Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới ở Việt Nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRẦN THANH HẬU

QUYỀN SỞ HỮU TÀI SẢN CỦA NGƯỜI ĐỒNG TÍNH,

SONG TÍNH VÀ CHUYỂN GIỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ

HÀ NỘI, năm 2020

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRẦN THANH HẬU

QUYỀN SỞ HỮU TÀI SẢN CỦA NGƯỜI ĐỒNG TÍNH,

SONG TÍNH VÀ CHUYỂN GIỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Ngành: Luật Kinh Tế

Mã ngành: 8.38.01.07

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. TRẦN VĂN BIÊN

HÀ NỘI, năm 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu

trong luận văn là trung thực và đáng tin cậy. Các trích dẫn được chú thích đầy đủ và

có thể truy xuất nguồn của tài liệu tham khảo.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

THUẬT NGỮ TỪ/CỤM TỪ VIẾT TỪ/CỤM TỪ ĐẦY ĐỦ TIẾNG ANH TẮT (nếu có)

BLDS Bộ luật Dân sự

Hiến pháp 2013 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ

nghĩa Việt Nam ban hành năm 2013

LGBT Lesbian, Gay, Đồng tính nữ, đồng tính nam, song

Bisexual and tính và chuyển giới

stransgender

LHN&GD Luật Hôn nhân và Gia đình

Viện iSSE Viện nghiên cứu kinh tế, xã hội và môi

trường

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN SỞ HỮU TÀI SẢN CỦA

NGƯỜI ĐỒNG TÍNH, SONG TÍNH VÀ CHUYỂN GIỚI................................... 8

1.1. Khái quát về người đồng tính, song tính và chuyển giới .................................. 8

1.1.1. Lịch sử nhận thức người đồng tính, song tính và chuyển giới qua các thời

kỳ ........................................................................................................................... 9

1.1.2. Hệ thống các khái niệm liên quan đến đồng tính, song tính và chuyển

giới ...................................................................................................................... 14

1.2. Quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới ............ 16

1.2.1. Khái niệm .................................................................................................. 16

1.2.2. Nội dung quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển

giới ...................................................................................................................... 21

Chương 2: PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ QUYỀN SỞ HỮU TÀI

SẢN CỦA NGƯỜI ĐỒNG TÍNH, SONG TÍNH, CHUYỂN GIỚI VÀ THỰC

TIỄN THỰC HIỆN ................................................................................................. 31

2.1. Pháp luật Việt Nam hiện hành về quyền sở hữu tài sản của người đồng tính,

song tính và chuyển giới ........................................................................................ 31

2.1.1. Thực trạng quy định pháp luật về quyền sở hữu tài sản của người đồng

tính, song tính và chuyển giới ............................................................................. 31

2.1.2. Một số nhận xét, đánh giá thực trạng quy định pháp luật về quyền sở hữu

tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới ....................................... 34

2.2. Thực tiễn thực hiện quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính và

chuyển giới ............................................................................................................. 49

Chương 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN SỞ HỮU TÀI SẢN CỦA

NGƯỜI ĐỒNG TÍNH, SONG TÍNH VÀ CHUYỂN GIỚI Ở VIỆT NAM HIỆN

NAY .......................................................................................................................... 62

3.1. Nhu cầu hoàn thiện pháp về quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song

tính và chuyển giới ................................................................................................. 62

3.2. Giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về quyền sở hữu tài sản của

người đồng tính, song tính và chuyển giới ............................................................. 64

3.3. Giải pháp bảo đảm thực hiện quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song

tính và chuyển giới ................................................................................................. 70

KẾT LUẬN .............................................................................................................. 75

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Phân tích tương quan với trải nghiệm khó khăn trong quan hệ cùng

giới............................................................................................................................. 58

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Đồng tính, song tính và chuyển giới (LGBT) không phải là một hiện tượng

xã hội mà là bản chất của xã hội (hiện tượng là những vấn đề nổi lên và đạt đến cao

trao rồi sẽ tự động thoái trào, không tồn tại vĩnh viễn theo sự vận động và phát triển

của xã hội). LGBT là bản chất của một số người sống trong cộng đồng xã hội loài

người, ở mọi thời đại đều có, nó đã tồn từ cổ đến kim bằng chứng qua quá trình phát

triển lịch sử văn hóa, tôn giáo của xã hội loài người.

Giai đoạn đầu các phong trào chủ yếu đòi các quyền liên quan đến được

công nhận quyền rất cơ bản của một con người: quyền được sống, quyền được bình

đẳng trước pháp luật… Khi các phong trào đấu tranh bảo vệ quyền nổ ra thì thuật

ngữ “Đồng Tính” mới bắt đầu xuất hiện trong các công trình nghiên cứu của các

nhà xã hội học. Đến ngày 17/5/1990, WHO đã chính thức gở bỏ “đồng tính luyến

ái” là một dạng của bệnh tâm thần. Ngày nay, nhận thức của những người quan tâm

đến người LGBT đã không xem đồng tính là một căn bệnh, khiếm khuyến về cơ thể.

Mà nếu để phân biệt và “xếp loại” người LGBT thì dựa vào khuynh hướng tính dục

khác so với dị tính.

Cộng đồng người LGBT tại Việt Nam chịu ảnh hưởng rất nhiều từ những

phong trào đòi bình đẳng quyền trên toàn thế giới, nhu cầu bình đẳng quyền là một

nhu cầu rất cơ bản đối với mọi người không chỉ người LGBT mà người “dị tính”

cũng có nhu cầu hết sức cơ bản như vậy, cho nên năm gần đây cộng đồng LGBT tại

Việt Nam dám đứng ra ánh sáng dũng cảm lên tiếng bảo vệ cho quyền của họ là

việc hết sức bình thường và sơ đẳng trước những nghi kỵ, kỳ thị của đa số người

Việt Nam.

Tuy nhiên những hoạt động nhằm đòi hỏi quyền của cộng đồng LGBT chỉ

tập trung trong vấn đề liên quan đến các quyền nhân thân như: quyền được công

nhận, quyền không bị phân biệt đối xử, quyền được kết hôn mà không có hoặc ít đề

cập đến các quyền mà bản chất nó đã tồn tại rất lâu khi các cặp thuộc người LGBT

sống chung với nhau như: Quyền sở hữu tài sản chung, quyền được nhận thừa kế tài

sản, quyền định đoạt tài sản khi về sống chung với nhau… Trên thực tế các bài viết

nghiên cứu về bảo vệ quyền của người LGBT, người ta chỉ tập trung đến các quyền

nhân thân của người LGBT và ngay bản thân họ, cũng chỉ muốn các quyền cơ bản

về nhân thân mà bỏ quên đi quyền sở hữu tài sản vô cùng quan trọng. Sau khi về

sống chung với nhau như một gia đình, có rất nhiều mối quan hệ đặc biệt là các mối

quan hệ tài sản, thì liệu các quan hệ tài sản đó được đảm bảo như thế nào khi có

những vấn đề phát sinh như: không còn chung sống, một người trong hai người chết

đi…

Những quy định của pháp luật Việt Nam hiện tại không xem người LGBT

chung sống với nhau là hành vi bất hợp pháp nhưng việc quy định các vấn đề liên

quan đến lĩnh vực hôn nhân và gia đình cũng như các vấn đề quyền sở hữu tài sản

trong quá trình chung sống với nhau như vợ chồng thì vẫn chưa có quy định cụ thể

đặc biệt quyền sở hữu tài sản của họ sẽ không được đảm bảo khi có chung sống với

nhau.Ngoài ra các vụ tranh chấp trong thực tế liên quan đến tài sản của các cặp

LGBT là rất nhiều, các vấn đề liên quan đến tranh chấp chưa được giải quyết đúng

với bản chất tài sản của người LGBT làm cho quyền tài sản sản của họ bị tổn hại

nghiêm trọng. Xuất phát điểm từ thực tế quy định pháp luật sẽ ảnh hưởng rất nhiều

đến các quan hệ tài sản, đặc biệt là mối quan hệ sở hữu tài sản chung khi các cặp

LGBT sống chung như vợ chồng tại Việt Nam làm cho họ không hưởng được

quyền sở hữu tài sản tuyệt đối của công dân do các rào cản về mặt pháp lý nên

người viết quyết định chọn đề tài “Quyền sở hữu tài sản của người đồng tính,

song tính và chuyển giới ở Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu trong luận văn,

nhằm đề xuất các giải pháp bảo đảm quyền tài sản cơ bản của cộng đồng LGBT tại

Việt Nam.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Hiện nay, vấn đề nghiên cứu liên quan đến các quyền của người “đồng tính,

song tính và chuyển giới” đang thu hút được nhiều sự quan tâm bao, có thể do nhu

cầu được công nhận cũng như để đảm bảo quyền lợi của mình mà các người thuộc

nhóm đồng tính, song tính và chuyển giới đã dám bước ra ánh sáng, cất lên tiếng

nói của mình thông qua các hoạt động cộng đồng, các games show truyền thực tế

hay các phương tiện truyền thông đại chúng như báo đài, internet… để giúp mọi

người hiểu rõ hơn về mình và khẳng định mình là người hoàn toàn bình thường vẫn

sống và cống hiến cho xã hội. Cũng chính từ đây các bài viết, các công trình nghiên

cứu bắt đầu hướng về họ rất nhiều, tuy nhiên nhiên đó chỉ là các bài viết, các bài

nghiên cứu khoa học tập trung vào các vấn đề : “có nên hay không công nhận các

quyền của người đồng tính”, “công nhận hôn nhân đồng tính”, “Thừa nhận vấn đề

sống chung của các cặp đồng tính, song tính và chuyển giới”, “bảo vệ quyền cơ bản

của người Đồng Tính, Song Tính và Chuyển Giới”... nhưng vẫn chưa có bất kỳ bài

viết nào đề cặp hay nói một cách chuyên sâu về mối quan hệ tài sản của nhóm

người LGBT khi họ về sống chung với nhau.

Tính cho đến thời điểm hiện tại, theo những nghiên cứu để tìm nguồn tài liệu

tham khảo của người viết, thì đề tài liên quan đến quyền sở hữu tài sản của người

LGBT không có hoặc có cũng chỉ đề là đề cập sơ lược nhằm tạo tiền đề để nghiên

cứu các quyền khác của người LGBT. Có thể nói đây là đề tài tương đối mới trong

giới học thuật nghiên cứu liên quan đến quyền con người nói chung và quyền của

người LGBT nói riêng, tuy nhiên trong thực tế vấn đề quyền sở hữu tài sản này

không mới, vì nó tồn tại song hành cùng với các quyền cơ bản khác của người

LGBT nhưng ít được xem trọng cũng như đặt đúng vị thế của mình. Trong thời đại

kinh tế thị trường hiện nay, thì vấn đề liên quan tài sản được xem như “cánh tay

trái” quan trọng không kém gì so với “cánh tay phải” là các quyền nhân thân trong

các hệ thống quyền, không chỉ quan trọng đối với dị tính mà còn đối với người đồng

tính, song tính và chuyển giới là hết sức quan trọng trong bối cảnh Việt Nam chưa

công nhận mối quan hệ chung sống và quan hệ sở hữu tài sản chung với bất kỳ hình

thức nào.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích: Đưa ra các khái niệm chính xác với người đồng tính, song tính và

chuyển giới, và các khái niệm về quyền tài sản của ngươi LGBT. Đưa ra các lập

luận của cá nhân nhưng xác đáng toàn diện và phù hợp cho một hệ thống giải pháp

hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam để đảm bảo các quyền cơ bản, cụ thể trong

luận văn của người viết đó là quyền sở hữu tài sản trong quá trình chung sống của

các cặp đôi người đồng tính, song tính và chuyển giới.

Nhiệm vụ:

Căn cứ vào mục đích trên người viết xin trình bày các nhiệm vụ của luận văn

như sau:

- Nghiên cứu những vấn đề lý luận về người đồng tính, song tính và chuyển

giới; lý luận về quyền sở hữu tài sản và pháp luật về quyền sở hữu tài sản của người

đồng tính, song tính và chuyển giới; các yếu tố ảnh hưởng đến việc xây dựng, thi

hành pháp luật về quyền sở hữu tài sản của các đối tượng này; xu hướng phát triển

của pháp luật quốc tế, pháp luật các quốc gia trên thế giới về quyền sở hữu tài sản

của các đối tượng này.

- Nghiên cứu thực tiễn pháp luật về quyền của người đồng tính, song tính, và

chuyển giới tại Việt Nam từ đó làm nổi bật lên quyền sở hữu tài sản của nhóm đối

tượng này cần thiết như thế trong quá trình chung sống, tham gia các hoạt động giao

dịch dân sự và các hoạt động thương mại khác trong bối cảnh pháp luật Việt Nam

vẫn chưa công nhận quyền sở hữu tài sản chung của các cặp đồng tính, song tính và

chuyển giới trong hệ thống pháp luật hiện nay.

- Dựa vào các kết quả nghiên cứu trong thực tiễn, lý luận cũng như chính

người viết từng trải và chứng kiến. Người viết sẽ trình bày trong luận văn các giải

pháp nhằm hoàn thiện pháp luật Việt Nam về quyền sở hữu tài sản của người đồng

tính, song tính và chuyển giới dựa vào những nhóm quyền cơ bản của con người mà

đối tượng này được hưởng cũng như đang trong quá trình đấu tranh để được công

nhận và góp phần thúc đẩy thi hành pháp luật về quyền của các đối tượng này cũng

như nhóm quyền sở hữu tài sản chung của cộng đồng người LGBT trong thời gian

xắp đến.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiện cứu: luận văn tập trung nghiên cứu đến đối tượng cụ thể

chủ thể mà người viết nghiên cứu chính là người đồng tính, song tính và chuyển

giới và thái độ của những người trong xã hội khi gặp các vấn đề phát sinh liên quan

đến tài sản của những cặp đối tượng LGBT khi sống chung với nhau. Tuy nhiên đối

tượng chủ thể song tính và đồng tính có cơ sở tương quan nhau về mặt lý luận cũng

như bản chất nên người viết coi là một nhóm đối tượng chủ thể. Còn người chuyển

giới, thì đã được công nhận giới tính thông qua Bộ luật dân sự 2015 tại Điều 37. Vì

thế các quyền sỡ hữu tài sản của người chuyển giới có thể xem như là cơ bản hoàn

thiện so với đồng tính, song tính (người chuyển giới được xem như đúng giới tính

họ chuyển, tuy nhiên từ Nam chuyển thành nữ thì vẫn còn một số quyền bị hạn chế

do chưa có pháp luật quy định). Mặc dù là nghiên cứu cho cả ba đối tượng chủ thể

nhưng luận văn vẫn tập trung vào đối tượng đồng tính, song tính nhiều hơn so với

chuyển giới. Bên cạnh đó đối tượng người viết nghiên cứu để đưa ra các nhận định

và lập luận nhằm đảm bảo quyền sở hữu tài sản của người LGBT là những thực

trạng quy định của pháp luật làm ảnh hưởng đến quyền sở hữu tài sản của nhóm đối

tượng này từ đó tổng hợp các nguyện vọng và mong muốn của nhóm đối tượng để

trình bày trong chương 3 các giải pháp hoàn thiện pháp luật.

Phạm vi nghiên cứu: luận văn nghiên cứu quyền sở hữu tài sản dựa trên

quyền tài sản được quy định trong Hiến Pháp 2013, Bộ luật dân sự 2015 và các luật

khác có liên quan, trong đó Luật Hôn nhân gia đình năm 2014 là trọng tâm mà

người viết muốn hướng tới nhiều nhất trong các luật có liên quan đến quyền sở hữu

tài sản của người LGBT. Bên cạnh nghiên cứu các quy định của pháp luật ở Việt

Nam hiện nay luận văn cũng nghiên cứu phân tích, so sánh và đối chiếu với các

quốc gia trên thế giới có pháp luật, văn hóa phong tục tập quán tương đồng với Việt

Nam và các điều ước, công ước mà Việt Nam tham gia nhằm bảo đảm quyền con

người để tìm ra điểm chung từ đó để bảo vệ quyền sở hữu tài sản của các cặp đôi

LGBT thông qua việc đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam.

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

Cơ sở lý luận của luận văn là quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lenin, tư tưởng

Hồ Chí Minh, đường lối chính sách của đảng về nhà nước, pháp luật, về quyền con

người.

Dựa trên phương pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ

nghĩa duy vật lịch sử, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như

phương pháp hệ thống, lịch sử, logic, phân tích, so sánh, tổng hợp. Ngoài ra, người

viết có tham khảo ý kiến chuyên môn của các chuyên gia, tổ chức có liên quan đến

đề tài.

6. Ý nghĩa của luận văn

- Về mặt lý luận:

Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp một cách có hệ thống thế nào là người đồng

tính, song tính và chuyên giới, giúp cho việc phân biệt rạch ròi trong công tác

nghiên cứu về giới và “ xu hướng tính dục”, đặc biệt tạo cơ sở tiền đề nghiên cứu

quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới.

Luận văn cung cấp các kiến thức cơ bản về LGBT cho người đọc cũng như

các nghiên cứu về giới, giúp người đọc hiểu được các mối quan hệ tài sản thông

thường của các cặp đồng tính, song tính và chuyển giới khi họ sống chung với nhau.

Qua đó giúp cho người đọc hiểu hơn về bản chất quyền sở hữu tài sản chung quan

trọng đến thế nào đối với người thuộc cộng động người LGBT. Từ đó, đưa ra những

nhận định và kiến nghị các biện pháp để giúp pháp luật Việt Nam có những quy

định cụ thể để bảo vệ và bảo đảm quyền sở hữu tài sản của người LGBT trong thời

đại kinh tế thị trường hiện nay.

- Về mặt thực tiễn: Giúp cho các cơ quan giải quyết tranh chấp các vụ việc

có liên quan đến các quan hệ tài sản chung của các cặp đồng tính, song tính và

chuyển giới được diễn ra thuận tiện, nhanh chóng, “hợp tình và hợp lý”. Bên cạnh

đó cũng góp phần giúp cho pháp luật Việt Nam bắt kịp các quốc gia tiên tiến về xây

dựng vào bảo đảm quyền con người, quyền công dân cho các nhóm người yếu thế

trong xã hội như người LGBT

7. Kết cấu luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của

luận văn bao gồm ba chương:

Chương 1: Những vấn đề lý luận về quyền sở hữu tài sản của người đồng

tính, song tính và chuyển giới

Chương 2: Pháp luật Việt Nam hiện hành về quyền sở hữu tài sản của người

đồng tính, song tính, chuyển giới và thực tiễn thực hiện

Chương 3: Hoàn thiện pháp luật về quyền sở hữu tài sản của người đồng tính,

song tính và chuyển giới ở Việt Nam hiện nay

Chương 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN SỞ HỮU TÀI SẢN CỦA NGƯỜI

ĐỒNG TÍNH, SONG TÍNH VÀ CHUYỂN GIỚI

1.1. Khái quát về người đồng tính, song tính và chuyển giới

Đồng tính, song tính hay gọi chung là “đồng tính luyến ái” (yêu cùng giới

tính sinh học, bản dạng giới mà mình đang mang) và chuyển giới (yêu người có

bảng dạng giới khác so với mình đang mang) đã có từ rất lâu. Đây không phải là

hiện tượng xã hội mà nó là bản chất của những nhóm người không hề nhỏ trong xã

hội và nó đã tồn tại hàng ngàn năm nay (chiếm từ 3% đến 7% dân số mỗi quốc gia).

Khi nhìn vào quá trình phát triển của loài người, chúng ta sẽ nhìn thấy được bằng

chứng của những người đồng tính, song tính và chuyển giới trong lịch sử, trong văn

hóa của tất cả dân tộc trên toàn thế giới, có thể nói ở đâu có con người thì ở đó tồn

tại đồng tính, song tính và chuyển giới.

Đồng tính và song tính trong lịch sử được xem như là một, gọi chung là

“đồng tính luyến ái”, tuy xét ở gốc độ nghiên cứu về xu hướng tính dục hiện đại thì

hai quan hệ này được xem là khác nhau. Nhưng do cổ xưa, người ta vẫn chưa có các

cuộc nghiên cứu về xu hướng tính dục vì thế đồng tính và song tính được đánh đồng

là một… Tuy nhiên nhìn vào lịch sử cổ đại sẽ không thấy được người chuyển giới,

vì đơn giản do các thời kỳ đó chuyện phân biệt rạch rồi của đồng tính, song tính và

đặc biệt là người chuyển giới là không thể. Người chuyển giới xuất hiện khi nền y

học phát triển mạnh mẽ ở cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX, dấu mốc đầu tiên

cho khái niệm về người Chuyển giới, khi ca phẩu thuật chuyển giới đầu tiên từ Nam

thành Nữ của Einar Mogens Wegener (1882-1931) được thực hiện vào năm 1930,

ca phẫu thuật chuyển đổi giới tính của Einar Wegener khi đó đã trở thành đề nóng

hổi, gây sốt trên các trang báo ở Đan Mạch và Đức, sau ca phẩu thuật chuyển giới

cô đổi tên thành Lili Elbe, nhưng năm 1931 cô mất vì biến chứng của cấy ghép tử

cung.

Tất cả điều đó nói lên rằng người “đồng tính, song tính” xuất hiện sớm hơn

so với người chuyển giới, cũng chứng minh được khi họ gần kề bên nhau thì không

đơn thuần là có quan hệ với nhau về mặt tình cảm hoặc thể xác mà còn có quan hệ

với nhau về mặt sở hữu chung tài sản. Khi con người có mối quan hệ với nhau về

mặt tình cảm, chắc sẽ có quan hệ với nhau liên quan đến tài sản. Khi các cặp đồng

tính, song tính yêu nhau trong lý trí chắc chắn họ muốn dành tất cả tình yêu và tất

cả những vật chất tốt nhất cho đối phương. Tuy nhiên vấn đề quan hệ sở hữu tài sản

không được chú ý đến quá nhiều ở thời cổ đại vì đơn thuần hành vi tính dục đồng

tính, song tính còn qua mới mẻ cho những con người sống trong thời đại đó, hay

cho chính những người đồng tính, song tính.

1.1.1. Lịch sử nhận thức người đồng tính, song tính và chuyển giới qua các

thời kỳ

Hơn 2000 năm sống trong sự kỳ thị, phân biệt đối xử kéo dài xuyên suốt từ

thời kỳ cổ đại đến thời kỳ hiện đại, người LGBT quyết định không sống trong im lặng

bóng tối, họ quyết định bước ra ánh sáng đứng lên đòi lại quyền bình đẳng cho mình,

bằng các phong trào đấu tranh nổ ra trong những năm đầu cuối thế kỷ XVIII. Giai

đoạn này các nhà hoạt động nhân quyền, các nhà nghiên cứu khoa học về giới tính và

tình dục đã bắt đầu nghiên cứu những người có quan hệ đồng tính luyến ái. Từ đây,

các khái niệm liên quan đến người đồng tính, song tính, chuyển giới và bản dạng giới

ra đời, đặt nền tảng vững chắc cho các lập luận liên quan đến người có quan hệ đồng

giới và chuyển đổi giới tính, giúp cho việc có thúc đẩy và bảo vệ các quyền cơ bản

của người đồng tính, song tính và chuyển giới được đảm bảo. Thời kỳ thiện đại,

chúng ta sẽ nhìn thấy được các phong trào đấu tranh, kêu gọi quyền bình đẳng của

người đồng tính, song tính và chuyển giới trên khắp mọi nơi. Đây cũng xem như là

thời kỳ có nhiều bước ngoặc mang tính cách mạng của người trong cộng đồng tính,

song tính và chuyển giới.

Vào ngày 17/5/1990, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chính thức loại “đồng

tính luyến ái” ra khỏi danh sách các căn bệnh. Và nhân sự kiện này, cộng đồng

LGBT (đồng tính, song tính và chuyển giới) đã chọn ngày 17/5 làm Ngày Quốc tế

chống kì thị người đồng tính và chuyển giới - IDAHOT (International Day Against

Homophobia & Transphobia). Kể từ năm 2004, ngày 17/5 hằng năm được chọn là

ngày Quốc tế chống kì thị người đồng tính, song tính và chuyển giới

(IDAHOT), nhằm nâng cao nhận thức của người dân, thu hút sự quan tâm tới các

quyền cơ bản của cộng đồng LGBT. Cũng chính giai đoạn này mà mối quan hệ gia

đình của người LGBT được đặt ra trong những mối quan hệ gia đình thì vấn đề sở

hữu tài sản chung của người LGBT là vấn đề được quan tâm hàng đầu khi các cặp

LGBT về chung sống với nhau như vợ chồng trong vấn đề điều chỉnh của hệ thống

pháp luật từng quốc gia nhằm đảm bảo các quyền cơ bản của một con người trong

đó có quyền sở hữu tài sản của người LGBT.

Lịch sử nhận thức về người đồng tính, song tính tại châu Âu-Mỹ

Những năm cuối 1860, nghiên cứu về người đồng tính được bắt đầu lần đầu

tiên ở Đức, nơi đã gắn liền với cuộc đấu tranh nhằm xóa bỏ sự ngăn cấm đối với hành

vi đồng tính. Thuật ngữ “đồng tính luyến ái” và “người đồng tính” không tồn tại cho

đến cuối những năm 1860 khi chúng lần đầu xuất hiện ở Trung Âu. Vào năm 1864,

Karl Heinrich Ulrichs là người đầu tiên viết về khái niệm của quan hệ đồng tính, ông

được coi là “ông tổ của phong trào giải phóng quyền đồng tình nam” và Karoly Maria

Kertbeny đã đặt nền móng thực sự cho những thuật ngữ này. Những thuật ngữ mà ông

đã sử dụng trong cuộc đấu tranh vì “quyền của người đồng tính” ở Đức nhằm xóa bỏ

tình trạng ngăn cấm quan hệ đồng tính. Và cũng trong giai đoạn này một lĩnh vực

nghiên cứu mới được bắt đầu, đó là “tình dục học” nghiên cứu về quan hệ tình dục và

cụ thể là quan hệ đồng tính. Và cũng bắ tđầu từ đầu những năm 1860 này, người đồng

tính vận động đấu tranh vì quyền lợi hợp pháp của người đồng tính và các chuyên gia

về tình dục cũng tán thành rằng quan hệ đồng tính không phải là một tội lỗi hay tội ác.

