.48]. Như vậy, quyền làm mẹ là thuật ngữ dùng

để chỉ quyền của người phụ nữ có khả năng được thực hiện, thừa nhận việc có

con. Quyền làm mẹ bao gồm hai nhóm nội dung đó là quyền sinh con, chăm

sóc con và quyền của phụ nữ trong việc cho và nhận con nuôi.

Bảo đảm quyền, theo nghĩa rộng bao gồm tổng thể chính sách, pháp

luật cùng các điều kiện khác như kinh tế, chính trị, văn hóa và cơ chế bảo đảm

thực thi quyền trên thực tế. Còn theo nghĩa hẹp, quyền làm mẹ chỉ bao gồm

thể chế (chính sách, pháp luật) và thiết chế tương ứng để bảo đảm thực thi

quyền trên thực tế. Như vậy, với sự phân tích khái niệm quyền làm mẹ ở trên,

có thể hiểu một cách đầy đủ và khái quát nhất khái niệm bảo đảm quyền làm

mẹ, đó là tổng thể các chính sách, pháp luật cùng các điều kiện kinh tế, chính

trị, văn hóa liên quan đến khả năng của người phụ nữ trong việc thực hiện

hoặc thừa nhận việc có con đẻ hoặc con nuôi mà không phụ thuộc vào tình

trạng hôn nhân cùng các cơ chế bảo đảm thực thi trên thực tế. Với đối tượng

phụ nữ thì nội dung bảo đảm quyền làm mẹ bao gồm quyền được làm việc,

bảo đảm sức khỏe sinh sản, bảo đảm quyền được mang thai và sinh con, bảo

đảm khả năng chăm sóc và nuôi dạy con trong quá trình làm việc…

Phụ nữ khi ly hôn có quyền thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con,

nghĩa vụ, quyền của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con; trường hợp không

thỏa thuận được thì Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn

cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải

xem xét nguyện vọng của con.

 Trực tiếp chăm sóc, nuôi dưỡng

Sau khi ly hôn, cha mẹ vẫn có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi

dưỡng, giáo dục con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi

dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình

theo quy định của Luật này, Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan.

Vợ, chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, nghĩa vụ, quyền của

mỗi bên sau khi ly hôn đối với con; Trường hợp không thỏa thuận được thì

Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi

về mọi mặt của con;Nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện

vọng của con.

Khi xem xét ai sẽ là người có quyền nuôi con, tòa án sẽ căn cứ vào

nhiều yếu tố khác nhau. Nhìn chung tòa sẽ dựa trên 3 yếu tố sau:

+ Điều kiện về vật chất bao gồm: Ăn, ở, sinh hoạt, điều kiện học

tập…các yếu tố đó dựa trên thu nhập, tài sản, chỗ ở của cha mẹ;

+ Các yếu tố về tinh thần bao gồm: Thời gian chăm sóc, dạy dỗ, giáo

dục con, tình cảm đã dành cho con từ trước đến nay, điều kiện cho con vui

chơi giải trí, nhân cách đạo đức, trình độ học vấn … của cha mẹ.

+ Nguyện vọng của con: Con mong muốn được ở với ai (chỉ áp dụng

với con từ đủ 7 tuổi trở lên).

Con dưới 36 tháng tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, trừ trường hợp

người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng,

giáo dục con hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con.

Được cấp dưỡng để nuôi con, Pháp luật không quy định cụ thể mức cấp

dưỡng là bao nhiêu mà phải căn cứ vào thu nhập, khả năng thực tế của người

có nghĩa vụ cấp dưỡng, nhu cầu thiết yếu của người được cấp dưỡng và

đương nhiên những chi phí này là chi phí hợp lý.

 Quyền của phụ nữ khi không trực tiếp chăm sóc, nuôi dưỡng

Sau khi ly hôn, người không trực tiếp nuôi con có quyền, nghĩa vụ

thăm nom con mà không ai được cản trở.

Về quyền thăm nom tới đâu thì pháp luật không có quy định cụ thể,

nhưng miễn là việc thăm nom đó không trái đạo đức xã hội và không gây ảnh

hưởng tới việc sinh hoạt và làm việc của gia đình vợ anh.

2.1.4. Quyền cấp dưỡng

 Quyền yêu cầu cấp dưỡng

Theo quy định tại khoản 24 Điều 3 Luật Hôn nhân và gia đình 2014

quy định 24 thì cấp dưỡng là việc một người có nghĩa vụ đóng góp tiền hoặc

tài sản khác để đáp ứng nhu cầu thiết yếu của người không sống chung với

mình mà có quan hệ hôn nhân, huyết thống hoặc nuôi dưỡng trong trường hợp

người đó là người chưa thành niên, người đã thành niên mà không có khả

năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình hoặc người gặp khó khăn,

túng thiếu theo quy định của Luật Hôn nhân và gia đình 2014.

Theo quy định của pháp luật hiện hành, cũng như theo phong tục, tập

quán của Việt Nam có quy định: Nghĩa vụ cấp dưỡng được thực hiện giữa cha,

mẹ và con; giữa anh, chị, em với nhau; giữa ông bà nội, ông bà ngoại và cháu;

giữa cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu ruột; giữa vợ và chồng theo quy định của

Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014. Nghĩa vụ cấp dưỡng không thể thay thế

bằng nghĩa vụ khác và không thể chuyển giao cho người khác. Theo đó:

Căn cứ Điều 115, 116 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014, quy định

về nghĩa vụ cấp dưỡng giữa vợ và chồng khi ly hôn nếu bên khó khăn, túng

thiếu có yêu cầu cấp dưỡng mà có lý do chính đáng thì bên kia có nghĩa vụ

cấp dưỡng theo khả năng của mình.