Năm 1886, Richard von Kraftt-Ebing (1840-1902) là một chuyên gia tình dục

học lỗi lạc. Ông đã phá vỡ học thuyết của Ulrichs về quan hệ đồng tính. Mặc dù ông

cũng đã cho rằng đồng tính là bẩm sinh nhưng ông xem là một dạng khuyết điểm bẩm

sinh thể hiện là giới tính bị đảo ngược và bị thoái hóa. Sau này cũng có nhiều chuyên

gia cũng có cùng quan điểm với Ulrichs như Magnus Hirschfeld (1868-1935), một

trong những người lãnh đạo cuộc đấu tranh vì quyền của người đồng tính. Vượt ra

khỏi nước Đức, Havelock Ellis (1859-1939) là một trong những người ủng hộ quyền

của người đồng tính sớm nhất ở Anh

Năm 1948, Alfred Kinsey đã xuất bản cuốn “Sexual Behavior in the Human

Male”. Về mặt lịch sử, tác phẩm của ông đã góp phần đáng kể vào sự phát triển khái

niệm “người đồng tính” hiện nay. “Không thể phân tách đàn ông thành hai loại riêng

biệt là dị tính và đồng tính luyến ái cũng như không thể chia thế giới thành cừu và dê.

Thế giới tự nhiên hiếm khi được phân chia thành những loại riêng biệt… Trong mọi

khía cạnh, thế giới sống này là liên tục. Dựa trên nguyên lý đó, cần thiết đề xuất một

cách phân loại mới bằng cách thêm vào hai loại hoàn toàn dị tính và hoàn toàn đồng

tính những loại khác mà chúng khác nhau một cách tương đối. Một người có thể nằm

đâu đó trên thang đánh giá này trong một thời điểm nào đó của cuộc đời… Một thang

đo 7 điểm một chiều thể hiện những thiên hướng tính dục” là kết quả nghiên cứu của

ông được viết trong tác phẩm trên. Đóng góp của ông cho sự phát triển khái niệm

ngày nay, tình dục hướng đến giới tính khác cũng là vấn đề xu hướng tính dục giống

như đồng tính luyến ái và xu hướng tính dục đó không thay đổi [49].

Trong những giai đoạn đầu, các chuyên gia trong lĩnh vực giới tính và tình dục

học đã xếp người chuyển giới chung với những người có quan hệ tình dục đồng giới

(đồng tính, song tính). Tuy nhiên khi ca phẩu thuật chuyển đổi giới tính đầu tiên được

thực hiện 1930; cùng với các khái niệm liên quan đến giới tính và tình dục học được

phát triển mạnh mẻ trong giai đoạn hiện đại, trong đó hai khái niệm quan trọng nhất là:

bản dạng giới và xu hướng tính dục, giúp cho các nhà nghiên cứu không chỉ riêng các

nhà tình dục học và giới tính mà còn có các nhà nhân quyền, xã hội hoc và các chuyên

gia liên quan đến pháp luật và y học cũng tham gia nghiên cứu đối tượng người

chuyển giới. Cũng chính trong giai đoạn này, cùng với người đồng tính và song tính,

người chuyển giới cũng cất lên tiếng nói và có các hành động thiết thực để bảo vệ

quyền liên quan đến nhân thân và quyền sở hữu tài sản khi có quan hệ tài sản trong

quá trình chung sống với một người LGBT khác và những quyền liên đến sở hữu tài

sản của mình thông qua các phong trào đấu tranh của người thuộc cộng đồng LGBT.

Các phong trào đấu tranh của người đồng tính, song tính và chuyển tại khu vực

lục địa Âu và Mỹ kéo dài hơn 100 năm đã đạt được những thành quả nhất định sau khi

Ủy ban Nhân quyền Liên Hiệp Quốc đã thông qua tuyên bố về quyền của người

đồng tính, song tính và chuyển giới trên toàn cầu vào tháng 6/2011. Tuyên bố khẳng

định "mọi người đều sinh ra tự do và bình đẳng về nhân cách và quyền lợi, và mọi

người đều xứng đáng có được tự do và quyền lợi mà không bị phân biệt đối xử dưới

bất kỳ hình thức nào". 96 nước thành viên của Liên Hợp Quốc đã ký tên ủng hộ

nghị quyết công nhân quyền của người đồng tính, 44 nước không ủng hộ cũng

không phản đối quyền của người đồng tính, 57 nước ký tên phản đối quyền của

người đồng tính (hiện còn 54 nước vì có 3 nước đã chuyển sang ủng hộ quyền của

người đồng tính [46].

Việc công nhận hôn nhân LGBT đồng nghĩa với việc cho hai người cùng giới

tính được phép kết hôn và có các quyền nghĩa vụ như các cặp vợ chồng thông thường.

Trong đó các nghĩa vụ cũng như các quyền liên quan đến sở hữu tài sản đều được bảo

hộ bởi pháp luật như các quyền sở hữu tài sản chung, quyền liên quan đến bất động

sản, quyền thừa kế, quyền được hưởng hoa lợi và lợi tức phát sinh từ tài sản chung,

quyền tài sản liên quan đến bất động sản trong thời kỳ hôn nhân, quyền được hưởng

bảo hiểm... và các nghĩa vụ liên quan đến khối tài sản chung: như nghĩa vụ trả nợ trên

phần tài sản chung, nghĩa vụ cấp dưỡng cho con chung…. Bên cạnh đó việc chấp

thuận hôn nhân đồng giới, cũng là chấp thuận xác định lại giới tính trên mặt hành

chính, tư pháp cho người chuyển giới mà họ đã chuyển thành, vì trên thực tế quyền và

nghĩa vụ liên quan đến cặp vợ chồng của người chuyển giới không giống như người

đồng tính và song tính mà bản chất nó giống như các cặp dị tính nếu xét theo giới tính

sinh học và chức năng xã hội.

Nhìn chung đến giai đoạn hiện đại thì các cuộc đấu tranh của người đồng tính,

song tính và chuyển giới ở châu Âu và châu Mỹ đã có những thành công nhất định

thông qua các đạo luật dành riêng cho người đồng tính, song tính và chuyển giới,

nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của người LGBT. Bên cạnh pháp luật, thì ở các

nước như Mỹ, Pháp, Bắc ireland… đã đưa vấn đề liên quan đến người đồng tính, song

tính và chuyển giới vào trong hệ thống giáo dục ở các cắp từ bậc tiểu học đến đại học

giúp cho người dân hiểu rõ hơn về cộng đồng người đồng tính song tính và chuyển

giới, nhằm mục đích hướng tới có cái nhìn tích cực hơn trong xã hội để từ đó không

còn phân biệt đối xử với cộng đồng người LGBT.

Lịch sử nhận thức về người đồng tính, song tính tại châu Á

Nếu ở khu vực phương tây bao gồm châu Âu-Mỹ luôn phát triển về các vấn đề

liên quan đến quyền con người từ rất sớm trong đó có quyền của người đồng tính,

song tính và chuyển giới, thì châu Á tuy được ghi nhận rất sớm về các mối quan hệ

đồng tính, song tính trong lịch sử nhưng do bị ảnh hưởng bởi các hệ tư tôn giáo, xem

tình yêu là sự hòa hợp “Âm và Dương” để sản sinh ra mọi vật; trong đó Âm đại diện

cho giống cái có nhiệm vụ sinh sản còn Dương đại diện cho giống đực có nhiệm vụ

giúp giống cái sinh sản, tuy nhiên các hệ tư tưởng này không bài xích hay triệt tiêu

đồng tính mà đến thời kỳ khi các quốc gia phương Tây (thời kỳ Phục Hưng) đánh

chiếm thuộc địa ở khu vực châu Á đã truyền tư tưởng bài xích và triệt tiêu người

LGBT thì lúc đó xã hội ở hai châu lục bắt đầu nhận thức tiêu cực đến người thuộc

cộng đồng LGBT. Kết hợp cả hai yếu tố trên cùng với văn hóa cộng đồng đề cao lối

sống tập thể hơn chủ nghĩa cá nhân dẫn đến việc công nhận hay chấp nhận người

đồng tính, song tính và chuyển giới là cả một quá trình khó khăn không chỉ khó ở giai

đoạn trung đại, cận đại mà ngay cả giai đoạn hiện đại khi mà các học thuyết, các khái

niệm niệm liên quan đến LGBT được truyền bá vào châu Á bởi các quốc gia Âu-Mỹ

“ cái nôi” của LGBT.

Trung Quốc được xem là quốc gia có người đồng tính nhiều nhất thế giới và

nằm trong khu vực châu Á (97 triệu người tương đương dân số Việt Nam 2018), tuy

nhiên xã hội Trung Quốc không có cái nhìn thiện cảm với người thuộc cộng đồng

LGBT. Trong những năm cách mạng văn hóa (1966-1976), những người “đồng tính

luyến ái” đã phải đối mặt với tình trạng ngược đãi tồi tệ nhất trong lịch sử Trung Quốc.

Những cuộc thăm dò vào năm 2000 cho thấy người Trung Quốc ngày càng cởi mở

hơn với những người đồng tính. Những điều đó càng chứng tỏ đồng tính tồn tại không

phải do yếu tố môi trường xã hội tạo nên và nó cũng không vì sự kỳ thị của mọi người,

thậm chí từ áp lực của xã hội mà mất đi. Năm 2004 lần đầu tiên các cơ quan chức

năng Trung Quốc công bố số liệu cho biết, nước này có khoảng từ 5%-7% người

đồng tính nam, trong đó đại đa số là những thanh niên có học vấn.

Việc các quốc gia Châu Á “ không thừa nhận” người thuộc cộng đồng LGBT

là việc tiến bộ so với giai đoạn trước trong quan điểm tư duy lập pháp nhằm giảm đến

mức thấp nhất việc kỳ thị và tạo tiền đề cho việc xây dựng các quyền liên quan đến

nhân thân cũng như mối quan hệ sở hữu tài sản chung của người LGBT được thực

hiện như các cặp dị tính. Để các cặp đồng tính, song tính hay chuyển giới có quan hệ

với nhau như vợ chồng dị tính, đây là vấn đề rất nhạy cảm trong xã hội của các quốc

gia châu Á, muốn được thừa nhận thì phải có lộ trình vì trên thực tế thế giới có hơn

200 quốc gia nhưng chỉ mới có 99 quốc gia công nhận người thuộc cộng đồng LGBT,

trong đó chiếm phần lớn là các quốc gia thuộc Âu-Mỹ với toàn bộ châu Âu với 44

quốc gia trừ Nga, 28 quốc gia đến từ châu Mỹ chiếm gần 95% tổng số quốc gia công

nhận người LGBT. Có 25 quốc gia hợp thức quá hôn nhân đồng tính và có xây dựng

các luật liên quan đến hôn nhân gia đình nhằm đảm bảo được các quyền sở hữu tài sản

cơ bản của người LGBT như: thừa kế, bồi thường hợp đồng bảo hiểm… đều tập trung

ở khu vực Âu-Mỹ chiếm tỷ lệ 90%.

1.1.2. Hệ thống các khái niệm liên quan đến đồng tính, song tính và chuyển

giới

(1) Khái niệm về giới tính: Là khái niệm dùng để chỉ những đặc trưng sinh

học của nam và nữ. Những đặc trưng sinh học dường như là bất biến và đó là cơ sở

cho những chuẩn mực về vai trò giới sau này. Sự chuyển đổi giới tính có thể do sinh

học, văn hoá, kinh tế…

(2) Khái niệm về giới: Giới là khái niệm dùng để chỉ những mối quan hệ xã

hội của nam và nữ. Khái niệm giới liên quan đến sự học hỏi hành vi xã hội và những

trông đợi được tạo nên với hai giới tính. Giới là một sản phẩm của xã hội và liên quan

đến

(3) Khái niệm bản dạng giới: Là tự nhận thức giới tính vai trò của giới, bản

sắc giới và thể hiện giới không phụ thuộc vào giới tính sinh học.

(4) Khái niệm xu hướng tính dục: “Tính dục là tổng thể con người, bao gồm

mọi khía cạnh đặc trưng của con trai hoặc con gái, đàn ông hoặc đàn bà và biến động

suốt đời. Tính dục phản ánh tính cách con người, không phải chỉ là bản chất sinh dục.

Vì là một biểu đạt tổng thể của nhân cách, tính dục liên quan tới yếu tố sinh học, tâm

lý, xã hội, tinh thần và văn hóa của đời sống. Những yếu tố này ảnh hưởng đến sự

phát triển nhân cách và mối quan hệ giữa người với người và do đó tác động trở lại

xã hội

(5) Khái niệm người đồng tính:Bao gồm cả đồng tính luyến ái nữ và đồng

tính luyến ái nam, là những người có sự hấp dẫn tình yêu và tình dục với những

người cùng giới tính một cách lâu dài và cố định. Khác với người dị tính luyến ái là

sự hấp dẫn tình yêu và tình dục với những người không cùng giới tính.

(6) Khái niệm về song tính:Những người có sự hấp dẫn tình yêu, tình dục

với cả những người cùng giới và khác giới tính một cách lâu dài.

(7) Khái niệm chuyển giới: Là những người có bản dạng giới khác với biểu

hiện giới tính sinh học, bao gồm người chuyển giới đã phẫu thuật và người chuyển

giới chưa phẫu thuật chuyển đổi giới tính.

(8) Khái niệm về dị tính: Là việc yêu đương hay mối quan hệ tình dục với

những người khác giới tính với mình hay nói cách khác là việc yêu đương hay quan

hệ tình dục giữa nam và nữ thông thường.

(9) Kết hợp dân sự: Là chung sống có đăng ký cho các cặp đôi cùng giới,

một hình thức tương tự như hôn nhân nhưng không đầy đủ các quyền và nghĩa vụ

như hôn nhân.

Đồng tính luyến ái cùng với dị tính luyến ái và song tính luyến ái, là ba dạng

chủ yếu của thiên hướng tình dục con người, thuộc thang liên tục dị tính - đồng tính

(Thang Kinsey). Đồng tính luyến ái bản chất là một biến thể bình thường và tích

cực của tính dục con người, không phải là một bệnh hay sự lệch lạc tâm lý, và

không phải là nguyên nhân gây ra các hiệu ứng tâm lý tiêu cực. Người đồng tính,

song tính và chuyển giới phải dựa vào khái niệm bản dạng giới đi cùng với giới tính

sinh học và thiên hướng tính dục để xác định rõ họ thuộc giới tính nào, để từ đó

khẳng định họ là người hoàn toàn bình thường, cũng như “dị tính” họ có quyền

được ngang bằng trước pháp luật cũng như vị trí xã hội, chính trị. Người liên giới

tính tuy nằm trong nhóm người dễ bị tổn thương, so với người đồng tính, song tính

và chuyển giới thì họ được bảo đảm hơn về các quyền cơ bản không khác gì so với

người “dị tính” vì đã được công nhận là một giới tính sinh học bẩm sinh và có

quyền được xác định theo giới tính mong muốn của mình mà không bị hạn chế bất

cứ quyền nhân thân nào trong đó có quyền được kết hôn; một trong những quyền

nhân thân cơ bản để được cộng nhận các quyền sở hữu tài sản trong giai đoạn hôn

nhân mà không bị hạn chế hay gặp khó khăn gì nếu so sánh với người LGBT.

1.2. Quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới

1.2.1. Khái niệm

1.2.1.1. Quyền sở hữu tài sản trong mối quan hệ với quyền nhân thân của

người đồng tính, song tính và chuyển giới

Khái niệm quyền nhân thân: Quyền nhân thân với tư cách là một thuật ngữ

pháp lý, lần đầu tiên được nhắc đến trong Bộ luật dân sự (BLDS) năm 1995, nó ra

đời và có ý nghĩa là cơ sở pháp lý để bảo vệ cho cá nhân tồn tại với tư cách là một

thực thể, một chủ thể độc lập trong cộng đồng. Thông qua việc cụ thể hoá các quy

định của Hiến pháp năm 2013 về quyền con người về dân sự, BLDS năm 2015 xác

định quyền nhân thân là quyền dân sự gắn liền với mỗi cá nhân, không thể chuyển

giao cho người khác, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. Đây được xem là

một bước đổi mới quan trọng trong tư duy, nhận thức của các nhà làm luật Việt

Nam, cũng là bước tiến đáng ghi nhận, có ý nghĩa đặt nền móng cho sự phát triển

quy định về quyền nhân thân trong hệ thống pháp luật dân sự Việt Nam. [20]

Dựa vào khái niệm, đặc điểm và các quyền nhân thân được quy định trong

BLDS 2015 thì quyền nhân thân không áp dụng đầy đủ cho người thuộc cộng đồng

LGBT ở quyền nhân thân trong hôn nhân và gia đình (Điều 39). Người dị tính được

phép kết hôn khi đầy đủ các điều kiện pháp luật cho phép như độ tuổi, hành vi dân

sự... và có các quyền và nghĩa vụ với nhau được pháp luật ghi nhân và bảo đảm thực

hiện bằng quyền lực nhà nước. Tuy nhiên người thuộc cộng đồng LGBT thì không

được quyền kết hôn nói một cách trực diện thì pháp luật Việt Nam đang phân biệt đối

xử với người LGBT thông qua LHN&GD 2014 “không công nhận hôn nhân đồng

giới” [33], vậy liệu đặc điểm thứ 2 của định nghĩa về quyền nhân thân có được tuân

thủ vì quyền nhân thân không bị chi phối bởi các điều kiện khách quan bên ngoài như

độ tuổi, giới tính, dân tộc... giới tính ở đây không nên suy nghĩ đơn thuần theo định

nghĩa giới tính sinh học chỉ có nam, nữ và người liên giới tính; giới tính ở đây được

hiểu theo nghĩa rộng hàm chứa bản dạng giới, thể hiện giới, bản sắc giới và xu hướng

tính dục. Hiện tại không chỉ xã hội mà cả các nhà làm luật vẫn còn đang tiếp cận vấn

đề giới tính dựa vào giới tính sinh học; điều đó là tiếp cận mang tính chủ quan không

đáp ứng các yếu tố khách quan đang tồn tại vô tình sẽ làm ảnh hưởng đến các quyền

nhân thân vốn thuộc về người LGBT và nguyên tắc nhà nước pháp quyền-công dân

đều bình đẳng trước pháp luật liệu có được đảm bảo. Theo LHN&GD 2014 ngăn cấm

cưỡng ép hôn nhân, cấm kết hôn giả tạo, lừa dối để kết hôn (Khoản 2, Điều 4) [33].

Theo đó, nếu người đồng tính, song tính và chuyển giới thuận theo áp lực gia đình kết

hôn với người dị tính thì sẽ mâu thuẫn với quy định cấm kết hôn giả tạo, lừa dối để kết

hôn. Như vậy, "pháp luật hiện hành đã tước đi một trong số những quyền cơ bản của

con người, đó là quyền được mưu cầu hạnh phúc” cho những người trong cộng đồng

LGBT.

Xét ở gốc độ quyền nhân thân, cụ thể hơn là quyền được kết hôn của người

đồng tính, song và chuyển giới; người đồng tính chịu thiệt thòi hơn so với người

song tính và người chuyển giới. Người song tính họ có quan hệ với người đồng giới

sinh học hoặc là người có khác giới tính sinh học; nếu họ có mối quan hệ với người

khác giới tính sinh học (trừ trường hợp người liên giới tính chưa được xác định giới

tính cụ thể) thì các quyền hôn nhân và gia đình vẫn được bảo đảm như các cặp dị

tính thông thường. Người chuyển giới theo Điều 37 BLDS 2015 quy định “Việc

chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật. Cá nhân đã chuyển đổi

giới tính có quyền, nghĩa vụ đăng ký thay đổi hộ tịch theo quy định của pháp luật về

hộ tịch; có quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã được chuyển đổi theo quy định

của Bộ luật này và luật khác có liên quan” [30]; người chuyển giới nếu nhìn theo

góc độ luật đề cập ở Điều 37, thì theo quan điểm của người viết có thể xem là người

chuyển giới đã thay đổi về mặt sinh học (chuyển đổi cơ quan sinh dục và bề ngoài

phù hợp với giới tính đã chuyển đổi), việc xác định lại giới tính và được pháp luật

công nhận thì quyền nhân thân trong đó có quyền nhân thân đến hôn nhân và gia

đình mặt nhiên được chấp nhận giống với người liên giới tính và dị tính. Tuy nhiên

hiện tại quy định của Điều 37 chỉ mang tính định hướng, chứ chưa định nghĩa rõ

ràng thế nào là người chuyển giới, vấn đề đến người chuyển giới vẫn còn nằm trong

các cuộc thảo luận của các chuyên gia về luật cũng như các chuyên gia liên quan

khác nhằm đảm bảo cân bằng quyền lợi giữa người chuyển giới được xác định theo

bản dạng giới và người chuyển giới can thiệp trên mặt sinh học. Người chuyển giới

và người song tính vẫn được đảm bảo quyền nhân thân hôn nhân và gia đình trong

một số trường hợp cụ thể. Nhưng người đồng tính thì không, cho nên cần thúc đẩy

công nhận quyền nhân thân hôn nhân và gia đình của người trong cộng đồng người

LGBT đặc biệt là của người đồng tính, để quyền sở hữu tài sản gắn liền với quyền

nhân thân hôn nhân và gia đình được thực hiện và bảo vệ như quyền sở hữu tài sản

của người đồng tính nói riêng và toàn bộ quyền cơ bản của người LGBT nói chung.

1.2.1.2. Khái niệm quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính và

chuyển giới

Mọi quốc gia sẽ có định nghĩa về quyền sở hữu tài sản khác nhau hay những

chế định liên quan đến quyền sở hữu tài sản cho từng công dân của họ, nhưng đều

có đặc điểm chung quyền sở hữu tài sản là thể hiện quyền chiếm hữu, định đoạt, sử

dụng tài sản cũng như các quyền có liên quan đến tài sản như: quyền sở hữu trí tuệ,

quyền đối với bất động sản, quyền thừa kế... của chủ thể. Mặc dù mang đặc điểm

tương đồng của các quy định về quyền sở hữu tài sản của tất cả các quốc gia trên

thới giới như quyền chiếm hữu, định đoạt và sử dụng tài sản chỉ có một số quốc gia

cộng nhận hôn nhân “đồng tính” hoặc thừa nhận mối quan hệ “gia đình” của các

cặp LGBT thì trong hệ thống pháp luật của các quốc gia đó mới mặc định và thừa

nhận quyền sở hữu tài sản của các cặp LGBT và được bảo hộ các quyền sở hữu tài

sản của nhóm đối tượng này như công dân phổ thông mà không bị hạn chế ở bất kỳ

phương diện nào. Trong pháp luật Việt Nam cũng đáp ứng được các tiêu trí trên, cụ

thể ở Điều 115 BLDS 2015 ghi nhận quyền tài sản là quyền trị giá được bằng tiền,

bao gồm quyền sở hữu tài sản đối với đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, quyền sử

dụng đất và các quyền tài sản khác”. Từ quy định này có thể thấy, theo quan điểm

của người viết, quyền sở hữu tài sản chỉ mang một đặc điểm duy nhất “có thể trị giá

được bằng tiền”- tức là bất kỳ quyền nào đem lại giá trị kinh tế cho con người như:

quyền thừa kế, quyền nhận trợ cấp thất nghiệp, quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài

sản chung trong giai đoạn hôn nhân, quyền được hưởng các chế độ bảo hiểm... sẽ

được coi là quyền sở hữu tài sản. Tuy nhiên do không công nhận quyền nhân thân

trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình (quyền kết hôn) thì quyền sở hữu tài sản như

quyền chiếm hữu, quyền định đoạt và quyền sử dụng khối tài sản chung, quyền

được thừa kế, hoa lợi, lợi tức từ khối tài sản chung, quyền liên quan đến bất động

sản thuộc khối tài sản chung của các cặp LGBT khi chung sống sẽ bị hạn chế rất

nhiều và cũng như không được bảo vệ tốt như các cặp đôi “dị tính”. Xét cho cùng

người “dị tính” hay người LGBT đều là công dân của Việt Nam nhưng vì sao quyền

sở hữu tài sản cụ thể hơn chính là quyền định đoạt, chiếm hữu và sử dụng trên khối

tài sản chung của chính họ chung tay tạo ra lại không được pháp luật bảo hộ một

cách trực tiếp như các cặp vợ chồng “dị tính” mà chỉ bảo hộ gián tiếp thông qua các

quy định khác của BLDS 2015. Điều đó càng làm cho công tác xét xử, giải quyết

tranh chấp tài sản chung của LGBT gặp nhiều khó khăn và đôi khi không giải quyết

được bằng pháp luật họ sẽ dùng các biện pháp khác có thể vi phạm pháp luật để giải

quyết quyền lợi chính đáng của mình; Vậy có phải các nhà làm luật, chính phủ và

nhà nước đang đẩy họ vào sự bế tắc khi có tranh chấp xảy ra ?

Từ những vấn đề và luận điểm trên người viết xin trình bày quyền sở hữu tài

sản mà ở đây người viết xin trình bày trong luận văn đó là quyền sở hữu tài sản

chung khi người LGBT có mối quan hệ chung sống với nhau như vợ chồng và hình

thành khối tài sản chung khi chung sống với nhau bằng khái niệm như sau: “Quyền

sở hữu tài sản chung bao gồm quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt

tài sản chung của chủ sở hữu là người LGBT theo quy định của BLDS 2015”.

* Đặc điểm quyền sở hữu tài sản của người LGBT trong pháp luật Việt

Nam

(1) Quan hệ tài sản chung của người LGBT khi chung sống như vợ chồng:

Cần khẳng định quan hệ tài sản chung của các cặp LGBT không khác gì so với quan

hệ tài sản chung của các cặp vợ chồng “dị tính” và việc có quan hệ tài sản chung chỉ

cần họ chung sống như vợ chồng có các quan hệ tạo lập tài sản chung thì khối tài

sản đó được coi là tài sản chung của người LGBT chung sống như vợ chồng. Chia

tài sản chung trong thời kỳ chung sống như vợ chồng không làm thay đổi chế độ tài

sản giữa hai người LGBT. Dù cả hai tiến hành chia toàn bộ tài sản chung thì chế độ

tài sản của người LGBT vẫn là chế độ tài sản theo luật định. Việc chia tài sản chung

khi hai người còn chung sống đang tồn tại chỉ thay đổi hình thức sở hữu từ chung

sang riêng đối với những tài sản nhất định. Những tài sản còn lại không nằm trong

thỏa thuận vẫn thuộc sở hữu chung hợp nhất của cả hai người. Khối tài sản chung

của cả hai người mang tính chất mở, chừng nào mối chung sống còn tồn tại thì khối

tài sản đó còn tiếp tục phát sinh và thay đổi. Do đó, ngay cả trong trường hợp cả hai

người phân chia toàn bộ tài sản chung thì cũng không làm thay đổi chế độ tài sản

trong tương lai. Tuy nhiên chúng ta cần lưu ý, việc xác định quan hệ tài sản chung

trong giai đoạn chung sống (hôn nhân) như vợ chồng của người LGBT chưa được

pháp luật thừa nhận với bất kỳ hình thức pháp lý nào vì thế việc phân chia tài sản

chung sẽ không được xác định theo LHN&GD 2014 và Nghị định 126/2014/NĐ-CP:

“Việc chia tài sản chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân không làm chấm dứt

chế độ tài sản của vợ chồng theo luật định”. Việc phân chia tài sản của người LGBT

dựa vào BLDS 2015 phân chia tài sản chung theo phần tại Điều 219 ( việc xác định

tài sản chung theo phần không phản ánh đúng mối quan hệ chung sống như vợ

chồng và tính chất tài sản chung của người LGBT ).

(2) Quyền sở hữu tài sản riêng của người LGBT chung sống như vợ chồng:

căn cứ vào Điều 14 LHN&GD 2014 việc nam, nữ chung sống với nhau như vợ

chồng mà không đăng ký kết hôn sẽ không làm phát sinh quyền và nghĩa vụ giữa vợ

và chồng. Việc người LGBT chung sống như vợ chồng thì cũng sẽ được áp dụng

các nguyên tắc của các cặp vợ chồng dị tính không đăng ký kết hôn. Vậy ở đây, vấn

đề liên quan đến các tài sản riêng trước, trong và sau khi người LGBT có tham gia

quan hệ chung sống như vợ chồng thì vẫn thuộc quyền sở hữu riêng của một bên,

việc chịu trách nhiệm liên quan đến quyền và nghĩa vụ của vợ chồng sẽ không chịu

trên khối tài sản riêng này trên mặt pháp luật như.

(3) Quyền sở hữu tài sản mang tính đặc thù cho người chuyển giới:Khi một

cá nhân “chuyển giới” theo quy định của pháp luật, thì họ có quyền thay đổi các

quyền nhân thân phù hợp với giới tính mà họ chuyển đổi. Vậy từ đó có thể khẳng

định rằng các quyền sở hữu tài sản của người chuyển giới vẫn được đảm như một

công dân thông thường. Tuy nhiên đó là lập luận theo quan điểm của pháp luât,

nhưng trên thực tế việc xác lập quyền sở hữu tài sản đối với người chuyển giới gặp

không ít khó khăn khi họ mang trong mình một giới tính khác so với giới tính mà

họ đã xác lập trên tài sản như: bất động sản, động sản...Và vấn đề thế nào là tiêu

chuẩn để gọi là người “chuyển giới” và “người chuyển đổi giới tinh” vẫn chưa được

pháp luật định nghĩa cụ thể giúp cho việc xác định lại giới tính trong hộ tịch cũng

như chuyển đổi tên tron các giấy tờ đứng tên chủ sở hữu.

1.2.2. Nội dung quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính và

chuyển giới

Trong phạm vi luận văn, người viết đi sâu phân tích về quyền sở hữu tài sản

chung của các cặp LGBT có quan hệ chung sống như vợ chồng được quy định trong

Bộ luật Dân 2015 Theo quy định tại Điều 158 Bộ luật Dân sự năm 2015 thì: “Quyền

sở hữu bao gồm quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt tài sản của

chủ sở hữu theo quy định của luật”, trong đó trọng tâm nhấn mạnh quyền sở hữu tài

sản hay quyền sở hữu tài sản chung của đối tượng LGBT bao gồm quyền chiếm hữu,

định đoạt và sử dụng tài sản bị hạn chế và không được bảo hộ công bằng như các

cặp vợ chồng “dị tính”.

1.2.2.1. Quyền chiếm hữu tài sản

Quyền chiếm hữu thì Điều 179 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: “1.

Chiếm hữu là việc chủ thể nắm giữ, chi phối tài sản một cách trực tiếp hoặc gián

tiếp như chủ thể có quyền đối với tài sản; (2). Chiếm hữu bao gồm chiếm hữu của

chủ sở hữu và chiếm hữu không phải là chủ sở hữu: ví dụ A và B là cặp đôi đồng

tính nam, trong quá trình chung sống, theo ý trí của cả hai thì A là người giữ số tiền

do cả hai tích góp từ tiền lương. A đã dùng chính số tiền từ khối tài sản chung mua

1 chiếc xe máy phục vụ nhu cầu đi làm cho bản thân A và đã được sự đồng ý của B

(không có thỏa thuận bằng văn bản). Nhưng theo quy định của LHN&GD 2014 với

BLDS 2015 mối quan hệ tài sản của A và B không được xem là tài sản chung của

vợ chồng theo Điều 213 BLDS 2015 và Điều 33 LHN&GD 2014 thì việc chiếm

hữu của B trên chiếc xe của A mua là không được pháp luật bảo vệ vì pháp luật

không công nhận đây là tài sản chung của A và B theo diện tài sản chung của vợ

chồng. Nếu muốn xác định đây là tài sản chung của A và B thì sẽ xác định theo

Điều 208 BLDS 2015 “Quyền sở hữu chung được xác lập theo thỏa thuận, theo quy

định của pháp luật hoặc theo tập quán”. Được xác lập theo thỏa thuận nhưng đây chỉ

là sự thỏa thuận bằng miệng không người chứng kiến thì có thể được xem là thỏa

thuận hợp pháp không? Vì đa số tất cả các thỏa thuận liên quan đến tài sản có giá trị

thì được xem là hợp pháp khi có văn bản thỏa thuận chứng minh. Trong thực tế khi

đã có quan hệ tình cảm với nhau thì việc phân chia tài sản thông qua việc lập thành

văn bản thỏa thuận là điều rất khó thực hiện đối với các cặp vợ chồng “dị tính” các

cặp LGBT thì cũng không là ngoại lệ vì thế việc dùng khối tài sản chung khi mua

những vật có giá trị yêu cầu các cặp LGBT phải lập văn bản thỏa thuận để chứng

minh quyền sở hữu và thể hiện quyền chiếm hữu thì điều đó rất khó thực hiện cũng

như một câu hỏi lớn được nêu ra: “vì sao khi vợ chồng “dị tính” có quyền công dân

như các cặp đôi LGBT nhưng họ được phép xác lập quyền chiếm hữu trên khối tài

sản chung; còn người LGBT thì không, trong mối quan hệ không khác gì vợ

chồng?” Nếu xác định theo tập quán thì càng không thể, mối quan hệ của các cặp

LGBT khi sống chung theo dòng chảy thời gian tuy đã có rất lâu nhưng vẫn chưa

được xã hội công nhận thì làm sao có các tập quán trong việc xác định quyền sở hữu

tài sản của người LGBT khi chung sống với nhau nhằm có hướng giải quyết hợp

tình hợp lý như các cặp đôi vợ chồng “dị tính”.

Vấn đề đặt ra ở ví dụ thực tế trên thì B không thể chứng minh quyền sở hữu

trên chiếc xe, kéo theo hệ lụy là không thể nào có quyền chiếm hữu chiếc xe trên

mặt pháp luật dù thực tế B là chủ thể đồng sở hữu và chiếm hữu cùng với A. Tuy

không phải là chủ sở hữu trực tiếp nhưng B có quyền chiếm hữu gián tiếp trên chiếc

xe. Theo pháp luật hiện hành thì không xác định trường hợp của A và B là vợ chồng

nên không thể nào có quyền tài sản chung theo chế độ vợ chồng (dù bản chất là tài

sản chung của vợ chồng) nên quyền chiếm hữu chiếc xe của B bị ảnh hưởng tuy bản

thân là chủ sở hữu theo Khoản 2 Điều 179 BLDS 2015 (nhưng không có căn cứ

pháp luật chứng minh nên quyền chiếm hữu của B).

Bên cạnh đó, đối với chiếm hữu liên tục được quy định tại Điều 185 Bộ luật

Dân sự năm 2015 được hiểu là việc chiếm hữu về mặt thực tế và mặt pháp lý của

một chủ sở hữu đối với tài sản. Chiếm hữu về mặt thực tế là việc chủ sở hữu, hoặc

người có quyền chiếm hữu tự mình giữ tài sản. Khi chủ sở hữu trao quyền chiếm

hữu tài sản cho một chủ thể khác thì chủ sở hữu chỉ có quyền chiếm hữu về mặt

pháp lý đối với tài sản, còn chủ thể được chủ sở hữu trao quyền chiếm hữu chỉ có

quyền chiếm hữu thực tế đối với tài sản. Đây là trường hợp sở hữu trao quyền

chiếm hữu thực tế một cách tự nguyện và đây cũng là cách mà các cặp LGBT

thường dùng nhằm chứng mình quyền sở hữu và thể hiện quyền chiếm hữu trên

khối tài sản khi có tranh chấp, ví dụ: A và B có quan hệ tình cảm sống chung với

nhau 9 năm và đã mua được một ngôi nhà bằng tài sản chung của A và B, tuy nhiên

vì thương A nên B cho A đứng tên ngôi nhà. A có chuyến đi công tác 10 năm tại

nước ngoài và đã trao quyền sở hữu cũng như chiếm hữu ngôi nhà cho B (không lập

thành văn bản). Thì trường hợp này, A là người chiếm hữu về mặt pháp lý đối với

tài sản là ngôi nhà, còn B là người chiếm hữu về mặt thực tế đối với tài sản là ngôi

nhà. Sau khi A quay về nước thì đã yêu cầu B rời khỏi căn nhà vì đã hết tình cảm. B

không đồng ý và đã kiện ra tòa nhằm thể hiện quyền sở hữu thông qua việc chiếm

hữu thực tế hơn 10 năm của mình. Nhưng thật ra do vấn đề không thừa nhận tài sản

chung như vợ chồng của A và B nên buộc lòng nhằm đảm bảo quyền lợi của mình,

B mới chứng minh quyền chiếm hữu ngôi nhà trên mặt thực tế.

Tóm lại, đa số các trường hợp xác lập quyền chiếm hữu trên khối tài sản

chung của các cặp LGBT là dạng chiếm hữu “không có quy định của pháp luật”

nhưng “ngay tình”. Vì xét cho cùng tài sản đó được hình thành trên công lao, sức

đóng góp của cả hai, việc họ có quyền chiếm hữu trên mặt thực tế là đương nhiên và

hợp tình. Tuy nhiên xét ở gốc độ hợp lý thì quyền chiếm hữu tài sản trên khối tài

sản chung của người LGBT khi chung sống như vợ chồng là vẫn chưa được pháp

luật công nhận vì hiện tại pháp luật Việt Nam vẫn còn gặp khuôn trong vấn đề nhận

thức liên quan việc giới tính trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình mà quên đi bản

chất thật sự của hôn nhân là cách thức thể hiện quyền mưu cầu hạnh phúc của con

người. Việc không công nhận hôn nhân, không công nhận bất kỳ mối quan hệ tình

cảm thông qua việc sở hữu chung “vật chất” cho người LGBT là chúng ta đang xâm

hại đến quyền mưu cầu hạnh phúc một trong những quyền cơ bản của một con

người.

1.2.2.2. Quyền sử dụng

Sử dụng là việc dùng vật (tài sản) đó nhằm thỏa mãn nhu cầu nhất định của

chủ sở hữu hoặc của người đang trực tiếp chiếm hữu, chi phối tài sản. Sử dụng tài

sản là quyền có ý nghĩa thực tế cao nhất của chủ sở hữu. Điều 192 BLDS 2015 quy

định: “Quyền sử dụng là quyền khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài

sản”. Nguyên tắc chung là “việc khai thác những giá trị sử dụng của tài sản nhằm để

thỏa mãn những nhu cầu về sinh hoạt vật chất hoặc tinh thần cho bản thân mình”.

Tùy thuộc vào tính chất, công dụng và giá trị của tài sản mà “giới hạn” của pháp luật

về việc sử dụng đối với mỗi loại tài sản có thể khác nhau; cụ thể nếu một cá nhân có

đủ hành vi dân sự, đủ các điều kiện về sức khỏe và các yếu tố phả hệ… thì được phép

kết hôn, được tham gia vào quan hệ sở hữu tài sản chung theo chế định tài sản chung

của vợ chồng. Tại Điều 8 “Điều kiện kết hôn” LHN&GD 2014 một cá nhân đáp ứng

đủ các điều kiện tại Khoản 1 thì có quyền được tham gia sử dụng tài sản chung theo

quy định về quyền sở hữu tài sản chung của vợ chồng trong BLDS 2015 và

LHN&GD 2014 nhưng không phải tất cả các trường hợp đủ điều kiện đều được tham

gia quan hệ tài sản chung của vợ chồng mà chỉ áp dụng cho các cặp đôi được xã hội

xem là “thông thường” và “phổ thông” mới có quyền được kết hôn cũng như có

quyền được hưởng các quyền tài sản chung của vợ chồng đó chính là người“ dị tính”.

Người LGBT đáp ứng tất cả về các vấn đề như hành vi dân sự, điều kiện về tuổi, phả

hệ… thì quyền được sử dụng các khối tài sản chung trên phương diện pháp luật là

không thể do Khoản 2 Điều 8 có quy định “nhà nước không thừa nhận hôn nhân của

những người cùng giới tính”. Quyền sử dụng là quyền cơ bản và quan trọng nhất

trong quyền sở hữu tài sản nói chung và quyền sở hữu tài sản chung của các cặp

LGBT nói riêng. Việc không thừa nhận quyền hôn nhân của các cặp cùng giới và

cộng đồng người LGBT kéo theo các quyền sử dụng tài sản chung của họ gặp rất

nhiều khó khăn hoặc đôi khi bị cản trở trong quá trình sử dụng tài sản chung để thực

hiện các hoạt động đầu tư kinh doanh; hưởng hoa lợi, lợi tức phát sinh trên khối tài

sản chung; hay các vấn đề liên quan đến quyền sở hữu và quyền sử dụng từ khối tài

sản chung của các cặp LGBT sống chung có mối quan hệ tình cảm không khác gì vợ

chồng “dị tính.”

Ví dụ: A và B sống tại Quận Ninh Kiều, Tp. Cần Thơ có chung 2 tỷ đồng trong

tài khoản tiết kiệm từ tiền lương của cả hai. Sau khi chung sống được 5 năm thì gia

đình A tặng riêng cho A một mãnh đất và cả hai quyết định sử dụng số tiền từ tài

khoản tiết kiệm xây một ngôi nhà mà chỉ đứng tên duy nhất một mình A. Nhà xây

xong nhưng sau 4 năm sống chung, A xảy ra tai nạn bị trấn thương sọ não dẫn tới mất

hành vi năng lực dân sự. Thu nhập của B hiện tại thì không thể nào đủ vừa lo các

khoản phí sinh hoạt cũng như các khoản viện phí của A, nên B quyết định cho thuê

căn nhà nhằm tăng thu nhập để lo chi phí hằng ngày cũng như chăm sóc cho B được

chu đáo hơn. Tuy nhiên trong quy định của pháp luật hiện tại thì B không phải chủ sở

hữu và đồng thời cũng không có bất kỳ quyền sử dụng nào trong chính ngôi nhà từ

tiền tích góp của bản thân với A.

Trong trường hợp trên nếu đổi ngược lại là các cặp vợ chồng “dị tính”, thì

người vợ hoặc người chồng vẫn có quyền sử dụng ngôi nhà theo Điều 33 LHN&GD

2014, và người vợ hoặc chồng còn lại có quyền cho thuê căn nhà từ chính tài sản

chung của hai vợ chồng. Nhưng vì sao bản chất tài sản là giống nhau như đối với các

cặp LGBT thì lại không có quyền sử dụng khối tài sản đó? Quyền sử dụng là quyền

tác động trực tiếp đến chủ thể sở hữu trong cuộc sống không phân biệt chủ thể là

người “dị tính” hay là người LGBT. Việc không thừa nhận quan hệ hôn nhân hoặc

không thừa nhận bất kỳ quyền liên quan đến mối quan hệ chung sống của các cặp

LGBT tác động mạnh mẽ đến quyền sở hữu chung tài sản của người LGBT làm ảnh

hưởng rất nhiều đến nguồn sống cũng như là mất nguồn thu nhập của các cặp LGBT

và qua ví dụ thực tế trên cũng đã minh chứng cho quyền sử dụng tài sản do chính bản

thân mình tạo ra của người LGBT bị xâm hại rất nghiêm trọng qua các quy định của

pháp luật Việt Nam hiện hành

1.2.2.3. Quyền định đoạt

Điều 192 BLDS 2015 quy định: “Quyền định đoạt là quyền chuyển giao

quyền sở hữu tài sản, từ bỏ quyền sở hữu, tiêu dùng hoặc tiêu huỷ tài sản”. Pháp

luật quy định cho cá nhân là chủ sở hữu hoặc không phải là chủ sở hữu có quyền

định đoạt về tài sản, tuy nhiên để có quyền định đoạt thì phải đáp ứng những điều

kiện nhất định về năng lực hành vi và các trình tự, thủ tục do pháp luật quy định: (i)

về năng lực hành vi, việc định đoạt tài sản phải do người có năng lực hành vi dân sự

thực hiện theo quy định của pháp luật; (ii) về trình tự, thủ tục theo quy định của

pháp luật về định đoạt tài sản: trong trường hợp pháp luật có quy định về trình tự,

thủ tục định đoạt thì cần phải tuân thủ theo trình tự, thủ tục đó.

Căn cứ vào các quy định từ điều 193, 194, 195 BLDS 2015 quyền định đoạt

dành cho chủ sở hữu hoặc là người được chủ sở hữu ủy quyền định đoạt thì đối với

các trường hợp sở hữu chung của các cặp vợ chồng “dị tính” có quyền sở hữu tài

sản chung thì quyền định đoạt khối tài sản chung sẽ dựa vào ý trí của cả hai vợ

chồng nếu một trong hai muốn định đoạt tài sản chung của hai vợ chồng mà không

được sự đồng ý của người còn lại thì hành vi đó xem như vi phạm pháp luật và các

hoạt động giao dịch liên quan đến tài sản chung sẽ không được thực hiện trên mặt

pháp luật. Cũng như quyền chiếm hữu và quyền sử dụng, quyền định đoạt là một

trong những yếu tố cấu thành nên quyền sở hữu tài sản. Khi các cặp LGBT sống

chung có quan hệ tài sản chung như các vợ chồng “dị tính” thì quyền sở hữu tài sản

chung và quyền định đoạt tài sản sẽ không cần sự đồng ý của cả hai dù cho trên mặt

thực tế tài sản chung được hình hành trên công lao đóng góp của hai người LGBT

chung sống với nhau, quyền định đoạt tài sản ở đây chỉ dành cho người đứng tên sở

hữu tài sản. Khi có các trường hợp tự ý định đoạt của người đứng tên tài sản xảy ra

thì người còn lại sẽ chịu nhiều rủi ro không được pháp luật bảo hộ cũng như các

thiệt thòi về mặt thực tế khi tài sản bị xâm hại ảnh hưởng đến kinh tế cũng như các

giá trị vật chất và tinh thần khác.

Việc định đoạt tài sản chung phải có sự thỏa thuận bằng văn bản của vợ

chồng trong những trường hợp sau đây: Bất động sản; Động sản mà theo quy định

của pháp luật phải đăng ký quyền sở hữu; Tài sản đang là nguồn tạo ra thu nhập chủ

yếu của gia đình.” Nhưng đối với các cặp đôi chung sống là người LGBT thì việc

tranh chấp đến quyền định đoạt hay quyền sở hữu tài sản sẽ không được giải quyết

một cách trực tiếp như các cặp vợ chồng “dị tính”. Để hiểu rõ hơn về rủi ro quyền

định đoạt tài sản trên khối tài sản chung của các cặp LGBT thì hãy nhìn vào ví dụ

thực tế sau: A và B ngụ tại Phường 7, Tp. Vĩnh Long, Tỉnh Vĩnh Long chung sống

với nhau được 7 năm và họ đã dành tiết kiệm được một khoản tiền là 1 tỷ 500 triệu

đồng. Cả hai quyết định mua 1 chiếc xe ô tô Toyota 7 chổ để cho thuê và chiếc xe

cho thuê mỗi tháng đem về them thu nhập cho A và B từ khoản 5 triệu đến 7 triệu.

Khi mua xe cũng như các cặp vợ chồng “dị tính” A và B không lập văn bản thỏa

thuận đây là tài sản chung mà A và B đã thống nhất để cho B đứng tên chiếc xe.

Một khoản thời gian sau, B làm ăn thua lỗ và đã thực hiện quyền định đoạt chiếc xe

ô tô bằng việc bán với giá là 750 triệu mà không hỏi qua ý kiến của A người đồng

sở hữu trên mặt thực tế. Trong trường hợp này đối với vợ chồng “dị tính” dù không

có lập văn bản thỏa thuận về sở hữu tài sản chung thì chiếc xe này vẫn được các cơ

quan thực thi pháp luật xem xét là tài sản chung của vợ chồng và cả hai vợ chồng có

quyền định đoạt cũng như quyền sở hữu ngang nhau, nếu một trong cả hai muốn thể

hiện quyền định đoạt trên chiếc xe thì cần phải có sự đồng ý của bên còn lại. Các

cặp LGBT trong trường hợp này, cụ thể ở đây là A không được thể hiện quyền định

đoạt trên chiếc xe do chính công lao mình tạo ra vì pháp luật không thừa nhận

quyền định đoạt chiếc xe ô tô của A và cũng không công nhận A có quyền sở hữu

tài sản chung như vợ chồng trong trường hợp này.

Tóm lại, trường hợp hai người cùng giới tính chung sống với nhau mà có tranh

chấp về tài sản thể hiện các quyền sở hữu tài sản như: chiếm hữu, sử dụng và định

đoạt thì họ sẽ không được chế định “Giải quyết quan hệ tài sản, nghĩa vụ và hợp đồng

của nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn (Điều 1

Luật HNGĐ 2014)” hay chế định quan hệ tài sản chung vì họ không thỏa mãn yếu tố

“khác giới” – nam, nữ sống chung; và hơn nữa cũng không thỏa mãn yếu tố “sống

như vợ chồng” vì pháp luật hiện hành không công nhận mối quan hệ vợ, chồng giữa

những người cùng giới. Chính vì vậy, khi hai người cùng giới tính chung sống với

nhau mà có tranh chấp về tài sản thì:

Thứ nhất, việc giải quyết căn cứ vào sự thỏa thuận của các bên.

Thứ hai, trường hợp không có thỏa thuận được thì có thể yêu cầu tổ chức có

thẩm quyền thực hiện việc hòa giải ngoài tòa án hoặc yêu cầu Tòa án giải quyết.

Về nguyên tắc chung, nếu các bên không có thỏa thuận khác thì tài sản riêng

của người nào thì được giao lại cho người đó; tài sản chung được phân chia theo công

sức đóng góp mỗi bên, nếu tài sản chung là tài sản góp vốn vào doanh nghiệp, tài sản

chứng khoán, tài khoản ngân hàng, tài sản sở hữu trí tuệ thì việc xác định tài sản được

áp dụng theo pháp luật có liên quan. Pháp luật hiện tại chỉ có hướng giải quyết tranh

chấp tài sản chung của các cặp LGBT theo hướng sở hữu chung được quy định tại

Điều 207 và giải quyết theo Điều 219 BLDS 2015 cho các cặp LGBT chung sống và

có quan hệ tài sản chung. Nhưng việc giải quyết như vậy là không đúng với bản chất

tài sản chung của các cặp LGBT vì tài sản chung đó giống như tài sản chung của vợ

chồng nên việc khi yêu cầu các cặp LGBT đưa ra các bằng chứng như: biên bản thỏa

thuận, hóa đơn, hay các khoản tiền đóng góp trong khối tài sản chung đó là điều rất

khó. Bên cạnh đó xử lý các trường hợp tranh chấp áp dụng theo quan hệ tài sản chung

trong BLDS 2015 cho các cặp LGBT sẽ gây nên việc phân định không công bằng,

không đảm bảo được quyền lợi chính đáng của các chủ sở hữu trên mặt thực tế và kéo

theo nhiều hệ lụy đáng tiếc, đặc biệt là vấn đề “chiếm hữu”, “sử dụng” và “định đoạt”

tài sản chung được hình thành trên công lao đóng góp của cả hai người LGBT khi

chung sống với nhau. Hệ lụy và hậu quả sẽ được người viết trình bày trong phần thực

trạng.

Tiểu kết chương 1

Qua các giai đoạn phát triển lịch sử của người LGBT chứng minh được người

LGBT luôn tồn tại gắn liền với xã hội loài người, họ có cuộc sống tình cảm và sinh

hoạt hằng ngày không khác gì so với một gia đình người “dị tính”. Người LGBT

không phải là một hiện tượng mà đó là một thành phần cấu tạo nên xã hội loài người.

Và từ đây người viết phân định rõ ràng những nhóm người thuộc cộng đồng LGBT

thông qua các khái niệm; hiểu được khái niệm cho thấy vấn đề nghiên cứu về: nhận

thức của xã hội tác động như thế nào đến quyền sở hữu tài sản chung của người đồng

tính, song tính, chuyển giới; quyền cơ bản cần được đảm bảo khi có cuộc sống như vợ

chồng của người đồng tính, song tính, chuyển giới đó là quyền sở hữu tài sản.

Một số công trình, tài liệu đã nghiên cứu khá sâu về một số nội dung liên quan

đến chủ đề của luận văn. Một số tác giả đã phân tích thực trạng hệ thống pháp luật

hiện hành quy định về quyền cơ bản trong đó chỉ tập trung các quyền nhân thân

(quyền được kết hôn, quyền được chuyển giới...) của người đồng tính, song tính và

chuyển giới mà bỏ quên đi quyền sở hữu tài sản chung khi các cặp LGBT sống chung

không khác gì vợ chồng “dị tính”. Quyền sở hữu chung tài sản của các cặp LGBT có

ý nghĩa quan trọng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa như Việt

Nam hiện nay. Tiếp cận vấn đề pháp luật về quyền sở hữu tài sản của người đồng tính,

song tính, chuyển giới ở góc nhìn dựa trên ba quyền cơ bản của quyền sở hữu tài sản

đó là: quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt người viết nhận ra rằng

các quyền này trong từng trường hợp cụ thể bị hạn chế đôi khi là bị ngăn cản việc thực

hiện quyền của chủ thể là người LGBT khi tham gia vào quan hệ tài sản chung trong

quá trình chung sống nhằm thể hiện khát khao hạnh phúc như các cặp vợ chồng người

“dị tính”. Từ đó góp phần định ra mô hình tổng quan và đề xuất hoàn thiện pháp luật,

giải pháp bảo đảm quyền sở hữu tài sản của các cặp LGBT khi về chung sống với

nhau cũng như góp phần xây dựng cơ sở pháp luật để giải quyết tranh chấp tài sản

thông qua các quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt tài sản trong

quyền sở hữu tài sản chung của các cặp LGBT một cách hợp pháp cũng như hợp tình.

Chương 2

PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ QUYỀN SỞ HỮU TÀI SẢN CỦA

NGƯỜI ĐỒNG TÍNH, SONG TÍNH, CHUYỂN GIỚI VÀ THỰC TIỄN

THỰC HIỆN

2.1. Pháp luật Việt Nam hiện hành về quyền sở hữu tài sản của người

đồng tính, song tính và chuyển giới

2.1.1. Thực trạng quy định pháp luật về quyền sở hữu tài sản của người đồng

tính, song tính và chuyển giới

Quyền sở hữu tài sản của người LGBT bao gồm các quyền chiếm hữu, sử

dụng và định đoạt các giá trị tài sản mà mình đang sở hữu. Theo pháp luật hiện

hành tại Việt Nam không khác gì so với công dân thông thường. Người LGBT có

quyền sở hữu tài sản theo những quy định của pháp luật hiện tại như sau:

BLDS 2015 Điều 105 quy định khá cụ thể tài sản là gì: “Tài sản là vật, tiền,

giấy tờ có giá và quyền tài sản; Tài sản bao gồm bất động sản và động sản, bất động

sản và động sản có thể là tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai”. Dựa

vào định nghĩa Điều 105 BLDS 2015 thì tài sản của người LGBT có quyền sở hữu

như người “dị tính” bào gồm:

Thứ nhất, tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản

- Vật, là bộ phận của thế giới vật chất; con người chiếm hữu được, mang

lại lợi ích cho chủ thể, có thể đang tồn tại hoặc sẽ hình thành trong tương lai. Dựa

vào đặc tính, giá trị của các tài sản sau khi sử dụng thì chia thành vật tiêu hao và vật

không tiêu hao. Dựa vào các dấu hiệu phân biệt của vật mà người ta phân loại vật

thành vật cùng loại và vật đặc định. Ngoài ra, người ta còn chia ra làm vật đồng bộ

và vật không đồng bộ.

- Tiền, Chỉ có loại tiền có giá trị đang được lưu hành trên thực tế, tức là

được pháp luật thừa nhận, mới được coi là tài sản. Tiền là công cụ thanh toán đa

năng, là công cụ tích luỹ tài sản và là thước đo giá trị.

- Giấy tờ có giá, Giấy tờ có giá, được hiểu là giấy tờ trị giá được bằng tiền

và chuyển giao được trong giao lưu dân sự. Giấy tờ có giá hiện nay tồn tại dưới

nhiều dạng khác nhau như séc, cổ phiếu, tín phiếu, hối phiếu, kỳ phiếu, công

trái…Các loại giấy tờ xác nhận quyền sở hữu, quyền sử dụng đối với tài sản như

giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà, giấy đăng

ký xe máy, xe ô tô… không phải là giấy tờ có giá.

- Quyền tài sản, theo quy định tại Điều 115 Bộ luật Dân sự năm 2015 thì

quyền tài sản là quyền trị giá được bằng tiền, bao gồm quyền tài sản đối với đối

tượng quyền sở hữu trí tuệ, quyền sử dụng đất và các quyền tài sản khác.

Thứ hai, tài sản bao gồm động sản và bất động sản. Bất động sản và động sản

có thể là tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai

- BLDS 2015 quy định tại Điều 107 về bất động sản và động sản như sau:

“Bất động sản bao gồm: Đất đai; Nhà, công trình xây dựng gắn liền với đất đai; Tài

sản khác gắn liền với đất đai, nhà, công trình xây dựng; Tài sản khác theo quy định

của pháp luật và Động sản là những tài sản không phải là bất động sản”.

- Căn cứ vào thời điểm hình thành tài sản và thời điểm xác lập quyền sở

hữu cho chủ sở hữu, bất động sản và động sản có thể là tài sản hiện có và tài sản

hình thành trong tương lai. Tài sản hiện có là tài sản đã tồn tại vào thời điểm hiện

tại và đã được xác lập quyền sở hữu cho chủ sở hữu của tài sản đó (nhà đã được xây

dựng…). Tài sản hình thành trong tương lai được hiểu là tài sản chưa tồn tại hoặc

chưa hình thành đồng bộ vào thời điểm xem xét nhưng chắc chắn sẽ có hoặc được

hình thành trong tương lai (nhà đang được xây dựng theo dự án, tiền lương sẽ được

hưởng…). Ngoài ra, tài sản hình thành trong tương lai có thể bao gồm tài sản đã

được hình thành tại thời điểm giao kết giao dịch tài sản đó mới thuộc sở hữu của

các bên (tài sản mua bán, thừa kế nhưng chưa hoàn thành thủ tục chuyển giao cho

chủ sở hữu).

Tất cả về các loại tài sản mà người LGBT có thể xác lập quyền sở hữu tài

điều được quy định trong BLDS 2015 và các quyền như chiếm hữu, sử dụng và

định đoạt các loại tài sản đó vẫn có trong quy định của BLDS 2015:

- Quyền chiếm hữu, Điều 179 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: “1. Chiếm

hữu là việc chủ thể nắm giữ, chi phối tài sản một cách trực tiếp hoặc gián tiếp như

chủ thể có quyền đối với tài sản; (2). Chiếm hữu bao gồm chiếm hữu của chủ sở

hữu và chiếm hữu không phải là chủ sở hữu. Việc chiếm hữu của người không phải

là chủ sở hữu không thể là căn cứ xác lập quyền sở hữu, trừ trường hợp quy định tại

các điều 228, 229, 230, 231, 232, 233 và 236 của Bộ luật này”. Người chiếm hữu có

thể tự mình thực hiện quyền yêu cầu người có hành vi xâm phạm phải chấm dứt

hành vi, khôi phục tình trạng ban đầu, trả lại tài sản và bồi thường thiệt hại bằng

những biện pháp không trái quy định của pháp luật. Hoặc người chiếm hữu có thể

yêu cầu Tòa án, cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác buộc người có hành vi xâm

phạm việc chiếm hữu thực hiện các trách nhiệm này khi họ.

- Quyền sử dụng, Điều 189 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: “Quyền sử

dụng là quyền khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản. Quyền sử dụng

có thể được chuyển giao cho người khác theo thoả thuận hoặc theo quy định của

pháp luật”. Đối với quyền sử dụng của chủ sở hữu, chủ sở hữu được sử dụng tài sản

theo ý chí của mình nhưng không được gây thiệt hại hoặc làm ảnh hưởng đến lợi ích

quốc gia, dân tộc, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của người khác;

Đồng thời, người không phải là chủ sở hữu được sử dụng tài sản theo thoả thuận với

chủ sở hữu hoặc theo quy định của pháp luật.

- Quyền định đoạt, Điều 192 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: “Quyền

định đoạt là quyền chuyển giao quyền sở hữu tài sản, từ bỏ quyền sở hữu, tiêu dùng

hoặc tiêu huỷ tài sản”. Pháp luật quy định cho cá nhân là chủ sở hữu hoặc không

phải là chủ sở hữu có quyền định đoạt về tài sản, tuy nhiên để có quyền định đoạt

thì phải đáp ứng những điều kiện nhất định về năng lực hành vi và các trình tự, thủ

tục do pháp luật quy định: (i) về năng lực hành vi, việc định đoạt tài sản phải do

người có năng lực hành vi dân sự thực hiện theo quy định của pháp luật; (ii) về trình

tự, thủ tục theo quy định của pháp luật về định đoạt tài sản: trong trường hợp pháp

luật có quy định về trình tự, thủ tục định đoạt thì cần phải tuân thủ theo trình tự, thủ

tục đó. Về chủ thể có quyền định đoạt, Bộ luật Dân sự năm 2015 có quy định chủ

thể có quyền định đoạt là chủ sở hữu và người không phải chủ sở hữu.

Tóm lại, chế định tài sản và quyền sở hữu được quy định trong BLDS 2015

là những quy định chung áp dụng cho tất cả công dân không phân biệt người LGBT

hay người “dị tính”. BLDS 2015 đồng thời cũng đã sửa đổi, bổ sung nhiều vấn đề

quan trọng thể hiện sự phát triển của chế định này trong lịch sử xây dựng pháp luật

về dân sự trong đó chế định tài sản và quyền sở hữu là một trong những chế định

trọng tâm, quan trọng của BLDS 2015 nhằm đảm bảo thực hiện và bảo vệ quyền

con người, nên việc bổ sung, hoàn thiện chế định này là rất quan trọng, làm cơ sở

tiền đề để xây dựng cũng như áp dụng thống nhất các chế định khác có liên quan

đến những quyền sở hữu của công dân mà còn thực hiện được các quyền mà Hiến

pháp 2013 vừa thay đổi bổ sung phù hợp với các công ước quốc tế về quyền con

người, bắt kịp xu hướng phát triển làm luật của thế giới trong công tác đảm bảo các

quyền cơ bản của con người, trong đó điều lưu ý quan trọng “vẫn đảm bảo quyền

cho các nhóm người yếu thế trong xã hội như người LGBT”. Tuy nhiên, các quy

định hiện tại của pháp luật Việt Nam vẫn còn hạn chế so với các quốc gia trong việc

đảm bảo quyền cho một số nhóm người yếu thế trọng xã hội, ở đây cụ thể đó chính

là “quyền sở hữu chung tài sản” của các cặp LGBT chung sống với nhau như “vợ

chồng”. Phần tiếp theo sẽ làm rõ hơn vấn đề này.

2.1.2. Một số nhận xét, đánh giá thực trạng quy định pháp luật về quyền sở

hữu tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới

Việt Nam là một quốc gia có hệ thống pháp luật hoàn thiện, hầu hết các lĩnh

vực trong đời sống xã hội đều được pháp luật điều chỉnh bằng các văn bản quy phạm

pháp luật hoặc là các văn bản dưới luật nhằm đàm bảo nguyên tắc “thượng tôn pháp

luật vì một nhà nước pháp quyền”. Trong thực tế vẫn có một số lĩnh vực mà thực chất

có tồn tại, các nhà làm luật biết đến sự tồn tại ấy nhưng lại không ban hành các văn

bản quy phạm pháp luật hoặc các văn bản có giá trị pháp lý để điều chỉnh mối quan hệ

đó. Đó chính là “quan hệ tài sản chung” của các cặp LGBT chung sống như “vợ

chồng” theo quy mô hẹp, còn rộng hơn đó chính là các quyền con người của nhóm đối

tượng này bị hạn chế khi không được công nhận quan hệ “nhân thân Hôn nhân” và

các “quan hệ liên quan đến sở hữu tài sản trong quá trình chung sống”. Tại Việt Nam

vẫn chưa có các văn bản quy phạm pháp luật hay văn bản hướng dẫn luật để điều

chình các quan hệ sở hữu tài sản chung của người LGBT. Tuy nhiên thì Việt Nam đã

công nhận Tuyên ngôn Thế giới về Quyền con người năm 1948 đây là cơ sở pháp lý

nền và cơ sở lập luận để cho người viết xây dựng nên các luận điểm để minh chứng

“quyền sở hữu tài sản chung của người LGBT” là thực sự xác đáng và cần thiết trong

bối cảnh Kinh tế-thị trường ở Việt Nam hiện nay. Bên cạnh “tuyên ngôn nhân quyền

1948” thì Hiến chương Liên hợp quốc, Công ước quốc tế về các quyền dân sự và

chính trị năm 1966, Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hoá năm

1966 đều đề cập các quyền tự do cơ bản của con người, ví dụ: “Việc thừa nhận phẩm

giá bẩm sinh và những quyền bình đẳng và bất khả chuyển nhượng của tất cả các

phần tử trong đại gia đình nhân loại là nền móng của tự do, công lí và hoà bình thế

giới” (lời mở đầu của Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa năm

1966). Việt Nam cũng là thành viên của hai công ước trên và gia nhập vào ngày

24/9/1982 nhằm đảm bảo quyền con người thông qua các quy định của pháp luật hiện

hành. Như vậy, người LGBT trên thế giới hay ở Việt Nam với tư cách là một phần tử

trong đại gia đình đó cần phải được thừa nhận và bảo vệ ở các quyền: tự do, bình đẳng

như người “dị tính”, đặc biệt là quyền nhân thân Hôn nhân và các quyền tài sản trong

đó quyền sở hữu tài sản chung trong giai đoạn chung sống như “vợ chồng” của các

cặp LGBT tại Việt Nam đang gặp nhiều vấn đề vướng mắc trong quy định của pháp

luật Việt Nam hiện hành trong bối cảnh Việt Nam hiện nay đã đồng ý và tham gia

công ước quốc tế. Vậy quy định của pháp luật Việt Nam có những quy định gì? Làm

ảnh hưởng đến quyền sở hữu tài sản của các cặp LGBT cũng như chưa đảm bào được

các quyền cơ bản liên quan đến quyền con người, quyền sở hữu tài sản và cụ thể hơn

là quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản chung của người LGBT? Để giúp

cho người đọc hiểu rõ về các quy định hiện tại tác động như thế nào đến quyền sở hữu

tài sản hay nói một cách cụ thể đó chính là pháp luật Việt Nam đang “vô tình” hạn chế

quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản chung của các cặp LGBT. Người viết

xin trình bày nội dung có liên quan đến quyền sở hữu tài sản của người LGBT trong

hệ thống các quy định của pháp luật Việt Nam hiện tác động gián tiếp cũng như trực

tiếp đến quyền sở hữu tài sản của người LGBT khi chung sống với nhau như sau:

Thứ nhất, Hiến pháp 2013 có sức ảnh hưởng trực tiếp đến quyền sở hữu tài sản

của người LGBT, trong đó có quy định tại Điều 16: “Mọi công dân đều bình đẳng

trước pháp luật”, “không ai bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, văn hóa, kinh

tế xã hội”, Các văn bản quy phạm pháp luật khác cũng quy định tượng tự như trên.

Các quy định của Hiến pháp làm nền tảng cho mọi văn bản quy phạm pháp luật không

được phân biệt đối xử với bất kỳ đối tượng nào trừ khi vì các lý do theo luật định mà

họ không được hưởng các quyền pháp luật quy định cho công dân. Pháp luật Việt

Nam hiện tại chưa có những quy định về quyền bình đẳng, không bị phân biệt đối xử

về xu hướng tính dục và bản dạng giới đi theo quy định của Hiến pháp 2013. Tuy

Hiến pháp 2013 không quy định cụ thể chủ thể được tham gia quan hệ hôn nhân,

nhưng các quy định “nền” liên quan đến việc chống phân biệt đối xử của tất cả chủ

thể là công dân Việt Nam của Hiến pháp 2013 tạo cơ sở lý luận cho việc thúc đẩy bảo

vệ quyền con người của người LGBT cũng như có thể thực hiện được các quyền cơ

bản của quyền sở hữu tài sản khi các cặp LGBT chung sống với nhau như “vợ

chồng”.

Thứ hai, các nội dung của LHN&GD 2014 không những tác động trực tiếp

mà còn sâu sắc và mạnh mẽ đến các quyền nhân thân, quyền tài sản…trong đó có

quyền sở hữu tài sản chung như quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt của người

LGBT chung sống và có quan hệ tài sản chung với nhau như các cặp “vợ chồng”.

Quy định "cấm kết hôn giữa những người cùng giới tính" từ ngày 1 tháng 1 năm

2015 đã được bãi bỏ. Tuy nhiên, LHN&GD 2014 vẫn quy định "không thừa nhận

hôn nhân giữa những người cùng giới tính". Pháp luật Việt Nam không quy định cụ

thể về hôn nhân hay mối quan hệ giữa những người cùng giới tính. Tại Khoản 2

Điều 8 LHN&GD 2014 có quy định: “nhà nước không thừa nhận hôn nhân giữa

những người cùng giới tính”. Ngoài ra chưa có quy định nào hướng dẫn thêm về

quan hệ của những người cùng giới tính. Pháp luật Việt Nam không thừa nhận hôn

nhân đồng giới nhưng cũng không có quy định cấm kết hôn đồng giới. Luật Hôn

nhân và gia đình của Việt Nam từ trước đến nay chưa thừa nhận hôn nhân, cũng như

quyền tài sản của các cặp LGBT sống chung. Hiện nay, quan hệ hôn nhân về cơ bản là

sự kết hợp giữa hai người khác giới tính. Vì vậy, quan niệm về hôn nhân thường chỉ là

của người “dị tính”. Giờ đây, vấn đề ghi nhận quan hệ sống chung của cặp đôi cùng

giới đã được đặt ra. Như đã nêu, năm 1990, Tổ chức Y tế thế giới đã loại bỏ đồng tính

ra khỏi danh sách các bệnh tâm thần. Nhu cầu được công nhận quan hệ sống chung

của cặp đôi cùng giới là hết sức chính đáng. Có hai hình thức công nhận cơ bản trên

thế giới là quan hệ hôn nhân (như cặp đôi dị tính); sống chung có đăng ký (bị hạn chế

một số quyền so với quan hệ hôn nhân đầy đủ) và Việt Nam hiện tại vẫn chưa công

nhận bất kỳ hình thức nào. Thông thường, việc ghi nhận quan hệ hôn nhân bình đẳng

của cặp đôi cùng giới không phải bao giờ thuận lợi bởi những rào cản từ truyền thống,

văn hóa, tôn giáo, chính trị, các đảng phái, chính sách... như Việt Nam hiện nay là

điều dễ hiểu. Xem xét quyền kết hôn cùng giới được xem là vấn đề quan trọng nhất

của người LGBT trong thời gian qua. Có thể nhận thấy, việc chưa công nhận một hình

thức pháp lý cho mối quan hệ sống chung giữa hai người cùng giới cũng có thể dẫn

đến một số hệ quả pháp lý nhất định về quan hệ tài sản, quan hệ phát sinh khi sống

chung… Nội dung của các quy định trong LHN&GD 2014 dành cho đối tượng LGBT

chỉ xoay quanh tại Khoản 2 Điều 8 “việc không thừa nhận hôn nhân đồng tinh” chứ

các quy định liên quan đến quyền sở hữu tài sản trong Luật này chỉ dành cho các cặp

vợ chồng “dị tính”.

Thứ ba, BLDS 2015 là văn bản quy phạm pháp luật duy nhất có quy định các

nội dung chung dành cho tất cả các đối tượng của xã hội khi tham gia các quan hệ dân

sự và có thể áp dụng một cách “gượng ép” cho giải quyết các vấn đề liên quan đến

tranh chấp tài sản chung của người LGBT còn vấn để đảm bảo quyền chiếm hữu, sử

dụng và định đoạt khối tài sản chung của người LGBT thì rất khó bảo vệ trong các

quy định hiện tại trong BLDS 2015. BLDS 2015 tác động gián tiếp và đôi khi là trực

tiếp đối với trường hợp tài sản được hình thành do sự đóng góp từ hai phía trong quá

trình chung sống hoặc do một bên cho phép bên còn lại trở thành đồng sở hữu thì các

tài sản đó được xem là tài sản chung của LGBT. Do đó, các tài sản chung này là đối

tượng sẽ được xem xét áp dụng các quy định của BLDS 2015 để phân chia khi các

cặp “vợ chồng” LGBT chia tay. Về vấn đề phân chia tài sản chung, pháp luật Việt

Nam hay BLDS 2015 rất tôn trọng sự thoả thuận của các bên. Do đó, nếu trong quá

trình chia tay, cặp “vợ chồng” LGBT đã có thoả thuận về việc phân chia tài sản chung

của LGBT thì pháp luật sẽ tôn trọng sự thoả thuận này. Trường hợp, cặp “vợ chồng”

LGBT không thoả thuận được về việc phân chia tài sản chung trong quá trình chia

tay, thì khi đó, một trong hai bên có quyền khởi kiện tại Toà án nhân dân có thẩm

quyền để yêu cầu Toà án giải quyết. Trong trường hợp này, Toà án sẽ căn cứ vào quy

định tại BLDS 2015 để tiến hành phân chia tài sản chung của LGBT. Cụ thể, BLDS

2015 quy định tại điều 207 Sở hữu chung và các loại sở hữu có quy định cụ thể: “Sở

hữu chung và các loại sở hữu chung;1. Sở hữu chung là sở hữu của nhiều chủ thể đối

với tài sản; 2. Sở hữu chung bao gồm sở hữu chung theo phần và sở hữu chung hợp

nhất”.

Nếu không thể chia phần quyền sở hữu bằng hiện vật hoặc việc chia này bị các

chủ sở hữu chung còn lại phản đối thì người có quyền có quyền yêu cầu người có

nghĩa vụ bán phần quyền sở hữu của mình để thực hiện nghĩa vụ thanh toán. Tài sản

chung sẽ được phân chia theo quy định của pháp luật dân sự.

Các quy định của pháp luật Việt Nam quy định cơ bản về các quyền sở hữu tài

sản chung của LGBT đều được trình bày bên trên. Nhìn vào các quy định của pháp

Luật Việt Nam hiện hành thì theo đánh giá cá nhân của người viết thì quá ít để có thể

giải quyết được các vấn đề phát sinh khi có mâu thuẩn giữa người LGBT với nhau

hoặc là không thể nào đủ đảm bảo được các quyền cở bản của quyền sở hữu tài sản

như quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt trên khối tài sản chung của người LGBT

có quan hệ chung sống như “vợ chồng” và có quan hệ tài sản chung với nhau

Quyền sở hữu tài sản chung là một trong những vấn đề được quan tâm nhất

trong quá trình sống chung với nhau của các cặp người LGBT, những quy định pháp

luật về quyền sở hữu tài sản của người LGBT (chủ yếu liên quan đến cặp đôi cùng

giới) vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu giải quyết tranh chấp tài sản chung của các cặp

LGBT khi chung sống có phát sinh mâu thuẫn liên quan đến tài sản chung. Ngoài ra

thực trạng quy định của BLDS 2015, LHN&GD 2014 và các văn bản quy phạm pháp

luật khác có liên quan đến các vấn đề xác định nhân thân, thực thi quyền con người

theo các công ước quốc tế mà Việt Nam ký kết trong thời gian qua đã đặt ra một số

vấn đề về quyền sở hữu tài sản của cặp đôi LGBT như sau:

Một là, nhu cầu ghi nhận hình thức chung sống và quan hệ sở hữu tài sản

chung của cặp đôi cùng giới và người thuộc cộng đồng LGBT

Như đã nêu, hiện nay pháp luật Việt Nam chỉ ghi nhận hình thức kết hôn giữa

cặp đôi “dị tính”, không thừa nhận hôn nhân hay bất kỳ quan hệ dân sự nào giữa

những người cùng giới và cộng đồng người LGBT, người LGBT khi có quan hệ sống

chung và các vấn đề liên quan đến quyền sở hữu như quyền chiếm hữu, sử dụng và

định đoạt trong khối tài sản chung do cả hai cùng tạo dựng đều không được pháp luật

hiện tại ghi nhận ở bất kỳ văn quy phạm pháp luật nào. Tuy vậy, nhu cầu ghi nhận

hình thức chung sống và các vấn đề thừa nhận mối quan hệ tài sản như các cặp vợ

chồng “dị tính” của người LGBT tại Việt Nam ngày càng rõ nét (đặc biệt từ giai đoạn

soạn thảo LHN&GD năm 2014 cho đến nay). Điều này được thể hiện qua một số

điểm dưới đây:

Việc các cặp đôi cùng giới (chủ yếu là người đồng tính) sống công khai, có

quan hệ tình cảm với nhau được thể hiện khá rõ

Theo kết quả một nghiên cứu đồng tính nữ công bố năm 2012 thì có 62% đang

có người yêu là nữ và 87% đang hoặc đã từng có người yêu [4]. Trong tổng mẫu

nghiên cứu định lượng của nghiên cứu do Viện iSEE công bố năm 2013, có đến gần

62% người tham gia (trong tổng số 2.483 người LGBT) cho biết họ đang trong một

mối quan hệ gắn kết với một người cùng giới [7]. Trong số này, có đến 28,90% cặp

đôi đồng tính đang sống chung có sở hữu chung tài sản có giá trị như ô tô, sổ tiết kiệm;

18,40% có góp vốn đầu tư, kinh doanh chung, 7,90% có nhà đất chung (đứng tên cả

hai người).

Cũng theo kết quả nghiên cứu nêu trên thì những người đồng tính ở lứa tuổi

kết hôn trung bình hiện nay, phần lớn số người được hỏi xác định lý do, mục tiêu của

cuộc sống chung rất cụ thể. Có 87% người được khảo sát cho rằng sống chung để hỗ

trợ lẫn nhau về tình cảm, tạo cảm giác cuộc sống an toàn, thể hiện tình yêu và sự cam

kết chung thủy với nhau trong cuộc sống [7]. Những người quyết định sống chung

đều có quan niệm rất rõ ràng về sự gắn bó lâu dài và thể hiện mong muốn gìn giữ mối

quan hệ này thông qua việc tào lập khối tài sản chung như các cặp vờ chồng “dị tính”.

Việc đi đến cuộc sống chung đối với mỗi cặp đôi đều không phải là một quyết định

chóng vánh mà dựa trên sự cân nhắc kỹ lưỡng. Giống như các cặp đôi “dị tính”, người

đồng tính (và cả người song tính, chuyển giới) bắt đầu cuộc sống chung với cam kết

chung thủy, hỗ trợ lẫn nhau và ước vọng hạnh phúc lâu dài. Họ duy trì cuộc sống

chung bằng cách chia sẻ gánh nặng kinh tế, trách nhiệm với gia đình hai bên và điều

chỉnh bản thân để đạt được sự hòa hợp. Cuộc sống chung của những người cùng giới

hiện nay đang tồn tại và phổ biến trong tất cả các nhóm đồng tính. Một khảo sát thực

tế cũng cho thấy khá nhiều sự lựa chọn của người đồng tính nếu được pháp luật thừa

nhận quan hệ sống chung [7]. Trong đó, tỷ lệ sẽ đăng ký kết hôn ở mức cao nhất (xét

trên cả phương diện mong muốn của người đồng tính cũng như dự đoán thái độ của

cha mẹ họ khi họ thực hiện việc đăng ký kết hôn và có quyền và nghĩa vụ tài sản liên

quan đến tài nếu pháp luật cho phép).

Quan hệ sở hữu tài sản chung và các quyền: chiếm hữu, sử dụng và định đoạt

trên khối tài sản chung của các cặp đôi đồng tính gặp rất nhiều khó khăn

Khác với những cặp đôi “dị tính”, các cặp đôi cùng giới hầu hết không dám

bộc lộ bản chất mối quan hệ với gia đình. Theo một khảo sát công bố năm 2013 [7],

thái độ của cha mẹ, họ hàng đối với quan hệ đồng giới từ những người đã cho gia đình

biết, hoặc úp mở về quan hệ đồng giới thì 46,3% cho biết tình cảm đó không được sự

chấp nhận của họ hàng. Và thậm chí, 16,8% người đồng giới đã từng bị gia đình và họ

hàng đe dọa nhằm chấm dứt mối quan hệ đó. Người đồng tính cũng thường bế tắc khi

nghĩ đến chuyện tạo dựng chung tài sản, có con chung… như người “dị tính” vì pháp

luật hiện tại không công nhận đó là quan hệ gia đình dù đó là mong muốn trong sâu

thẳm, bởi môi trường xã hội, định kiến không đồng tình các cặp đồng tính sinh/nhận

con và nuôi dưỡng con cũng như cho rằng việc gắn kết về tài sản chỉ dành cho các cặp

Nam Nữ thông thường để họ “yên bề gia thất” tạo dựng cơ sở kinh tế làm ăn để phát

triển xã hội (do các định kiến mang tính lối mòn thời đại đã làm mất đi những quyền

vốn có ở một con người của người LGBT). Và những người chung sống đồng giới

gặp nhiều khó khăn gấp bội trong việc duy trì mối quan hệ lâu dài, do không được

pháp luật thừa nhận (đồng nghĩa với việc không có sự ràng buộc về mặt luật pháp), do

không được hỗ trợ về tâm lý khi nảy sinh mâu thuẫn (do phải giấu diếm mọi người

xung quanh) và do sự phản đối của gia đình [24]. Để có cái nhìn tổng quan có thể theo

dõi

Bảng 2.1 về phân tích tương quan với trải nghiệm khó khăn trong quan hệ

cùng giới tại Việt Nam:

Bảng 2.1. Phân tích tương quan với trải nghiệm khó khăn trong quan hệ

cùng giới

Nam Nữ Chung

% % % % Có gặp % Có gặp % Có gặp

Không ít nhất Không ít nhất Không ít nhất

gặp khó một gặp khó một gặp khó một

khăn gì loại khó khăn gì loại khó khăn gì loại khó

khăn khăn khăn

Bộc lộ về xu

31.20 68.80 hướng tính dục 46.20 53.80 21.10 78.90

với toàn bộ

Úp mở, bộc

lộ một phần, 11.60 88.40 10.20 89.80 11.00 89.00 theo từ ng

tình huống

Hoàn toàn không 14.10 85.90 10.00 90.00 13.30 86.70 bộc lộ

Cha Và mẹ ủng

24.00 76.00 10.00 90.00 17.80 82.20

hộ hoặc phần nào ủng hộ

Cha Và mẹ đều 16.00 84.00 20.00 80.00 17.90 82.10 không có ý kiến

Phản đối hoặc

phần nào phản 5.60 94.40 2.00 98.00 4.10 95.90

đối

17.60 82.40 16.70 83.30 17.20 82.80 Chưa từ ng trải nghiệm kỳ thị

5.10 94.90 5.80 94.20 5.40 94.60

Đã từng trải nghiệm ít nhất một dạng kỳ thị

Trên thực tế, có khá nhiều các vấn đề pháp lý liên quan trong cuộc sống chung

nằm ngoài khả năng giải quyết của các cặp đôi cùng giới. Ví dụ, về vấn đề các phúc

lợi, có cặp đôi cho biết một trong hai người được hưởng chế độ bảo hiểm y tế của cơ

quan làm việc và chế độ bảo hiểm này cũng bao phủ cho vợ/chồng và con cái nếu

người đó là người dị tính [7]. Mặc dù cặp đôi này đã sống với nhau ba năm, có các

đóng góp chi tiêu và sở hữu tài sản chung, bộc lộ mối quan hệ sống chung của mình

với gia đình hai bên và bạn bè, nhưng mối quan hệ có bản chất hôn nhân này vẫn chưa

được thừa nhận về mặt pháp lý. Do vậy, người cùng chung sống không được hưởng

chế độ phúc lợi dành cho vợ chồng. Bên cạnh đó, một số chế độ phúc lợi liên quan

đến các tổ chức công đoàn của các cơ quan nhà nước dành cho vợ chồng của các cán

bộ cũng không thể áp dụng đối với cặp đôi đồng tính (đau ốm, hiếu…). Điều này cho

thấy, thực tế sống chung của người đồng tính, song tính là có thật nhưng chưa được

pháp luật công nhận nên vô hình khiến cho họ không được hưởng những phúc lợi

đáng ra phải được hưởng và các quyền định chiếm hữu, sử dụng và định đoạt các

khoản tiền phúc lợi, tiền bảo hiểm…không được phép trên mặt pháp luật trong khi

thực tế họ có mối quan hệ chung sống như vợ chồng nhằm đáp ứng mong muốn mưu

cầu hạnh phúc cũng như góp phần vào xây dựng xã hôi văn minh tiến bộ bị chính hệ

thống pháp luật hiện tại hạn chế.

Ví dụ: Một tình huống thực tế đã xảy ra cho vấn đề liên quan đến phúc lợi xã

hội, đãi ngộ nhân viên của công ty nước ngoài diễn ra tại Việt Nam. Trần Minh K

(1991) cư ngụ và làm việc tại P. Xuân Khánh, Q. Ninh Kiều, TP. Cần Thơ và Nguyễn

Minh N (1991) cư ngụ tại P. An Khánh, Q.Ninh Kiều, TP.Cần Thơ đã có mối quan

chung sống với nhau được 4 năm và được gia đình hai bên đồng ý, họ có chung với

nhau rất nhiều tài sản như xe, nhà, một tiệm Spa... Nguyễn Minh N là nhân viên của

công ty Pháp đặt văn phòng đại diện tại P. Cái Kế, Q. Ninh Kiều TP.Cần Thơ. Pháp là

quốc gia công nhận hôn nhân đồng tính, nên vấn đề xác định vợ chồng để được hưởng

các ưu đãi của công ty “không dựa vào bạn thuộc giới tính nào, miễn bạn là vợ chồng

hợp pháp tại quốc gia sở tại mọi chính sách đãi ngộ dành cho nhân viên bạn đều được

hưởng”. Tuy nhiên Việt Nam không công nhận hôn nhân đồng tính, nên việc Trần

Minh K không được hưởng chế độ đãi ngộ của nhân viên là chuyện không thể tránh

khỏi. Việc được các lợi ít kinh tế, vật chất và tinh thần từ công ty của Nguyễn Minh N

mà đáng lẻ nếu pháp luật Việt Nam công nhận mối quan hệ thì Trần Minh K đã được

sở hữu những lợi ít mà công ty Pháp mang lại. Qua đó ta thấy được vấn đề quyền sở

hữu tài sản trong lĩnh vực an sinh xã hội nói chung và các chính sách đãi ngộ của từng

công ty sẽ không được áp dụng với mối quan hệ của người LGBT và đặc biệt cộng

đồng người đồng tính, song tính, quyền sở hữu tài sản bị ảnh hưởng một cách trực tiếp

mà không được bảo vệ cũng như quan tâm đúng mức.

Về mặt quan hệ tài sản, mặc dù các cặp đôi cùng giới hoàn toàn có thể đứng

tên chung khi mua một mảnh đất, một căn nhà nhưng trong thực tế có nhiều cặp đôi

tin tưởng nhau hoặc thiếu hiểu biết pháp luật nên chỉ có một người đứng tên. Điều

này đã làm cho quyền lợi của một bên không được bảo đảm, mất tài sản do chính

mình tạo ra (xem ví dụ bên dưới). Quyền sở hữu tài sản liên quan đến bất động sản

của người LGBT là hoàn toàn phù hợp với nội dung của Bộ luật dân sự về quyền sở

hữu. Theo quy định tại Điều 229. 232, sở hữu chung là sở hữu của nhiều chủ sở

hữu đối với tài sản, bao gồm sở hữu chung theo phần và sở hữu chung hợp nhất. Sở

hữu chung hợp nhất là sở hữu chung mà trong đó phần quyền sở hữu của mỗi chủ

sở hữu không được xác định đối với tài sản chung. Các chủ sở hữu chung hợp nhất

có quyền nghĩa vụ ngang nhau đối với tài sản thuộc sở hữu chung [29]. Theo quy

định của pháp luật Việt Nam hiện tại vẫn chưa cấp thẩm quyền trong việc cấp giấy

chứng nhận quyền sử dụng đất, cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở đã tiến

hành ghi tên của hai người đồng sỡ hữu là người LGBT khi họ chung sống và quan

hệ như một gia đình, những người đã được cấp giấy chứng nhận có thể yêu cầu cấp

lại giấy tờ ghi tên người vợ hoặc người chồng nhưng đối với các cặp LGBT không

có quyền được ghi tên thêm vào khối tài sản đó. Hai người trong cặp đôi cùng giới

đã có sự sắp xếp tài sản trong quá trình chung sống, nhưng người này sẽ không

được quyền thừa kế tài sản của người kia nếu một trong hai người qua đời đột ngột

(trừ khi di chúc có quy định khác). Trong hoàn cảnh này, sẽ có những tài sản chung

phải bán đi để trả phần giá trị đó cho người nhà của người đã mất. Trong cuộc sống

chung, nhiều tài sản không chỉ mang ý nghĩa giá trị vật chất mà còn có thể mang giá

trị tinh thần, đặc biệt khi một người đã ra đi. Điều này có thể gây ra những trải

nghiệm tâm lý rất nặng nề cho người ở lại và một trường hợp thực tế đã xảy ra:

Bên cạnh đó, không phải lúc nào mua một món đồ chung, hai người đều thực hiện

thủ tục đăng ký dân sự về sở hữu chung tài sản.

Tình huống thực tế về khó khăn trong quan hệ tài sản của cặp đôi cùng giới:

N.T.H (Thành phố Đà Nẵng) đang trải qua nỗi đau đớn khi mất cả người yêu và tài

sản tích lũy suốt 10 năm. Chị sống chung với bạn gái đã hơn 8 năm, hai người hùn

vốn làm ăn và góp cả tiền mua nhà. Do tin tưởng người yêu nên bạn gái H đứng tên

trong giấy tờ sở hữu khi mua nhà. Tuy nhiên, bạn gái của H bất ngờ mất vì tai nạn

giao thông. Gia đình bạn gái H đã căn cứ “giấy trắng mực đen” lấy lại toàn bộ tài sản,

H không giữ bất cứ bằng chứng gì về việc đồng sở hữu ngôi nhà và công việc kinh

doanh. H đau khổ: “Tôi mất cả tình yêu, mất cả tài sản. Nếu như chúng tôi được pháp

luật công nhận quyền kết hôn, quyền chung sống thực tế thì quyền lợi của tôi đã được

đảm bảo”. [27]

Khi cặp đôi cùng giới khởi kiện ra Tòa án yêu cầu chia tài sản chung thì Tòa án

căn cứ vào LHN&GD 2014 không công nhận quan hệ vợ chồng giữa hai người mà

chỉ giải quyết việc chia tài sản như hai người bình thường có tài sản chung theo

phần.Về mặt thừa kế vợ và chồng được BLDS 2015 quy định nằm trong dàn thừa

kế thứ nhất (chỉ áp dụng cho vợ chồng dị tính), các chung sống với nhau như “vợ

chồng” thì không được hưởng quyền thừa kế trong luật quy định và nhìn chung thì

BLDS 2015 không quy định thứ tự thừa kế của các cặp người chung sống như “vợ

chồng” thuộc nhóm người LGBT. Vì thế dẫn đến tình trạng hai người LGBT chung

sống với nhau như vợ chồng dù đã có sự sắp xếp tài sản trong quá trình chung sống,

nhưng người này sẽ không được quyền thừa kế tài sản của người kia nếu một trong

hai người qua đời đột ngột thì người còn lại cũng bị tước đi quyền thừa kế di sản của

người đã khuất. Bên cạnh đó, do không được thừa nhận quan hệ hôn nhân hợp pháp,

cặp đôi cùng giới và người LGBT không có sự ràng buộc của pháp luật một cách chặt

chẽ trong việc chiếm hữu, sử dụng và định đoạt khối tài sản chung này. Từ đó có thể

dẫn đến những rủi ro pháp lý khi một trong hai người tự ý định đoạt tài sản chung mà

chưa có sự chấp thuận của bên kia, có thể làm ảnh hưởng đến nguồn sống của gia đình,

thậm chí xâm hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người kia.

Hai là, quyền đại diện chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản chung cho

nhau không được pháp luật ghi nhận và bảo vệ ở người LGBT.

Trong mối quan hệ hôn nhân dị tính, đại diện cho nhau giữa vợ và chồng là

quy định mới trong LHN&GD 2000 và tiếp tục được quy định tại Điều 24 đến Điều

27 của LHN&GD 2014. Theo đó, vợ, chồng có thể ủy quyền cho nhau xác lập, thực

hiện và chấm dứt giao dịch mà theo quy định của LHN&GD, BLDS và các luật khác

có liên quan phải có sự đồng ý của cả hai vợ chồng và vợ, chồng đại diện cho nhau khi

một bên mất năng lực hành vi dân sự mà bên kia có đủ điều kiện làm người giám hộ

hoặc khi một bên bị hạn chế năng lực hành vi dân sự mà bên kia được Tòa án chỉ định

làm người đại diện theo pháp luật cho người đó, trừ trường hợp theo quy định của

pháp luật thì người đó phải tự mình thực hiện quyền, nghĩa vụ có liên quan (khoản 2,

3 Điều 24 LHN&GD 2014). Các quy định này thể hiện mối quan hệ bình đẳng giữa

vợ và chồng trong các vấn đề chiếm hữu, sử dụng và định các tài sản thuộc sở hữu

chung của vợ chồng cũng như việc thực hiện giao dich, đầu tư… từ khối tài sản chung

mà pháp luật quy định phải có sự đồng ý của cả vợ chồng, nếu như trước kia trong gia

đình chỉ có người chồng mới có quyền xác lập, thực hiện và chấm dứt các giao dịch

dân sự, thì ngày nay người vợ hoàn toàn có quyền đại diện cho chồng thực hiện các

giao dịch dân sự đó. Địa vị pháp lý của vợ và chồng là hoàn toàn bình đẳng.

Trên thực tế, cặp đôi cùng giới và người LGBT vẫn tự xây dựng cho mình

quan hệ tình cảm và chung sống với nhau cũng như có quan hệ tài sản với nhau như

vợ chồng mặc dù không được pháp luật thừa nhận. Trong nhiều trường hợp, người

bạn đời của họ mới là người gần gũi nhất đối với họ chứ không phải là cha mẹ, anh chị

em, họ hàng ruột thịt. Mặc dù pháp luật không thừa nhận nhưng họ vẫn xem nhau như

một gia đình, giữa các thành viên có sự yêu thương chăm sóc, là chỗ dựa tinh thần của

nhau, gắn bó với nhau không phải bằng nghĩa vụ pháp lý dưới hình thức của tờ giấy

đăng ký kết hôn hoặc là một hình thức công nhận bằng pháp luật mà là bằng sợi dây

tình cảm. Điều đó đặt ra vấn đề mặc dù pháp luật chưa thừa nhận mối quan hệ chung

sống- mối quan hệ sở hữu chung tài sản của họ nhưng cũng nên xem xét thừa nhận

quyền đại diện cho nhau trong những trường hợp cần thiết để cho các quyền của sở

hữu tài sản như quyền chiếm hữu, định đoạt và sử dụng được đảm bảo và có sự công

bằng giữa những người LGBT và người “dị tính” trong các hoạt động giao dịch dân

sự và các hoạt động kinh tế khác, ví dụ như một người đau ốm phải điều trị ở bệnh

viện, bị mất hoặc bị hạn chế năng lực hành vi cần có người giám hộ. Một cặp đôi đồng

tính đã quan ngại về vấn đề này (khi một người là dân di cư từ tỉnh lên thành phố sinh

sống): “Nếu có vấn đề gì xảy ra với H (tên của người yêu của người được phỏng vấn),

ví dụ như phải đi bệnh viện thì em không thể đứng ra kí các giấy tờ đại diện, đảm

bảo… chẳng nhẽ mình cứ phải gọi người nhà từ quê lên mới giải quyết được, bọn em

cũng không biết thế nào” (T, nữ, xx tuổi). [7]

Ba là, quyền sở hữu tài sản riêng trong giai đoạn chung sống như vợ chồng

không được bảo vệ

Như đã khẳng định ở chương 1, BLDS 2015 có quy định liên quan xác định lại

giới tính cho người đã phẩu thuật chuyển giới ( người chuyển giới). Tuy nhiên quy

định này mang tính định hướng cho vấn đề đảm bảo quyền cho cộng đồng người

LGBT nói chung và người chuyển giới nói riêng, văn bản quy định cụ thể để xác định

lại hộ tịch tư pháp cho người chuyển giới đến nay vẫn chưa có một văn bản quy phạm

pháp luật nào đề cập đến. Do vậy công tác xử lý các vụ việc yêu cầu tòa án xác định

quyền sở hữu tài sản riêng “khó càng thêm khó”

Ví dụ: Nguyễn Minh T (1993) cư trú tại Quận Ô Môn, TP. Cần Thơ có làm “lễ

hành hồn với Trần Vũ K (1995) cư trú tại Quận Ninh Kiều, TP. Cần Thơ là người

chuyển giới Nam thành Nữ và lấy tên là Trần Khánh L. Trong hôn lễ cũng như các

cặp vợ chồng dị tính khác, gia đình bên Nguyễn Minh T (đàn trai) đã trao tặng cho

riêng Trần Khánh L một số nữ trang với trị giá gần 100 triệu đồng và bên gia đình

Trần Khánh L cũng cho cả hai đối tượng với số tiền là 300 triệu đồng nhằm có vốn để

kinh doanh. Nhưng sau 5 năm chung sống với nhau Trần Khánh L và Nguyễn Minh T

có mâu thuẩn ( chủ yếu là thái độ dè biểu, kỳ thị của họ hàng và lối sớm) dẫn đến việc

phân chia tài sản. Trần Khánh L và Nguyễn Minh T thỏa thuận được chia khối tài sản

chung hiện tại hai người đang cùng sở hữu còn vấn đề vàng cưới mà gia đình Nguyễn

Minh T tặng cho Trần Khánh L thì thỏa thuận không được nên quyết định ra tòa để

phân chia tài sản. Họ đã đưa đơn ra tòa án Quận Ninh Kiều, Tp. Cần Thơ để giải quyết.

Tuy nhiên hiện tại vụ việc vấn chưa đem ra xét xử do hệ thống pháp luật Việt Nam

không thừa nhận mối quan hệ chung sống của người LGBT ở mức độ quan hệ hôn

nhân.

Như vậy trường hợp này khi thụ lý thì tòa án sẽ xác định phân chia tài sản theo

quy định của Điều 15 và 16 của LHN&GD 2014 hay áp dụng những quy định về sở

hữu tài sản riêng của BLDS 2015. Nếu áp dụng theo Điều 15 và 16 của LHN&GD

2014 để xác định đâu là tài sản riêng thì dẫn đến mâu thuẩn luật vì theo quan điểm của

nhà làm luật (quan điểm mang tính chủ quan) hôn nhân hợp pháp phải là người có

giới tính khác nhau, tuy nhiên người chuyển giới xét theo gốc độ bản dạng giới, xu

hướng tình dục và giới tính sinh học đã chuyển đổi thì đã thỏa mãn đủ điều kiện quy

định về giới tính của pháp luật hiện hành về đủ điều kiện kết hôn. Nhưng họ không có

quyền kết hôn và cũng như các quyền xác lập sở hữu tài sản riêng trong trường hợp

nêu trên càng khó khăn. Vì nhà làm luật Việt Nam vẫn còn giữ vững quan điểm giới

xác định chủ thể trong quan hệ pháp luật hôn nhân là thuần về giới tính sinh học và

cũng không chấp nhận các biện pháp tác động ngoại lực để thay đổi giới tính mình

đang sở hữu.

Cứ xác định giới tính theo giới tính sinh học thì vấn đề liên quan đến quyền

xác lập quyền sở hữu tài sản riêng hay chung của người LGBT đều gặp khó khăn. Nếu

việc xác định phân chia tài sản và xác định đâu là tài sản riêng trong quá trình chung

sống của người LGBT theo quy định của BLDS 2015, điều đó là không phù hợp, vì

xét theo gốc độ xã hội thì đây là một mối quan hệ gia đình, có sự đùm bộc che chở bảo

vệ cho nhau, còn xét theo gốc độ pháp lý họ tuy không được công nhận là vợ chồng

hợp pháp nhưng mối quan hệ của họ bản chất là vợ chồng. Nếu áp dụng BLDS 2015

để giải quyết các vấn đề xác định sở hữu riêng của người LGBT chung sống với nhau

là điều không hợp lý. Nếu phân chia và xác định quyền sở hữu riêng theo quy định

của LHN&GD 2014 thì không đủ cơ sở pháp lý vì theo quy định hiện hành của

LHN&GD không công nhận hôn nhân đồng giới.

Nhìn chung, qua thực trạng cho thấy nhu cầu được ghi nhận hình thức pháp lý

về mối quan hệ chung sống mối quan hệ tài sản của cặp đôi cùng giới hay người

LGBT, trong đó việc xác lập quyền sở hữu chung và quyền tài sản của người LGBT

vô hình chung cũng quy về các quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt các tài sản vốn

thuộc về họ, vì thực trạng quy định của pháp luật đã làm cho các quyền cơ bản của

một công dân như người LGBT không thể được thực hiện hay xác lập trên chính khối

tài sản được tạo ra bằng chính “mồ hôi và nước mắt” của mình. Quyền được công

nhận các quan hệ tài sản chung và bảo vệ các quyền sở hữu tài sản như chiếm hữu, sử

dụng và định đoạt vô cùng chính đáng. Ở gốc độ con người thì người LGBT không

khác gì với người “dị tính”. Tuy vậy, như đã nêu vì nhiều lý do khác nhau, những

quyền này vẫn chưa được ghi nhận hoặc việc giải quyết tranh chấp trong thực gặp

nhiều khó khăn vì áp dụng các quy định của BLDS 2015 là không phù hợp cho mối

quan hệ tài sản và quyền sở hữu tài sản của người LGBT. Do vậy, pháp luật chưa thực

sự đáp ứng được nhu cầu của đời sống xã hội đang ngày càng phát triển liên quan đến

quyền của người LGBT và đang bỏ rơi người LGBT trong chính hệ thống pháp luật

hiện hành.

2.2. Thực tiễn thực hiện quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song

tính và chuyển giới

Cần phải khẳng định những người LGBT đã được hưởng đầy đủ các quyền sở

hữu tài sản do pháp luật dân sự quy định chung cho mọi cá nhân, người LGBT vẫn

tham gia các quan hệ dân sự và hoạt động thương mại như người “dị tính”. Vì vậy,

các cá nhân người LGBT vẫn là chủ thể trong quan hệ tài sản như sở hữu tài sản, thừa

kế tài sản, là chủ thể trong trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng và các

quyền, nghĩa vụ về tài sản trong các quan hệ hợp đồng. Tuy nhiên, có quy định chưa

đảm bảo cho người LGBT thực hiện được các quyền sở hữu tài sản, lợi ích chính đáng

liên quan đến tài sản mà pháp luật dân sự đã quy định cho họ khi họ có mối quan hệ

chung sống với nhau

Cụ thể hóa quy định tại Điều 16, Hiến pháp 2013, quy định: “Mọi công dân

đều bình đẳng trước pháp luật”, “không ai bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị,

văn hóa, kinh tế xã hội”, Điều 3 BLDS 2015 quy định: “Mọi cá nhân, pháp nhân đều

bình đẳng, không được lấy bất kỳ lý do nào để phân biệt đối xử; được pháp luật bảo

hộ như nhau về các quyền nhân thân và tài sản; Cá nhân, pháp nhân xác lập, thực

hiện, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của mình trên cơ sở tự do, tự nguyện cam

kết, thỏa thuận. Mọi cam kết, thỏa thuận không vi phạm điều cấm của luật, không

trái đạo đức xã hội có hiệu lực thực hiện đối với các bên và phải được chủ thể khác

tôn trọng”. Các văn bản quy phạm pháp luật khác cũng quy định tượng tự như trên.

Các quy định của hiến pháp làm nền tảng cho mọi văn bản quy phạm pháp luật

không được phân biệt đối xử với bất kỳ đối tượng nào trừ khi vì các lý do theo luật

định mà họ không được hưởng các quyền mà pháp luật quy định cho công dân. Tiếp

nối Hiến pháp 2013, BLDS 2015 tiếp tục tái khẳng định mỗi cá nhân hay pháp nhân

điều bình đẳng trước pháp luật về mọi mặt trong đó có quyền sở hữu tài sản với cá

nhân và pháp nhân. Tuy nhiên BLDS 2015 thì không quy định cụ thể cá nhân ở đây là

ai nhưng theo Điều 5 của BLDS 2005 thì cá nhân có thể hiểu là “Các bên trong quan

hệ dân sự đều bình đẳng, không được lấy lí do khác biệt về dân tộc, giới tính, thành

phần dân tộc, hoàn cảnh kinh tế, tín ngưỡng, tôn giáo, trình độ văn hóa, nghề nghiệp

để đối xử không bình đẳng với nhau”. Do BLDS 2015 là sự tiếp nối và kế thừa từ

BLDS 2005 nên việc xác định cá nhân trong quy định của BLDS 2005 bao gồm tất cả

các công dân hợp pháp theo quy định của pháp luật Việt Nam không phân biệt cá

nhân đó thuộc thành phần dân tộc, giới tính, hoàn cảnh kinh tế, tín ngưỡng tôn giáo,

trình độ văn hóa, nghề nghiêp... Dựa vào quy định trên không có căn cứ về mặt pháp

lý nào khẳng định người LGBT không thuộc đối tượng cá nhân mà BLDS 2015 điều

chỉnh. Vấn đề đặt ra ở đây chính là “giới tính” của cá nhân, theo quan điểm của nhà

làm luật cũng như những người áp dụng pháp luật hiểu giới tính dựa trên giới tính

sinh học đa số, có nghĩa là chỉ có nam và nữ. Nên việc xây dựng các hệ thống quan hệ

pháp luật dân sự đặc biệt là quan hệ dân sự quyền sở hữu tài sản gắn liền với nhân

thân cụ thể hơn đó là quan hệ tài sản trong quá trình hôn nhân (chung sống với nhau)

vẫn áp dụng quan điểm dành cho các cặp “dị tính” (chiếm phần đông trong xã hội) mà

đã vô hình chung loại người LGBT ra khỏi sự điều chỉnh của pháp luật. Quyền bình

đẳng về tài sản gắn liền với nhân thân được quy định tại Điều 17 BLDS 2015 của tất

cả mọi người dù người LGBT hay người “dị tính” đều chỉ là nam hoặc nữ chỉ có sự

khác nhau ở bản dạng giới và xu hướng tính dục.

Chính cách hiểu đơn thuần về giới tính chỉ có “nam” và “nữ” mà trên thực tế

đã xuất hiện tranh chấp về quyền sở hữu tài sản của cá nhân là người LGBT như: Vấn

đề đòi phân chia tài sản khi chung sống với nhau như vợ chồng của một thanh niên

đồng tính tên X 24 tuổi quê ở Đồng tháp (năm 2016, quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí

Minh). Tuy nhiên vấn đề này không được giải quyết thỏa đáng vì sự lúng túng của cơ

quan tư pháp do hiện tại theo quy định của luật Việt Nam hiện hành không công nhận

quan hệ tài sản chung như các cặp vợ chồng dành cho người LGBT còn việc xác định

theo nguyên tắc tài sản chung của BLDS 2015 thì mơ hồ và không đúng với bản chất

mà khối tài sản chung của cặp đồng tính nam kia sở hữu.

Hay tại Điều 17 BLDS 2015 quy định năng lực dân sự của cá nhân “Quyền

nhân thân không gắn với tài sản và quyền nhân thân gắn với tài sản; quyền sở hữu,

quyền thừa kế và quyền khác đối với tài sản; quyền tham gia quan hệ dân sự và có

nghĩa vụ phát sinh từ quan hệ đó. Xét ở gốc độ nếu người LGBT không tham gia

vào mối quan hệ dân sự hôn nhân và gia đình thì người LGBT không bị hạn chế bất

cứ quyền sở hữu tài sản bao gồm quyền sở hữu tài sản chung như các cặp vợ chồng

“dị tính” và họ thực hiện các quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt

đối với tài sản theo ý chí và nguyện vọng của mình. Tuy nhiên khi tham gia vào mối

quan hệ chung sống và xây dựng gia đình của riêng họ thì quyền sở hữu tài sản

chung và các quyền chiếm hữu, quyền định đoạt và quyền sử dụng trên khối tài sản

chung từ công sức của chính mình sẽ không còn đảm bảo bởi pháp luật vì pháp luật

hiện tại không thừa nhận hôn nhân đồng tính hay các quan hệ dân sự cho người

LGBT chung sống với nhau như vợ chồng và nói cách khác là không thừa nhận sự

tồn tại của người LGBT là một chủ thể tham gia quan hệ dân sự hôn nhân và gia

đình trong pháp luật dân sự hiện hành. Điều này mâu thuẫn với những nguyên tắc

ứng xử cơ bản của Hiến pháp 2013 và BLDS 2015, vì theo nguyên tắc nếu là công

dân của Việt Nam thì sẽ được hưởng toàn bộ quyền tài sản và các vấn đề xác lập

quyền sở hữu tài sản và tự do thực hiện các quyền như chiếm hữu, định đoạt và sử

dụng tài sản của chính mình tạo ra hay cùng một người “yêu” của mình xây dựng

trong khuôn khổ pháp luật, cũng như các quyền khác không bị giới hạn dù trong bất

kỳ hoàn cảnh nào thì mọi công dân được đối xử công bằng và bình đẳng trước pháp

luật. Vậy tại sao người “dị tính” khi có quan hệ tình cảm thì có quyền sở hữu tài sản

chung còn người LGBT thì không?

Khi tham gia vào các quan hệ kinh tế liên quan đến khối tài sản chung như đầu

tư bất động sản, chứng khoán hay kinh doanh một lĩnh vực phát sinh lợi nhuận việc

phân chia tài sản khi mâu thuẫn xảy ra trên khối tài sản chung sẽ dựa Điều 128 BLDS

2015 để giải quyết cho các tranh chấp của người LGBT. Thật chất nếu căn cứ vào

Điều 128 thì việc phân chia tài sản của người LGBT chịu rất nhiều thiệt thòi vì khi

chung sống việc phân chia rạch ròi các phần tài sản góp vào tài sản chung là điều khó

khăn, mà có thể nói là không thể. Không chỉ riêng đối với người LGBT mà các cặp vợ

chồng người dị tính cũng không hề dễ dàng trong việc phân chia rạch ròi tài sản, đặc

biệt Việt Nam với văn hóa Á Đông “của chồng công vợ” đã ăn sâu vào lối sống cũng

như cách tư duy của người Việt trong nếp sống vợ chồng. Việc xác định “mỗi chủ sở

hữu chung theo phần có quyền định đoạt phần quyền sở hữu của mình”[1] là vấn đề

không thể nào xác định được trong thực tế để giải quyết các tranh chấp của người

LGBT.

Việc không công nhận người LGBT là chủ thể của quan hệ tài sản chung như

“vợ chồng” trong BLDS 2015 tác động đến các quan hệ tài sản của công dân Việt

Nam với các công dân của các quốc gia chấp nhận quan hệ tài sản chung như vợ

chồng của người LGBT. Pháp luật Việt Nam hiện tại quy định nếu công dân Việt

Nam kết hôn với công dân nước ngoài thì mỗi bên phải tuân thủ pháp luật nước

mình về điều kiện kết hôn, là người LGBT Việt Nam có quan hệ tài sản chung như

vợ chồng với người LGBT ở quốc gia chấp thuận chế độ tài đó được xem xét như

vợ chồng thì không được pháp luật Việt Nam thừa nhận, khi có tranh chấp hoặc

phát sinh các vấn đề liên quan đến tài sản giữa công dân Việt Nam với công dân

nước ngoài (thừa nhận mối quan hệ sở hữu tài sản chung của người LGBT) dẫn đến

các vấn đề xung đột pháp luật mà ở đó có thể thấy người LGBT Việt Nam yếu thế

so với quốc gia đã công nhận chế độ sở hữu tài sản chung của các cặp LGBT trong

quá trình tranh chấp tài sản chung.

Điều 2 LHN&GD 2014 khẳng định các nguyên tắc cơ bản của hôn nhân “hôn

nhân tự nguyện là hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, một vợ một chồng”

Các quyền con người quan trọng như quyền có hôn nhân đồng thuận, quyền

được bảo vệ bởi nhà nước… cũng được quy định tại nhiều điều của LHN&GD 2014

như Điều 2, Điều 3, Điều 4...

Quy định tại Khoản 2, Điều 8 LHN&GD 2014 “nhà nước không thừa nhận

hôn nhân giữa những người cùng giới tính”. Tuy đã tiến bộ hơn so với Khoản 5, Điều

10 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 “cấm hôn nhân đồng tính”, từ bị “cấm”

chuyển sang “không thừa nhận” đây là một bước phát triển trong tư duy lập pháp của

Việt Nam trong vấn đề nhận thức quyền con người, cũng như đặt nền móng bảo đảm

các quyền nhân thân và quyền tài sản gắn liền với nhân thân của người LGBT tại Việt

Nam. Theo nguyên tắc lý luận nhà nước và pháp luật “công dân có quyền làm những

gì mà pháp luật không cấm”. Vì thế việc tổ chức lễ cưới hoặc chung sống như vợ

chồng của các cặp LGBT sẽ không bị nhà nước dùng quyền lực can thiệp và cản trở.

Nhưng việc tiến bộ đó không đảm bảo được những quyền cơ bản liên quan đến tài sản

của người LGBT khi có mối quan hệ chung sống và có quan hệ tài sản chung với nhau.

Không “thừa nhận” quan hệ hôn nhân và gia đình của người LGBT đưa người LGBT

vào trạng thái “vô thừa định”- có tồn tại nhưng không được xem là chủ thể trong pháp

luật. Đây là vấn đề chưa hề có trong tiền lệ của pháp luật Việt Nam

Việc không công nhận quan hệ chung sống và các vấn đề liên quan đến tài sản

chung giữa những người LGBT tại Khoản 2, Điều 8 của LHN&GD 2014 đã vi phạm

quy định tại Điều 16 trong Tuyên ngôn về quyền con người của Liên hợp quốc năm

1948 và kèm theo đó còn thể hiện sự phân biệt đối với các cặp người LGBT chung

sống với nhau như vợ chồng. Trong khi người “dị tính” xác lập quan hệ sống chung

như một gia đình thì được xem như vợ chồng tại Khoản 7, Điều 3 LHN&GD 2014:

“Chung sống như vợ chồng là việc nam, nữ tổ chức cuộc sống chung và coi nhau là

vợ chồng.” Điều 3 giải thích các từ ngữ trong LHN&GD 2014 nhằm tạo cơ sở pháp

lý vững chắc cho các trường hợp có thể phát sinh trong thực tế của các cặp đôi “dị

tính” chung sống với nhau và khi có liên quan đến tranh chấp dân sự đặc biệt là vấn

đề tranh chấp tài sản sẽ có các sơ sở pháp lý để giải quyết, cụ thể ở Khoản 1, Điều

14 LHN&GD 2014 quy định “Nam, nữ có đủ điều kiện kết hôn theo quy định của

Luật này chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn thì không

làm phát sinh quyền, nghĩa vụ giữa vợ và chồng. Quyền, nghĩa vụ đối với con, tài

sản, nghĩa vụ và hợp đồng giữa các bên được giải quyết theo quy định tại Điều 15

và Điều 16 của Luật này.” [33] Trong khi các cặp người LGBT khi có mối quan hệ

sống chung như một gia đình và có vấn để sở hữu quan hệ tài sản thì được pháp luật

Việt Nam giải quyết quyết dựa trên BLDS 2015. Người “dị tính” có quan hệ tài sản

khi chung sống như vợ chồng được giải quyết theo quy định tại Điều 15 và 16 của

LHN&GD 2014. Pháp luật có quá ưu tiên cho người “dị tính” khi người dị tính thì

có luật riêng điều chỉnh còn người LGBT thì không?

Như đã đề cặp bên trên các quy định của LHN&GD 2014 là vi phạm các

quyền trong tuyên ngôn về quyền con người năm 1948 cụ thể như sau: Theo quy

định này, tuyên bố về quyền con người của Liên hợp quốc năm 1948 nói rõ ràng đối

tượng kết hôn là nam và nữ và không nói rằng quan hệ hôn nhân như chung sống với

nhau như một gia đình và các vấn đề liên quan đến tài sản chung chỉ được thiết lập

giữa nam và nữ. Việc quy định của LHN&GD 2014 không những vi phạm quyền

nhân thân của người LGBT mà kéo theo hàng loạt các vấn đề liên quan phát sinh làm

ảnh hưởng đến việc thực hiện các quyền sở hữu tài sản và các quyền chiếm hữu, sử

dụng và định đoạt tài sản chung của những người LGBT. Trên thực tế, những người

LGBT vẫn chung sống với nhau, do không được pháp luật công nhận nên khi mối

quan hệ chung sống chấm dứt (do một trong hai người chết) thì khối tài sản mà do hai

người tạo dựng sẽ không được hưởng thừa kế của nhau hoặc có thể trong quá trình

chung sống đó xảy ra bạo lực thì sẽ không được bảo vệ theo các quy định tại Luật

phòng chống bạo lực gia đình.

Không thừa nhận các quan hệ tài sản giữa những người cùng giới tính và người

LGBT bởi xã hội Việt Nam chịu ảnh hưởng sâu sắc của Nho giáo nên cha và mẹ có

vai trò rất quan trọng đối với con cái trong gia đình và xã hội chỉ chấp nhận mối quan

hệ gia đình, quan hệ vợ chồng và các vấn đề liên quan đến tài sản giữa những người

khác giới tính thì hậu quả dưới sức ép của gia đình và xã hội một người mặc dù không

yêu và không muốn kết hôn với người khác giới nhưng những cá nhân muốn kết hôn

cùng giới mà không được luật pháp cho phép có thể sẽ vẫn kết hôn với người khác

giới. “Không thừa nhận” còn ảnh hưởng hơn rất nhiều hàng triệu gia đình sẽ có vợ

hoặc chồng là người đồng tính, thử hỏi có bao nhiêu người dị tính muốn lập gia

đình với người đồng tính. Bởi khi không được thừa nhận, họ sẽ phải tìm bình phong

bằng cách lập gia đình với người khác giới. Lập gia đình khi không hề có tình yêu

họ sẽ vẫn duy trì những mối quan hệ đồng tính của mình, hôn nhân của họ sẽ không

hạnh phúc hoặc rất dễ đổ vỡ. Hơn nữa, một trong những nguyên tắc bảo vệ chế độ

hôn nhân và gia đình được tại Khoản 2, Điều 5 của LHN&GD 2014 “cấm cưỡng ép

kết hôn, cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ; cấm kết hôn giả tạo, lừa dối để kết hôn,

ly hôn; cấm cưỡng ép ly hôn, ly hôn giả tạo”. Người muốn kết hôn cùng giới hay

muốn có quan hệ gia đình và tài sản với người cùng giới mà kết hôn với người khác

giới làm “bình phong” thì có vi phạm nguyên tắc hôn nhân tự nguyện và gia đình tiến

bộ trong LHN&GD 2014 hay không? Có lẽ cũng được coi là một trong những vấn đề

mà LHN&GD 2014 đã không thực hiện được nhiệm vụ đã đặt ra “xây dựng gia đình

no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc, bền vững và bảo vệ được quyền lợi nhân thân

và tài sản của các thành viên trong gia đình”.

Một mặt pháp luật không thừa nhận mối quan hệ hôn nhân và các quan hệ liên

quan đến tài sản của người LGBT giữa những người cùng giới tính, bao gồm cả

những người chuyển giới và song tính. Mặt khác, việc quan hệ tài sản giữa người

LGBT phù hợp với quy định của pháp luật về giới tính sinh học lại không thỏa mãn

những điều kiện liên quan đến hôn nhân-gia đình cũng như quan hệ tài sản chung theo

quy định của LHN&GD 2014 như yếu tố tự nguyện, không ép buộc....đã dẫn đến các

trường hợp vi phạm pháp luật trong thực tế như: cha mẹ của người LGBT ép buộc con

mình kết hôn với người “di tính”; các mâu thuẫn dẫn đến giết người khi phát hiện

người “chồng” của mình là người LGBT; hay việc bày mưu chiếm đoạt tài sản của

những cặp LGBT để thỏa cơn giận giữ khi bị cưỡng ép kết hôn. Chính pháp luật Việt

Nam đã đẩy công dân của mình vào con đường vi phạm pháp luật bằng việc đóng lại

cánh cửa pháp lý hoàn toàn đối với người LGBT mong muốn xây dựng một gia đình

thực sự và hợp pháp. Vô hình chung, pháp luật hiện hành đã tước đi một trong những

quyền cơ bản của con người, đó là quyền được mưu cầu hạnh phúc của những người

trong cộng đồng LGBT và tước đi quyền sở hữu tài sản vốn có của một công dân

thông thường nào cũng có chỉ riêng người LGBT là không có, khi họ đến xây dựng

gia đình đúng nghĩa với con người thật của mình.

Ngoài những tác động tiêu cực từ quy định không thừa nhận hôn nhân- không

thừa nhận tài sản chung giữa những người LGBT như đã phân tích ở trên, thì quy định

“không thừa nhận” còn tạo ra sự kỳ thị trong xã hội đối với những người LGBT, cũng

như hạn chế tham gia các hoạt động kinh tế liên quan đến khối tài sản chung hoặc các

vấn đề liên quan đến việc đại diện giao dịch hoặc thừa kế tài sản của những cặp LGBT.

Về mặt kỹ thuật lập pháp và hiệu quả pháp lý của việc sử dụng quy phạm “không thừa

nhận” dễ tạo ra hiệu ứng định kiến xã hội mạnh mẽ, kéo dài và trực tiếp đối với những

người LGBT.

Luật Hôn nhân và gia đình của Việt Nam từ trước đến nay chưa thừa nhận hôn

nhân, cũng như quyền sở hữu tài sản của các cặp LGBT sống chung. Theo Ủy ban

Nhân quyền, trong khi việc không thừa nhận mối quan hệ vợ chồng- quan hệ tài sản

chung của LGBT không bị coi là vi phạm, thì việc không bảo đảm các quyền dân sự,

kinh tế cho các cặp LGBT sống chung với nhau không có hôn thú chính thức một

cách bình đẳng như các cặp “dị tính” trong cùng bối cảnh sẽ bị coi là phân biệt đối xử

theo Luật Nhân quyền quốc tế. Việt Nam ta hiện nay đang diễn ra sự phân biệt đối xử

với các cặp người LGBT sống chung không được thừa nhận chính thức, bởi người

LGBT không được hưởng các quyền dân sự, quyền nhân thân, quyền sở hữu tài sản

chung trong khi theo pháp luật hiện hành, những trường hợp chưa đăng ký kết hôn

nhưng không vi phạm các điều kiện đăng ký kết hôn khác (hôn nhân thực tế) mà có

tranh chấp phát sinh thì các vấn đề về quan hệ tài sản chung của vợ chồng, con cái vẫn

được tòa án giải quyết như với trường hợp có đăng ký kết hôn của các cặp “dị tính”.

Có thể nói là xuất phát từ việc không thừa nhận quan hệ tài sản chung của LGBT đã

dẫn đến hàng loạt các vấn đề kèm theo đặc biệt liên quan đến nguồn kinh tế-nguồn

sống của người LGBT. Nhưng qua đây chúng ta cũng có thể thấy mức độ phân biệt

đối xử của xã hội, mặc dù cùng bị pháp luật không cho phép nhưng khi giải quyết hậu

quả nếu có tranh chấp phát sinh thì pháp luật không có quy định nào đối với các cặp

LGBT sống chung mà chỉ có quy định đối với các cặp “dị tính” sống chung như vợ

chồng.

Việc không thừa nhận quan hệ hôn nhân của người LGBT không những tác

động trực tiếp đến tài sản chung của các cặp đôi LGBT khi chung sống như vợ chồng

mà việc tác động gián tiếp đến nguyên tắc “pháp luật là thượng tôn” trong sự phát

triển của xã hội Việt Nam hiện nay

Thực tiễn áp dụng pháp luật để giải quyết tranh chấp tài sản của người đồng

tính, song tính và chuyển giới

Để giải quyết các tranh chấp trong thực tế liên quan đến người LGBT người

viết dùng những quy định liên quan đến người “dị tính” để nói lên thực tiễn áp dụng

pháp luật và những vướng mắc khi giải quyết tranh chấp tài sản của người LGBT

như sau:

Theo khoản 1 Điều 27 “Tài sản chung của vợ chồng do vợ, chồng tạo ra, thu

nhập do lao động, hoạt động sản xuất, kinh doanh và những thu nhập hợp pháp

khác của vợ chồng trong thời kì hôn nhân…” [33]. Ở đây có thể hiểu rộng ra thời

kỳ hôn nhân chính là thời kỳ chung sống với nhau như vợ chồng của người LGBT.

Thời kì hôn nhân bắt đầu là ngày hai người LGBT chính thức sống chung với nhau

và có mối quan hệ tài sản chung với nhau. Như vậy mọi tài sản trong gia đình có

được trong thời kì sống chung như vợ chồng đều được coi là tài sản chung của họ,

họ có quyền bình đẳng trong việc chiếm hữu, sử dụng, định đoạt mà không phụ

thuộc vào khả năng trực tiếp tạo ra tài sản hay công sức đóng góp của mỗi bên.

Tài sản chung là tài sản do một trong hai người LGBT tạo ra trong thời kì

chung sống: “tài sản chung của họ có thể do công sức của cả hai tạo ra hoặc chỉ do

một trong hai tạo ra trong thời kì chung sống, bằng cách trực tiếp (lao động sản xuất,

tiền lương…) hoặc gián tiếp thông qua các giao dịch dân sự (buôn bán, đầu tư tìm

kiếm lợi nhuận…). Hoa lợi, lợi tức có tài sản chung, là thu nhập có được trong thời kì

chung sống. Trong cuộc sống gia đình, vì sức khỏe, vì hoàn cảnh và khả năng lao

động mà tài sản chỉ do một người tạo ra thì vẫn coi như cả hai cùng đóng góp công

sức vào việc tạo lập khối tài sản chung”. Trong lao động của một trong hai người

LGBT đã bao hàm cả lao động của người còn lại và ngược lại, bởi vì nếu như không

có một trong hai người chăm lo cho gia đình, bảo quản tài sản, chăm sóc con cái tạo

điều kiện cho người kia lao động tạo thu nhập thì khó có thể tạo ra được khối tài sản

chung một cách trọn vẹn. Đó chính là đặc trưng mang tính chất cộng đồng của cuộc

sống gia đình không chỉ của người “dị tính” mà cộng đồng LGBT cũng vậy.

Tài sản chung là “thu nhập do lao động, hoạt động sản xuất kinh doanh và

những thu nhập hợp pháp khác của hai người chung sống với nhau như vợ chồng; là

tài sản mà một trong hai người được tặng cho chung”. Đây là thu nhập thường

xuyên, cơ bản, chính đáng và chủ yếu của mỗi người, để đảm bảo cuộc sống vật chất

ổn định, lâu dài của họ. Mọi thu nhập từ lao động, từ hoạt động sản xuất kinh doanh

của họ đều là tài sản chung của họ.

Tài sản chung được hình thành trong quá trình thỏa thuận của hai người LGBT

chung sống với nhau. Có những tài sản thuộc sở hữu riêng của một trong hai người có

được trước khi về chung sống với nhau, được thừa kế, được tặng cho riêng về nguyên

tắc là tài sản riêng, tuy nhiên những tài sản đó sẽ là tài sản chung nếu như trong thời kì

sống chung với nhau có thỏa thuận, thì tài sản riêng đó được coi là tài sản chung của

hai người. Thỏa thuận này hoàn toàn hợp lý và có cơ sở bởi vì trong cuộc sống hai

người, nhiều tài sản riêng của một trong hai người được đưa vào sử dụng chung, phục

vụ nhu cầu sinh hoạt chung thì đó là tài sản chung của hai người nếu cả hai bên đều có

thỏa thuận và đồng ý nhập vào khối tài sản chung thì đó là tài sản chung của hai

người. Nhưng hiện tài người LGBT không được công nhận bất kỳ mối quan hệ chung

về tài sản nên việc xác lập sở hữu chung như vợ chồng người dị tính là không có cơ sở

pháp lý, tuy nhiên nếu xác định theo nguyên tắc sở hữu chung của Bộ luật Dân sự

2015 thì rất mơ hồ vì không xác định quyền sở hữu chung của hai người LGBT thuộc

trường hợp nào từ điều 211, 212, 213, 214 và 215. Không có điều nào phù hợp với

bản chất tài sản chung của người LGBT chỉ riêng Điều 213 “sở hữu chung của vợ

chồng” là phù hợp nhưng LHN&GD 2014 thì không công nhận quan hệ của hai người

trong cộng đồng LGBT sống chung với nhau là quan hệ vợ chồng, nên họ không có

quyền sở hữu tài sản chung khi chung sống với nhau.

Có thể nhận thấy, nội dung quyền sở hữu tài sản của người LGBT cũng như

các vấn đề xác định tài sản chung của người LGBT vẫn chưa có một cơ chế pháp luật

bảo đảm. Chính vì vậy, chưa có một cơ quan chịu trách nhiệm chung, làm đầu mối về

việc bảo vệ quyền sở hữu tài sản của người LGBT khi phát sinh các vấn đề tranh chấp

liên quan đến quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt khối tài sản chung của hai

người LGBT khi có quan hệ chung về mặt tài sản.

Về lý thuyết, Tòa án là thiết chế quan trọng để bảo vệ quyền con người. Tuy

vậy, tại Việt Nam, thiết chế Tòa án chưa có đủ cơ sở, năng lực để phát huy vai trò bảo

vệ quyền con người nói chung và quyền sở hữu tài sản của người LGBT nói riêng.

Ví dụ: Các thẩm phán trong các cấp đặc biệt là từ cấp Tỉnh đến cấp huyện vẫn

chưa được chủ động giải thích Hiến pháp, Pháp luật trong khi nhiều quy định pháp

luật còn chưa rõ ràng, cụ thể nên ảnh hưởng đến hoạt động xét xử của Tòa án (ví dụ

quy định về “thực hiện tranh chấp tài sản” của Bộ luật dân sự liên quan đến các

trường hợp khi các cặp LGBT không muốn chung sống với nhau nhưng lại có quan hệ

tài sản chung với nhau) từ đó yếu tố độc lập xét xử vẫn chưa được bảo đảm… Hiện

nay, trong một số trường hợp khi phát hiện văn bản quy phạm pháp luật có dấu hiệu

trái với Hiến pháp thì Tòa án chỉ có quyền kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét,

sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ văn bản đó ( Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 và Luật tố

tụng hành chính năm 2015). Tuy vậy, bản thân các quy định về thẩm quyền này cũng

còn có những hạn chế nhất định. Nhìn chung, Tòa án chưa có thẩm quyền thực sự và

triệt để để xử lý trực tiếp đối với văn bản quy phạm pháp luật khiếm khuyết (đặc biệt

là các luật). Việc xử lý chỉ dừng lại ở đề nghị, kiến nghị hoặc kiến nghị sửa đổi, bãi bỏ,

thay thế.

Việc quy định xử lý văn bản quy phạm pháp luật khiếm khuyết không triệt để

có thể ảnh hưởng tiêu cực đến quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, trong

đó có người LGBT khi có vụ án liên quan đến tranh chấp tài sản. Khi có những văn

bản pháp luật liên quan đến quyền con người được nhận định là trái Hiến pháp,

luật...trong quá trình giải quyết vụ án của Tòa án sẽ khó được giải quyết một cách

thỏa đáng, nhanh chóng nhằm bảo đảm quyền lợi của các bên.

Tiểu kết chương 2

Các nghiên cứu lý luận và thực tiễn đã chỉ ra rằng đồng tính, song tính và

chuyển giới là những điều tự nhiên trong quá trình phát triển của xã hội. Nhận thức về

vấn đề này dựa trên các khái niệm cơ bản về xu hướng tính dục, bản dạng giới, bản

sắc giới và thể hiện giới. Trong khi người “dị tính” chiếm đa số thì người đồng tính,

song tính và chuyển giới là nhóm thiểu số trong xã hội. Nghiên cứu chương 2 của luận

văn cho thấy quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới có

bản chất là quyền tự nhiên của con người. Quyền sở hữu tài sản của người đồng tính,

song tính và chuyển giới về cơ bản có các quyền tương tự như các quyền của các đối

tượng khác trong xã hội (quyền bình đẳng, không bị phân biệt đối xử; quyền kết

hôn;…) quyền sở hữu tài sản của người LGBT không khác gì so với người “dị tính”

tuy nhiên không được thừa nhận quyền sở hữu tài sản khi có quan hệ sống chung với

nhau . Quyền của các đối tượng này là quyền của nhóm nhưng cũng được đề cập gần

như đồng thời với quyền cá nhân.

Pháp luật là công cụ quan trọng để bảo vệ, bảo đảm quyền sở hữu tài sản của

người đồng tính, song tính và chuyển giới. Nếu quyền sở hữu tài sản của các đối

tượng này không được pháp luật ghi nhận sẽ không thể giải quyết được các mâu thuẫn

phát sinh liên quan đến tranh chấp dân sự hoặc các quan hệ tài sản chung của người

LGBT trong xã hội làm ảnh hưởng đến quá trình họ mưu cầu, tìm kiếm hạnh phúc, tự

do, bình đẳng. Dựa trên các đặc điểm của nhóm đối tượng này, pháp luật cần xem xét,

ghi nhận khác nhiều vấn đề về quyền sở hữu tài sản của người LGBT (quyền bình

đẳng với người dị tính, không phân biệt đối xử, mối quan hệ chung sống của cặp đôi

cùng giới, quyền có tài sản chung…). Các giải pháp thi hành pháp luật về quyền sở

hữu tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới đóng vai trò rất quan trọng

(đôi khi còn quan trọng hơn việc ghi nhận quyền nhân thân trong pháp luật).

Trên thế giới, pháp luật quốc tế và pháp luật của các quốc gia về quyền nói

chung và quyền sở hữu tài sản nói riêng của các đối tượng này đã có nhiều thay đổi

đáng kể, theo đó, vấn đề người đồng tính, song tính và chuyển giới, quyền sở hữu tài

sản của họ đã trở thành một vấn đề nóng về nhân quyền. Các tổ chức quốc tế (đặc biệt

là Liên hợp quốc) đã ghi nhận, thúc đẩy các nhận thức đầy đủ, đúng đắn về vấn đề

đồng tính, song tính, chuyển giới. Xu hướng phát triển pháp luật của các quốc gia trên

thế giới cho thấy quá trình ghi nhận quyền sở hữu tài sản của người LGBT này

thường trải qua một thời gian dài với nhiều khó khăn cùng với quyền nhân thân hôn

nhân và ginh đình. Tuy vậy, quá trình này cũng cho thấy ngày càng có nhiều quốc gia

ghi nhận, bảo vệ, bảo đảm và thúc đẩy quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song

tính và chuyển giới. Ở chương 2 của luận văn cũng cho thấy được thực tiễn quy định

của pháp luật các vấn đề quan hệ tài sản của người LGBT từ đó thấy được thực trạng

có khá nhiều yếu tố ảnh hưởng đến việc xây dựng, thi hành pháp luật về quyền sở hữu

tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới (từ các yếu tố tinh thần đến yếu

tố vật chất). Mỗi yếu tố này sẽ có ảnh hưởng với mức độ khác nhau đến hoạt động xây

dựng pháp luật và thi hành pháp luật về quyền tài sản của các đối tượng này. Biểu

hiện của các yếu tố này cũng khác nhau ở các quốc gia khác nhau.

Việc nghiên cứu các vấn đề lý luận về quyền sở hữu tài sản và pháp luật về

quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới trong chương 2 sẽ

là cơ sở để nghiên cứu, cũng như đề xuất các giải pháp về xây dựng, thi hành pháp

luật về quyền sở hữu tài sản của các đối tượng này trong các chương tiếp theo.

Chương 3

HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN SỞ HỮU TÀI SẢN CỦA NGƯỜI

ĐỒNG TÍNH, SONG TÍNH VÀ CHUYỂN GIỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

3.1. Nhu cầu hoàn thiện pháp về quyền sở hữu tài sản của người đồng

tính, song tính và chuyển giới

So với người “dị tính”, việc quy định các vấn đề quan hệ sở hữu tài sản chung

của người LGBT tại Việt Nam tạo ra sự bất bình đẳng quyền sở hữu tài sản ở một số

khía cạnh nhất định. Điều này xuất phát từ nhiều lý do khác nhau. Bản thân người

LGBT là nhóm thiểu số trong xã hội và đôi khi các vấn đề phát sinh liên quan đến

quan hệ tài sản chung cũng như các quyền sở hữu tài sản khác của họ là không nhiều

so với cộng đồng người “dị tính”. Bên cạnh đó, chưa có một điều tra thống kê mang

tính chất toàn quốc nào về số lượng người LGBT chung sống và có quan hệ tài sản

chung tại Việt Nam. Xuất phát từ đặc điểm thực tế, phần dưới đây sẽ tìm hiểu, đánh

giá nhu cầu hoàn thiện pháp luật về quyền sở hữu tài sản của người LGBT.

Trước hết, có thể nhận thấy đôi khi không thể tách bạch được người đồng tính

và song tính vì người song tính thể hiện cả hai xu hướng “dị tính” và đồng tính (thông

thường xu hướng đồng tính phổ biến hơn). Chính vì vậy khó để có thể đánh giá riêng

về nhu cầu quan hệ tài sản chung của người song tính khi họ có xu hướng tính dục

đồng giới. Vì vậy quyền sở hữu tài sản của người đồng tính có thể hiểu bao gồm cả

người song tính. Thực tế, xã hội thường nhắc đến người đồng tính nhiều hơn so với

người song tính.

Đồng tính (và cả song tính) là một chủ đề nhạy cảm, mới nổi lên và thu hút sự

chú ý của dư luận Việt Nam trong gần chục năm trở lại đây. Trong quá khứ, vì nhiều

nguyên nhân xã hội khác nhau, như đất nước có chiến tranh, khó khăn về kinh tế,

quan niệm khắt khe về chuẩn mực khiến rất nhiều người đồng tính không dám công

khai thân phận của mình cũng như các mối quan hệ chung sống và đương nhiên vấn

đề tài sản gắn kết càng không có. Trên thực tế, đó cũng là thời điểm mà các vấn đề

thuộc về cá nhân bị che khuất hoặc lu mờ đi trước những đòi hỏi khắc nghiệt của cuộc

sống. Tuy vậy, cùng với sự phát triển nhanh của nền kinh tế, sự giao lưu với văn hoá

phương Tây và sự trưởng thành của thế hệ trẻ - lớp người được sinh ra trong thời kỳ

hậu chiến đã dẫn tới sự biến đổi mạnh mẽ trong thái độ và hành vi của người dân đối

với nhiều vấn đề xã hội, trong đó có quyền được sống thật với xu hướng tính dục của

mình, các quyền liên quan đến yếu tố nhân thân và kéo theo nhu cầu gắn kết về mặt tài

sản của các cặp đôi LGBT. Chưa bao giờ hoạt động của người đồng tính và số lượng

các xuất bản phẩm về họ lại gia tăng mạnh như thời gian vừa qua, cũng như các vấn

tài sản liên quan đến người LGBT như: thừa kế, phân chia tài sản chung, đại diện giao

dich dân sự… ngày càng tăng trong bối cảnh kinh tế thị trường như hiện nay. Đó là

bằng chứng về sự quan tâm của xã hội đối với vấn đề này.

Tại Việt Nam, Báo cáo công bố tại Hội nghị khoa học kỹ thuật do Bệnh viện

Da liễu Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức vào ngày 26 /9/2006 cho biết chưa có những

số liệu chắc chắn về con số đồng tính nam chính xác ở Việt Nam. Nếu lấy tỉ lệ trung

bình, “an toàn” mà nhiều nhà khoa học thừa nhận là 3% thì số người đồng tính tạm

tính ở Việt Nam vào khoảng 2,82 triệu người (tính theo dân số Việt Nam tại thời điểm

tháng 11/7/2019 có 96,2 triệu người). [23]

Theo một khảo sát công bố năm 2013 [26], cộng đồng người đồng tính tồn tại

trên thực tế và khá gắn bó với cộng đồng xã hội, theo đó có 30,4% người được hỏi có

quen biết người đồng tính. Cũng theo khảo sát này, có 27,4% người được hỏi biết về

hiện tượng “hai người cùng giới sống chung như vợ chồng” có quan hệ tài sản trực

tiếp từ chính người đồng tính, chứng tỏ đây là một vấn đề xã hội cần được quan tâm

và giải quyết về mặt pháp lý liên quan đến tài sản nhằm đảm bảo quyền tài sản cho

người LGBT đặc biệt là người đồng tính (và người song tính). Có thể nhận thấy, ngày

càng có nhiều người dân biết về đồng tính, hiện tượng hai người cùng giới sống

chung như vợ chồng có mối quan hệ tài sản chung và đặc biệt là có một lượng khá lớn

người dân đã biết ai đó là người đồng tính (họ hàng, bạn bè, đồng nghiệp, hàng

xóm…).

Xuất phát từ thực tế, người LGBT đặc biệt là người đồng tính (và song tính) là

không hề nhỏ trong cơ cấu dân số tại Việt Nam nên các vấn đề dân sự liên quan đến

quyền sở hữu tài sản của người LGBT sẽ xuất hiện ngày càng nhiều trong quá trình

phát triển kinh tế như ngày nay. Nếu không hoàn thiện cơ chế pháp luật liên quan đến

quyền sở hữu tài sản chung của người LGBT thì sẽ làm ảnh hưởng đến các quyền sở

hữu tài sản của người LGBT khi chung sống với nhau vì khi tranh chấp không có cơ

sở pháp luật để giải quyết mang tính chất triệt để vì thế cần phải hoàn thiện cơ chế

pháp luật nhằm bảo vệ quyền sở hữu tài sản, một trong các quyền sơ đẳng và cần thiết

không chỉ đối với người “dị tính” mà rất cần thiết với người LGBT trong bối cảnh

kinh tế của Việt Nam hiện nay.

3.2. Giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về quyền sở hữu tài

sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới

Thứ nhất, hoàn thiện quy định pháp luật về quyền sở hữu tài sản bình đẳng,

không bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội

Bình đẳng luôn được coi là nền tảng của sự ổn định và tiến bộ của mọi xã hội

[27]. Người viết cho rằng, trước hết nên nghiên cứu, bổ sung quan niệm về bình đẳng

giới. Như đã nêu trong chương 2 của luận văn, quan niệm về bình đẳng quyền cụ thể

hơn ở đây là quyền sở hữu tài sản chung khi họ có quan hệ chung sống như vợ chồng

cho tất cả các giới không những xác định theo giới tính sinh học mà còn xác định theo

“bản dạng giới” và “xu hướng tính dục” có tác động rất lớn đến việc chống phân biệt

đối xử, kỳ thị đối với người LGBT. Hiện nay, ở các nước trên thế giới thường có sự

ghi nhận về bình đẳng ở tất cả mọi mặt giữa các xu “hướng tính dục”, “bản dạng giới”

(ví dụ được thừa kế tài sản của cặp vợ chồng đồng tính…), nghĩa là hướng đến sự

bình đẳng ngay trong cùng một giới. Như vậy, quan niệm về bình đẳng quyền sở hữu

tài sản giữa các giới phải rộng hơn, không chỉ bó hẹp trong mối quan hệ bình đẳng

giữa nam và nữ. Các nước cũng thể hiện thái độ khác nhau đối với bình đẳng về “xu

hướng tính dục”, ví dụ như: có nước cấm mối quan người LGBT chung sống với nhau,

không thừa nhận mối quan hệ tài sản chung của người LGBT… Việc ghi nhận

nguyên tắc bình đẳng về quyền sở hữu tài sản về “xu hướng tính dục”, “bản dạng

giới” là điều hoàn toàn phù hợp với xu hướng nhân quyền hiện nay. Điều đó sẽ làm

cho quan niệm về bình đẳng quyền trong giới được toàn diện hơn nữa, đặc biệt là bình

đẳng trong quyền sở hữu tài sản chung của người LGBT như các cặp đôi “dị tính”

khác.

Bên cạnh đó, thực tiễn cũng cho thấy nhu cầu, mong muốn ban hành luật riêng

về chống phân biệt đối xử dựa trên “xu hướng tính dục” và “bản dạng giới”. Theo một

khảo sát công bố năm 2016, 85,4% người được hỏi mong muốn Nhà nước ban hành

luật chống phân biệt đối xử, nghiêm cấm phân biệt đối xử dựa trên “xu hướng tính

dục” và “bản dạng giới” [26]. Cũng theo khảo sát này, khi được hỏi thêm rằng họ có

nghĩa rằng luật này sẽ hiệu quả trên thực tế không, nhiều ý kiến tỏ ra không chắc chắn.

Có người tin rằng quan điểm xã hội chỉ cải thiện khi diễn ra sự thay đổi thế hệ, tức là

ở tương lai xa: “Em nghĩ là thật ra nó hơi thiển cận tí, nhưng mà nó (luật chống phân

biệt đối xử) cũng không (hiệu quả) đâu. Cho nên là mình vận động thì cứ vận động

còn nếu không mà đời mình không được thì biết đâu cái thế hệ sau này lớn lên thì sẽ

không có bị phân biệt đối xử nữa. Nhiều khi em nghĩ là cái tầng lớp già đi rồi lên

đường rồi, cái tầng lớp trẻ lớn lên, nhiều khi may ra thì tư tưởng của mấy bạn hiện

đại hơn thì cũng có thể thay đổi được nhưng mà lúc đó thì cũng qua cái đời mình,

chắc tới đời con, đời cháu gì rồi” (chuyển giới nam, 18-24 tuổi, thành phố Hồ Chí

Minh) [27].

Theo người viết cho rằng, việc ban hành một luật riêng như trên trong bối cảnh

kinh tế thị trường hiện nay không thực sự cần thiết. Sự bất bình đẳng, phân biệt đối xử

hay kỳ thị những mối quan hệ chung sống, mối quan hệ tài sản chung của người

LGBT trong xã hội xuất phát từ rất nhiều lý do khác nhau. Nếu ban hành một luật

riêng về chống phân biệt đối xử dựa trên “xu hướng tính dục”, “bản dạng giới” thì

cũng sẽ phải ban hành hàng loạt các luật tương tự dưới các góc độ dân tộc, tôn giáo,

tín ngưỡng, tiếng nói… Cho dù có quy định bằng một luật riêng hay lồng ghép vào

các luật chuyên ngành khác nhau, điều quan trọng vẫn là ý thức thi hành pháp luật

trong thực tế. Trong nhiều trường hợp mặc dù luật đã nghiêm cấm hành vi phân biệt

đối xử nhưng tình trạng phân biệt đối xử vẫn xảy ra phổ biến. Chính vì vậy, hiện nay

việc nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật bảo đảm quyền sở hữu tài sản chung trong

quá trình sống chung quan trọng hơn việc xem xét ban hành một luật riêng. Trong

tương lai xa hơn, có thể nghiên cứu xây dựng một Luật chung về phòng, chống phân

biệt đối xử trong lĩnh vực xét xử liên quan đến các quan hệ tài sản chung của các cặp

LGBT để xác định các nguyên tắc chung, cơ bản cho tất cả mọi lĩnh vực, trong đó có

phân biệt đối xử về giới tính, “xu hướng tính dục” và “bản dạng giới”. Trên cơ sở đó,

các luật chuyên ngành liên quan đến các vấn đề dân sự đến sở hữu chung của LGBT

sẽ cụ thể hóa trong từng lĩnh vực.

Thứ hai, hoàn thiện quy định pháp luật về quyền sở hữu tài sản trong lĩnh vực

hôn nhân và gia đình

Sau rất nhiều tranh luận trong quá trình soạn thảo, LHN&GD 2014 vẫn chưa

hợp pháp hóa hôn nhân cùng giới và chỉ quy định “không thừa nhận hôn nhân giữa

những người cùng giới tính”. người viết cho rằng, việc xem xét ghi nhận mối quan hệ

chung sống của cặp đôi cùng giới bằng một hình thức pháp lý là rất cần thiết trong

giai đoạn kinh tế hiện nay. Điều này xuất phát từ một số lý do sau đây:

(1) Đáp ứng nhu cầu chính đáng của người LGBT trong thực tiễn

Trước đây, các vấn đề liên quan đến mối quan hệ cùng giới đều được quan tâm,

cân nhắc trong quá trình sửa đổi Hiến pháp năm 1992 và LHN&GD 2000. Nhiều ý

kiến khi góp ý dự thảo đã đề xuất nên công nhận quyền kết hôn cùng giới trong dự

thảo sửa đổi Hiến pháp (các Hội thảo, kỳ họp Quốc hội). Ban soạn thảo Luật hôn nhân

và gia đình sửa đổi cũng đưa vấn đề quyền kết hôn cùng giới vào danh sách các vấn đề

tham vấn khi bắt đầu xây dựng dự thảo [2] và cân nhắc xây dựng các quy định có liên

quan cho đến thời điểm trình Quốc hội. Sự quan tâm của các ban soạn thảo, các cơ

quan có liên quan đến quan hệ chung sống cùng giới của cặp đôi LGBT càng cho thấy

đây là nhu cầu thực tế và chính đáng.

Một số ý kiến cho rằng trên thế giới hiện nay xuất hiện nhiều dạng gia đình

“biến thái” khiến cho mọi định nghĩa về gia đình đều trở nên bất cập. Chẳng hạn, một

học giả phương Tây cho biết: "Một cuộc thăm dò mới đây đã cho thấy 45% người Mỹ

ngày nay cho rằng một đôi không cần kết hôn mà cùng chung sống với nhau thì được

coi là một gia đình đích thực, 33% coi các đôi cùng giới tính có nuôi nấng con cái là

gia đình, còn 20% thì coi các cặp đồng giới tính chung sống với nhau là một gia đình"

[27]. Những ý kiến này đều cho rằng đây có thể là sự mở rộng thái quá trong quan

niệm về gia đình mà người Việt Nam ta khó lòng chấp nhận. Đối với người Á Đông

nói chung và người Việt Nam nói riêng, gia đình là một giá trị xã hội quan trọng vào

bậc nhất. Nếu ở châu Âu gia đình nhiều khi đơn giản chỉ được coi là một nhóm xã hội

thì ở Việt Nam, gia đình được coi là một tế bào xã hội có tính sản sinh với đầy đủ các

yếu tố cấu thành của nó như vợ - chồng - con cái. Dường như, những quan điểm gay

gắt này vẫn còn tồn tại rất nhiều ở nhiều nơi trên thế giới. Tuy nhiên tất cả những điều

này cũng cho thấy, khái niệm gia đình vẫn hoàn toàn có thể được thay đổi để có sự

điều chỉnh phù hợp hơn với những trạng thái khác nhau trong xã hội. Nhìn chung, khá

nhiều quốc gia đồng thuận một cách hiểu chung nhất: "Gia đình là đơn vị cơ bản của

tổ chức xã hội và là môi trường tự nhiên cho sự phát triển và hạnh phúc của mỗi

thành viên, nhất là trẻ em" [18].

Thời gian qua, tổ chức Liên hợp quốc cũng đã ghi nhận quan niệm về một

phạm vi rộng rãi trong việc xác thực những tiến triển - thay vì cố định - của định nghĩa

về gia đình. Liên hợp quốc đã lưu ý rằng "khái niệm gia đình có thể khác biệt trong

vài khía cạnh, giữa các quốc gia, và ngay cả giữa các tôn giáo, và vì thế không thể đưa

ra một định nghĩa chuẩn mực chung" [43]. Uỷ ban về Quyền trẻ em Liên hợp quốc đã

tuyên bố điều này trong "Nhận định về môi trường gia đình", rằng cần phản ánh

"những cấu trúc gia đình khác nhau, phát sinh từ các mẫu hình văn hóa và các quan hệ

tình cảm gia đình đa dạng đang nổi lên" [44]. Một trong các quan hệ tình cảm gia đình

đa dạng ở đây có thể được hiểu là sự đa dạng về xu hướng tính dục, là một cơ sở quan

trọng cho một gia đình của các cặp đôi đồng tính. Việc thừa nhận hôn nhân của người

LGBT nói chung và cụ thể hơn là hôn nhân đồng giới cũng không thể làm suy thoái

nòi giống như ý kiến của nhiều người bởi thực ra như đã nêu, người LGBT chỉ chiếm

số ít trong tổng dân số của xã hội. Hơn nữa, người LGBT hoàn toàn có thể nhờ mang

thai hộ hoặc xin con nuôi (nếu pháp luật cho phép). Đây cũng là điều mà các nhà làm

luật Việt Nam cần xem xét để bổ sung cho khái niệm về gia đình nhằm tạo ra sự công

bằng cũng như thay đổi nhận thức về gia đình tại Việt Nam thời gian tới để bảo vệ các

quan hệ chung sống của người LGBT trong đó có quan hệ tài sản chung và các quyền

chiếm hữu, sử dụng và định đoạt liên quan đến tài sản trong quá trình chung sống.

(2) Nếu không công nhận một hình thức quan hệ tài sản chung cũng như thừa

nhận cuộc sống chung của cặp người LGBT sẽ dẫn đến khá nhiều tác động tiêu cực

Hiện nay, Việt Nam chưa công nhận hình thức liên quan đến tài sản và hình

thức sống chung nào của cặp đôi LGBT nên chưa có nghiên cứu đánh giá cụ thể tác

động của những hình thức này đến gia đình và xã hội. Tuy nhiên, một khảo sát công

bố năm 2013 đã chỉ ra một loạt các tác động tiêu cực có thể kéo đến cho bản thân

người LGBT, cho gia đình của họ và cho cả xã hội nói chung khi không có sự công

nhận pháp luật với kết hôn hay kết đôi cùng giới [26]:

- Tác động đến người LGBT: sự kỳ thị xã hội sẽ còn tiếp tục tiếp diễn (87%),

người LGBT có thể bị trở thành nạn nhân của bạo lực gia đình hoặc bạo lực học

đường (87,8%), không dám bộc lộ xu hướng tình dục (95,5%), kéo theo nhiều người

kết hôn dị tính giả (89%), không được đảm bảo quyền yêu thương và kết đôi (94%),

không được đảm bảo sức khoẻ tinh thần (93,9%), và không có được đời sống và sức

khoẻ tình dục viên mãn (92,5%).

- Tác động đến gia đình của người LGBT: nếu không có sự công nhận của

pháp luật, các gia đình của người LGBT còn phải chịu sự kỳ thị xã hội nặng nề

(74,9%), vấn đề bạo hành gia đình sẽ còn tiếp diễn (62,4%).

- Với xã hội nói chung: sự kỳ thị của xã hội đối với người LGBT sẽ còn tiếp

diễn nặng nề (71,2%), từ đó khiến cho người LGBT không tự tin tham gia đóng góp

tích cực vào các hoạt động kinh tế - xã hội (78,1%), làm gia tăng nguy cơ lây lan HIV

và các bệnh lây truyền qua đường tình dục (82,1%).

Bên cạnh đó, như đã nêu trong chương 2 của luận văn, việc không công nhận

quan hệ sống chung của cặp đôi cùng giới bằng một hình thức pháp lý có thể dẫn đến

sự cẩu thả trong việc thi hành pháp luật. Hơn nữa, nhiều người LGBT sẽ tiếp tục rơi

vào tình trạng khi có tranh chấp dân sự liên quan đến quan hệ tài sản sẽ không được

giải quyết triệt để theo tính chất của quan hệ tài sản cũng như nguồn gốc của tài sản.

Do vậy, mục đích và nguyên tắc của quyền tài sản sẽ không thực sự được bảo đảm.

Theo người viết, việc nghiên cứu ghi nhận hình thức pháp lý cho mối quan hệ

chung sống và mối quan hệ tài sản chung cho người LGBT là cần thiết, chính đáng

nhưng cũng cần được xem xét trong bối cảnh quan niệm về mối quan hệ tài sản của

người LGBT ở Việt Nam chưa nhất quán, còn khá dè dặt và chịu sự ảnh hưởng của

các quan niệm cũ nên chưa thể thay đổi ngay trong một thời gian ngắn.

Xuất phát từ các vấn đề nêu trên, người viết kiến nghị trong thời điểm hiện nay

nên công nhận hình thức sống chung có đăng ký (kết hợp dân sự) đối với cặp đôi cùng

giới tại Việt Nam. Hình thức này đã được một số quốc gia trên thế giới áp dụng, là

một bước đệm để tạo điều kiện xem xét, đánh giá thêm mối quan hệ cùng giới trước

khi công nhận hôn nhân bình đẳng đối với cặp đôi cùng giới sau đó. Quan hệ sống

chung có đăng ký không làm ảnh hưởng đến chế định hôn nhân truyền thống, chưa

gây xáo trộn lớn trong đời sống xã hội Việt Nam. Việc quy định sống chung có đăng

ký phải được hiểu là áp dụng cho cặp đôi gồm hai người cùng giới tính (hai người

đồng tính, song tính hoặc cũng có thể là người chuyển giới đã phẫu thuật và đăng ký

sống chung với người cùng có cùng giới tính sau khi phẫu thuật…). Các cặp đôi khi

thực hiện quyền sống chung có đăng ký này sẽ bị hạn chế một số quyền so với cặp đôi

có quyền kết hôn đầy đủ (ví dụ quyền nhận con nuôi chung...) nhưng họ có đầy đủ

quyền sở hữu tài sản đối với nhau như một cặp vợ chồng “dị tính” thông thường.

Thứ ba về quan hệ tài sản, quyền đại diện, quyền thừa kế, quyền giám hộ của

cặp đôi cùng giới đăng ký kết hợp dân sự

Người viết kiến nghị: (a) trừ những khoản nợ chung phục vụ cho đời sống của

hai bên, mỗi người sẽ tự định đoạt, sử dụng tài sản riêng của mình và chịu trách nhiệm

trên những tài sản riêng đó; tài sản mua chung hoặc mua từ nguồn riêng nhưng không

có tuyên bố đó là tài sản riêng thì sẽ được nhập vào khối tài sản chung; (b) nhà ở

chung cũng theo quy định của chế độ nhà ở chung trong hôn nhân; (c) mỗi người

trong cặp đôi có quyền thừa kế tài sản theo pháp luật của nhau hoặc có tiền tuất khi

một trong hai người chết; (d) cặp đôi cùng giới đã đăng ký kết hợp dân sự có quyền

giám hộ, đại diện cho nhau như cặp đôi dị tính trong một số trường hợp cần thiết (ví

dụ đau ốm…). Riêng đối với vấn đề thừa kế nên xếp cặp đôi LGBT có đăng ký kết

hợp dân sự vào dàn thừa kế thứ nhất được quy định trong BLDS 2015 nhằm đảm bảo

sự bình đẳng trong quyền hưởng thụ của người LGBT không khác biệt so với người

“dị tính” trong quá trình tham gia quan hệ hôn nhân và gia đình.

Khi đề xuất thừa nhận quyền chiếm hữu, sử dụng và quyền định đoạt trên khối

tài sản chung cho nhau của cặp đôi cùng giới (kết hợp dân sự) cũng cần quan tâm đến

vấn đề nếu một người trong cặp đôi lợi dụng quyền giám hộ đương nhiên của mình để

làm thiệt hại về tài sản của người còn lại hoặc có những hành vi ngược đãi người còn

lại thì giải quyết thế nào? Mặc dù Khoản 1 Điều 60 BLDS 2015 đã quy định các

trường hợp thay đổi người giám hộ, trong đó có trường hợp người giám hộ vi phạm

nghiêm trọng nghĩa vụ giám hộ. Tuy nhiên, để thu thập được các chứng cứ chứng

minh được điều này không phải là điều đơn giản, vì các hành vi do người giám hộ

thực hiện thường được tiến hành một cách lén lút, giấu giếm, hoặc khi được phát hiện

thì đã quá muộn. Do đó, trong thời gian tới cần có hướng dẫn cụ thể về quy định thay

đổi người giám hộ trong trường hợp này để có thể bảo vệ quyền tài sản chính đáng

của mỗi người trong quan hệ kết hợp dân sự (và cả quan hệ hôn nhân dị tính). Điều

này càng có ý nghĩa khi thực tế, mối quan hệ sống chung (cho dù là có đăng ký) của

hai người cùng giới thường không nhận được sự ủng hộ của gia đình hai bên. Khi quy

định rõ về vấn đề giám hộ sẽ góp phần bảo vệ được các bên trong quan hệ kết hợp dân

sự này

3.3. Giải pháp bảo đảm thực hiện quyền sở hữu tài sản của người đồng

tính, song tính và chuyển giới

Thứ nhất, trong quá trình xây dựng, thi hành pháp luật, các cơ quan, cán bộ

nhà nước cần tiếp cận đầy đủ hơn phương pháp tiếp cận dựa trên quyền

Nếu việc xây dựng, thi hành pháp luật về quyền mà chỉ đơn thuần dựa trên nhu

cầu quản lý thì mục đích của pháp luật chưa đạt được. Theo phương pháp tiếp cận dựa

trên quyền, việc xây dựng, thi hành pháp luật cần phải dựa trên những nguyên tắc cơ

bản sau: (1) nhu cầu hoàn thiện pháp luật quyền sở hữu tài sản của người LGBT; (2)

Lấy các nguyên tắc và tiêu chuẩn quốc tế về quyền con người làm định hướng trong

việc xây dựng, thi hành pháp luật; (3) Làm rõ những chủ thể của quyền, chủ thể có

nghĩa vụ và các quyền, nghĩa vụ của các chủ thể có quyền, có trách nhiệm trong quá

trình xây dựng, thi hành pháp luật. Nếu như đội ngũ cán bộ xây dựng, thẩm định,

kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật… tiếp cận toàn diện với phương pháp tiếp cận

dựa trên quyền sẽ bảo đảm tốt hơn yêu cầu về bảo vệ quyền con người nói chung và

quyền tài sản của người LGBT nói riêng.

Thứ hai, cần có giải pháp tăng cường hơn nữa sự tham gia của người dân

trong quá trình xây dựng pháp luật và nâng cao trách nhiệm của cơ quan chủ trì soạn

thảo trong việc tiếp thu, giải trình ý kiến góp ý của cá nhân, tổ chức

Qua nghiên cứu chương 2 cho thấy, thời gian qua người LGBT, người dân

trong xã hội cũng như các tổ chức xã hội đã có nhiều cố gắng trong việc tham gia xây

dựng pháp luật về quyền sở hữu tài sản của người LGBT. Tuy vậy, hiệu quả của hoạt

động này chưa cao, xuất phát chủ yếu từ quy định của pháp luật. Để tăng cường hơn

nữa sự tham gia của người dân trong quá trình xây dựng pháp luật, người viết kiến

nghị một số giải pháp sau:

(1) Quy định các nội dung xin ý kiến phải được thuyết minh và giải trình rõ

ràng về mục đích, quan điểm, các khía cạnh nội dung, tác động của chính sách, dự

thảo luật. Nếu có nhiều nội dung thì phải xác định các nội dung trọng tâm, trọng điểm,

các nội dung có vướng mắc, các nội dung liên quan đến lợi ích của nhiều nhóm đối

tượng trong xã hội…

(2) Quy định trách nhiệm giải trình của cơ quan chủ trì soạn thảo đối với các ý

kiến của người dân, tạo cơ chế nghe, tiếp thu và phản hồi ý kiến một cách thường

xuyên và có trách nhiệm. Việc tiếp thu, giải trình phải được thực hiện một các nghiêm

túc, cẩn trọng và phải có phương thức để phản hồi kịp thời tới người tham gia ý kiến.

(3) Phải có cơ chế giám sát hoạt động tổ chức lấy ý kiến và giải trình ý kiến

của cơ quan chủ trì soạn thảo. Việc giám sát có thể được thực hiện bởi chính các cơ

quan thẩm định, thẩm tra dự án luật, pháp lệnh. Các cơ quan này sẽ phải xem xét,

đánh giá việc tổng hợp hoặc giải trình ý kiến của cơ quan soạn thảo, nếu thấy chưa

đầy đủ hoặc ý kiến giải trình chưa xác đáng có thể trả lại hồ sơ cho cơ quan soạn thảo.

Việc giám sát cũng có thể được thực hiện bởi chính đối tượng tham gia ý kiến trong

trường hợp đối tượng này nhận thấy cơ quan chủ trì soạn thảo chưa giải trình ý kiến

của người góp ý. Để thực hiện được cơ chế giám sát này cần quy định các địa chỉ để

tiếp nhận ý kiến phản ánh của người dân và công khai việc giải quyết các kiến nghị

đó.

Thứ ba, hoàn thiện cơ sở pháp lý cho hoạt động của các tổ chức xã hội và

nghiên cứu hoàn thiện các thiết chế về bảo vệ quyền sở hữu tài sản của người đồng

tính, song tính và chuyển giới

Với thiết chế Tòa án, cần tiếp tục triển khai một số giải pháp để phát huy vai

trò bảo vệ quyền con người nói chung, quyền của người LGBT nói riêng:

- Nghiên cứu trao thẩm quyền giải thích Hiến pháp, pháp luật cho Tòa án;

nâng cao các yếu tố bảo đảm tính độc lập trong xét xử của Tòa án

- Nên trao cho Tòa án thẩm quyền tạm dừng việc thi hành văn bản quy phạm

pháp luật có quy định trái với Hiến pháp, luật… trong quá trình thực hiện chức năng

xét xử. Nếu chỉ được giao thẩm quyền đề xuất, kiến nghị như hiện nay sẽ rất khó để

Tòa án có nhiều cơ hội để bảo vệ quyền tài sản của người LGBT một cách thông suốt

và đáp ứng nhu cầu thực tế.

- Mặc dù trong một số trường hợp có thể chưa có các quy định pháp luật điều

chỉnh nhưng Tòa án có thể thông qua hoạt động xét xử đưa ra các án lệ “thấu tình đạt

lý” để bảo vệ tốt hơn các quyền tài sản, lợi ích kinh tế chính đáng của người LGBT và

phù hợp với bản chất tự nhiên của họ.

Bên cạnh đó, xuất phát từ thực tiễn thực thi quyền con người nói chung và

quyền sở hữu tài sản của người LGBT nói riêng tại Việt Nam thời gian qua, người

viết cho rằng cần tiếp tục nghiên cứu xây dựng thiết chế nhân quyền quốc gia. Trên

thực tế, không có một mô hình chung về thiết chế này cho các quốc gia. Mỗi nước có

những mô hình khác nhau (về tên gọi, cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ…). Tuy

nhiên, thiết chế này thông thường được thiết lập theo ba hình thức chủ yếu đó là: (1)

Cơ quan thanh tra Quốc Hội (Ombudsman); Ủy ban nhân quyền quốc gia (National

Human Rights Commission/Committee); (2) Cơ quan chuyên trách về một vấn đề

nhân quyền cụ thể (Specialized Institutions). Trong đó, ở một số nước đã thành lập

các cơ quan chuyên trách về một vấn đề nhân quyền cụ thể hoặc quyền của một số

nhóm xã hội nhất định, cụ thể như các ủy ban quốc gia về người thiểu số, người bản

địa, phụ nữ, trẻ em, người khuyết tật, người lao động di trú… Từ đó, việc nghiên cứu

xây dựng một thiết chế để bảo vệ quyền sở hữu tài sản của người LGBT là cần thiết

trong bối cảnh nhiệm vụ quản lý nhà nước về các lĩnh vực liên quan đến quyền tài sản

LGBT tại nước ta còn rải rác, chưa có cơ quan chịu trách nhiệm chung, làm đầu mối.

Tiểu kết chương 3

Để hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về quyền sở hữu

tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới tại Việt Nam cần có sự phối hợp,

gắn kết chặt chẽ của nhiều yếu tố khác nhau. Một số quan điểm quan trọng về các yếu

tố này được người viết trình bày ở chương 3 là: (1) Tiếp cận nhiều hơn với các giá trị

văn hóa mới; (2) Tiếp cận đầy đủ và toàn diện về bản chất quyền của người đồng tính,

song tính và chuyển giới; (3) Việc hoàn thiện pháp luật về quyền của người đồng tính,

song tính, chuyển giới phải chú trọng đến tính đồng bộ, thống nhất của pháp luật và

phải theo lộ trình; (4) Cần chú trọng các giải pháp nhằm nâng cao nhận thức và thúc

đẩy thi hành pháp luật về quyền của người đồng tính, song tính và chuyển giới.

Xuất phát từ các quan điểm nêu trên, chương 3 của luận văn đã đề xuất các giải

pháp cụ thể. Với giải pháp nâng cao nhận thức, người đồng tính, song tính và chuyển

giới cần tích cực, chủ động hơn để góp phần thay đổi quan điểm tiêu cực của xã hội về

bản thân mình; các cơ quan nhà nước (Bộ Y tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo…), tổ chức

xã hội, truyền thông, báo chí cần có những giải pháp cụ thể, hiệu quả để góp phần

định hướng nhận thức đúng đắn về vấn đề này. Với giải pháp hoàn thiện quy định

pháp luật, cần tập trung vào các giải pháp pháp lý nhằm đáp ứng một số nhu cầu bức

thiết về quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới tại Việt

Nam (bình đẳng, không bị phân biệt đối xử, quan hệ sống chung, thủ tục hành chính,

chuyển đổi giới tính…). Với giải pháp thúc đẩy thi hành pháp luật về quyền sở hữu tài

sản của các đối tượng này, cần tiếp cận đầy đủ hơn phương pháp tiếp cận dựa trên

quyền trong quá trình xây dựng, thi hành pháp luật của các cơ quan, cán bộ nhà nước;

tăng cường hơn nữa sự tham gia của người dân trong quá trình xây dựng pháp luật và

nâng cao trách nhiệm của cơ quan chủ trì soạn thảo trong việc tiếp thu, giải trình ý

kiến góp ý của cá nhân, tổ chức; hoàn thiện cơ sở pháp lý cho hoạt động của các tổ

chức xã hội và nghiên cứu hoàn thiện các thiết chế về bảo vệ quyền sở hữu tài sản của

người đồng tính, song tính và chuyển giới; tiếp tục nghiên cứu nhân rộng các mô hình

hỗ trợ cộng đồng góp phần bảo vệ quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính

và chuyển giới.

KẾT LUẬN

Là một trong những nghiên cứu đầu tiên, trực tiếp và đầy đủ, coi nhận thức,

thực tiễn và pháp luật về quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính và

chuyển giới là đối tượng nghiên cứu, luận văn đã góp phần làm sâu sắc thêm hệ thống

tri thức về chủ đề này cũng như rút ra một số kết luận như sau:

Đồng tính, song tính và chuyển giới là những xu hướng tính dục, bản dạng giới

và đặc điểm cơ thể tự nhiên của loài người (chiếm số ít) bên cạnh xu hướng dị tính

(phổ biến). Đồng tính, song tính và chuyển giới không phải là bệnh lý, không có khả

năng lây nhiễm từ người này sang người khác. Người đồng tính, song tính và chuyển

giới là đối tượng yếu thế trong xã hội nên thường đối mặt với khá nhiều thách thức

hơn những người dị tính.

Thế giới hiện đại đã ghi nhận những quan niệm mới về giới, bình đẳng giới,

hôn nhân, gia đình và các mối quan hệ sở hữu tài sản chung của họ như các cặp vợ

chồng dị tính. Theo đó, khái niệm giới, bình đẳng giới không chỉ giới hạn mối quan hệ

giữa nam và nữ mà đã được mở rộng ra thành mối quan hệ bình đẳng giữa các xu

hướng tính dục, bản dạng giới (ví dụ giữa nam đồng tính và nam dị tính). Quan hệ tài

sản trong quá trình chung sống giờ đây không đơn thuần của cặp đôi dị tính mà có thể

là của những người cùng giới tính. Chức năng sinh sản là chức năng chính của mối

quan hệ vợ chồng nhưng không thể là chức năng quyết định sự hình thành một quan

hệ sở hữu tài sản một quan hệ hôn nhân và gia đình. Những dạng quan hệ chung sống

quan hệ sở hữu tài sản chung của những người LGBT khi chung sống với nhau đã

được Liên hợp quốc ghi nhận và khuyến khích các quốc gia bảo vệ.

Vấn đề đồng tính, song tính và chuyển giới thể hiện sự đa dạng tính dục, bản

dạng giới trong đời sống xã hội hiện đại. Khi xã hội phát triển đến một tầm cao mới về

nhận thức thì sự phân biệt, phân định giữa người đồng tính, song tính, chuyển giới

hay dị tính không còn quan trọng nữa. Ví dụ lúc đó, mọi người đều có quyền kết hôn

bình đẳng, phân chia tài sản... như nhau; cũng không cần thiết phải phân biệt giữa

đồng tính và song tính vì mọi người được quyền sống theo xu hướng tính dục của bản

thân… Hơn nữa, sự đa dạng bao giờ cũng là nền tảng của sáng tạo vì những con người

có niềm tin khác nhau, có nền tảng giáo dục khác nhau, kinh nghiệm sống khác nhau,

thế mạnh khác nhau, sẽ bổ trợ cho nhau trong quá trình phát triển.

Nhu cầu được bảo vệ quyền sở hữu tài sản bình đẳng của người đồng tính,

song tính và chuyển giới là một thực tế có thật tại Việt Nam thời gian qua. Tuy nhiên,

việc thừa nhận những xu hướng quyền sở hữu tài sản khi chung sống của các đối

tượng này còn vướng nhiều rào cản. Mặc dù có xuất hiện yêu cầu bảo đảm quyền của

người đồng tính, song tính và chuyển giới nhưng không vì vậy mà ngay lập tức phải

ghi nhận ngay tất cả các quyền nhân thân liên quan đến hôn nhân đồng tính, dễ dẫn

đến những “cú sốc” cho xã hội nhất là bối cảnh một xã hội truyền thống như Việt

Nam. Nhìn chung, cần có lộ trình dài hơi hơn cho quá trình xem xét ghi nhận quyền

sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính, và chuyển giới tại Việt Nam.

Có thể nhận thấy, cùng với sự phát triển của xã hội và kinh tế, Việt Nam đã có

sự đổi mới trong tư duy lập pháp về quyền, đặc biệt là quyền sở hữu tài sản của người

đồng tính, song tính và chuyển giới (rộng hơn là vấn đề xu hướng tính dục, bản dạng

giới). Đây thực sự là nỗ lực của Việt Nam trong việc bảo vệ quyền con người. Qua

nghiên cứu cho thấy về cơ bản pháp luật Việt Nam đã ghi nhận hầu hết các quyền của

người đồng tính, song tính, và chuyển giới.

Tuy nhiên, giữa ý thức, tư tưởng về quyền con người và quyền con người đã

được thể chế hóa có một khoảng cách nhất định. Đó cũng là một hiện tượng tương đối

phổ biến trên thế giới. Do vậy, một số quyền trong đó có quyền tài sản và cụ thể thể là

quyền sở hữu tài sản chung của các đối tượng này chưa được ghi nhận hoặc chưa

hoàn thiện do Việt Nam đang trong quá trình xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp

luật có liên quan (quyền kết hôn của cặp đôi cùng giới; quyền nhận con nuôi chung

của cặp đôi cùng giới; quyền liên quan đến mang thai hộ cho cặp đôi đồng tính, song

tính, chuyển giới; các vấn đề liên quan đến cơ sở xác định nguồn gốc tài sản chung...).

Đặc điểm này của Việt Nam cũng khá tương đồng với các quốc gia khác trên thế giới.

Luận văn cũng khẳng định trước hết cần quan tâm đảm bảo những vấn đề cấp bách

cho người đồng tính, song tính và chuyển giới: chống kỳ thị, phân biệt đối xử, bạo lực

gia đình, giải quyết các tranh chấp trong quá trình không còn chung sống, hay các vấn

đề quy định tài sản chung của người LGBT như các cặp vợ chồng dị tính...

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nhật Anh (2011) “Bi kịch khó nói của những người bóng kính”, Báo điện tử

Vietnamnet,

32455.html>, (18/6/2019);

2. Tâm Anh (2018) “Ít ai nghĩ Châu Âu xưa suy nghĩ về chuyện đồng tính”,

trang TTĐTTH của công ty Vietnewscorp,

-luyen-ai-82019.htm>, ( 22/4/2019)

3. Phan Văn Anh (2015) “London: Bất chấp IS, 30.000 người xuống đường

ủng hộ hôn nhân đồng giới”, Báo thể thao văn hóa điện tử,

duong-ung-ho-hon-nhan-dong-gioi-n20150628104316994.htm>, (24/4/2019);

4. Lê Bảo (2012) “Công nhận hôn nhân đồng tính?”, Báo Đại đoàn kết điện tử,

(27/4/2019);

5. Nguyễn Thị Thu Cam, Vũ Thành Long, Phạm Thanh Trà (2013) Sống

chung cùng giới: Trải nghiệm thực tế và Mưu cầu hạnh phúc lứa đôi, Nxb Thế giới,

Hà Nội;

6. Nguyễn Văn Cừ –Trần Thị Huệ (2017) Bình luận khoa học Bộ luật Dân

sự 2015, Nxb. Công An Nhân Dân, Hà Nội;

7. Lê Thái Dũng (2013) “Lê Thánh Tông xử lý án quan hệ đồng tính nữ sinh

con”, Tạp chí điện tử Người đưa tin,

77573.html> , (24/4/2019);

8. Tiểu Đào (2018) “Trùm phát xít hitle là người đồng tính”, Báo điện tử 24h,

nh-c415a995821.html>, (7/4/2019);

9. Nguyễn Ngọc Điện (2016) Cần xây dựng lại khái niệm Quyền tài sản

trong Luật Dân sự, Nxb Công An Nhân Dân, Hà Nội;

10. Trọng Giáp (2013) “Hàng triệu người diễu hành vì người đồng tính”,

1183.html>, (24/4/2019);

11. Bùi Bích Hà (2002) Một vài nét nghiên cứu về nhận thức của sinh viên đối

với hiện tượng đồng tính luyến ái, Luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ chuyên ngành Xã

Hội học, Đại học Kinh Tế Quốc Dân HàNội;

12. Nhật Hà (2012) “Đông lạnh noãn: Cơ hội có con cho các cặp vô sinh”,

-sinh-165363.html>, (30/5/2019);

13. Vũ Hà (2017) “Di Chúc Của Lenardo Da Vinci ngày 23 tháng 4 năm

1519”,

nci.html>, ( 9/4/2019);

14. Bùi Thị Thanh Hòa, Nguyễn Vân Anh, Lê Hồng Giang, Trần Hương Thanh,

Cẩm nang dành cho cán bộ tư vấn về Đồng tính nữ, Nxb Thời Đại, Hà Nội;

15. Hội đồng Liên Hợp Quốc (1969) Tuyên bố về phát triển và tiến bộ xã hội,

thông qua theo Nghị quyết 2542

(XXIV),

n-va-tien-bo-xa-hoi-1969-270275.aspx>, (20/5/2019);

16. Hội tâm lý học Hoa Kỳ (2008) Answers to your question: For a better

Understanding of Sexual Orientation and Homosexuality, do Viện nghiên cứu Xã

Hội, Kinh Tế và Môi Trường (iSEE) dịch, tr.34;

17. Cảnh Kiên (2019) “Không thừa nhận hôn nhân đồng tính càng

kỳthị”,

tail.aspx?ItemID=1507>, (30/6/2019);

18. Liên hợp quốc (1969) “Tuyên bố về phát triển và tiến bộ xã hội”,

-bo-xa-hoi-1969-270275.aspx>, (18/6/2019)

19. Diệu Linh (2013) “94,7% người đồng tính mong muốn được kết hôn hợp

pháp,

muon-duoc-ket-hon-hop-phap/137869p1c31.htm>, (15/5/2019);

20. Đặng Văn Lưu (2019) “Quyền nhân thân trong Bộ luật Dân sự”, Tạp chí

tòa án nhân dân online,

-luat-dan-su-2, ( 30/4/2019);

21. Huỳnh Nhân (2018) “Ngày hội tự hào LGBTI+ Sài Gòn: Những khoảnh

khắc đáng nhớ khi phố đi bộ Nguyễn Huệ rợp cờ cầu

vồng”,

nho-khi-pho-di-bo-nguyen-hue-rop-co-cau-vong-20180825205745994.chn>,

(24/4/2019);

22. Hà Phương (2013) “Thực tế quan hệ đồng giới ở Việt

Nam”, ,

(29/6/2019);

23. Nam Phương (2019) “Thứ hạng dân số 63 tình thành mới nhất”,

hat-c46a1067053.html> , (15/6/2019);

24. Phạm Quỳnh Phương (2012) “Kết hôn đồng tính có đe dọa văn hóa truyền

thống”,

hoa-truyen-thong-.html> , (20/5/2019);

25. Trương Hồng Quang (2018) “Khái luận chung về đồng tính, song tính,

chuyể n giới, liên giới tính và yêu cầu đặt ra đối với hệ thống pháp luật”, Tạp chí Pháp

luật và Phát triển (Hội luật gia Việt Nam), Hà Nội;

26. Trương Hồng Quang (2016) “Người liên giới tính trong đời sống xã hội và

pháp luật Việt Nam”, Tạp chí Nhân lực Khoa học xã hội (Học viện Khoa học xã hội),

Hà Nội;

27. Trương Hồng Quang (2017) “Một số vấn đề đặt ra trong thực tiễn thi hành

pháp luật về quyền của người đồng tính, song tính, chuyển giới và liên giới tính tại

Việt Nam”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật (Viện Nhà nước và Pháp luật), Số

11(355), tr.65-76,84, Hà Nội;

28. Nguyễn Hưng Quang (trưởng nhóm nghiên cứu) (2015) Quyền nuôi con

của người đồng tính, song tính và chuyển giới ở Việt Nam-thực trạng và kiến nghị,

Bài viết của nhóm Luật Sư báo cáo cho UNDP Việt Nam, Nxb Kim Đồng, Hà Nội.

29. Quốc hội (2005) Bộ luật dân sự 2005, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội;

30. Quốc hội (2015) Bộ Luật dân sự 2015, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội;

31. Quốc hội (1992) Hiến Pháp 1992, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội;

32. Quốc hội (2013) Hiến Pháp 2013, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội;

33. Quốc hội (2014) Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, Nxb Chính trị quốc gia

Hà Nội;

34. Trần Bồng Sơn (2002) Giới tính học trong bối cảnh Việt Nam, Nxb Trẻ,

Hà Nội;

35. Nguyễn Thị Minh Tâm (2018) Quyền Của Người Đồng Tính Lý Luận và

Thực Tiễn, Luận văn Thạc Sĩ, Đại Học Luật Hà Nội;

36. Mai Thảo (2018) “72 quốc gia vẫn còn hình sự hóa đồng tính luyến

ái”,

2138.htm>, ( 25/4/2019);

37. Đỗ Gia Thắng (2016) Một số quy định của pháp luật liên quan đến quyền

của LGBT trong pháp luật dân sự, thực trạng và một số kiến nghị, Nxb Trẻ, Hà Nội;

38. Anh Thư (2013) “Éo le bố mẹ đồng tính”,

, (21/6/2019);

39. Telegraph (2016) “Cuộc đòi thực của Lili Elbe-người chuyển giới đầu tiên

trên thế giới”,

a+chuy%E1%BB%83n+gi%E1%BB%9Bi+%C4%91%,E1%BA%A7u+ti%C3%A

An&oq=ca+chuy%E1%BB%83n+&gs_l=psy-ab.1.0.0j0i22i30l9.1580.4293..7053...

3.0..0.314.2666.0j9j4j1......0....1..gws-wiz.....0..35i39j0i131j0i67j0i131i67.Cr7DF4

HY_6U>, ( 7/4/2018);

40. Thu Trang (2017) “Đồng tính luyến ái trong thời Ai Cập Cổ Đại”, Đời

Sống Và Pháp Luật,

> , (10/4/2019);

41. Trung tâm Thông tin, Thư viện và Nghiên cứu khoa học - Văn phòng Quốc

hội (2013), Pháp luật về mang thai hộ ở một số quốc gia trên thế giới, Chuyên đề

phục vụ Đại biểu Quốc hội tại Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XIII, Hà Nội, tháng 11;

42. Nguyễn Trọng Tuấn (2015) “Học viện Kỹ thuật quân sự, Vấn đề tôn giáo,

tín ngưỡng trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội theo tinh thần của Đại hội XI”,

Báo điện tử Đảng Cộng Sản Việt Nam,

dang/van-de-ton-giao-tin-nguong-trong-thoi-ky-qua-do-len-chu-nghia-xa-hoi-theo-t

inh-than-cua-dai-hoi-xipgs-ts-nguyen-830>, (30/9/2015);

43. Ủy ban Nhân quyền (1990) Nhận định chung thứ 19: Bảo vệ gia đình,

quyền hôn nhân và bình đẳng của các phối ngẫu, Văn kiện Liên hợp quốc,

HRI/GEN/1/Rev.2, New York;

44. Ủy ban về Quyền trẻ em, “Báo cáo về Kỳ họp thứ năm”, Văn kiện Liên hợp

quốc, CREC/C/24, New York;

45. Viện iSEE (2013) Báo cáo nghiên cứu Mối quan hệ cùng giới do Viện

iSEE công bố năm 2013;

46. Wekipeadia (2018) “Phong trào LGBT trên thế giới”,

, (10/9/2019);

47. Wekipedia (2004) “Lịch sử Châu Âu”, Wekipedia,

%C3%82u>, (10/4/2019);

48. Bob Hay (2007), “A natural history of

Homosexuality”, , (23/4/2018);

49. Larry Houston (2012), “Inventing the Homosexual”,

(2/5/2019);

50. LGBT history timeline (2018), “Massion and history”,

, (25/5/2019);

51. Wekipeadia (2018), “LGBT rights by country or territory”, tại

, ( 24/4/2019);

52. Le Monde (2013), “Les marques de mode qui soutiennent des assos

LGBT, < https://www.madmoizelle.com/marques-mode-soutien-lgbt-1006420>,

(24/6/2019);

53. New Staff (2019), “ Toroton to host word pride”, Citinews,

( 25/4/2019);

54. Jennifer Robison (2002), “What Percentage of the Population

IsGay?”,,

(21/7/2019).

Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Quyền sở hữu tài sản của người đồng tính, song tính và chuyển giới ở Việt Nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRẦN THANH HẬU

QUYỀN SỞ HỮU TÀI SẢN CỦA NGƯỜI ĐỒNG TÍNH,

SONG TÍNH VÀ CHUYỂN GIỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ

HÀ NỘI, năm 2020

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRẦN THANH HẬU

QUYỀN SỞ HỮU TÀI SẢN CỦA NGƯỜI ĐỒNG TÍNH,

SONG TÍNH VÀ CHUYỂN GIỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Ngành: Luật Kinh Tế

Mã ngành: 8.38.01.07

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. TRẦN VĂN BIÊN

HÀ NỘI, năm 2020

MỞ ĐẦU

KẾT LUẬN

Có thể bạn quan tâm

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok