Luận văn Thạc sĩ Văn học: Thị hiếu thẩm mỹ của người Việt qua ca dao – dân ca

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HCM

NGUYỄN THỊ THU HÀ

THỊ HIẾU THẨM MỸ CỦA NGƯỜI VIỆT

QUA CA DAO – DÂN CA

LUẬN VĂN THẠC SỸ VĂN HỌC

Chuyên ngành: Lý luận văn học

NGƯỜI HƯỚNG DẪN:

PGS.TSKH. LÊ NGỌC TRÀ

TP. HỒ CHÍ MINH - 2006

MÔÛ ÑAÀU

1 –MUÏC ÑÍCH, YÙ NGHÓA CUÛA ÑEÀ TAØI :

Trong kho taøng vaên hoïc daân gian ngöôøi Vieät, ca dao–daân ca ñöôïc xem laø “vieân ngoïc

quyù”, ñöôïc löu truyeàn saâu roäng vaø coù söùc soáng beàn laâu cuøng vôùi lòch söû daân toäc. Ngoaøi

noäi dung theå hieän taâm tö, tình caûm cuûa ngöôøi bình daân, nhöõng caâu haùt daân gian coøn aån

chöùa nhöõng suy tö, quan ñieåm cuûa hoï veà moïi maët. Beân caïnh giaù trò veà noäi dung, ca dao-

daân ca coøn mang giaù trò lôùn lao veà ngheä thuaät. Vì theá, nhieàu theá heä caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ

ñeán vôùi ca dao-daân ca ñeå laøm saùng roõ nhöõng giaù trò veà noäi dung vaø ngheä thuaät cuûa noù.

Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ chöùng minh ca dao-daân ca mang ñaäm ñaø baûn saéc vaên hoaù daân toäc

qua nhieàu khía caïnh. Nghieân cöùu veà ca dao–daân ca luoân laø ñeà taøi thuù vò, ña daïng vaø

döôøng nhö laø nguoàn caûm höùng voâ taän vôùi caùc nhaø nghieân cöùu. Nghieân cöùu ca dao-daân ca

laø trôû veà vôùi coäi nguoàn daân toäc. Neáu thoáng keâ caùc coâng trình nghieân cöùu veà ca dao-daân

ca, chuùng ta seõ thaáy moät khoái löôïng ñoà soä caùc taùc phaåm, töø ñoù chuùng ta thaáy caùc nhaø

nghieân cöùu ñaõ chuù troïng ñeán ca dao-daân ca nhö theá naøo vaø chuùng ta theâm töï haøo, yeâu quyù

kho taøng vaên hoïc daân gian cuûa daân toäc.

Vieäc nghieân cöùu ñeà taøi “Thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao” raát quan

troïng vì noù giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc yù thích, tình caûm vaø taâm hoàn cuûa oâng cha ta. YÙ thích

cuûa con ngöôøi boäc loä trong ñôøi soáng haøng ngaøy, töø ñoù hình thaønh neân thò hieáu. Thò hieáu

thaåm mó thuoäc lónh vöïc vaên hoaù maø khaùi nieäm veà vaên hoaù ñaõ ñöôïc Chuû tòch Hoà Chí Minh

khaùi quaùt nhö sau: “Vaên hoaù laø söï toång hôïp cuûa moät phöông thöùc sinh hoaït cuøng vôùi bieåu

hieän cuûa noù maø loaøi ngöôøi ñaõ saûn sinh ra nhaèm thích öùng vôùi nhöõng nhu caàu ñôøi soáng vaø

ñoøi hoûi cuûa söï sinh toàn” [91]. Do ñoù, vieäc tìm hieåu thò hieáu thaåm myõ cuõng laø ñeå tìm hieåu

ñaëc tröng, baûn saéc vaên hoaù daân toäc maø theo GS. Leâ Ngoïc Traø: “Ñaëc tröng vaø baûn saéc cuûa

vaên hoaù daân toäc coù theå ñöôïc quan saùt töø nhieàu goùc ñoä, bình dieän khaùc nhau. Coù theå tieáp

caän vaán ñeà naøy töø phöông dieän ngoân ngöõ, taâm lí, vaên hoïc, aâm nhaïc, kieán truùc, töø goùc ñoä

daân toäc hoïc, vaên hoaù daân gian hay y ñöùc.v.v… Moãi caùch nhìn giuùp chuùng ta nhaän bieát moät

neùt naøo ñoù chung cho moïi lónh vöïc, coù maët trong haàu khaép caùc hoaït ñoäng vaên hoaù hoaëc ít

ra cuõng laø ñaëc ñieåm rieâng cuûa moãi loaïi hình, taïo thaønh neùt ñaëc tröng daân toäc cuûa noù trong

töông quan giöõa caùc neàn vaên hoaù khaùc” [99, tr.6].Vaø “khaùm phaù cho ñöôïc ñaëc tröng aáy laø

moät muïc tieâu quan troïng khoâng phaûi chæ coù yù nghóa trong phaïm vi vaên hoaù maø coøn coù

nhöõng giaù trò thöïc tieãn- xaõ hoäi to lôùn” [99, tr.6]. “Vieäc khaûo saùt vaên hoaù daân toäc döôùi

nhieàu goùc ñoä khaùc nhau cho pheùp hieåu veà daân toäc ñaày ñuû, phong phuù hôn” [99, tr.6].

Theo GS. Nguyeãn Vaên Huy trong “Tìm hieåu baûn saéc vaên hoaù caùc daân toäc ôû nöôùc ta nhìn

töø goùc ñoä baûo taøng daân toäc hoïc” thì “Baûn saéc vaên hoaù daân toäc khoâng phaûi laø caùi gì cao xa,

coå kính, khoù nhaän thöùc ñöôïc maø tröôùc heát laø caùi bình dò, ñôøi thöôøng, ñöông ñaïi, ñöôïc coäng

ñoàng tieáp nhaän, söû duïng vaø saùng taïo” [99, tr.102].

Luaän vaên cung caáp tö lieäu thoáng keâ soá löôïng caùc maët thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi

Vieät qua caùch caûm nhaän veû ñeïp cuûa thieân nhieân, veû ñeïp cuûa con ngöôøi. Töø ñoù, ngöôøi ñoïc

coù theå deã daøng tìm hieåu nhöõng giaù trò vaên hoaù truyeàn thoáng, baûn saéc daân toäc, thò hieáu

thaåm mó daân gian cuûa nhaân daân ta. Khi nghieân cöùu veà ca dao- daân ca, chuùng toâi muoán tìm

hieåu veà thò hieáu thaåm mó cuûa nhaân daân ta, daân toäc ta. Vieäc nghieân cöùu thò hieáu thaåm mó

cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao- daân ca giuùp ích nhieàu trong coâng taùc giaûng daïy ca dao-daân ca

ôû tröôøng phoå thoâng.Vì töø ñoù, hoïc sinh hieåu theâm veà ñôøi soáng taâm tö, tình caûm cuûa ngöôøi

lao ñoäng, coù caùi nhìn ñuùng ñaén veà hoï.

Töø nhöõng lí do treân, chuùng toâi ñaõ choïn ñeà taøi “Thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua ca

dao-daân ca” vôùi mong muoán goùp phaàn giuùp moïi ngöôøi hieåu theâm veà taâm tö , tình caûm,

quan ñieåm cuûa ngöôøi lao ñoäng; hieåu theâm veà baûn saéc vaên hoaù daân toäc, vaên hoaù daân gian

Vieät Nam.

2- LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ :

Töø laâu, caùc nhaø nghieân cöùu cuõng ñaõ vieát veà thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät nhöng caùc baøi vieát

coøn rieâng leû töøng vaán ñeà, töøng maët nhoû, chöa taïo thaønh moät chænh theå. Caùc baøi vieát chæ

chuù yù ñeán khía caïnh veû ñeïp cuûa thieân nhieân vaø con ngöôøi Vieät Nam chöù chöa chuù yù ñeán

thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät. Luaän vaên cuûa chuùng toâi seõ nhaán maïnh ñeán khía caïnh

naøy.

Nguyeãn Vaên Huyeân trong “Goùp phaàn nghieân cöùu Vaên hoaù Vieät Nam” vôùi chöông

“Böùc tranh ñòa lyù haønh chính cuûa moät tænh Vieät Nam xöa: Tænh Baéc Ninh”, taùc giaû nghieân

cöùu raát kyõ veà tænh Baéc Ninh trong caùc thôøi kyø lòch söû khaùc nhau cuøng soá lieäu caùc thoân xaõ,

qua ñoù theå hieän nieàm töï haøo veà non soâng gaám voùc: “Ñòa danh Baéc Ninh, ngaøy nay laø tænh

Baéc Ninh, cuûa xöù Baéc Kyø….ôû phaàn giöõa tænh coù con soâng ñaøo Thieân Ñöùc (nay laø soâng

Ñuoáng), chaûy qua töø taây sang ñoâng, phía taây vaø taây nam coù soâng Nhò Haø, töùc soâng Hoàng

bao boïc; maët baéc coù soâng Caàu vaø maët ñoâng coù soâng Thaùi Bình” [49, tr.253]. ÔÛ chöông

“Laøng, thaønh phoá”, hình aûnh laøng queâ hieän ra vôùi veû ñeïp quyeán ruõ: “Laøng ngöôøi Vieät

thöôøng ñöôïc laäp gaàn soâng vaø keânh. Töø xa, troâng noù nhö moät cuïm caây xanh trong ñoù moïc

loän xoän nhöõng caây tre vôùi hình daïng uy nghi, caây xoaøi laù thaãm maøu, caây boâng gaïo, caây

mít, caây coï… Maøu xanh thaãm cuûa luøm caây nhieàu veû naøy noåi baät ôû chaân trôøi treân maøu xanh

nhaït hôn ôû ruoäng luùa. Veà muøa xuaân, maøu ñoû cuûa hoa phöôïng vaø boâng gaïo laøm noåi roõ ôû

ñaáy moät phong caûnh voâ cuøng ñeïp maét” [49, tr.668]. Taùc giaû coøn mieâu taû chi tieát veû ñeïp

hình theå cuûa ngöôøi Vieät qua chöông “Chuûng toäc Vieät” nhö sau: “Ngöôøi Vieät, luùc coøn laø

treû con, coù nhöõng neùt raát thanh tuù vaø quaû laø duyeân daùng nhö ta thöôøng noùi. Luùc ñöùng tuoåi,

söï bieåu hieän cuûa dieän maïo ít deã chòu hôn; moät soá ngöôøi thaäm chí raát xaáu xí ôû thôøi kyø naøy.

Traùi laïi, nhöõng khuoân maët coù choøm raâu nhoû vaø toùc baïc vaø cöùng thì laïi ñeïp vaø khoâng thieáu

moät veû oai veä thaät söï…Veà ñaïi theå, ngöôøi Vieät raát meàm maïi vaø coù khieáu veà vaän ñoäng thaân

theå”[49, tr.555]. Khi vieát veà “Y phuïc cuûa ngöôøi Vieät”, taùc giaû ñaõ mieâu taû noùn, aùo, quaàn,

toùc, guoác, giaøy, nöõ trang cuûa ngöôøi Vieät xöa vaø nay (ngöôøi lôùn vaø treû con). Taùc giaû coøn

mieâu taû leã phuïc vaø quaàn aùo tang cuûa hoï. Taùc giaû ñaõ cho bieát: “Laäp neân lòch söû cuûa boä y

phuïc cuûa ngöôøi Vieät laø cöïc kì khoù khaên, bôûi vì thieáu gaàn nhö hoaøn toaøn nhöõng tö lieäu veà

tình traïng xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc naøy” [49, tr.465]. Vieát veà con vaät, taùc giaû chuù yù ñeán con

roàng–con vaät linh thieâng, quen thuoäc vôùi ngöôøi Vieät–cho raèng: “Roàng vaãn ñöôïc coi laø keû

ban phaùt aân hueä vaø haïnh phuùc. Moïi ngöôøi duøng hình aûnh noù ñeå taïo neân möa thuaän gioù

hoaø… Muøa xuaân, ngöôøi ta ñoâi khi mang roàng ñi trong caùc ñaùm röôùc thaàn. Noù phaûi ñoùng

goùp cho söï thaønh coâng cuûa vuï luùa chieâm… Roàng ñan baèng tre, phuû giaáy vaø vaûi. Ngöôøi ta

cho noù moät caùi mình ñaày vaûy vaø gai maøu lam hoaëc xanh, moät caùi ñuoâi lôûm chôûm, caùi ñaàu

coù raâu ria raäm raïp, maét saùng quaéc lieác ñi lieác laïi, boán chaân luûng laúng vôùi moùng vuoát

khuûng khieáp…”[49, tr.113]. Nhö vaäy laø taùc giaû ñaõ cho ngöôøi ñoïc hieåu theâm veà veû ñeïp cuûa

thieân nhieân, ñaát nöôùc qua caùc ñòa danh, laøng xaõ,…Taùc giaû coøn cho thaáy ñöôïc neùt ñeïp hình

theå con ngöôøi, sôû thích cuûa ngöôøi Vieät xöa vaø nay qua y phuïc, thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät qua

hình aûnh con roàng. Taùc giaû Nguyeãn Vaên Huyeân ñaõ coù coâng raát lôùn ñoái vôùi neàn Vaên hoaù

Vieät Nam.

Vuõ Ngoïc Phan vôùi “Tuïc ngöõ-ca dao-daân ca Vieät Nam” khi vieát veà “Tình yeâu

cuûa nhaân daân Vieät Nam trong ca dao” ñaõ cho raèng: “Loøng yeâu ñaát nöôùc cuûa nhaân daân

Vieät Nam khoâng theå hieän moät caùch boùng gioù khaép toaøn baøi ca dao nhö nhöõng thô vaên

“thôøi theá” cuûa nhöõng ngöôøi nho só. Loøng yeâu ñaát nöôùc cuûa nhaân daân Vieät Nam hoaø vôùi

loøng yeâu ñoàng ruoäng, caûnh chôï, con ñoø; trong tình yeâu aáy, nhaân daân noùi leân nhöõng caùi

ñaëc bieät, nhöõng caùi phong phuù cuûa töøng mieàn, nhöõng caùi lôùn lao cuûa soâng nuùi, cuûa thaùc,

cuûa röøng, nhöõng caùi hieåm trôû noù laøm cho giaëc ngoaïi xaâm khieáp sôï… Coù yeâu caûnh thieân

nhieân cuûa ñaát nöôùc vôùi loøng yeâu thaém thieát, nhaân daân Vieät Nam môùi thaáy moät con soâng

tuy khoâng lôùn maø nöôùc chaûy traøn treà, daõy nuùi tuy khoâng cao maø röøng caây thaät laø raäm raïp…

Tình yeâu cuûa nhaân daân Vieät Nam bieåu hieän muoân maøu muoân veû, ñoái vôùi ngöôøi cuõng nhö

ñoái vôùi caûnh, ñoái vôùi ñaát nöôùc” [76, tr.57-58-59]. Trong chöông “Veà vuõ truï, con ngöôøi, xaõ

hoäi”, taùc giaû ñaõ ñöa ra yù kieán nhö sau: “Gaàn guõi vôùi thieân nhieân, nhaân daân lao ñoäng Vieät

Nam coù nhöõng nhaän xeùt teá nhò ñoái vôùi caùc hieän töôïng thieân nhieân cuõng nhö ñoái vôùi caûnh

vaät thieân nhieân” [76, tr.90]. YÙ kieán naøy ñaõ theå hieän quan nieäm cuûa ngöôøi Vieät veà thieân

nhieân hay cuõng chính laø taùc giaû muoán ñeà caäp ñeán vaán ñeà thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät

qua thieân nhieân. Tuy nhieân, vaán ñeà naøy taùc giaû môùi chæ neâu leân vaø ñöa ra nhöõng daãn

chöùng tieâu bieåu, chöa xoaùy saâu vaøo vaán ñeà. ÔÛ chöông “Ñaát nöôùc vaø con ngöôøi qua tuïc

ngöõ - ca dao”, taùc giaû vieát: “Ñaát nöôùc vaø con ngöôøi coù quan heä maät thieát vôùi nhau” [76,

tr148]. Taùc giaû cho raèng: “Ñaát nöôùc ta töôi ñeïp khoâng chæ ôû nuùi röøng, ôû soâng hoà, bieån caû

maø coøn ôû nhöõng maët raát thöïc teá, noù laø cô sôû kinh teá nöôùc ta nhö ñoàng ruoäng bao la, vöøa

nhieàu caây löông thöïc, vöøa nhieàu caây coâng nghieäp, soâng beå laém caù, laém toâm cua, röøng laém

goã quyù, nuùi nhieàu ñaù ñeïp, döôùi ñaát nhieàu khoaùng saûn nhö than, vaøng vaø nhieàu kim loaïi

khaùc,…”[76, tr.155].Taùc giaû khi vieát veà con vaät ñaõ chuù yù nhieàu ñeán con traâu, con coø vaø

con boáng, oâng cho raèng: “…ñoái vôùi con traâu ngöôøi noâng daân cuõng bieåu loä taát caû söï chaêm

soùc, trìu meán cuûa hoï. Con traâu laø coâng cuï lao ñoäng raát quan troïng cuûa ngöôøi noâng daân, noù

ñoùng vai troø quyeát ñònh trong coâng vieäc ñoàng aùng. Cho neân con traâu cuõng trôû thaønh “nhaân

vaät” quan troïng trong sinh hoaït ôû noâng thoân. Tình caûm cuûa ngöôøi noâng daân Vieät Nam ñoái

vôùi con traâu thaät laø thaém thieát…Chaúng nhöõng ñoái vôùi con traâu maø ñoái vôùi taát caû caùi gì coù

quan heä hay gaén lieàn vôùi ñôøi soáng lao ñoäng cuûa ngöôøi noâng daân, ngöôøi noâng daân ñeàu yeâu

meán ñaëc bieät” [76, tr.60-61]. Vaø “Ngöôøi daân lao ñoäng Vieät Nam ñem hình aûnh con coø vaø

con boáng vaøo ca dao laø ñöa moâït nhaän thöùc ñaëc bieät veà moät khía caïnh cuûa cuoäc ñôøi vaøo

vaên ngheä, laáy cuoäc ñôøi cuûa nhöõng con vaät treân ñaây ñeå töôïng tröng vaøi neùt ñôøi soáng cuûa

mình, ñoàng thôøi cuõng duøng nhöõng hình aûnh aáy ñeå kheâu gôïi hoàn thô” [76, tr.79]. Con ngöôøi

Vieät Nam qua ca dao theo quan nieäm cuûa taùc giaû thì: “thaân hình, daùng daáp ngöôøi Vieät

Nam raát ñeïp… thaân hình caân ñoái nôû nang, veû maët töôi gioøn, mieäng cöôøi nhö hoa, caëp maét

trong saùng, saéc saûo, daùng ñi nhanh nheïn” [76, tr.163]. Taùc giaû cuõng tìm hieåu veà caùch aên

maëc, trang söùc, chaát lieäu may y phuïc cuûa ngöôøi Vieät: “Aên vaø maëc moãi nôi coù khaùc nhau

veà maøu saéc, nhö veà vaûi, luïa, veà y phuïc, veà thöùc aên cuûa ngöôøi Vieät thì ôû khaép moïi nôi treân

ñaát nöôùc ta ñeàu gioáng nhau, chöùng toû veà aên maëc, moät neáp soáng chính cuûa con ngöôøi, daân

toäc Vieät Nam cuõng thoáng nhaát suoát töø Baéc ñeán Nam… Coâ gaùi noâng thoân nöôùc ta aên maëc

giaûn dò: caùi aùo caùnh, caùi quaàn vaûi thaâm, caùi khaên moû quaï”[76, tr.163]. Nhö vaäy laø, taùc giaû

Vuõ Ngoïc Phan ñaõ ñi vaøo vieäc tìm hieåu veû ñeïp cuûa thieân nhieân, ñaát nöôùc vaø con ngöôøi

Vieät Nam qua tuïc ngöõ-ca dao. Baøi vieát môùi ñöùng ôû möùc ñoä mieâu taû, theå hieän ôû tö theá

ngöôøi caûm nhaän, chöa ñi saâu vaøo nghieân cöùu vieäc caûm nhaän veà thieân nhieân vaø con ngöôøi

cuûa ngöôøi Vieät.

Toan Aùnh trong “Ta veà ta taém ao ta” ñaõ goùp phaàn tìm hieåu veà vaên hoaù daân toäc qua

vieäc mieâu taû, theå hieän thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät treân caùc maët: caây ña ñaàu laøng, soâng laøng,

ao laøng, gieáng nöôùc laøng queâ, beán ñoø, laøng döôùi nöôùc vaø luyõ tre laøng. ÔÛ baøi “Caây ña ñaàu

laøng” taùc giaû ñi saâu vaøo: yù nghóa töôïng tröng, coâng duïng (chính, phuï), nhöõng ñieàu huyeàn

bí cuûa caây ña ñoái vôùi daân laøng vaø ñöa ra caûm nhaän:“Caây ña ñaàu laøng aên vaøo leà thoùi cuûa

neáp soáng daân queâ, vaø caây ña coù lieân quan maät thieát vôùi ngöôøi daân” [5, tr.6]; Khi xa queâ

höông, hình aûnh caây ña luoân trong kí öùc. Trong baøi “Soâng laøng”, taùc giaû vieát veà coâng

duïng cuûa con soâng, tình caûm cuûa daân laøng ñoái vôùi con soâng, yù nghóa cuûa con soâng ñoái vôùi

daân laøng, nguoàn goác phaùt sinh ra soâng: “YÙ nghóa ñaàu tieân laø uoáng nöôùc thì phaûi nhôù

nguoàn… Soâng thì phaûi coù nguoàn, coù nôi phaùt nguyeân cuûa soâng laø röøng nuùi, nôi ñaây nhöõng

doøng nöôùc nhoû aån döôùi luøm caây töø töø chaûy veà xuoâi, gaëp nhau taïo thaønh nhöõng suoái, roâì

ñoâi ba con suoái môùi hôïp laïi thaønh soâng. Nhöõng con suoái naøy coù khi chaûy qua nhöõng gheành

ñaù taïo neân nhöõng thaùc raát ñeïp, thöôøng laø nhöõng thaéng caûnh cuûa ñaát nöôùc” [5, tr.24-25].

Trong baøi “Ao laøng”, taùc giaû vieát veà yù nghóa linh thieâng cuûa ao ñoái vôùi daân laøng,mieâu taû

ao, coâng duïng cuûa ao, ñaëc bieät nhaán maïnh: “Nöôùc ao laøng chính laø sôïi daây thaân tình cuûa

daân laøng, taïo söï thaém thieát giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi. Cuøng chia nhau moät nguoàn nöôùc, ngöôøøi

laøng gioáng nhö nhöõng ñöùa con trong moät gia ñình cuøng chia nhau moät nguoàn söõa meï” [5,

tr.44], “ao laøng taïo nieàm tin giöõa daân laøng, duy trì ñaïo ñöùc vaø khuyeán khích trong vieäc

giöõ gìn, baûo veä laøng töø tinh thaàn ñeán vaät chaát” [5, tr.48]. ÔÛ baøi “Gieáng nöôùc laøng queâ”,

taùc giaû mieâu taû moät soá gieáng laøng, tín ngöôõng cuûa ngöôøi Vieät ñoái vôùi gieáng: “Vôùi phöông

dieän sieâu hình, gieáng cuõng coù thaàn gieáng! Ñoái vôùi söï tin töôûng cuûa daân laøng baát cöù caùi gì

coù ích hoaëc haïi ñöôïc ngöôøi ñeàu coù thaàn, neáu khoâng coù thaàn thì cuõng coù ma truù nguï…”[5,

tr.61]. Trong baøi “Beán ñoø”, taùc giaû cuõng mieâu taû beán ñoø, coâng duïng cuûa beán ñoø, vieát veà

khaùch ñi ñoø,…keát laïi baèng caâu: “Hình aûnh con ñoø beán nöôùc maõi maõi coøn laïi trong moãi

chuùng ta” [5, tr.70]. ÔÛ baøi “Laøng döôùi nöôùc”, taùc giaû mieâu taû nhöõng sinh hoaït, taäp tuïc, tín

ngöôõng, ngheà nghieäp cuûa daân laøng vôùi lôøi keát: “Laøng thuyû cô naèm trong neáp soáng Vieät

Nam, goùp phaàn vaøo söï thònh vöôïng cuûa ñaát nöôùc…”[5, tr.85]. Baøi “Luyõ tre laøng”, taùc giaû

vieát raát chi tieát qua caùc muïc: Nguoàn goác luyõ tre, yù nghóa töôïng tröng, coâng duïng, luyõ tre

vôùi haøo nöôùc quanh laøng, tình thaém thieát cuûa daân laøng vôùi luyõ tre: “Luyõ tre laøng ñoái vôùi

daân laøng thaät laø thaém thieát. Ngöôøi daân queâ yeâu quyù queâ höông, hoï khoâng theå thôø ô vôùi

luyõ tre. Nhöõng ai phaûi ly höông, tôùi ngaøy veà queâ cuõ, töø xa xa laøng ñaõ roän raøng khi troâng

thaáy caây ña ñaàu laøng cao ngaát vaø luyõ tre laøng xanh möôùt mòn maøng, loøng khoâng daâng leân

moät caûm giaùc noàng naøn da dieát”[5, tr.106]. Nhö vaäy laø taùc giaû Toan Aùnh ñaõ vieát veà thò

hieáu cuûa ngöôøi Vieät qua caùc hình aûnh thaân thuoäc: caây ña, soâng, ao, gieáng, beán ñoø, laøng

döôùi nöôùc, luyõ tre nhöng giôùi haïn ôû laøng queâ Vieät Nam.

Traàn Quoác Vöôïng vôùi baøi vieát “Vaên hoaù–Vaên ngheä daân gian Vieät Nam–Coäi reã–

Taûng neàn-Baûn lónh–Baûn saéc–Caàn gìn giöõ vaø phaùt huy trong vieäc xaây döïng moät neàn vaên

hoaù Vieät Nam môùi –tieân tieán ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc” ñaõ nhaán maïnh, ñeà cao nhaân toá con

ngöôøi trong vaên hoaù–vaên ngheä daân gian Vieät Nam. Taùc giaû cho raèng “con ngöôøi coù

nhieàu chieàu quan heä:

+ Quan heä vôùi Töï nhieân (Trôøi–Ñaát): chieàu Cao.

+ Quan heä vôùi Xaõ hoäi–nhaân gian: chieàu Roäng.

+ Quan heä vôùi chính mình: chieàu Saâu taâm linh.

+ Quan heä vôùi Toå tieân (ñaõ qua), vôùi con chaùu mai sau:chieàu lòch söû”[49,tr.15].

Taùc giaû khaúng ñònh: “Coù con ngöôøi laø coù vaên hoaù, goàm caùc heä bieåu töôïng, chuaån möïc,

giaù trò, maõ vaø söï giaûi maõ”[49, tr.17]. Töø ñoù, taùc giaû keâu goïi moïi ngöôøi trong Hoäi Vaên

ngheä daân gian Vieät Nam: “Gaéng söùc tieáp tuïc ñi ñuùng höôùng, lieân keát chaët cheõ 5 khaâu: söu

taàm, nghieân cöùu, phoå bieán, truyeàn daïy, phaùt huy di saûn vaên hoaù daân gian cuûa moïi coäng

ñoàng ngöôøi” [49, tr.23-24]. Vì vaäy, trong luaän vaên naøy chuùng toâi coá gaéng goùp phaàn tìm

hieåu theâm veà con ngöôøi Vieät Nam qua ca dao–daân ca.

Nguyeãn Xuaân Kính trong “Thi phaùp ca dao” vieát veà caây, hoa (truùc, mai, hoa nhaøi),

con vaät (con coø, con boáng) döôùi goùc ñoä bieåu töôïng. Sau khi so saùnh vôùi vaên hoïc vieát, taùc

giaû ñaõ keát laïi laø: “Taùc giaû daân gian khoâng maáy khi taû thöïc caây truùc, caây mai. Hoï nhaéc

ñeán “mai”, “truùc” laø nhaèm ñeå theå hieän con ngöôøi” [53, tr.191]. Veà “hoa nhaøi”, taùc giaû

nhaän xeùt: “Hoa nhaøi coù nhöõng nghóa bieåu caûm khaù ñaëc bieät, theå hieän quan nieäm thaåm mó

cuûa töøng doøng vaên hoïc, töøng thôøi ñaïi… Hoa nhaøi ñöôïc ví vôùi nuï cöôøi ñaùng yeâu cuûa ngöôøi

con gaùi ”[53, tr194]. Veà “Con boáng, con coø”, Nguyeãn Xuaân Kính ñoàng yù vôùi nhaän xeùt cuûa

nhaø nghieân cöùu Vuõ Ngoïc Phan vaø sau khi ñöa ra caùc daãn chöùng ñeå phaân tích, taùc giaû keát

laïi nhö sau: “Nhö vaäy laø trong kho taøng daân ca, ca dao cuûa ngöôøi Vieät coù hai boä phaän

nhaéc ñeán con coø. Nhöõng lôøi trong boä phaän thöù nhaát coù yù nghóa ñuùng nhö Vuõ Ngoïc Phan

ñaõ phaân tích khaù ñaày ñuû vaø saâu saéc trong baøi tieåu luaän Moät ñaëc ñieåm trong tö duy hình

töôïng cuûa nhaân daân Vieät Nam veà cuoäc ñôøi: ñôøi ngöôøi vôùi ñôøi con coø vaø con boáng. Trong

nhöõng lôøi naøy, con coø laø hình aûnh cuûa ngöôøi noâng daân xöa. Nhöõng lôøi thuoäc boä phaän thöù

hai laø loaïi ca dao thanh maø tuïc, tuïc maø thanh. Trong nhöõng lôøi ñoù, con coø khoâng phaûi laø

hình aûnh cuûa ngöôøi noâng daân cuõng khoâng phaûi laø phong kieán thoáng trò” [53, tr.214]. Trong

“Thi phaùp ca dao”, taùc giaû cuõng vieát veà: “Caùch duøng teân rieâng chæ ñòa ñieåm” (ñòa danh),

caùch phaân loaïi ñòa danh trong ca dao vaø soá laàn xuaát hieän, cho raèng: Nhöõng teân rieâng ñoù

goàm ba loaïi: “Teân caùc ñôn vò haønh chính: laøng, xaõ, huyeän, toång, phuû, tænh, traán, xöù, nöôùc.

Teân nhöõng ñòa ñieåm voán laø ñoái töôïng lao ñoäng vaø nhöõng ñòa ñieåm phuïc vuï giao thoâng:

soâng, suoái, ao, ñaàm, gieáng, nuùi, röøng, ñeøo, hang, ñoäng, phaù, cuø lao, muõi, bieån, caàu, ñöôøng,

baõi, beán… Teân nhöõng ñòa ñieåm thöïc hieän sinh hoaït vaên hoaù, tín ngöôõng: Chôï, quaùn, ñeàn,

chuøa, mieáu, ñình…”[53, tr.101]. Cuoái cuøng, taùc giaû keát laïi laø: “Ca dao nhaéc nhieàu ñeán teân

laøng, teân caùc tænh vaø teân Thaêng Long, Haø Noäi… chöùng toû ngöôøi daân Vieät ñaõ gaén boù vôùi

laøng töø raát sôùm vaø raát beàn vöõng, ñoàng thôøi laïi sôùm coù yù thöùc daân toäc…”[53, tr.101]. Trong

luaän vaên naøy, chuùng toâi vieát veà caây coái, con vaät trong ca dao–daân ca döôùi khía caïnh thò

hieáu cuûa ngöôøi Vieät; Coøn veà “ñòa danh” thì chæ giôùi haïn trong nhöõng ñòa danh maø ngöôøi

Vieät thích, nhöõng ñòa danh gaén vôùi caûnh ñeïp cuûa thieân nhieân. Nhö vaäy, taùc giaû Nguyeãn

Xuaân Kính ñaõ phaàn naøo noùi ñeán tình yeâu thieân nhieân, ñaát nöôùc, con vaät cuûa ngöôøi Vieät

qua ca dao–daân ca.

Nguyeãn Taán Phaùt trong tieåu luaän “Vaøi neùt veà noäi dung ca dao–daân ca Nam

boä” ñaõ so saùnh thieân nhieân ôû mieàn Baéc, mieàn Trung vôùi mieàn Nam, ñeå roài ruùt ra neùt ñaëc

tröng rieâng cho thieân nhieân mieàn Nam. Taùc giaû vieát: “Thieân nhieân Nam boä mang nhieàu

saéc thaùi ñoäc ñaùo raát deã phaân bieät vôùi caùc mieàn khaùc cuûa ñaát nöôùc. Ñaáy laø xöù sôû cuûa ñoàng

luùa, vöôøn caây vaø soâng ngoøi. Naéng saùng möa chieàu, khí haäu ñieàu hoaø, ñaát ñai phì nhieâu

nuoâi cho coû caây ñaâm boâng keát traùi. Soâng raïch chaèng chòt cho ñaát phuø sa, cho ngöôøi toâm

caù, nöôùc uoáng, kheâu gôïi yù thô. Döôùi baàu trôøi cao xanh baùt ngaùt laø nhöõng caùnh ñoàng luùa

chaïy huùt maét ngöôøi, nhöõng vuøng boán muøa ñoâng vui nhö ñoâ thò, treân beán döôùi

thuyeàn…”[36, tr.351]. Taùc giaû ruùt ra keát luaän: “Nhöng khaùc vôùi ca dao-daân ca caùc mieàn

khaùc, ca dao daân ca Nam Boä phaûn aùnh ñaäm neùt nhaát hai maët cuûa cuøng moät ñoái töôïng:

Caûnh hoang vu khaéc nghieät cuûa moät vuøng ñaát chöa coù baøn tay con ngöôøi khai phaù; nhöõng

trôû löïc maø con ngöôøi phaûi daøy coâng phaán ñaáu qua nhieàu naêm thaùng môùi coù theå khaéc phuïc

ñöôïc. Söï öu ñaõi cuûa thieân nhieân khi ñaõ ñöôïc con ngöôøi chinh phuïc, söï giaøu coù vaø phong

phuù cuûa nhöõng saûn vaät do baøn tay con ngöôøi taïo ra”[36, tr.352]. Vieát veà toâm caù ôû Nam

Boä, taùc giaû cho raèng: “Soâng nöôùc Nam Boä tröôùc ñaây ñaâu maø chaúng nhieàu caù toâm. ÔÛ moät

soá vuøng, ñaõ coù thôøi kì khi ñoùng ñaùy, taùt ñìa, ngöôøi ta chæ löïa baét loaïi caù lôùn, thòt thôm

ngon. Caù aên khoâng heát phaûi laøm maém…Toâm caù nhieàu neân ngheà ñaùnh baét cuõng chia thaønh

nhieàu loaïi….”[36, tr.353]. Taùc giaû ñaõ phaân bieät neùt rieâng cuûa ca dao- daân ca mieàn Baéc vaø

mieàn Nam khi vieát veà laøng xoùm nhö sau: “Hình aûnh moät caùi laøng vôùi nhöõng truyeàn thoáng

vaên hoaù rieâng, vôùi nhöõng ngheà nghieäp rieâng khoâng ñaäm neùt trong ca dao daân ca Nam Boä.

Laøng aáp Nam Boä thöôøng traûi daøi doïc caùc soâng raïch vaø caùc truïc ñöôøng giao thoâng. Ñieàu

kieän ñòa lí vaø tính chaát treû trung cuûa noù khoâng taïo ra söï caùch bieät vôùi caùc laøng khaùc. Ñieàu

naøy cuõng laø söï khaùc bieät khaù quan troïng so vôùi caùc laøng xaõ ñaõ ñöôïc quaây quaàn trong luyõ

tre xanh vaø ñöôïc laäp töø raát laâu ñôøi ôû mieàn Baéc. Ñaây chính laø nguyeân nhaân giaûi thích vì

sao laøng xaõ laïi coù moät yù nghóa to lôùn trong taâm tình cuûa ngöôøi daân Baéc Boä” [36, tr.354].

Tình yeâu queâ höông trong ca dao–daân ca Nam Boä ñöôïc taùc giaû ñuùc keát baèng lôøi vaên möôït

maø: “Queâ höông, ñoù laø taát caû nhöõng gì thaân thuoäc nhaát ñoái vôùi moãi ngöôøi, laø ruoäng luùa,

vöôøn caø, boùng döøa beân soâng, haøng cau goïi naéng, laø nhöõng ñieäu hoø, ñieäu lí, nhöõng chieàu

nöôùc lôùn, nhöõng buoåi nöôùc roøng, chieác caàu tre baéc ngang soâng nöôùc, chieác ghe baàu trôû

laùi, tieáng bìm bòp goïi nöôùc vôi ñaày, laø caâu heïn hoø cuûa ñoâi trai gaùi, laø nhöõng teân ñaát, teân

laøng nghe thaân thöông, trìu meán nhö: Gioàng Döøa, Raïch Mieãu, Ba Laøng, Xa Noù, Beán Tre,

Nhaø Beø, Ñoàng Nai, Gia Bình, Raïch Gaàm, Xoaøi Muùt, Goø Coâng… Nhöõng teân laøng, teân ñaát

aáy ñaõ thaám bieát bao moà hoâi nöôùc maét cuûa cha oâng, ñaõ ñi vaøo ca dao–daân ca nhö moät hình

anûh gaàn guõi, thaân thöông” [36, tr.355-356]. ÔÛ ñaây, taùc giaû chæ môùi ñi vaøo vieäc tìm hieåu

neùt rieâng ôû Nam boä, coøn chuùng toâi tìm hieåu chung caû ba mieàn veà thieân nhieân vaø con

ngöôøi qua ca dao-daân ca.

Traàn NgoïcTheâm trong “Tìm veà baûn saéc vaên hoaù Vieät Nam” qua chöông “Ñoái phoù

vôùi moâi tröôøng töï nhieân: Maëc vaø laøm ñeïp con ngöôøi”-ñaõ vieát veà vaán ñeà “Quan nieäm veà

maëc vaø nguoàn goác noâng nghieäp trong chaát lieäu may maëc cuûa ngöôøi Vieät” nhö sau: “Moãi

daân toäc coù caùch aên maëc vaø trang söùc rieâng, vì vaäy, caùi maëc, ñaõ trôû thaønh bieåu töôïng cuûa

vaên hoaù daân toäc. Caùch aên maëc, trang söùc truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Vieät Nam khoâng theå naøo

troän laãn vôùi caùch aên maëc cuûa ngöôøi Trung Quoác, Aán Ñoä, Nhaät Baûn, Trieàu Tieân, Thaùi

Lan,… Moïi aâm möu ñoàng hoaù sau khi xaâm laêng ñeâuø baét ñaàu töø vieäc ñoàng hoaù caùch aên

maëc…”[94, tr.375]. Nhö vaäy laø taùc giaû ñaõ coá gaéng ñi tìm caùi rieâng trong caùch aên maëc cuûa

ngöôøi Vieät. Theo taùc giaû, caùi rieâng ñoù laø do caùi “chaát noâng nghieäp” theå hieän qua chaát lieäu

may maëc: tô taèm, tô chuoái, tô ñay, tô gai,… Taùc giaû cuõng vieát veà “Caùch thöùc trang phuïc

qua caùc thôøi ñaïi vaø tính linh hoaït phuø hôïp vôùi moâi tröôøng trong caùch maëc cuûa ngöôøi

Vieät”. ÔÛ muïc naøy, taùc giaû vieát veà ñoà maëc phía döôùi , ñoà maëc phía treân cuûa phuï nöõ, nam

giôùi Vieät Nam. Taùc giaû coøn vieát veà aùo maëc leã hoäi cho caû hai giôùi vaø “nhöõng boä phaän phuï

khaùc” nhö: guoác, deùp, haøi, giaøy, thaét löng, khaên ñoäi ñaàu, noùn, muõ, trang söùc; Nhöõng tuïc

leä: nhuoäm raêng, aên traàu, nhuoäm moùng chaân, moùng tay. Cuoái cuøng, taùc giaû ñaõ keát luaän:

“Ngöôøi Vieät Nam ñaõ bieát taän duïng theá maïnh cuûa neàn vaên minh thöïc vaät ñeå cheá taïo trang

phuïc ñoái phoù vôùi khí haäu nhieät ñôùi noùng böùc… Beân caïnh chöùc naêng ñoái phoù vôùi moâi

tröôøng töï nhieân, vieäc may maëc coøn luoân höôùng tôùi muïc ñích laøm ñeïp cho con ngöôøi” [94,

tr.394]. Ñaây laø coâng trình nghieân cöùu coâng phu, coù giaù trò cao, nhö vaäy laø taùc giaû Traàn

Ngoïc Theâm ñaõ tìm hieåu thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät Nam qua trang phuïc, tuïc leä,…

Coøn chuùng toâi, trong luaän vaên naøy cuõng tìm hieåu thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua

trang phuïc nhöng giôùi haïn ôû ca dao- daân ca.

Nguyeãn Nghóa Daân (söu taàm vaø bieân soaïn) vôùi “Loøng yeâu nöôùc trong Vaên hoïc Daân

gian Vieät Nam” ñaõ tuyeån choïn, saép xeáp caùc theå loaïi Vaên hoïc daân gian coù noäi dung yeâu

nöôùc theo caùc thôøi kì. Trong chöông “Lòch söû –Ñaát nöôùc–Con ngöôøi”, taùc giaû ñaõ vieát veà

ca dao theå hieän noäi dung treân trong thôøi kì xaây döïng vaø baûo veä quoác gia phong kieán ñoäc

laäp [18]. Baøi vieát cuõng coù noùi veà veû ñeïp cuûa thieân nhieân, ñaát nöôùc nhöng vaãn chæ bao quaùt

chung, sô löôïc.

Cuõng nghieân cöùu veà ca dao Nam Boä nhö taùc giaû Nguyeãn Taán Phaùt, taùc giaû Nguyeãn

Vaên Haàu trong “Dieän maïo vaên hoïc daân gian Nam Boä” cho raèng: “Thöôûng thöùc ca dao,

ngöôøi ta seõ caûm vaø seõ thaáy ñöôïc nhöõng hình töôïng vó ñaïi cuûa lòch söû döïng nöôùc cuûa cha

oâng, nhöõng caûnh saéc dòu daøng neân thô, nhöõng ñoàng vöôøn caêng no maøu môõ nhôø baøn tay

cuûa nhieàu theá heä lao ñoäng caàn maãn khai phaù” [41, tr.66]. Taùc giaû ñaõ cho thaáy taùc ñoäng

cuûa ca dao ñoái vôùi tình caûm, thò hieáu cuûa con ngöôøi.

Haø Chaâu trong “Vaên hoïc daân gian sau luyõ tre xanh” ñaõ nhaän xeùt nhö sau: “Loøng

yeâu queâ höông xoùm laøng, tình caûm thieát tha gaén boù vôùi caûnh vaät nôi choân nhau caét roán laø

nguoàn voâ taän cho saùng taùc daân gian. Doøng soâng, ngoïn nuùi, maùi ñình, ngoâi chuøa, gieáng

nöôùc, bôø tre, buïi luùa… ñaõ trôû thaønh hình töôïng quen thuoäc cuûa ca dao, daân ca, truyeän keå.

Cuõng moät doøng soâng, moät ngoïn ñoài nhöng doøng soâng ngoïn ñoài cuûa queâ höông seõ khôi daäy

bieát bao tình nghóa saâu naëng… Cuõng caùi gieáng nöôùc nhöng gieáng nöôùc laøng ta môùi laø

nguoàn caûm höùng tröïc tieáp cho coâ gaùi nhaén nhuû ngöôøi yeâu… Caùi gieáng nöôùc aáy bao giôø

cuõng ñi lieàn vôùi taâm söï con ngöôøi… Ñaëc saéc nhaát laø hình töôïng caây coå thuï. Caây ña, caây

gaïo haøng traêm naêm soáng vôùi xoùm laøng töôïng tröng cho nhöõng gì beàn vöõng nhaát, chung

thuyû nhaát… Caùc cuï giaø laáy tuoåi caây ña ñeå tính tuoåi mình. Ñôøi soáng cuûa caây gaén lieàn vôùi

vaän maïng cuûa daân laøng” [84, tr.26-27]. Nhö vaäy laø taùc giaû ñaõ tìm hieåu loøng yeâu nöôùc, yeâu

caûnh vaät cuûa ngöôøi Vieät ôû neùt bao quaùt, chöa cuï theå.

Treân ñaây laø moät soá coâng trình nghieân cöùu coù lieân quan ñeán vieäc tìm hieåu thò hieáu

thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao- daân ca vaø chuùng toâi coá gaéng tìm hieåu saâu hôn veà vaán

ñeà naøy trong giôùi haïn cuûa luaän vaên thaïc só.

3- PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU :

Trong khuoân khoå luaän vaên naøy, chuùng toâi chæ tìm hieåu thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi

Vieät vôùi hai vaán ñeà: thò hieáu thaåm mó boäc loä qua vieäc caûm nhaän veû ñeïp thieân nhieân vaø

qua caùch caûm nhaän veà veû ñeïp con ngöôøi. Nhöõng vaán ñeà khaùc nhö thò hieáu trong ñôøi soáng,

trong thöôûng thöùc ngheä thuaät, chuùng toâi taïm khoâng ñeà caäp ñeán ôû ñaây.

ÔÛ luaän vaên naøy, chuùng toâi khaûo saùt ca dao–daân ca cuûa ngöôøi Vieät ôû caû ba mieàn ñaát

nöôùc (khoâng khaûo saùt ca dao- daân ca cuûa caùc daân toäc ít ngöôøi). Vì soá löôïng caùc lôøi ca dao

raát nhieàu neân chuùng toâi chæ khaûo saùt thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua ba taäp cuûa “Kho

taøng ca dao ngöôøi Vieät” maø thoâi. “Kho taøng ca dao ngöôøi Vieät” do Nguyeãn Xuaân Kính,

Phan Ñaêng Nhaät chuû bieân. Tö lieäu naøy goàm ba taäp, vôùi soá löôïng laø 11.825 lôøi (chöa keå

caùc dò baûn). Tö lieäu naøy chuû yeáu taäp hôïp nhöõng lôøi ra ñôøi töø tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm

(1945). Toång soá saùch duøng ñeå bieân soaïn laø 37 cuoán (46 taäp), trong ñoù coù caû saùch Haùn

Noâm vaø saùch quoác ngöõ. Ñaây laø moät coâng trình bieân soaïn coâng phu, qui moâ, taäp hôïp ca

dao caû ba mieàn ñaát nöôùc. Caùc soá lieäu thoáng keâ trong luaän vaên ñeàu laáy töø ba taäp cuûa “Kho

taøng ca dao ngöôøi Vieät”. Ba taäp cuûa tö lieäu naøy coù soá trang lieân tieáp nhau. Do ñoù, ñeå tieän

theo doõi vaø kieåm chöùng, khi daãn caùc baøi ca dao, chuùng toâi ñeàu ghi keøm theo ñòa chæ (soá

caâu, trang) ôû döôùi lôøi ca dao. Ví duï: (Caâu 47- tr.1727).

4- PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU :

Trong quaù trình thöïc hieän ñeà taøi naøy, chuùng toâi söû duïng moät soá phöông phaùp nghieân cöùu

sau :

4.1. Phöông phaùp thoáng keâ :

Vieäc söû duïng phöông phaùp thoáng keâ cho pheùp chuùng toâi tính toaùn ñöôïc soá löôïng nhieàu

hay ít trong vieäc caûm nhaän veà thieân nhieân, con ngöôøi cuûa ngöôøi Vieät. Nhôø söû duïng

phöông phaùp thoáng keâ, chuùng toâi coù theå ñöa ra ñöôïc nhöõng cöù lieäu cuï theå, chính xaùc trong

quaù trình nghieân cöùu, töø ñoù môùi coù theå ñaùnh giaù ñuùng ngöôøi Vieät yeâu thích hay gheùt ñieàu

gì nhaát. Nguyeãn Xuaân Kính ñaõ vieát: “Keát quaû cuûa vieäc thoáng keâ khaùch quan cho pheùp

nhaø nghieân cöùu ñi ñeán nhöõng keát luaän, nhöõng khaùi quaùt khoa hoïc, traùnh ñöôïc nhöõng suy

luaän chuû quan, goø eùp”[115, tr.139].

4.2. Phöông phaùp heä thoáng :

Ñaây laø moät trong nhöõng phöông phaùp chuû yeáu cuûa nghieân cöùu vaên hoïc. Heä thoáng laø moät

taäp hôïp goàm nhöõng boä phaän coù lieân quan chaët cheõ vôùi nhau, hay noùi caùch khaùc laø moái

lieân heä gaén boù chaët cheõ caùc boä phaän nhoû vôùi nhau. Vieäc tìm hieåu thò hieáu thaåm mó cuûa

ngöôøi Vieät qua ca dao phaûi söû duïng phöông phaùp heä thoáng. Töø nhöõng lôøi ca dao rieâng leû,

chuùng toâi phaûi taäp hôïp laïi thaønh heä thoáng, töø ñoù môùi coù theå tìm hieåu ñuùng thò hieáu cuûa

ngöôøi Vieät.

4.3. Phöông phaùp nghieân cöùu lieân ngaønh :

Vì ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi naøy laø ca dao, maø muoán hieåu roõ veà ca dao phaûi vaän

duïng kieán thöùc cuûa nhieàu ngaønh khoa hoïc khaùc nhau nhö: lòch söû, ñòa lí… neân phöông

phaùp nghieân cöùu lieân ngaønh raát höõu ích cho vieäc nghieân cöùu.

5- ÑOÙNG GOÙP CUÛA LUAÄN VAÊN :

Chuùng toâi thöïc hieän ñeà taøi naøy vôùi mong muoán :

- Goùp phaàn tìm hieåu thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua thaùi ñoä ñoái vôùi thieân nhieân vaø

con ngöôøi theå hieän trong ca dao- daân ca.

- Goùp phaàn thieát thöïc vaøo vieäc nghieân cöùu, phaân tích, giaûng daïy ca dao trong nhaø tröôøng

phoå thoâng.

- Goùp phaàn hieåu theâm veà baûn saéc vaên hoaù daân toäc, vaên hoaù daân gian Vieät Nam.

6- KEÁT CAÁU LUAÄN VAÊN :

Luaän vaên bao goàm caùc phaàn sau ñaây :

- Môû ñaàu :

+ Muïc ñích, yù nghóa cuûa ñeà taøi

+ Lòch söû vaán ñeà

+ Phaïm vi nghieân cöùu

+ Phöông phaùp nghieân cöùu

+ Ñoùng goùp cuûa luaän vaên

+ Keát caáu luaän vaên

- Chöông 1 : Quan nieäm veà thò hieáu thaåm mó.

- Chöông 2 : Thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät boäc loä qua caùch caûm nhaän veû ñeïp

thieân nhieân.

-Chöông 3 : Thò hieáu thaåm mó boäc loä qua caùch caûm nhaän veà veû ñeïp con ngöôøi.

- Keát luaän.

- Taøi lieäu tham khaûo.

- Phuï luïc.

CHÖÔNG 1 : KHAÙI NIEÄM THÒ HIEÁU THAÅM MÓ

1.1.KHAÙI NIEÄM THÒ HIEÁU THAÅM MÓ :

Ñaây laø moät thuaät ngöõ ñöôïc söû duïng nhieàu trong ngaønh: myõ hoïc, ngheä thuaät hoïc vaø lyù luaän

vaên hoïc khoâng chæ ôû Vieät Nam maø coøn treân theá giôùi. Thò hieáu thaåm mó laø moät caùch con

ngöôøi khaùm phaù, caûm nhaän theá giôùi thaåm mó. Boài döôõng thò hieáu thaåm mó seõ giuùp con

ngöôøi loaïi boû caùi sai, caùi xaáu, caùi phi lyù, caûm nhaän caùi ñuùng, caùi ñeïp, caùi haøi hoaø. Thò

hieáu thaåm mó laø khaùi nieäm bao haøm nhöõng noäi dung ña daïng. Töø xöa, moãi daân toäc coù

caùch ñònh nghóa khaùc nhau: coù khi thò hieáu ñöôïc coi laø söï thích thuù, laø söï löïa choïn, laø sôû

thích cuûa caù nhaân hay nhoùm ngöôøi naøo ñoù ; Coù khi noù ñöôïc coi laø caûm giaùc, khaåu vò. Moãi

ngöôøi coù nhöõng sôû thích khaùc nhau. Coù nhieàu quan nieäm khaùc nhau veà thò hieáu thaåm mó.

Daãn theo “Giaùo trình Myõ hoïc ñaïi cöông” cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên–khoa

Trieát hoïc thì Gracian Moralis–nhaø tö töôûng Taây Ban Nha (1601–1658)- quan nieäm thò

hieáu thaåm mó laø caûm giaùc veà caùi ñeïp vaø ngheä thuaät [63, tr.203]; L.N.Stoâloâvích–nhaø tö

töôûng Nga-coi thò hieáu thaåm mó laø giaù trò thaåm mó cuûa caù nhaân, laø naêng löïc taäp trung ñaùnh

giaù vaø phaân bieät giöõa giaù trò thaåm mó chaân chính vaø giaû hieäu, laø naêng löïc phaùt hieän saéc

beùn giaù trò thaåm mó trong caùc saéc thaùi cuûa noù [63, tr.206]. Moät soá nhaø nghieân cöùu quan

nieäm thò hieáu thaåm mó laø baûn naêng baåm sinh, voán coù cuûa con ngöôøi. Moät soá ngöôøi laïi cho

raèng thò hieáu thaåm myõ laø söï thaàn bí cuûa thieân nhieân. Nhöng laïi coù ngöôøi chuû tröông khoâng

neân baøn veà thò hieáu thaåm mó. Moãi caù nhaân, moãi daân toäc, moãi giai caáp ôû caùc thôøi ñaïi khaùc

nhau ñeàu coù söï ñaùnh giaù thò hieáu thaåm myõ khaùc nhau. Sôû thích bieåu hieän trong moïi lónh

vöïc hoaït ñoäng xaõ hoäi, ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa con ngöôøi. Sôû thích coù nhieàu

loaïi: toát, xaáu, khoâng toát cuõng khoâng xaáu. Thò hieáu thaåm mó laø sôû thích cuûa caù nhaân veà

phöông dieän thaåm mó. Thò hieáu thaåm mó laø moät khaùi nieäm raát phöùc taïp.

Taùc phaåm ngheä thuaät khoâng phaûi chæ coù nhieäm vuï gaây neân tình caûm maø noù coøn

phaûi truyeàn ñaït caùi ñeïp ñeán cho moïi ngöôøi. Xuaát phaùt töø vieäc coá gaéng tìm hieåu caùi “tình

caûm ñaëc thuø cuûa caùi ñeïp vaø tìm caùi khaû naêng tri giaùc töông öùng” [122, tr.101], Heâghen

trong cuoán“Myõ hoïc” cho raèng: “Ta phaûi tìm hieåu vaên hoaù vôùi tính caùch moät ñieàu kieän

chuaån bò cho tri giaùc töông öùng vaø caùi tình caûm veà caùi ñeïp ñöôïc vaên hoaù trau doài mang

teân goïi laø thò hieáu. Thò hieáu tuy laø do vaên hoaù boài döôõng neân song vaãn coøn giöõ tính chaát

moät tình caûm tröïc tieáp” [122, tr.101]. Caùc nhaø nghieân cöùu tröôùc ñaây ñaõ coá gaéng tìm caùch

“boài döôõng thò hieáu” baèng caùc lyù thuyeát tröøu töôïng nhöng “thò hieáu aáy vaãn laø moät caùi gì ôû

beân ngoaøi vaø phieán dieän” [122, tr.101]. Caùc lyù thuyeát naøy khoâng laøm cho ngöôøi ta thoaû

maõn vì khi pheâ bình taùc phaåm ngheä thuaät ñaõ khoâng ñuû söùc xaây döïng moät “phaùn ñoaùn

minh xaùc” maø chæ lo goùp phaàn phaùt trieån thò hieáu. Boài döôõng thò hieáu maø chæ döøng laïi ôû

nhöõng caâu noùi mô hoà vaø coá gaéng tö bieän thì laøm sao coù theå tìm thaáy caùi ñeïp duø caùi ñeïp

xuaát hieän ôû moïi nôi vaø ôû baát cöù thôøi ñaïi naøo ? Vì theá, Heâghen cho raèng: “Trình ñoä saâu saéc

thöïc söï cuûa ñoái töôïng khoâng theå chæ döïa vaøo thò hieáu maø tìm ñöôïc” [122, tr.101]. Quan

ñieåm naøy raát ñuùng bôûi vì: moät trình ñoä saâu saéc khoâng nhöõng ñoøi hoûi naêng löïc tri giaùc caùi

ñeïp ôû trong caùc “tö bieän tröøu töôïng” maø coøn ñoøi hoûi phaûi coù moät trí lyù hoaøn chænh vaø söùc

maïnh cuûa tinh thaàn. Trong khi ñoù: “Thò hieáu laïi chæ boù heïp vaøo caùi veû beà ngoaøi hôøi hôït,

xung quanh ñoù caùc tình caûm khaùc nhau tha hoà hoaït ñoäng, vaø ta coù theå duøng nhöõng caùch

quy ñònh phieán dòeân ñoái vôùi caùi beà ngoaøi naøy. Chính vì vaäy maø caùi ñöôïc goïi laø moät thò

hieáu toát sôï moïi haäu quaû saâu xa hôn do caùc taùc phaåm ngheä thuaät ñöa ñeán, vaø noù seõ caâm

laëng ôû nôi naøo chính thöïc chaát taùc phaåm ngheä thuaät baét ñaàu leân tieáng vaø caùc neùt beà ngoaøi

vaø thöù yeáu tan ñi” [122,tr.102]. Taùc giaû ñöa ra lôøi giaûi thích ñaày hình töôïng nhö sau: “Bôûi

vì nôi naøo caùc duïc voïng to lôùn vaø caùc vaän ñoäng cuûa caùi tinh thaàn saâu thaúm boäc loä tröôùc

maét chuùng ta, thì ôû ñaáy ñöøng noùi ñeán nhöõng söï phaân bieät teá nhò cuûa thò hieáu vaø nhöõng

ñieàu teá toaùi vuïn vaët. Thò hieáu caûm thaáy thieân taøi laø vöôït ra ngoaøi giôùi haïn cuûa lónh vöïc

naøy, roài noù ngô ngaùc baøng hoaøng tröôùc söùc maïnh kì vó cuûa thieân taøi, vaø noù chòu thua,

chaúng coøn bieát noùi gì nöõa” [122, tr.102]. Heâghen ñaõ lí giaûi moät caùch chuû quan hay thaàn bí

thò hieáu thaåm mó vì tính daân toäc cuûa thò hieáu. Coù nhöõng hieän töôïng thaåm mó maø daân toäc

naøy cho laø phuø hôïp, daân toäc khaùc khoâng chaáp nhaän. Do ñieàu kieän töï nhieân vaø sinh hoaït xaõ

hoäi maø moãi daân toäc hình thaønh nhöõng phong tuïc, taäp quaùn rieâng bieät. Heâghen cho raèng:

“Khi baøn veà caùc taùc phaåm ngheä thuaät, ngöôøi ta baét ñaàu chuù yù, khoâng nhöõng ñeán vieäc giaùo

duïc thò hieáu maø coøn chuù yù caû ñeán vieäc phaùt hieän moät thò hieáu toát. Luùc ñoù ngöôøi saønh ngheä

thuaät chieám ñòa vò daønh cho thò hieáu cuûa nhaø pheâ bình” [122, tr.102]. Sau khi gaït boû

nhöõng con ngöôøi caù bieät cuøng caùc thò hieáu caù nhaân ngaãu nhieân, Heâghen cho raèng: “Neáu ta

böôùc sang khaûo saùt thò hieáu cuûa caùc daân toäc, chuùng toâi seõ thaáy roõ raøng thò hieáu naøy cuõng

heát söùc khaùc nhau vaø thaäm chí ñoái laäp nhau. Chuùng ta thöôøng nghe noùi raèng ngöôøi Trung

Quoác khoâng thích nhöõng ñaøn baø ñeïp Chaâu Aâu, vaø ngöôøi Hoâttentoât laïi caøng khoâng thích,

bôûi vì ngöôøi Trung Quoác coù nhöõng quan nieäm khaùc haún veà caùi ñeïp so vôùi ngöôøi da ñen vaø

ngöôøi da ñen ñeán löôït hoï cuõng coù moät quan nòeâm khaùc ngöôøi Chaâu Aâu” [122, tr.117].

Trong cuoán “Myõ hoïc cô baûn naâng cao” do giaùo sö M.F.Oáp-xi-an-nhi-coáp chuû

bieân, khaùi nieäm thò hieáu thaåm mó ñöôïc ñònh nghóa nhö sau: “Thò hieáu thaåm mó laø moät

hình thaùi cuûa yù thöùc thaåm mó. Hình thaùi naøy thoáng nhaát ñöôïc trong noù tình caûm thaåm mó

vôùi lyù töôûng. Noù phaûn aùnh moái lieân heä cuûa con ngöôøi vôùi töï nhieân vaø vôùi theá giôùi xaõ hoäi”

[124, tr.151]. Thò hieáu thaåm mó toång hôïp hai maët: “Moät maët, thò hieáu thaåm mó theå hieän ôû

khaû naêng noùi leân nhöõng nhaän xeùt veà phaåm chaát thaåm mó cuûa caùc ñoái töôïng vaø hòeân töôïng

töï nhieân vaø xaõ hoäi, caùc saûn phaåm cuûa saûn xuaát vaät chaát vaø tinh thaàn, maët khaùc- ôû söï bieåu

hieän caûm xuùc, nhôø ñoù theå hieän nhaân toá chuû quan cuûa caù nhaân, söï ñoäc ñaùo caù theå cuûa hoï”

[124, tr.151]. Thò hieáu thaåm mó khoâng theå chæ mang yeáu toá lyù tính hay caûm tính maø ñoù laø

söï ñoàng hoaù thöïc taïi baèng caû caûm tính. Theo nghóa naøy thì chuùng ta thaáy thò hieáu thaåm mó

laïi ñöôïc ñònh nghóa nhö sau: “Thò hieáu thaåm myõ laø moät naêng löïc bieåu hieän söï haøi hoaø

giöõa baûn chaát töï nhieân vôùi baûn chaát xaõ hoäi cuûa con ngöôøi” [124, tr.152]. Nhö vaäy laø “söï

thoáng nhaát giöõa caûm tính vôùi lyù tính trong thò hieáu thaåm mó boäc loä caû ôû moái lieân heä qua laïi

giöõa lyù töôûng thaåm mó vaø tình caûm thaåm mó” [124, tr.152]. Vaán ñeà “thò hieáu thaåm mó”

trong lòch söû mó hoïc ngay khi vöøa môùi ra ñôøi ñaõ coù hai caùch kieán giaûi ñoái laäp nhau veà baûn

chaát, ñoù laø: duy caûm vaø duy lyù (roõ reät nhaát laø myõ hoïc cuûa phong traøo Khai Saùng Taây Aâu

theá kyû XVIII). Caùc taùc giaû ñaõ ñöa ra daãn chöùng: “Chaúng haïn Moâng-te-xki-ô, maëc duø gaén

thò hieáu vôùi caùc khaùi nieäm veà trí tueä, nhöng vaãn ñònh nghóa noù laø: “Caùi thu huùt chuùng ta

chuù yù tôùi ñoái töôïng baèng tình caûm”. Ñoái vôùi Ruùt–xoâ, “thò hieáu chæ laø naêng löïc nhaän xeùt

caùi maø ñoâng ñaûo moïi ngöôøi thích hay khoâng thích”. Trong myõ hoïc cuûa phong traøo Khai

Saùng Anh cuõng loä roõ hai xu höôùng kieán giaûi naøy veà thò hieáu thaåm mó. Chaúng haïn, Seùp-tô-

xbe-ri khaúng ñònh raèng “nhaän xeùt veà veû ñeïp theo aán töôïng ban ñaàu thaät laø ngu ngoác, caàn

phaûi suy nghó, tö duy”. Coøn Khaùt-che-xôn hieåu thò hieáu thaåm mó laø “tình caûm veà caùi ñeïp

hoaëc naêng löïc phaùt trieån hôn ñeå lónh hoäi nhöõng quan nieäm hay”” [124, tr.152]. Caùc taùc

giaû ñaõ laøm roõ baûn chaát cuûa thò hieáu thaåm myõ nhö sau: “Thöïc chaát cuûa thò hieáu thaåm mó laø

söï thoáng nhaát haøi hoaø giöõa nhaän xeùt vôùi caûm xuùc” [124, tr.153]. Ñieàu ñoù laøm cho “thò

hieáu thaåm mó” trôû thaønh moät hieän töôïng xaõ hoäi chung, coøn trong nhöõng ñieàu kieän lòch söû

nhaát ñònh thì thaønh moät “hieän töôïng giai caáp”, nhöng vaãn giöõ ñöôïc tính caù nhaân saâu saéc.

Nhö vaäy laø baûn chaát cuûa thò hieáu thaåm myõ vöøa mang tính töï nhieân vöøa mang tính xaõ hoäi:

“Thò hieáu thaåm mó bieåu hieän ôû nhöõng ñaùnh giaù vöøa caûm tính vöøa lyù tính raát muoân hình

nhieàu veû. ÔÛ ñaây tính xaùc ñònh veà maët xaõ hoäi cuûa lyù töôûng laø ñieàu kieän caàn cho söï toàn taïi

thò hieáu thaåm mó cuûa caù nhaân, nhoùm xaõ hoäi hay giai caáp” [124, tr.153]. Veà maët lòch söû,

moät thò hieáu thaåm mó phaùt trieån ôû möùc ñoä ñaùng keå thì ñaõ thaám nhuaàn moät lyù töôûng thaåm

mó. Khía caïnh caù nhaân cuûa yù thöùc thaåm mó ñöôïc phaûn aùnh trong thò hieáu thaåm mó roõ hôn

trong lyù töôûng thaåm mó. “Khoâng theå coù thò hieáu thaåm mó neáu nhö thieáu tö duy, vì noù phaûn

aùnh nhöõng thuoäc tính cuûa khaùch theå thaãm mó. Ñaëc ñieåm naøy cuûa thò hieáu thaåm mó boäc loä

roõ nhaát vaø maïnh meõ nhaát trong ngheä thuaät” [124, tr.154]. Caùc taùc giaû cho raèng: “Treân

bình dieän nhaän thöùc, thò hieáu thaåm mó laø phaûn aùnh söï thoáng nhaát noäi dung khaùch quan–töï

nhieân giöõa tình caûm thaåm mó vaø lí töôûng thaåm mó. Noù döôøng nhö laø moät khaâu thuoäc khía

caïnh nhaän thöùc nhöng laïi taïo neân söï leä thuoäc giöõa chuùng, laø nhaân toá phaàn naøo coù söï troïn

veïn cuûa lí töôûng thaåm mó, nhöng vaãn chöa taùch rôøi tình caûm thaåm mó. Ngay E.Caêng tröôùc

ñaây cuõng ñaõ nhaän thaáy söï ñoäc ñaùo naøy cuûa thò hieáu thaåm mó. Ñoái vôùi oâng, pheùp bieän

chöùng cuûa thò hieáu thaåm mó laø maâu thuaãn töông phaûn, khoâng giaûi quyeát ñöôïc giöõa tính

ñôn nhaát vaø tính phoå bieán. Treân bình dieän xaõ hoäi, thò hieáu thaåm mó gaén boù höõu cô vôùi vaán

ñeà söï troïn veïn cuûa cuoäc soáng thaåm mó cuûa caù nhaân, töùc laø vôùi vaán ñeà giaùo duïc thaåm mó,

vôùi quaù trình hình thaønh con ngöôøi hoaøn thieän veà töï nhieân–xaõ hoäi vaø tinh thaàn. ÔÛ ñaây

ñieàu quan troïng laø nhaán maïnh raèng vôùi tính caùch moät toång theå hieän moái lieân heä qua laïi

giöõa lyù töôûng thaåm mó vaø thò hieáu thaåm mó, thò hieáu thaåm mó khoâng chæ hình thaønh bôûi

rieâng ngheä thuaät maø bôûi toaøn boä hoaït ñoäng tinh thaàn–thöïc tieãn cuûa con ngöôøi. Vaø theo

nghiaõ naøy, “coâng thöùc” cuûa Tseâkhoáp: “Trong con ngöôøi moïi thöù ñeàu phaûi ñeïp: caû khuoân

maët, quaàn aùo laãn tö töôûng”- ñaõ vaïch ra nhöõng daáu hieäu caên baûn cuûa moät thò hieáu thaåm mó

phaùt trieån. Chæ caàn theâm raèng trong cuoäc soáng “theå xaùc” cuûa con ngöôøi (trong caùch cö xöû,

ñi laïi, tieáng noùi, ñieäu boä, cöû chæ…) cuõng boäc loä thò hieáu thaåm mó cuûa anh ta khoâng keùm gì

lónh vöïc tinh thaàn” [124, tr.160-161]. Quaù trình hình thaønh nhaân caùch haøi hoaø thoâng qua

thò hieáu thaåm mó raát phöùc taïp vaø coù khi gaëp maâu thuaãn. Ñoâi khi ta gaëp thò hieáu thaåm mó

phieán dieän hay keùm phaùt trieån theå hieän ôû söï taùch rôøi theá giôùi tình caûm vôùi theá giôùi lí trí

cuûa con ngöôøi hoaëc phoùng ñaïi quaù möùc tình caûm, lí trí. Ví duï nhö loái caûm thuï thieân veà

caûm xuùc tröôùc caùc taùc phaåm ngheä thuaät hay caùc hieän töôïng. Ñieàu naøy ñaõ xaùc nhaän raèng

thò hieáu ñoù keùm phaùt trieån, ngöôøi ñoù ñaõ khoâng coù khaû naêng naâng thò hieáu leân thaønh söï

ñaùnh giaù ñuùng ñaén hay söï ñaùnh giaù naøy quaù ñôn giaûn. Ngoaøi ra, trong xaõ hoäi coøn coù

nhöõng thò hieáu “tieåu thò daân” mong muoán mang naëng tính baûn naêng: “thích maøu meø, veû

ñeïp beà ngoaøi trong ñôøi soáng sinh hoaït, trong trang phuïc, trong haønh vi. Con ngöôøi aên maëc,

xöû söï trong xaõ hoäi nhö theá naøo- taát caû nhöõng ñieàu ñoù ñeàu noùi leân trình ñoä thò hieáu thaåm

mó cuûa hoï” [124, tr.160]. Moät khía caïnh khaùc cuûa “söï meùo moù veà thò hieáu” laø coá laøm ra

veû thaâm thuyù, laø chuû nghóa duy mó coá yù, laø ñònh höôùng hôøi hôït chaïy theo moát, ñieàu naøy

daãn ngöôøi ta ñeán choã lónh hoäi caùc giaù trò xaõ hoäi, tinh thaàn vaø ngheä thuaät moät caùch hình

thöùc, thieân veà beà ngoaøi, ñeán choã quan ñieåm thaåm mó khoâng roõ raøng. Ñieàu naøy chöùng toû

thò hieáu thaåm mó nhö vaäy thieáu haún nhaân toá chuû ñaïo laø lyù töôûng hay thò hieáu ñoù saùo moøn

vaø khoâng roõ. Trong tröôøng hôïp naøy, ngöôøi ta ñaõ “vi phaïm söï thoáng nhaát giöõa tình caûm vaø

lí töôûng vôùi tính caùch laø moät bieåu hieän cuûa baûn chaát thò hieáu thaåm mó” [124, tr.162]. Söï

hình thaønh thò hieáu thaåm mó phaùt trieån toaøn dieän ñoøi hoûi chuû theå phaûi nghieâm khaéc vôùi

baûn thaân mình vaø coù nhöõng noã löïc naøo ñoù. Khi giaùo duïc ñöôïc cho baûn thaân khaû naêng caûm

thuï tinh teá nhöõng noãi nieàm cuûa ngöôøi khaùc, hieåu ñöôïc muïc ñích vaø yù nghóa cuûa ñôøi soáng

hieän taïi, tieáp xuùc vôùi di saûn ngheä thuaät coå ñieån vaø neàn ngheä thuaät môùi, con ngöôøi ñaõ laøm

phong phuù theâm tieàm naêng tinh thaàn cuûa mình, phaùt trieån thò hieáu thaåm mó vaø laøm cho

cuoäc soáng cuûa mình mang moät yù nghóa cao caû. Trong ñieàu kieän xaõ hoäi phaùt trieån, vieäc

giaùo duïc thò hieáu thaåm mó gaén boù höõu cô vôùi quaù trình hình thaønh con ngöôøi phaùt trieån haøi

hoaø, vôùi vieäc giaùo duïc veà ñaïo ñöùc, trí tueä vaø theå chaát. Vieäc hình thaønh thò hieáu thaåm mó

toát laø moät trong nhöõng nhaân toá quan troïng cuûa söï phaùt trieån vaên hoaù tinh thaàn cuûa xaõ hoäi .

Trong “Giaùo trình Myõ hoïc ñaïi cöông” do GS. Leâ Ngoïc Traø chuû bieân, “ thò hieáu

thaåm mó ñöôïc xem laø moät boä phaän hôïp thaønh cuûa yù thöùc thaåm mó, thò hieáu thaåm mó theå

hieän söï baèng loøng vaø höùng thuù cuûa chuû theå khi tieáp nhaän vaø ñaùnh giaù caùc ñoái töôïng nhaát

ñònh” [100, tr.37]. Trong thò hieáu thaåm mó, nhöõng caûm xuùc oån ñònh ôû moät con ngöôøi “hôïp

thaønh moät thöïc theå töông ñoái beàn vöõng” ñeå bieán thaønh moät sôû thích thaåm mó cuûa ngöôøi

ñoù. “Thò hieáu thaåm mó laø moät hieän töôïng xaõ hoäi-lòch söû, trong ñoù keát hôïp nhöõng yeáu toá coù

tính nhaân loaïi, nhöõng yeáu toá thuoäc veà taàng lôùp, daân toäc, giôùi tính vaø nhöõng yeáu toá caù

nhaân” [100, tr.37].Caùc yeáu toá naøy ñeàu quan troïng nhö nhau, khoâng theå taùch rôøi nhau,

nhaán maïnh moät yeáu toá naøy maø xem nheï caùc yeáu toá kia ñeàu rôi vaøo quan ñieåm phi lòch söû

vaø phieán dieän. Ñaëc ñieåm xaõ hoäi cuûa thò hieáu laø tính daân toäc. Tính daân toäc cuûa thò hieáu

thaåm mó laø boä phaän ñaëc bieät cuûa moãi chuû theå. Baát kì moät söï öa thích, moät söï löïa choïn naøo

trong lónh vöïc thaåm mó cuõng mang daáu veát xaõ hoäi. Tuy nhieân khoâng theå phuû nhaän vai troø

quan troïng cuûa yeáu toá caù nhaân: “Thò hieáu thaåm myõ cuûa moät thôøi ñaïi, moät coäng ñoàng luoân

luoân bieåu hieän thoâng qua nhöõng thò hieáu caù nhaân ña daïng, rieâng bieät, ñoäc ñaùo” [100,

tr.37]. Thò hieáu thaåm mó caù nhaân hình thaønh treân cô sôû thaåm mó cuûa nhaân loaïi, thôøi ñaïi vaø

coäng ñoàng. Ñoàng thôøi thò hieáu thaåm mó caù nhaân bao haøm nhöõng kinh nghieäm môùi maø

chính caù nhaân ñoù neám traûi khi tieáp xuùc vôùi ñôøi soáng thaåm mó khoâng ngöøng bieán ñoåi vaø

phaùt trieån. “Neáu caûm xuùc thaåm mó thieân veà khía caïnh tröïc giaùc, caûm quan vaø tình caûm; thì

trong thò hieáu thaåm myõ ñaõ coù söï hoaø hôïp vaø caân baèng giöõa caûm tính vaø lyù tính, giöõa tröïc

giaùc töùc thôøi vaø söï nghieàn ngaãm laâu daøi”[100, tr.37]. Vì theá, nhöõng ngöôøi coù trình ñoä vaên

hoaù saâu, coù söï töøng traûi vaø kinh nghieäm phong phuù, ñôøi soáng ñaïo ñöùc-tinh thaàn laønh maïnh

seõ coù khaû naêng ñaït tôùi thò hieáu thaåm mó cao. Thò hieáu thaåm mó laø moät hình thaùi bieåu hieän

naêng löïc vaø nhu caàu tinh thaàn cuûa caù nhaân” [100, tr.38]. Moät caù nhaân öa thích nhöõng

hieän töôïng thaåm mó naøo ñoù laø do anh ta ñöôïc höôûng thuï moät neàn giaùo duïc, coù nhöõng thoùi

quen, tính caùch, kinh nghieäm soáng vaø giao tieáp töông öùng. Döôùi aûnh höôûng cuûa moâi

tröôøng chung quanh, loái soáng, nhöõng nhaân toá thaåm mó trong lao ñoäng vaø sinh hoaït, nhaát laø

cuûa ngheä thuaät maø thò hieáu cuûa moät thaåm mó caù nhaân ñöôïc hình thaønh. Thò hieáu khoâng

tuyeät ñoái hoaù maët naøo maø phaûi taïo ra moät söï hôïp lyù ñoái vôùi söï thaåm ñònh thaåm mó trong

töøng thôøi ñaïi khaùc nhau, laøm sao cho caùi chung bao quaùt ñöôïc caùi rieâng, caùi hieän thöïc phuø

hôïp vôùi caùi lòch söû, caùi caù nhaân ñöôïc moïi ngöôøi chaáp nhaän. Baèng hoaït ñoäng saùng taïo vaø

nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät ñích thöïc cuûa mình, caùc ngheä só ñaõ goùp phaàn quyeát ñònh vaøo

vieäc naâng cao thò hieáu thaåm mó cuûa coâng chuùng. “Theo yù nghóa ñoù, thò hieáu ngheä thuaät laø

bieåu hieän taäp trung nhaát, laø haït nhaân cuûa thò hieáu thaåm mó”[100, tr.38]. Trong hieän

töôïng thò hieáu, chuùng ta phaûi xem xeùt yeáu toá naøo coù quan heä ñeán nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi,

yeáu toá naøo khoâng quan heä, khoâng aûnh höôûng ñeán xaõ hoäi (veà chính trò, ñaïo ñöùc xaõ hoäi).

Hay yeáu toá naøo thuoäc phaïm vi xaõ hoäi, yeáu toá naøo thuoäc phaïm vi caù nhaân. Vaán ñeà naøy coù

yù nghóa thöïc tieãn trong vieäc giaùo duïc thò hieáu cuûa xaõ hoäi vaø söï tu döôõng reøn luyeän thò hieáu

cuûa baûn thaân moãi ngöôøi. “Khi nhaän xeùt veà thò hieáu thaåm mó ôû moät ngöôøi, ta neân phaùt hieän

yeáu toá xaõ hoäi chuû yeáu ôû maët noäi dung vaø yeáu toá caù nhaân chuû yeáu veà maët hình thöùc. Thöïc

chaát laø noäi dung khoâng taùch rôøi hình thöùc, nhöng trong vaän duïng thöïc tieãn cuõng coù khi caàn

phaân bieät. Trong moät hieän töôïng thò hieáu, yeáu toá noäi dung thöôøng theå hieän ôû quan ñieåm,

caùch nhìn trong khi löïa choïn caùi ñeïp vaø ngheä thuaät, theå hieän ôû yù nghóa, taùc duïng cuûa ñoái

töôïng ta yeâu thích ñoái vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi, ñoái vôùi ñaïo ñöùc, chính trò, thuaàn phong mó tuïc.

Bieåu hieän veà phöông dieän hình thöùc cuûa thò hieáu thöôøng laø söï ham thích loaïi hình, loaïi theå

ngheä thuaät vaø phong caùch, buùt phaùp, ngoân ngöõ, chaát lieäu….Nhöõng bieåu hieän hình thöùc naøy

cuûa thò hieáu thöôøng laø ít lieân quan vôùi nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi, cho neân coù theå xem laø thuoäc

phaïm vi töï do saùng taïo, löïa choïn cuûa caù nhaân” [100, tr.119]. Nhöõng vaán ñeà noäi dung yù

nghóa thöôøng xuaát phaùt töø nhaân sinh quan ñaïo ñöùc, loáùi soáng cuûa con ngöôøi . Nhöõng vaán ñeà

hình thöùc buùt phaùp thöôøng do ñaëc ñieåm rieâng veà naêng löïc, ñieàu kieän giaùo duïc, kinh

nghieäm, caù tính. YÙ thích cuûa moãi ngöôøi hình thaønh treân cô sôû kinh nghieäm vaø nhöõng kæ

nieäm rieâng. Caùi ñoäc ñaùo cuûa thò hieáu caù nhaân cuõng döïa treân maët sinh lyù vaø di truyeàn. Thò

hieáu thaåm mó khoâng phaûi laø naêng löïc baåm sinh hoaëc thaàn bí. Thò hieáu thaåm mó bieåu hieän

theá giôùi quan, nhaân sinh quan, trình ñoä taâm lyù–xaõ hoäi cuûa chuû theå. Xaõ hoäi vaên minh vaø

daân chuû luoân coi troïng vieäc naâng cao thò hieáu thaåm myõ cuûa con ngöôøi, ñoàng thôøi baûo veä

söï phaùt trieån ña daïng cuûa thò hieáu thaåm mó. Muoán theá caàn phaûi ñaáu tranh choáng laïi söï

thoûa hieäp vôùi nhöõng thò hieáu thaáp keùm, taàm thöôøng haï thaáp ñôøi soáng tinh thaàn cuûa con

ngöôøi nhö: khoâng neân xem vieäc cho ra ñôøi nhöõng cuoán saùch nhaït nheõo, nhöõng boä phim voâ

vò laø chuyeän bình thöôøng. Ñoàng thôøi phaûi kieân quyeát baûo veä söï toàn taïi vaø phaùt trieån hôïp

phaùp cuûa caùc thò hieáu thaåm myõ laønh maïnh, ña daïng. Neáu khoâng laøm nhö theá thì xaõ hoäi seõ

rôi vaøo söï ngheøo naøn veà vaên hoùa khi “noù chöùa ñöïng nguy cô baøo moøn taát caû moïi khía

caïnh ñoäc ñaùo vaø muoân maøu muoân veû cuûa thò hieáu, ñeå chæ coøn moät loaïi sôû thích ñoäc toân”

[107,tr.38] vaø keùo caû söï xuoáng caáp cuûa xaõ hoäi. “Moät neàn vaên hoaù phong phuù, ña daïng

môùi daãn ñeán söï phong phuù, ña daïng veà thò hieáu cuûa thaåm myõ. Vaø ngöôïc laïi, coù chaáp nhaän

söï ña daïng, phong phuù cuûa thò hieáu môùi taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån ña daïng phong

phuù cuûa vaên hoaù. Moät neàn vaên hoaù khoâ cöùng vaø coâng thöùc taát seõ ñeû ra nhöõng thò hieáu

ngheøo naøn, queø quaët; vaø ngöôïc laïi” [100, tr.39]. Thò hieáu thaåm mó laø keát quaû söï toång hôïp

nhöõng kinh nghieäm thaåm mó mang tính chaát chuû quan, coøn lyù töôûng thaåm mó laø söï ñuùc keát

mang tính khaùch quan vaø saâu saéc nhöõng kinh nghieäm khoâng chæ moät ngöôøi, moät taàng lôùp

xaõ hoäi maø coøn cuûa caû moät thôøi ñaïi nhaát ñònh. Thò hieáu thaåm mó coøn ñöôïc dieãn ñaït nhö

sau: “Thò hieáu thaåm myõ laø söï öa chuoäng, söï ham thích ñoái töôïng coù mang tính thaåm myõ.

Noù laø vaán ñeà yù thöùc ñöôïc cuï theå hoaù baèng haønh ñoäng, baèng vaät phaåm. Noù in daáu veát treân

haàu khaép nhöõng gì do con ngöôøi taïo ra trong moâi tröôøng soáng”[100, tr.121]. Nhöõng bieåu

hieän tieâu cöïc veà thò hieáu raát phöùc taïp vaø ña daïng neân caàn phaûi qua moät quaù trình nghieân

cöùu phaân tích döïa vaøo lí luaän khoa hoïc vaø kinh nghieäm. Ta coù theå thaáy trong caùi phöùc taïp

vaø ña daïng kia coù nhöõng quy luaät chung. Trong vieäc saùng taïo thöôûng thöùc caùi ñeïp vaø

ngheä thuaät, trong nhu caàu vaø thò hieáu thaåm mó, nhöõng bieåu hieän xaáu thöôøng quy vaøo hai

hieän töôïng sau ñaây: chuû nghóa hình thöùc vaø chuû nghóa töï nhieân. Moãi moät bieåu hieän xaáu veà

maët thò hieáu thaåm myõ, duø coù yù thöùc hay khoâng coù yù thöùc ñeàu coù theå rôi vaøo moät trong hai

hieän töôïng ñoù. Trong ñôøi soáng,nhöõng bieåu hieän veà hình thöùc vaø töï nhieân trong nhu caàu vaø

thò hieáu thaåm mó thöôøng phaùt sinh töø loái soáng. Baát cöù ai cuõng coù theå maéc phaûi beänh hình

thöùc hay töï nhieân neáu khoâng tu döôõng reøn luyeän moät thò hieáu thaåm mó tieân tieán. Trong

cuoäc soáng sinh hoaït haøng ngaøy, ta coù theå nhaän thaáy nhöõng bieåu hieän khaùc nhau cuûa thò

hieáu thaåm mó: kieán truùc nhaø cöûa, bieån quaûng caùo, loái aên maëc, lôøi aên tieáng noùi,… ñeàu theå

hieän roõ ñaëc tính veà thò hieáu thaåm mó cuûa con ngöôøi. Taát caû nhöõng hieän töôïng ñoù ñeàu coù

theå coù maët chuû nghóa hình thöùc vaø chuû nghóa töï nhieân. Do ñoù, khi noùi ñeán vieäc tu döôõng

reøn luyeän thò hieáu thaåm mó tieân tieán thì phaûi ñi ñoâi vôùi vieäc pheâ phaùn vaø traùnh chuû nghóa

hình thöùc vaø chuû nghóa töï nhieân–hai bieåu hieän cuûa thò hieáu xaáu. Trong sinh hoaït thaåm mó

cuûa con ngöôøi, nhöõng bieåu hieän khoâng laønh maïnh hay xuaát hieän ñoàng thôøi, hieän töôïng

naøy lieân quan ñeán hieän töôïng kia. Khi chuû nghóa hình thöùc xuaát hieän thì chuû nghóa töï

nhieân cuõng coù maët. Chuû nghóa hình thöùc theå hieän ôû maët xöû lyù, vaän duïng hình thöùc moät

caùch quaù möùc, phoâ tröông giaû taïo, duøng hình thöùc ñeå che laáp noäi dung vaø phuû ñònh xoaù boû

noäi dung. Chuû nghóa töï nhieân thì ñeà cao yeáu toá töï nhieân: sao cheùp maùy moùc thoâ thieån vaø

toâ ñaäm nhöõng yeáu toá baûn naêng cuûa con ngöôøi. Chuû nghóa töï nhieân theå hieän trong moïi lónh

vöïc cuûa ñôøi soáng. Tính chaát töï nhieân thöôøng gaëp trong tröôøng hôïp thò hieáu thaåm mó cuûa

con ngöôøi chöa phaùt trieån. Tuy nhieân, caàn phaân bieät thöù thò hieáu taàm thöôøng vôùi yeâu caàu

nghieâm tuùc cuûa söï tu döôõng ngheä thuaät laø phaûi bieát quan saùt tæ mæ vaø theå hieän chính xaùc

caùc hieän töôïng cuûa ñôøi soáng. Ñeå boài döôõng thò hieáu thaåm mó toát, phaûi chuù yù loaïi boû nhöõng

nhaân toá hình thöùc vaø töï nhieân chuû nghóa, chuù yù ngaên ngöøa söï thaâm nhaäp cuûa hai nhaân toá

ñoù. “Thò hieáu thaåm myõ cuõng nhö moïi hieän töôïng khaùc ñeàu mang tính chaát quy luaät. Coù

nhieàu loaïi quy luaät chi phoái, nhöng coù ba loaïi thöôøng xuyeân taùc ñoäng ñeán söï hình thaønh

vaø phaùt trieån cuûa thò hieáu. Ñoù laø quy luaät xaõ hoäi hoïc, quy luaät taâm lyù hoïc vaø quy luaät

thaåm myõ hoïc. Quy luaät xaõ hoäi hoïc vaø quy luaät taâm lyù hoïc coù lieân quan chaët cheõ vôùi nhau,

nhieàu khi cuõng khoù phaân bieät. Coøn luaät thaåm myõ hoïc gaàn nhö laø söï toång hoaø caùc quy luaät

kia veà noäi dung” [100, tr.126]. Quy luaät taâm lyù laø quy luaät thích öùng giöõa nhu caàu tính

caûm cuûa con ngöôøi vaø ñoái töôïng beân ngoaøi. Veà phöông dieän thaåm mó ñoù laø sôû thích cuûa

con ngöôøi veà caùi ñeïp, veà taùc phaåm ngheä thuaät vaø nhöõng caùi ñeïp, taùc phaåm ngheä thuaät ñoù

ñaõ ñaùp öùng theo sôû thích cuûa con ngöôøi. Ta thaáy quy luaät taâm lyù cuûa thò hieáu thaåm mó

cuõng gaàn gioáng nhö thöù quy luaät cung caàu treân thò tröôøng, noùi ñeán quy luaät thì ta khoâng

theå xöû lyù moät caùch chuû quan, aùp ñaët. Khi noùi ñeán söï vaän duïng quy luaät taâm lyù cuûa thò hieáu

thaåm mó, caàn chuù yù ñeán hai chieàu höôùng khaùc nhau: nhu caàu tình caûm cao thöôïng vaø nhu

caàu tình caûm thaáp keùm. Moät quy luaät taâm lyù khaùc trong thò hieáu thaåm mó cuûa con ngöôøi laø

söï ham thích tình huoáng xung ñoät gay caán trong ngheä thuaät. Quy luaät thaåm mó vaän ñoäng

treân cô sôû xaõ hoäi vaø taâm lyù, coù theå xem ñaây laø söï toång hoaø nhöõng quy luaät xaõ hoäi hoïc vaø

taâm lí hoïc. Khi noùi ñeán nhöõng quy luaät thaåm mó caàn nhaán maïnh tính ñaëc thuø cuûa noù so

vôùi nhöõng quy luaät taâm lyù vaø xaõ hoäi. Quy luaät naøo cuûa thò hieáu thaåm mó cuõng coù hai maët,

hai chieàu höôùng tích cöïc vaø tieâu cöïc, söùc maïnh cuûa hai chieàu höùông naøy raát lôùn. Vieäc

phaân tích quy luaät cuûa thò hieáu laø nhaèm ñi saâu theâm moät böôùc, tìm hieåu caùc yeáu toá naøo ñaõ

taïo neân söï ña daïng phong phuù cuûa thò hieáu, vaø töø ñoù tìm caùch giaùo duïc, toå chöùc cho moïi

ngöôøi coù theå phaùt trieån nhöõng bieåu hieän cuûa thò hieáu toát vaø haïn cheá, xoaù boû caùc bieåu hieän

cuûa thò hieáu xaáu…. Quy luaät xaõ hoäi hoïc cuûa thò hieáu laø quy luaät cuûa söï phaùt sinh, phaùt trieån

vaø tieâu vong cuûa caùc loaïi thò hieáu, cuûa caùc loaïi “moát”. Thò hieáu laø saûn phaåm tinh thaàn

cuûa moät xaõ hoäi nhaát ñònh, xaõ hoäi thay ñoåi thì thò hieáu cuõng thay ñoåi. Maûnh ñaát sinh

tröôûng tröïc tieáp cuûa thò hieáu laø leõ soáng, loái soáng cuûa con ngöôøi. Ñoàng thôøi khi loái soáng

thay ñoåi thì thò hieáu cuõng bò tieâu vong” [100, tr.126-127]. Khoâng theå laøm coâng vieäc pheâ

phaùn thò hieáu ñôn thuaàn taùch rôøi söï caûi taïo xaõ hoäi vaø loái soáng, caøng khoâng theå chæ laøm

bieän phaùp tieâu dieät thò hieáu xaáu. Söï sinh thaønh, phaùt trieån vaø tieâu vong cuûa thò hieáu coù

quan heä vôùi leõ soáng, loái soáng cuûa con ngöôøi. Thò hieáu coøn coù nhöõng quy luaät ñaëc bieät nhö

: quy luaät ñoåi môùi khoâng ngöøng vaø quy luaät laây lan cuûa thò hieáu. “Tình caûm thaåm myõ, thò

hieáu thaåm myõ laø neùt bieåu hieän ñoäc ñaùo cuûa baûn chaát con ngöôøi. Ngoaøi khaû naêng lao ñoäng

saùng taïo, ngoaøi nhöõng naêng löïc, nhöõng phaåm chaát veà ñaïo ñöùc, thì thò hieáu thaåm myõ ñaõ

laøm cho baûn chaát con ngöôøi phong phuù theâm raát nhieàu. Nhöng tình caûm vaø thò hieáu

thaåm myõ khoâng phaûi laø caùi baåm sinh, cuõng nhö moïi ñieàu hieàn döõ, xaáu ñeïp ôû con ngöôøi

ñeàu phaûi kinh qua giaùo duïc vaø reøn luyeän”[100, tr.134]. Ba yeáu toá hình thaønh neân caùc

phaåm chaát con ngöôøi, ñoù laø: di truyeàn, giaùo duïc vaø töï reøn luyeän. Ba yeáu toá naøy ñeàu quan

troïng nhöng yeáu toá töï reøn luyeän coù taàm quan troïng ñaëc bieät. Yeáu toá di truyeàn coù vai troø

nhaát ñònh trong vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån thò hieáu thaåm mó. Yeáu toá giaùo duïc coù vai troø

raát lôùn. Thò hieáu thaåm mó caáu taïo goàm ba chieàu: chieàu cao, chieàu roäng, chieàu saâu. Chieàu

cao cuûa tö töôûng, chieàu roäng cuûa söï hieåu bieát, chieàu saâu veà nhaän thöùc, caûm xuùc. Moät thò

hieáu ñöôïc phaùt trieån ñaày ñuû bao giôø cuõng ñöôïc phaùt trieån caân ñoái caû ba phöông dieän.

Ngöôïc laïi, thò hieáu hình thaønh khoâng caân ñoái seõ laø thò hieáu ngheøo naøn, leäch laïc, meùo moù.

Khi giaùo duïc vaø reøn luyeän thò hieáu thaåm mó cuõng nhö giaùo duïc con ngöôøi, ñaàu tieân laø phaûi

giaùo duïc tö töôûng thaåm mó tieán boä, ñoù laø chieàu cao cuûa thò hieáu. Noùi thò hieáu thaåm mó coù

chieàu roäng töùc laø noùi ñeán söï hieåu bieát nhieàu maët , phong phuù veà ñôøi soáng, vaên hoaù khoa

hoïc, ngheä thuaät ñeå laøm neàn taûng cho nhaän thöùc thaåm mó. Trong nhöõng tri thöùc giuùp cho söï

hieåu bieát roäng thì tri thöùc veà ngheä thuaät coù yù nghóa tröïc tieáp trong vieäc hình thaønh thò hieáu

thaåm mó. Trình ñoä hoïc thöùc chæ laø cô sôû ñaàu tieân, chöa quyeát ñònh trình ñoä cuûa thò hieáu

thaåm mó vì coù nhöõng ngöôøi hoïc thöùc cao nhöng thò hieáu thaåm mó vaãn ngheøo naøn hay leäch

laïc. Vì theá, coù theå noùi chieàu roäng cuûa thò hieáu thaåm mó chính laø söï hieåu bieát cuûa con ngöôøi

veà cuoäc soáng, vaên hoaù, khoa hoïc, ngheä thuaät. Trong vieäc giaùo duïc thò hieáu thaåm mó, ngoaøi

vieäc boài döôõng lí töôûng thaåm mó cho xaõ hoäi, caàn chuù yù ñeán söï oån ñònh vaø phaùt trieån cuûa caù

nhaân. Caàn höôùng daãn cho moïi ngöôøi noäi dung xaõ hoäi tích cöïc, tieán boä theo moät lyù töôûng

thaåm mó tieân tieán nhöng cuõng caàn chuù yù ñeán ñaëc ñieåm rieâng cuûa töøng ngöôøi, lamø cho moãi

ngöôøi coù moät caù tính rieâng trong söï am hieåu, söï saùng taïo vaø thöôûng thöùc caùi ñeïp. Boài

döôõng thò hieáu thaåm mó laø laøm cho moïi ngöôøi bieát thöôûng thöùc, caûm thuï, ñaùnh giaù caùi ñeïp;

bieát phaân bieät caùi ñeïp vôùi caùi khoâng ñeïp, caùi ñeïp vôùi caùi xaáu, bieát ñònh höôùng vaø töï ñieàu

chænh veà maët thaåm mó, treân cô sôû ñoù hình thaønh quan nieäm rieâng veà caùi ñeïp ñuùng ñaén,

laønh maïnh. Thò hieáu thaåm mó toát laø thò hieáu bieát tieáp thu neàn vaên minh nhaân loaïi, nhöõng

caùi toát ñeïp nhaát cuûa truyeàn thoáng daân toäc maø thuï caûm vaø saùng taïo caùi ñeïp. Baét nguoàn töø

caùi ñeïp, caùi toát, thò hieáu thaåm mó seõ ñaït tôùi caùi ñuùng, caùi thaät, caùi toát, ñoù laø baûn chaát vaø

tieâu chí khoa hoïc cuûa thò hieáu thaåm mó.

Töø nhöõng quan nieäm treân, chuùng toâi ruùt ra nhöõng keát luaän sau:

Trong ñôøi soáng cuõng nhö trong hoaït ñoäng tinh thaàn, moãi ngöôøi coù nhöõng sôû thích rieâng.

Nhöõng sôû thích rieâng ñoù trong lónh vöïc thaåm mó goïi laø thò hieáu thaåm mó. Thò hieáu cuûa moãi

ngöôøi khaùc nhau vì con ngöôøi sinh ra khoâng ai gioáng ai. Thò hieáu thaåm mó cuõng nhö nhöõng

bieåu hieän khaùc cuûa con ngöôøi ñeàu coù nguoàn goác sinh thaønh vaø quaù trình phaùt trieån. Thò

hieáu ñöôïc hình thaønh do söï keát hôïp giöõa hoaøn caûnh xaõ hoäi vaø ñieàu kieän chuû quan cuûa moãi

ngöôøi. Thò hieáu thaåm mó laø saûn phaåm cuûa caùc quan heä thöïc tieãn nhöng cuõng laïi laø naêng

löïc taâm lyù, nieàm tin caù nhaân. Noùi ñeán thò hieáu laø noùi ñeán haønh ñoäng löïa choïn, döïa treân cô

sôû cuûa lí trí nhaát ñònh. Baát kì moät söï löïa choïn naøo cuõng mang daáu veát xaõ hoäi vaø yeáu toá caù

nhaân. Hay noùi caùch khaùc, trong thò hieáu, tính chaát caù nhaân vaø tính chaát xaõ hoäi khoâng theå

taùch rôøi. Thò hieáu thaåm mó laø söï öa chuoäng, söï ham thích ñoái töôïng mang tính thaåm mó.

Thò hieáu thaåm mó laø toång hôïp cuûa nhaän thöùc vaø caûm xuùc. Theá giôùi tinh thaàn, tình caûm cuûa

caù nhaân ña daïng, vì theá söï thaåm ñònh thaåm mó cuõng raát phöùc taïp, coù khi khaùc nhau khoù lí

giaûi. Ngöôøi ta coù theå giaûi thích thò hieáu thaåm mó treân ba maët: caûm thuï, ñaùnh giaù, saùng taïo.

Thò hieáu thaåm mó luoân vaän ñoäng theo dieãn tieán cuoäc soáng. Sôû thích rieâng cuûa moãi ngöôøi

coù lieân heä vôùi caùi chung cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Tính chaát xaõ hoäi cuûa thò hieáu thaåm mó xuaát

phaùt töø cuoäc ñaáu tranh caûi taïo thieân nhieân vaø xaây döïng xaõ hoäi ôû moãi thôøi ñaïi. Thò hieáu

thaåm mó baét nguoàn töø ñôøi soáng xaõ hoäi, neáu xa rôøi ñôøi soáng thì thò hieáu thaåm mó seõ môø

nhaït, thieáu söùc soáng. Tìm hieåu veà thò hieáu thaåm mó chính laø tìm hieåu tình caûm, taâm hoàn

cuûa con ngöôøi trong cuoäc soáng khi con ngöôøi tieáp xuùc vôùi caùi ñeïp vaø ngheä thuaät. Thò hieáu

ñuùng vaø toát seõ laøm thöùc daäy khaû naêng veà nhaän thöùc, ñaùnh giaù, saùng taïo cuûa con ngöôøi.

Tình caûm thaåm mó, thò hieáu thaåm mó laø neùt bieåu hieän ñoäc ñaùo cuûa baûn chaát con ngöôøi. Boài

döôõng thò hieáu thaåm mó phong phuù cuõng laø laøm cho baûn chaát con ngöôøi phong phuù theâm.

1.2.PHÖÔNG PHAÙP TIEÁP CAÄN THÒ HIEÁU :

Ñeå nghieân cöùu thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao- daân ca, chuùng toâi duøng caùc

caùch tieáp caän sau ñaây :

1.2.1. Khaûo saùt nhöõng caâu tröïc tieáp khen, cheâ vôùi chöõ “ñeïp” (hay “xinh”), “xaáu”:

Choã naøo ngöôøi ta khen “ñeïp” ñoàng nghóa vôùi söï thích thuù, yeâu thích. Traùi ngöôïc vôùi chöõ

“ñeïp” laø chöõ “ xaáu”- theå hieän söï cheâ bai, gheùt, khoâng thích. Ví duï nhö :

- Nhaát ñeïp laø nuùi Sôn Taây Chò coøn chaû tieác nöõa daây bìm bìm ! (Caâu 193-tr.969) - Ñöôøng moâ vui baèng ñöôøng Thöôïng Töù Caûnh moâ ñeïp baèng caûnh nuùi Ngöï, soâng Höông?… (Caâu 1049- tr.919) -Choàng em vöøa xaáu vöøa ñen

Vöøa keùm nhan saéc, vöøa heøn chaân ñi Choàng em noù chaû ra gì Ñaàu goái luùc laéc chaân ñi gaäp gheành (Caâu 612-tr. 638)

Cuõng coù khi ngöôøi ta khoâng duøng töø “xaáu” maø chæ theå hieän thoâng qua caùch mieâu taû :

- Con gaùi laøng naøo, khoâng ñeïp baèng con gaùi laøng naøy Caùi ñít nom gaøy, caùi coå bong gaân Caùi yeám naâu non noù thuûng baèng giaàn Raêng ñen haït nhoùt, maù hoàng troân nieâu (Caâu 645-tr. 448) 1.2.2. Khaûo saùt söï yeâu thích thoâng qua chöõ “thöông”, “yeâu”, chöõ “khen”, “tham”,

“nhaát”, “möøng”: Tình caûm thöông, yeâu theå hieän söï thích thuù cuûa con ngöôøi tröôùc ñoái

töôïng:

- Thaø raèng bieät tòch chi ñoà Caøng troâng thaáy caûnh, thaáy chuøa caøng thöông ( Caâu 7- tr.1990) -Choàng yeâu caùi toùc neân daøi Caùi duyeân neân ñeïp, caùi taøi neân khoân (Caâu 650-tr. 646)

Chöõ “khen” trong ca dao theå hieän roõ thaùi ñoä yeâu thích :

- Yeám naøy em ngaû maøu hoàng Yeám naøy nhuoäm heát maáy coâng hôõi naøng ? Khi xöa luïa haõy coøn vaøng Khen ai kheùo nhuoäm cho naøng naøng ôi (Caâu 50-tr.1632) Ca dao gaén vôùi chöõ “nhaát” laø söï xeáp haïng, ñaùnh giaù ôû möùc ñoä cao nhaát, theå hieän söï öa

thích cuûa ngöôøi Vieät :

- Nhaát cao laø nuùi Taûn Vieân Nhaát lòch, nhaát saéc laø Tieân treân trôøi… (Caâu 114-tr.1644)

Coù khi ca dao gaén vôùi chöõ “tham” cuõng laø thaùi ñoä khen ngôïi :

- Chaû tham nhaø ngoùi anh ñaâu

Tham veà con maét boà caâu lieác ngöôøi (Caâu 30-tr. 931)

Chöõ “möøng” cuõng ñeå baøy toû söï yeâu thích :

-Möøng chaøng quaàn aoù moïi maøu Quaàn hoà lô tröùng saùo, aoù traéng phau caùnh coø (Caâu 766-tr.1450 ) 1.2.3. Khaûo saùt nhöõng caâu ngaàm yù khen veà phöông dieän thaåm mó: Söï hieåu ngaàm trong

ca dao–daân ca raát phoå bieán vì ca dao voán tinh teá vaø saâu saéc. Ví nhö khoâng caàn duøng töø

“khen” maø chæ qua hình aûnh “döøng chaân ngaém caûnh” ñaõ bieåu loä nieàm thích thuù tröôùc

caûnh ñeïp:

- Ai ñi qua phoá Khoa Tröôøng Döøng chaân ngaém caûnh nuùi röøng xanh xanh Doøng soâng uoán khuùc chaûy quanh Treân ñöôøng caùi lôùn boä haønh ngöôïc xuoâi (Caâu 29–tr. 60)

Treân ñaây chæ laø moät soá caùch tieáp caän thò hieáu thaåm mó. Dó nhieân, trong quaù trình laøm luaän

vaên chuùng toâi phaûi vaän duïng linh hoaït caùc caùch tieáp caän treân.

CHÖÔNG 2 : THÒ HIEÁU THAÅM MÓ CUÛA NGÖÔØI VIEÄT

BOÄC LOÄ QUA CAÙCH CAÛM NHAÄN VEÛ ÑEÏP THIEÂN

NHIEÂN

“ Caùi ñeïp trong thieân nhieân laø nôi baét ñaàu cuûa moïi caùi ñeïp. Veû ñeïp cuûa “maây, gioù, traêng,

hoa, tuyeát, nuùi, soâng” laø nguoàn caûm höùng vaø ñoàng thôøi laø ñoái töôïng moâ taû cuûa ngheä thuaät.

Veû ñeïp cuûa thieân nhieân ngaøy moät phong phuù laø nhôø hoaït ñoäng thöïc tieãn cuûa con ngöôøi,

chính trong moái quan heä thöïc tieãn ñoù, thieân nhieân moãi ngaøy laïi coù theâm neùt ñeïp môùi.

Nhieàu hieän töïông thieân nhieân trôû thaønh ñoái töôïng tröïc tieáp cuûa caûm thuï thaåm mó, ñi vaøo

ngheä thuaät laø nhôø quan heä cuûa chuùng vôùi thöïc tieãn”[56, tr.153]. Vôùi lí do treân, chuùng toâi

ñi vaøo vieäc tìm hieåu thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät boäc loä qua caùch caûm nhaän veû ñeïp

thieân nhieân tröôùc tieân.

2.1. Caûnh thieân nhieân

2.1.1. Nhöõng caûnh thieân nhieân ñöôïc nhaéc ñeán.

* Ca dao mieâu taû thieân nhieân bao la qua hình aûnh: trôøi-maây–non–nöôùc.

Vôùi ngöôøi Vieät Nam noùi chung, caûnh thieân nhieân luoân laø nieàm say meâ baát taän. Hoï luoân töï

haøo veà ñaát nöôùc, veà non soâng gaám voùc cuûa daân toäc.Yeâu thieân nhieân laø moät bieåu hieän cuï

theå cuûa tình yeâu nöôùc. Tình caûm cuûa ngöôøi Vieät ñoái vôùi thieân nhieân theå hieän qua caùc lôøi

ca dao- daân ca thaät maõnh lieät, coù theá hoï môùi coù theå saùng taùc neân nhöõng lôøi thô vöøa tröõ

tình vöøa mieâu taû ñaày ñuû caûnh vaät ñeïp ñeõ cuûa thieân nhieân ñaát nöôùc ta.

* Ca dao theå hieän caûnh ñeïp bao la, roäng lôùn, haøi hoaø: Caûnh ñeïp cuûa thieân nhieân ñaát

nöôùc trong moät toång theå haøi hoaø giöõa trôøi, maây, non, nöôùc… ñöôïc goïi chung baèng töø

“phong caûnh”. Ñaây laø moät con soá khoâng nhoû, ñaõ chöùng toû ngöôøi ta yeâu thích caûnh thieân

nhieân bao la, haøi hoaø: hình aûnh trôøi (xuaát hieän 28 laàn), maây (29 laàn), “phong caûnh” (30

laàn), non (169 laàn), nöôùc (179 laàn), trong toång soá 840 lôøi ca dao theå hieän söï yeâu thích

thieân nhieân cuûa hoï. Nhö TS. Laâm Vinh ñaõ vieát: “Tìm ñeán Caùi ñeïp chính laø tìm ñeán söï haøi

hoaø. Nghóa thöøông gaëp, haøi hoaø laø caân ñoái, caân xöùng, nghóa thaät ñaày ñuû, haøi hoaø laø söï

thoáng nhaát nhöõng maët khaùc nhau, ñoái laäp vôùi nhau, taïo neân söï toaøn dieän , hoaøn chænh, söï

toaøn veïn. Vì vaäy, cuõng nhö Caùi ñeïp, söï haøi hoaø cuõng nhieàu möùc nhieàu baäc, töø ñôn giaûn

ñeán phöùc taïp, töø cuï theå ñeán tröøu töôïng” [112, tr39]. Cho neân, chæ môùi nhìn thoaùng qua

“Laùc troâng” maø caûnh ñeïp tröôùc maét nhö khoâng phaûi laø caûnh thöïc maø laø Tieân caûnh-caûnh

ñeïp ôû choán Boàng Lai–vì caûnh nôi ñaây ñeïp meâ hoàn. Caâu hoûi tu töø trong lôøi ca dao ñaõ

khaúng ñònh ñieàu naøy:

Laùc troâng phong caûnh ñeïp thay Boàng Lai coù phaûi choán naøy hay khoâng ? (Caâu 40- tr.1225) Ñieàu raát töï haøo laø tình yeâu thieân nhieân, yeâu ñaát nöôùc cuûa ngöôøi Vieät luoân gaén vôùi cuoäc

soáng ñôøi thöôøng, vôùi caûnh vaät xung quanh, thaân thuoäc. Hoï yeâu thích ruoäng luùa meânh

moâng “xanh rôøn” nuoâi soáng bao theá heä, yeâu thích hình aûnh thaùp cao, boùng traêng, boùng

cau. Taát caû nhöõng hình aûnh töôûng nhö bình thöôøng aáy, vôùi tình caûm saâu saéc, hoï ñaõ taïo neân

moät böùc tranh phong caûnh haøi hoaø, moät “böùc tranh thieân coå” tuyeät ñeïp mang maøu saéc cuûa

taâm traïng :

Meânh moâng bieån luùa xanh rôøn Thaùp cao söøng söõng traêng vôøn boùng cau Moät vuøng phong caûnh tröôùc sau Böùc tranh thieân coå ñöôïm maøu giang san (Caâu 253- tr.1352) Trong caùc truyeän coå tích, thaàn thoaïi,…chuùng ta ñaõ thaáy ngöôøi xöa luoân muoán giao hoaø vôùi

thieân nhieân, yeâu thieân nhieân, taâm hoàn hoaø nhaäp vôùi ñaát trôøi. Nhö truyeän coå tích thaàn kì

“Chöû Ñoàng Töû”, cuoäc hoân nhaân giöõa Chöû Ñoàng Töû vaø Tieân Dung dieãn ra trong moät tình

huoáng ñoäc ñaùo: giöõa thieân nhieân, giöõa ñaát trôøi. Truyeän keát thuùc baèng hình aûnh: Chöû Ñoàng

Töû vaø Tieân Dung cuøng toaø laâu ñaøi bay leân trôøi. Ñieàu naøy ñaõ theå hieän khaùt voïng hoaø nhaäp

vôùi vuõ truï bao la cuûa ngöôøi Vieät coå. Trong ca dao-daân ca, con ngöôøi cuõng theå hieän khaùt

voïng naøy baèng caùch khaùc. Ñoù laø söï laëp ñi laëp laïi nhöõng hình aûnh trôøi, maây, non, nöôùc:

- Ngaøy ngaøy em ñöùng em troâng Troâng non non ngaát troâng soâng soâng daøi Troâng maây maây keùo ngang trôøi

Troâng aùnh traêng khuyeát, troâng ngöôøi ngöôøi xa ( Caâu 32- tr.1541) Ñeå taïo neân nhöõng vaàn thô daân gian saâu laéng ñoù haún phaûi coù tình caûm chaân thaønh môùi coù

theå taïo neân böùc tranh soáng ñoäng nhö vaäy. Ngöôøi xöa thích caûnh nuùi cao ngaát-khoâng gì cao

baèng, soâng daøi “ñaèng ñaüng”- khoâng gì daøi hôn , maây keùo ngang trôøi; Baàu trôøi thì phaûi

xanh, cao loàng loäng; Ñaát thì phaûi “roäng meânh moâng”. Vôùi ngöôøi Vieät Nam noùi chung,

Trôøi khoâng chæ laø thieân nhieân maø coøn bieåu töôïng cho coâng ôn cha meï. Hình aûnh “Trôøi –

ñaát” bieåu töïông cho caùi vónh haèng, vónh cöûu. Ngöôøi ta yeâu thích “maây” vì hình aûnh

“maây” xuaát hieän ña daïng, vôùi nhieàu maøu saéc cuøng ñan xen vôùi nhau: maây cao, maây möa,

maây vaøng, maây xanh, maây traéng vaø coøn coù caû “maây vuoâng”. Trong ca dao, hình aûnh

“maây” gaén nhieàu nhaát vôùi maøu vaøng, maøu traéng. Maây traéng taïo cho baàu trôøi caûnh ñeïp

thoaùng ñaõng, cao roäng. Maây vaøng khieán cho phong caûnh theâm röïc rôõ, laõng maïn. Ñaùm

maây traéng coøn ñöôïc lieân töôûng ñeán “ñoâi roàng baïch” thaät ñeïp, huøng vó :

- Treân trôøi coù ñaùm maây cao Coù ñoâi roàng baïch aáp vaøo ñaùm maây… (Caâu 387- tr. 2214) * Ca dao mieâu taû caûnh vaät “höõu tình”: Caûnh ñeïp trong ca dao khoâng chæ bao la maø coøn

aån chöùa tình caûm, “höõu tình”. Caûnh ñeïp haøi hoaø trong moät toång theå: trôøi-ñaát-nuùi–soâng-

maây-ñaù–con ngöôøi, haøi hoaø trong maøu saéc traéng–xanh:

- Nhìn xem phong caûnh laøng ta Coù sôn, coù thuyû bao la höõu tình Hoøn ñaù traéng maây xanh Giöõa coät trôøi cao ngaát Nom xuoáng döôùi ñaát Thaáy la lieät treân giang Thuyeàn oâng laùi ngheânh ngang (Caâu 159- tr.1656) ÔÛ ñaây laïi laø caûnh “höõu tình” vôùi sôn–thuyû-thuyeàn–beán–chôï-goác caây. Caûnh ñeïp gaén vôùi

cuoäc soáng ñôøi thöôøng, vôùi con ngöôøi. Tröôùc caûnh höõu tình con ngöôøi ta gaàn guõi nhau hôn

“coù mình, coù ta”:

- ÔÛ ñaây sôn thuyû höõu tình

Coù thuyeàn, coù beán, coù mình, coù ta ÔÛ ñaây sôn thuyû bao la Coù thuyeàn coù beán coù ta coù mình (Caâu 31- tr.1705)

Caûnh ñeïp “höõu tình” laø nôi thu huùt moïi ngöôøi ñeán chôi, ñi daïo :

- Saùng traêng daïo caúng ñi chôi Daïo mieàn sôn thuyû laø nôi höõu tình (Caâu 37-tr.1821) Caûnh ñeïp haøi hoaø vôùi soâng–nhaø-nöông-ñình laø caûnh “vui thuù” maø haàu nhö baát cöù ai cuõng

ñeàu say meâ. TS. Laâm Vinh ñaõ vieát “ÔÛ ñaây cuõng coù quy luaät cuûa söï ñaøo thaûi trong töï

nhieân: caùi gì khoâng haøi hoaø tröôùc sau cuõng bò huyû dieät…. Nhöng caùi haøi hoaø, caùi ñeïp chæ

coøn haøi hoaø neáu khoâng xa rôøi cuoäc soáng” [100, tr.133]. Vì theá, caûnh thieân nhieân töôi ñeïp

naøy mang tính vöõng beàn vì noù ñeïp haøi hoaø, gaén boù vôùi cuoäc soáng:

- ÔÛ ñaây coù caûnh coù tình Coù soâng taém maùt, coù mình vôùi ta Ñaùnh tranh ta lôïp gian nhaø Sôùm ra nöông bieác, chieàu ra rong ñình Nhôûn nhô vui thuù caûnh tình… (Caâu 15- tr.1702) Caûnh soâng, nöôùc, nuùi, goác caây,… laø thieân nhieân voâ tri voâ giaùc nhöng “höõu tình” laø do söï

caûm nhaän cuûa ngöôøi xem caûnh. Caùi tình gaén vôùi thieân nhieân laø tình caûm cuûa con ngöôøi

vôùi caûnh vaät. Phaûi chaêng vì quaù yeâu caûnh vaät, con ngöôøi ñaõ nhaân hoaù noù, xem noù cuõng

nhö con ngöôøi, coù caûm xuùc raát ngöôøi? Caûnh “sôn thuyû höõu tình” coøn ñöôïc hieåu laø caûnh

ñeïp haøi hoaø cuûa soâng nuùi. Sôn thuyû laø caûnh tieâu bieåu cuûa non soâng gaám voùc Vieät Nam, vì

ñaát nöôùc ta dieän tích nhoû nhöng nuùi non, soâng bieån laïi raát nhieàu. Caûnh “höõu tình” taïo neân

caûm xuùc vui töôi nôi ngöôøi ngaém caûnh:

ÔÛ ñaây phong caûnh vui thay Treân chôï döôùi beán laïi coù goác caây höõu tình (Caâu 29- tr.1705) Caûnh vui cuõng laø caûnh tuyø thuoäc vaøo taâm traïng cuûa ngöôøi ngaém caûnh hay do chính caûnh

ñoù coù maøu saéc, hình aûnh vui töôi, sinh ñoäng taùc ñoâïng ñeán con ngöôøi , laøm con ngöôøi yeâu

thích? Coù leõ laø caû hai caùch hieåu ñeàu ñuùng. Ñoù laø nhöõng sôû thích cuûa ngöôøi Vieät qua caûnh

bao quaùt chung.

Caûnh bao quaùt trong ca dao theå hieän qua nhöõng hình aûnh huøng vó maø haøi hoaø, nhöõng

hình aûnh ñoù thoáng nhaát vôùi nhau taïo neân moät chænh theå toaøn veïn. Ñoù laø caùi ñeïp trong

thieân nhieân. Caûnh ñöôïc mieâu taû coù khi cuï theå, coù khi chung chung nhöng raát sinh ñoäng.

Ngöôøi xöa ñaëc bieät thích caûnh soâng nöôùc maây trôøi, hoï ngaém caûnh coù khi töø xa, coù khi ôû

gaàn. Hoï mieâu taû ña daïng, nhieàu hình daùng, maøu saéc. Nhöõng caûnh saéc trong ca dao luoân

thaém ñöôïm tình caûm saâu ñaäm.

* Caûnh nuùi, ñoài, ñeøo, boä, cuø lao, ñoäng, hang, röøng trong ca dao–daân ca. (Theo thöù töï

xuaát hieän töø ít ñeán nhieàu )

- Ñoài trong ca dao gaén boù haøi hoaø vôùi non, nöôùc, caây thaønh moät toång theå thieân nhieân tuyeät

ñeïp. Töø xa, caûnh vaät ñeïp nhö moät böùc tranh :

- Troâng xa xa tít xa vôøi Nhöõng non cuøng nöôùc nhöõng ñoài cuøng caây (Caâu 417–tr. 601) Hai caëp töø quan heä “nhöõng… cuøng” trong moät caâu theå hieän söï gaén keát beàn chaët caùc hình

aûnh thieân nhieân vôùi nhau.

- Ngöôøi xöa thích ñeøo cao, boä roäng. Baèng loái so saùnh, baøi ca dao sau ñaõ khaúng ñònh: ñeøo

cao nhaát laø ñeøo Eo Gioù, boä roäng nhaát laø boä An Ba. Tuy ñoù laø söï caûm nhaän theo caûm tính

nhöng ñaõ theå hieän tình caûm cuûa con ngöôøi tröôùc thieân nhieân

- Ñeøo naøo cao baèng ñeøo Eo Gioù Boä naøo roäng cho baèng boä An Ba (Caâu 258-tr.762) - Cuø lao ñöôïc nhaéc ñeán trong ca dao laø cuø lao Xanh-moät hoøn ñaûo thuoäc Bình Ñònh, gaàn

cöûa bieån Quy Nhôn. Baèng loái lieät keâ, baøi ca dao ñaõ keå ra nhöõng caûnh ñeïp ôû Bình Ñònh

moät caùch töï haøo:

- Bình Ñònh coù nuùi Voïng Phu Coù ñaàm Thò Naïi, coù cuø lao Xanh (Caâu 428- tr.277)

- Ñoäng, hang: Cuõng gioáng nhö ñoài, ñeøo, boä, cuø lao, hang ñoäng xuaát hieän ít trong ca dao.

Tuy nöôùc ta coù nhieàu hang ñoäng nhöng soá löôïng hang, ñoäng ñöôïc mieâu taû trong ca dao ít

oûi, ñieàu naøy chöùng toû raèng thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät raát tinh teá. Lôøi ca dao sau ñaõ

ca ngôïi Ñoäng Bích Ñaøo (coøn goïi laø ñoäng Töø Thöùc, thuoäc xaõ Nga Thieäu, huyeän Nga Sôn,

tænh Thanh Hoaù) vaø hang Baïch AÙ (gaàn ñoäng Bích Ñaøo):

- Ñoäng Bích Ñaøo vöøa cao vöøa laï Hang Baïch AÙ nhö maù naøng Tieân Maën noàng moät veû thieân nhieân Ñaát ta caûnh ñeïp caøng nhìn caøng say (Caâu 912-tr.893) Veû ñeïp cuûa hang, ñoäng ñöôïc con ngöôøi chieâm ngöôõng say meâ xen laãn nieàm thaùn phuïc.

Tröôùc veû ñeïp huøng vó cuûa thieân nhieân, con ngöôøi nhö beù nhoû hôn nhöng laïi coù tình caûm

gaàn guõi, “maën noàng” hôn.

- Röøng trong ca dao cuõng xuaát hieän vôùi soá löôïng khieâm toán (8 laàn). ÔÛ Vieät Nam, röøng

khoâng chæ laøm cho thaûm thöïc vaät phong phuù maø coøn taïo cho caûnh quan nhieàu maøu saéc khi

coù söï thay theá giöõa caùc muøa. Maøu xanh maùt maét cuûa röøng-maøu maø con ngöôøi yeâu thích

nhaát-taùc ñoäng ñeán con ngöôøi, khieán hoï töôûng nhö maøu xanh ñoù bao truøm khaép nôi, khaép

boán beå: “Röøng xanh boán beå cuõng xanh”. Röøng ñöôïc coi laø coù nhieàu caây nhaát laø röøng Sôn

Traø, ngöôøi xöa ñaõ noùi moät caùch töï haøo qua caâu hoûi tu töø: “Röøng Sôn Traø ai ñoán cho heát

caây”. Con ngöôøi quyù röøng vì treân röøng coù ñuû loaïi caây “Treân röøng khaép heát thöùc caây”, coù

nhieàu muoâng thuù: coïp, soùc,… vaø coøn coù nhöõng caây traùi hoang daïi nhöng aên raát ngon:

- Muoán taém maùt xuoáng ngoïn soâng Ñaøo Muoán aên sim tím thì vaøo röøng xanh (Caâu 414-tr.138) - Nuùi: Trong soá caùc hình aûnh thieân nhieân, nuùi ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu nhaát (169 laàn), goùp

phaàn taïo neân caûnh ñeïp huøng vó cho phong caûnh chung:

Ruù, röøng, nuùi, ñoäng, ñeøo, chuoâng Ngaøn xanh caùch trôû maây luoàng cuõng theo Beå, hoà, khe, hoùi, laïch, raøo Soâng saâu nöôùc loäi, öôùc ao keát nguyeàn (Caâu 259- tr.1803) Ngöôøi xöa yeâu thích nuùi cao. Hình aûnh “nuùi cao” trong ca dao thöôøng coù maøu “xanh

ngaét” taïo aán töôïng xanh ñaäm, xanh thaãm cuûa nhieàu caây, nhieàu laù:

- Ñeán ñaây nöôùc thaúm non cao Chim ñoâi caù löùa, leõ naøo chaúng vui (Caâu 495–tr.809) Nuùi cao laø moät trong bieåu hieän cuûa veû ñeïp, nuùi caøng cao thì caøng ñeïp, caøng huøng vó. Vì

theá, ngöôøi ta ñaõ duøng nhieàu caùch noùi ñeå theå hieän ñoä cao cuûa nuùi nhö: nuùi leân trôøi, non

cao, nuùi cao nhaát nöôùc, nuùi cao voøi voïi, cao ngaát maáy truøng, moãi baäc moãi cao, ai kheùo

ñaép hình,…. Hoï coøn ñaët ra nhöõng caâu hoûi maø thöïc chaát ñeå khaúng ñònh ñoä cao: Cao bao

nhieâu tröôïng, ai ñaép maø cao, ai ñaép neân cao,…:

- Vì maây cho nuùi leân trôøi Vì côn gioù thoåi hoa cöôøi vôùi traêng… (Caâu 171-tr.2328) - Non Hoàng ai ñaép maø cao Duyeân em ai bôùi ai ñaøo maø saâu. (Caâu 171-tr.1489) Moâït trong nhöõng tieâu ñieåm ñeå ñaùnh giaù veû ñeïp cuûa nuùi laø ñoä cao. Do ño,ù hoï ñaõ keå teân

saùu ngoïn nuùi maø hoï cho laø cao nhaát–tuyø theo vuøng- moät caùch töï haøo. Ñoù laø: nuùi Tam

Töøng, nuùi Ñan Neâ, nuùi Choùp Chaøi, nuùi Ba Vì, nuùi Voàng (laø ngoïn nuùi cao phía baéc thò xaõ

Thi Sôn, huyeän Kim Baûng, tænh Nam Haø), nuùi Lam Sôn. Ñaëc bieät, nuùi Ba Vì ñöôïc khaúng

ñònh laø cao nhaát, ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu laàn hôn caû. Caùch keå teân nhöõng ngoïn nuùi cao cuõng

raát sinh ñoäng, ña daïng: Coù khi laø lôøi khuyeân baûo cuûa chò daønh cho em, coù khi laø caâu ñoá

cuûa ngöôøi con gaùi vôùi ngöôøi con trai qua caâu chuyeän lòch söû, coù khi laø lôøi khaúng ñònh,…

Ngöôøi ta coøn xeáp haïng nuùi theo ñoä cao: Ñoä cao thöù nhì laø nuùi Ñoäc Toân, ñoä cao thöù ba

thuoäc veà nuùi Tam Ñaûo:

- Nhaát cao laø nuùi Ba Vì

Thöù ba Tam Ñaûo, thöù nhì Ñoäc Toân (Caâu 110-tr.1644) Cuõng coù nôi vì nhieàu nuùi, ngöôøi ta so saùnh xem ngoïn nuùi naøo cao nhaát. Nhö ôû huyeän

Noâng Coáng, tænh Thanh Hoaù: röøng Na töùc Na Sôn (hay nuùi Nöa) coù moät daõy nuùi cao daøi,

chaïy doïc theo ñòa giôùi phía taây tænh Thanh Hoaù ñöôïc coi laø cao nhaát :

- Huyeän Noâng cao nhaát röøng Na Toái linh vaïn coå nhaát chuøa Khaùnh Long… (Caâu 358- tr.1144)  Vôùi daõy nuùi thì ngöôøi ta thích khoâng phaûi chæ ôû ñoä cao maø coøn ôû chieàu daøi. Ngöôøi xöa

ñaõ töï haøo khi keå teân hai daõy nuùi ôû nöôùc ta: Daõy nuùi Tröôøng Sôn, daõy nuùi Haøm Roàng. Hoï

ñaõ raát ñuùng khi cho raèng: daõy nuùi Tröôøng Sôn daøi nhaát, traäp truøng vôùi maøu xanh ñaëc

tröng: “Daûi Tröôøng Sôn xanh rôøn thaêm thaúm”. Hoï ñaõ thích thuù khi mieâu taû ñieàu naøy :

- Nhaát saâu laø Thaùi Bình Döông Nhaát daøi laø daõy Tröôøng Sôn chaäp choàng (Caâu 127-tr.1648) Coøn daõy nuùi Haøm Roàng thì noåi troäi vôùi nhöõng ngoïn nuùi cao. Caûnh thieân nhieân töôi ñeïp,

huøng vó nhö moät böùc tranh qua hình aûnh doøng soâng chaûy soùng ñoâi cuøng daõy nuùi. Caûnh thaät

vui töôi, soáng ñoäng:

- Soâng Tuaàn moät daûi noâng sôø Haøm Roàng moät daõy lôø môø nuùi cao Vui thay nuùi thaúm noâng saâu Thuyeàn ñi hai daõy nhö sao hoâm raèm (Caâu 205- tr.1853)

Ngöôøi xöa thích nuùi ñeïp: Nuùi trong caûm nhaän cuûa con ngöôøi laø moät trong nhöõng caùi

ñeïp bôûi vì “caùi ñeïp tröôùc heát chính laø nhöõng ñaëc tính cuûa theá giôùi toàn taïi trong thieân

nhieân, trong xaõ hoäi, trong saûn xuaát vaät chaát vaø tinh thaàn, trong ngheä thuaät… Phaïm truø caùi

ñeïp baét nguoàn töø hieän thöïc, coù cô sôû khaùch quan trong ñôøi soáng, nhöng ñoàng thôøi noù cuõng

laø moät hình thöùc khaùi quaùt cuûa tö duy, theå hieän nhaän thöùc cuûa con ngöôøi veà loaïi ñaëc tính

thaåm myõ naøy cuûa caùc söï vaät hieän töôïng”[100, tr.50].Nuùi ñöôïc coi laø ñeïp laø nuùi Ngöï qua

lôøi ca dao :

- Ñöôøng moâ vui baèng ñöôøng Thöôïng Töù Caûnh moâ ñeïp baèng caûnh nuùi Ngöï, soâng Höông?… (Caâu 1049- tr. 919) Nuùi Ngöï Bình coøn goïi laø nuùi Ngöï–moät caûnh ñeïp ôû Hueá. Nuùi aùn ngöõ phía nam Kinh thaønh

nhö moät böùc bình phong cuûa vöông trieàu cao chöøng 100m, caùch Hueá khoaûng 3km, troâng

gioáng nhö moät hình thang caân ñoái. Nuùi coù nhieàu caây thoâng xanh maùt. Nuùi Ngöï ñi ñoâi vôùi

soâng Höông laøm cho caûnh Hueá caøng theâm xinh ñeïp. Ca dao coøn keå teân ngoïn nuùi khaùc, ñoù

laø Nuùi Nhoài hay nuùi Huy (töùc nuùi An Hoaïch) laø nôi coù caûnh ñeïp :

- Voïng Phu caûnh ñeïp nuùi Nhoài Coù ngöôøi chinh phuï phöông trôøi ñaêm ñaêm (Caâu 243-tr.2339) Nuùi ñöôïc coi laø ñeïp nhaát laø nuùi Sôn Taây: “…Nhaát ñeïp laø nuùi Sôn Taây…”. Ñieàu naøy

chöùng toû raèng: “Thò hieáu thaåm myõ laø söï öa chuoäng, söï ham thích ñoái töôïng coù mang tính

thaåm myõ” [100, tr.121]. Ngöôøi ta thích nhöõng ngoïn nuùi, coàn coù hình daùng laï. Nhöõng hình

daùng naøy laø do con ngöôøi thích thieân nhieân gaén boù, gaàn guõi vôùi cuoäc soáng neân hoï töôûng

töôïng ra:

- Nuùi Coác coù con maõng xaø Coàn Boàng caù gaùy, coàn Tra con ruøa Coàn Röøng con ngöïa naèm co Ñoá ai côõi ñöôïc, ta cho laø taøi. (Caâu 209- tr.1496) Nuùi Coác, coàn Boàng, coàn Tra, coàn Röøng: ñeàu coù hình daùng nhö nhöõng con vaät trong baøi ca

vaø ñeàu ôû laøng Kim Coác, xaõ Mai Laâm, Tónh Gia, tænh Thanh Hoaù.

Caûnh nuùi, ñoài,… laø nhöõng caûnh huøng vó, cöùng raén nhöng qua caùch mieâu taû trong ca

dao ta thaáy caûnh khoâng heà thoâ nhaùm, suø xì maø raát meàm maïi, uyeån chuyeån,“chaäp choàng”.

Tuy thöôøng ñöôïc nhìn ngaém töø xa “moät daõy lôø môø nuùi cao” theá maø ngöôøi xöa vaãn nhaän ra

ñoù laø caûnh ñeïp, hoï veõ neân böùc tranh phong caûnh vôùi caùi nhìn vaø thò hieáu tinh teá.

* Caûnh vuõng, suoái, ao, ñaàm, beán, bieån, hoà, gieáng, soâng trong thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät

(theo thöù töï xuaát hieän töø ít ñeán nhieàu).

GS. Traàn Ngoïc Theâm cho raèng moâi tröôøng soáng ôû nöôùc ta coù ba ñaëc ñieåm cô baûn laø: Xöù

noùng, nhieàu soâng nöôùc vaø ngaõ tö ñöôøng cuûa caùc neàn vaên minh. Hôn nöõa, thôøi xöa ngöôøi

Vieät ñi laïi chuû yeáu baèng ñöôøng thuyû nhieàu hôn ñöôøng boä. Nôi caùc con soâng hoäi tuï cuõng laø

nôi hoäi tuï cuûa caùc ñaàu moái giao thoâng thuyû boä; hoäi tuï vaø lan toaû xuoáng bieån leân ngaøn. Nuùi

non–soâng hoà taïo neân böùc tranh thieân nhieân ñaëc saéc cuûa Vieät Nam:

- Ñeán ñaây nhöõng nuùi cuøng non Nhöõng soâng cuøng saù, nhöõng nguoàn cuøng khe (Caâu 497–tr. 809)

Vì theá caûnh soâng nöôùc maø ngöôøi Vieät thích xuaát hieän trong ca dao töông ñoái nhieàu.

- Vuõng:Vuõng ñöôïc nhaéc ñeán trong ca dao raát ít (2 laàn). Ca dao nhaéc ñeán vuõng sen Taây

Hoà–caûnh ñeïp vôùi loaøi hoa cao quyù-vaø vuõng Thuyû Tieân-ñöôïc coi laø saâu nhaát:

- Theà kia nôõ ñeå lôõ duyeân Traêng coøn soi maõi vuõng sen Taây Hoà ( Caâu 158-tr.1025 ) - Nhaát cao laø nuùi Taûn Vieân Nhaát saâu laø vuõng Thuyû Tieân cöûa Vöôøng ( Caâu 115- tr.1645) -- Suoái:Trong ca dao, suoái xuaát hieän khieâm toán (3 laàn). Moïi ngöôøi thích suoái “trong leo

leûo” vaø thaäm chí “nhìn thaáu ñaùy”, thích suoái “ôû treân ngaøn”:

-…Suoái trong leo leûo treân ngaøn Kìa con chim phöôïng soi laøn suoái trong (Caâu 136-tr.1053)

Baéc Caïn laø nôi noåi tieáng coù caûnh ñeïp, nhaát laø coù suoái ñeïp :

- Baéc Caïn coù suoái ñaõi vaøng Coù hoà Ba Beå coù naøng aùo xanh (Caâu 223-tr.240) - Ao: Taùc giaû Lyù Khaéc Cung trong “Haø Noäi vaên hoaù vaø phong tuïc” ñaõ vieát: “Moät trong

nhöõng hình aûnh thaân thöông, aên saâu vaøo trí nhôù con ngöôøi ôû caùc laøng queâ töø thôøi thô aáu

cho ñeán luùc veà giaø laø hình aûnh nhöõng caùi ao laøng… Phong caûnh caùi ao thaät ñeïp. Muøa xuaân,

caùc ñaùm cöôùi ñuû maøu saéc ngaû boùng xuoáng ao laøng vôùi nhöõng taø aùo, khaên, noùn xeânh xang…

Muøa haï, treân maët ao coù sen quyø traéng, sen dieäp hoàng hoaëc hoa suùng… toaû ra moät muøi

thôm nheï. Beân caïnh nhöõng boâng hoa suùng thöôøng coù nhöõng con chim cuoác ñen luûi thuûi….

Caùi ao cuõng döï baùo muøa thu ñeán: “Bôø ao hiu haét, nöôùc trong xanh”, hay “ao thu laïnh leõo

nöôùc trong veo”. Ñoù laø luùc cuoái thu ñaàu ñoâng. Bôø ao thöôøng ñöôïc “trang ñieåm” baèng caùc

loaøi caây quen thuoäc nhö caây voái, caây sung, raëng cuùc taàn coå tích, vöông vít nhöõng ñaøn gaø

con coù maøu hoaøng yeán. Bôø ao trong saùng nhö ca dao” [10, tr.28-29]. Hình aûnh ao trong ca

dao xuaát hieän ít (3 laàn). Ao ôû noâng thoân mieàn Baéc nhieàu nhöng ca dao chæ nhaéc ñeán ao ôû

An Phuù (teân moät laøng xöa vaø nay thuoäc xaõ Nghóa Ñoâ, huyeän Töø Lieâm, Haø Noäi) ñeå “taém

maùt” vaø ao Quan vì nhieàu caù. Caùch giôùi thieäu veà ao cuõng thaät ñaëc bieät :

-Ñoàn raèng: Nuùi Traïn laém coâng Ao Quan laém caù, ñình Trung laém roàng ( Caâu 880-tr. 880 ) -…Coù veà An Phuù vôùi anh thì veà An Phuù coù ruoäng töù beà Coù ao taém maùt coù ngheà keïo nha (Caâu 317- tr.1133) Taùc giaû Toan Aùnh ñaõ quan saùt vaø caûm nhaän veà ao laøng nhö sau: “Ao laøng daønh cho taát caû

daân laøng söû duïng, nhöng taát caû moïi daân laøng ñeàu phaûi giöõ gìn ao laøng saïch seõ, nhaát laø toân

troïng caù trong ao khoâng ai ñöôïc töï tieän caâu hoaëc löôùi rieâng cho mình… Ao laøng cuõng thaém

thieát nhö luyõ tre, nhö caây ña ñaàu laøng, sinh ra, lôùn leân ñaõ thaáy coù ao laøng vaø ñi ñaâu xa,

nhôù tôùi queâ nhaø, nghó ñeán ngoâi ñình, thöôøng thöôøng ñaõ hieän leân boùng ao laøng” [5, tr.38].

Taùc giaû coøn neâu leân yù nghóa töôïng tröng cuûa ao laøng: “Chính laø taám göông ñeå giöõ vöõng

ñaïo ñöùc trong laøng” [5, tr.39]. Ñieàu quan troïng laø: “Ao nhaø ta tuy khoâng phaûi laø ñeïp laém,

nhöng noù laø caùi cuûa ta, caùi cuûa mình neân noù ñeïp vaø quyù voâ cuøng”[10, tr.32].

-Ñaàm: ñöôïc nhaéc ñeán trong ca dao ít (4 laàn). Ngöôøi xöa thích ñaàm vì trong ñaàm coù troàng

hoa sen nhö ñaàm Ñaïi Töø-laø teân thoân thuoäc xaõ Ñaïi Kim, huyeän Thanh Trì (caïnh laøng naøy

coù daûi ñaàm roäng, coøn coù teân laø ñaàm Laùng, laø moät phaàn cuûa ñaàm Linh Ñöôøng, troàng nhieàu

sen, ôû phía taây laïi coù soâng Toâ Lòch chaûy qua):

- Ñaàm Ñaïi Töø hoa sen thôm ngaùt

Gieáng Ñaïi Töø nöôùc maùt trong xanh (Caâu 148-tr.739) Ngöôøi ta quan nieäm ñaàm ñeïp laø ñaàm coù nöôùc maøu xanh nhö ñaàm Ñaïm Thuyû ôû Bình Ñònh.

Maøu nöôùc “dôøn dôøn xanh” taïo cho caûnh vaät nôi ñaây theâm huyeàn bí, theâm linh thieâng:

- Ñeà Gi coù nuùi Lam Sôn Coù ñaàm Ñaïm Thuyû nöôùc dôøn dôøn xanh (Caâu 263-tr.763)

ÔÛ Bình Ñònh, ñaàm Thò Naïi cuõng laø ñaàm noåi tieáng-thuoäc huyeän Tuy Phöôùc:

- Bình Ñònh coù nuùi Voïng Phu Coù ñaàm Thò Naïi, coù cuø lao Xanh (Caâu 428-tr.277) Ñaàm khoâng chæ ñeïp maø coøn ñem laïi lôïi ích cho con ngöôøi. Khi ñaàm Seùt bò caïn nöôùc ñaõ ñeå

laïi söï nuoái tieác cho moïi ngöôøi bôûi vì nôi ñaây tröôùc kia coù caù roâ ngon noåi tieáng:

- Huyeän Thanh Trì kia laøng Thònh Lieät Ñoàn caù roâ ñaàm Seùt laø ngon… (Caâu 359-tr.1145) - Beán: Hình aûnh “beán ñoø” ñöôïc taùc giaû Toan Aùnh mieâu taû nhö sau: “Coù nhöõng beán ñoø, bôø

soâng khoâng ñöôïc caån baèng ñaù, nhöng ñeå giuùp khaùch quaù giang leân xuoáng, daân laøng ñaõ ñaët

nhöõng taám vaùn treân treân maët ñaát öôùt vaø trôn. Nhöõng taám vaùn naøy coù theå giuùp cho xe coä

leân xuoáng, vaø khaùch quaù giang khi gaùnh naëng coù theå vöõng taâm maø ñi” [5, tr 64]. Beán xuaát

hieän trong ca dao ít (5 laàn). Beán ñöôïc moïi ngöôøi yeâu thích vì nôi ñaây buoân baùn taáp naäp

nhö: beán Töû (laø moät beán ñoø taáp naäp xöa kia, nay thuoäc xaõ Thieäu Thònh, huyeän Thieäu

Hoaù, Thanh Hoaù), beán soâng Daâu, beán Thoå Haø:

- Ñoø toâi ôû beán soâng Daâu Buoân cheø maïn haûo thaùng sau môùi veà …Vaïn Vaân coù beán Thoå Haø Vaïn Vaân naáu röôïu, Thoå Haø nung voâi… (Caâu 633-tr. 833)

Ñaëc bieät hai beán soâng: Chuøa Gia, OÂ Giang ñöôïc ngöôøi xöa göûi gaém tình caûm ñoâi löùa.

Chuøa Gia laø moät beán soâng taáp naäp, treân beán coù chôï, caïnh chôï coù chuøa-thuoäc thoân Phöông

Mao, xaõ Hoaèng Phöông, huyeän Hoaèng Hoaù, tænh Thanh Hoaù:

- Thuyeàn tình ñaäu beán Chuøa Gia Moät traêm con gaùi lieác qua thuyeàn tình (Caâu 510- tr.2096) - Bieån: xuaát hieän khieâm toán trong ca dao (5 laàn) coù leõ vì ñoái vôùi ngöôøi xöa, bieån bao la

roäng lôùn, khoù coù theå caûm nhaän. Hôn nöõa, bieån Ñoâng laø moâi tröôøng maø ngöôøi ta khoâng theå

ñi laïi, hoaït ñoäng kinh teá vaø sinh soáng treân moâi tröôøng ñoù neáu khoâng coù nhöõng phöông tieän

thích hôïp nhö taøu thuyeàn, beø maûng. Ngöôøi xöa quan nieäm bieån laø nôi roäng nhaát: “Nhaát

roäng laø beå, nhaát daøi laø soâng”.

Bieån coøn ñöôïc coi laø nôi to nhaát. Vì theá, chæ vôùi hình aûnh phaù Haïc Haûi ngöôøi Vieät cuõng

ñaõ duøng ñeå so saùnh vôùi nhöõng gì to lôùn:

-- Ñoâi ta caân saéc, caân taøi Saùnh to Haïc Haûi, saùnh daøi Hoaønh Sôn (Caâu 746-tr.855) Phaù Haïc Haûi ôû Leä Thuyû, tænh Quaûng Bình. Phaù laø vuøng bieån thöôøng ôû gaàn cöûa soâng, caùch

ngoaøi khôi bôûi nhöõng daûi ñaát hoaëc caùt vaø chæ thoâng vôùi bieån bôûi moät doøng nöôùc heïp chaûy

xieát (Theo “Töø ñieån hoïc sinh”, Nxb.Giaùo duïc, Haø Noäi 1972). Maøu xanh trong thieân nhieân

laø maøu ngöôøi Vieät thích, nhaát laø maøu xanh cuûa röøng hoaø quyeän vôùi maøu xanh cuûa bieån:

“Röøng xanh laãn bieån cuõng xanh”. Bieån ñöôïc coi laø saâu nhaát chính laø Thaùi Bình Döông

“Nhaát saâu laø Thaùi Bình Döông”. Bieån khoâng chæ laø nôi coù caûnh ñeïp maø coøn laø nôi ñeå moïi

ngöôøi baét cua. Thieân nhieân trong ca dao thaät gaàn guõi vôùi con ngöôøi, coù ích cho cuoäc soáng:

-Ruû nhau xuoáng bieån baét cua Leân non baén nhaïn, voâ chuøa nghe kinh (Caâu 258-tr.1803) - Hoà: ñöôïc nhaéc ñeán trong ca dao khoâng nhieàu (13 laàn) so vôùi soá löôïng hoà coù ôû nöôùc ta,

ñieàu naøy chöùng toû thò hieáu cuûa con ngöôøi tinh teá vaø nhaïy caûm. Ngöôøi ta thích hoà ñeå taém

maùt, hoà phaûi xanh trong. Caûnh ñeïp töï nhieân khoâng ngôùt ñöôïc khen taëng:

- Khen ai kheùo hoaï dö ñoà Giöõa nôi thaønh thò coù hoà xanh trong… (Caâu 31-tr.1177) Khoâng phaûi ngaãu nhieân, hoà Göôm laïi ñöôïc moïi ngöôøi thích nhaát . Caùi teân hoà Hoaøn Göôm

ñöôïc theå hieän trong lôøi ca ñaõ chöùng toû hoï thích hoà coøn bôûi lí do: hoà gaén vôùi söï tích vua Leâ

Lôïi hoaøn göôm cho Kim Qui–moät söï tích gaén vôùi truyeàn thoáng ñaáu tranh giöõ nöôùc cuûa

daân toäc. Hoà coøn laø nôi “maùt meû thaûnh thôi”:

- Nhaùc troâng leân caùi choán kinh ñoâ Kìa chuøa Quan Thaùnh, noï hoà Hoaøn Göôm Hoà Hoaøn Göôm maùt meû thaûnh thôi… (Caâu 56-tr.1633) Sau Hoà Göôm, ngöôøi ta thích Hoà Taây vì hoà ñeïp, nhieàu nöôùc vaø nöôùc raát trong. Hoà Taây laø

nieàm töï haøo cuûa ngöôøi daân Baéc Boä:

- Chaúng vui cuõng theå hoäi Thaày Chaúng ñeïp cuõng theå Hoà Taây xöù Ñoaøi (Caâu 226-tr.567) Mieàn Baéc laø nôi taäp trung nhieàu hoà nhaát. Ngoaøi sôû thích daønh cho Hoà Göôm, Hoà Taây,

ngöôøi ta coøn thích hoà Ba Beå (ôû nôi ñòa ñaàu phía Baéc nöôùc ta), thích hoà Nguyeät Nga (ôû

phía ñoâng soâng Toâ Lòch, giaùp ñöôøng Hoaøng Hoa Thaùm), hoà Tónh Taâm (ôû Hueá) noåi tieáng

vôùi sen “baùch dieäp”-loaøi hoa töôïng tröng cho phaåm chaát thanh cao cuûa con ngöôøi. Nhö

vaäy laø thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät luoân gaén vôùi nhöõng gì cao quyù, cao ñeïp:

-Hoà Tónh Taâm giaøu sen baùch dieäp Ñaát Höông Caàn ngoït quyùt , thôm cam (Caâu 225–tr.1111) - Gieáng: xuaát hieän 16 laàn trong ca dao. Trong quan nieäm veà cuoäc soáng cuûa moïi ngöôøi noùi

chung, vieäc soáng ôû gaàn gieáng ñöôïc öa thích thöù hai :

Thöù nhaát gaàn meï, gaàn cha Thöù nhì gaàn gieáng, thöù ba gaàn ñình (Caâu 538-tr. 2102)

Moïi ngöôøi thích gieáng vì ñaây laø nôi cung caáp nöôùc sinh hoaït chính vaø saïch. Hoï thích

gieáng phaûi coù nöôùc ngoït (1 laàn), maùt (4 laàn), trong xanh (9 laàn). Hoï thích gieáng saâu, gieáng

khôi, gieáng cöïu traøo. Hoï coøn thích chaát lieäu laøm neân caùi gieáng: baèng ñaù, cho raèng gieáng

laøm baèng ñaù thì nöôùc trong: “Ngöôøi ñoàn gieáng ñaù thì trong”.

Gioáng nhö soâng, ca dao keå teân cuûa gieáng maø moïi ngöôøi thích ñoù laø: gieáng Thoå Sôn

(thuoäc xaõ Nguyeân Bình, Tónh Gia, Thanh Hoaù. Tuïc truyeàn laøng naøy coù 18 quaän coâng)(1

laàn); gieáng Ñaïi Töø (1 laàn); gieáng Caùt Chính (1 laàn); gieáng Ngoïc Haø (xöa laø moät traïi thuoäc

toång Noäi huyeän Vónh Thuaän, kinh thaønh Thaêng Long cuõ. Laøng Ngoïc Haø nay thuoäc quaän

Ba Ñình - Haø Noäi noåi tieáng veà ngheà troàng hoa coå truyeàn )(1 laàn); gieáng Hoài (2 laàn); gieáng

Yeân Thaùi (3 laàn). Nhö vaäy, gieáng Yeân Thaùi ñöôïc öa thích nhaát, gieáng Hoài ñöôïc öa thích

thöù hai, caùc gieáng coøn laïi thì ñöôïc thích nhö nhau. Yeân Thaùi (thuoäc vuøng Böôûi, quaän Ba

Ñình, Haø Noäi) coù gieáng xöa kia noåi tieáng laø gieáng nöôùc trong vaø saâu ôû ñaàu laøng:

-Kìa gieáng Yeân Thaùi nhö kia Gieáng saâu chín tröôïng nöôùc thì trong xanh (Caâu 113–tr.76) Ngoaøi vieäc keå teân, ngöôøi ta coøn neâu ñòa danh gaén vôùi caùi gieáng maø hoï yeâu thích. Ñoù cuõng

laø moät caùch giôùi thieäu laøng queâ thaät thuù vò, theå hieän tình yeâu queâ höông xöù sôû:

- Kinh Keä coù caây boà ñeà Coù gieáng taém maùt coù ngheà aên chôi (Caâu 319-tr.1134) Gieáng coù nöôùc trong xanh ñöôïc ngöôøi Vieät nhaéc ñeán nhieàu nhaát. Gieáng ñöôïc coi laø trong

nhaát laø gieáng Hoài: “Nhaát trong laø nöôùc gieáng Hoài”. Hoï coøn raát haõnh dieän khi keå teân

“gieáng laøng”-moät caùi teân chung chung cho moïi laøng queâ Vieät Nam-vaø gieáng “nhaø anh”:

- Nhaø anh coù caí gieáng khôi Nhaùc troâng xuoáng gieáng coù ñoâi caønh hoàng (Caâu 418-tr.2223) Taùc giaû Toan Aùnh ñaõ mieâu taû moät trong nhöõng gieáng laøng nhö sau:“… Noù gioáng nhö moät

caùi ñìa, coù baäc töø treân bôø gieáng ñi xuoáng. Muoán gaùnh nöôùc, phaûi theo baäc töø treân ñi xuoáng

tôùi möïc nöôùc, vuïc ñoâi thuøng ñaày nöôùc roài ñi leân” [5, tr.61].Taùc giaû coøn cho raèng: “Vôùi

phöông dieän sieâu hình, gieáng cuõng coù thaàn gieáng! Ñoái vôùi söï tin töôûng cuûa daân laøng baát

cöù caùi gì coù ích hoaëc haïi ñöôïc ngöôøi ñeàu coù thaàn, neáu khoâng coù thaàn thì cuõng coù ma truù

nguï,…”[5, tr61]. Ngöôøi xöa coøn raát traân troïng moät loaïi gieáng coù teân goïi laø “gieáng cöïu

traøo”:

- Gieáng naøy laø gieáng cöïu traøo Hoài toâi coøn nhoû toâi naøo bieát ñaâu (Caâu 89- tr.1045) Gieáng raát quan troïng vôùi ngöôøi Vieät xöa, nôi naøo coù gieáng môùi ñaøo thì nôi ñoù moïi ngöôøi

thích ñeán. Bôûi vì: “Gieáng thöôøng ôû döôùi boùng moät caây to, nhaát laø nhöõng gieáng ôû ñaàu laøng

hoaëc cuoái laøng. Nôi ñaây tröa tröa, thôï ñoàng nghæ ngôi tôùi ngoài döôùi goác cuøng nhau giôû côm

ra aên vaø noùi chuyeän roâm raû, côm xong hoï coù theå laøm moät giaác nguû ngaén ngay döôùi boùng

caây,…”[5, tr 62]:

- Nghe ñaây coù gieáng môùi ñaøo Coù chôï môùi hoïp anh taït vaøo baùn mua… (Caâu 75- tr.1549) - Soâng: Soâng, hoà khoâng nhöõng laø nguoàn nöôùc duøng trong sinh hoaït maø coøn laø heä thoáng

thuyû lôïi vaø giao thoâng truyeàn thoáng. “Soâng hoà cuõng laø nhöõng söï kieän ñòa lyù ñöôïc duøng

laøm nguyeân lí sô khôûi chæ ñaïo vieäc quy tuï xoùm laøng, phöôøng phoá vaø thaønh luyõ phoøng veä”

(“Tieàm naêng vaø giaù trò lòch söû Thaêng Long–Haø Noäi”–tr.11).Vì theá, noù xuaát hieän trong ca

dao töông ñoái nhieàu (88 lôøi ca). Neáu nhö bieån ñöôïc coi laø roäng nhaát thì soâng ñöôïc coi laø

daøi nhaát: “ Nhaát roäng laø beå, nhaát daøi laø soâng”. Ngöôøi xöa thích soâng coù nöôùc trong,

xanh (xuaát hieän12 laàn). Ñoø Do thuoäc xaõ Hoaèng Phöông, huyeän Hoaèng Hoaù, tænh Thanh

Hoaù laø moät trong nhöõng nôi nhö theá:

- Ai ñi qua ñoø Do coù bieát Doøng nöôùc trong xanh bieát laø bao… (Caâu 28-tr. 59) Theá nhöng thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät cuõng raát linh hoaït tuyø thuoäc vaøo töï nhieân. Hoï khoâng

chæ thích soâng coù nöôùc trong xanh maø ngay caû con soâng coù nöôùc ñuïc cuõng ñöôïc yeâu thích

(xuaát hieän 7 laàn). Nhö con soâng Thao nöôùc ñuïc (töùc soâng Hoàng, quaõng phía treân Baïch

Haïc) cuõng ñöôïc nhaéc nhieàu laàn (6 laàn):

- Soâng Thao nöôùc ñuïc ngöôøi ñen Ai leân phoá Eûn cuõng queân ñöôøng veà (Caâu 207- tr.1854) Thieân nhieân luoân luoân ña daïng. Ngay caû trong moät con soâng nhö soâng Thöông: moät beân

nöôùc ñuïc, moät beân nöôùc trong cuõng laøm say meâ loøng ngöôøi:

-…Nöôùc soâng Thöông beân ñuïc beân trong Nuùi Taûn thaét coå boàng coù ñöùc Thaùnh sinh (Caâu 5-tr.1072) Hay coù khi nöôùc soâng trong, ñuïc tuyø thuoäc thôøi tieát cuõng ñöôïc moïi ngöôøi öa thích nhö

soâng An Cöïu :

- Nuùi Ngöï Bình tröôùc troøn sau meùo Soâng An Cöïu naéng ñuïc möa trong…. (Caâu 226–tr.1501) Hoï cuõng thích soâng coù maøu saéc traéng ngaàn–maøu cuûa söï thanh thaûn, thoaûi maùi tinh thaàn

(xuaát hieän1 laàn). Maøu traéng cuûa soâng khieán thieân nhieân trôû neân bao la, roäng lôùn hôn :

- Soâng Loâ moät daûi traéng ngaàn Thaûnh thôi ta ruõ buïi traàn cuõng neân (Caâu 117-tr.1645) Ca dao thöôøng mieâu taû nhöõng doøng soâng uoán khuùc gioáng nhö ñòa theá töï nhieân cuûa nöôùc ta

(7 laàn). Hình uoán khuùc cuûa doøng soâng taïo cho ñòa theá Vieät Nam trôû neân ña daïng, thuaän lôïi

cho giao thoâng, thuyû lôïi, ñôøi soáng. Hình uoán khuùc cuûa doøng soâng ñaõ keát hôïp vôùi caûnh nuùi

röøng, ñöôøng caùi taïo neân moät caûnh ñeïp nhö böùc tranh. Doøng soâng uoán khuùc bao quanh

xoùm laøng, khieán cho xoùm laøng trôû neân toát töôi, maøu môõ, nuoâi lôùn bao theá heä :

- Ai ñi qua phoá Khoa Tröôøng Döøng chaân ngaém caûnh nuùi röøng xanh xanh Doøng soâng uoán khuùc chaûy quanh… (Caâu 29–tr. 60)

Hình aûnh “soâng” trong ca dao coøn ñöôïc mieâu taû qua hình gôïn, hình voøng cung, hình

quanh co. Hình gôïn (hay dôïn) thöôøng gaén vôùi moät doøng soâng, vôùi soùng nöôùc. Hình gôïn

taïo neân moät veû ñeïp rieâng cho soâng nöôùc, noù gaén vôùi soâng Chu, vôùi bieån Ñoâng. Hình gôïn

ñaõ theå hieän trong loøng soâng, loøng bieån luoân coù söï chuyeån ñoäng, cuoäc soáng luoân vaän ñoäng

khoâng ngöøng nghæ :

-

Soâng Chu nöôùc gôïn boán muøa Ai cho anh uoáng thuoác buøa anh meâ (Caâu 142- tr.1842) Hình aûnh soâng Chu-con soâng lôùn thöù hai cuûa tænh Thanh Hoaù (sau soâng Maõ) chaûy töø Lam

Sôn, Baùi Thöôïng ra bieån- laø moät trong nhöõng ñöôøng thuyû toát cuûa tænh, suoát naêm nöôùc soâng

gôïn soùng khieán loøng ngöôøi xao xuyeán. Hình voøng cung (hay löôïn voøng) cuõng gaén vôùi

soâng nöôùc. Ñieàu naøy chöùng toû: soâng nöôùc noùi rieâng, thieân nhieân noùi chung luoân ña daïng,

coù theá môùi haáp daãn loøng ngöôøi. Hình löôïn voøng taïo cho soâng nöôùc, thieân nhieân moät veû

ñeïp meàm maïi, hieàn hoaø, duyeân daùng rieâng. Ñoù cuõng laø nhöõng phaåm caùch toát ñeïp caàn coù

ôû moãi con ngöôøi vaø ngöôøi xöa muoán noù theå hieän qua thieân nhieân :

Soâng kia ai bôùi ai ñaøo

-

Laøm cho doøng nöôùc daït daøo voøng cung… (Caâu 156-tr.1844) Caùc con soâng coù nöôùc chaûy quanh co cuõng taïo neân moät veû quyeán ruõ rieâng. Döôøng nhö

ngöôøi xöa thích hình daùng nöôùc chaûy quanh co vì noù gioáng vôùi hình daùng con roàng- con

vaät linh thieâng cuûa hoï:

- Soâng daøi nöôùc chaûy quanh co Khen ai kheùo ñaët tröôùc noø sau chöôm (Caâu 146-tr.1842) Nhöng khoâng phaûi luùc naøo nöôùc soâng cuõng chaûy nhö vaäy, ngöôøi ta thích caû nhöõng con

soâng coù nöôùc chaûy eâm ñeàm (2 laàn). Hoï ñaõ noùi veà con soâng vôùi veû töï haøo, trìu meán :

- Nhaø anh coù con soâng eâm Cho em taém maùt giöõa ñeâm muøa heø (Caâu 323-tr.1136)

Caùch giôùi thieäu soâng cuõng thaät haáp daãn, ngöôøi Vieät thöôøng baét ñaàu baèng nhöõng lôøi môøi:

Ai qua…,Ai ñi qua….,Ai ôi ñöùng laïi maø troâng…,Muoán taém maùt leân…, Ruû nhau ñi…, Coù veà…

vôùi anh thì veà, Coù soâng… coù…,…:

- Ai ôi ñöùng laïi maø troâng Kìa nuùi Tam Ñaûo, noï soâng Tam Kì (Nam giao coå kim lí haïng ca dao chuù giaûi ) Taùc giaû Toan Aùnh ñaõ vieát raát chi tieát veà con soâng laøng nhö sau: “Ñoái vôùi daân laøng, soâng

laøng cuõng thaém thieát nhö gieáng laøng, luyõ tre laøng vaø soâng laøng chính laø maïch soáng cuûa

laøng: Cung caáp nöôùc cho ruoäng laøng laïi cung caáp caû nöôùc aên cho daân laøng nöõa. Nhieàu

laøng caän giang, trong laøng khoâng ñaøo gieáng vaø daân laøng aên ngay nöôùc soâng. Nöôùc soâng

troâi chaûy haøng ngaøy khoâng tuø haõm nhö nöôùc ao, do ñoù, neáu trong laøng khoâng coù gieáng

daân laøng chæ duøng nöôùc ao ñeå giaët giuõ, coøn nöôùc aên laø nöôùc soâng…”[5, tr.22]. Taùc giaû ñaõ

vieát ñuùng veà coâng duïng cuûa nhöõng con soâng chaûy qua caùc laøng xoùm Vieät Nam.

- Nöôùc: Vì thích bieån, soâng, suoái, hoà , ao, gieáng,… neân con ngöôøi raát quan taâm ñeán nöôùc.

Nöôùc ñöôïc nhaéc nhieàu laàn trong ca dao (179 laàn trong 36 lôøi ca). Moïi ngöôøi thích nöôùc ôû

trong nguoàn, trong maïch chaûy ra vì nôi ñoù nöôùc trong nhaát :

- Chaúng thôm cuõng theå höông ñaøn Chaúng trong cuõng nöôùc trong nguoàn chaûy ra (Caâu 217-tr. 566) Ngöôøi ta thích nöôùc laáy ôû gieáng nhö: gieáng khôi, gieáng Ñaïi Töø, gieáng Boâng. Nhöng so

vôùi nöôùc gieáng, nöôùc soâng ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu laàn hôn caû (6 laàn). Nöôùc gieáng, nöôùc ao

coù khi töông ñoàng nhau :

- Öôùc gì gieáng ôû gaàn ao Ñeå thieân haï ngaém nöôùc naøo trong hôn (Caâu 15-tr.2291) Ngöôøi xöa thích nöôùc maùt trong xanh (24 laàn), nöôùc ngoït (1 laàn). Nhö vaäy, hoï thích nhaát

laø nöôùc trong xanh. Theá nhöng, cuõng coù luùc sôû thích cuûa hoï thay ñoåi tuyø tình huoáng:

- Nöôùc giöõa doøng cheâ trong cheâ ñuïc Vuõng traâu ñaàm hì huïc khen ngon (Caâu 302-tr.1515)

Hoï keå teân nhöõng ñòa danh coù nöôùc maø hoï thích: soâng Haøn “Chaúng ngoït cuõng theå nöôùc

soâng Haøn chaûy ra”, soâng Gianh (coøn goïi laø Linh Giang thuoäc ñòa phaän tænh Quaûng Bình,

roäng 800m, gaëp ñöôøng quoác loä 1A ôû caây soá thöù 164 keå töø Vinh): “Nöôùc soâng Gianh vöøa

xanh vöøa maùt”, nöôùc Ñoâng Trieàu, nöôùc Boàng Baùo, nöôùc hoà Taây, nöôùc soâng Toâ (2 laàn),

nöôùc Cao Baèng (5 laàn). Ñaëc bieät, nöôùc Cao Baèng ngaâm gaïo thì gaïo traéng, ñöôïc nhaéc laïi

nhieàu hôn caû chöùng toû ngöôøi Vieät thích nhaát:

-…Ñeå anh gaùnh nöôùc Cao Baèng veà ngaâm Nöôùc Cao Baèng ngaâm thì traéng gaïo… (Caâu 271–tr. 985) Ca dao giôùi thieäu nöôùc cuûa hai laøng Vaân Trai, Phuù Quaät-thuoäc xaõ Haûi Nhaân, Tónh

Gia,Thanh Hoaù-thaät laï, ñaây cuõng laø caùch ñeå theå hieän thò hieáu :

- Uoáng nöôùc Vaân Trai Aên ngay noùi thaät Uoáng nöôùc Phuù Quaät Aên thaät noùi ngay (Caâu 3-tr.2288) Ngöôøi xöa thích taém nöôùc ôû Ñoàng Laãm (teân moät laøng thuoäc huyeän Thanh Oai , tænh Haø

Taây), soâng Ñaù (moät con soâng chaûy qua thoân Döông Ñaù, xaõ Döông Xaù, huyeän Gia Laâm,

Haø Noäi), Ñoàng Traø, Giao Töï :

- Duø ai xaáu xí nhö ma Taém nöôùc Ñoàng Laãm cuõng ra con ngöôøi (Caâu 148- tr.703) Caùch theå hieän nieàm thích thuù vôùi nöôùc thaät thuù vò qua lôøi ñeà cao: taém nöôùc nôi naøy, nôi

kia khieán cho con ngöôøi trôû neân ñeïp hôn: “ñeïp nhö Tieân”, “maù hoàng theâm xinh”, “ra con

ngöôøi”,...

Caûnh soâng, nöôùc,…theå hieän roõ thò hieáu cuûa ngöôøi xöa. Caûnh vaät ñeïp, ñöôïc öa thích

thì nöôùc phaûi trong vaét (nöôùc suoái, nöôùc soâng,…), coù caûnh saéc haøi hoaø. Thò hieáu ngöôøi Vieät

coøn theå hieän qua taùc duïng cuûa caûnh vaät ñoái vôùi cuoäc soáng (ao, hoà, gieáng laø nôi caáp nöôùc,

nôi ñeå taém maùt, ñeå baét caù; Beán laø nôi buoân baùn saàm uaát; Bieån ñeå baét cua,…).

- Ñoàng ruoäng: Hình aûnh ñoàng ruoäng trong ca dao theå hieän tình yeâu thieân nhieân xuaát hieän

khieâm toán (13 laàn). Döôøng nhö vì quaù quen thuoäc vôùi ñoàng ruoäng vaø phaûi laøm vieäc vaát vaû

neân ngöôøi ta ít vieát veà noù. Ngöôøi ta thích ñoàng ruoäng vì “Ra ñoàng gioù maùt thaûnh thôi”, vì

noù roäng meânh moâng baùt ngaùt, hoï luoân töï haøo veà ñieàu naøy :

- Ñöùng beân ni ñoàng, ngoù beân teâ ñoàng, meânh moâng baùt ngaùt Ñöùng beân teâ ñoàng, ngoù beân ni ñoàng , cuõng baùt ngaùt meânh moâng… (Caâu 998- tr. 909) Hoï coøn thích ñoàng ruoäng vì noù coù maøu xanh ñaëc tröng cuûa muøa maøng töôi toát. Maøu xanh

cuûa cuoäc soáng no aám, haïnh phuùc. Maøu xanh ñoù taïo cho ñoàng ruoäng moät veû ñeïp nhö tranh

veõ:

- Ñöôøng veà Ñoâng Vieät loanh quanh Ñoàng xanh laøng ñeïp nhö tranh hoaï ñoà… (Caâu 1061- tr. 921) (Ñoâng Vieät: ôû xaõ Quaûng Ñoâng, Quaûng Xöông, Thanh Hoaù). Ñoàng ruoäng gaén boù maät thieát

vôùi cuoäc soáng cuûa ngöôøi noâng daân. Hình aûnh ñoàng ruoäng roäng lôùn, traøn ngaäp maøu xanh

baùo hieäu cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân no ñuû. Ñieàu ñaëc bieät laø khi nhaéc ñeán ñoàng ruoäng,

ngöôøi ta thöôøng keå moät caùch thích thuù taùc duïng cuûa vieäc ra ñoàng vaø veû ñeïp cuûa noù.

- Ñòa danh (Ñaát ñai-Laøng maïc): Thieân nhieân trong ca dao gaén vôùi ñòa danh (ñaát ñai-

laøng maïc). Vì theá, soá löôïng ñòa danh ñaát nöôùc gaén vôùi caûnh ñeïp cuûa thieân nhieân töông ñoái

nhieàu (goàm 98 lôøi ca). Cacù ñòa danh traûi daøi theo ñòa hình ñaát nöôùc töø Nam chí Baéc,

khoâng coù ñòa danh naøo laëp nhieàu laàn. Caùc ñòa danh ñöôïc keå teân nhieàu nhaát ôû vuøng Baéc

boä, keá ñeán laø mieàn Trung. Cuõng nhö caûnh thieân nhieân, caùc ñòa danh maø ngöôøi xöa öa

thích gaén vôùi caûnh vui nhö: Vaên Ñieån (1 laàn), Baùo Boàng (thuoäc huyeän Vónh Loäc, tænh

Thanh Hoùa)(1 laàn), Hueá (1 laàn), keû Laïng (2 laàn),… Thoâng thöôøng, nhöõng caûnh vui gaén vôùi

hình aûnh soâng nöôùc, chôï buùa, taøu thuyeàn, caây coái. Ñoù laø söï haøi hoaø giöõa cuoäc soáng, con

ngöôøi, thieân nhieân. Qua ñoù, theå hieän con ngöôøi soáng gaàn guõi, gaén boù vôùi thieân nhieân, ñaát

nöôùc:

- Ñoàn raèng Vaên Ñieån vui thay Ngoaì phoá chôï hoïp naêm ngaøy moät phieân

Taøu qua phoá döôùi phoá treân Ñình thì ôû giöõa hai beân raëng baøng (Caâu 886-tr. 883 ) Khoâng chæ ôû tænh, thaønh phoá, ngöôøi xöa coøn thích caùc ñòa danh gaén vôùi caûnh ôû choán thoân

queâ nhö: Keû Soûi (1 laàn), An Phuù (1 laàn), Keû Böôûi (1 laàn), Coå Ñieån (2 laàn), laøng Quang (2

laàn), Thanh Trì (4 laàn),… :

- Laøng Quang döa vaûi khaép ñoàng Ngoâ khoai khaép ruoäng, nhaõn loàng xoùm Vaên Duø anh buoân ñaâu baùn ñaâu Cuõng khoâng traùnh khoûi Tieàn Chaâu, Vaân Saøng (Caâu 147-tr.1246) Xoùm Vaên: laø moät xoùm thuoäc laøng Quang (nay thuoäc xaõ Thanh Lieät, Thanh Trì, Haø Noäi).

Xoùm Vaên sôû dó thaønh teân vì laø queâ höông cuûa Chu Vaên An- moät nhaø Nho noåi tieáng ñôøi

Traàn, sau khi cheát coù teân hieäu laø Vaên Trình Coâng. Caûnh thoân queâ gaén vôùi luyõ tre, ñoàng

ruoäng, ao hoà vaø caû noâng saûn nhö: ngoâ khoai, döa vaûi,…raát thaân thuoäc vôùi noâng daân, vôùi

moïi ngöôøi. Ñoù laø nhöõng caûnh maø ngöôøi Vieät öa thích. Taùc giaû Nguyeãn Xuaân Kính cuõng

ñaõ nhaán maïnh ñieàu naøy :“…Trong ba loaïi keå treân, loaïi teân caùc ñôn vò haønh chính xuùaât

hieän nhieàu hôn caû: 325 laàn trong toång soá 615 laàn. ÔÛ loaïi ñòa danh naøy, teân caùc laøng xuaát

hieän 66 laàn, teân caùc tænh: 57 laàn, rieâng Haø Noäi (vôùi nhöõng teân goïi khaùc nhau): 18 laàn. Nhö

vaäy ca dao nhaéc nhieàu ñeán teân laøng, teân caùc tænh vaø teân Thaêng Long, Haø Noäi. Chuùng toâi

thaáy huyeän, phuû laø nhöõng ñôn vò haønh chính tuy nhoû hôn tænh nhöng lôùn hôn laøng maø laïi

ñöôïc nhaéc ñeán khaù ít vaø raát ít… Nhöõng taàn soá xuaát hieän vöøa neâu chöùng toû ngöôøi daân Vieät

ñaõ gaén boù vôùi laøng töø raát sôùm vaø raát beàn vöõng, ñoàng thôøi laïi sôùm coù yù thöùc daân toäc, laøng

khoâng heà ñoái laäp vôùi nöôùc cho neân teân caùc laøng vaø teân Thaêng Long, Haø Noäi môùi coù maët

nhieàu trong ca dao” [53, tr.101].

Ngöôøi ta coøn thích nhöõng ñòa danh coù caûnh ñeïp gaén vôùi soâng nöôùc. Ñoù laø nhöõng ñòa

danh nhö: Thanh Trì , Giao Töï, Thanh Lieät, Yeân Mó, Vaïn Vaân, Thoå Haø, Ñoàng Laàm, laøng

Quyeån, toång Meã, Haûi Phoøng, Don Thöôïng, laøng Chôï, Coå Ñoâ, coù khi chæ ñôn giaûn laø “laøng

toâi”,…Nhöõng hình aûnh thieân nhieân keát hôïp haøi hoaø vôùi nhau ñeïp nhö moät böùc tranh thuyû

maëc:

- Laøng toâi coù luyõ tre xanh Coù soâng Toâ Lòch uoán quanh xoùm laøng Beân bôø vaûi nhaõn hai haøng Döôùi soâng caù loäi töøng ñaøn tung taêng (Caâu 152-tr.1247) Trong coâng trình nghieân cöùu cuûa mình, taùc giaû Nguyeãn Xuaân Kính cuõng ñaõ cho raèng:

Trong ba loaïi teân rieâng thì “… ÔÛ hai loaïi teân rieâng coøn laïi: teân soâng, nuùi, chôï, chuøa xuaát

hieän nhieàu hôn caû” [53, tr.101].

Ngöôøi xöa keå teân caùc ñòa danh gaùêùn vôùi phong caûnh ñeïp noùi chung nhö: Ñoàng Ñaêng,

Ngoïc Haø, Hoà Taây xöù Ñoaøi, Ñaïi Hoaøng, Coå Bi, Nam Ñònh, Lieäu, Kim Lieân, Do Xuyeân,

Mó Thaïnh, An Döông, cöûa Hoäi, cöûa Trang,…Thoâng thöôøng, nhöõng ñòa danh naøy khoâng caàn

phaûi mieâu taû chi tieát maø chæ laø lôøi khaúng ñònh veû ñeïp voán coù cuûa noù :

- Chaúng khoân theå chò laâu ngaøy Chaúng ñeïp cuõng theå Hoà Taây xöù Ñoaøi (Caâu178–tr. 558) Teân goïi “Hoà Taây xöù Ñoaøi” laø do thôøi xöa ôû bôø phía taây baéc, phía ñoâng vaø phía nam, Hoà

Taây thuoäc huyeän Vónh Thuaän, phuû Phuïng Thieân trong kinh thaønh Thaêng Long. Coøn bôø

phía taây thuoäc huyeän Töø Lieâm (tröôùc ñaây thuoäc tænh Sôn Taây cuõ), do ñoù goïi laø Hoà Taây xöù

Ñoaøi. Nhöng cuõng coù lôøi ca dao keå chi tieát caûnh ñeïp nhö lôøi ca sau:

- Gia Laâm coù ñaát Coå Bi Muoân ñôøi caûnh ñeïp coøn ghi raønh raønh Chí n möôi chín nuùi xung quanh ÔÛ giöõa hoà taû, beân thaønh hoà sen… (Caâu 2-tr.1027) Coå Bi laø teân xaõ thuoäc huyeän Gia Laâm, Haø Noäi. Coå Bi töø tröôùc vaãn noåi tieáng laø coù kieåu ñaát

ñeá vöông, vì coù nhieàu goø ñoáng raûi raùc ôû khu vöïc naøy (moät soá goø ñoáng ñöôïc phaùt hieän laø

moä coå thôøi Baéc thuoäc).

Ngöôøi xöa coøn öa thích caûnh ñeïp gaén vôùi nuùi non huøng vó qua caùc ñòa danh: Haûi

Vaân, Ninh Bình, xöù Ngheä, Thöøa Thieân, Song Thanh, Tam Sôn, Quyeån Sôn,… Ñoù laø veû

ñeïp haøi hoaø giöõa thieân taïo vaø nhaân taïo:

- Ñaát Thöøa Thieân trai hieàn gaùi lòch Non xanh nöôùc bieác, ñieän ngoïc, ñeàn roàng Thaùp baûy taàng, Thaùnh Mieáu, chuøa OÂâng Chuoâng khua Dieäu Ñeá, troáng rung Tam Toaø Caàu Tröôøng Tieàn möôøi hai nhòp baéc qua… (Caâu 173 – tr.744) Thaùnh Mieáu, chuøa OÂâng, Dieäu Ñeá, Tam Toaø, caàu Tröôøng Tieàn la øcaùc ñòa ñieåm ôû thaønh

phoá Hueá. “Laøng Quyeån” (töùc laøng Quyeån Sôn thuoäc xaõ Thi Sôn, huyeän Kim Baûng, tænh

Nam Haø): nôi ñaây ñaát roäng, ngöôì ñoâng. Laøng naèm beân bôø soâng Ñayù vaø töaï löng vaøo moät

daõy nuí lôùn. Ñaây laø nôi coù nhieàu caûnh ñeïp, coù tuïc haùt giaëm laâu ñôøi:

- Quyeån Sôn vui thuù nhaát ñôì Doác loøng treân giaëm döôí bôi ta veà… (Caâu 84–tr.1756)

Caùc ñòa danh gaén vôùi caûnh ñeïp raát ña daïng: Coù khi ñòa danh gaén vôùi toaø thaønh ñeïp

nhö choán thaàn tieân ôû Coå Loa:

- Coå Loa laø ñaát Ñeá Kinh Troâng ra laïi thaáy toaø thaønh Tieân xaây (Caâu 846-tr. 488) Coù khi ñòa danh gaén vôùi vuøng ñaát noåi tieáng veà moät loaïi caây nhö hoa ñaøo (Nhaät Taân),

caây boà ñeà (Kinh Keä, laøng Chôï, Vónh Ñaëng, Vaïn Phuùc, laøng Vónh, Kim Luõ,…), vöôøn cau

(Keû Troïng, Ñaát Ñoû….), tre (Yeân Mó,…), döøa (Tam Quan,…),… taïo thaønh neùt ñaëc tröng rieâng

cho moät xöù sôû. Qua ca dao, ta thaáy ngöôøi Vieät thích nhaát laø vuøng ñaát coù caây boà ñeà:

- Hôõi coâ thaét löng bao xanh Coù veà Vaïn Phuùc vôùi anh thì veà Vaïn Phuùc coù coäi boà ñeà Coù soâng uoán khuùc coù ngheà quay tô (Hôïp tuyeån thô vaên Vieät Nam-VHDG-128 )

Khoâng chæ laø ñòa danh gaén vôùi caây boà ñeà,Vaïn Phuùc (thuoäc thò xaõ Haø Ñoâng) xöa coøn coù

ngheà deät luïa, deät gaám voùc. Chæ vôùi hai lôøi ca dao maø ba ñòa danh noåi tieáng ñöôïc keå vôùi

nieàm töï haøo:

- Ñoàn raèng Keû Troïng laém cau Keû Caùt laém luùa, Keû Mau laém tieàn (Caâu 879 –tr.879)

(Keû Troïng töùc laøng Phuùc Tieân, thuoäc xaõ Hoaèng Quì, Hoaèng Hoaù, Thanh Hoa ù).

Coù khi ñòa danh gaén vôùi caùc con vaät: caù roâ (Thanh Trì, Baïch Caâu,…), caùc loaøi chim

(Chaâu Thaønh,…):

- Huyeän Thanh Trì kia laøng Thònh Lieät Ñoàn caù roâ ñaàm Seùt laø ngon… (Caâu 359-tr.1145) Thanh Trì laø teân moät trong naêm huyeän ngoaïi thaønh ôû phía nam Haø Noäi (xöa coù teân laø

Long Ñaøm, ñôøi Leâ ñoåi laø Thanh Ñaøm. Ñeán theá kæ XVI vì kieâng teân cuûa vua Leâ Theá Toâng

laø Duy Ñaøm neân ñoåi thaønh Thanh Trì). Thònh Lieät laø teân noâm laøng Seùt goàm nhöõng thoân

Giaùp Nhaát, Giaùp Nhò, Giaùp Luïc, Giaùp Thaát, Giaùp Baùt. Ñaàm Seùt ôû xaõ Thònh Lieät, laø moät

ñoaïn soâng Kim Ngöu cuõ tröôùc kia noái lieàn vôùi Hoà Taây vaø chaûy veà phöông nam, veà sau

doøng soâng naøy bò caïn, ñoaïn soâng ôû khu vöïc Thònh Lieät thaønh moät daûi ñaàm khaù lôùn (nhieàu

ngöôøi cho raèng ñaàm Seùt xöa kia chính laø ñaàm Linh Ñöôøng hieän nay vì aên thoâng Thònh

Lieät neân goïi laø ñaàm Seùt, coøn ôû Thònh Lieät xöa chæ coù con soâng chaûy qua, khoâng coù ñaàm).

- Ñoàn raèng chuøa Soûi laém Tieân Baïch Caâu laém caù, Thaïch Tuyeàn laém quan ( Caâu 877-tr. 879 ) Chuøa Soûi ôû ñoäng Vaân Hoaøng, tænh Thanh Hoaù. Töông truyeàn chuøa Soûi laém tieân vì ôû gaàn

ñoäng Töø Thöùc, cuûa Thaàn Phuø. Baïch Caâu laø teân laøng ôû huyeän Nga Sôn ,tænh Thanh Hoaù.

Thaïch Tuyeàn coøn goïi laø Thaïch Giaûn, teân laøng ôû huyeän Nga Sôn tænh Thanh Hoaù.

Coù khi caùc ñòa danh gaén vôùi nôi noåi tieáng veà moùn aên, uoáng hay caùc vaät duïng sinh

hoaït: Chæ vôùi huyeän Thanh Trì (coù baùnh cuoán ngon noåi tieáng) ñaõ bao goàm nhieàu nôi nhö:

Luû Caàu (baùnh trong), laøng Mô (caát röôïu), Keû Giaû (baùn buøi nhuøi), laøng Leâ (baùn phaán), Keû

Luõ (boûng rang)…; Roài laøng Quang (vôùi döa vaûi), laøng Quaûng (baùnh maät, baùnh chöng),

Höông Caàn (quyùt, cam),… Hay Aùn Ñoå (thuoäc huyeän Thaïch Thaønh, Thanh Hoaù) coù cheø

töôi noåi tieáng. Toáng Sôn (teân cuõ cuûa huyeän Haø Trung) coù loaïi mía tieán vua, goïi laø mía

Ñöôøng Treøo. Chôï Ngheø (thuoäc huyeän Haäu Loäc, Thanh Hoaù, coù caùi laêng raát lôùn “Troáng

chôï Quaêng, laêng chôï Ngheø”) noåi tieáng vôùi khoai ngon:

- Ñoàn raèng AÙn Ñoå laém cheø Toáng Sôn laém mía, chôï Ngheø laém khoai (Caâu 872-tr. 878) Coù khi ñòa danh mang yù nghóa lòch söû, raát ñöôïc moïi ngöôøi traân troïng nhö: Ñoáng Ña,

Linh Ñoång:

- Ñoáng Ña ghi ñeå laïi ñaây Beân kia Thanh Mieáu, beân naøy Boäc Am (Caâu 911-tr. 892) Ñoáng Ña ôû phía baéc laøng Khöông Thöôïng, nôi nghóa quaân Taây Sôn phaù hôn hai möôi vaïn

quaân Thanh, ngaøy 5 thaùng gieâng naêm Kæ daäu (30-1-1789). Nay laø phoá Ñoáng Ña, Haø Noäi.

“Linh Ñoång” thuoäc xaõ Bình Phuù, huyeän Bình Kheâ, tænh Bình Ñònh. OÂng nguyeân soùai töùc

oâng Mai Xuaân Thöôûng, ngöôì laøng Phuø Laïc, huyeän Tuy Vieãn, tænh Bình Ñònh, khôæ nghiaõ

Caàn Vöông cuøng thôì vôí Nguyeãn Huy Hieâuï. Naêm 1887, oâng bò giaëc Phaùp baét vaø bò keát aùn

töû hình. Soâng Coân laø moät nhaùnh chính cuaû soâng Ba, chaûy qua Bình Ñònh, ñoå vaoø cöaû bieån

Quy Nhôn

- Ngoù voâ Linh Ñoång maây môø Nhôù oâng nguyeân soaí döïng côø ñaùnh Taây Soâng Coân khi caïn, khi ñaâyø Khí thieâng ñaát nöôùc nôi naøy vaãn thieâng (Caâu 227-tr.1574) Caùc ñòa danh gaén vôùi caûnh ñeïp coù moät ñieåm chung laø: beân caïnh vieäc mieâu taû caûnh

thieân nhieân, caùc lôøi ca coøn mieâu taû caûnh laøng ngheà hoaëc nhöõng coâng vieäc lao ñoäng chính,

tieâu bieåu cho vuøng ñaát ñoù: Don Thöôïng (vöøa coù soâng vöøa coù ngheà canh cöûi), An Phuù (coù

ao, coù ngheà laøm keïo nha),Vaïn Vaân (coù beán soâng saàm uaát, coù ngheà naáu röôïu),Thoå Haø (laø

beán soâng coù ngheà nung voâi),….:

-…Don Thöôïng coù saäp naèm keà Coù soâng taém maùt laïi keà goø daâu Cuøng veà Don Thöôïng vôùi nhau Vui ngheà canh cöûi, haùi daâu chaên taèm (Caâu 988-tr. 907) Don Thöôïng töùc laøng Yeân Toân Thöôïng, xaõ Vónh Yeân, Vónh Loäc, tænh Thanh Hoaù. ÔÛ ñaây

coù baõi phuø sa maøu môõ, töôi toát. Hay Vaïn Vaân (teân laøng Ñaïi Laâm , huyeän Yeân Phong, tænh

Haø Baéc) noåi tieáng laø nôi buoân baùn saàm uaát treân bôø soâng Caàu (coøn coù Vaïn Vaân laø teân moät

haõng nöôùc maém ôû Caùt Haûi, Quaûng Ninh). Thoå Haø (thuoäc huyeän Vieät Yeân, tænh Haø Baéc)

coù ngheà nung voâi vaø laøm ñoà goám ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát. Thoå Haø ôû beân soâng Caàu ñoái dieän

vôùi Vaïn Vaân:

-…Leânh ñeânh ba boán chieác thuyeàn keà Chieác veà Haø Noäi, chieác veà Vaïn Vaân Vaïn Vaân coù beán Thoå Haø Vaïn Vaân naáu röôïu, Thoå Haø nung voâi… (Caâu 633-tr. 833 ) Caùch giôùi thieäu caùc ñòa danh thaät thuù vò, ñoù laø nhöõng lôøi môøi goïi ñeán thaêm ñaày haáp

daãn: Ñoàn raèng….,Nhaùc troâng…,Ai leân xöù….,Ai veà….,Coù veà…thì veà, Ñi qua… thì vaøo, Coù…

coù…,….:

- Ñoàn raèng keû Laïng vui thay Ñi ba boán ngaøy keå ñaõ laém coâng… (Caâu 878-tr 879) - Coù khi laïi giôùi thieäu ñòa danh baèng caùch noùi laùi quen thuoäc vôùi moïi ngöôøi , taïo neân

moät neùt quyeán ruõ rieâng:

-… Huyeän Thaïch laém ñaù mình ôi Huyeän Thuyû laém nöôùc mình thôì bieát khoâng! Phuû Haø laø choán laém soâng… (Caâu 10-tr.1698) Huyeän Thaïch töùc huyeän Thaïch Thaønh, tænh Thanh Hoaù (thaïch laø ñaù). Huyeän Thuyû laø

huyeän Caåm Thuyû, tænh Thanh Hoaù (thuyû laø nöôùc). Phuû Haø thuoäc huyeän Haø Trung, tænh

Thanh Hoaù (haø laø soâng). Phuû Thoï: huyeän Thoï Xuaân, tænh Thanh Hoaù (thoï laø soáng laâu).

Phuû Tónh: huyeän Tónh Gia, tænh Thanh Hoaù (gia ñoàng aâm vôí da trong da thòt). Huyeän

Quaûng: huyeän Quaûng Xöông, tænh Thanh Hoaù (xöông ñoàng aâm vôí xöông trong xöông

thòt). Ñoâng, Nga töùc hai huyeän Ñoâng Sôn vaø Nga Sôn, tænh Thanh Hoaù (sôn laø nuí). Vónh,

Haâuï laø hai huyeän Vónh Loäc vaø Haäu Loäc, tænh Thanh Hoaù (loäc trong boång loäc ñoàng aâm vôí

loäc laø laù non). Noâng Coáng: huyeän Noâng Coáng, tænh Thanh Hoaù (coáng trong coáng hieán,

ñoàng aâm vôí coáng laø oâng coáng oâng ngheø).Thieäu, Hoaèng: huyeän Thieäu Hoaù vaø huyeän

Hoaèng Hoaù, tænh Thanh Hoaù (hoaù trong giaoù hoaù, bieán hoaù).

- Coù khi giôùi thieäu ñòa danh, caûnh vaät baèng caùch gaén vôùi söï thanh thaûn, giaøu coù maø ñòa

danh ñoù ñem laïi cho con ngöôøi nhö ôû Ñöùc Thoï, keû beå, Vinh Quang,…:

- Vinh Quang laém ruoäng ít ngöôì Laøm aên sung tuùc thaûnh thôi suoát ngayø (Caâu 235-tr.2338) Tìm hieåu veà ñòa danh theo khía caïnh “coâng thöùc truyeàn thoáng”, TS.Buøi Maïnh Nhò cho

raèng: “ñeå noùi veà moät vuøng queâ giaøu ñeïp, con ngöôøi thanh lòch, gioûi giang, ca dao daân ca

tröõ tình ñaõ coù saün moät hieän thöïc, trong truyeàn thoáng, theå hieän ôû caùc coâng thöùc ñòa danh–

phong caûnh, ñòa danh–saûn vaät, ñòa danh–con ngöôøi, nhö “Ñöôøng voâ…quanh quanh”,

“phong caûnh höõu tình”, “nhö tranh hoïa ñoà”, “ non xanh nöôùc bieác”, “nöôùc ngoït gioù hieàn”,

“gaïo traéng nöôùc trong”, “khoai ngoït saén buøi”, “deã beà laøm aên”, “trai hieàn gaùi lòch”, “gaùi

ñaûm trai taøi”…”[70, tr.321]. Chuùng toâi möôïn lôøi GS. Leâ Baù Thaûo trong “Thieân nhieân Vieät

Nam” ñeå thay lôøi keát: “Nhöõng ai ñaõ töøng vaøo Nam ra Baéc, duø cho ñi ñöôøng thuyû hoaëc ñi

ñöôøng boä, ñeàu phaûi ngaïc nhieân vaø xuùc ñoäng tröôùc veû ñeïp cuûa ñaát nöôùc. Ñaáy khoâng phaûi

laø moät veû ñeïp ñôn ñieäu maø luoân ñoåi thay do moãi ñòa phöông ñeàu coù saéc thaùi rieâng cuûa

mình chaúng khaùc gì con ngöôøi soáng ôû ñoù” [90, tr.20].

2.1.2. Nhöõng caûnh thieân nhieân ñöôïc yeâu thích nhaát :

- Soâng : Ñoái vôùi con ngöôøi ôû Ñoâng Nam AÙ noùi chung, Vieät Nam noùi rieâng, caùc doøng soâng

ñoùng vai troø quan troïng haøng ñaàu trong ñôøi soáng, töï nhieân. Nôi naøo coù soâng ngoøi chaûy qua

thì nôi ñoù coù söï soáng, ñieàu naøy phaûn aùnh trong böùc tranh phaân boá daân cö vaø caùc hoaït ñoäng

kinh teá. Caùc soâng lôùn vaø trung bình ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc cung caáp nöôùc cho

nhöõng ñoàng baèng vaø chaâu thoå maø chaâu thoå laïi do soâng boài ñaép neân. Beân caïnh vieäc xuaát

hieän trong ca dao töông ñoái nhieàu: 88 lôøi ca, soâng coù vò trí ñòa lyù voâ cuøng quan troïng ñoái

vôùi nhaân daân caû nöôùc, vì theá soâng raát ñöôïc yeâu thích. Daãn theo lôøi GS. Traàn Quoác Vöôïng

trong “Thaêng Long–Haø Noäi” veà vai troø cuûa soâng ngoøi ñoái vôùi Haø Noäi thì: “Neùt ñòa lyù

tröôøng toàn cuûa nghìn naêm Thaêng Long vaø hoâm nay Haø Noäi, ñoù laø caùi ñaëc tröng thaønh phoá

Soâng: thaønh phoá trong soâng, neáu laáy caû hai doøng Hoàng Haø–Toâ Lòch laøm heä quy chieáu,

laøm truïc chuû ñaïo: thaønh phoá moät bôø soâng (bôø phaûi), neáu chæ laáy moät soâng Hoàng laøm truïc

chính. Ñaát noäi thaønh Haø Noäi, beân Hoà Taây vaø doøng Toâ Lòch laïi coù raát nhieàu ñaàm hoà. Quy

hoaïch Haø Noäi coå laø nöông theo vaø thích öùng ñeán möùc toái ña caùi hình theå töï nhieân soâng hoà

ñoù. Soâng, hoà khoâng nhöõng laø nguoàn nöôùc duøng trong sinh hoaït maø coøn laø heä thoáng thuyû

lôïi vaø giao thoâng truyeàn thoáng…. Hoàng Haø, Toâ Lòch, Kim Ngöu laø nhöõng truïc chuû ñaïo. Hoà

Taây, Hoà Göôm laø nhöõng trung taâm, töø ñoù maø toaû ra “phoá giaêng maéc cöû, ñöôøng quanh baøn

côø””(1999, Nxb Chính trò Quoác gia, Haø Noäi, tr.25–26). So vôùi bieån, suoái, hoà, ao, gieáng thì

soâng ñöôïc ngöôøi Vieät öa thích nhaát. Coøn so vôùi caùc hình aûnh trong thieân nhieân thì soâng

ñöôïc öa thích thöù hai sau nuùi. Ngöôøi xöa theå hieän tình caûm vôùi con soâng cuõng gioáng nhö

vôùi sao Baéc Ñaåu–ngoâi sao chæ loái, soi ñöôøng:

-ÔÛ treân trôøi coù ngoâi sao Baéc Ñaåu ÔÛ döôùi haï giôùi coù con soâng Giang Haø Soâng Giang Haø chaûy ra bieån roäng Baéc Ñaåu tinh quay ngoõng chaàu trôøi (Caâu 256-tr.2341) Döôøng nhö ñoù khoâng chæ laø söï yeâu thích maø laø söï traân troïng. Moïi ngöôøi thích soâng ñeå taém

maùt-ñaây laø sôû thích chieám soá löôïng cao trong ca dao: 15 laàn. Hình aûnh “soâng taém maùt”

trong ca dao bieåu töôïng cho laøng queâ höõu tình. Ngöôøi ta cuõng thích soâng ñeå ñöôïc xem bôi

thuyeàn–moät tuïc leä mang tính truyeàn thoáng cuûa daân toäc:

- Toång Meã coù ao röûa chaân Coù soâng taém maùt coù ñình nghæ ngôi Thaùng taùm thì ñi xem bôi Thaùng hai xem röôùc, mình ôi hôõi mình (Caâu 348-tr.1367)

Nhöõng con soâng ñöôïc öa thích laø: soâng Baïch Ñaèng (1 laàn), soâng Huyønh Hoà (1 laàn), soâng

Nhaät Leä (1 laàn), soâng Coân (1 laàn), soâng Haøn (1 laàn), soâng Tam Côø (2 laàn), soâng Ñaø (2

laàn), soâng Loâ (2 laàn), soâng Nhò Haø (2 laàn), soâng Höông (3 laàn), soâng Lam hay soâng Caû (3

laàn), soâng An Cöïu (4 laàn), soâng Thöông (5 laàn), soâng Thao (6 laàn), soâng Ñaøo (6 laàn), soâng

Toâ Lòch (7 laàn),v.v… Khaùc vôùi vieäc keå teân nuùi, röøng,… ngoaøi teân cuï theå cuûa nhöõng con

soâng, ngöôøi Vieät coù khi khoâng keå teân soâng maø chæ keå teân caùc ñòa danh nhö: phoá Khoa

Tröôøng, Nguyeät Vieân, Laøng Vónh, Nam Ñònh, laøng Chôï, Toång Meã, Yeân Mó, vuøng Böôûi,

Vaïn Phuùc, Keû Khoai,…,coù khi raát ñôn giaûn vaø thaân thieát khi gaén soâng vôùi hình aûnh: queâ

ta, nhaø anh,…,coù khi keát hôïp caû hai v.v…:

- Queâ ta coù daûi soâng Haøn Coù chuøa Non Nöôùc, coù hang Sôn Traø (Caâu 74-tr.1755) Nhö vaäy, soâng Toâ Lòch laø con soâng maø moïi ngöôøi yeâu thích nhaát, ñoàng thôøi xuaát hieän

vôùi soá löôïng nhieàu nhaát. Soâng Toâ Lòch goïi laø soâng Toâ, laø con soâng gaén lieàn vôùi kinh

thaønh Thaêng Long cuõ. Soâng naøy xuaát phaùt töø soâng Hoàng (choã phoá Chôï Gaïo hieän nay)

chaïy theo khoaûng phoá Nguyeãn Vaên Sieâu, Ngoõ Gaïch, Haøng Löôïc, men theo haøo cuõ thaønh

Haø Noäi töùc phoá Phan Ñình Phuøng roài chaûy qua Thuî Khueâ tôùi Yeân Thaùi. Tôùi ñaây soâng

chaûy theo höôùng baéc nam qua Caàu Giaáy, Ngaõ Tö Sôû roài nhaäp vaøo soâng Nhueä. Soâng naøy

ñöôïc öa thích coù leõ vì noù hoäi ñuû caùc yeáu toá maø moïi ngöôøi muoán coù ôû con soâng nhö: trong

xanh, uoán löôïn vaø soâng naøy coøn laø nôi ñeå cheøo thuyeàn:

-Doøng Toâ uoán khuùc löôïn quanh Ñaát nuoâi treû nhoû löøng danh trong ngoaøi (Caâu 148- tr.739)

Soâng Thao vaø soâng Ñaøo ñöôïc öa thích thöù hai, soâng Thöông ñöôïc öa thích thöù ba.

- Nuùi :Nhö GS. Nguyeãn Vaên Huyeân ñaõ vieát: “Khoái nuùi non taïo thaønh khu vöïc noäi ñòa

Vieät Nam vaø naèm ven khu vöïc ñoù ôû phía baéc vaø phía taây, chieám moät dieän tích lôùn: treân 4/

5 laõnh thoå. Chuû yeáu taïi vuøng trung taâm, noù ñöôïc taïo neân bôûi moät vuøng ñaát sô khai thuoäc

ñòa coå sinh…” [49, tr.531], nuùi gaén vôùi toång theå xung quanh haøi hoaø vaø xuaát hieän trong ca

dao vôùi taàn soá cao: 169 laàn, nuùi theå hieän söï yeâu thích nhaát cuûa con ngöôøi tröôùc caùc hình

aûnh trong thieân nhieân. Nuùi khoâng ñöùng rieâng leû maø noù keát hôïp vôùi caùc hình aûnh thieân

nhieân khaùc, taïo neân caûnh thieân nhieân ñeïp huøng vó: nuùi cuøng non, nuùi röøng xanh xanh, non

cuøng nöôùc, mô maøng traêng gioù, maây giaêng,…

- Ñeán ñaây nhöõng nuùi cuøng non Nhöõng soâng cuøng saù, nhöõng nguoàn cuøng khe (Caâu 497 – tr.809) Caùc ngoïn nuùi maø moïi ngöôøi thích laø: nuùi Voïng Phu, nuùi Traïn (ôû Thanh Hoaù), nuùi Phi

Dieân, nuùi Hoài Haïc, nuùi Truoài, nuùi Maäu Sôn; Caùc ngoïn nuùi ñöôïc nhaéc 2 laàn: nuùi Huy (hay

nuùi Nhoài), nuùi Lam Sôn, nuùi Thaønh Laïng, nuùi Tam Ñaûo, nuùi Voàng (Nam Haø); Caùc ngoïn

nuùi ñöôïc nhaéc 3 laàn: nuùi Ñoïi (Nam Haø), nuùi Nöa (hay nuùi Na Sôn-Thanh Hoaù); Nuùi Hoàng

(5 laàn), nuùi Ngöï Bình (7 laàn), nuùi Taûn (hay nuùi Ba Vì-Haø Taây-nhaéc15 laàn),…. Nhö vaäy,

nuùi Ba Vì laø ngoïn nuùi ñöôïc yeâu thích nhaát vì nuùi naøy coù raát nhieàu caây:“bieát vaïn naøo

caây”.ø Ñaây cuõng laø ngoïn nuùi ñöôïc khaúng ñònh cao nhaát vôùi taàn soá xuaát hieän nhieàu :

-…Nuùi Taûn thaét coå boàng coù ñöùc thaùnh sinh Ñeàn Soøng thieâng nhaát tænh Thanh Ñeàn Huøng Phuù Thoï nöôùc bieác non xanh höõu tình… (Caâu 5–tr.1072) Nuùi Ba Vì (coøn goïi laø nuùi Taûn) coù hình daùng laï vaø ñeïp: Nuùi coù ba ngoïn, ngoïn ôû giöõa phía

döôùi thaét coå boàng, treân xoeø ra nhö caùi taùn. Nuùi cao 1281m, treân nuùi coù ñeàn thôø Sôn Tinh.

Vì theá, ngöôøi ta caøng yeâu thích bôûi söï linh thieâng cuûa noù.

Ngöôøi xöa thích nuùi coù nhieàu nöôùc, ôû treân nguoàn; thích nuùi coù ñaù ñoû, nuùi coù ñaù gioøn,

nuùi ñuïc maõi khoâng moøn, nuùi coù ñaù dai, nuùi coù troàng truùc mai, nuùi coù troàng thoâng. Baèng loái

hoûi ñaùp quen thuoäc trong ca dao, hoï ñaõ keå teân caùc ngoïn nuùi ñoù:

- Nuùi non kia hôõi nuùi non Nuùi naøo laém nöôùc treân nguoàn chaûy xuoâi ?... …Nuùi Maät laém nöôùc treân nguoàn chaûy xuoâi Nuùi Vöïc ñaù ñoû mình ôi !... (Caâu 223–tr.1500)

Taát caû nhöõng ngoïn nuùi naøy ñeàu thuoäc huyeän Ñoâng Sôn, tænh Thanh Hoaù. Nuùi Maät ôû laøng

Maät Sôn, xaõ Ñoâng Veä (cuõ). Nuùi Vöïc ôû laøng Vöïc, xaõ Ñoâng Höng, nuùi naøy coù ñaù maàu ñoû

nhö son. Nuùi Naáp ôû laøng Naáp, xaõ Ñoâng Höng. Nuùi Nhoài ôû laøng Nhoài, xaõ Ñoâng Höng, nuùi

naøy xöa goïi baèng caùc teân: nuùi An Hoaïch, nuùi Ngoïc Nöõ, nuùi Huy, nuùi Ñoàng Töû, nuùi La

Haùn; Ñaù nuùi naøy laøm bia, khaùnh, coät raát toát. Nuùi Ñoáng ôû laøng Ñoáng, xaõ Ñoâng Taân. Nuùi

Thöôïng ôû xaõ Ñoâng Taân. Nuùi Sôn Vieän ôû xaõ Ñoâng Lónh, ôû ñaây coù röøng thoâng. Ngöôøi ta

thöôøng thích laáy ñaù treân nuùi ñeå phuïc vuï nhu caàu trong cuoäc soáng. Coù khi hoï laáy ñaù veà

laøm nhaø, coù khi duøng ñeå laøm nhöõng vaät duïng trong nhaø… Thaäm chí, hoï laáy ñaù nuùi ñeå keâ

chaân giöôøng:

- Ruû nhau leân nuùi Ba Vì Laáy boán hoøn ñaù ñeå keâ chaân giöôøng… (Caâu 253-tr.1802) Ngöôøi xöa thích nuùi vì nuùi cung caáp caây, cuûi ; cung caáp nöùa, dang (caây duøng ñeå naáu aên,

maêng duøng laøm döa chua):

. -Thieáu cuûi ñaõ coù nuùi Nöa Thieáu gaïch ñaõ coù chôï Chuøa, caàu Quan (Caâu 368-tr.2069) - Röøng Nöa laém nöùa, laém dang Ñoán veà : caây naáu, maêng laøm döa chua (Caâu 82- tr. 2370) Hoï coøn thích nuùi vì söï vöõng chaéc, tröôøng toàn cuûa noù: khoâng bao giôø lôû hay soùi moøn. Nuùi

Yeân Sôn laø moät trong nhöõng ngoïn nuùi nhö theá:

- Nuùi Yeân Sôn khoâng bieát ñôøi naøo lôû Soâng Huyønh Hoà khoâng bieát thuôû naøo khoâ (Caâu 232- tr.1503) Ngöôøi ta thích leân nuùi ñeå haùi cheø, leân nuùi ñeå baén nhaïn. Nuùi coøn laø nôi hoï coù theå treøo leân

ñeå thö giaõn:

-Ruû nhau leân nuùi haùi cheø Haùi daêm ba laù xuoáng khe ta ngoài… (Caâu 254- tr.1802)

Ñaëc bieät, nhöõng ngoïn nuùi theo truyeàn thuyeát coù Tieân ôû raát ñöôïc moïi ngöôøi thích nhö nuùi

non Boàng, nuùi Thieân Thai. Nuùi non Boàng ñöôïc ca ngôïi vì caûnh ñeïp laõng maïn, thoaùt tuïc:

- Moät traêm hoøn nuùi non Boàng Gioù tuoân ñöôøng gioù, maây loàng ñöôøng maây (Caâu 586- tr.1417) Theo “Thaäp dò kí”, ôû bieån coù ba quaû nuùi, moät laø Phöông hoà töùc Phöông Tröôïng, hai laø

Boàng hoà töùc Boàng Lai, ba laø Doanh hoà töùc Doanh Chaâu, ñeàu coù hình thuø gioáng nhö caùi

hoà, caùi baàu röôïu. Non Boàng (hay Boàng Lai) chæ caûnh tieân, xöù sôû cuûa tieân. Coøn nuùi Thieân

Thai ñöôïc ngöôøi ta thích thuù treøo leân ngaém caûnh duø caûnh ñoù khoâng coù thöïc:

- Treøo leân traùi nuùi Thieân Thai Thaáy ñoâi con chim loan phöôïng aên xoaøi beân ñöông… (Caâu 342- tr.2204)

Nhö vaäy laø trong soá caùc caûnh vaät ña daïng cuûa thieân nhieân, nuùi ñöôïc ngöôøi xöa öa thích

nhaát, tieáp theo laø soâng. Phaûi chaêng ñoù laø do nuùi non, soâng ngoøi chieám dieän tích lôùn ôû nöôùc

ta hay chính veû ñeïp nguyeân sô cuûa nhöõng ngoïn nuùi, con soâng ñaõ thu huùt loøng ngöôøi? Nhö

treân ñaõ noùi veà taùc duïng cuûa thieân nhieân ñoái vôùi con ngöôøi cuõng phaàn naøo aûnh höôûng ñeán

thò hieáu cuûa con ngöôøi. Nhöõng lôøi giaûi thích treân ñeàu coù phaàn ñuùng trong vieäc lyù giaûi taïi

sao ngöôøi Vieät thích caûnh vaät naøy nhaát, caûnh vaät kia nhì,….

2.2. Caây coái

* Caây coái ñöôïc nhaéc ñeán trong ca dao – daân ca

- Caây: Ngöôøi Vieät noùi chung raát yeâu caây, vì theá soá löôïng ca dao vieát veà caùc loaïi caây maø

hoï thích raát nhieàu (104 lôøi ca). Hoï quan nieäm:

- Yeâu caây môí nhôù ñeán hoa Yeâu dì thaèng ñoû, mua quaø noù aên (Caâu 12-tr.2384) Ñaëc bieät, nhöõng choài non môùi nhuù vaøo muøa xuaân raát ñöôïc öa chuoäng. Thaät caûm ñoäng khi

tình caûm ngöôøi xöa daønh cho choài xuaân coøn hôn tieàn baïc, vaät chaát:

- Ai cho chín laïng khoâng möøng

Chæ möøng moät coã choâì xuaân non caønh (Caâu 9-tr.55) Trong soá caùc caây ñöôïc coi laø töù quyù, ñem laïi söï thanh nhaøn: lan (1 laàn), cuùc (3 laàn), mai

(4 laàn), truùc (34 laàn) thì truùc xuaát hieän nhieàu nhaát, moïi ngöôøi yeâu thích truùc hôn caû. Caùc

caây naøy coù veû ñeïp thanh thoaùt, tao nhaõ :

- Mai, lan, cuùc, truùc töù höuõ thanh nhaøn Ngoä tình côø caây moïc gaëp laù vaøng coù xöùng khoâng ? (Caâu 9-tr.1308) Taùc giaû Nguyeãn Xuaân Kính coù lí khi cho raèng: “Trong ca dao, coù khi “truùc” ñöôïc nhaéc

ñeáân moät mình, töôïng tröng cho ngöôøi con gaùi xinh xaén” [53, tr.192]. Hình aûnh “truùc–mai”

trong ca dao coøn bieåu töôïng cho löùa ñoâi gaén boù xöùng hôïp. Sau khi so saùnh vôùi vaøi taùc giaû,

taùc phaåm thuoäc doøng vaên hoïc vieát, Nguyeãn Xuaân Kính ñaõ cho raèng: “… duøng soùng ñoâi hai

töø “truùc”, “mai” vôùi yù nghóa laø ñoâi nam nöõ yeâu nhau… raát gaàn guõi vôùi caùch söû duïng hai töø

“mai”, “truùc” trong ca dao. Trong ca dao, neáu hieåu theo nghóa bieåu vaät, mai cuõng laø moät

thöù caây, song tuyø töøng nôi, töøng luùc, tuyø töøng nhoùm daân chuùng, coù khi “mai” ñöôïc duøng

ñeå chæ caây hoa mai nhö trong thô Nguyeãn Traõi, Nguyeãn Bænh Khieâm, Nguyeãn

Khuyeán,…coù khi töø naøy ñöôïc duøng ñeå chæ caây mai cuøng loaïi vôùi caây tre” [53, tr.191].

Trong nhöõng ngaøy ñoâng laïnh giaù, caây mai khoâng chæ xanh töôi maø coøn nôû hoa.

Caùc caây töôïng tröng cho söï cöùng raén, cöông tröïc cuûa ngöôøi quaân töû: caây tuøng (6 laàn), caây

thoâng (8 laàn) ñöôïc ngöôøi xöa thích hôn nhöõng caây bieåu töôïng cho veû ñeïp cuûa ngöôøi phuï

nöõ : caây lieãu (3 laàn), caây mai (4 laàn),….Ñoù coù leõ laø do tö töôûng phong kieán vaãn coøn chi

phoái thò hieáu cuûa hoï :

- Maän chaoø tuøng, cuùc, lieãu, mai Maän chaoø ñaoø thaém moät vaøi ba caâu (Caâu 98-tr 1322)

Ngöôøi xöa thích nhöõng caây coù taùc duïng chöõa beänh nhö: caây hoeø (1 laàn), caây cöûu lí

höông (1 laàn), caây cheø (2 laàn), caây tam thaát (2 laàn), caây queá (3 laàn). Trong ñoù, caây queá

ñöôïc ngöôøi xöa nhaéc ñeán nhieàu nhaát, quyù nhaát :

…Bao giôø con cuù noù bay

Phöôïng hoaøng ñeán ñoã queá nay baèng loøng (Caâu 243-tr 1916)

Ca dao vieát nhieàu veà caùc loaïi caây aên traùi vôùi ñuû loaïi. Caùc loaïi caây sau xuaát hieän 1

laàn: caây thanh long, caây thanh yeân, caây bình baùt, caây maõng caàu, caây cam, caây böôûi, caây

hoàng; Caùc caây xuaát hieän 2 laàn: caây leâ, caây thò, caây mô, caây nhaõn; Caây löïu (3 laàn); Caây

chuoái (4 laàn); Caùc caây xuaát hieän 5 laàn: caây maän, caây mía; Caây duoái (6 laàn); Caây döøa (9

laàn); Caây kheá (9 laàn); Caây daâu (16 laàn) vöøa ñeå aên traùi vöøa ñeå nuoâi taèm; Caây chanh (23

laàn). Nhö vaäy laø caây chanh xuaát hieän nhieàu nhaát, ñaõ theå hieän thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät :

- Treøo leân caây chanh Haùi chanh, aên chanh Ngöûa khaên boïc chanh… (Caâu 313-tr.2198)

Tieáp theo laø caây daâu cuõng raát ñöôïc öa chuoäng:

-…Troàng daâu cho bieát thöù daâu Thöù daâu aên quûa, thöù daâu chaên taèm… (Caâu 530-tr. 2244) Caùc caây cao, boùng maùt noùi chung raát ñöôïc öa thích (8 laàn), nhaát laø caây cao (16 laàn):

- Caây cao maáy tröôïng cuõng treøo Ñöôøng xa maâyù tröôïng cuõng theo anh veà (Caâu 293- tr.380) Tuy vaäy, cuõng coù lôøi ca laïi theå hieän sôû thích caây thaáp vôùi soá laàn xuaát hieän ít oûi (1 laàn).

Qua ñoù, chöùng toû ngöôøi Vieät coù thò hieáu ña daïng:

- Caây cao gioù vaät gioù vôø Chaúng baèng caây thaáp gioù ñöa diuï daøng (Caâu 290-tr.380) Caùc caây cao maø ngöôøi Vieät öa thích goàm nhieàu loaïi. Caùc caây xuaát hieän 1 laàn nhö: caây

baøng, caây muø u, caây cau, caây cao su; Caây goã lim (4 laàn), caây tre (17 laàn), caây ña (19 laàn).

Ngöôøi ta coøn keå ra nhöõng ñòa danh troàng nhieàu caây thoâng, caây baøng, caây muø u:

- Vaên Thaùnh troàng thoâng, Voõ Thaùnh troàng baøng Ngoù voâ Xaõ Taéc hai haøng muø u (Caâu 79-tr. 2311)

Caây ña laø thöù caây maø moïi ngöôøi thích nhaát trong soá caùc caây cao. Theo Lyù Khaéc Cung:

“Caây ña beà theá, beä veä, to cao vôøi vôïi. Caùc caønh cao thaû daøi xuoáng ñaát roài laïi sinh ra reã

meï, reã con, beàn vöõng vaø ñaày söùc soáng… Noù töôïng tröng cho söï phoàn sinh vaø tuoåi thoï… Noù

töôïng tröng cho söï troáng traûi, cho söùc maïnh vaät lyù vaø ñòa lyù. Noù thu huùt vaøo mình nhöõng

tia seùt, nhöõng doøng ñieän tröôøng. Nhöõng ñeâm möa to gioù lôùn, caây ña ñaõ choáng choïi laïi vôùi

gioù baõo, duõng caûm phi thöôøng”[10, tr.44-45]. Caây ña coù khi ñöôïc troàng ôû cuoái ñöôøng, cuoái

laøng, coù khi ôû ñaàu laøng. ÔÛ Vieät Nam, caây ña boà ñeà bieåu töôïng cho laøng queâ, noù luoân hieän

höõu nhö ñeå chöùng kieán nhöõng ñoåi thay trong laøng. Noù gaén boù thaân quen vôùi taát caû moïi

ngöôøi, chöùng kieán nhöõng ngöôøi con trong laøng ñöôïc sinh ra, lôùn leân vaø caû ñeán ngaøy ra ñi,

töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc.Theo taùc giaû Toan Aùnh trong “Ta veà ta taém ao ta” thì caây ña ñaàu

laøng coù ba yù nghóa töôïng tröng laø: “Söï tröôøng toàn cuûa laøng xaõ, tinh thaàn daân chuû cuûa daân

laøng, tinh thaàn ñoaøn keát giöõa daân laøng” [5, tr.7]. Theo taùc giaû, caây ña ñaàu laøng coù coâng

duïng chính laø “caùi moác ñaùnh daáu cho laøng, phaân bieät laøng baïn vôùi caùc laøng laân caän”

[5,tr.14]. Ngoaøi ra, caây ña coøn coù caùc coâng duïng khaùc nhö: “laø nôi nghæ maùt luùc tröa heø

cuûa nhöõng thôï ñoàng laøm vieäc ôû nhöõng khu ruoäng quanh laøng…”,“laø nôi döøng chaân nghæ

maùt cuûa nhöõng khaùch boä haønh ñi qua laøng”,“ buoåi chieàu thöôøng laø nôi tuï taäp hoïp cuûa moät

soá daân trong laøng,…”,“laø nôi thôø töï ñoái vôùi daân laøng”, roài laù ña khoâ duøng ñeå ñun naáu, quaû

ña chín ñeå aên, caây ña cung caáp chaát nhuoäm vaûi cho daân laøng- maøu naâu [5, tr.15-16].Taùc

giaû coøn noùi veà “Nhöõng ñieàu huyeàn bí cuûa caây ña ñoái vôùi daân laøng”, ñöa ra keát luaän:

“Caây ña quen thuoäc vôùi daân laøng, nhöng khoâng vì quen thuoäc maø daân laøng daùm coi nhôøn.

Luoân luoân daân laøng toû veû kính caån vôùi baøn thôø caây ña vaø ñi qua ñaây ngöôøi ngöôøi ñeàu im

laëng ngaû noùn” [5, tr.19]. Theo taùc giaû Nguyeãn Thò Ngoïc Ñieäp: “Bieåu töôïng caây ña gaén

lieàn vôùi tuïc thôø Thaønh Hoaøng ôû moãi laøng thôøi xöa. Thöôøng thì laøng naøo cuõng coù thôø moät

vò thaàn ñeå caàu mong vò thaàn naøy phuø trôï cho daân laøng choáng laïi moïi ñieàu khoâng may

(giaëc giaõ, ñoùi keùm, beänh taät, thieân tai,…) vaø ñem ñeán söï sung tuùc cho daân laøng (thònh

ngöôøi, thònh cuûa…).Vò thaàn naøy ñöôïc thôø trong caùc ñình, ñeàn, mieáu cuûa laøng. Tröôùc caùc

nôi naøy thöôøng coù troàng caây ña. Ñình, mieáu laø choán thieâng lieâng, caây ña nôi ñoù cuõng trôû

thaønh thieâng lieâng….Caây ña trôû thaønh hình aûnh thaân thöông ñoái vôùi moïi ngöôøi, trôû thaønh

hoàn queâ, tình queâ” [72, tr.332]. Haàu heát caùc caâu ca giôùi thieäu veà caây ña ñeàu gaén vôùi moät

ñòa danh cuï theå :

- Ñaàu laøng coù moät caây ña Cuoái laøng caây böôæ, ngaõ ba caây hoàng… (Caâu 194 –tr.749)

Caây tre laø thöù caây höõu ích, quen thuoäc, moïc raát nhieàu ôû moãi laøng queâ Vieät Nam ñöôïc

öa thích thöù hai. Taùc giaû Toan Aùnh ñaõ nghieân cöùu veà nguoàn goác luyõ tre vaø ñöa ra yù kieán

sau: “Do söï tranh giaønh laøm tröôûng, caùc quan lang ñeå giöõ vöõng ñòa theá cuûa mình ñaõ taïo

neân nhöõng haøng raøo caây chung quanh ñòa haït cuûa mình. Haøng raøo caây naøy chính laø luyõ tre

xanh sau naøy… Thöôøng giaëc cöôùp muoán coâng phaù moät laøng naøo, ñeàu bò daân laøng nöông

vaøo luyõ tre xanh choáng cöï. Luyõ tre xanh che kín khu thoå cö cuûa laøng ngoaïi tröø hai coång

ñaàu laøng vaø cuoái laøng… Luyõ tre xanh coù töø ñôøi Huøng Vöông vaø toàn taïi maõi cho tôùi ngaøy

nay, traûi qua taát caû moïi cuoäc bieán thieân cuûa lòch söû” [5, tr 88]. Tre ñöôïc mieâu taû trong ca

dao coù nhieàu loaïi: tre loäc ngoäc, tre ngaø, tre pheo,...Ca dao ñaõ giôùi thieäu Yeân Mó laø vuøng

coù nhieàu tre moät caùch töï haøo:

- Yeân Mó anh coù nhieàu tre Coù soâng taém maùt coù ngheà troàng ngoâ (Caâu 319b-tr.1134) Veà yù nghóa töôïng tröng cuûa luyõ tre laøng, taùc giaû Toan Aùnh cho raèng coù ba yù nghóa, ñoù laø:

Theå hieän tinh thaàn töï trò cuûa laøng xaõ, tinh thaàn lieân ñôùi cuûa daân laøng, tinh thaàn töï cöôøng.

Taùc giaû coøn neâu ra coâng duïng chính cuûa luyõ tre laø baûo veä laøng choáng giaëc cöôùp. Ngoaøi ra,

tre coøn coù caùc coâng duïng khaùc nhö: “Lôùn thì laøm nhaø, coät nhaø, xaø nhaø, ñoøn tay, keøo coät,

laït v.v… ñeàu baèng tre, nhoû thì ñan roå raù, nong nia, ñoøn gaùnh, gioû cua, oáng taêm, oáng ñuõa,

taêm, ñuõa cuõng baèng tre. Trung trung thì giöôøng, pheân, cuõi taàm, chaïn baùt, daïi, coùt thoùc…

ñeàu baèng tre”; Luyõ tre xanh coøn laø “moät böùc tranh thieân nhieân toâ ñieåm cho ñôøi soáng daân

queâ”, “nhöõng caây tre giaø, tre giaø roài cheát khoâ, daân ngheøo trong laøng ñoán nhöõng caây tre,

nhöõng caønh tre khoâ laøm cuûi ñun” roài “ta phaûi keå ñeán maêng tre, moät moùn aên ngon vaø reû

tieàn” [5, tr103-104]. Ngoaøi ra, moïi ngöôøi coøn thích caây caäy, caây nuùc naùc:

- Ñaàu laøng coù moät côn (caây) ña ÔÛ giöõa côn caäy , ngaõ ba côn döøa… (Caâu 198-tr.750) - Ñaàu xoùm noï coù caây nuùc naùc… (Caâu 204 –tr.751)

Nhöõng caây maø traùi cuûa noù duøng trong böõa aên haøng ngaøy ñöôïc moïi ngöôøi thích nhö: caây

caø (16 laàn)- traùi caø laø moùn aên daân daõ khoâng theå thieáu trong caùc böõa côm cuûa noâng daân

Vieät Nam-vaø caây ngoâ ñoàng (1 laàn). Caø ñöôïc chia thaønh hai loaïi: caø tia tía, caø xanh xanh :

-…Ngöôì troàng caø cho toâi bieát thöù caø Thöù caø tia tía, thöù caø xanh xanh… (Caâu 530 c-tr.2245) Khi keå ra caùc loaïi caây maø moïi ngöôøi thích, haàu heát caùc lôøi ca dao ñeàu keát hôïp nhieàu caây

trong cuøng moät baøi . Ñieàu naøy chöùng toû sôû thích ña daïng.

* Thò hieáu khaùc: Beân caïnh vieäc yeâu thích haàu heát caùc loaïi caây cuûa ngöôøi Vieät, cuõng coù

lôøi ca theå hieän thaùi ñoä khoâng thích caây beøo:

-Trong ñôøi chi xaáu baèng beøo Ñeán khi nöôùc luït, beøo treøo leân cao ( Caâu 432-tr.2227 ) - Boâng (hoa): So vôùi caây, rau, cuû, traùi, hoa chieám soá löôïng nhieàu hôn caû: 136 lôøi ca vaø coù

tôùi 93 loaïi hoa. Ñieàu naøy chöùng toû ngöôøi Vieät yeâu hoa nhaát. Trong ca dao, “hoa” bieåu

töôïng cho ngöôøi con gaùi. Neáu nhö ôû treân hoï quan nieäm: “Yeâu caây môí nhôù ñeán hoa” thì

luùc naøy hoï laïi cho raèng:

- Yeâu caây vì noãi laém hoa Yeâu em vì noãi neát na traêm chieàu (Caâu 13- tr.2384) Ñoù chæ laø caùch noùi theå tình caûm chaân thaønh vôùi thieân nhieân cuûa hoï. Ngöôøi ta thích “hoa

xuaân” (3 laàn) vì ñoù laø muøa maø hoa boäc loä veû ñeïp röïc rôõ nhaát cuûa mình, hoa vaø muøa xuaân

nhö toân veû ñeïp cuûa nhau leân. Theo TS. Laâm Vinh thì: “Khoâng phaûi ngaãu nhieân khi noùi

ñeán muøa xuaân, bao giôø ngöôøi ta cuõng gaén vôùi caùi ñeïp, khi noùi ñeán nhöõng thuoäc tính cuûa

muøa xuaân, thì ngöôøi ta ñoàng thôøi nhaéc ñeán thuoäc tính cuûa caùi ñeïp. Ñoù laø nieàm vui, nieàm

töï haøo, söï aám aùp; ñoù laø söï soáng, laø söùc soáng, laø söï haøi hoaø, söï vieân maõn. Aùnh saùng, maøu

saéc, aâm thanh ñeïp ñeõ, laø phaåm chaát cuûa caùi ñeïp, ñoàng thôøi cuõng laø phaåm chaát cuûa muøa

xuaân” [112, tr18]:

- Troùt ñaø heïn vôùi vua xuaân Moät naêm hoa nôû maáy laàn son toâ Xuaân chöa ñeán hoa thaäp thoø maó Hoa nôû roài xuaân ngaáp ngoaùi theo… (Caâu 461-tr. 2233) Ñoàng thôøi ngöôøi ta cuõng thích haùi hoa (5 laàn), thích chôi hoa (8 laàn) vôùi lí do phaûi giöõ laáy

maøu cho hoa, cho bieát muøi hoa, phaûi bieát muøi hoa ; vì yeâu hoa, hoï thích nhaët caû hoa rôi (2

laàn):

- Sôùm em qua cöaû ngoõ, thaáy trong vöôøn quaû rôùt hoa rôi Ngaû khaên ra boïc laâyù, cuaû ngöôøi nhö cuaû ta (Caâu 229-tr.1858) Moïi ngöôøi ñaëc bieät thích hoa thôm. Hình aûnh “Hoa thôm” chieám soá löôïng nhieàu nhaát :

34 laàn. “Hoa thôm” bieåu töôïïng cho ngöôøi coù phaåm caùch cao quyù. Hình aûnh “hoa thôm”

ñöôïc naâng niu so saùnh vôùi “ngöôøi khoân” ñöôïc kính yeâu ñaõ theå hieän söï toân troïng hoa thôm

cuûa hoï. Ñieàu naøy cuõng chöùng toû ngöôøi Vieät coù thò hieáu cao ñeïp:

- Hoa thôm ai chaúng naâng niu Ngöôøi khoân ai chaúng kính yeâu moïi beà (Caâu 138 –tr.1096) Ca dao ñaõ xeáp hoa hueä, hoa mai laø hai loaøi hoa thôm nhaát. Hoa hueä coù maøu traéng, bao

hoa hình pheãu, höông ngaøo ngaït, toaû höông veà ban ñeâm. Hoa hueä ñöôïc duøng nhieàu trong

vieäc cuùng leã maø ít duøng ñeå taëng nhau. Caây hoa hueä cho hoa quanh naêm, nôû chuû yeáu vaøo

muøa heø, muøa ñoâng cho ít hoa. Hoa mai trong ca dao bieåu töôïng cho ngöôøi con gaùi vôùi veû

ñeïp thanh cao:

- Ruoäng vöôøn troàng ñuû thöù hoa Hoa ñaøo, hoa lí, hoa traø, hoa mai Nhaát thôm hoa hueä, hoa mai Hoa lan, hoa cuùc, ai maø chaúng öa… (Caâu 276-tr.1806)

Ngöôøi xöa coøn cho raèng: hoa lí coù muøi thôm lan toaû ra xa, hoa nhaøi thôm laâu vaø hoa

xuaân-caùc loaïi hoa nôû vaøo muøa xuaân noùi chung- thì thôm nhaát treân ñôøi. Trong ca dao, hoa

nhaøi bieåu töôïng cho ngöôøi con gaùi ñeïp kín ñaùo, laâu beàn. Theo taùc giaû Nguyeãn Xuaân Kính

“Hoa nhaøi thöôøng ñöôïc ví vôùi nuï cöôøi ñaùng yeâu cuûa ngöôøi con gaùi… Hoa nhaøi thöôøng gôïi

veû ñeïp beân ngoaøi… Hoa nhaøi noùi vôùi ta veû ñeïp beân trong vaø laâu beàn… Höông cuûa hoa nhaøi

coøn töôïng tröng cho veû cao quyù, vaên minh… Trong thô ca daân gian, hoa nhaøi thöôøng ít

ñöôïc nhaéc ñeán ôû vò trí chieám “öu theá” maø thöôøng laø thöù hoa khieâm toán, coù duyeân” vaø “…

Trong ca dao, trong suy nghó cuûa ngöôøi bình daân, nhìn chung, xeùt veà yù nghóa, hoa nhaøi laø

moät thöù hoa ñeïp, hoa quyù. Qua caùc yù nghóa cuûa hoa nhaøi, chuùng ta thaáy roõ quan nieäm

thaåm mó, ñoàng thôøi cuõng laø quan nieäm ñaïo ñöùc cuûa quaàn chuùng caàn lao. Hoï ca ngôïi nhöõng

gì laø thuyû chung, tình nghóa, thích caùi ñeïp, caùi duyeân beân trong hôn laø nhöõng gì oàn aøo

choác laùt, phoâ tröông beân ngoaøi” [53, tr.195-196-198]:

- Hoa lí nghìn daëm thôm xa Hoa ñeøn thaáp thoaùng trong nhaø caäy troâng… …Hoa xuaân thôm nhaát treân ñôì Vua quan cuõng chuoäng, öôùc ao sôû caàu Hoa nhaøi thoang thoaûng thôm laâu… (Caâu 125-tr.1094)

Nhöng roài hoï laïi quan nieäm :

-Boâng nhaøi, boâng lí, boâng ngaâu Chaúng baèng boâng böôûi thôm laâu diuï daøng (Caâu 471-tr.287)

Ñoù laø do thò hieáu cuûa con ngöôøi ña daïng. Hoï coøn keå ra caùc loaïi hoa thôm :

- Taïi ñaây moät traêm thöù hoa Xanh, ñoû, vaøng, traéng thaät laø thôm thay Ñoàn raèng hoa soí thôm thay Thôm thì thôm vaäy chaû taøy hoa ngaâu… (Caâu 44-tr.1874) Coù nhöõng loaøi hoa raát giaûn dò, taàm thöôøng nhöng vôùi tình caûm saâu ñaäm vôùi thieân nhieân,

ngöôøi xöa vaãn caûm nhaän ñöôïc muøi thôm cuûa noù. Hoa lí ñöôïc ví vôùi ngöôøi con gaùi ñeïp,

hoa lí ñöôïc coi laø loaøi hoa ñeïp nhaát:

- Hoa lí laø chò hoa laøi Hoa lí coù taøi, hoa laøi coù duyeân (Caâu122-tr.1094) Caây hoa lyù laø caây daây leo chaèng chòt, ñöôïc troàng thaønh giaøn vöøa laøm caûnh, vöøa cho boùng

maùt, laáy hoa. Hoa nôû thaønh töøng chuøm ôû naùch laù, nuï hoa maøu xanh luïc, luùc hoa nôû coù

maøu vaøng raát nheï (maøu thieân lyù). Höông thôm toaû vaøo ban ñeâm vaø saùng sôùm. Caây hoa

ñaøo chæ nôû hoa vaøo muøa xuaân. Vaøo dòp Teát, hoa ñaøo maøu ñoû seõ mang laïi söï may maén

trong naêm nhö moïi ngöôøi quan nieäm. Ngöôøi xöa cho raèng: caém caønh ñaøo trong nhaø ñeå caûn

gioù ñoäc, ñuoåi taø khí ra ngoaøi, nhaø naøo coù troàng ñaøo laø nhaø phuù quyù. Hoa ñaøo coù boán maøu:

hoàng thaãm, hoàng nhaït, maøu traéng, maøu ñoû thaãm. Ñaõ töø laâu, caønh ñaøo laø thöù khoâng theå

thieáu ñoái vôùi nhieàu gia ñình ôû mieàn Baéc vaøo dòp naêm môùi. Hoa sen tuy khoâng ñöôïc öa

chuoäng baèng hoa lí, hoa ñaøo nhöng ngöôøi Vieät ñaõ quan nieäm: “Treân ñôøi gì toát baèng sen”.

Vaø trong choán buøn nhô thì :

- Trong ñaàm gì ñeïp baèng sen Laù xanh, boâng thaém, giöõa chen nhò vaøng (Caâu 430-tr.2227) Caây sen laø loaïi caây thaân meàm soáng chuû yeáu ôû caùc ao hoà. ÔÛ Vieät Nam, hoa sen ñöôïc xeáp

vaøo boä töù quyù: lan, sen, cuùc, mai. Trong ñoù, sen laø bieåu töôïng cuûa muaø haï vì hoa sen nôû

vaøo muøa naøy vôùi muøi thôm dòu nheï thoang thoaûng lan xa. Sen cuõng ñöôïc xeáp vaøo moät

trong boán caây bieåu töôïng cho ñöùc tính thanh cao: tuøng, truùc, sen, cuùc. Hoa sen khoâng chæ

laøm ñeïp cho ñôøi maø coøn laø moät trong nhöõng loaïi hoa duøng ñeå thôø cuùng. Nhuî sen coù

nhöõng haït traéng goïi laø haït gaïo duøng ñeå öôùp vôùi traø ñeå taïo neân moät thöù traø sen cao caáp.

Hoa sen trong ca dao bieåu töôïng cho ngöôøi con gaùi ñeïp, cao quyù. Taùc giaû Toan Aùnh vieát

veà hoa sen nhö sau: “Hoa sen ñöôïc nhieàu ngöôøi öa thích vì höông vaø vì saéc… Caây sen ñeïp

töï laù sen trôû ñi, nhaát laø vaøo caùc buoåi bình minh treân laù sen coøn ñoïng chuùt söông mai, ñoùn

aùnh naéng sôùm trong nhö vaøng gieo ngoïc daùt” vaø “Sen thôm ngaùt laøm taêng veû huyeàn aûo

cuûa ñình laøng trong nhöõng buoåi toái trôøi muøa haï. Sen naøy caùc cuï haùi ñeå öôùp traø, laáy traø

daâng cuùng thaàn trong nhöõng khi tuaãn tieát… Ao laøng troàng sen, höông sen toaû leân laøm thôm

ngaùt caû moät vuøng” [5, tr 52-53].

Hoa ñöôïc coi laø quyù nhaát laø hoa lan, theo taùc giaû Nguyeãn Xuaân Kính thì “höông thôm cuûa

hoa lan töôïng tröng cho tình baïn tri aâm thaém thieát” [53, tr.201]. Caây hoa lan laø gioáng caây

voán moïc töï nhieân, coù nhieàu loaïi hoa ñeïp– quyù phaùi, meâ hoàn. Noù cuõng laø moät trong boán

caây töôïng tröng cho ngöôøi quaân töû: Cuùc, truùc, lan, sen. Caùc loaïi hoa lan thöôøng coù maøu

saéc röïc rôõ, caùnh hoa moûng manh nhöng saéc hoa laïi beàn vôùi thôøi gian. Höông lan dòu nheï

vaø thanh khieát, vì theá ca dao ñaõ ca ngôïi: “Traêm thöùc hoa nhaát quyù thì lan”.

Caùc loaïi hoa cuûa nhöõng traùi, cuû aên ñöôïc maø moïi ngöôøi öa thích chuùng toâi xeáp theo thöù

töï xuaát hieän töø ít ñeán nhieàu. Caùc loaïi hoa xuaát hieän 1 laàn: hoa caø, boâng ñieàu, hoa taùo, hoa

ôùt, hoa möôùp ñaéng, hoa möôùp, hoa daâu, hoa vöøng, hoa hoàng bì, hoa cau, hoa döøa, hoa

döa, hoa na, hoa löïu, hoa leâ, hoa ñoã, hoa sung, hoa queùo, hoa muoãm, hoa leâ, hoa luùa, hoa

ngoâ ñoàng, hoa boøng; Caùc loaïi xuaát hieän 2 laàn: hoa chuoái, hoa bí, hoa baàu, hoa ñaäu, hoa

caø; Hoa mô (3 laàn); Caùc loaïi xuaát hieän 4 laàn: hoa chanh, hoa khoai, hoa oåi; Caùc loaïi xuaát

hieän 5 laàn: hoa böôûi, hoa maän, hoa cam, hoa quyùt, hoa boàng boàng- ñeå naáu canh. Coù nhöõng

loaïi hoa phaûi trôû thaønh traùi môùi aên ñöôïc, nhöng cuõng coù loaïi hoa naáu leân trôû thaønh moùn

aên boå döôõng:

- Boàng boàng meï naáu canh toâm Aên cho maùt ruoät, ñeán hoâm laïi boàng (Caâu 478 – tr. 289) Boàng boàng: coøn goò laø ñaèng minh saâm vôùi quan nieäm ñaây laø moät loaïi saâm. Caây boàng

boàng gioáng caây huyeát duï nhöng laù xanh, hoa nôû thaønh chuøm vaøo muaø xuaân. Hoa boàng

boàng naáu canh laø moät moùn aên ñaëc saéc, maùt, boå, ngon. Hoa khoai laø loaïi hoa ñöôïc öa

chuoäng, ñöôïc coi laø ngoïc cuûa trôøi, ñaây cuõng laø moät thò hieáu khaùc:

…Hoa khoai laø ngoïc trôøi sinh

-

Hoa laøi hoa lí höuõ tình maø laïi voâ duyeân (Caâu 371-tr.2070)

Caùc loaïi hoa cuûa nhöõng caây duøng laøm rau, thuoác maø ngöôøi Vieät öa thích, chuùng toâi

xeáp theo thöù töï töø ít ñeán nhieàu. Nhöõng loaïi xuaát hieän 1 laàn: hoa voâng, hoa voái, hoa cheø,

hoa daønh, hoa thuoác, hoa muøi, hoa rieàng, hoa tía toâ, hoa cuùc taàn; Caùc loaïi xuaát hieän 2 laàn:

hoa ngaûi, hoa muoáng; Hoa caûi (3 laàn). Caùc lôøi ca dao vieát veà hoa ña soá daøi, coù khi raát daøi,

bôûi vì trong caùc lôøi ca ñoù laø söï toång hôïp cuûa nhieàu loaïi hoa. Ñieàu naøy chöùng toû ngöôøi Vieät

yeâu thích nhieàu hoa vaø sôû thích cuõng ña daïng.

* Nhöõng caây coái ñöôïc yeâu thích :

- Caây chanh: Trong soá caùc caây aên traùi, caây chanh xuaát hieän nhieàu nhaát 23 laàn. Moïi ngöôøi

thích caây chanh vì traùi chanh ña duïng, chuû yeáu laø ñeå aên traùi, goäi ñaàu vaø nhuoäm aùo:

Troàng chanh cho bieát gioáng chanh Gioáng chanh aên traí, gioáng chanh goâïi ñaâuø… (Caâu 530b-tr.2244) - Caây truùc: xuaát hieän 34 laàn trong ca dao, laø moät trong soá nhöõng caây theå hieän khí phaùch

thanh cao cuûa ngöôøi quaân töû. Ngay trong nhöõng ngaøy ñoâng laïnh giaù, khi maø nhöõng loaïi

caây khaùc bò ruïng laù thì caây tuøng, truùc, mai vaãn xanh töôi. Caùc nhaø nho thôøi tröôùc ñaõ troàng

truùc tröôùc cöûa nhaø ñeå toû chí khí cuûa mình nhö: Töôøng Huû, Nguyeãn Traõi,… Troàng ôû baát cöù

nôi naøo truùc cuõng theå hieän veû ñeïp cuûa noù:

- Truùc xinh truùc moïc bôø ao Em xinh em ñöùng choán naøo cuõng xinh… (Caâu 690-tr.2280) - Hoa: Vôùi soá laàn xuaát hieän nhieàu nhaát trong chuû ñeà veà caây coái, hoa ñöôïc moïi ngöôøi yeâu

thích nhaát (136 lôøi ca). Caùc loaïi hoa ñöôïc öa thích, chuùng toâi xeáp theo thöù töï soá laàn xuaát

hieän töø ít ñeán nhieàu. Caùc loaïi hoa xuaát hieän 1 laàn: hoa thoâng, hoa sim, hoa phuø dung, hoa

vaûi, hoa caäy, hoa mua, hoa traø, hoa tam xöôùng, hoa ñaïi, hoa vaïn thoï, hoa trinh nöõ, hoa haûi

ñöôøng, hoa ñoàng, hoa vang, hoa voàng, hoa maây, hoa sôû, hoa moäc, hoa beøo, hoa hieân, hoa

daïo, hoa ñeøn; Caùc loaïi hoa xuaát hieän 2 laàn: hoa gaïo, hoa boâng; Caùc loaïi xuaát hieän 3 laàn:

hoa daâm buït, hoa hoeø; Caùc loaïi xuaát hieän 4 laàn: hoa quyø, hoa lieãu; Caùc loaïi xuaát hieän 5

laàn: hoa queá ñoû, hoa cuùc, hoa soùi traéng; Caùc loaïi xuaát hieän 6 laàn: hoa hoàng, hoa maãu ñôn,

hoa mai; Caùc loaïi xuaát hieän 7 laàn: hoa hueä, hoa ngaâu; Hoa lan (8 laàn); Nuï taàm xuaân (15

laàn); Hoa laøi (17 laàn); Hoa sen (18 laàn); Hoa lyù (22 laàn), hoa ñaøo (32 laàn). Nhö vaäy, hoa

ñaøo laø hoa ñöôïc öa thích nhaát–cuõng laø loaøi hoa bieåu töôïng cho ngöôøi con gaùi ñeïp ñeõ.

Ñaøo laø hoa hoäi ñuû caùc yeáu toá caàn coù cuûa hoa: töôi, thôm:

- Ñaøo non xaáp xôùi non tieân Ñaøo khoe töôi, lieãu laïi khoe meàm Hoa thôm ngaoø ngaït… (Caâu 114-tr.734) Nhö vaäy laø vôùi soá laàn xuaát hieän nhieàu nhaát cuøng vôùi tình caûm yeâu thích göûi gaém qua lôøi

ca dao, chuùng ta thaáy moïi ngöôøi noùi chung thích hoa nhaát, tieáp theo laø caây truùc, caây

chanh. Nhöõng tình caûm cao ñeïp, yù nghó toát ñeïp ñeàu ñöôïc aån chöùa trong töøng loaøi hoa. Khi

taëng hoa cho nhau, khoâng caàn noùi baèng lôøi maø hoa ñaõ “thay lôøi muoán noùi”. Caây truùc cuõng

laø loaïi caây bieåu töôïng cho nhöõng ñöùc tính toát ñeïp cuûa con ngöôøi. Coøn caây chanh cuøng traùi

chanh cuûa noù höõu ích cho con ngöôøi. Vì theá, chuùng ta thaáy moïi ngöôøi thích hoa, caây truùc,

caây chanh laø ñieàu töï nhieân. Ba caây naøy ñaõ theå hieän ñaày ñuû ñôøi soáng tö töôûng–tình caûm

(tinh thaàn) vaø vaät chaát cuûa ngöôøi Vieät.

2.3. Con vaät: Trong thieân nhieân, ngoaøi caûnh vaät phaûi coù caû con vaät môùi taïo neân böùc tranh

thieân nhieân sinh ñoäng. Ca dao vieát veà nhieàu con vaät, moãi con coù khi laïi chia thaønh nhieàu

loaïi .

* Con löôn: Trong ca dao, ñaây laø con vaät “coù tieáng hoâi tanh” nhöng khi cheá bieán thaønh

moùn aên ngon thì raát ñöôïc moïi ngöôøi yeâu thích (xuaát hieän 1 laàn):

- Con löôn coù tieáng hoâi tanh Xaøo naáu saïch seõ cuõng thaønh moùn ngon (Caâu 668-tr.454) * Con lôïn: Qua kinh nghieäm chaên nuoâi, ngöôøi ta ñöa ra lôøi khuyeân veà loaøi lôïn naøo neân

nuoâi. Ñoù laø lôïn maét traéng (xuaát hieän 1 laàn). Ñaây laø kinh nghieäm cuûa caû moät quaù trình

chaên nuoâi vaát vaû ñuùc keát neân :

- Con lôïn maét traéng thôøi nuoâi Nhöõng ngöôøi maét traéng ñaùnh hoaøi ñuoåi ñi (Caâu 667-tr. 454)

* Con caøo caøo: Tình caûm vôùi con caøo caøo ñaõ chöùng toû con ngöôøi khoâng chæ yeâu thích loaøi

coù ích maø coøn thích caû nhöõng loaøi taàm thöôøng (xuaát hieän 1 laàn):

- Caøo caøo giaõ gaoï baø xem Baø may aoù ñoû, aoù ñen cho caøo (Caâu 181-tr.361) * Con dieàu haâu: Tuy xuaát hieän ít oûi trong ca dao (1 laàn) vì ñaây laø loaøi chim aên gaø con

nhöng ngöôøi ta vaãn theå hieän loøng yeâu thöông con vaät qua caùch noùi aâu yeám:

- Dieàu haâu maø lieäng cho troøn Ñeán mai tao gaû gaø con cho maøy (Caâu 112-tr. 697) * Con haïc: Xuaát hieän trong ca dao 2 laàn, theå hieän nieàm yeâu thích cuûa moïi ngöôøi. Chim

haïc laø loaøi chim quyù theo quan nieäm cuûa ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Trung Quoác:

- Moät traêm con haïc bay veà Coøn moät hoøn nuí haïc veà ñaäu moâ

-

Con ñaàu ñaøn thì ñaäu ñænh nuí Nöa Coøn chín möôi chín con nöõa ñaäu goø ñaát cao (Caâu 584- tr.1416) * Con ong, ve, kieán löûa, nheän: Caùc con vaät nhoû beù naøy cuõng ñöôïc moïi ngöôøi thích thuù

(soá laàn xuaát hieän ñöôïc chuùng toâi saép xeáp theo thöù töï töø ít ñeán nhieàu): Con kieán löûa, con

nheän, con ong (3 laàn), con ve (3 laàn):

- Muaø haï baét ong, baét ve Chôù baét chim seû maø queø chaân tay (Caâu 634-tr.1425) * Con deá: Xuaát hieän trong ca dao 3 laàn, moïi ngöôøi thích deá vì tieáng keâu cuûa noù ñeå giaûi

saàu:

-Deá keâu cho giaûi côn saàu Maáy lôøi em noí, baïc ñaàu khoâng queân (Caâu 107- tr. 696) * Con coâng, con ngheâ, con vöôïn, con ruøa, con thoû: Trong soá caùc con vaät naøy, con vöôïn

ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu nhaát (4 laàn), coøn con thoû xeáp thöù hai (2 laàn). Moãi con coù moät khaû

naêng rieâng (hoùt, muùa, laøm troø,…), chính khaû naêng ñoù cuûa chuùng khieán moïi ngöôøi öa thích.

Hoï ñaõ mieâu taû moät caùch sinh ñoäng qua nhöõng lôøi ca:

- Saùo keâu, coâng muaù, ngheâ cöôøi Vöôïn ñôøn thaùnh thoùt, ruaø bôi thoû quyø… (Caâu 66- tr.1827) * Con cua, con ruøa: Hình aûnh con ruøa (3 laàn), con cua (4 laàn) trong ca dao cuõng theå hieän

sôû thích cuûa ngöôøi Vieät. Hoï baét cua, baét ruøa khoâng phaûi ñeå aên maø laø ñeå ñuøa giôõn, ñeå bieåu

loä tình caûm vôùi chuùng:

- Ruû nhau xuoáng bieån baét cua Baét cua cua keïp, baét ruøa ruaø bôi (Caâu 257- tr.1803) * Con coùc: Ngöôøi Vieät Nam noí chung quan nieäm con coùc laø con vaät linh thieâng trong ca

dao (xuaát hieän 3 laàn):

- Con coùc laø caäu oâng Trôøi Heã ai ñaùnh noù thì Trôøi ñaùnh cho (Caâu 559-tr. 430) * Con gaø, con choù: Choù huyeàn ñeà xuaát hieän 3 laàn, gaø 5 laàn trong ca dao. Ñaây laø nhöõng

con vaät nuoâi höõu ích qua lôøi khuyeân :

- Con choù huyeàn ñeà Con gaø naêm moùng Laáy veà maø nuoâi Duø ai buoân baùn traêm ngheà Chaúng baèng nuoâi choù huyeàn ñeà boán chaân (Caâu 620- tr. 442) * Con taèm, con deâ: Ñaây laø nhöõng con vaät nuoâi, xuaát hieän trong ca dao 3 laàn qua nhöõng

lôøi ru:

- Em toâi buoàn nguû buoàn ngheâ Con taèm ñaõ chín, con deâ ñaõ muì (Caâu 219-tr. 973)

* Con roàng: Ñaây laø con vaät chæ xuaát hieän trong trí töôûng töôïng, trong chaïm, khaéc,… cuûa

ngöôøi xöa nhöng raát ñöôïc toân troïng, toân thôø. Trong ca dao, roàng bieåu töôïng cho ngöôøi coù

phaåm caùch cao quyù, ñeïp ñeõ (xuaát hieän 5 laàn). Coøn theo GS. Nguyeãn Vaên Huyeân thì: “ÔÛ

caùi phaàn chaâu AÙ chòu aûnh höôûng Haùn naøy… roàng laø bieåu töôïng cuûa möa vaø söï phì nhieâu;

taïi ñaây roàng ñöôïc xem laø ñaïi aân nhaân. Ñaây laø moät con vaät töôûng töôïng maø moät soá ngöôøi

cho laø coù quan heä vôùi gioáng caù saáu lôïn xöa kia coù ôû soâng Döông Töû beân Trung Quoác vaø

trong vònh Haï Long cuûa xöù Baéc Kyø ôû Vieät Nam, hoaëc ví vôùi con caù saáu xuaát hieän ñeå noâ

giôõn luùc möa to. Duø sao thì truyeàn thuyeát daân gian cuõng coi noù laø con vaät coù vaûy to nhaát.

Noù soáng döôùi nöôùc vaø aån ôû döôùi ñaùy saâu ñaàm laày trong caùc thaùng khoâ raùo muøa ñoâng.

Nhöng khi muøa reùt ñaõ qua vaø nhöõng côn möa ñaàu tieân ñoå xuoáng, thì noù tænh daäy, hieän ra,

vaø nhö vaäy baùo tröôùc nhöõng traän möa lôùn laøm töôi toát ruoäng ñoàng… .Ngöôøi ta coøn noùi

raèng, con vaät soáng döôùi nöôùc naøy ñeû tröùng. Moãi laàn noù ñeû möôøi tröùng, trong ñoù chæ coù quaû

ñaàu nôû thaønh roàng… Meâ tín daân gian coøn cho raèng, luùc nhöõng con roàng naøy ñaùnh nhau

treân khoâng, thì trôøi möa nhö truùt. Vaø heã chuùng rôøi nhau ra thì möa taïnh… Nhö vaäy, trong yù

thöùc daân gian, nhôø coù nhieàu truyeàn thuyeát töø nhieàu theá kyû, roàng coù moät vai troø haøng ñaàu

trong söï ñieàu tieát caùc côn möa sinh ra nhöõng vuï thu hoaïch toát, laø nguoàn goác cuûa hoaø bình

xaõ hoäi vaø chính trò” [49, tr.111-112]. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi bình daân thì hình aûnh con roàng

quùa cao xa: ôû “treân maây”, vì theá vieäc caâu roàng chæ laø vieån voâng:

- Caàn chaéc, oáng truùc, sôïi nhôï baïc,löôõi caâu ñoàng Maéc moài con chim phuïng, caâu roàng treân maây (Caâu 238-tr.370) Taùc giaû Nguyeãn Thò Ngoïc Ñieäp khi vieát veà “Nhöõng bieåu töôïng xuaát phaùt töø vaên hoïc coå

Vieät Nam vaø Trung Quoác” ñaõ cho raèng: “Veà bieåu töôïng roàng–maây, coù taøi lieäu cho raèng

nguoàn goác cuûa chuùng laø: “Vaân toøng long, phong toøng hoå” (maây theo roàng, gioù theo hoå)

trong Kinh Dòch, laø bieåu töôïng cho vieäc gaëp thôøi cô thuaän lôïi, coù theå thoaû söùc bay nhaûy

tung hoaønh nhö roàng–maây gaëp nhau, hoå gioù gaëp nhau (hoå nhaûy, voà, chaïy… thuaän gioù nhö

ñöôïc chaép caùnh).Neùt nghóa naøy thöôøng ñöôïc söû duïng trong caùc taùc phaåm vaên hoïc coå Vieät

Nam vôùi teân goïi “gioù maây”, “long vaân”…Trong ca dao, “roàng–maây” bieåu thò cho söï xöùng

hôïp, söï gaén boù quaán quyùt giöõa caùc nam nöõ thanh nieân trong tình yeâu (roàng gaëp maây, roàng

aáp laáy maây, roàng xa maây, roàng ngöôïc maây xuoâi, lôøi roàng maây…)[72, tr336-337].

* Con chuoàn chuoàn: Ngöôøi ta thích chuoàn chuoàn vì khaû naêng döï baùo thôøi tieát cuûa noù

(xuaát hieän 6 laàn). Vôùi söï thích thuù, hoï ñaõ ruû nhau baét chuoàn chuoàn: “Ruû nhau ñi baét

chuoàn chuoàn”. Hoï noùi veà noù vôùi tình caûm trìu meán :

- Chuoàn chuoàn bay thaáp trôøi möa Bay cao trôøi naéng ñaäp döaø em aên (Caâu751- tr.666) * Con meøo: Ñaây laø con vaät nuoâi thaân thieát vôùi moïi ngöôøi, moïi nhaø (xuaát hieän 7 laàn).

Ngöôøi ta raát quyù meøo qua caùch goïi thaân maät, thích meøo vì taøi leo treøo vaø taøi baét chuoät cuûa

noù:

- Con meøo, con meûo, con meo ! Ai daïy maøy treøo, chaúng daïy em tao ?... (Caâu 673- tr.455) * Böôùm: Loaøi böôùm trong ca dao (xuaát hieän 8 laàn) ñaõ goùp phaàn laøm cho hoa, cho thieân

nhieân theâm ñeïp, theâm phong phuù, theâm haøi hoaø :

- Troâng trôøi mau raïng ñoâng ra Ñeå cho böôùm choä maët hoa böôùm chaøo (Caâu 345-tr.777) * Con quaï: ÔÛ treân, chuùng ta thaáy chim phöôïng ñöôïc ngöôøi Vieät raát coi troïng. Nhöng ôû

nhöõng caâu ca dao vieát veà con quaï (8 laàn) sau ñaây chuùng ta thaáy hoï quan nieäm ngöôïc laïi:

- Treân röøng baêm saùu thöù chim Thieáu gì loan phöôïng ñi tìm quaï khoang ! -Quaï khoang coù cuûa coù coâng Tuy raèng loan phöôïng nhöng khoâng coù gì ! (Caâu 366- tr.2208) Sôû dó coù quan nieäm treân laø vì : chim loan phöôïng tuy ñeïp vaø quyù nhöng voâ tích söï ; Coøn

quaï khoang laø loaøi chim coù ích.

* Con ngöïa: Con ngöôøi trong ca dao raát thích ngöïa, ngöïa ñöôïc nhaéc tôùi 9 laàn. Ca dao ñaõ

phaân loaïi ngöïa ra thaønh caùc loaïi sau (theo thöù töï xuaát hieän töø ít ñeán nhieàu, theo sôû thích ):

ngöïa baïch (1 laàn), ngöïa cao baønh (1 laàn), ngöïa maïnh (1 laàn), ngöïa hoàng (3 laàn), ngöïa oâ

(3 laàn). Ngöôøi ta thích ngöïa vì khaû naêng:“vöôït ruoäng baêng ngaøn”, “ chaúng quaûn ñöôøng

daøi cuûa noù”:

-…Ngöïa hoàng ñuûng ñænh nuí Nöa Ñem tieàn, ñem cuaû maø ñöa veà Chaøn (Caâu 367-tr.1603)

Ngöïa hoàng ñeïp, nhaøn haï, ñöôïc ngöôøi xöa quan nieäm ñem laïi söï may maén (tieàn, cuûa,…).

* Con traâu, con boø, con ngheù: Ñaây laø nhöõng con vaät nuoâi coù giaù trò cuûa ngöôøi Vieät.

Chuùng toâi xeáùp soá laàn xuaát hieän theo thöù töï töø ít ñeán nhieàu: boø (2 laàn), ngheù (5 laàn), traâu

(14 laàn). Ngöôøi xöa quan nieäm: “Con traâu laø ñaàu cô nghieäp”, goùp phaàn quyeát ñònh ñaåy

maïnh söùc saûn xuaát vaø naêng suaát lao ñoäng, vì theá chuùng ta ñaõ hieåu ñöôïc taïi sao hoï thích

traâu nhaát :

-…Naèm ñaây naøo ñaõ nguû cho Thöùc maø giöõ laáy con boø con traâu (Caâu 428-tr.791)

Ñaây laø lí do maø ngöôøi ta thích boø ít hôn traâu :

- Traâu naêm saùu tuoåi coøn nhanh Boø naêm saùu tuoåi ñaõ tranh coó giaø Ñoàng chieâm xin chôù nuoâi boø Muaø ñoâng thaùng giaù boø doø laøm sao ? (Caâu 256-tr.2186) Ngöôøi noâng daân thöôøng coi traâu nhö ngöôøi baïn thaân thieát cuûa mình qua caùch xöng hoâ thaân

maät: “Traâu ôi! Ta baûo traâu naøy! Traâu ra ngoaøi ruoäng traâu caøy vôí ta…”. Lyù Khaéc Cung ñaõ

vieát raát chi tieát veà con traâu nhö sau: “Traâu laø loaøi nhai laïi, aên giaû laøm thaät, ôû Vieät Nam coù

raát nhieàu gioáng traâu. Con traâu ñaïi dieän cho loøng toát, söï bình yeân, söùc maïnh, söï bình tónh,

laø töôïng tröng cho söùc löïc vaø söï hy sinh… Con traâu coù tai laù mít, ñít loàng baøn laø con traâu

hay. Maét traâu hôi loài, lôø ñôø, nhìn chaèm chaèm, roäng löôïng, cam chòu duyeân phaän, hieàn töø…

Con traâu coù ích cho coâng vieäc nhaø noâng ñaõ ñaønh. Ngöôøi ta coù theå söû duïng taát caû nhöõng gì

ôû con traâu: thòt, xöông, da, loøng…”[10, tr.40-41]. Vuõ Ngoïc Phan cuõng ñaõ vieát:“Baïn thaân

nhaát cuûa ngöôøi noâng daân trong lao ñoäng vaø saûn xuaát laø con traâu. Nhöng traâu phaûi caùi naëng

chình chòch, ñi ñöùng vöõng vaøng thaät, nhöng chaäm chaïp, soáng moät cuoäc ñôøi gaén boù, vaát vaû,

khoâng maáy luùc thaûnh thôi” [76, tr.72]. Ngheù ngoï vaø ngheù ñeàu ñöôïc coi troïng, chuùng cuõng

laø baïn cuûa ngöôøi noâng daân vì giuùp hoï nhieàu vieäc ngoaøi vieäc ñoàng aùng:

- Ngheù ngoï laø meï con traâu Laáy da böng troáng laáy ñaàu thôø vua ( Caâu 98-tr.1553) * Con coø: Hình aûnh con coø trong nhöõng lôøi ca dao maø moïi ngöôøi thích xuaát hieän töông

ñoái nhieàu 15 laàn trong 13 lôøi ca. Con coø gaén boù maät thieát vôùi ngöôøi noâng daân, laø bieåu

töôïng cuûa ngöôøi noâng daân.Vì theá, hình aûnh con coø vôùi nhöõng noãi ñau trong loøng, soáng

cam chòu gioáng nhö nhöõng ngöôøi noâng daân chaân laám tay buøn:

- Con coø loäi baõi rau xanh Ñaéng cay chiuï vaäy, than raèng cuøng ai (Caâu 550 –tr.428) Cuõng trong tieåu luaän treân, Vuõ Ngoïc Phan ñaõ nhaän xeùt raát ñuùng nhö sau: ngöôøi Vieät hay

noùi nhieàu ñeán loaïi chim naøy, oâng vieát: “Trong caùc loaøi chim kieám aên ôû ñoàng ruoäng, chæ

coù con coø thöôøng gaàn ngöôøi noâng daân hôn caû. Nhöõng luùc caøy cuoác, caáy haùi, ngöôøi noâng

daân Vieät Nam thöôøng thaáy con coø ôû beân hoï: con coø loäi theo luoáng caøy, con coø bay treân

ñoàng luùa baùt ngaùt, con coø ñöùng treân bôø ruoïâng ræa loâng ræa caùnh, ngaém nghía ngöôøi noâng

daân laøm luïng… Con coø traéng baïch kia tuy ngaøy ñeâm laën loäi, nhöng nhieàu luùc laïi bay leân

maây xanh. Noù cuõng vaát vaû nhöng noù cuõng coù veû trong traéng, thanh cao, coù nhöõng luùc vaãy

vuøng thoaûi maùi, noù soáng moät cuoäc soáng maø ngöôøi daân lao ñoäng nöôùc ta haèng mong öôùc”

[76, tr.70-71].

* Con caù, con toâm caøng: Chæ vôùi 20 lôøi ca vieát veà caù maø coù tôùi 39 laàn nhaéc ñeán caù. Thuù

caâu caù cuõng ñöôïc mieâu taû qua ca dao (2 laàn). Hoï caâu caù khi buoàn vaø keå laïi buoåi ñi caâu

thaät tæ mæ:

- Ngoài buoàn chaët theùp uoán caâu Chaët caàn, xe chæ, buoäc phao, maéc moài… (Caâu 280-tr.1586) Ngöoøi Vieät thöôøng ruû nhau ñi ñaùnh caù (2 laàn), ñi vôùt caù ao (1 laàn) vaø theå hieän söï tieác coâng

khi ñaøo ao thaû caù, caâu caù maø ngöôøi laï tôùi caâu hay caù ñi maát:

- Ruû nhau ñi vôùt caù ao Caù vaøo caù nhaûy aøo aøo caù ra (Caâu 250- tr.1801) Ngöôøi xöa thích caùc loaïi caù sau (chuùng toâi xeáp theo thöù töï soá löôïng töø ít ñeán nhieàu), ñoù

laø: caù kình, caù thôøn bôn, caù chuoàn chuoàn, caù gaùy boán ñoøn, caù roâ bieån, caù roâ thia, caù roâ

caâu, caù bieån, caù vöôïc, caù leng, caù leïp, caù chuoàn, caù thu (2 laàn), caù treâ (2 laàn), caù boáng (4

laàn). Nhö vaäy, chuùng ta thaáy ngöôøi Vieät thích caù bieån nhieàu hôn, caù boáng ñöôïc hoï thích

nhaát :

-…Baâuï ra baäu laáy oâng caâu Baäu caâu caù boáng chaët ñaàu kho tieâu… (Caâu 211-tr.2334) Trong muïc“Moät ñaëc ñieåm trong tö duy hình töôïng cuûa nhaân daân Vieät Nam veà cuoäc ñôøi ;

ñôøi ngöôøi vôùi ñôøi con coø vaø con boáng”, Vuõ Ngoïc Phan ñaõ cho raèng: “Ñoái vôùi ngöôøi noâng

daân, con boáng coù veû xinh xeûo, hieàn laønh, cho neân moãi khi noùi ñeán caùi boáng laø ngöôøi noâng

daân nöôùc ta noùi moät gioïng naâng niu” [76, tr.77]. Theo taùc giaû Vuõ Ngoïc Phan, con caù boáng

bieåu töôïng cho ngöôøi thieáu nöõ hay ngöôøi thieáu phuï. Trong lôøi ca dao treân, ngöôøi Vieät

thích caù boáng bôûi moät lí do raát ñôn giaûn: laø moùn aên ngon khi “chaët ñaàu kho tieâu” vaø Vuõ

Ngoïc Phan cuõng cho raèng: “Caù boáng voán laø thöù ñoà aên ngon cuûa nhaân daân lao ñoäng nöôùc

ta, moät thöù ñoà aên ngon maø hoï thöôøng ñöôïc aên, coù theå caàu ñöôïc öôùc thaáy, khoâng phaûi moät

thöù chæ coù trong mô öôùc” [76, tr.78]. Caùch giôùí thieäu veà caù trong ca dao cuõng thaät laï:

ngöôøi ta giôùi thieäu caù thoâng qua lôøi ru “ví daàu” (5 lôøi). Döôøng nhö khi doã nhöõng ñöùa treû

vaøo giaác moäng, hoï muoán hình aûnh con caù löu vaøo trí nhôù con treû ? Hoï ñaùnh giaù caù roâ laø

beùo nhaát, buøi nhaát. Chuùng ta thaáy sôû thích veà caù cuûa ngöôøi Vieät theå hieän qua khaåu vò :

- Nhaát trong laø nöôùc gieáng Hoài Nhaát beùo, nhaát buì laø caù roâ caâu (Caâu 129-tr.1648) Toâm caøng xuaát hieän trong ca dao ít (3 laàn) nhöng cuõng ñaõ theå hieän sôû thích cuûa moïi ngöôøi

ñoái vôùi noù:

- Ví daàu caù boáng hai hang Caù treâ hai ngaïnh, toâm caøng hai raâu

(Caâu 191-tr.2331) * Con chim: Ngöôøi Vieät yeâu chim nhaát ñoàng thôøi soá löôïng ca dao theå hieän sôû thích cuûa hoï

veà chim nhieàu: 51 lôøi so vôùi toång soá 147 lôøi vieát veà con vaät noùi chung. Caùc loaïi chim xuaát

hieän 1 laàn: Chim cuoác, chim yeán, chim trôøi, chim qui; Caùc loaïi chim xuaát hieän 2 laàn: chim

laï, chim saùo, chim chieàn chieän, chim cheøo beûo; Caùc loaïi chim xuaát hieän 3 laàn: chim chích

choeø, chim nho nhoû; Chim loan (5 laàn), chim cu (9 laàn), chim nhaïn (17 laàn), chim phöôïng

hoaøng (21 laàn). Ñaëc bieät, hoï coøn phaân ra thaønh loaïi chim theo caùch nghó, ñoù laø: chim khoân

(5 laàn), chöùng toû hoï thích chim cuõng phaûi khoân ngoan nhö con ngöôøi. Trong ca dao, hình

aûnh “chim khoân” bieåu töôïng cho con ngöôøi khoân ngoan :

- Con chim khoân thoû theû, nghe eâm aí treân nhaønh Lôøi khoân em naên næ, anh chaúng ñaønh döùt aân (Caâu 591-tr.436) Nhö vaäy, ngöôøi xöa thích nhaát laø chim phöôïng hoaøng. Ñoù laø loaïi chim quyù töôïng tröng

cho söï mó leä, toát ñeïp. Trong ca dao, phöôïng hoaøng bieåu töôïng cho löùa ñoâi xöùng hôïp, gaén

boù khaéng khít :

- Con chim phöôïng hoaøng ñaäu hoøn nuí baïc Con caù ngö oâng moùng nöôùc ngoaøi khôi… (Caâu 602-tr.438) “Theo Kinh Thi Ñaïi Nhaõ: “Chim phöôïng hoaøng hoaø vang tieáng hoùt treân ngoïn ñoài cao kia,

caây ngoâ ñoàng moïc höôùng veà maët trôøi, caønh laù sum sueâ, tieáng hoùt hoaø vang”, lôøi chuù thích

neâu ñaïi yù: “Chim phöôïng hoaøng khoâng gaëp caây ngoâ ñoàng thì khoâng chòu ñaäu, khoâng gaëp

quaû truùc thì khoâng aên”. Ñieån coá naøy coù nghóa:“Ngöôøi hieàn taøi gaëp minh chuùa thì ñaéc

duïng; minh chuùa duøng ngöôøi hieàn taøi thì ñöôïc nhieàu phuùc loäc””[72, tr.337]. Loaøi chim maø

moïi ngöôøi thích xeáp thöù hai laø chim nhaïn vì ñaây laø loaøi chim thöôøng bay coù ñoâi, laø loaøi

chim theå hieän tình nghóa, thuyû chung:

- Ngoù leân Mó Thaïnh caûnh tieân Coù ñoâi chim nhaïn ñang chuyeàn nhaønh mai (Caâu 181-tr.1567)

* Thò hieáu khaùc: Beân caïnh vieäc theå hieän söï yeâu thích caùc con vaät, coù boán lôøi ca dao theå

hieän söï khoâng thích caùc con vaät cuûa ngöôøi Vieät nhö: con dôi, con gaø, con choù “moõm nhoïn

ñít voàng”, con kieán. Ñeå lyù giaûi ñieàu naøy, ngöôøi Vieät ñaõ keå ra “toäi” cuûa chuùng nhö : con

dôi thì tham lam, boäi baïc; Con gaø chæ lo “khoe thaân”; Con choù “aên caøn caén baäy”; Luõ kieán

thì phaù hoaïi ñeâ ñieàu:

- Cheùm cha toå meï con gaø ! Chöa caát tieáng gaùy noù ñaø khoe thaân (Caâu 252–tr.572) Ñuùng laø: “Moät vaät ñöôïc coi laø ñeïp hay xaáu phuï thuoäc khoâng chæ vaøo nhöõng phaåm chaát noù

voán coù, maø coøn vaøo quan heä cuûa chuùng vôùi con ngöôøi, vôùi söï ñaùnh giaù caên cöù vaøo nhöõng

thöôùc ño thöïc tieãn xaõ hoäi… Söï ñaùnh giaù naøy roõ raøng mang tính chuû quan–moät thöù chuû

quan taát yeáu maø neáu thieáu noù seõ khoâng coù ngay caû thöïc tieãn xaõ hoäi cuûa con ngöôøi–song

ñoàng thôøi khoâng phaûi laø thöù chuû quan tuyø tieän, bôûi vì noù gaén lieàn khoâng phaûi vôùi yù muoán

cuûa moãi caù nhaân rieâng leû maø vôùi tieâu chuaån xaõ hoäi –thöïc tieãn coù tính khaùch quan roõ reät”

[100, tr.53].

Keát luaän: Qua chöông hai, chuùng ta thaáy ca dao–daân ca ñaõ veõ neân caûnh thieân nhieân

bao la, roäng lôùn, haøi hoaø giöõa: trôøi, maây, non, nöôùc. Ñoù laø khaùt voïng giao hoaø vôùi thieân

nhieân cuûa ngöôøi Vieät. GS. Leâ Ngoïc Traø ñaõ cho raèng: “Caùi ñeïp cuûa söï haøi hoaø, cuûa söï

soáng tieàm aån trong caûnh vaät mang laïi cho con ngöôøi khoaùi caûm thaåm mó. Nhöng baûn thaân

caùi ñeïp cuûa maøu saéc aâm thanh töï nhieân, cuûa phong caûnh vaãn laø caùi ñeïp cuûa theá giôùi voâ

cô, töï chuùng khoâng chöùa moät noäi dung naøo caû….Bôûi vaäy noù phuï thuoäc raát nhieàu vaøo taâm

traïng cuûa con ngöôøi thöôûng thöùc” [100, tr76]. Caùc caûnh vaät ñöôïc mieâu taû gaén vôùi cuoäc

soáng ñôøi thöôøng neân caûnh vaät raát thaân quen. Caûnh thieân nhieân maø ngöôøi Vieät thích laø

caûnh “ höuõ tình”, caûnh vui töôi. Moïi ngöôøi thích thieân nhieân huøng vó qua caùc hình aûnh :

nuùi, ñoài, ñeøo, boä, cuø lao, ñoäng, hang, röøng. Trong ñoù, nuùi ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu nhaát. Thò

hieáu cuûa hoï theå hieän qua söï thích thuù khi ngaém nuùi cao. Hoï ñaõ ñaùnh giaù nuùi Ba Vì laø

ngoïn nuùi cao nhaát, ñöôïc yeâu thích nhaát vì coù nhieàu caây, coù hình daùng laï, linh thieâng. Nuùi

cao thöù nhì laø nuùi Ñoäc Toân, thöù ba laø nuùi Tam Ñaûo. Daõy nuùi Tröôøng Sôn laø daõy nuùi daøi

nhaát. Ngöôøi ta phaân bieät roõ nuùi cao vaø nuùi ñeïp. Hoï cho raèng nuùi ñeïp nhaát laø nuùi Sôn Taây.

Noùi tôùi nuùi laø phaûi noùi tôùi röøng. Vôùi soá löôïng ít oûi, chuùng ta cuõng thaáy ngöôøi Vieät thích

röøng phaûi coù ñuû loaïi caây, nhieàu muoâng thuù, traøn ngaäp maøu xanh. Ñoài, ñeøo, boä, cuø lao,

ñoäng, hang chieám soá löôïng ít oûi trong ca dao, gaén boù haøi hoaø vôùi non, nöôùc, caây coái thaønh

moät toång theå thieân nhieân huøng vó.

Caûnh soâng nöôùc cuøng vôùi nuùi non taïo neân neùt ñaëc tröng cuûa thieân nhieân, ñaát nöôùc Vieät

Nam. Bieån traûi daøi theo ñòa theá cuûa ñaát nöôùc ta. Bieån ñöôïc coi laø nôi roäng nhaát, to nhaát,

saâu nhaát. Coù leõ chính vì noù bí hieåm nhö theá maø ca dao ít vieát veà bieån. Soâng ñöôïc coi laø

daøi nhaát. So vôùi bieån, suoái, hoà, ao,… ngöôøi xöa thích soâng nhaát. Hoï thích soâng phaûi coù

nöôùc trong xanh hay maøu traéng ngaàn. Nhöng hoï cuõng thích soâng coù nöôùc ñuïc. Ñieàu naøy

theå hieän söï phong phuù, ña daïng cuûa thò hieáu do phaûn aùnh ñôøi soáng baèng hình töôïng.

Hình aûnh suoái, hoà, ao, gieáng, vuõng, ñaàm, beán xuaát hieän ít trong ca dao vieát veà thò hieáu

thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät. Ngöôøi ta thích suoái phaûi thaät trong vaø Baéc Caïn laø nôi coù suoái

ñeïp. Moïi ngöôøi thích hoà ñeå taém maùt, hoà phaûi xanh trong. Hoà Göôm ñöôïc öa thích nhaát vì

noù gaén vôùi söï tích lòch söû cuûa daân toäc, laø nôi maùt meû, thaûnh thôi con ngöôøi. Ca dao vieát veà

ao ôû An Phuù (ñeå taém maùt)vaø ao Quan (vì coù nhieàu caù). Gieáng maø ngöôøi ta thích thì nöôùc

phaûi trong xanh, maùt, ngoït vaø gieáng phaûi saâu. Gieáng ñöôïc coi laø trong nhaát vaø maùt nhaát

laø gieáng Hoài, ñöôïc öa thích thöù hai. Gieáng ñöôïc öa thích nhaát laø gieáng Yeân Thaùi vì nöôùc

trong vaø saâu. Coøn vuõng thì ca dao vieát veà hai vuõng: vuõng sen Taây Hoà, vuõng Thuyû Tieân

(saâu nhaát). Vôùi ñaàm, ngöôøi Vieät cuõng khoâng ñaùnh giaù ñaàm naøo ñeïp nhaát maø chæ keå ra veû

rieâng cuûa caùc ñaàm: Ñaàm troàng nhieàu hoa sen laø ñaàm Ñaïi Töø, ñaàm coù nöôùc maøu xanh laø

ñaàm Ñaïm Thuyû. ÔÛ Bình Ñònh, ñaàm Thò Naïi ñeïp noåi tieáng, coøn ôû Thanh Trì ñaàm Seùt coù caù

roâ ngon. Ñieàu naøy theå hieän tính chaát xaõ hoäi phong phuù cuûa thò hieáu thaåm mó. Beán lieân

quan ñeán soâng nöôùc cuõng ñöôïc ngöôøi ta öa thích tuy soá löôïng khieâm toán. Ngöôøi Vieät thích

beán vì nôi ñaây ñoâng vui, buoân baùn taáp naäp.

Noùi ñeán bieån, soâng, hoà, ao,… khoâng theå khoâng noùi ñeán nöôùc. Vì theá, ngoaøi vieäc mieâu taû

nöôùc gaén boù vôùi caùc hình aûnh thieân nhieân khaùc, ngöôøi Vieät coøn mieâu taû nöôùc rieâng. Hoï

thích nöôùc maùt, trong xanh; thích nöôùc ôû treân nguoàn, nöôùc gieáng. Nhöng cuõng coù khi

nöôùc ñuïc, hoï cuõng khen tuyø tình theá. Ñuùng laø: “Moät neàn vaên hoaù phong phuù, ña daïng môùi

daãn ñeán söï phong phuù, ña daïng veà thò hieáu cuûa thaåm myõ vaø ngöôïc laïi” [100, tr.39]. Nöôùc

soâng ñöôïc moïi ngöôøi nhaéc ñeán nhieàu nhaát. Nöôùc maø hoï thích nhaát laø nöôùc Cao Baèng

(vôùi lí do ngaâm traéng gaïo). Hoï thích taém nöôùc Ñoàng Laãm, soâng Ñaù, Ñoàng Traø, Giao Töï.

Ngheà noâng laø ngheà chính cuûa ngöôøi Vieät xöa, hình aûnh ñoàng ruoäng thaân quen vôùi ngöôøi

lao ñoäng cuõng chính laø thieân nhieân, ñaát nöôùc. Tuy soá löôïng ít oûi ca dao vieát veà ñoàng

ruoäng nhöng chuùng ta cuõng caûm nhaän ñöôïc laø ngöôøi Vieät ñaõ raát töï haøo khi nhìn thaáy caûnh

nhöõng caùnh ñoàng roäng meânh moâng baùt ngaùt vôùi maøu xanh cuûa muøa maøng töôi toát. Hoï coøn

thích ñoàng ruoäng vì coù gioù maùt, khieán taâm hoàn ñöôïc thaûnh thôi sau nhöõng buoåi lao ñoäng

vaát vaû.

Thieân nhieân ñaát nöôùc luoân gaén vôùi caùc ñòa danh, traûi daøi theo ñòa theá Vieät Nam. Caùc ñòa

danh ñöôïc neâu teân nhieàu ñeàu thuoäc mieàn Baéc nöùôc ta. Ngöôøi xöa thích caùc ñòa danh gaén

vôùi caûnh vui (caûnh soâng nöôùc, chôï buùa, taøu thuyeàn, caây coái,…), caûnh thoân queâ, caûnh ñeïp

gaén vôùi soâng nöôùc, vôùi nuùi non huøng vó. Caùc ñòa danh gaén vôùi caûnh vaät raát ña daïng: coù

khi caûnh laø toaø thaønh, coù khi caûnh laø hoa ñaøo, coù khi caûnh gaén vôùi caây boà ñeà, vöôøn cau,

tre, döøa,…Ñòa danh coù caây boà ñeà ñöôïc ngöôøi Vieät thích nhaát. Caùc ñòa danh coøn gaén vôùi

caùc con vaät (caù roâ, caùc loaøi chim,…). Ngöôøi ta coøn theå hieän nieàm thích thuù khi keå ra caùc

ñòa danh noåi tieáng vôùi caùc moùn aên uoáng, vaät duïng sinh hoaït; ñòa danh mang yù nghóa lòch

söû; caùc ñòa danh mieâu taû laøng ngheà, nhöõng coâng vieäc lao ñoäng tieâu bieåu cho vuøng ñaát ñoù.

Nguyeãn Xuaân Kính trong “Thi phaùp ca dao” ñaõ nhaän xeùt raát ñuùng nhö sau: “Neáu nhö ôû

thô tröõ tình baùc hoïc, khoâng gian tónh chieám öu theá so vôùi khoâng gian ñoäng thì ôû ca dao,

tình hình coù khaùc….Beân caïnh khoâng gian vaät lí, trong ca dao coøn coù khoâng gian xaõ hoäi”

[53, tr.179]. Beân caïnh nhöõng ñòa danh vôùi nhöõng teân goïi cuï theå, ca dao- daân ca coù nhieàu

tröôøng hôïp: “Coù theå thay ñòa danh naøy baèng ñòa danh khaùc maø noäi dung vaãn phuø hôïp”,

“khoâng coù tính caù theå hoaù trong söï mieâu taû” nhö lôøi nhaän xeùt cuûa Hoaøng Tieán Töïu [110,

tr181-182]. Ñieàu naøy theå hieän qua caùc tröôøng hôïp, caùc maãu caâu sau :

-

Ñoàn raèng…. vui thay Hôõi coâ maø thaét bao xanh

-

Coù veà… vôùi anh thì veà - Ai leân xöù… Ñöôøng voâ xöù… quanh quanh...

-

“Khoâng gian trong ca dao chuû yeáu laø khoâng gian traàn theá, ñôøi thöôøng, bình dò, phieám

chæ…” nhö lôøi nhaän xeùt cuûa Nguyeãn Xuaân Kính [53, tr.184].

Nhö vaäy laø trong töï nhieân, ca dao theå hieän söï yeâu thích cuûa moïi ngöôøi qua nhieàu

hình aûnh. Nhöng ta thaáy hoï yeâu thích nhaát laø nuùi, thöù nhì laø soâng. Ñieàu naøy phuø hôïp vôùi

ñòa theá nöôùc ta: tieáp giaùp vôùi bieån, nuùi non, nhieàu soâng hoà. Maët khaùc laø do con ngöôøi yù

thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa thieân nhieân ñoái vôùi cuoäc soáng. Ngöôøi ta thích nhöõng con

soâng nöôùc chaûy eâm ñeàm ñeå taém maùt, ñeå bôi thuyeàn nhöng cuõng thích soâng luùc naøo cuõng

gôïn soùng. Hoï thích soâng saâu, roäng, daøi, nhieàu nöôùc nhöng cuõng thích caû soâng noâng (caïn).

Trong soá caùc con soâng maø hoï thích, hoï thích nhaát laø soâng Toâ Lòch vôùi nöôùc trong xanh,

uoán löôïn, laø nôi cheøo thuyeàn lí töôûng. Soâng Thao vaø soâng Ñaøo ñöôïc öa thích thöù hai, soâng

Thöông ñöôïc öa thích thöù ba. Ngöôøi ta thích nuùi nhaát vì nuùi cung caáp nhieàu nöôùc nguoàn,

coù ñaù quyù, nhieàu caây ñeå söû duïng trong sinh hoaït haøng ngaøy. Hoï coøn thích nuùi vì nuùi töôïng

tröng cho veû ñeïp cöùng raén, vöõng beàn.

Trong thieân nhieân, caây coái coù vai troø raát quan troïng trong vieäc taïo neân caûnh saéc töôi ñeïp.

Vì theá, ca dao vieát veà thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät vôùi caây coái töông ñoái nhieàu.

Ngöôøi Vieät raát yeâu caây, yeâu caû nhöõng choài non môùi nhuù vaøo muøa xuaân. Trong boán caây “

töù quyù”, ngöôøi Vieät thích truùc hôn caû vì truùc bieåu töôïng cho veû ñeïp phaåm caùch, veû ñeïp

beân trong cuûa ngöôøi quaân töû, ngöôøi Vieät Nam. Vuõ Ngoïc Phan cuõng ñaõ vieát: “Nhöõng caây

ñöôïc noùi ñeán nhieàu nhaát trong ca dao laø nhöõng caây thuoäc loaïi tre, nhö truùc, mai, dang vaø

nhöõng caây ñaøo, lieãu, mô, maän, hueä, lan,…”[76, tr.69]. Hoï thích nhöõng caây thuoác chöõa

beänh, trong ñoù, caây queá ñöôïc öa chuoäng nhaát. Trong soá nhöõng caây aên traùi, caây chanh

ñöôïc öa thích nhaát vì tính ña duïng cuûa noù (traùi chanh duøng ñeå aên, ñeå goäi ñaàu, nhuoäm

quaàn aùo,…). Ngöôøi Vieät thích nhöõng caây cao boùng maùt, ñaëc bieät laø caây cao vaø hoï cuõng

thích caû nhöõng caây thaáp (soá löôïng ít). Trong soá caùc caây cao, hoï thích nhaát laø caây ña–veû

ñeïp vónh cöûu, nieàm töï haøo cuûa moãi laøng queâ Vieät Nam.

Trong soá caùc lôøi ca dao vieát veà caây coái noùi chung, boâng (hoa)chieám soá löôïng nhieàu

nhaát. Ñieàu ñoù ñaõ chöùng toû ngöôøi Vieät yeâu hoa nhaát. Hoï thích hoa xuaân, thích haùi hoa, chôi

hoa–moät thuù vui tao nhaõ-vaø thích nhaët caû hoa rôi. Ngöôøi Vieät thích hoa vì hoa thôm, hoa

thôm ñöôïc hoï yeâu thích nhaát. Hoï quan nieäm hoa xuaân noùi chung–caùc loaøi hoa nôû vaøo

muøa xuaân- thôm nhaát, cuï theå hai loaøi hoa thôm nhaát laø hoa hueä vaø hoa mai. Vì yeâu hoa,

ngöôøi Vieät coù nhieàu quan nieäm veà hoa ñeå khoâng thieân vò hoa naøo. Hoï cho raèng: hoa lí coù

muøi thôm bay xa, laø loaøi hoa ñeïp nhaát..Hoa nhaøi vaø hoa böôûi thôm thoang thoaûng nhöng

laâu beàn- ñoù laø hai loaïi hoa khieâm toán , coù duyeân, gôïi veû ñeïp beân trong qua muøi höông

quyeán ruõ. Hoa ñaøo ñöôïc öa thích nhaát vì veû töôi toát vaø thôm cuûa noù. Hoa sen thì ñöôïc coi

laø toát nhaát vì phaåm caùch “khoâng nhuoám muøi buøn”. Hoa lan laø thöù hoa quyù nhaát. Ngöôøi

Vieät thích caû nhöõng loaïi hoa coù traùi, cuû aên ñöôïc nhö : böôûi, maän, cam, quyùt ñöôïc öa thích

nhaát vaø caû hoa naáu canh aên boå döôõng cho söùc khoeû nhö hoa boàng boàng. Trong caùc loaïi

hoa cuûa nhöõng caây duøng laøm rau, thuoác, hoï thích nhaát laø hoa caûi. Phaûi laø nhöõng con ngöôøi

yeâu hoa laém hoï môùi coù theå keå ra moät hôi 93 loaïi hoa trong toång soá 136 lôøi ca dao maø moãi

loaïi hoa mang moät daùng veû rieâng, moät ñaëc ñieåm rieâng, tinh teá, soáng ñoäng voâ cuøng. Nhö

vaäy laø, qua ca dao–daân ca, chuùng ta thaáy caây hoa ñöôïc öa thích nhaát, thöù nhì laø caây

truùc, thöù ba laø caây chanh.

Qua ca dao, chuùng ta thaáy ngöôøi ta thích nhöõng con vaät töø nhoû beù (ong, ve, kieán, nheän,…)

ñeán to lôùn (ngheù, traâu, boø, ngöïa,…).Trong soá caùc loaøi vaät, ngöôøi ta thích chim nhaát vì loaøi

chim bieåu hieän ña daïng nhöõng tính caùch toát ñeïp cuûa con ngöôøi: khoân ngoan, tình nghóa,

thuyû chung,…; ñeïp veà hình thöùc, ñeïp veà baûn chaát. Chim phöôïng hoøang ñöôïc öa thích nhaát

vì noù theå hieän nhöõng gì toát ñeïp, mó leä. Sau loaøi chim, ngöôøi ta thích caù. Hoï ñaõ keå tæ mæ

nhieàu loaïi caù maø hoï thích. Qua caùch keå, chuùng ta thaáy hoï thích caù bieån noùi chung vaø caù

boáng nhaát. Con vaät ñöôïc yeâu thích thöù ba laø con coø–con vaät gaén boù, gaàn guõi vôùi ngöôøi

noâng daân. Thaät thuù vò khi trong coâng trình nghieân cöùu cuûa GS. Leâ Baù Thaûo veà “Thieân

nhieân Vieät Nam” ñaõ ñöa ra nhöõng soá lieäu veà loaøi vaät gaàn töông ñoàng vôùi thò hieáu cuûa

ngöôøi Vieät: “Giôùi ñoäng vaät cuõng traøn treà söùc soáng… bieåu hieän ôû soá löôïng caùc loaøi. Caû

nöôùc coù vaøo khoaûng 300 loaøi thuù, khoaûng 1000 loaøi chim, hôn 300 loaøi boø saùt, hôn 200

loaøi caù nöôùc ngoït, 800 loaøi caù nöôùc maën vaø söï sinh saûn cuûa chuùng cuõng khaù cao” [tr.25].

Thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua caùch caûm nhaän veà caùc con vaät theå hieän ña daïng: hoï

thích nhöõng con vaät höõu ích (nhö: quaï, chuoàn chuoàn, coùc, gaø, choù, meøo,…), cuõng nhö thích

nhöõng con vaät voâ taùc duïng, thaäm chí coù haïi cho ñôøi (caøo caøo, dieàu haâu,…). Ñieàu naøy

chöùng toû tình caûm cuûa hoï vôùi loaøi vaät thaät bao la. Sôû thích cuûa hoï coøn tuyø thuoäc vaøo veû

ñeïp hình thöùc, bieåu töôïng cuûa con vaät (nhö con roàng, phöôïng hoaøng, coø, haïc,…). Sôû thích

cuûa hoï coøn caên cöù vaøo khaåu vò ngon hay khoâng ngon (nhö tröôøng hôïp con caù, löôn,…). Con

ngöôøi thích nhöõng con vaät coù tình nghóa, thuyû chung (chim nhaïn,…), thích nhöõng con vaät

laøm ñeïp vaø laøm phong phuù theâm cho thieân nhieân (böôùm,…). Hoï thích khaû naêng voán coù cuûa

nhöõng con vaät nhö: con coâng, ngheâ, vöôïn, ruøa, thoû,… ñeå giaûi trí, giaûi saàu. Chuùng ta thaáy

moïi ngöôøi coøn theå hieän nieàm yeâu thích nhöõng taøi naêng cuûa caùc con vaät: con ngöïa, con

meøo,… Trong soá ñoù, con ngöôøi yeâu thích nhaát laø con traâu, tieáp theo laø con ngöïa,… Vuõ

Ngoïc Phan cuõng ñaõ tìm hieåu veà nhöõng con vaät vaø cho raèng: “Nhaân daân möôïn nhöõng vaät

voâ tri ñeå noùi leân taâm söï mình, möôïn nhöõng chim muoâng cho noù tính ngöôøi, vaø möôïn caû

moät soá caây ñeå ví ngöôøi naøy ngöôøi noï. Trong nhieàu baøi ca dao, nhaân vaät laø traâu, boø, lôïn,

choù, meøo, chuoät, gaø, chim seû, chim saùo, chim chích choeø, con coø, con vaïc, con toâm, con caù

boáng, con coùc, caùi kieán. Con traâu thöôøng ñöôïc keå laø baïn cuûa ngöôøi noâng daân trong lao

ñoäng saûn xuaát, coù luùc ñöôïc ngöôøi ta coi noù ngang haøng… Boø, lôïn, choù, gaø ñeàu ôû ñòa vò thaáp

hôn traâu nhieàu…” [76, tr.69].

Nhö vaäy laø qua toaøn boä chöông hai, chuùng ta thaáy thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät trong

ca dao raát ña daïng, theå hieän sinh ñoäng qua nhieàu hình aûnh, caûnh vaät. Ñoù laø thò hieáu cao

ñeïp, tinh teá, saâu saéc. Vaø noùi nhö TS. Huyønh Nhö Phöông thì “Trong khi khaùm phaù ra yù

nghóa beân trong cuûa ñoái töôïng, con ngöôøi cuõng ñoàng thôøi ban taëng cho thieân nhieân nhöõng

maûnh tinh thaàn cuûa mình” [100, tr.30].

CHÖÔNG 3 : THÒ HIEÁU THAÅM MÓ BOÄC LOÄ QUA CAÙCH

CAÛM NHAÄN VEÀ VEÛ ÑEÏP CON NGÖÔØI

Moät trong nhöõng ñoái töôïng khaûo saùt cuûa mó hoïc laø caùi ñeïp cuûa con ngöôøi. Ngoaøi veû ñeïp

toaùt ra töø haønh vi, hoaït ñoäng; con ngöôøi coøn coù veû ñeïp beân ngoaøi. Veû ñeïp beân ngoaøi theå

hieän treân khuoân maët, hình theå (chaân, tay, maét, muõi, voùc daùng,…) vaø trang phuïc (quaàn, aùo,

muõ noùn, ñoà trang söùc,…). Hai veû ñeïp naøy ñeàu ñöôïc coi troïng nhö nhau. “Vaên hoaù thaåm mó

cuûa lôøi noùi, caùch cö xöû, haønh ñoäng laø moät trong nhöõng bieåu hieän cao cuûa trình ñoä vaên hoaù

cuûa con ngöôøi. Veû ñeïp tinh thaàn laø veû ñeïp khoâng nhìn thaáy nhöng coù theå caûm thaáy vaø

nhaän thöùc ñöôïc. Noù boäc loä trong söï hoaøn thieän cuûa caùc phaåm chaát ñaïo ñöùc, trong tính

nhaân ñaïo vaø tieân tieán cuûa caùc quan ñieåm chính trò- xaõ hoäi, trong söï phaùt trieån cao cuûa caùc

naêng löïc tinh thaàn, trong söï haøi hoaø giöõa caùc yeáu toá beân trong vaø beân ngoaøi [56, tr.155].

Theo TS. Laâm Vinh: “Trong taát caû nhöõng hieän töôïng, nhöõng thöïc theå ñöôïc goïi laø ñeïp, caùi

ñeïp cao quyù nhaát thuoäc veà con ngöôøi ñeïp. Ngöôøi ñeïp vöøa laø saùng taïo cuûa thieân nhieân,

vöøa laø saùng taïo cuûa con ngöôøi. Caùi ñeïp con ngöôøi vöøa mang tính töï nhieân, vöøa mang tính

xaõ hoäi, keå caû caùi ñeïp hình theå. Giaù trò caùi ñeïp cuûa con ngöôøi, tröôùc heát phaûi noùi veà hình

thöùc (dung nhan-hình theå)…”[112, tr.218] vaø :“Veû ñeïp cuûa thaân theå con ngöôøi, ñoù laø ñoaù

hoa thieân nhieân tuyeät vôøi nhaát nhöng khoâng töï döng maø coù, maø phaûi qua haøng chuïc vaïn

naêm ñöôïc hun ñuùc, ñöôïc taïo neân bôûi coâng cuoäc lao ñoäng kieân trì töø theá heä naøy sang theá

heä khaùc. Nghóa laø trong veû ñeïp aáy, chöùa ñöïng caû ñaïo ñöùc vaø taâm hoàn maø ngöôøi ngheä só

muoán bieåu döông” [112, tr.40]. Trong luaän vaên naøy, chuùng toâi tìm hieåu veà veû ñeïp hình

theå, veû ñeïp trang phuïc vaø veû ñeïp trong haønh vi cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao–daân ca. Tröôùc

tieân laø veû ñeïp hình theå cuûa ngöôøi Vieät .

3.1. HÌNH THEÅ

3.1.1. NHÖÕNG NEÙT ÑÖÔÏC ÖA THÍCH :

* ÑOÁI VÔÙI ÑAØN OÂNG: Veû ñeïp hình theå ít ñöôïc nhaéc tôùi trong ca dao (chæ coù 34 lôøi). Tröôùc

tieân, ngöôøi ñaøn oâng ñöôïc ñeå yù bôûi thaàn saéc vì thaàn saéc theå hieän toaøn boä veû beà ngoaøi, veû

beân trong cuûa con ngöôøi. “Thaàn saéc tinh anh” bieåu hieän moät ngöôøi ñaøn oâng khoeû maïnh,

minh maãn, nam tính :

- Möøng chaøng thaàn saéc tinh anh Nhö boâng hoa buït, nhö ngaønh maãu tieân (Caâu 771- tr.1451) Hình theå ngöôøi ñaøn oâng ñöôïc chuù yù qua caùc chi tieát: da, toùc, raâu, maét, maù, mieäng, raêng,

löng, chaân ñi, ngoùn chaân ngoùn tay, aên noùi, toång theå chung beà ngoaøi. Moïi ngöôøi noùi chung

thích veû ñeïp cuûa ñaøn oâng qua caùc maët sau: con maét boà caâu (1laàn), ngoùn chaân ngoùn tay

nhö gioùng truùc (1 laàn), mieäng roäng (2 laàn), da traéng (3 laàn), chaân ñi ñaùng neùn (4 laàn), toát

raâu (5 laàn), raêng ñen (6 laàn) , veû ñeïp toång theå (6 laàn), mieäng cöôøi (15 laàn).

* Hình aûnh “da traéng” gaén vôùi hình theå ñaøn oâng chæ xuaát hieän vôùi taàn soá ít nhöng ñieàu ñoù

cuõng chöùng toû moïi ngöôøi thích ñaøn oâng coù da traéng. Sôû dó ngöôøi xöa thích ñaøn oâng da

traéng laø vì : “Ngöôøi Vieät thuoäc noøi gioáng da vaøng. Nhöng nöôùc da cuûa hoï thaãm hôn ngöôøi

Trung Quoác….Tuyø theo giai taàng xaõ hoäi cuûa con ngöôøi, nöôùc da hoï coù theå bieán ñoåi töø maøu

thuoác laù saùng ñeán maøu traéng xæn. Maøu da hay gaëp nhaát laø vaøng nhôït, maøu ñaát, hay maøu

da boø. ÔÛ ngöôøi thoân queâ, ta thöôøng thaáy moät maøu vaøng thaãm hôn, coù theå thaãm ñeán nhö

maøu vaøng naâu cuûa daân Maõ Lai. Trong caùc gia ñình giaøu coù hay quyeàn quyù, ta thaáy nhöõng

thanh nieân, vaø chuû yeáu caùc thieáu nöõ, coù nöôùc da traéng khaû dó so saùnh ñöôïc vôùi maøu traéng

cuûa nhöõng kieåu da ñöôïc öa chuoäng cuûa phöông Taây” [49, tr.556]. Chæ thaáy daùng veû beân

ngoaøi “da traéng toùc daøi” cuûa chaøng trai maø coâ gaùi trong baøi ca dao sau ñaõ ñöa ra lôøi chung

thuyû :

- Hôõi chaøng da traéng toùc daøi Em ñaõ chôø ñôïi moät hai naêm trôøi… (Caâu 333-tr.1138) Vôùi ñaøn oâng, raâu theå hieän nam tính, caøng raäm raâu caøng theå hieän tính caùch tröôïng phu.

Vaên hoïc vieát theå hieän roõ ñieàu naøy, ví duï nhö trong “Truyeän Kieàu” nhaân vaät Töø Haûi hieän

ra vôùi veû ñeïp cuûa moät ñaáng anh haøo: “Raâu huøm haøm eùn maøy ngaøi”. Coøn ñoái vôùi moïi

ngöôøi noùi chung trong xaõ hoäi ,“ruoäng caû ao saâu” cuõng khoâng thích baèng “anh Tuù raäm

raâu”:

-…Chaúng tham ruoäng caû ao saâu Tham veà moät noãi raäm raâu maø hieàn (Caâu 207-tr.563) GS. Nguyeãn Vaên Huyeân nghieân cöùu raát kó veà hình theå ngöôøi Vieät, ñaõ vieát: “Raâu chæ moïc

vaøo tuoåi töø 25 ñeán 30, vaø vaãn thöa. Raâu ñen, cöùng, thaúng vaø chæ moïc ôû caèm vaø phía treân

moâi. Tuy vaäy, ta vaãn thaáy ôû moät vaøi ngöôøi raâu moïc ôû döôùi tai vaø hai beân maù”[49, tr.555].

Trong khuoân maët, ngöôøi ta chuù yù nhaát ôû ñaøn oâng laø maù.“Maù” cuûa ngöôøi ñaøn oâng trong ca

dao ñöôïc theå hieän ña daïng: maù luùm ñoàng tieàn (1 laàn), maù “nhö taøy hoa mai” (1 laàn), maù

hoàng (1 laàn), maù ñoû (1 laàn)-nhöõng neùt ñeïp gioáng nhö con gaùi–ñoù laø nhöõng bieåu töôïng cuûa

caùi ñeïp, neùt ñeïp con ngöôøi

-- …Thaáy chaøng ñeïp neát toát töôi Töôi quaàn, töôi aùo, töôi ñoâi maù hoàng Ví duø chaøng haõy coøn khoâng Ñeå em xin tôùi vöôøn hoàng haùi hoa (Caâu 32- tr.1628) Thoâng thöôøng, sau khi mieâu taû veû ñeïp hình theå cuûa chaøng trai thì luoân laø söï baøy toû loøng

ngöôõng moä hay yeâu thöông cuûa coâ gaùi ñoái vôùi chaøng. Ñoù laø caùch theå hieän thò hieáu cuûa

ngöôøi Vieät. Treân ñaàu ngöôøi ñaøn oâng thì toùc raát ñöôïc quan taâm, ngöôøi xöa luoân quan nieäm

:

- Ñaøn oâng toát toùc laø Tieân Ñaøn baø toát toùc naèm lieàn vôí ma (Caâu 86-tr.728) Ñaøn oâng Vieät xöa kia thích ñeå toùc daøi, buùi toù ra phía sau vaø ñuùng nhö GS. Nguyeãn Vaên

Huyeân vieát: “Toùc thì ñen tuyeàn, raäm raát daøi vaø hôi cöùng…Neáu noùi chung hoï coù toùc thoâ vaø

cöùng thì ta cuõng coù theå thaáy nhöõng ngöôøi toùc thanh vaø mòn. Moät vaøi ngöôøi thaäm chí coù toùc

laøn soùng vaø quaên. Duø sao, toùc naøy baïc töông ñoái muoän, chæ vaøo quaõng naêm möôi tuoåi môùi

baïc. Loâng moïc thöa” [49, tr.555]. Ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam thì “maùi toùc töôïng tröng cho söï

sôû höõu, laø gia taøi cuûa cha meï ñeå laïi cho…. Coù nhieàu ngöôøi giöõ laïi moät maùi toùc, chieác raêng

söõa laøm kyû vaät. Hoï muoán laøm soáng laïi taâm hoàn cuûa ngöôøi mang noù…. ÔÛ Vieät Nam, toùc caét

ñi hoaëc chaûi ra khoûi löôïc ñöôïc giöõ laïi vì noù coù söï gaén boù huyeàn bí vôùi chuû cuûa noù. Söï caét

toùc ñöôïc coi nhö laø moät söï hy sinh, quy thuaän hoaëc hoaø nhaäp. Maùi toùc ñöôïc coi nhö laø baûn

doanh cuûa linh hoàn, soá phaän öôùc mong vaø tình yeâu…. Ngöôøi Seùc vaø Xloâvakia lieät toùc vaøo

cuøng hoï haøng vôùi loâng vaø raâu” [10, tr.479]. Toùc cuûa ñaøn oâng trong ca dao theå hieän qua

hình aûnh: toùc xanh töôi toát, raäm raø (3 laàn). Toùc cuûa ngöôøi ñaøn oâng phaûi daøi, raäm nhö “toùc

maây” môùi haáp daãn phuï nöõ :

- ÔÛ nhaø em môùi ra ñaây Gaëp chaøng quaân töû toùc maây raäm raø… (Caâu 52- tr.1709) Trong caùc boä phaän cuûa thaân theå, ngöôøi xöa thích nhaát ôû ñaøn oâng caùi mieäng, nhaát laø

mieäng cöôøi. Hoï ñaõ duøng nhieàu hình aûnh ñeå theå hieän ñieàu naøy: mieäng cöôøi ñaùng traêm, nhö

“caùnh hoa nhaøi, nhö chuøm hoa nôû, nhö tai hoa hoàng”, mieäng cöôøi nôû hoa,…:

- Ngöôøi bao nhieâu tuoåi, hôõi ngöôøi ! Ngöôøi bao nhieâu tuoåi mieäng cöôøi nôû hoa Toùc xanh töôi toát raäm raø Raêng ñen nhanh nhaùnh töôûng laø haït na… (Caâu 373- tr.1604) Mieäng töôi cöôøi theå hieän laø ngöôøi vui tính, phoùng khoaùng, roäng löôïng, deã gaàn, deã

thöông,… Ngöôøi coù “mieäng cöôøi” luoân ñöôïc moïi ngöôøi yeâu meán, mong ñöôïc laøm quen

huoáng chi caùc coâ gaùi. Ñoái vôùi ñaøn oâng, ngoaøi “mieäng cöôøi” hoï ñöôïc öa thích bôûi “mieäng

roäng”. Ñaøn oâng coù “mieäng roäng” theå hieän veû ñeïp nam tính vaø ngöôøi xöa quan nieäm:

“Ñaøn oâng roïâng mieäng thì sang”,“Ñaøn oâng thì taøi”.

Raêng ñen laø yeáu toá maø ngöôøi ta thích thöù hai sau mieäng cöôøi ñoái vôùi ñaøn oâng. Raêng ñen

ñöôïc mieâu taû sinh ñoäng qua caùc hình aûnh: ñen nhöng nhöùc, nhanh nhaùnh, laáp laùnh,…:

- Nhaùc troâng anh khoùa coù duyeân Maù luùm ñoàng tieàn, da traéng phau phau Nhaùc troâng anh khoùa coù maøu Raêng ñen nhöng nhöùc nhö maøu haït döa… (Caâu 71-tr.1636) Caùch mieâu taû trong ca dao thaät kheùo leùo, teá nhò. Chæ môùi nhìn thoaùng qua: “nhaùc troâng”

maø coâ gaùi ñaõ caûm nhaän ñöôïc taát caû veû ñeïp hình thöùc cuûa chaøng trai. Ngoaøi caùc chi tieát

treân, ngöôøi ñaøn oâng ñöôïc öa thích bôûi: maét boà caâu, “ngoùn chaân ngoùn tay nhö gioùng truùc”,

hoï coøn ñöôïc öa thích caû daùng chaân ñi :

- Chaû tham nhaø ngoùi rung rinh Tham veà moät noãi anh xinh mieäng cöôøi Mieäng cöôøi anh ñaùng maâyù möôi Chaân ñi ñaùng neùn, mieäng cöôøi ñaùng traêm… (Caâu 70 b-tr.2308) Veû ñeïp toång theå ñöôïc mieâu taû sinh ñoäng qua caùc töø: mó maïo, neát na dòu daøng, xinh, nhan

saéc, nhö “caùi taám luïa ñieàu”, cho ñaùng hình dong, coù duyeân, choàng gioøn, nhan saéc ñaùng

laïng vaøng,….:

- Thieáp nay thi leã con nhaø Thaáy chaøng mó maïo neát na diuï daøng Cho neân loøng muoán ña mang Bieát raèng quaân töû coù maøng hay khoâng ? (Caâu 330-tr. 2061) Ñeå so saùnh vôùi hình theå ñaøn oâng trong thöïc teá, chuùng toâi xin daãn lôøi GS. Nguyeãn Vaên

Huyeân: “Vai roäng, thaân mình gaày goø vaø daøi so vôùi hai chaân. Ngöïc nhoâ ra ñaèng tröôùc,

khung chaäu ít phaùt trieån. Chaân tay daøi, cô khôùp meàm maïi, laøm cho hoï nhanh nheïn. Ngöôøi

Vieät coù khaû naêng duøng chaân nhaët nhöõng vaät nhoû, ñieàu khieån thuyeàn baèng caùc ngoùn chaân.

Baøn tay thon nhoû vaø thanh, ñoát ngoùn tay coù maáu. Xöa kia caùc nhaø nho Vieät Nam quen ñeå

moùng tay thanh maûnh cuûa hoï thaät daøi” [49, tr.555]. Tuy ít lôøi ca vieát veà veû ñeïp hình theå

cuûa ñaøn oâng nhöng chuùng ta cuõng caûm nhaän ñöôïc thò hieáu cuûa ngöôøi xöa khi hoï mong

muoán baát cöù ngöôøi naøo khoâng phaân bieät giôùi tính cuõng ñeàu phaûi coù veû ñeïp hình thöùc.

Ñieàu naøy laøm cho cuoäc soáng theâm ñeïp, theâm sinh ñoäng, vui töôi.

* ÑOÁI VÔÙI PHUÏ NÖÕ: Veû ñeïp hình theå cuûa phuï nöõ xuaát hieän raát nhieàu trong ca dao: 171 lôøi

trong khi ca dao vieát veà veû ñeïp hình theå cuûa ñaøn oâng chæ coù 34 lôøi. Ñieàu naøy chöùng toû

raèng ñoái vôùi ngöôøi phuï nöõ veû ñeïp hình theå raát ñöôïc coi troïng. Hoï ñöôïc quan taâm nhieàu

ñeán hình theå. Hoï thöôøng bò ñaùnh giaù qua hình theå. Quan nieäm veà caùi ñeïp hình theå cuûa

ngöôøi phuï nöõ ñöôïc theå hieän chi tieát hôn so vôùi hình theå cuûa ñaøn oâng. Hình theå cuûa phuï nöõ

ñöôïc mieâu taû qua caùc chi tieát: Da, chaân maøy, toùc, maét, maù, mieäng, raêng, coå tay, daùng

hình.

* Da: Tröôùc tieân, ngöôøi phuï nöõ ñöôïc chuù yù ôû da. Ngöôøi xöa quan nieäm phuï nöõ coù da ñeïp

phaûi laø: da ñoû hoàng haøo, da traéng (7 laàn). Da traéng ñöôïc so saùnh vôùi “tröùng gaø boùc”, da

tuyeát, da traéng phau phau:

- Meï em kheùo ñeû, kheùo nuoâi Nhö tröùng gaø boùc, nhö ngöôøi trong tranh (Caâu 183-tr.1337) Tuy nhieân, cuõng coù tröôøng hôïp da “laám taám roã hoa” hay “maët roã hoa meø” (6 laàn) cuõng

ñöôïc yeâu thích:

- Chò Boán thì laám taám roã hoa Roã naêm ba noát, thaät laø roã xinh (Caâu 328-tr. 587) Sôû dó nhöõng ngöôøi con gaùi maët roã ñöôïc öa thích vì ngöôøi xöa quan nieäm “Maët roã hoa meø

aên noùi coù duyeân” vaø hoï laø nhöõng ngöôøi lao ñoïâng gioûi “Troàng ñaäu ñaäu toát, troàng caø caø

sai”. Tuy theå hieän yù thích qua daùng veû beà ngoaøi nhöng nhöõng lôøi ca dao naøy ñeàu ngaàm ca

ngôïi neát aên noùi cuûa coâ gaùi.

* Chaân maøy, toùc: Chaân maøy xuaát hieän 7 laàn, toùc xuaát hieän 20 laàn trong ca dao. Ñoái vôùi

moïi ngöôøi noùi chung, nhöõng hình aûnh bieåu töôïng cho daùng loâng maøy cuûa phuï nöõ ñeïp laø:

voøng nguyeät, maøy ngaøi (2 laàn), laù lieãu (4 laàn). Nhöõng hình aûnh naøy xuaát hieän nhieàu trong

töï nhieân, con ngöôøi raát thích gaén noù vôùi daùng hình chaân maøy cuûa coâ gaùi :

-- Chaân maøy voøng nguyeät coù duyeân Toùc maây dôïn soùng ñeïp duyeân tô hoàng (Caâu 238-tr. 569) Vieát veà maùi toùc, TS. Laâm Vinh ñaõ cho raèng: “Phong thaùi dung nhan cuûa moãi ngöôøi ñöôïc

theå hieän moät phaàn quan troïng ôû maùi toùc” vaø “cuõng nhö moïi boä phaän khaùc cuûa cô theå, maùi

toùc cuõng tham döï vaøo söï haøi hoaø cuûa caùi ñeïp toaøn dieän cuûa con ngöôøi” [112, tr.146-147].

Toùc ngöôøi phuï nöõ ñöôïc coi laø ñeïp trong ca dao phaûi laø: toùc chöa ñeán maùi tai, toùc xanh non

seo gaø, toùc daøy, toùc ñaàu xanh xanh, toùc maây xanh, toùc vaán, toùc maây dôïn soùng, toùc maây

röôøm raø, toùc ñeán löng, toùc toát (2 laàn), toùc ñuoâi gaø (2 laàn), toùc chaám ngang vai (3 laàn), toùc

daøi (5 laàn). Nhö vaäy laø toùc daøi ôû phuï nöõ ñöôïc öa thích nhaát. Theo GS. Nguyeãn Vaên

Huyeân thì : “Phuï nöõ Baéc Kì ñeå toùc raát daøi, boù laïi trong moät vaønh khaên troøn, ngaén, quaán

quanh ñaàu nhö moät voøng haøo quang, sao cho ñuû moät voøng röôõi. Vaønh khaên naøy ñeå loä ra ôû

cuoái moät moùn toùc phuû xuoáng gaùy thaønh toùc ñuoâi gaø. Phuï nöõ Trung Trung Kyø vaø Nam Kyø

ñeå moät buùi toùc sau ñaàu coá yù taïo ra ñöôïc nhöõng môù toùc boàng, ñöôïc boâi daàu döøa cho cöùng

toùc…) [49, tr.467]. Maùi toùc thöôøng theå hieän tính tình con ngöôøi, theo TS.Laâm Vinh: “Maùi

toùc daøi cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam mang veû ñeïp hieàn dòu, tha thöôùt” [112, tr147]. Taùc

giaû Lyù Khaéc Cung thì cho raèng: “Toùc laø vuõ khí cuûa ngöôøi phuï nöõ. Chaûi toùc cho moät ngöôøi

laø moät cöû chæ thaân maät laém, laø meâ say nhau laém” [10, tr.479]. Ngoaøi vieäc yeâu thích caùc

loaïi toùc, ngöôøi Vieät coøn thích “ñöôøng toùc ngay”-theå hieän ngöôøi con gaùi ñoan trang, ngay

thaúng maø dòu daøng. Toùc daøi laø moät trong nhöõng yeáu toá ñöôïc choàng yeâu vì toùc daøi bieåu

töôïng cho ngöôøi con gaùi thuyø mò, hieàn dòu:

-Choàng yeâu caùi toùc neân daøi Caùi duyeân neân ñeïp, caùi taøi neân khoân ( Caâu 650-tr. 646 ) Lyù Khaéc Cung cuõng ñaõ vieát veà toùc cuûa phuï nöõ thôøi xöa nhö sau: “xuaát hieän nhieàu kieåu

toùc khaùc nhau nhö: Toùc buùi toù, reõ ñöôøng ngoâi giöõa, reõ ñöôøng ngoâi caïnh, toùc boû ñuoâi gaø

(tha thöôùt duyeân daùng, ñoù laø moät trong möôøi tieâu chuaån ñaùng yeâu cuûa coâ gaùi Vieät Nam),

vaán khaên, toùc vaán traàn coù ñính caùi löôïc (ñeïp töï nhieân coù veû phong tình)… Noù coøn che giaáu

ñöôïc nhöõng nhöôïc ñieåm treân khuoân maët cuûa ngöôøi phuï nöõ. Ngöôïc laïi, neáu khoâng coù kieåu

toùc phuø hôïp seõ laøm giaûm veû ñeïp cuûa khuoân maët… Chuyeän veà caùi toùc cuõng laø chuyeän veà

tình yeâu, noù vöøa laø hieän thöïc cuõng vöøa laø huyeàn thoaïi” [10, tr.481].

* Maét: Ñoái vôùi moïi ngöôøi noùi chung, ñoâi maét laø “cöûa soå taâm hoàn”. Maét ñeïp cuûa ngöôøi

phuï nöõ ñöôïc mieâu taû sinh ñoäng qua caùc hình aûnh: maét phöôïng, maét boà caâu, maét trong nhö

ngoïc, maét luùng lieáng, con maét long lanh, xinh con maét, maét xanh, con maét coù tình, con

maét lieác, caëp maét lanh, maét ñen lay laùy, con maét ñaùng traêm, con maét öa nhìn (2 laàn), maét

laù daêm (2 laàn). Caùc lôøi ca vieát veà maét ñeïp cuûa phuï nöõ (16 laàn) ñeàu gioáng nhau ôû choã:

ngöôøi ñaøn oâng say ñaém tröôùc veû ñeïp cuûa nhöõng ñoâi maét:

- Thaáy em maét phöôïng moâi son Maøy ngaøi da tuyeát ñaøo non treân caønh Vaäy neân anh muoán töï tình… (Caâu 248-tr.2046) Gioáng nhö nhöõng caâu ca vieát veà veû ñeïp hình theå cuûa ñaøn oâng, ôû lôøi ca treân, sau lôøi ngôïi

ca veû ñeïp cuûa coâ gaùi laø nhöõng lôøi toû tình deã thöông cuûa caùc chaøng trai. TS. Laâm Vinh ñaõ

nhaän xeùt ñuùng nhö sau: “Con maét phaùt tín hieäu baèng thöù ngoân ngöõ yeân laëng nhöng raát deã

hieåu, noù laø hieän thaân cuûa söï thoáng nhaát cuûa veû ñeïp beân trong vaø beân ngoaøi cuûa con

ngöôøi” [112, tr.143].

* Maù, mieäng: Trong caùc boä phaän cuûa cô theå phuï nöõ, maù ñöôïc quan taâm nhieàu nhaát (xuaát

hieän 84 laàn). Maù coâ gaùi ñöôïc coi laø ñeïp ñöôïc ca dao mieâu taû qua caùc hình aûnh: Maù traéng

ngaàn, maù traéng phau phau, maù nuùng ñoàng tieàn (4 laàn), maù phaán (4 laàn); Ñaëc bieät laø “maù

hoàng” ñöôïc öa thích nhaát (74 laàn), ñöôïc mieâu taû qua nhieàu hình aûnh: maù ñoû, maù ñoû haây

haây, maù ñaøo, maù hoàng ñoû thaém, maù ñoû hoàng hoàng, maù ñoû hoàng, maù hoàng ñaøo,… Trong ca

dao, maù hoàng bieåu töôïng cho ngöôøi phuï nöõ, veû ñeïp cuûa phuï nöõ vaø bieåu töôïng cho tuoåi treû.

Maù ñeïp cuûa ngöôøi con gaùi khieán caùc chaøng trai nhôù nhung, mong ñôïi, say meâ ñeán möùc

“ai chaúng muoán hoân”,“chöa troâng ñaõ theøm”,“daï naøo chaúng thöông”, “anh ñaø muoán hoân”:

- -Nöôùc trong ai chaúng röûa chaân Caùi maù traéng ngaàn ai chaúng muoán hoân (Caâu 385-tr.1530) Caùc coâ gaùi coù maù hoàng thöôøng laø ñoái töôïng ñeå caùc chaøng trai buoâng lôøi taùn tænh “Coâ chöa

laáy choàng coøn chôø ñôïi ai?”, “Anh ñöùng anh troâng maù hoàng ñoû thaém”, “Anh coù vôï roài

chaúng leõ anh theo”... Caùc chaøng khoâng quaûn ngaïi khoù khaên, hieåm nguy ñeå ñeán gaëp “vöôït

bieån vöôït soâng saù gì”. Ngöôøi ñaøn oâng thay loøng ñoåi daï cuõng bôûi “ñoâi maù ñaøo”: “Anh thay

loøng ñoåi daï cuõng bôûi vì ñoâi maù ñaøo”. Khoâng chæ quan taâm ñeán maøu “maù”, ngöôøi ta coøn

quan taâm ñeán hình daùng “maù” cuûa ngöôøi con gaùi. Hoï cho raèng daùng “ maù” troøn thì ñeïp :

- Coù con thì maëc coù con

Caùi maù em troøn ñöôøng toùc em ngay (Caâu 382-tr.1949) * Mieäng cuûa ngöôøi con gaùi ñöôïc mieâu taû qua caùc hình aûnh: moâi traàu, mieäng hoa (2 laàn),

mieäng coù ñoâi ñoàng tieàn (2 laàn), moâi son (4 laàn). Trong caùc hình aûnh ñoù, hình aûnh mieäng

“coù ñoâi ñoàng tieàn” laø laï nhaát. Phaûi coù söï quan saùt tinh ñôøi keát hôïp vôùi tình yeâu saâu ñaäm

chaøng trai môùi coù theå nhaän ra neùt duyeân ôû mieäng coâ gaùi:

- Loã mieäng em noùi coù ñoâi ñoàng tieàn Nhö caùnh hoa sen giöõa ngaøy môùi nôû… (Caâu 656-tr. 449) * Mieäng cöôøi: Ñaøn oâng ñöôïc öa thích nhaát ôû “mieäng cöôøi”, coøn ôû phuï nöõ “mieäng cöôøi”

khoâng phaûi laø yeáu toá ñöôïc chuù yù nhaát, chæ ñöùng thöù hai (xuaát hieän 30 laàn). Hình aûnh

“mieäng cöôøi” ôû phuï nöõ ñöôïc mieâu taû sinh ñoäng qua caùc hình aûnh: mieäng cöôøi nhö hoa,

mieäng cöôøi luùng lieáng, mieäng cöôøi ñaùng chuïc, nuï cöôøi ñaùng traêm, mieäng cöôøi luùm maù,

mieäng cöôøi tuûm tæm, mieäng cöôøi nhö caùnh hoa nhaøi nôû nang, ñeïp noùi ñeïp cöôøi (2 laàn),

mieäng cöôøi nhö theå hoa ngaâu (3 laàn),... Ca dao ñaõ mieâu taû hình aûnh caùc coâ gaùi cöôøi ôû

nhöõng tö theá, goùc caïnh khaùc nhau. Hình aûnh “mieäng cöôøi” cuûa caùc coâ gaùi khieán khoâng chæ

caùc chaøng trai xao xuyeán maø caû thieân nhieân cuõng vaäy:

-Hoa xaøu vì bôûi maát söông Xanh xao vì bôûi quaù thöông mieäng cöôøi (Caâu 156-tr.1099) Vôùi nuï cöôøi treân moâi, caùc coâ gaùi trôû neân ñaùng yeâu, duyeân daùng hôn boäi phaàn. Vì theá,

trong möôøi ñieàu khieán ngöôøi con trai nhôù ñeán ngöôøi con gaùi thì hình aûnh coâ gaùi luoân cöôøi

ñöôïc xeáp thöù naêm: “naêm nhôù ngöôøi buoâng nuï cöôøi”.

* Raêng: Ñoái vôùi ngöôøi Vieät xöa,“raêng ñen” laø raêng ñeïp. Theo taùc giaû Traàn Ngoïc Theâm:

“Tuïc nhuoäm raêng ngoaøi taùc duïng baûo veä raêng coøn coù taùc duïng trang ñieåm”[94, tr.394]. Vì

theá, khi noùi veà veû ñeïp hình theå cuûa phuï nöõ, hình aûnh “raêng ñen” chieám soá laàn xuaát hieän

nhieàu (27 laàn)- ñöùng thöù ba trong soá caùc chi tieát ñöôïc yeâu thích, chuù yù. Raêng ñen ñöôïc

mieâu taû tæ mæ qua nhieàu hình aûnh: ñen nhöng nhöùc, ñen röng röùc, ñen nhay nhaùy, ñen

nhanh nhaùnh, raêng laùnh haït huyeàn. Taát caû nhöõng saéc thaùi ñeïp cuûa maøu ñen ñöôïc ñöa ra

gaén cho maøu cuûa raêng. Tuy nhieân, ngöôøi xöa cuõng thích caû “raêng vaøng” (2 laàn),“raêng

traéng” (3 laàn). Ngöôøi phuï nöõ khoâng chæ ñöôïc yeâu thích qua maøu saéc cuûa raêng maø coøn

ñöôïc yeâu thích caû haøm raêng, bôûi “haøm raêng ñaùng nghìn”, hoï ñöôïc moïi ngöôøi nhôù nhaát ôû

hình aûnh “haøm raêng mình cöôøi” (6 laàn). Thoâng thöôøng, ca dao khi mieâu taû maù ngöôøi con

gaùi thöôøng mieâu taû caû maøu cuûa raêng. Caùc chaøng trai khi taùn tænh caùc coâ gaùi thöôøng mieâu

taû roõ ñieàu naøy:

- Hai maù naøng traéng phau phau Raêng ñen nhöng nhöùc nhö maøu haït döa Hoûi naøng ñaõ coù choàng chöa Hay naøng chöa coù thì vöøa ñoâi ta (Caâu 24-tr.1078) Khoâng chæ yeâu maøu cuûa raêng, caùc chaøng trai coøn quan taâm ñeán caû ngöôøi nhuoäm raêng cho

ngöôøi con gaùi maø hoï yeâu. Ñoù laø caùch theå hieän thò hieáu tinh teá: “Khen ai kheùo nhuoäm raêng

ñen cho naøng”. Ngöôøi xöa coøn khaúng ñònh: maù hoàng laø veû ñeïp giôùi haïn trong moät thôøi

gian, coøn “raêng ñen, da traéng, maùi toùc daøi” laø veû ñeïp laâu beàn:

- Maù hoàng coøn coù côn phai Raêng ñen, da traéng, maùi toùc daøi anh yeâu… (Caâu 425-tr.1299) Hình aûnh “raêng ñen nhöng nhöùc” laø moät trong nhöõng yeáu toá theå hieän ñaây laø ngöôøi con gaùi

ñeïp, luoân laø noãi nhôù thöông cuûa chaøng trai khi ra veà. Trong ca dao, hai hình aûnh “maù

hoàng- raêng ñen” bieåu töôïng cho ngöôøi phuï nöõ ñeïp ñeõ:

- ….Caùc coâ veà coù nhôù chuùng anh chaêng ? Ta veà ta chæ nhôù caùi haøm raêng coâ mình cöôøi Naêm quan mua laáy mieäng cöôøi Möôøi quan anh chaúng tieác, anh chæ tieác ngöôøi raêng ñen… (Caâu 377-tr.1290) Chaøng trai yeâu ngöôøi con gaùi “traéng raêng” nhöng roài cuõng laø ñeå “mua thuoác nhuoäm

raêng”. Ñieàu naøy theå hieän thò hieáu ngöôøi xöa: chæ thích raêng ñen

-…Coâ traéng raêng thuaän laáy anh chaêng ? Ñeå anh mua thuoác nhuoäm raêng treân Möôøng (Caâu 9-tr.198)

* Coå tay: ñöôïc nhaéc11 laàn trong ca dao. Döôùi ñöôøng vieàn tay aùo laø hình aûnh coå tay thaáp

thoaùng aån hieän thaät haáp daãn: coå tay traêng traéng, coå tay vöøa traéng vuøa troøn, coå tay ñaõ traéng

laïi troøn, traéng nhö ngaø,… Ngöôøi con gaùi xöa ñöôïc quan saùt kó, nhaát laø nhöõng boä phaän thaân

theå ñeå loä ra ngoaøi. Coå tay deã thöông cuûa caùc coâ gaùi luoân ñöôïc caùc chaøng trai caàm, naém ñeå

khen veû ñeïp cuûa noù vaø ñeå laøm quen :

-…Anh thuaän nhaân tình, anh naém coå tay Naém roài anh hoûi coå tay :

Ai naën neân traéng, ai xaây neân troøn ?

(Caâu 381- tr.132) Coå tay traéng luoân laø moät trong nhöõng yeáu toá taïo neân veû ñeïp quyeán ruõ cuûa hình theå. “Coå

tay” cuõng laø caùi côù thaät deã thöông ñeå chaøng trai buoâng lôøi traùch moùc:

- Coå tay em traéng laïi troøn Ñeå cho ai goái ñaõ moøn moät beân (Caâu 848–tr.488) * Daùng hình: Coù taát caû 15 lôøi ca mieâu taû veû ñeïp daùng hình phuï nöõ theo thò hieáu cuûa ngöôøi

xöa, ñoù laø nhöõng daùng: ñaøo tô lieãu yeáu, yeåu ñieäu dòu daøng, löng eo, toát daïng toát hình,

“nhoû thoù laïi coù duyeân ngaàm”, thaáp beù maø xinh, “nhoû thoù laïi coù höôøng nhan”, nho nhoû,

phong tö yeåu ñieäu (3 laàn), thaét ñaùy löng ong (5 laàn). Veû ñeïp “lieãu yeáu ñaøo tô”, “löng eo

maù phaán” ñöôïc coi laø yeáu toá ñaàu tieân khieán caùc chaøng trai thích:

- Moät thöông naøng ñaøo tô lieãu yeáu… (Caâu 580-tr.1415) - Moät thöông naøng löng eo maù phaán… ( Caâu 581-tr.1415) Nhöõng lôøi ca dao treân theå hieän ñuùng quan nieäm cuûa ngöôøi xöa: “Nhaát daùng, nhì da”.

Daùng yeåu ñieäu cuûa caùc coâ laøm bao ngöôøi “boái roái”, “ñôïi chôø”. Daùng yeåu ñieäu ñöôïc xeáp

thöù hai trong soá möôøi ñieàu khieán ngöôøi con trai nhôù ñeán coâ gaùi: “hai nhôù yeåu ñieäu”.

Ngöôøi xöa raát coi troïng daùng veû beà ngoaøi, ñoù laø moät trong nhöõng tieâu chuaån ñaùnh giaù con

ngöôøi. Ñoái vôùi caùc coâ gaùi, daùng veû beà ngoaøi coøn laø yeáu toá ñeå ñaùnh giaù vai troø laøm vôï, laøm

meï cuûa hoï:

- Nhöõng ngöôøi thaét ñaùy löng ong Vöøa kheùo chieàu choàng vöøa kheùo nuoâi con Nhöõng ngöôøi beùo truïc beùo troøn Aên vuïng nhö chôùp ñaùnh con caû ngaøy (Caâu 253–tr.1677) Daùng hình beà ngoaøi toát, ñeïp “toát daïng, toát hình”, “nho nhoû böa mình gaâm gang” (“böa

mình” laø vöøa vôùi mình; “gaâm gang” laø toát, caân xöùng)-thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät-laø moät

trong nhöõng yeáu toá ñeå caùc chaøng trai toû tình. Khoâng chæ ñöôïc öa thích, ñöôïc chuù yù bôûi

daùng hình, ngöôøi con gaùi coøn ñöôïc öa thích bôûi söï töôi treû: “nieân thieáu coøn xanh”, “thô

ngaây”, “coøn nhoû”, “möôøi taùm ñoâi möôi”,“möôøi taùm cho xinh”, “son son”, “coøn son”,

“buùp hoa hoàng”,.…:

- Ñöôøng xa thì thaät laø xa Möôïn mình laøm moái cho ta moät ngöôøi Moät ngöôøi möôøi taùm ñoâi möôi Moät ngöôøi vöøa ñeïp, vöøa töôi nhö mình (Caâu 1074–tr.924) Loái toû tình kín ñaùo, teá nhò nhö lôøi ca treân raát quen thuoäc trong ca dao. Ngöôøi con gaùi

trong lôøi ca thaät töôi taén, xinh ñeïp nhö ngöôøi trong tranh. Ñoù laø maãu ngöôøi ñeïp theo thò

hieáu cuûa ngöôøi Vieät.

* Toaøn theå daùng veû beà ngoaøi: Ngöôøi xöa raát thích nhöõng coâ gaùi coù veû ñeïp toaøn theå

quyeán ruõ qua caùc hình aûnh: coù nhan saéc, nhan saéc ngoït ngaøo, vöøa ñeïp vöøa töôi, vöøa ñeïp

vöøa xinh, höôøng nhan, xinh, oùng aû, oùng aû son son, saéc saûo ñeïp xinh, ñeïp ngöôøi ñeïp neát,

“veà duyeân em ñeïp, veà taøi em xinh”:

- …Coù con thì maëc coù con Caùi maù em troøn ñöôøng toùc em ngay Moät thöông em nhoû moùng tay Hai thöông em baäu kheùo may yeám ñaøo Ba thöông caùm caûnh cuø lao Boán thöông em baäu mieäng chaøo coù duyeân Naêm thöông maù luùm ñoàng tieàn Saùu thöông em baäu nhö Tieân chaêng laø ? … Möôøi moät thöông em haõy coøn son Möôøi hai thöông vuù daäy ñaõ troøn nhö vung….

(Caâu 382-tr.1949) Hoï coøn xeáp thöù töï thò hieáu qua caùc chi tieát theå hieän veû ñeïp cuûa ngöøôi phuï nöõ nhö sau:

Thöù nhaát laø: thöông “toùc boû ñuoâi gaø”, “nhoû moùng tay”. Thöù hai laø: thöông “toùc vaán”, “aên

noùi maën maø coù duyeân”. Thöù ba laø: thöông “maù luùm ñoàng tieàn” (coù khi laïi xeáp vaøo thöù 5).

Thöù tö laø: thöông “raêng laùnh haït huyeàn”. Thöù naêm laø: thöông “con maét long lanh”, “ coå

yeám ñeo buøa”. Thöù saùu laø: thöông “maù phaán”, “ noùn thöôïng quai tua dòu daøng”. Thöù baûy

laø: thöông “aùo löôït phaúng pheâ”, “ neát ôû khoân ngoan”. Thöù taùm laø: thöông “aên noùi laïi caøng

theâm xinh”. Thöù chín laø: thöông “coâ ôû moät mình”. Thöù möôøi laø: thöông “con maét coù tình

vôùi ai”. Thöù möôøi moät laø: thöông “ coøn son”. Thöù möôøi hai laø: thöông “ vuù daäy ñaõ troøn

nhö vung”.

Ca dao mieâu taû hình daùng ngöôøi con gaùi raát chi tieát. Khuoân maët ngöôøi con gaùi thöôøng laø

:“maët ngoïc”,“maët muõi vuoâng vaén”, “maët vuoâng chöõ ñieàn lieàn vaønh caù troâi”. Coå ngöôøi

con gaùi ñöôïc coi laø ñeïp phaûi laø: “coå cao ngoàn ngoän”. Coøn “ngöïc” thì “nhö buoàng cau

non”. Chaân ngöôøi con gaùi ñeïp phaûi laø: goùt hoa, “chaân böôùc töïa ñaøn naêm cung”, “chaân ñi

ñeïp ñeõ”, “chaân ñi ñaùng neùn”. Ngoùn tay ngöôøi con gaùi ñeïp phaûi laø “naêm ngoùn tay buùt

thaùp”. Coøn “mieäng” thì phaûi laø “mieäng chaøo coù duyeân”,…:

…Coå tay ngöôøi traéng Nhö theå göông taøu Con maét boà caâu Laøm cho phaûi khoå Coå cao ngoàn ngoän Maù ñoû haây haây (Caâu 343-tr.1937) Ngöôøi con gaùi coù nhan saéc thì khoâng bao giôø eá choàng: “Gaùi coù saéc naøo sôï eá choàng”. Coâ

gaùi coù veû ñeïp toaøn dieän luoân laø nieàm mô öôùc cuûa bao chaøng trai, laø ñoái töôïng ñeå caùc

chaøng trai taùn tænh :

- …Thaáy em saéc saûo ñeïp xinh Muoán sao cho ñaëng gaàn mình môùi öng (Caâu 764-tr. 858)

Ngöôøi xöa quan nieäm: Ngöôøi ñeïp thì ôû baát cöù nôi naøo cuõng ñeïp, cuõng toát; Ngöôøi ñöôïc coi

laø “xinh”, laø ñeïp thì toaøn boä hình theå ñeàu ñeïp :

- Ngöôøi xinh caùi boùng cuõng xinh Ngöôøi gioøn caùi tænh tình tinh cuõng gioøn (Caâu 457-tr.1620) Nhöõng caâu ca dao treân khoâng chæ laø quan nieäm maø laø lôøi ngôïi ca veû ñeïp hình theå cuûa phuï

nöõ. Ca dao coøn keå moät loaït teân caùc ñòa danh coù nhöõng ngöôøi con gaùi ñeïp ngöôøi, ñeïp neát–

nhöõng ngöôøi maø caùc chaøng trai muoán laáy laøm vôï: Thanh Thaàn, laøng Caàu (töùc laøng Lam

Caàu, huyeän Duy Tieân, tænh Haø Nam), laøng Caåm (Laøng Caåm, laøng Doaõn: thuoäc Yeân

Ñònh,Thanh Hoaù), Döï Quaàn (coøn goïi laø laøng Döøa, xaõ Xuaân Laâm, huyeän Tónh Gia, Thanh

Hoaù), Giao Töï (thuoäc xaõ Kim Sôn, huyeän Gia Laâm, Haø Noäi, naèm beân bôø soâng Ñuoáng),

Ñình Baûng (laøng thuoäc huyeän Tieân Sôn, tænh Haø Baéc), haøng Giaáy, Buø Naâu (thoân Buø Naâu,

thuoäc ÖÙng Hoaø, Haø Taây), laøng Tranh (coøn goïi laø laøng Chanh, teân chöõ laø Tranh Khuùc nay

thuoäc xaõ Duyeân Haø, huyeän Thanh Trì, Haø Noäi). Trong soá ño,ù moïi ngöôøi ñaùnh giaù: ñeïp

nhaát, xinh nhaát laø con gaùi laøng Caàu, Buø Naâu, laøng Tranh:

- Ñeïp nhaát con gaùi laøng Tranh Chua ngoa keû Nhoùt, ba vaønh keû Om (Caâu 260-tr 762) GS. Nguyeãn Vaên Huyeân ñaõ nhaän xeùt veà phuï nöõ trong thöïc teá raát ñuùng vôùi hình aûnh ngöôøi

phuï nöõ trong ca dao nhö sau: “Phuï nöõ raát caân ñoái. Hoï coù nhöõng neùt ñeïp, baøn chaân vaø baøn

tay raát nhoû, coå chaân coå tay raát xinh xaén… coù nhöõng ngöôøi coù daùng ñi khoâng thieáu meàm

maïi. Nhaát laø phuï nöõ coù daùng ñi yeåu ñieäu” [49, tr.556].

* Nhöõng thò hieáu khaùc: Thò hieáu ngöôøi Vieät raát ña daïng bôûi khoâng phaûi chæ coù phuï nöõ

ñeïp môùi ñöôïc yeâu, thích maø coù nhöõng phuï nöõ khoâng ñeïp cuõng vaãn ñöôïc yeâu. Ñieàu naøy

theå hieän qua caùc tröôøng hôïp sau:

+ Phuï nöõ coù maët “nhoï nhö nieâu” laïi theâm “caùi raêng khaáp kheånh”, “caùi raêng traéng ôûn”

vaãn ñöôïc choàng yeâu:

- Coù ngöôøi maët nhoï nhö nieâu Caùi raêng khaáp kheånh choàng yeâu laï luøng

(Caâu 458-tr.408) + Ngöôøi vôï “queâ muøa” cuõng ñöôïc choàng yeâu:

- Daãu raèng da traéng toùc maây Ñeïp thì ñeïp vaäy, daï naøy khoâng öa Vôï ta duø coù queâ muøa Thì ta vaãn cöù sôùm tröa vui cuøng (Caâu 101-tr.694)

+ Ngöôøi phuï nöõ coù da ñen, thaäm chí “ñen nhaün” cuõng vaãn ñöôïc öa chuoäng:

- Traéng chi traéng buûng, traéng xanh Thaø raèng ñen nhaün cho anh phaûi loøng (Caâu 240-tr.2183)

Ngöôøi xöa ñaõ giaûi thích: sôû dó ngöôøi phuï nöõ coù da ñen vì hoï phaûi laøm ruoäng vaát vaû:

- Traéng nhö boâng loøng anh khoâng chuoäng Ñen nhö cuïc than haàm laøm ruoäng khaù thöông (Caâu 244-tr.2183) - Ngöôøi phuï nöõ hoäi tuï caùc yeáu toá: “vöøa ñeïp vöøa gioøn”, “reû tieàn cöôùi”, “con nhaø giaøu”

luoân laø ñoái töôïng ñeå caùc chaøng trai thích cöôùi :

-Muoán vôï vöøa ñeïp vöøa gioøn Vöøa reû tieàn cöôùi laïi con nhaø giaøu (Caâu 737-tr1443) Ngöôøi phuï nöõ coù veû ñeïp “gioøn” ñöôïc öa thích, thaäm chí laø: “Naéng daàu möa daõi caøng

gioøn, caøng öa”. Bôûi vì ñoù laø nhöõng con ngöôøi sieâng naêng lao ñoäng “daàm söông daõi naéng”.

GS. Nguyeãn Vaên Huyeân ñaõ giaûi thích nhö sau: “Phuï nöõ noâng thoân haøng ngaøy laøm luïng

ngoaøi trôøi, nöôùc da coù maøu raùm naéng, ñeïp, raát ñöôïc ngöôøi Vieät öa chuoäng. Hoï goïi maøu da

ñoù laø ñen gioøn” [49, tr.557].

- Troâng em gaêm gaém maø gioøn Sieâng maàn sieâng maïn, sôùm hoâm taûo taàn (Caâu 485–tr. 2237)

3.1.2. NHÖÕNG NEÙT KHOÂNG ÑÖÔÏC ÖA THÍCH:

* ÑOÁI VÔÙI ÑAØN OÂNG: Moïi ngöôøi noùi chung trong ca dao tuy khoâng chuù yù nhieàu ñeán hình

daùng beân ngoaøi cuûa ñaøn oâng nhöng cuõng khoâng thích ñaøn oâng coù hình daùng khoâng caân

ñoái. Nhöõng bieåu hieän cuûa söï khoâng caân ñoái veà hình theå laø:

- Quaù cao: Theo quan nieäm xöa nhöõng ngöôøi ñaøn oâng quaù cao thì chaúng laøm ñöôïc vieäc gì

nghieâm chænh. Ngöôøi xöa ñaõ cheâ bai baèng lôøi traøo phuùng :

- Ñaøn oâng cao ngoång cao ngoàng Laøm aên chaúng ñöôïc ñöùng troâng ñaøn baø (Caâu 69-tr.726)

- Khoâng caân ñoái veà hình theå ñoái vôùi ñaøn oâng cuõng laø moät noãi khoå taâm. Hoï thöôøng laø ñoái

töôïng bò cheâ cöôøi nhö tröôøng hôïp ngöôøi choàng trong baøi ca sau :

- Em laáy choàng khoâng caân ñoái chi caû Noû vöøa ñoâi chi caû Traùch loøng thaày meï gaû baùn em ra ri Em veà laáy con dao vaøng töï vaãn soáng laøm chi cho baïn cöôøi (Caâu 126-tr. 958) - Khoâng raâu: Ngöôøi xöa quan nieäm nhöõng ngöôøi ñaøn oâng khoâng coù raâu thì maát veû nam

tính vaø thöôøng baát nghóa :

- Ñaøn oâng khoâng raâu baát nghì Ñaøn baø khoâng vuù laáy gì nuoâi con (Caâu 73-tr 726) - Raâu quaëp: Theo quan nieäm xöa, nhöõng ngöôøi ñaøn oâng coù raâu quaëp laø daáu hieäu cuûa söï

heøn nhaùt, sôï vôï:

- Xöa kia coù theá naøy ñaâu Bôûi vì sôï vôï neân raâu quaëp vaøo ( Caâu 116-tr. 2378 ) *Ngöôøi ta coøn theå hieän thaùi ñoä khoâng thích ñaøn oâng coù ñaàu toùc bôøm xôøm vì ñoù laø bieåu

hieän cuûa söï löôøi bieáng:

- Anh laø con caùi nhaø ai Caùi ñaàu bôøm xôïp, caùi tai vaät vôø Côm no roài laïi ngoài bôø Con choù töôûng chuoät noù voà maát tai

(Caâu 352-tr.125) Nhöõng quan nieäm treân thöôøng ñöôïc ñuùc keát qua söï quan saùt, caûm nhaän töø ñôøi soáng haøng

ngaøy.

* Nhöõng ngöôøi ñaøn oâng xanh xao, gaày guoäc cuõng laø ñoái töôïng maø moïi ngöôøi khoâng thích

vì daùng veû nhö theá bieåu loä laø ngöôøi thieáu aên, nhaø ngheøo:

- Laáy choàng Phuù Ñòch laøm chi ! Xanh xao gaày guoäc, khoù ñi khoù veà (Caâu 254–tr.1267) Phuù Ñòch (thuoäc xaõ Hoaèng Kheâ, Hoaèng Hoaù, Thanh Hoaù) ngaøy xöa laø nôi ñoàng chua nöôùc

maën, ñöôøng saù laày loäi.

* Nhöõng ñaøn oâng xaáu xí veà hình theå khoâng ñöôïc öa thích. Thoâng qua caùc lôøi ca dao, ñaøn

oâng xaáu veà hình theå thöôøng bieåu hieän theâm söï doát naùt, heøn haï: “chaû ra gì”. Thaùi ñoä chaùn

naûn vôùi nhöõng ngöôøi choàng coù hình theå xaáu laïi doát naùt, heøn haï ñöôïc theå hieän qua söï chaâm

bieám, traøo phuùng cuûa caùc baø vôï :

- Chaúng ai xaâuù baèng anh choàng toâi Caùi raâu reã goäc, caùi toùc reã tre Caùi buïng beø beø ,hình nhö buïng coùc… (Caâu 159-tr. 554) Ngöôøi xöa khoâng thích nhöõng ngöôøi da quaù ñen, maët roã, raêng khaáp kheånh. Hoï bò cheâ bai

qua lôøi ca chaâm bieám:

- Maët roã nhö toå ong baàu Caùi raêng khaáp kheånh nhö caàu röûa chaân (Caâu 80-tr.1319) Hoï cuõng khoâng thích nhöõng ngöôøi coù “maét traéng” xuaát phaùt töø tö töôûng “troâng maët maø

baét hình dong”. Ngöôøi coù “maét traéng” thöøông laø ngöôøi coù daõ taâm khoâng toát: “Nhöõng

ngöôøi maét traéng ñaùnh hoaøi ñuoåi ñi”.

* ÑOÁI VÔÙI PHUÏ NÖÕ :

* Hình daùng beân ngoaøi khoâng ñeïp, beâ boái: Ca dao theå hieän hình daùng khoâng ñeïp cuûa

ngöôøi con gaùi coù khi baèng lôøi chaâm bieám qua nhöõng hình aûnh: chaân ñi cuø leøo, toùc reã tre,

roán loài quaû quyùt, caùi ñít gaøy, coå bong gaân, “guø löng toâm”, “maét giaùn nhaám”, “raêng ñen

haït nhoùt”, “maù hoàng troân nieâu”. Ñaõ vaäy, hoï laïi coøn beâ boái khi khoâng chaêm soùc baûn thaân

qua loái phoùng ñaïi: “Hai naùch coâ thôm nhö oå chuoät chuø”, ñaàu ñaày chaáy raän, “xuø xì da coùc

haéc laøo töù tung”,….:

- Coâ gaùi Sôn Taây yeám thuûng taøy giaàn Raêng ñen haït nhoùt, chaân ñi cuø leøo… (Caâu 812-tr.480) Loái chaâm bieám, phoùng ñaïi trong ca dao vöøa coù taùc duïng gaây cöôøi vöøa coù tính giaùo duïc

cao. Ñoïc nhöõng lôøi ca nhö lôøi ca dao treân haún laø caùc coâ gaùi phaûi coù yù thöùc töï ñieàu chænh

baûn thaân. Ngoaøi ra, daùng veû beà ngoaøi cuûa phuï nöõ khoâng ñöôïc moïi ngöôøi thích khi coù “maù

moûng moâi moøn”, “maët treõn maøy trô”:

-…Coâ kia maët treõn maøy trô Vaøng ñeo baïc quaán cuõng dô ñaùng ñôøi (Caâu 828-tr.484)

Ngöôøi phuï nöõ khoâng ñöôïc öa thích caû khi hình theå khoâng thích hôïp trong vieäc nuoâi con:

- Ñaøn oâng khoâng raâu baát nghì Ñaøn baø khoâng vuù laáy gì nuoâi con (Caâu 73-tr.726) Ngöôøi Vieät Nam ñaõ ñuùc keát ñöôïc kinh nghieäm ñaùnh gía con ngöôøi qua hình daùng beân

ngoaøi. Ngoaøi nhöõng maët keå treân, hình daùng beân ngoaøi cuûa ngöôøi phuï nöõ khoâng ñöôïc öa

thích khi coù “mieäng roäng”. Theo quan nieäm xöa, nhöõng ngöôøi phuï nöõ “roäng mieäng”

thöôøng khoâng lo toan vieäc gia ñình, khoâng bieát lo xa, noùi nhieàu, nhieàu chuyeän, aên

nhieàu,….Coù khi hình aûnh “mieäng roäng” bò mæa mai qua lôøi ca ñaày aán töôïng: “Mieäng cöôøi

tuûm tæm nhö soâng Ngaân Haø”. Ngöôøi ta cho raèng: “Ñaøn baø roäng mieäng tan hoang cöûa

nhaø”, “Ñaøn baø roäng mieäng ñieác tai laùng gieàng”.

Phuï nöõ coøn khoâng ñöôïc öa thích khi noùi “lanh laûnh tieáng ñoàng”, khi “huùt thuoác aên traàu”

bôûi vì:

- Ñaøn baø lanh laûnh tieáng ñoàng Moät laø saùt choàng, hai laø haïi con (Caâu 56-tr.724)

- Con gaùi ñôøi nay huùt thuoác aên traàu Ngoài leâ duïm mieäng, tìm caâu noùi haønh (Caâu 641-tr.447) Nhöõng nhaän xeùt treân chöa haún laø ñuùng nhöng qua ñoù chuùng ta thaáy ñöôïc thò hieáu cuûa

ngöôøi xöa veà hình theå con ngöôøi. Caùc lôøi ca vieát veà maët naøy ñeàu laø nhöõng nhaän xeùt tæ mæ,

ñi saâu vaøo moïi goùc caïnh cuûa con ngöôøi ñeå ca ngôïi hay pheâ phaùn. Nhöõng lôøi khen laø söï

toân vinh veû ñeïp nhöng nhöõng lôøi cheâ khoâng phaûi laø ñeå haï thaáp maø ñeå giaùo duïc, qua ñoù

chuùng ta thaáy: “Söï hình thaønh thò hieáu thaåm mó phaùt trieån toaøn dieän ñoøi hoûi chuû theå phaûi

nghieâm khaéc vôùi baûn thaân mình vaø coù nhöõng noã löïc naøo ñoù”. Vaø “vieäc giaùo duïc thò hieáu

thaåm mó gaén boù höõu cô vôùi quaù trình hình thaønh con ngöôøi phaùt trieån haøi hoaø, vôùi vieäc

giaùo duïc veà ñaïo ñöùc, trí tueä vaø theå chaát” [124, tr.162].

Ñeå hieåu theâm veà hình theå cuûa ngöôøi Vieät, chuùng toâi daãn lôøi cuûa GS. Nguyeãn Vaên Huyeân

trong coâng trình nghieân cöùu veà “Chuûng toäc Vieät” nhö sau: “Noùi chung caùâu truùc thaân theå

ngöôøi Vieät gaây moät aán töôïng veà söï yeáu ôùt. Nhöng neáu ta xem xeùt kyõ nhöõng ngöôøi ñöôïc

nuoâi döôõng thích ñaùng, thì ñaõ thaáy raèng hoï coù thaân hình ñeïp vaø baép thòt nôû nang…. Khuoân

maët coù hình traùi xoan. Goø maù raát cao, traùn nôû, cao vaø roäng… Ñoâi maét hoï hôi xeách veà phía

ngoaøi, môû to, ñeïp, raát ñen, raát hieàn vaø raát dieãn caûm noùi chung. Nhöng caàn phaûi noùi ngay

raèng, maët ngöôøi Vieät, caû veà hình daùng laãn maøu saéc, ñeàu coù theå khaùc nhau. Ngöôøi Vieät

thuoäc loaïi hình Moâng Coå. Da hoï coù theå laø naâu hay maøu haït deû. Moâi ngöôøi Vieät raát moïng,

nhöng khoâng daøy laém. Noùi chung, haøm ngöôøi Vieät raát phaùt trieån. Haøm raêng raát ñeïp,

nhöng ngöôøi noâng daân laïi thöôøng thöôøng nhuoäm ñen. Tuïc “nhuoäm” raêng baèng moät thöù

thuoác nhuoäm ñen laøm baèng moät hoãn hôïp fero- tanic, sau khi boâi moät loaïi thuoác haõm maøu

cheá baèng moät chaát nhuoäm ñoû laáy töø caùnh kieán, ngaøy xöa phoå bieán caû ôû ñaøn oâng vaø ñaøn baø

ngöôøi Vieät” [49, tr.553-554]. Coøn veà toùc cuûa ngöôøi Vieät, taùc giaû Lyù Khaéc Cung cho raèng:

“Nhöõng ngoân töø cuûa Vieät Nam veà maùi toùc raát phong phuù, ñaõ noùi leân nhieàu ñieàu: Toùc maây,

toùc suoái, caùi raêng caùi toùc laø goùc con ngöôøi, laøn toùc suoái, toùc em daøi ñeán thaàn thoaïi, maét

quaàng toùc roái tô vöông, toùc theà, toùc xoaõ ngang vai, lôøi toùc tô, toùc em vöøa kín traùn, toùc reã

tre, maây nuùi buoàn nghieâng nuùi toùc xanh, cuøng chaøng keát toùc xe tô nhöõng ngaøy, toùc ñuoâi

sam, toùc ñuoâi gaø, ngaït ngaøo höông toùc phaán, coû toùc tieân, toùc roái ñoåi keïo, toùc ñeå traùi ñaøo,

caét toùc ñaùnh ghen, caét toùc ñi tu…”[10, tr.480].

3.2. TRANG PHUÏC

3.2.1. ÑOÁI VÔÙI ÑAØN OÂNG: “Con ngöôøi aên maëc, xöû söï trong xaõ hoäi nhö theá naøo-taát caû

nhöõng ñieàu ñoù ñeàu noùi leân trình ñoä thò hieáu thaåm mó cuûa hoï”[124, tr.160]. Ca dao vieát veà

trang phuïc cuûa ñaøn oâng raát ít, chæ coù 18 lôøi. Ñieàu naøy chöùng toû vôùi ngöôøi Vieät, ñaøn oâng

khoâng chuù yù hình thöùc beân ngoaøi cho laém. Nhöng trong caùc lôøi ca dao naøy, chuùng ta thaáy

sôû thích cuûa ngöôøi Vieät qua trang phuïc ñaøn oâng raát ña daïng. Hình daùng chaûi chuoát luoân

laø yeáu toá gaây neân söï thu huùt:

- Nhaùc troâng thaáy boùng anh qua Hình dung chaûi chuoát thaät laø xinh sao ! Em mong thaáy maët em chaøo Vaéng anh em nhöõng khaùt khao ñeâm ngaøy (Caâu 69-tr.1635) Môùi chæ thoaùng qua “nhaùc troâng” maø coâ gaùi ñaõ thaáy ñöôïc hình daùng chaûi chuoát cuûa chaøng

trai, ñeå roài ñem loøng töông tö laø caùch noùi quen thuoäc trong ca dao. Thöïc ra ñaây laø caùch

kheùo leùo ñeå khen ngôïi caùch aên maëc kyõ löôõng, caån thaän cuûa chaøng trai.

* Treân ñaàu, ñaøn oâng luoân ñöôïc haâm moä vôùi: duø caùnh dôi, oâ luïc soaïn, oâ caùnh dôi. Khaên

ñoäi ñaàu laø khaên nhieãu Taøu, khaên “hueâ nhuoäm muøi ñieàu”, khaên nhieãu Tam Giang (2 laàn).

Theo GS. Nguyeãn Vaên Huyeân thì “Ngöôøi xöù Baéc vaø Trung Kyø quaán quanh ñaàu moät chieác

khaên daøi maøu ñen hoaëc tím saãm, taïo thaønh moät voøng khaên truøm kín buùi toùc vaø phía tröôùc,

xeä xuoáng ñeán giöõa traùn. Ñaøn oâng Nam Kyø vaø Nam Trung Kyø buoäc leân maùi toùc moät vuoâng

vaûi maøu ñen, hoaëc maøu saùng ñoû hay xanh… Nhöõng chieác noùn choùp chuû yeáu cuûa ñaøn oâng.

Noùn naøy ñöôïc ñoäi nhieàu nhaát ôû Trung Kyø, nôi chuùng ñöôïc laøm raát caån thaän. Ngöôøi giaøu

thöôøng gaén leân ñænh noùn moät caùi choùp baèng baïc hay vaøng chaïm troå vaø maéc moät quai noùn

baèng luïa thaét nô to ôû ñaàu.” [49, tr.68-683]. Trong ca dao, ñaøn oâng aên maëc ñeïp vaø sang

troïng phaûi coù trang phuïc sau:

- Thaáy anh aùo löôït xeânh xang

Ñoàng hoà quaû quyùt, nhaãn vaøng ñeo tay Caùi oâ luïc soaïn caàm tay Caùi khaên xeáp neáp , caùi daây löng ñieàu Caùc coâ troâng thaáy mó mieàu Chaïy theo thoû theû nhöõng ñieàu nhoû to (Caâu 222-tr. 2041) “Luïc soaïn” laø thöù luïa moûng vaø trôn thöôøng duøng lôïp loaïi oâ ñaét tieàn. Baèng caùch lieät keâ,

ngöôøi xöa ñaõ keå raát chi tieát caùch phuïc söùc cuûa ñaøn oâng. Caùch aên maëc vaø nöõ trang maø ñaøn

oâng ñeo theo thò hieáu cuûa ngöôøi xöa thöôøng laø nhöõng vaät ñaét tieàn. Ñeå buùi toùc, ñaøn oâng

thöôøng duøng löôïc ñoài moài, löôïc ngaø:

- Trai nam nhi löôïc ngaø buí toùc Daây löng thì nhuoäm saéc hoa hieân… (Caâu 98-tr. 2153)

Nhöõng chieác löôïc quyù giaù caøi treân buùi toùc laøm taêng theâm veû ñeïp hình theå cuûa hoï.

* Treân vai, ñaøn oâng thöôøng coù quaøng khaên vaét vai nhö: khaên ñoû, khaên xeáp neáp, khaên xeáp

chöõ nhaát, khaên ñieàu. Nhöõng chieác khaên quaøng vaét vai coù nhieàu coâng duïng: vöøa ñeå trang

trí cho quaàn aùo theâm ñeïp vöøa ñeå che naéng, lau moà hoâi,…:

- Chieàu chieàu laïi nhôù chieàu chieàu Nhôù ngöôøi ñaõy gaám, khaên ñieàu vaét vai (Caâu 387-tr. 596) Hình aûnh chieác “khaên ñieàu vaét vai” ñaõ goùp phaàn taïo neân neùt rieâng cho chaøng trai, khieán

ngöôøi con gaùi khoâng theå naøo queân.

* Aùo, quaàn cuûa ñaøn oâng ñöôïc mieâu taû thaät sinh ñoäng, nhieàu maøu saéc; Chuû yeáu quaàn aùo

ñeïp do ngöôøi vôï chieàu choàng saém söûa:

- Thuyeàn quyeân saém söûa cho choàng Moät boä aên chôi : caùi quaàn caùt baù, caùi oâ caùnh dôi Caùi khaên nhieãu taøu Khaên nhieãu Tam Giang anh quaán leân ñaàu Löôïc ngaø buí toùc, moò maøu cho sang… (Caâu 499-tr. 2094)

Quaàn aùo nhieàu maøu theå hieän thò hieáu ngöôøi Vieät, maøu saéc nhieàu laøm taêng theâm neùt vui

töôi cho cuoäc soáng. Ñaøn oâng thích quaàn aùo nhuoäm maøu vaøng “thaém saéc hoa voâng”-maøu

hoaøng gia, maøu sang troïng. Noùi nhö TS. Laâm Vinh:“Maøu saéc laø ñaëc tröng ngoân ngöõ cuûa

moät tröôøng phaùi, moät caù tính, vaø coù khi moät daân toäc” [112, tr.81] :

- Traêng leân traêng saùng bôø theàm Uoán tay cho meàm, deät luaï cho anh Quaàn aoù anh, em may em caét Em nhuoäm maøu vaøng, thaém saéc hoa voâng… (Caâu 214-tr. 2178) Tình caûm trìu meán cuûa ngöôøi vôï ñoái vôùi choàng theå hieän qua caùch chaêm chuùt khi may

quaàn aùo cho choàng: töø khaâu deät luïa cho ñeán luùc caét may, roài nhuoäm. Söï kheùo leùo cuûa

ngöôøi vôï khi may quaàn aùo cho choàng theå hieän thò hieáu cuûa ngöôøi xöa veà chaát lieäu vaûi vaø

caû ngöôøi caét may bôûi leõ seõ khoâng coù ai tæ mæ, caån thaän, may vöøa vaën ngöôøi choàng nhö

chính vôï mình.

*Ñaøn oâng öa thích nhieàu loaïi aùo, ña daïng veà maøu saéc, kieåu daùng: aùo the “hoa taàn cuùc

deät”, aùo traéng nhuoäm (ñoû, thaâm, vaøng), aùo traéng nhuoäm (ñoû, thaâm, vaøng, boán naùch keát

ñoâi tröôøng linh, ñoâi tay keát chim xinh), aùo laàn trong nhuoäm boán maøu da trôøi, hoa lieãu, hoa

hieân, maøu luïc), aùo coù coå traéng vieàn, aùo löôït xeânh xang, aùo traéng phau caùnh coø (2 laàn). Söï

ña daïng naøy theå hieän söï ña daïng trong thò hieáu:

- Möøng chaøng quaàn aoù moò maøu Quaàn hoà lô tröùng saùo, aoù traéng phau caùnh coø (Caâu 766-tr.1450) Ñaøn oâng cuõng raát thích maëc ñeïp, bôûi vì noùi nhö GS. Leâ Ngoïc Traø: “Veû ñeïp cuûa quaàn aùo

ñem ñeán cho con ngöôøi nieàm vui, moät caûm giaùc sung söôùng vaø deã chòu maø taát caû nhöõng

caùi gì ñeïp trong theá giôùi naøy thöôøng mang laïi… Nieàm vui aáy chính laø moät trong nhöõng daáu

hieäu ñaàu tieân cuûa caûm xuùc thaåm mó. Veû ñeïp cuûa quaàn aùo toâ ñieåm cho moâi tröôøng soáng…

beân caïnh hoa, laù, caây xanh,… Moãi ngöôøi ñeïp trong boä quaàn aùo cuûa mình. Cuoäc ñôøi ñeïp

leân trong nhöõng boä quaàn aùo cuûa nhau” [101, tr.231]. Chaát lieäu may aùo maø ñaøn oâng thích

laø: gaám lam hoa baïc, “aùo gaám luïc”, “aùo haøng luïc toát toaøn tô”, aùo may baèng luïa laøng

Truùc:

- Luïa laøng Truùc vöøa thanh vöøa boùng May aoù chaøng cuøng soùng aoù em (Caâu 411-tr.1296) Laøng Truùc: Töùc laøng Truùc Yeân, beân bôø hoà Truùc Baïch. Vaoø theá kæ XVIII taïi laøng naøy chuùa

Trònh Giang ñaõ laäp moät vieän nghæ maùt, sau vieän naøy trôû thaønh nôi giam caùc cung nöõ

khoâng ñöôïc vöøa loøng boïn vua chuùa. Caùc cung nöõ noí treân ñaõ deät luïa ñeå sinh soáng. Vôùi

phaåm chaát “vöøa thanh vöøa boùng”, luïa laøng Truùc noùi rieâng vaø caùc loaïi luïa khaùc noùi chung

maëc vöøa maùt vöøa sang troïng, toân theâm veû ñeïp hình thöùc cho ngöôøi maëc.

*Quaàn maø ñaøn oâng thích cuõng goàm nhieàu loaïi, nhieàu maøu: quaàn laø neáp tö, quaàn laø, quaàn

traéng, quaàn hoà lô tröùng saùo, quaàn caùt baù, quaàn thaâm. Ñeå hieåu theâm veà caùch aên maëc cuûa

ñaøn oâng, chuùng ta tham khaûo yù kieán cuûa taùc giaû Traàn Ngoïc Theâm: “Khi thaâm nhaäp vaøo

Vieät Nam, chieác quaàn oáng heïp, ñuõng cao, vaûi daày cuûa ngöôøi chaên nuoâi xöù laïnh ñaõ ñöôïc

bieán caûi thaønh hai loaïi: quaàn laù toaï vaø quaàn oáng sôù. Quaàn laù toaï coù oáng roäng vaø thaúng, coù

ñuõng saâu, caïp quaàn (ngöôøi mieàn Nam goïi laø löng quaàn) to baûn. Khi maëc ngöôøi ta buoäc

daây thaét löng ra ngoaøi caïp roài thaû phaàn caïp thöøa phía treân ruû xuoáng ra ngoaøi thaét löng (vì

theá neân coù teân goïi laø “laù toaï”). Quaàn laù toaï chính laø loaïi quaàn ñöôïc saùng taïo phuø hôïp vôùi

moâi tröôøng khí haäu noùng böùc cuûa Vieät Nam (do coù oáng roäng neân maëc maùt chaúng thua

keùm gì caùi vaùy cuûa phuï nöõ) vaø coù theå söû duïng raát linh hoaït thích hôïp vôùi lao ñoäng ñoàng

aùng ña daïng–ôû moãi loaïi ruoäng khaùc nhau (ruoäng caïn, ruoäng nöôùc, nöôùc noâng, nöôùc saâu)

ngöôøi ñaøn oâng coù theå ñieàu chænh cho oáng quaàn cao leân hoaëc thaáp xuoáng raát deãõ daøng baèng

caùch keùo caïp quaàn (löng quaàn) leân hoaëc xuoáng (chính vì vaäy maø ñuõng quaàn phaûi saâu)…

Ngaøy leã hoäi, nam giôùi maëc quaàn oáng sôù–ñoù laø loaïi quaàn maøu traéng, oáng heïp, ñuõng cao,

goïn gaøng, ñeïp maét, thích hôïp cho nhöõng khi khoâng phaûi laøm luïng, loäi nöôùc (maëc cuøng vôùi

chieác aùo the thaâm, treân ñaàu ñoäi khaên xeáp, döôùi chaân ñi ñoâi guoác moäc, tay caàm chieác oâ

ñen)” [94, tr.381-382]. Ngöôøi ñaøn oâng coù khi aên maëc raát giaûn dò: quaàn thaâm, aùo traéng

cuõng khieán coâ gaùi say meâ:

-…Trai ñoø ñeïp laém meï ôi Quaàn thaâm aoù traéng cho toâi phaûi loøng (Caâu 122-tr. 2319) * Daây löng cuûa ñaøn oâng ñöôïc öa thích phaûi laø: daây löng thao, daây löng ñieàu, daây löng

nhuoäm saéc hoa hieân. GS. Nguyeãn Vaên Huyeân nghieân cöùu veà quaàn aùo cuûa ngöôøi Vieät ñaõ

vieát nhö sau: “Caû ngöôøi mieàn Baéc laãn mieàn Nam ñeàu buoäc quaàn, maø choã roäng qua ñöôïc

tuùm laïi tröôùc buïng, baèng caùch quaán quanh thaân moät thaét löng vaûi hay luïa maøu saëc sôõ. Ñaõ

coù nhieàu ngöôøi mang thaét löng da, ñoâi khi ôû giöõa coù moät hay hai caùi ví ñöïng tieàn” [49,

tr.681]. Daây löng coù nhieàu coâng duïng vaø cuõng taïo neân neùt duyeân daùng cho trang phuïc, do

ñoù cuõng raát ña daïng:

- Trai nam nhi löôïc ngaø buí toùc Daây löng thì nhuoäm saéc hoa hieân… (Caâu 98-tr. 2153) *Trang phuïc ñaøn oâng ngoaøi quaàn aùo, daây löng, tay cuûa hoï coøn coù trang söùc, vuõ khí: ñeo

nhaãn baïc, ñeo nhaãn vaøng, caàm ñoâi göôm vaøng, ñeo ñoàng hoà quaû quyùt, caàm quaït baèng ngaø

(2 laàn). Ngoaøi ra, coù khi hoï coøn trang bò theâm: oáng thuoác baèng baïc, bao dieâm, thuoác laù,

caùi göông taøu,… Caùc baø vôï chieàu choàng coøn saém cho choàng:Voõng hai laù thaém, ngöïa thöøa

nöôùc hay, ñeå choàng “Aên chôi cho ñuû moïi muì”. Noùi nhö TS. Huyønh Nhö Phöông: “Thoâng

qua caùc sôû thích veà y phuïc, aâm nhaïc, caùc ñieäu vuõ… Ngöôøi ta coù theå thaáy ñöôïc söï thay ñoåi

veà quan nieäm soáng, veà möùc soáng vaø veà loái soáng” [100, tr.40].

*Döôùi chaân, ngöôøi ñaøn oâng thöôøng ñöôïc “trang bò” deùp quai ngang, hoï thích ñi deùp quai

ngang baèng da thuoäc boù laáy caùc ngoùn chaân. Ñaøn oâng coøn ñi “giaøy ban boùng loaùng”,“haøi

hoa nhieãu”-thöôøng coù ôû nhöõng gia ñình quyeàn quyù, giaøu coù:

- Giaøy ban boùng loaùng nuoät naø Khaên xeáp chöõ nhaát, quaàn laø neáp tö… (Caâu 69-tr.1041) Ñoù laø nhöõng trang phuïc ñeïp, sang troïng giaønh cho ñaøn oâng theo thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät

xöa. Hoï khoâng che daáu tình caûm khi mieâu taû kó löôõng “giaøy ban”. Hình aûnh “boùng loaùng

nuoät naø” vöøa theå hieän söï yeâu thích ñeán say meâ vöøa naâng niu gìn giöõ ñeå luùc naøo cuõng giöõ

ñöôïc veû ñeïp ban ñaàu. GS.Nguyeãn Vaên Huyeân cuõng ñaõ vieát: “Ngöôøi khaù giaû thöôøng ñi

guoác moäc hay guoác sôn, coù quai da giöõ caùc ngoùn chaân, hoaëc ñi deùp xaêng–ñan coù quai baét

cheùo, vôùi moät caùi voøng ñeå xoû ngoùn chaân giöõa. Ngöôøi giaøu thì ñi giaøy haï baèng da laùng, ñi

haøi theâu baèng nhung hay baèng luïa”[49, tr.682].

Veà trang phuïc ñaøn oâng nhöõng naêm xöa, Lyù Khaéc Cung ñaõ vieát: “Thoâng thöôøng thì aùo vaø

quaàn ñeàu nhuoäm naâu hoaëc nhuoäm naâu nhuoám theâm buøn ñeå coù maøu saéc saãm hôn vaø maëc

beàn hôn. Khi ñi ra ngoaøi, ra ñình hoaëc ñi chôi ñaâu ñoù, hoï maëc quaàn truùc baâu traéng vaø

chieác aùo daøi quaù ñaàu goái hoaëc chieác aùo the thaâm. Treân ñaàu quaán khaên chít hoaëc ñoäi khaên

ñoùng do caùc cöûa hieäu laøm saün. Chæ caàn ñoäi leân ñaàu laø xong, khoâng caàn phaûi chít töøng neáp.

Nhöõng ngöôøi coù hoïc haønh, giaøu coù hoaëc chöùc saéc thì maëc chieác aùo daøi traéng beân trong.

Ngoaøi laø chieác aùo xa coù hình nhöõng chöõ “thoï”. Trong nhöõng ngaøy Teát, ngaøy leã hoaëc ngaøy

quan troïng naøo ñoù, moät ít ngöôøi maëc aùo gaám maøu, coù theâu nhöõng chöõ “phuù, quyù, thoï,

khang, ninh”. Ñeå traùnh cho chieác aùo gaám quaù saëc sôõ, choaùng ngôïp, ngöôøi ta maëc ra ngoaøi

chieác aùo xa raát moûng. Nhö vaäy laïi gaây ñöôïc hieäu quaû thaåm mó cao”[10, tr.450]. Ñeå bieát

theâm veà trang phuïc leã cuûa ñaøn oâng ngoaøi xaõ hoäi luùc baáy giôø, chuùng toâi trích lôøi cuûa GS.

Nguyeãn Vaên Huyeân: “Ñaøn oâng thöôøng coù, ngoaøi quaàn aùo nhaät duïng, nhöõng quaàn aùo ngaøy

leã. Khi laøm leã tröôùc baøn thôø toå tieân hoaëc tröôùc ñình laøng, ngöôøi ta baän aùo thuïng daøi vaø

oáng tay raát roäng. Hoï coù moät caùi muõ chuïp ñen cao vaät ra phía sau, moät ñoâi hia baèng vaûi

ñen coù ñeá traéng” [49, tr.683].

3.2.2. ÑOÁI VÔÙI PHUÏ NÖÕ: Trang phuïc cuûa ñaøn oâng chæ theå hieän qua 18 lôøi ca trong khi vieát

veà trang phuïc nöõ tôùi 90 lôøi. Ñieàu ñoù chöùng toû ngöôøi Vieät quan taâm ñeán trang phuïc nöõ hôn,

hay noùi caùch khaùc laø ngöôøi phuï nöõ chuù troïng ñeán trang phuïc nhieàu hôn nam giôùi. Ngöôøi

xöa töøng quan nieäm: “Ngöôøi ñeïp vì luïa, luùa toát vì phaân”, quaàn aùo toân theâm veû ñeïp cho

phuï nöõ , vì theá chaøng trai ñaõ ñöa ra lôøi ngoû:

- …Thaáy ngöôøi ñeïp aùo xinh quaàn Loøng toâi muoán keát yeân phaàn gia cö… (Caâu 394-tr.1607)

Nhìn trang phuïc, ngöôøi ta coù theå nhaän bieát ñöôïc phaàn naøo tính caùch ngöôøi maëc. Aên maëc

ñeïp vöøa theå hieän söï toân troïng baûn thaân vöøa theå hieän söï toân troïng moïi ngöôøi. Aên maëc ñeïp

coøn theå hieän söï kheùo leùo, gioûi giang cuûa coâ gaùi bôûi vì thôøi xöa ngöôøi con gaùi phaûi bieát

kim chæ vaù may. Vì theá, chaøng trai trong baøi ca dao treân muoán keát duyeân vôùi coâ gaùi “ñeïp

aùo xinh quaàn”. Trong ca dao, ngöôøi phuï nöõ ñöôïc mieâu taû kó löôõng veà trang phuïc, qua ñoù

boäc loä thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät veà maët naøy.

*Treân ñaàu: Ngöôøi phuï nöõ “trang bò” cho baûn thaân töông ñoái phong phuù: “ñaàu giaét traâm”,

“ñaàu caøi kieáng phöôïng”, coù khi laø moät chieác löôïc ñeå giöõ chaët buùi toùc,... Nhöõng vaät naøy

laøm taêng theâm neùt duyeân daùng cho caùc coâ. Caùc coâ gaùi trong khi lao ñoäng cuõng bieát laøm

ñeïp cho mình, coù khi chæ ñôn giaûn laø “giaét traâm” treân ñaàu:

- Ngoù qua beân nuùi Toâ Chaâu Thaáy em gaùnh nöôùc treân ñaàu giaét traâm (Caâu 216-tr.1573) Ñeå ñoái phoù vôùi naéng möa, khi ra ñöôøng, ngöôøi phuï nöõ thích ñoäi khaên hoaëc noùn ñeå che

möa naéng. Khaên ñoäi ñaàu laø khaên vuoâng, chít hình moû quaï vaøo muøa laïnh (coù moû nhoïn

phía tröôùc, hai ñaàu buoäc döôùi caèm) hoaëc khaên hình ñoàng tieàn vaøo muøa noùng (nhö khaên

moû quaï nhöng hai ñaàu buoäc ra sau). Khaên ñoäi ñaàu (xuaát hieän 11 laàn) goàm nhieàu loaïi:

khaên hoàng, bòt cheùo khaên, “khaên nhung saùnh vôùi nhieãu taøu”, “khaên nhieãu tam giang”,

“bòt khaên maøu ngaïi”, “ba vuoâng khaên tím”, “khaên nhung vaán toùc”, “khaên xanh coù dí”,

“khaên nhieãu ñöôïng”, nhieãu ñoäi ñaàu (2 laàn). Khaên truøm kín maùi toùc thöôøng laø vuoâng vaûi

maøu noåi. Theo taùc giaû Traàn Ngoïc Theâm: “Treân ñaàu ngöôøi Vieät Nam truyeàn thoáng, trong

nhaø cuõng nhö ngoaøi ñöôøng, thöôøng ñoäi khaên. Phuï nöõ ñeå toùc daøi vaø vaán toùc baèng moät

maûnh vaûi daøi cuoän laïi ñeå treân ñaàu (goïi laø caùi vaán toùc), ñuoâi toùc ñeå chöøa ra moät ít goïi laø

toùc ñuoâi gaø… Coù theå phuû ra ngoaøi caùi vaán toùc laø caùi khaên vuoâng…” [94, tr.390]. Coøn GS.

Nguyeãn Vaên Huyeân thì vieát: “Phuï nöõ Baéc Kyø boïc laøn toùc raát daøi cuûa hoï trong moät caùi

khaên ngaén, troøn, maø hoï quaán quanh ñaàu nhö moät vaàng haoø quang, thaønh moät voøng röôõi.

Khaên naøy ñeå bay phaát phô phía sau moät tuùm toùc buoâng xuoáng gaùy thaønh “toùc ñuoâi gaø”.

Phuï nöõ Nam Kyø vaø phía nam Trung Kyø ñeå buùi toùc lôùn sau ñaàu vaø chuù yù chaûi thaønh nhöõng

môù toùc cuoän boàng lôùn maø hoï laøm cho cöùng baèng caùch chaûi daàu döøa. Buùi toùc naøy ñöôïc giöõ

baèng moät chieác löôïc töông ñoái sang troïng. Hoï quaán toùc baèng moät vuoâng vaûi maøu saëc sôõ.

ÔÛ Trung Kyø, coù nhöõng ngöôøi quaán quanh ñaàu, phía treân traùn, taám khaên deït vaø ngaén, maøu

saùng” [49, tr.682]. Khaên ñoäi ñaàu ôû caùc coâ gaùi taïo neân moät veû duyeân daùng, e leä khieán caùc

chaøng trai say ñaém:

- Ngoù leân ñaàu toùc em bao Cheùo khaên em bòt, daï naøo chaúng thöông (Caâu 166-tr.1565) Ngöôøi ñaøn oâng thöôøng toû tình baèng caùch: höùa mua saém ñuû thöù cho coâ gaùi vaø ñaëc bieät laø

saém khaên vaøo muøa heø. Trong ca dao, hình aûnh “chieác khaên” bieåu töôïng cho tình yeâu löùa

ñoâi :

…Muøa ñoâng luïa luïa the the Muøa heø baùn baïc hoa hoeø saém khaên… (Caâu 78 –tr.1471) Ñoäi treân khaên hoaëc thay cho khaên laø noùn ñoäi ñaàu (xuaát hieän 19 laàn). Noùn coù nhieàu loaïi,

theo taùc giaû Traàn Ngoïc Theâm thì :“… noùn coù hai loaïi chính laø noùn thuùng vaø noùn choùp. Noùn

thuùng troøn vaø phaúng, roäng vaønh, xung quanh coù gôø cao chaïy suoát voøng quanh, giöõa loøng

noùn coù ñính caùi “gua” (hay “khua”) ñan baèng giang oâm khít laáy ñaàu ngöôøi ñoäi. Noùn thuùng

coù nhieàu loaïi, trong ñoù loaïi coù vaønh lôùn nhaát, gôø cao nhaát, ñeïp nhaát ñöôïc goïi laø “noùn

möôøi” hoaëc “noùn ba taàm”, thöôøng duøng ñeå ñoäi ñi chôi, ñi hoäi. Noùn choùp coù hình troøn

nhoïn, laø loaïi noùn phoå bieán hôn… Caùc loaïi noùn ñeàu phaûi coù quai ñeå giöõ, noùn ba taàm xöa

noåi tieáng vôùi chieác quai thao; ñaõ töøng coù haún moät laøng laø laøng Trieàu Khuùc (nay thuoäc

huyeän Thanh Trì –Haø Noäi) chuyeân ngheà ñeät thao laøm quai noùn” [94, tr.391]. Noùn ñoäi ñaàu

trong ca dao ñöôïc öa thích thöù ba trong soá caùc trang phuïc, ñöôïc theå hieän raát ña daïng:

Noùn ñoäi ñaàu “nhö theå hoa sen”, noùn coù chuøm hoa sen, noùn baïc quai vaøng, “caùi noùn tieàn

röôõi quai ba möôi ñoàng”, “noùn Quaûng quan hai”, “noùn thöôïng quai tua dòu daøng”, “noùn

Goø Gaêng”, “quai thao chaïm”, “quai daâu chaïm” , “caùi noùn quai thao” (2 laàn), noùn traéng

buoäc thao ñen (2 laàn), noùn xöù Ngheä (2 laàn), “quai thao moû vòt, bòt baïc laø noùn ba taàm” (4

laàn). Nhö vaäy laø ngöôøi phuï nöõ thích ñoäi noùn hôn ñoäi khaên. Trong caùc loaïi noùn, hoï thích

nhaát laø noùn “ba taàm”, noùn thöôïng quai tua ñöôïc yeâu thích thöù saùu trong soá nhöõng thöù

ngöôøi Vieät thích: “Saùu thöông noùn thöôïng quai tua dòu daøng”. Ngoaøi coâng duïng chính laø

ñeå che möa naéng, taùc giaû Traàn Ngoïc Theâm ñaõ keå ra nhöõng coâng duïng khaùc cuûa noùn khieán

cho ngöôøi Vieät yeâu thích: “Vôùi loaïi noùn coù gaén göông thì ngay khi ñang ñi giöõa ñöôøng,

giöõa chôï, caùc coâ gaùi coù theå deã daøng döøng böôùc che maët soi göông. Khi nghæ chaân ôû goác

caây, noùn trôû thaønh chieác quaït phe phaåy xua ñi caùi naéng noùng. Khi ñeán beân gieáng nöôùc

ñaày, noùn trôû thaønh chieác gaøu muùc nöôùc uoáng thoaû thích vaø röûa maët, röûa chaân tay cho maùt

meû. Khi trôøi trôû gioù, noùn trôû thaønh moät böùc töôøng nhoû che chaén kín ñaùo ñeå baät dieâm,

nhoùm löûa hoaëc chaâm thuoác huùt. Khi naèm nguû ngoaøi trôøi, chieác noùn uùp leân che maét cho

khoûi choùi. Khi bò baïn beø choøng gheïo hay khi goø maù öûng ñoû, noùn trôû thaønh taám bình phong

che maët cho ñôõ ngöôïng. Khi thieáu ñoà ñöïng, noùn seõ trôû thaønh chieác thuùng ñeå ñöïng töø quaû

chanh, quaû oåi cho ñeán con caù, môù rau. Thaäm chí, nhöõng luùc moûi chaân coù theå loùt noùn

xuoáng ñeå ngoài. Ngoaøi ra, chieác noùn coøn laø thöù laøm ñeïp cho con ngöôøi. Moät ñoâi maét öôùt,

moät nuï cöôøi duyeân, caùi luùm ñoàng tieàn, caùi gaùy traéng ngaàn, nhöõng sôïi toùc mai…- taát caû

nhöõng neùt ñeïp trôøi cho ngöôøi con gaùi aáy khi ñöôïc aån hieän thaáp thoaùng döôùi vaønh noùn che

nghieâng thì laïi caøng trôû neân duyeân daùng hôn, quyeán ruõ hôn gaáp boäi phaàn. Noùn vaø ngöôøi

thaät hôïp vôùi nhau, hôïp vôùi moät neàn vaên hoaù öa caùi ñeïp teá nhò, kín ñaùo”[94, tr.392]. Noùn

ñoäi ñaàu taïo neân neùt duyeân daùng cho coâ gaùi, vì theá noù cuõng ñöôïc ví nhö moät loaøi hoa cao

quyù:

-…Caùi noùn em treân ñoäi ñaàu nhö theå hoa sen Noùn traéng em buoäc thao ñen (Caâu 849b–tr.489) Noùn cuõng ñöôïc trang trí theâm bôûi chuøm hoa vaø daây ñeo. Theo GS. Nguyeãn Vaên Huyeân thì

“Noùn cuûa caùc quyù baø quyù coâ xöù Baéc Kì laïi coù moät caùi quai buoäc vaøo hai maûnh baïc chaïm,

hai ñaàu quai laø hai chuøm sôïi tô thoõng xuoáng ñeán ngang vai” [49, tr.467]:

-Noùn em coù chuøm hoa sen Chaøng duø baét ñöôïc cho chuùng em xin… (Caâu 178-tr.1490)

Noùn ñeïp hay khoâng laém khi cuõng ñöôïc ñaùnh giaù qua giaù tieàn nhieàu hay ít , ñaây laø söï so

saùnh cuûa coâ gaùi khi veà nhaø choàng:

-Em ôû nhaø vôùi meï vôùi cha Caùi noùn tieàn röôõi quai ba möôi ñoàng Ñeán khi böôùc veà nhaø choàng Caùi noùn möôøi ñoàng quai laïi baèng mo (Caâu 187-tr. 967) Ngöôøi con gaùi naøo ñoäi noùn quai thao döôøng nhö cuõng trôû neân xinh xaén, ñaùng yeâu hôn.

Noùn quai thao coøn taïo ñieàu kieän, laø caùi côù ñeå chaøng trai laøm quen :

-Ai laøm caùi noùn quai thao Ñeå cho anh thaáy coâ naøo cuõng xinh (Caâu 42-tr. 62) “Chieác noùn quai thao thaät ñaëc bieät. Noùn coù ñöôøng kính chöøng 7 cm. Maët döôùi coù gaén moät

oáng hình troøn baèng nan tre ñeå ñoäi vaøo ñaàu cho caân goïi laø chuõm noùn. Quanh chuõm noùn laø

nhöõng voøng tre chuoát nhoû, khaâu baèng chæ maøu, ñan cheùo sôïi raát coâng phu. Noùn coøn ñöôïc

trang trí baèng nhöõng boâng hoa, caùnh böôùm. Quai noùn laøm baèng daây thao ñen goàm töø moät

ñeán ba daây chaäp laïi, buoâng voõng daøi xuoáng…”[10, tr.485]. Ngöôøi Vieät coøn mieâu taû kó veà

caùi “noùn ba taàm”, nôi laøm, nôi baùn, giaù tieàn, coâng duïng :

Noùn naøy em saém ôû chôï Giaàu

-

Doïc ngang thöôùc röôõi, moùc khaâu naêm ñöôøng Noùn naøy chính ôû laøng Chuoâng Laøng Giaø lôïp noùn Khöông Thöôøng baùn khuoân Haø Noäi thì keát quai tua Coù hai con böôùm ñaäu vöøa xung quanh… …Ai troâng caùi noùn ba taàm cuõng öa… (Caâu 181-tr1491) Ñuùng nhö taùc giaû Lyù Khaéc Cung trong lôøi keát: “Suoát caû chieàu daøi lòch söû daân toäc, qua

maáy cuoäc tröôøng kyø, caùi noùn laø hình aûnh, bieåu tröng cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam….Moät

maùi toùc, moät vaønh noùn… laø caû moät aán töôïng saâu saéc, ñaäm ñaø, laø nhôù, laø mong. Caùi noùn laø

hình aûnh vaø aâm höôûng cuûa queâ höông…. Hình aûnh cuûa nhöõng chieác noùn Vieät Nam taàn taûo,

nhaãn naïi, bi huøng vaø tröõ tình… Chuùng goùp moät neùt ñaäm ñaø khoù queân trong neàn vaên hoaù

truyeàn thoáng…” [10, tr.486].

* Nöõ trang ñeo coå, tai, tay: Phuï nöõ raát thích nöõ trang vì noù thöôøng toân theâm veû ñeïp cho

hoï. Trong ca dao, nöõ trang coù ñuû loaïi: quyù giaù thì coù vaøng, kim cöông, baïc coøn bình daân

thì coù nöõ trang baèng ñoàng. Treân coå, ngöôøi phuï nöõ thích ñeo chuoãi vaøng, “hoät vaøng quaán

coå”. Hai tai thì hoï thích ñeo kim cöông, ñeo baïc, ñeo traèm. Hai tay thì ñeo “xuyeán” (2

laàn) vaø “vaønh”, “tay ñeo boäng kieáng”, nhaãn baïc, nhaãn ñoàng (2 laàn), nhaãn vaøng loàng tay

(3laàn).Theo GS. Nguyeãn Vaên Huyeân thì: “Caùc coâ caùc baø thanh lòch ôû noâng thoân coù ngöôøi

ñeo ñeán 15 chuoãi haït vaøng xeä xuoáng tröôùc ngöïc thaønh töøng voøng caøng xuoáng caøng roäng

hôn, ñeán taän thaét löng. ÔÛ thaønh phoá, phuï nöõ Baéc Kì, gioáng nhö phuï nöõ Nam Kì vaø Trung

Kì, thöôøng ñeo kieàng. Hoa tai thöôøng laø moät nuï hoa to ñaùnh baèng vaøng nhuoäm, chính giöõa

ñính moät haït xoaøn lôùn. Cuõng coù loaïi hoa tai chæ ñôn giaûn goàm moät voøng troøn nhoû, quaán ôû

hai ñaàu. Caùc coâ gaùi treû con nhaø giaøu coøn ñeo voøng tay, traâm caøi ñaàu, hoaëc caùi khaên,

nhaãn…baèng vaøng troå hoa. Caùc coâ thoân nöõ duyeân daùng ôÛ Baéc Kì coøn ñeo ôû thaét löng moät

boä teâm traàu, cuõng baèng baïc, cuõng tæa tua”[49, tr 683]:

- … Chuoãi vaøng ñeo ngaán coå ngaø Kim cöông loùng laùnh naøo laø nuï tai… …Hai tay nhöõng xuyeán cuøng vaønh Muøi xoa gaáp cheùo nghó mình ñaùng traêm ( Caâu 48-tr. 2302 ) Nöõ trang nhö “chuoãi vaøng”, “kim cöông”, “xuyeán”, “vaønh”,… toân theâm neùt ñeïp, söï sang

troïng cho coå, tai, tay cuûa coâ gaùi.

* Aùo: Ñoái vôùi con ngöôøi, sau aên laø maëc. Maëc giuùp con ngöôøi choáng choïi vôùi thôøi tieát, khí

haäu, moâi tröôøng. Ngöôøi xöa thích aùo phuï nöõ baèng nhieàu loaïi vaûi, nhieàu saéc maøu–ña daïng

nhö chính cuoäc soáng. Aùo phuï nöõ xuaát hieän 13 laàn trong ca dao. Caùc loaïi aùo maø phuï nöõ

thích maëc laø: Aùo maøu huyeàn caùnh quaï, aùo vaûi “trong loùt luïa hoàng, ngoaøi theâu chæ thaém”,

aùo maøu ñinh, “aùo löôït phaúng pheâ”, aùo naâu soàng, aùo traàm, aùo the, aùo sa tanh, aùo“voû giaø

naâu non”, “aùo em maëc chaûi chaûi hoa hoàng” (2 laàn), aùo the hoa nhuoäm maøu (2 laàn).Trong

caùc loaïi aùo vöøa keå, coù loaïi ñeïp kieâu sa, ñaøi caùc; coù loaïi chaân chaát, moäc maïc. Duø laø loaïi

naøo cuõng ñeàu coù veû ñeïp rieâng phuø hôïp vôùi moïi giôùi, moïi löùa tuoåi, ñöôïc moïi ngöôøi öa

thích, coâng nhaän. Aùo ñeïp thöôøng may baèng luïa ñaäu ba (2 laàn), kieåu aùo laø “caét aùo coå giöõa

maø tra nuùt vaøng”, “nuùt vaøng tra aùo coå kieàng”. Nhöng cuõng coù khi chieác aùo vôùi maøu ñen

giaûn dò cuõng laøm say loøng ngöôøi :

-Möøng naøng maù phaán moâi son Aoù maøu huyeàn caùnh quaï, toùc xanh non seo gaø (Caâu 766- tr.1450) * Yeám: Töông truyeàn chieác yeám ñöôïc xuaát hieän ñaàu tieân ôû vuøng Kinh Baéc. Nôi baùn yeám

luïa lôùn nhaát, nhoän nhòp nhaát kinh thaønh Thaêng Long laø phoá Haøng Ñaøo. Muïc ñích ban ñaàu

cuûa noù laø taám aùo sinh ra ñeå maëc loùt, che phaàn gôïi caûm nhaát treân cô theå ngöôøi phuï nöõ.

Chieác yeám caáu taïo khoâng caàu kì. Ñoù laø moät maûnh vaûi vuoâng, phía treân khoeùt hình baùn

nguyeät, phía döôùi ñöôïc vaùt nhoïn, voøng qua coå vaø ngang ngöïc baèng hai sôïi daây buoäc

maûnh. Caùc coâ gaùi thöôøng maëc aùo yeám ñaøo, yeám hoàng, yeám thaém ôû trong vaø beân ngoaøi

khoaùc aùo töù thaân hoaëc aùo daøi môù ba môù baûy trong dòp hoäi heø. Coøn trong caùc ngaøy lao

ñoäng, hoï thöøông maëc yeám traéng (ôû thaønh thò), yeám xaùm, yeám naâu (ôû noâng thoân), khoaùc

beân ngoaøi laø chieác aùo naâu giaûn dò. Nhöng nhìn chieác yeám ñeïp, nhaát laø khi noù ñöôïc maëc

maø khoâng caàn söï “hoã trôï” cuûa trang phuïc khaùc, khieán baát cöù chaøng trai naøo cuõng phaûi löu

luyeán, xieâu loøng. Caùc coâ gaùi maëc vaùy- yeám vôùi taám löng traàn ñeå ñoái phoù vôùi khí haäu

noùng böùc khi laøm luïng. Trong ca dao, yeám bieåu töôïng cho veû ñeïp nöõ tính, bieåu töôïng cuûa

giaác mô haïnh phuùc, khaùt voïng tình yeâu ngoït ngaøo, quyeán ruõ: “Öôùc gì soâng heïp moät gang.

Baéc caàu daûi yeám cho chaøng sang chôi”. Yeám coøn laø caùi caàu noái tình yeâu, laø caùi côù ñeå heïn

hoø, ñeå toû tình. Ngöôøi Vieät noùi chung thích phuï nöõ maëc yeám, yeám xuaát hieän 40 laàn trong

ca dao :

-Ñaøn oâng ñoùng khoá ñuoâi löôn Ñaøn baø maëc yeám hôû löôøn môùi xinh (Caâu 71-tr.726) Söï trung thöïc vaø moäc maïc trong lôøi ca treân theå hieän thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät noùi chung vôùi

caùi yeám. Phuï nöõ thích caùc loaïi yeám:“yeám ñeo buøa”, “yeám theâu hoa theâu roàng”, yeám theâu

ñaøo, yeám thaém daûi ñaøo,“yeám hoa chanh”, yeám ñaøo (2 laàn).Yeám coù nhieàu loaïi, ñaét tieàn

coù, reû tieàn coù. Yeám ñöôïc xeáp thöù nhaát trong soá nhöõng trang phuïc maø ngöôøi Vieät noùi

chung thích vaø ñöùng thöù naêm trong soá trang phuïc phuï nöõ maø ñaøn oâng thích:

- …Naêm thöông coå yeám ñeo buøa Saùu thöông noùn thöôïng quai tua dòu daøng… (Caâu 582-tr.1415) Veà maøu saéc, caùc coâ gaùi thích maøu saùng, maøu noùng nhö: “yeám traéng nhuoäm thaâm”, yeám

ñoû, yeám thaém (7 laàn), yeám traéng (8 laàn). Rieâng yeám hoàng (6 laàn) laïi goàm caùc loaïi: yeám

ngaû maøu hoàng, yeám ñaïi hoàng (2 laàn), “yeám nhaát phaåm hoàng” (3 laàn). Ñaëc bieät, khoâng coù

yeám maøu ñen xuaát hieän trong ca dao theå hieän thò hieáu ngöôøi Vieät vì ñoù laø maøu toái taêm,

khoâng ñeïp theo quan nieäm cuûa hoï:

… Meï saém cho con caùi yeám nhaát phaåm hoàng Tröôùc laø ñaéc nghóa cuøng choàng Sau laø hoï maïc cuõng khoâng cheâ cöôøi (Caâu 164-tr.1249) Maøu hoàng theo quan nieäm cuûa ngöôøi xöa thöôøng ñem laïi nhöõng ñieàu may maén, vui veû.

Maøu thaém, maøu ñoû ñem laïi söï toát ñeïp. Ñeå theå hieän söï thích thuù tröôùc hình aûnh ngöôøi con

gaùi maëc yeám thaém, yeám ñoû ngöôøi xöa ñaõ taïo ra lôøi boâng ñuøa:

-Ba coâ ñoäi gaïo leân chuøa Moät coâ yeám thaém boû buøa cho sö Sö veà sö oám töông tö… (Caâu 12-tr199) Yeám thaém goùp phaàn taïo neân neùt quyeán ruõ cho coâ gaùi. Vì theá, chaøng trai trong lôøi ca sau

treâu gheïo coâ gaùi maëc yeám thaém: “Gaëp coâ yeám thaém, oâm quaøng ngang löng”. Haønh ñoäng

“oâm quaøng” cuûa chaøng trai theå hieän söï yeâu thích ngöôøi maëc yeám cuøng “yeám thaém” moät

caùch coâng khai, suoàng saõ. Cuõng coù khi, thò hieáu ngöôøi Vieät veà “yeám theâu ñaøo” trong ca

dao ñöôïc theå hieän sinh ñoäng baèng caùch khaùc: thoâng qua lôøi noùi cuûa nhöõng coâ gaùi “ khoâng

ñaøng hoaøng”:

- …Sao baèng tuoàng ñó chuùng tao Coù yeám theâu ñaøo, coù vaùy lónh thaâm (Caâu 204-tr.365)

Caùc chaøng trai cuõng coù khi ngoû lôøi kheùo leùo nhö thöông ngöôøi may yeám ñeå theå hieän söï

yeâu thích yeám ñaøo: “Hai thöông em baäu kheùo may yeám ñaøo…”. Trong ca dao, nhöõng

ngöôøi con gaùi “coøn duyeân” thì môùi maëc “yeám thaém daûi ñaøo”, chöùng toû yeám thaém vöøa toân

theâm veû ñeïp vöøa keùn ngöôøi maëc: “Coøn duyeân yeám thaém daûi ñaøo”. Hình aûnh yeám traéng

xuaát hieän nhieàu nhaát, theå hieän söï yeâu thích nhaát cuûa ngöôøi Vieät. Yeám traéng thöôøng ñöôïc

may baèng caùc loaïi vaûi quyù: nhieãu, voùc, truùc baâu, luïa baïch beân Taøu (2 laàn):

- Hôõi coâ yeám traéng loaø xoaø Yeám nhieãu, yeám voùc hay laø truùc baâu ? Hay laø luïa baïch beân Taøu ? Ngöôøi caét cuõng kheùo ngöôøi khaâu cuõng taøi (Caâu 331-tr.1138)

Caùc coâ gaùi maëc yeám traéng dó nhieân cuõng laø ñoái töôïng ñeå caùc chaøng trai ngoû lôøi

- Hôõi coâ yeám traéng kia laø Laïi ñaây anh göûi löôïc ngaø cuøng göông…. (Caâu 329-tr.1137) Tuy nhieân, cuõng coù lôøi ca laïi theå hieän söï mong muoán yeám traéng ñöôïc nhuoäm thaâm. Ñieàu

naøy, theå hieän söï ña daïng trong thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät :

- Hôõi coâ yeám traéng loaø xoaø Sao coâ khoâng baûo meï giaø nhuoäm thaâm ? (Caâu 330-tr.1138) Maøu thaâm phuø hôïp vôùi coâng vieäc lao ñoäng ñoàng aùng, vôùi phuï nöõ lao ñoäng. Vì yeâu thích

yeám, caùc chaøng trai mieâu taû kó löôõng veà yeám:

- Nhaùc troâng caùi yeám cuõng xinh Khen ai kheùo deät ra hình hoa mai Khen ngöôøi khaâu yeám cuõng taøi Coå theâu con nhaïn coù hai ñöôøng vieàn… (Caâu 50-tr.1632) Taát caû tình caûm cuûa chaøng trai aån chöùa sau moãi lôøi ca. Chaøng trai khen ngöôøi deät hoa mai

treân aùo, heát lôøi khen ngöôøi khaâu yeám, nhuoäm yeám, theâu coå yeám,… Ñaây laø caùch kheùo leùo,

tinh teá ñeå theå hieän thò hieáu thaåm myõ cuûa ngöôøi xöa veà “caùi yeám”-trang phuïc ñaëc tröng

cuûa phuï nöõ Vieät Nam xöa. Ñeå hieåu theâm veà caùi yeám, chuùng toâi daãn lôøi cuûa taùc giaû Lyù

Khaéc Cung: “ÔÛ nöôùc ta, caùi yeám xuaát hieän töø xa xöa. Vaø coá nhieân noù cuõng luoân luoân

ñöôïc caûi tieán. Caùi yeám ñöôïc ñònh hình töø ñôøi Lyù. Ñeán naêm 1696, ñaøn baø lao ñoäng thöôøng

maëc yeám coå xaây. Vôùi nöõ giôùi quyù toäc thì tröôùc yeám coù theâm moät vaøi ñöôøng daây teát laïi vôùi

nhau thaønh hình löôùi quaû traùm. Töø naêm 1802 trôû ñi, yeám laø moät mieáng vaûi vuoâng ñaët

cheùo treân ngöïc ngöôøi maëc. ÔÛ goùc (treân) coù khoeùt hình troøn laø coå yeám. Ñoù laø yeám coå xaây.

Neáu khoeùt hình chöõ V thì goïi laø yeám coå xeû. Neáu xeû xuoáng saâu nöõa goïi laø yeám caùnh nhaïn.

Ñeán naêm 1920, ngöôøi ta phaân chia ra nhieàu loaïi yeám: yeám cuûa ngöôøi lao ñoäng maøu naâu

non, naâu giaø, yeám cho caùc coâ gaùi coù nhieàu maøu saéc khaùc nhau. Caùc coâ gaùi aên chôi khoeùt

coå yeám xuoáng thaät saâu ñeán gaàn nôi boä ngöïc chia ra ñoâi ngaû, maøu saëc sôõ. Treû thì duøng

maøu maùt nhö maøu hoa lyù, hoà thuyû, ñaøo phai. Ñöùng tuoåi thì duøng maøu saãm hôn. ÔÛ goùc

nhoïn coå yeám coù theâm ba ñöôøng chæ hoaëc vaûi nhoû taùch ra hai beân laøm cho coå yeám ñöôïc

beàn hôn, nhöng cuõng laø ñeå trang trí. Sau naøy laïi coù ngöôøi theâu hoa vaøo choã naøy. Hai ñaàu

coå yeám coù hai daûi nhoû ñeå buoäc ra sau gaùy, phaát phô. Hai daûi nhoû naøy ñöôïc trang trí maøu

noåi baät aên khôùp vôùi maøu yeám. Coù ngöôøi caàu kyø coøn khaâu moät tuùi nhoû vaø daøi ñöïng höông

thôm, xaû vaøo ngay trong daûi yeám ñeå luùc naøo cuõng coù muøi thôm ngaây ngaát. Daûi yeám boû

buøa laø ôû choã naøy ñaây…” [10, tr.475-476].

* Thaét löng: xuaát hieän 21 laàn, ñöôïc öa thích thöù hai sau yeám. Trong trang phuïc truyeàn

thoáng, ngang löng coù caùi thaét löng. Ñoù laø moät boä phaän phuï thöôøng laøm baèng vaûi, coù muïc

ñích ban ñaàu laø giöõ cho ñoà maëc döôùi khoûi tuoät (neân thaét löng coù theå laøm baèng moät sôïi

daây, goïi laø daûi ruùt). Muïc ñích thöù hai cuûa thaét löng laø giöõ aùo daøi cho goïn, töø ñoù keùo theâm

muïc ñích thöù ba laø toân taoï caùi ñeïp cô theå cuûa phuï nöõ. Thaét löng ñöôïc may nhö moät oáng

vaûi (neân coøn goïi laø ruoät töôïng) ñeå coù theå ñöïng ñoà vaët (tieàn, traàu cau,…). Thoâng thöôøng,

caùc coâ gaùi thích thaét löng nhieãu baïch, “caùi thaét löng em baûy taùm vuoâng soài”, thaét löng ñuõi

tím (2 laàn), thaét daûi löng xanh (17 laàn). Caùc coâ gaùi nhaø giaøu ñeo daây thaét löng cuõng raát

kieåu caùch: “Coù daây xaø tích daét ñaàu thaét löng”. Caùc coâ gaùi thöôøng thaét löng xanh taïo neân

veû duyeân daùng, deã thöông khieán caùc chaøng trai say meâ:

- Hôõi coâ thaét daûi löng xanh Ngaøy ngaøy thaáp thoaùng trong maønh troâng ai ? (Caâu 315-tr.1133)

Caùc lôøi ca ñeàu gioáng nhau ôû coâng thöùc: “Hôõi coâ maø thaét löng xanh. Coù veà….vôùi anh thì

veà”. Ñoù laø lôøi toû tình ñaùng yeâu nhaát, thieát thöïc nhaát trong ca dao.

* Quaàn, vaùy: thôøi xöa phuï nöõ chuû yeáu maëc vaùy, theá nhöng ca dao noùi veà quaàn (7 laàn)

nhieàu hôn vaùy. TS. Laâm Vinh ñaõ nhaän xeùt ñuùng nhö sau: “Trong aên maëc, caùi haøi hoaø

cuõng theå hieän söï phuø hôïp giöõa hình thöùc vaø noäi dung. Hình thöùc y phuïc phaûi phuø hôïp vôùi

noäi dung chöùc naêng y phuïc” [112, tr150]. Ngöôøi phuï nöõ thích maëc: quaàn lónh, quaàn lónh

hoa chanh, quaàn thao caùnh kieán, “quaàn thaâm lónh Böôûi caïp ñieàu”, quaàn laõnh boâng, quaàn

tröùng saùo (2 laàn):

- Chò giaøu quaàn lónh hoa chanh Chuùng em toâi khoù quaán quanh luïa ñaøo… (Caâu 326-tr. 586) Ca dao vieát veà vaùy raát ít vì ngöôøi phuï nöõ thích maëc quaàn hôn do söï tieän lôïi cuûa noù. Khi

maëc vaùy, ngöôøi phuï nöõ thöôøng maëc vaùy lónh thaâm. Ñeå hieåu theâm veà chieác vaùy cuûa phuï nöõ

thôøi xöa, chuùng toâi trích lôøi cuûa taùc giaû Lyù Khaéc Cung: “Ngöôøi ta duøng taám vaùy löôõi trai

baûy böùc baèng lónh hay soài daøi chaám goùt, caïp vaùy thöôøng roäng baûn, khoaûng töø 5 ñeán 10 cm

vôùi caùc maøu saéc xanh, vaøng, hoàng. Ñeå toâ ñieåm theâm cho caùi vaùy laø daûi thaét löng maøu môõ

gaø, hoa lyù, hoàng ñaøo… thaét so le, buoäc muùi, ruû xuoáng vöøa dòu daøng, vöøa coù maøu saéc. Vaùy

thöôøng maëc nhöõng luùc khoâng laøm vieäc lam luõ, vì vaùy keùo daøi xuoáng taän maét caù chaân. Khi

phaûi lao ñoäng thaät söï, ngöôøi ta maëc chieác vaùy ngaén ñeán treân ñaàu goái, chaát lieäu vaûi thoâ

keäch maø beàn, goïi laø caùi “soáng”… Caùc thò nöõ trong cung ñình maëc vaùy roäng, coù nhieàu neáp

vôùi chaát löôïng vaûi luïa haïng sang vaø quyù, neân khoâng goïi laø vaùy maø goïi laø “xieâm” cho coù

phaàn cao sang, cung ñieän… Ngaøy xöa, nhöõng caùi vaùy ñeïp nhaát, thöôùt tha nhaát laø nhöõng

chieác vaùy cuûa chò em ôû vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng, ñaëc bieät laø vuøng Ñình Baûng, Haø Baéc.

Vaäy, caùi vaùy cuõng laø moät hình aûnh thieâng lieâng trong taâm linh vaø trong con maét cuûa moïi

ngöôøi” [10, tr.469-470].

* Döôùi chaân: phuï nöõ thöôøng ñi haøi, “ñi giaøy moõm nhaùi, ñeo hoa caùnh beøo”, mang giaøy (2

laàn), gioáng nhö ñaøn oâng phuï nöõ cuõng ñi deùp quai ngang (7 laàn). Chaát lieäu laøm deùp thöôøng

laø laáy töø thöïc vaät nhö: coû, coùi, döøa,… Thoâng thöôøng chæ coù ngöôøi phuï nöõ quyeàn quyù, giaøu

môùi ñi haøi, ñi giaøy, coøn phuï nöõ bình daân thì ñi deùp quai ngang:

- Chaân em ñi deùp quai ngang Tay ñeo nhaãn baïc, anh caøng say meâ (Caâu 237-tr. 569)

Ngöôøi xöa coøn cho raèng chæ nhöõng ngöôøi “coøn duyeân” môùi ñi deùp, ñi haøi :

- Coøn duyeân ñi deùp ñi haøi Heát duyeân ñi guoác xoû quai baèng thöøng (Caâu 774-tr.474) * Toång theå: Vaøo nhöõng ngaøy leã, Teát, hoäi heø, ñình ñaùm,… chieác yeám ñaøo cuøng vôùi caùi aùo

töù thaân, khaên moû quaï, chieác noùn quai thao, chieác daây löng ñuõi ñaõ taïo neân veû ñeïp moäc

maïc dòu daøng, e aáp, trong saùng, nhöng ñaày haáp daãn cho ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam. Ngöôøi

Vieät thích phuï nöõ phaûi laø nhöõng ngöôøi “ñeïp quaàn, ñeïp aùo”. Muøa ñoâng thì phuï nöõ maëc

“luïa luïa, the the”. Cuõng nhö ñaøn oâng, ngöôøi phuï nöõ ngoaøi nöõ trang cuõng coù “muøi xoa gaáp

cheùo”, “khaên mu–soa hoa lí laùt göøng”. Nhìn toång theå caû ngöôøi, chuùng ta thaáy hoï thích

maëc quaàn aùo nhieàu maøu saéc, tay ñeo nhieàu nöõ trang:

- …Cha chaû laø xinh Baän aùo maøu ñinh Quaàn thao caùnh kieán Tay ñeo boäng gieáng Laïi coù xuyeán vaøng Bòt khaên maøu ngaïi Chaân laïi mang giaøy… (Caâu 20-tr. 58) (Maøu ñinh: ñoû baàm. Maøu ngaïi: xanh döông). Phuï nöõ thích maëc nhöõng loaïi luïa nhö: luïa An

Thaùi ñeå “baän cho maùt”, luïa Kieång Haøng, luïa Coå Ñoâ , luïa Chôï Haï, gaám Nöôùc Maën. AÙo thì

phaûi may baèng luïa ñaäu ba:

- Luïa naøy laø luïa Coå Ñoâ Chính toâng luïa coáng caùc coâ öa duøng (Caâu 414-tr.1296)

Trong ca dao, ngöôøi con gaùi maëc aùo gaám, aùo the bieåu töôïng cho söï giaøu sang, hình aûnh “

taám luïa ñaøo” bieåu töôïng cho löùa ñoâi gaén boù thaém thieát. Ñi saâu vaøo vieäc tìm hieåu “coâng

thöùc truyeàn thoáng” trong ca dao-daân ca, TS. Buøi Maïnh Nhò cho raèng: “ñeå ca ngôïi veû ñeïp

cuûa coâ gaùi, ca dao–daân ca cuõng ñaõ coù saün nhöõng coâng thöùc mieâu taû chaân dung vaø y phuïc,

trang phuïc: “loâng maøy laù lieãu”, “raêng laùnh haït huyeàn”, “noùn thöôïng quai thao”, “coå yeám

ñeo buøa”, “aùo töù thaân”, “yeám ñaøo”, “nhaãn baïc ñeo lieàn ngoùn tay”, “khaên thaém theâu

hoa”… [72, tr.321].

GS. Nguyeãn Vaên Huyeân ñaõ vieát veà caùch aên maëc cuûa ngöôøi Vieät noùi chung thôøi xöa

nhö sau: “…hoïc troø vaø daân thöôøng, vaøo nhöõng ngaøy leã teát, ñeàu aên baän quaàn aùo maøu xanh

da trôøi, ngaøy thöôøng thì maøu ñen saãm vaø maøu vaøng baån cuûa söøng traâu. Döôùi trieàu ñaïi nhaø

Leâ, maøu traéng raát ít ñöôïc duøng. Cha Tissanier, ngöôøi ñaõ ñi khaép Baéc Kì vaøo giöõa theá kæ

XVII, ñaõ cheùp raèng: aùo quaàn cuûa ñaøn baø vaø ñaøn oâng troâng nghieâm trang vaø khaù ñôn giaûn:

moät caùi aùo daøi xuoáng taän goùt, môû ra ôû phía tröôùc, nhöng caøi vaøo ôû phía phaûi baèng moät caùi

daûi to…Caùc hoïc troø vaø thöôøng daân ôû Nam Kì ñeå maùi toùc xoaõ xuoáng hai vai: ñaøn oâng vaø

ñaøn baø ñeàu maëc moät chieác aùo caùnh ngaên, caøi cuùc phía tröôùc, khoâng xeû ôû hai beân: quaàn thì

khoâng ai duøng: ñaøn oâng thì duøng moät daûi vaûi boù xung quanh hoâng, roài voøng xuoáng giöõa

hai chaân, laïi quaán leân phía tröôùc buïng. Caùi aáy goïi laø khoá. Ñaøn baø thì quaán quanh hoâng

moät loaïi xaø loûn goïi laø maàu. Hoï ñoäi treân ñaàu moät caùi noùn roäng” [49, tr.465-466]. Chuùng toâi

möôïn lôøi TS. Laâm Vinh thay lôøi keát: “Xung quanh ta, thieân nhieân bieán ñoåi khoâng ngöøng,

maøu saéc vaø aùnh saùng thay ñoåi theo maët trôøi, theo muøa, söï thay ñoåi cuûa thôøi tieát khí haäu,

cuûa ñôøi soáng ñoäng vaät vaø thöïc vaät, cuûa söï sinh nôû vaø heùo taøn. Con ngöôøi soáng vaø hoaït

ñoäng trong boái caûnh thieân nhieân vaø xaõ hoäi ñoù, taát nhieân cuõng coù nhu caàu ñoåi môùi khoâng

ngöøng ñôøi soáng cuûa mình, trong ñoù coù nhu caàu veà thöôûng thöùc caùi ñeïp, nhu caàu toâ ñieåm

laøm ñeïp cuoäc soáng” [100, tr.127]. Bieåu hieän cuï theå cuûa nhu caàu ñoù laø con ngöôøi chuù yù veà

trang phuïc sao cho vöøa ñeïp vöøa thích nghi vôùi cuoäc soáng. Vieäc chaêm lo ñeán veû ñeïp hình

thöùc cuûa trang phuïc theå hieän söï say meâ caùi ñeïp cuûa con ngöôøi vaø “söï ñaùp öùng quy luaät

taâm lyù öa chuoäng hình thöùc ñeïp khoâng phaûi chæ trong ngheä thuaät maø trong taát caû lónh vöïc

sinh hoaït thaåm myõ, trong ñôøi soáng haøng ngaøy” [100, tr.130].

3.3. HAØNH VI ( ñi, ñöùng, noùi naêng,…). TS. Laâm Vinh ñaõ vieát raát ñuùng nhö sau: “…Ngoaøi

khaû naêng lao ñoäng saùng taïo, ngoaøi nhöõng naêng löïc, nhöõng phaåm chaát veà ñaïo ñöùc thì thò

hieáu thaåm myõ ñaõ laøm cho baûn chaát con ngöôøi phong phuù theâm raát nhieàu. Nhöng tình caûm

vaø thò hieáu thaåm myõ khoâng phaûi laø caùi baåm sinh, cuõng nhö moïi ñieàu hieàn döõ, xaáu ñeïp ôû

con ngöôøi ñeàu phaûi kinh qua giaùo duïc vaø reøn luyeän” [100, tr.134]. Ñieàu naøy chuùng ta thaáy

theå hieän roõ trong ca dao-daân ca ngöôøi Vieät. Ngöôøi Vieät ñaõ töøng quan nieäm nhö sau: thieân

nhieân töôûng nhö vónh cöûu, vöõng beàn khoâng thay ñoåi vaäy maø cuõng seõ thay ñoåi theo thôøi

gian; coøn “coát caùch”-töùc tö caùch, tính caùch cô baûn, toát ñeïp cuûa con ngöôøi seõ toàn taïi maõi

maõi:

-Traêm naêm bia ñaù cuõng moøn Nghìn naêm coát caùch haõy coøn bình phong (Caâu 131-tr. 2161) Coát caùch ñoù theå hieän qua caùc haønh vi ñeïp cuûa con ngöôøi ,ngöôøi Vieät ñaõ ñeà cao nhöõng

haønh vi toát ñeïp ñoù.

3.3.1. ÑOÁI VÔÙI ÑAØN OÂNG: Veû ñeïp trong haønh vi cuûa ngöôøi ñaøn oâng ñöôïc theå hieän raát chi

tieát qua ca dao. Ngöôøi Vieät thích nhöõng haønh vi cuûa ngöôøi ñaøn oâng nhö sau:

* Thuyø mò, dòu daøng: laø haønh vi thöôøng thaáy ôû phuï nöõ. Vaäy maø moïi ngöôøi noùi chung

cuõng thích haønh vi naøy coù ôû ngöôøi ñaøn oâng. Tuy nhieân, haønh vi naøy xuaát hieän raát ít: 2 laàn.

Ñieàu naøy chöùng toû ngöôøi ta ít thích haønh vi naøy coù ôû ñaøn oâng vì khieán ngöôøi ñaøn oâng trôû

neân meàm yeáu. Coâ gaùi trong lôøi ca sau laïi raát thích neùt thuyø mò cuûa chaøng trai: “Thaáy anh

thuøy mò, em thöông huûy nhôù hoaøi”.

*Lôøi noùi tình nghóa: TS. Laâm Vinh ñaõ ñuùng khi cho raèng: “Trong caùch cö xöû, lôøi aên tieáng

noùi ñöôïc coi troïng… Lôøi noùi, khoâng chæ laø goùc con ngöôøi, maø chính laø baûn chaát con ngöôøi.

Con ngöôøi hoaù thaân vaøo lôøi noùi, cuõng nhö caâu: “vaên töùc laø ngöôøi”. Tröôùc heát caùi ñeïp cuûa

lôøi noùi phaûi gaén chaët vôùi caùi thaät, lôøi noùi phaûi chaân thaät, gaén chaët vôùi haønh ñoäng. Lôøi noùi

coù giaù trò lôùn, ñem laïi nieàm tin vaø haïnh phuùc:“Lôøi noùi ñoïi vaøng”. Lôøi noùi coù theå coù giaù trò

sinh töû: “Lôøi noùi ñoïi maùu” [112, tr153]. Ca dao theå hieän nhöõng lôøi noùi cuûa nam nhi ñaày

tình nghóa (8 laàn):

- Loøng anh nhö saét, noí chaéc moät lôøi Baïc tieàn chaúng troïng, anh troïng ngöôøi tình chung (Caâu 337-tr.1282) Pheùp so saùnh trong lôøi ca dao treân theå hieän lôøi noùi, taám loøng saét son cuûa chaøng trai, khoâng

bao giôø thay ñoåi. Nhöõng chaøng trai nhö vaäy thì tieàn baïc khoâng coi troïng maø chæ coi troïng

ngöôøi tình chung thuyû.

* Aên noùi ngoït ngaøo, coù duyeân: laø ñieàu khieán caùc coâ gaùi say meâ, xuaát hieän 8 laàn trong ca

dao. Söï thích thuù vôùi caùch aên noùi coù duyeân cuûa chaøng trai ñöôïc theå hieän sinh ñoäng baèng

nhieàu caùch qua caùc lôøi ca:

- Chaøng laø con trai thöù maáy trong nhaø Maø chaøng aên noí maën maø coù duyeân… (Caâu 58-tr. 538) “Aên noùi maën maø coù duyeân” laø noùi naêng coù lyù coù tình, hoùm hænh, deã thuyeát phuïc loøng

ngöôøi. Ngöôøi coù haønh vi nhö theá thì ai maø chaúng thöông. Ngoaøi taøi aên noùi, coù khi chæ laø

moät “caâu hoø coù duyeân” cuõng khieán coâ gaùi caûm thöông: “Thöông anh vì bôûi caâu hoø coù

duyeân…”

* Bieát chaøo hoûi: Laø haønh ñoäng ñeïp maø moãi ngöôøi caàn phaûi coù, ñöôïc theå hieän thoâng qua

lôøi khuyeân (xuaát hieän 1 laàn). Sôû dó coù quan nieäm nhö treân laø vì ngöôøi Vieät Nam voán soáng

raát tình caûm, coi troïng ñôøi soáng tinh thaàn hôn vaät chaát. Moät tieáng chaøo hoûi leã pheùp, toû yù

toân troïng, moät lôøi noùi thaân thieát coøn hôn taát caû:

- Moät tieáng chaøo coøn cao hôn coã Khuyeân anh ñöøng boû dôû lôøi xöa (Caâu 566-tr.1412) Beân caïnh vieäc keå ra nhöõng neùt ñeïp trong haønh vi, ngöôøi xöa khoâng thích nhöõng haønh

vi sau cuûa ñaøn oâng :

* Röôïu cheø, côø baïc: xuaát hieän 16 laàn trong ca dao, ñaây laø nhöõng thoùi xaáu cuûa ñaøn oâng

maø moïi ngöôøi gheùt. Ñoù laø nhöõng lôøi ca theå hieän noãi ñau khoå, chaùn chöôøng, tuyeät voïng

cuûa ngöôøi vôï khi coù ngöôøi choàng côø baïc, röôïu cheø: “Röôïu cheø côø baïc laøm ngang khoâng

chöøa”. Thoùi röôïu cheø, côø baïc thöôøng khoù söûa ñoåi, vì theá ngöôøi vôï trong baøi ca dao sau

theå hieän söï khinh bæ vôùi nhöõng ngöôøi choàng nhö vaäy :

- Choàng em noù chaû ra gì Toå toâm xoùc ñóa noù thì chôi hoang… (Caâu 608-tr. 636) Ngay töø ñaàu baøi ca laø lôøi than thôû cuûa ngöôøi vôï ñaùng thöông veà choàng mình. Töø thoùi ñam

meâ côø baïc, ngöôøi choàng sinh ra nhieàu thoùi xaáu khaùc nhö: aên chôi hoang taøng, phaù phaùch,…

Cuoái cuøng vì quaù giaän, ngöôøi vôï ñaõ phaûi duøng töø naëng neà ñeå noùi veà choàng cuûa mình:

“ngöôøi ñaàn ngu”–ngöôøi khoâng bieát phaûi traùi. Caùc lôøi ca laø nhöõng lôøi mieâu taû raát chaân

thöïc, theå hieän roõ thaùi ñoä yeâu gheùt phaân minh cuûa ngöôøi Vieät. Coù khi söï oaùn haän vôùi

nhöõng ngöôøi choàng côø baïc ñaõ khieán nhöõng ngöôøi vôï saùng taùc thaønh baøi thô traøo phuùng daøi

ñeå toá caùo nhöng chuùng ta vaãn caûm nhaän ñöôïc tình thöông choàng cuûa hoï, mong muoán

choàng söûa ñoåi aån chöùa qua nhöõng caâu ca:

…Vôï thöông choàng ra maøu reùt möôùt Ñem tieàn ñi chuoäc laáy aùo veà Töø raøy töôùng haún xin theà Ñaõ ñi côø baïc xoùc ñóa coøn veà chi ñaây (Caâu 671–tr.2276) Loøng vò tha cuøng tình caûm saâu naëng cuûa ngöôøi vôï haún ñaõ caûm hoaù ngöøôi choàng. Noãi sôï keû

say röôïu ñöôïc ngöôøi xöa xeáp ôû haøng ñaàu trong ca dao :

- ÔÛ ñôøi chaúng bieát sôï ai Sôï thaèng say röôïu noùi dai toái ngaøy (Caâu 35-tr.1706) * Khoâng thích keû thoâ tuïc: Keû ñöôïc coi laø thoâ tuïc thöôøng noùi nhöõng ñieàu khoù nghe, ngöôøi

xöa ñaõ thaúng thaén noùi roõ ñieàu naøy:

- Ñaát xaáu troàng caây khaúng khiu Nhöõng ngöôøi thoâ tuïc noùi ñieàu phaøm phu (Caâu 176-tr.745) * Khoâng thích thoùi cheâ bai nhau, noùi nhau naëng lôøi: xuaát hieän 5 laàn trong ca dao, thoùi

cheâ bai nhau thöôøng ñöïôc ngöôøi xöa theå hieän qua caâu chuyeän nguï ngoân veà loaøi vaät:

- Choù kia cöôøi khæ laém loâng Khæ laïi cheâ choù aên roâng aên raøi (Caâu 576-tr. 631) Ñoù laø lôøi khuyeân, lôøi raên daïy kín ñaùo, nheï nhaøng cuûa oâng baø daønh cho con chaùu. Ñoù cuõng

laø thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät tröôùc haønh vi naøy. Thaùi ñoä cuûa ngöôøi Vieät tröôùc haønh vi “noùi

nhau naëng lôøi” theå hieän roõ qua lôøi ca sau :

- Thaø raèng aên baùt côm rau Coøn hôn caù thòt noùi nhau naëng lôøi (Caâu 5-tr.1990) * Khoâng thích thoùi aên uoáng thoâ tuïc: Ngöôøi xöa quan nieäm tham lam quaù ñaùng thì cuõng

coù luùc khoâng coøn gì. Nhöõng keû tham aên bò moïi ngöôøi pheâ phaùn (xuaát hieän 6 laàn): “Traùnh

chaøng quaân töû tham aên khoâng chaøo”. Mieáng aên laø mieáng nhuïc, ñoù laø thaùi ñoä cuûa ngöôøi

xöa, vì theá hoï ñaõ keå teân laøng coù trai, gaùi coù thoùi xaáu naøy:

- Gieïp nhö ñaàu caù chai Tham aên tranh vôï laø trai Kim Boàng Nhoïn nhö ñaàu caù nhoàng Tham aên tranh choàng laø gaùi Caåm Phoâ (Caâu 85-tr1044) 3.3.2. ÑOÁI VÔÙI PHUÏ NÖÕ: Ngöôøi xöa thích phuï nöõ phaûi coù ñuû veû ñeïp haønh vi cuõng nhö hình

thöùc:

- Phaän gaùi töù ñöùc veïn tuyeàn Dung, coâng, ngoân, haïnh giöõ gìn chôù sai (Caâu 42-tr.1726) *Khoân ngoan, aên noùi dòu daøng: ngoaøi veû ñeïp hình thöùc “nhaát xinh, nhaát lòch”, “ñaõ thanh

laïi leïn, ñaõ lòch laïi ngoan”; ngöôøi phuï nöõ coøn ñöôïc yeâu meán ôû veû ñeïp haønh vi. Haønh vi

khoân ngoan cuûa ngöôøi phuï nöõ (xuaát hieän 7 laàn) ñöôïc theå hieän qua: “khoân ngoan traêm

chieàu”, laøm “noåi cô ñoà” khieán “choàng ñöôïc nhieàu ngaøy caäy troâng”,…:

-…Nhaát xinh, nhaát lòch khoân ngoan traêm chieàu Ngöôøi ngoan ai chaû naâng niu… (Caâu 126-tr.1648)

Ngöôøi ñaøn oâng thích laáy vôï khoân ñeå coù theå “traêm ñöôøng lo lieäu”, nhaát laø lo cho cha meï

giaø yeáu. Ngoaøi ra, moïi ngöôøi coøn thích phuï nöõ phaûi: aên noùi dòu daøng, neát na thuyø mò, aên ôû

phaûi ñieàu:

- …Laáy ñöôïc em khoân Traêm ñöôøng lo lieäu …Ñaõ thanh laïi leïn Ñaõ lòch laïi ngoan Aên noùi dòu daøng Neát na thuyø mò …Aên ôû phaûi ñieàu Moät nhaø hoaø thuaän… (Caâu 187-tr.1492) Baøi ca dao treân ngoaøi vieäc lieät keâ nhöõng haønh vi ñeïp cuûa phuï nöõ coøn neâu leân taùc ñoäng do

nhöõng haønh vi aáy ñem laïi nhö: ñöôïc moïi ngöôøi vò neå, meán yeâu, ngôïi khen, gia ñình hoaø

thuaän, “ may duyeân ñeïp phaän”. Ñaây laø caùch maø ngöôøi xöa theå hieän sôû thích tröôùc haønh vi

naøy. Neát “ôû khoân ngoan” xeáp thöù baûy, coøn neát “aên noùi” xeáp thöù taùm trong soá möôøi ñieàu

ngöôøi ñaøn oâng thöông ôû ngöôøi con gaùi:

- … Baûy thöông neát ôû khoân ngoan Taùm thöông aên noùi laïi caøng theâm xinh… (Caâu 582-tr.1415) Coøn khi nhôù ñeán ngöôøi con gaùi thì “tieáng noùi” xeáp thöù ba: “ba nhôù tieáng noùi”. Ngöôøi phuï

nöõ xöa luoân ñöôïc nhaéc nhôû baèng chöõ “ngoân” trong boán chöõ “ coâng, dung, ngoân, haïnh”.

TS. Laâm Vinh cho raèng: “Con ngöôøi ñeïp, bao giôø cuõng phaûi coù lôøi noùi ñeïp, vaø ngöôïc laïi

lôøi noùi khoâng ñeïp seõ laøm maát heát moïi veû ñeïp khaùc cuûa con ngöôøi” [112, tr153]. Neát aên

noùi cuûa phuï nöõ theå hieän qua “em giaø lôøi noùi anh xieâu trong loøng”, “lôøi aên neát noùi khoan

thai nheï nhaøng”, “thöông lôøi aên tieáng noùi”, “aên noùi ngoït ngaøo”,… Nhöng cuõng coù tröôøng

hôïp: khoâng phaûi ngöôøi con gaùi aên noùi dòu daøng môùi ñöôïc yeâu meán maø coù khi laø “tieáng em

lanh laûnh” cuõng ñöôïc ngöôøi baïn trai nhôù thöông. Ñieàu naøy chöùng toû thò hieáu cuûa ngöôøi

Vieät ña daïng:

- Tieáng em lanh laûnh ngoaøi thaønh Ñeå anh ñi taét, veà quanh ñôïi chôø

(Caâu 299-tr.1929) Beân caïnh vieäc keå ra nhöõng neùt ñeïp trong haønh vi, ngöôøi xöa coøn theå hieän thaùi ñoä khoâng

thích nhöõng haønh vi sau cuûa phuï nöõ:

*Laúng lô: xuaát hieän 8 laàn trong ca dao, caùc lôøi ca ñeàu theå hieän söï khinh bæ vôùi nhöõng

ngöôøi con gaùi naøy:

- Chính chuyeân anh cuõng ñöôïc nhôø Laúng lô anh bieát coõi bôø laø ñaâu ? (Caâu 563- tr.628) *Chua ngoa, laøm bieáng, tham aên, khoâng bieát lo toan: Nhöõng haønh vi ôû ngöôøi con gaùi

maø moïi ngöôøi gheùt theå hieän trong ca dao laø: chua ngoa (1 laàn), tham aên (4 laàn), khoâng

bieát lo toan–vuïng veà (6 laàn), löôøi bieáng (9 laàn). Nhöõng haønh vi naøy thöôøng theå hieän qua

lôøi khuyeân cuûa meï vôùi con gaùi : ñöøng hoïc thoùi chua ngoa, khoan aên bôùt nguû, phaûi bieát lo

toan:

-…Con ñöøng hoïc thoùi chua ngoa… Khoan aên bôùt nguû laø ngöôøi lo toan… (Caâu 647–tr. 448) Ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam, con gaùi khi coøn nhoû ñaõ ñöôïc meï daïy doã caån thaän. Thaùi ñoä cuûa

moïi ngöôøi noùi chung vôùi ngöôøi con gaùi khoâng bieát lo toan, vuïng veà, laøm bieáng, tham aên

coù khi theå hieän qua lôøi traøo phuùng hoùm hænh: “Nguû tröa ñöùng buoåi daäy ño maët trôøi”,

“quaàn aùo thì raùch taû tôi”, naèm ñaâu nguû ñaáy, “côm thôøi böõa soáng böõa kheâ”. Ngöôøi con gaùi

tham aên, aên vuïng laø ñoái töôïng bò moïi ngöôøi khinh gheùt, ñaùng bò choàng ñaùnh:

- Gaùi sao choàng ñaùnh chaúng chöøa Ñi chôï vaãn giöõ cuøi döøa, baùnh ña (Caâu 30-tr. 999) * Maát neát, nhieàu chuyeän: Söï “maát neát” cuûa phuï nöõ xuaát hieän 14 laàn trong ca dao. Söï

“maát neát” ôû ñaây ñöôïc hieåu theo nghóa roäng: khoe khoang, lôøi aên neát noùi keùm xa,“voà laáy

trai”, “aên troäm tieàn meï ñeå daønh cho trai”, “gaùi hö”, baét naït choàng, “gaùi loän choàng”,… Söï

nhieàu chuyeän cuûa phuï nöõ (xuaát hieän 2 laàn) ñöôïc theå hieän qua haønh vi: “aên noùi doâng daøi”,

“moät ngaøy ba böõa ngoài leâ laùng gieàng”:

- Coâ kia con caùi nhaø ai Maø coâ aên noùi doâng daøi höû coâ… (Caâu 816-tr.481) * Veà chöõ “duyeân” trong ca dao: Thoâng thöôøng mang hai neùt nghóa: duøng ñeå chæ

ngöôøi maø coù caùi ñeïp beân trong bieåu loä ra beân ngoaøi, taïo neân söï haáp daãn thaåm mó (ví duï

“coù duyeân”, “coøn duyeân”, “caùi duyeân”,…); Duøng ñeå chæ “tình duyeân” (ví duï nhö: “toát

duyeân”, “phaûi duyeân”, “ñeïp duyeân”,…). ÔÛ ñaây, chuùng toâi chæ tìm hieåu veà “duyeân” theo

nghóa thöù nhaát. Sau ñaây laø nhöõng tröôøng hôïp thöôøng gaëp.

*“Coù duyeân”: Ngöôøi xöa quan nieäm nhöõng ngöôøi phuï nöõ “coù duyeân” luoân ñöôïc öa thích.

“Coù duyeân” ôû ñaây ñöôïc hieåu theo nghóa thöù nhaát “ ngöôøi maø coù caùi ñeïp beân trong bieåu loä

ra beân ngoaøi” :

- Tieáng ñoàn chò Boán coù duyeân Anh Boán ñi cöôùi moät thieân caù moøi (Caâu 295-tr1928) Nhö trong lôøi ca dao treân, veû ñeïp ñaïo ñöùc, haønh vi cuûa ngöôøi phuï nöõ ñöôïc bieåu loä kín

ñaùo ra beân ngoaøi, coøn goïi laø “duyeân ngaàm”. Ngöôøi ta coøn quan nieäm: ngöôøi con gaùi trôû

neân xinh ñeïp hôn döôùi maét chaøng trai “vì duyeân, vì nôï, vì tình”. Khoâng chæ ngöôøi con gaùi

môùi “coù duyeân” maø chaøng trai cuõng “coù duyeân”:

- Meâ anh chaúng phaûi meâ tieàn Thaáy anh lòch söï coù duyeân dòu daøng… (Caâu 460-tr. 803)

Nhöõng ngöôøi “coù duyeân” luoân laø ñoái töôïng ñeå ngöôøi khaùc phaùi thöông thaàm.

*“Caùi duyeân”: cuõng naèm trong nghóa thöù nhaát:

- Chaû tham maãu caû ruoäng lieàn Tham veà caùi neát caùi duyeân anh ñoà (Caâu 150-tr. 553)

Lôøi ca dao treân ñöa ra hai caùch löïa choïn vaø ngöôøi con gaùi ñaõ khaúng ñònh: choïn “caùi

duyeân” hôn laø “maãu caû ruoäng lieàn”. Chöõ “duyeân” ôû ñaây ñöôïc hieåu cuï theå theo nghóa: veû

ñeïp beân trong bieåu loä qua neùt maët, ñoâi maét, khoeù maét,… Vì theá, “anh ñoà” ñöôïc coâ gaùi say

meâ khoâng chæ veà neát maø coøn veà duyeân. Töông töï nhö theá, trong ca dao, nhöõng ngöôøi con

gaùi ñeïp veà hình theå thì “duyeân” theå hieän roõ ra beân ngoaøi. Nhaø mó hoïc Nga Seùcnöiseùpxki

ñaõ töøng noùi: “Baát cöù ngöôøi coù hoïc thöùc chaân chính naøo cuõng caûm thaáy raèng ñôøi soáng cuûa

trí tueä vaø taâm hoàn môùi laø ñôøi soáng chaân chính. Ñôøi soáng ñoù theå hieän treân neùt maët nhaát laø

trong khoeù maét, cho neân neùt maët tuy raát ít ñöôïc noùi ñeán trong caùc baøi daân ca, nhöng laïi coù

yù nghóa to lôùn trong nhöõng khaùi nieäm veà saéc ñeïp ñang thònh haønh giöõa nhöõng ngöôøi coù

hoïc thöùc vaø thöôøng khi coù ngöôøi ñöôïc ta cho laø ñeïp chæ vì hoï coù ñoâi maét ñeïp vaø truyeàn

caûm” [125, tr26]:

- Ngöôøi xaáu duyeân laën vaøo trong Bao nhieâu ngöôøi ñeïp duyeân bong ra ngoaøi (Caâu 456-tr.1620) TS. Laâm Vinh cho raèng: “Nhaân daân ta muoán nhaéc nhôû con ngöôøi veà söï ngoä nhaän cheâ bai

voäi vaøng khi môùi gaëp nhöõng hình thöùc xaáu beân ngoaøi. OÂâng cha ta ñaõ coù yù thöùc roõ reät veà

ñieàu naøy, ñaõ deø ñaët khi khen caùi ñeïp beân ngoaøi vaø ñaõ coù moät töø khaù hay ñeå noùi veà caùi

ñeïp beân trong ñöôïc bieåu loä ra beân ngoaøi, taïo neân söï haáp daãn thaåm mó cuûa con ngöôøi, ñoù

laø caùi duyeân” [112, tr.142].

*“Voâ duyeân”: Ngöôøi xöa thöôøng ví hình aûnh “hoa thôm” vôùi ngöôøi con gaùi ñeïp. Vì theá,

khi noùi ñeán söï “voâ duyeân” cuûa ngöôøi con gaùi, ngöôøi ta ví nhö “hoa thôm maát nhò”-moät

caùch noùi kheùo leùo, teá nhò :

- Hoa thôm maát nhò ñi roài Duø raèng trang ñieåm cuõng ngöôøi voâ duyeân (Caâu 147-tr.1098) Khi khoâng coøn duyeân hay “voâ duyeân” thì chaúng coøn ai “ao öôùc”, ngay caû coù “trang

ñieåm”, coù “toâ maøu”. Ngöôøi Vieät noùi chung khoâng thích keû “voâ duyeân” . Nhöõng keû bò coi

laø “voâ duyeân” laø nhöõng keû “chöûa noùi ñaõ cöôøi”, “chöa ñi ñaõ chaïy”:

- Voâ duyeân chöûa noùi ñaõ cöôøi

Coù duyeân goïi chín möôøi lôøi khoâng thöa (Caâu 246-tr. 2339) - Voâ duyeân chöûa noùi ñaõ cöôøi Chöa ñi ñaõ chaïy laø ngöôøi voâ duyeân (Caâu 247-tr. 2339) *“Duyeân”: Chæ vôùi moät chöõ “duyeân” maø baøi ca dao sau mang caû hai neùt nghóa : caùi ñeïp

beân trong bieåu loä ra beân ngoaøi vaø chæ tình caûm ñoâi löùa:

-…Nhôù chaøng nhö nhôù laïng vaøng Khaùt khao veà neát, mô maøng veà duyeân… (Caâu 428–tr.403) Vieäc nhaän ra neùt “duyeân” ôû con ngöôøi khoâng phaûi laø moät vieäc deã daøng maø noùi nhö

TS.Laâm Vinh: “Muoán nhaän ra veû ñeïp thaät söï, caùi duyeân thaät söï, caùi duyeân thaät söï cuûa

moät con ngöôøi, phaûi coù con maét tinh ñôøi” [112, tr.144]. Vaø vôùi con maét tinh ñôøi, ngöôøi xöa

trong ca dao-daân ca ñaõ nhaän ra “caùi duyeân thaät söï” cuûa con ngöôøi.

3.4.CAÙI ÑEÏP GAÉN VÔÙI CAÙI TOÁT: Nhaø mó hoïc daân chuû caùch maïng Nga noåi tieáng

Seùcnöiseùpxki ñaõ phaùt bieåu moät tö töôûng raát saâu saéc: “Moät toàn taïi ñöôïc goïi laø ñeïp laø toàn

taïi trong ñoù chuùng ta nhìn thaáy cuoäc soáng ñuùng nhö quan nieäm cuûa mình…”. GS. Leâ Ngoïc

Traø cuõng ñaõ vieát: “Trong baûn chaát saâu xa cuûa noù, nhu caàu veà caùi ñeïp chính laø nhu caàu veà

caùi gì lí töôûng, veà söï hoaøn thieän. Thoaû maõn nhu caàu ñoù laø thoaû maõn khao khaùt cuûa con

ngöôøi veà söï haøi hoaø, veà nhöõng giaù trò chaân thieän cao quyù nhaát. Do vaäy, ñoøi hoûi veà caùi ñeïp

laø nhu caàu raát cao ôû con ngöôøi, noù noùi leân söï tieán hoaù vaø phong phuù cuûa con ngöôøi trong

hoaït ñoäng thöïc tieãn, noù gaén lieàn vôùi quaù trình phaùt trieån theå chaát vaø tinh thaàn cuûa con

ngöôøi” [56, tr.176]. ÔÛ caùc lónh vöïc vaø hoaït ñoäng cuûa mình, con ngöôøi ñeàu tìm caùch ñaùp

öùng thoaû maõn nhu caàu veà caùi ñeïp. Töø ñoù, con ngöôøi boäc loä nhöõng phaåm chaát ñaïo ñöùc cao

ñeïp cuûa mình. Trong luaän vaên naøy, chuùng toâi tìm hieåu veà caùi ñeïp gaén vôùi ñaïo ñöùc ngöôøi

Vieät qua ca dao-daân ca. Caùi ñeïp gaén vôùi ñaïo ñöùc coù khi bieåu loä roõ qua: chöõ “ñeïp” gaén

vôùi ñaïo ñöùc, coù khi “caùi ñeïp” ñöôïc hieåu ngaàm khoâng caàn bieåu loä qua chöõ “ñeïp”.

3.4.1. CHÖÕ “ÑEÏP” NHIEÀU KHI GAÉN VÔÙI ÑAÏO ÑÖÙC: TS. Laâm Vinh ñaõ ñuùng khi cho raèng:

“Veû ñeïp cuûa thaân theå con ngöôøi trong söï haøi hoaø tinh thaàn-theå chaát, voán coù söùc haáp daãn

gôïi caûm, naâng cao taâm hoàn. Moät ngöôøi coù thò hieáu laønh maïnh cao thöôïng seõ nhìn ngaém

thöôûng ngoaïn veû ñeïp ñoù nhö ngaém moät boâng hoa, moät aùnh traêng, moät doøng suoái ñeïp… Thò

hieáu thaåm mó chaân chính bao giôø cuõng öa chuoäng caùi ñeïp beân ngoaøi gaén boù vôùi noäi dung

beân trong…” vaø thaäm chí laø: “Moät con ngöôøi neáu coù taâm hoàn ñeïp, duø dieän maïo hay thaân

theå khoâng thaät haáp daãn, thì vaãn coù nhöõng neùt ñeïp naøo ñoù bieåu loä ra beân ngoaøi. Vaø ngöôïc

laïi, coù ngöôøi môùi thoaït nhìn coù nhieàu haáp daãn, nhöng nhaân caùch thaáp keùm, thì cuõng seõ loä

ra nhöõng neùt xaáu, baát haøi hoaø trong cöû chæ, vaø ngay caû treân neùt maët, ôû khoeù maét vaø lôøi noùi

cuûa hoï” [112, tr142]. Khoâng phaûi ngaãu nhieân M.Gorki töøng noùi: “Mó hoïc laø ñaïo ñöùc hoïc

cuûa töông lai”, TS. Laâm Vinh cuõng ñaõ cho raèng: “Khi xem caùch ñoái xöû laø hình thöùc, ta

vaãn khoâng laøm giaûm vai troø cuûa noù, vì thieáu hình thöùc thì cuõng khoâng theå coù noäi dung,

thieáu nhöõng bieåu hieän veà cöû chæ haønh ñoäng ñeïp thì nhöõng quan ñieåm ñaïo ñöùc cuõng khoâng

sao thöïc haønh ñöôïc trong thöïc teá. Vaäy moái quan heä giöõa ñaïo ñöùc vaø thaåm mó chính laø ôû

ñoù: ñaïo ñöùc ñöôïc thöïc haønh baèng haønh ñoäng cö xöû, ñoù laø thaåm mó, haønh ñoäng cö xöû ñeïp,

ñoù laø bieåu hieän cuûa ñaïo ñöùc” [112, tr153]. Trong ñôøi soáng, caùi ñeïp vaø caùi ñöùc coù nhieàu

ñieåm töông ñoàng nhau: caùi ñeïp cuõng quyù vaø hieám nhö caùi taøi vaø caùi ñöùc. Trong ca dao-

daân ca, xuaát hieän nhieàu nhaát laø chöõ “ñeïp” gaén vôùi veû ñeïp hình theå, sau ñoù môùi noùi ñeán

veû ñeïp cuûa neát :“mó maïo neát na dòu daøng”, “ñeïp ngöôøi, ñeïp neát”,….Tieáp theo laø chöõ

“ñeïp” gaén ngay vôùi chöõ “neát”: “ñeïp neát, toát töôi”,….Khoâng phaûi ngaãu nhieân, soá löôïng lôøi

ca dao coù chöõ “ñeïp” gaén vôùi ñaïo ñöùc chia ñeàu cho caû hai giôùi: ñaøn oâng vaø ñaøn baø. Roõ

raøng, quan nieäm cuûa ngöôøi Vieät laø taát caû moïi ngöôøi khoâng phaân bieät giôùi tính ñeàu coù caû

hai maët: ñeïp ngöôøi, “ñeïp neát”:

- Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng… (Caâu 358-tr.128) Thaät laø moät con ngöôøi hoaøn haûo theo thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät. Ñaïo ñöùc ôû ñaây theo quan

nieäm cuûa hoï laø: neát na dòu daøng,“neát toát töôi”, “ñeïp noùi, ñeïp cöôøi” vaø coù khi cuï theå hôn

laø “kheùo aên kheùo maëc, kheùo haàu meï cha”,…:

- Nhaát ñeïp laø gaùi laøng Caàu

Kheùo aên kheùo maëc, kheùo haàu meï cha (Caâu 120-tr.1647) Thoaït tieân töø “nhaát ñeïp” ôû ñaàu baøi ca nhö lôøi ngôïi khen veû ñeïp beân ngoaøi cuûa ngöôøi con

gaùi laøng Caàu.Theá nhöng qua caâu thöù hai, ngöôøi ñoïc ngôõ ngaøng tröôùc veû ñeïp veà haønh vi,

ñaïo ñöùc cuûa coâ gaùi. Thì ra, lôøi khen taëng “nhaát ñeïp” chuû yeáu laø lôøi khen maø ngöôøi xöa

daønh cho haønh vi, ñaïo ñöùc cuûa coâ gaùi.

Chöõ “ñeïp” gaén raát chaët vôùi phaåm chaát ñaïo ñöùc cuûa con ngöôøi. Vì theá, nhieàu khi ngöôøi ta

say vì neát. Chöõ “thöông”,“yeâu” keát noái hai ñoái töôïng trong ca dao- daân ca cuõng vì neát.

Thoâng thöôøng, töø vieäc yeâu, thöông tính neát cuûa nhau, tình caûm giöõa hai ngöôøi caøng noàng

naøn hôn, gaén boù hôn :

-…Yeâu nhau caên daën ñuû ñieàu Caøng say veà neát, caøng yeâu veà tình… (Caâu 281-tr.1125) Coù moät ñieàu thuù vò laø: Trong 19 lôøi ca dao theå hieän ñieàu naøy thì chæ coù moät lôøi ca noùi

chung cho taát caû moïi ngöôøi, moät lôøi töø phía ngöôøi con gaùi, 17 lôøi ca coøn laïi laø cuûa ngöôøi

con trai. Ñieàu naøy chöùng toû laø caùc chaøng trai thöông yeâu caùc coâ gaùi chuû yeáu laø veà neát.

Caùc lôøi ca vieát veà neát ñöôïc theå hieän sinh ñoäng qua lôøi taùn tænh cuûa caùc chaøng trai: thöông

em vì neát, say vì neát (2 laàn), yeâu vì neát (3 laàn),….Trong tröôøng hôïp naøy, TS. Laâm Vinh ñaõ

nhaän xeùt raát ñuùng nhö sau: “ÔÛ con ngöôøi, caùi ñeïp beân trong vaø beân ngoaøi thöôøng laø thoáng

nhaát vaø caùi ñeïp beân trong thöôøng chi phoái taát caû veû ñeïp cuûa con ngöôøi” [112, tr.139].

- Thöông em caùi tính nhu mì Laøng treân xaõ döôùi thieáu chi ngöôøi gioøn (Caâu 642-tr.2119) - Gaëp naøng anh naém coå tay Anh yeâu vì neát, anh say vì tình… (Caâu 84-tr.1010) Neát na xuaát hieän qua 13 lôøi ca. Trong soá nhöõng tính caùch maø ngöôøi ñaøn oâng thích ôû ñaøn

baø thì neát na, hieàn taøi ñöùng thöù taùm:

- Baûy yeâu khaên thaém theâu hoa Taùm yeâu coâ caû neát na hieàn taøi…

(Caâu 597–tr.1419) Veû ñeïp veà neát cuûa ngöôøi phuï nöõ ñöôïc bieåu hieän qua caùc maët: neát aên, neát ôû, neát ñöùng, neát

cöôøi, neát ñi. Nhöng chaøng trai coù khi yeâu chæ ñôn giaûn laø: neát noùi, neát cöôøi:

- Laï thay neát noùi neát cöôøi Neát sao laïi khieán cho ngöôøi muoán thöông (Caâu 32-tr.1223) “Neát” cuûa caùc coâ gaùi ñöôïc cuï theå qua: neát na hieàn taøi, neát na traêm chieàu, aên noùi ngoït

ngaøo, mieäng chaøo coù duyeân, tính nhu mì, coù nghóa, neát ôû khoân ngoan, “chaát phaùc vieäc

laøm sieâng naêng”, caùi loøng trong saïch, thaät thaø,… Ngöôøi coù “neát” luoân ñöôïc moïi ngöôøi yeâu

meán:

- Tôùi ñaây daï noû muoán veà Say ñaém vì neát, naõo neà vì duyeân (Caâu 440-tr.1962) “Neát” ñoù thöôøng bieåu hieän trong moät soá phaåm chaát nhö (theo thöù töï xuaát hieän töø ít ñeán

nhieàu):

*Thöông con: Tuy chæ theå hieän qua moät baøi ca dao daøi nhöng ñaõ theå hieän ñaày ñuû tình

caûm thöông con cuûa ngöôøi phuï nöõ. Baøi ca dao ca ngôïi tình maãu töû vaø theå hieän söï bieát ôn

cuûa ngöôøi con ñoái vôùi meï: “Meï sinh ta vöôït caïn moät mình…”. Ñaáy laø tình caûm daønh cho

con cuûa caùc baø meï Vieät Nam noùi chung. Baøi ca laø lôøi töï haøo veà phaåm chaát ñaïo ñöùc toát

ñeïp cuûa ngöôøi phuï nöõ, laø neùt ñeïp ñaïo ñöùc trong thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät.

*Chòu thöông chòu khoù: Xuaát hieän 3 laàn trong ca dao, tính caùch naøy laøm cho ngöôøi phuï

nöõ luoân ñöôïc yeâu meán. Tính caùch naøy theå hieän qua nhöõng hình aûnh: “khoù em chòu khoù”,

“khuya sôùm taûo taàn”, “daàm söông phaûn maïi”. Ngöôøi phuï nöõ coù phaåm chaát naøy laø nhöõng

ngöôøi chaêm chæ, caàn cuø, nhaãn naïi trong coâng vieäc phaûi laøm; khoâng neà haø baát cöù vieäc gì

trong baát cöù tình huoáng naøo.

* Ngay thaúng, thaät thaø: laø bieåu hieän cuï theå cuûa “neát” ngöôøi con gaùi maø caùc chaøng trai

thöông yeâu. Phaåm chaát ngay thaúng (3 laàn) cuûa phuï nöõ theå hieän qua “taám loøng ngay”,

“ñinh ninh moät daï”, “ôû thaúng nhö ñôøn”. Tuy taùch rieâng thaønh hai töø: ngay thaúng vaø thaät

thaø (1 laàn) döïa vaøo töø ngöõ trong ca dao nhöng caû hai töø naøy coù neùt nghóa gioáng nhau theo

töø ñieån tieáng Vieät. “Ngay thaúng” laø thaät thaø, khoâng quanh co, khoâng giaáu gieám trong

loøng. “Thaät thaø” laø ngay thaúng, khoâng giaû doái. Caùc chaøng trai raát yeâu nhöõng coâ gaùi thaät

thaø: “Yeâu em vì noãi thaät thaø”.

* Hieàn, nhu mì: Cuõng nhö phaåm chaát “ngay thaúng, thaät thaø”, tuy taùch thaønh hai töø: hieàn

(4 laàn) vaø nhu mì (3 laàn) nhöng nghóa cuûa hai töø naøy gaàn gioáng nhau. Ngöôøi xöa thích con

gaùi hieàn vì ñoù laø nhöõng ngöôøi toát buïng, aên ôû coù nghóa coù tình. Ngöôøi hieàn khoâng laøm ñieàu

gì haïi cho ngöôøi khaùc vaø coù tình thöông yeâu ñoái vôùi moïi ngöôøi. Coøn “nhu mì” laø dòu daøng

vaø hieàn laønh. Tính neát nhu mì cuûa phuï nöõ luoân ñöôïc ngôïi khen. Ngöôøi con gaùi hieàn ñöôïc

so saùnh vôùi “saõi ôû chuøa”: “Em ñaây nhö saõi ôû chuøa bieát chi”. Ngöôøi xöa thích thuù khi keå

teân ñòa danh noåi tieáng coù con gaùi hieàn: “Trai khoân keû Toù, gaùi hieàn Töø Trung”. Caùc chaøng

trai chæ mong laáy ñöôïc vôï hieàn qua loái so saùnh gaàn guõi trong ñôøi soáng :

- Laøm trai laáy ñöôïc vôï hieàn Nhö caàm ñoàng tieàn mua ñöôïc cuûa ngon (Caâu 468-tr.285) *Trung, hieáu, ñaûm ñang, taøi ba: Ngöôøi xöa thích tính caùch hieáu trung coù ôû phuï nöõ cuõng

nhö ôû ñaøn oâng:“Em coøn hai chöõ hieáu trung chöa ñeàn”. Ngöôøi con gaùi trong ca dao luoân

“hieáu haïnh taøi ba”, naëng chöõ hieáu (nhaéc 7 laàn): “hieáu thaûo veïn tuyeàn”, “lo ñaøng cha meï

cho heát loøng phaän con”, “thôø meï kính cha”, “coâng sanh duïc baèng coâng taïo hoaù”,…Ngöôøi

con coù “hieáu” laø ngöôøi luoân kính yeâu, aên ôû heát loøng vôùi cha meï. Coù khi khoâng nhaéc ñeán

töø “hieáu” maø chæ theå hieän qua haønh ñoäng cuõng chöùng toû laø ngöôøi coù hieáu :“ Lo ñaøng cha

meï cho heát loøng phaän con”. Khoâng chæ hieáu thaoû vôùi cha meï mình, ngöôøi con gaùi khi laáy

choàng cuõng phaûi hieáu thaûo vôùi cha meï choàng :“Laáy em veà thôø meï, kính cha…”.

Ngöôøi xöa thích ôû phuï nöõ phaåm chaát “caùi taøi neân khoân”,“ lòch söï ñaûm ñang coù taøi” (2

laàn). Coù khi, chæ vôùi moät lôøi ca dao suùc tích, ngöôøi xöa ñaõ mieâu taû caû ba phaåm chaát toát

ñeïp cuûa phuï nöõ . Ngöôøi lòch söï laø ngöôøi giao thieäp vôùi moïi ngöôøi nhaõ nhaën. Ngöôøi phuï nöõ

ñaûm ñang laø ngöôøi hay laøm, bieát lo laéng thu xeáp coâng vieäc moät caùch goïn gaøng toát ñeïp.

Ngöôøi coù taøi laø coù khaû naêng laøm gioûi, laøm kheùo coâng vieäc. Ñaây döôøng nhö khoâng phaûi laø

sôû thích cuûa rieâng moät ngöôøi maø cuûa chung moïi ngöôøi.

*Chính chuyeân, trinh traéng: Ngöôøi con gaùi chính chuyeân luoân ñöôïc moïi ngöôøi coi troïng

tuy chæ xuaát hieän 1 laàn: “Gaùi chính chuyeân naøo sôï eá choàng”.Chöõ trinh ñoái vôùi ngöôøi con

gaùi thôøi xöa ñöôïc coi troïng “haøng ñaàu” (xuaát hieän 10 laàn): “Phaän mình laø gaùi chöõ trinh

laøm ñaàu”. Ngöôøi xöa luoân khuyeân baûo con gaùi: duø ngheøo heøn cuõng phaûi giöõ tieát trinh:

“Ngheøo heøn gìn giöõ tieát trinh”. Coù khi noäi dung ca dao noùi veà chöõ “trinh” maø khoâng nhaéc

ñeán töø “trinh”: “Em giöõ loøng thuïc nöõ, duøi maøi göông trong”.

* Gioûi lao ñoäng: xuaát hieän 13 laàn, laø phaåm chaát maø baát cöù ngöôøi phuï nöõ naøo cuõng caàn

phaûi coù, ñöùng thöù ba trong soá caùc phaåm chaát cuûa phuï nöõ maø ngöôøi xöa thích. Caùc chaøng

trai yeâu caùc coâ gaùi “chaát phaùc vieäc laøm sieâng naêng”, “cöôûi canh laõo luyeän”, “chôï buùa cöûi

canh”, “deät cöûi vöøa lanh vöøa taøi”, “kheùo may ñaãy gaám kheùo thuøa boâng daâu”, “kheùo may

yeám ñaøo”, “kheùo boâng kheùo vaûi kheùo lo vieäc nhaø”, “laøm coû”. Ngöôøi xöa thích caùc chaøng

trai, coâ gaùi gioûi lao ñoäng: “Con gaùi laøm coû, con trai be bôø”. Caùc chaøng trai thích caùc coâ

gaùi “chaân laám tay buøn”, “chôù neà than buïi”. Ñoù laø baèng chöùng cuï theå cuûa gioûi lao ñoäng.

Tieâu chuaån keùn vôï cuûa caùc chaøng trai laø “keùn vôï chôï ñoâng”, “muoán laáy coâ thôï seo trong

taøu”, “muoán laáy coâ thôï can trong boài”,… bôûi vì gioûi lao ñoäng laø daáu hieäu cuûa söï ñaûm

ñang.

*Nghóa, nhaân: Söï aên ôû “coù nghóa” cuûa ngöôøi con gaùi (22 laàn), “coù nhaân” (2 laàn) ñöôïc

moïi ngöôøi öa thích. “Nghóa” ôû ngöôøi con gaùi ñöôïc öa thích thöù hai trong soá caùc phaåm

chaát ñaïo ñöùc ôû phuï nöõ. “Nghóa” laø leõ phaûi, laø haønh ñoäng ñuùng theo ñaïo lyù. “Nhaân” laø

loøng thöông yeâu ngöôøi, laø toân troïng quy taéc xaõ hoäi. Ngöôøi coù “nhaân” laø ngöôøi thöôøng giuùp

ñôõ ngöôøi khaùc, caùi gì mình khoâng muoán thì cuõng ñöøng laøm cho ngöôøi khaùc.“Nhaân”,

“nghóa” coù quan heä maät thieát vôùi nhau trong cuoäc soáng cuûa con ngöôøi vaø xaõ hoäi. Caùc

chaøng trai thöôøng chung thuyû vôùi caùc coâ gaùi vì “nghóa”: “Thaáy em coù nghóa maáy traêng

cuõng chôø”. Ngöôøi Vieät noùi chung thích phuï nöõ khoâng chæ coù “nghóa” maø phaûi laø “nghóa

tao khöông”. “Tao khang” hay “taøo khöông” (“Tao” laø baõ röôïu, “khang” laø caùm) coù

nghóa laø chæ ngöôøi gaén boù töø thuôû ngheøo heøn, khoâng theå boû nhau: “Loøng em ghi taïc tao

khöông nghóa daøy”. “Nghóa” ñöôïc theå hieän cuï theå qua caùc haønh ñoäng: chaúng maøng giaøu

sang phuù quyù, nuoâi nhau khoâng caàn traû ôn, “soáng troïn tieát nghiaõ nhaân”. Khoâng chæ laø

ngöôøi coù nghóa, phuï nöõ coøn laø nhöõng ngöôøi bieát ghi taïc nghóa, khoâng bao giôø queân nghóa,

qua ñoù caøng chöùng toû laø ngöôøi coù nghóa: “Nuoâi nhau laø vò nghóa, naøo maøng traû ôn”. Coù

khi khoâng duøng töø “nghóa” nhöng laïi theå hieän qua haønh ñoäng ñaày tình nghóa: “Em khoâng

tham giaøu phuï khoù cuõng noû tham sang”… Ñeå ca ngôïi “nghóa”, ngöôøi xöa ñaõ ñöa ra daãn

chöùng cuï theå, tieâu bieåu trong lòch söû :

- Chaúng thaø em chòu ñoùi chòu raùch Hoïc theo caùch baø Maïnh, baø Khöông Khoâng theøm nhö chò Voõ Haäu ñôøi Ñöôøng… (Caâu 197-tr.561) *Chung thuyû: “Thuyû chung” naèm trong ñaïo “cang thöôøng”, cuï theå hôn laø “ tam toøng” maø

ngöôøi con gaùi luoân phaûi thuoäc naèm loøng. Cang thöôøng (cöông thöôøng): töùc tam cöông nguõ

thöôøng, chæ ba moái quan heä xaõ hoäi truyeàn thoáng vaø naêm ñieàu ñaïo ñöùc. Nhöõng bieåu hieän

cuï theå cuûa “tam tuøng”, cuûa “thuyû chung” laø: “thôø choàng nuoâi con”, “phaûi theo choàng”,

“chaøng ñaâu thieáp ñoù”, “coù choàng thuû phaän thuû duyeân”, “quyeát thöông chaøng”, “theo nhau

cho troïn”, “em coù loøng chôø”ø,“chung tình”,“giöõ troïn moät loøng”, “giöõ troïn maáy lôøi”,“cheát

thôøi chòu cheát”,“coù choàng thì phaûi theo choàng”,… Chung thuyû laø neùt tính caùch maø ngöôøi

Vieät thích nhaát ôû phuï nöõ (xuaát hieän 40 laàn). Hoï thöôøng ñöa ra lôøi khuyeân thaân tình:

“Khuyeân em giöõ laáy cang thöôøng”, “Thuyû chung nhö nhaát laø ngöôøi phaûi nghe…”. Luùc yeâu

nhau, duø cha meï ngaên caûn, ñaùnh ñaäp, duø coù cheát ngöôøi con gaùi vaãn quyeát giöõ loøng chung

thuyû, “vaãn chí laêm thöông chaøng”. Loøng chung thuyû coøn theå hieän cuï theå hôn qua vieäc nhôù

thöông, chôø ñôïi, khoâng tham vaøng boû ngaõi, qua lôøi theà nguyeàn vôùi thieân nhieân. Ngöôøi xöa

quan nieäm: nhöõng vaät theå trong thieân nhieân baát bieán, maõi hieän höõu, khoâng ñoåi thay, vì theá

caùc ñoâi löùa yeâu nhau thöôøng döïa vaøo thieân nhieân ñeå theà nguyeàn chung thuyû. Trong thöù töï

möôøi ñieàu khieán chaøng trai nhôù ñeán coâ gaùi thì noãi nhôù ngöôøi “thuyû chung” ñöùng ñaàu tieân

vaø ñöùng caû thöù möôøi :

-Moät toâi nhôù ñeán baïn chung tình… …Möôøi sinh, chung tình neân toâi phaûi nhôù (Caâu 570-tr.1413)

Caùch theå hieän loøng chung thuyû cuûa ngöôøi phuï nöõ trong ca dao raát ña daïng: Coù khi laø

möôïn tích xöa ñeå khaúng ñònh loøng chung thuyû, caùch naøy deã ñi saâu vaøo loøng ngöôøi nhö baøi

ca dao möôïn tích Vaên Quaân (con gaùi cuûa Traùc Vöông Toân ñôøi Haùn) laø ngöôøi coù nhan saéc,

laïi gioûi vaên thô. Vì goaù choàng sôùm, naøng veà ôû vôùi cha taïi ñaát Laâm Cuøng, Tö Maõ Töông

Nhö coù laàn ñeán chôi, gaûy khuùc Phöôïng caàu hoaøng ñeå quyeán ruõ. Vaên Quaân caûm tieáng ñaøn,

boû nhaø troán theo Töông Nhö veà Thaønh Ñoâ: “Loøng em khoâng gioáng nhö naøng Vaên Quaân”.

Coù khi laø lôøi khaúng ñònh chung thuyû qua loái so saùnh cuï theå, gaàn guõi vôùi thieân nhieân, cuoäc

soáng ñeå ngöôøi nghe deã lieân töôûng: “…Em ñaây vaãn vöõng nhö cam treân caønh…”. Coù khi laø

lôøi khaúng ñònh qua thô chöõ Haùn haøm suùc “Taïi thieân nguyeän taùc tò döïc ñieåu. Taïi ñòa

nguyeän taùc lieân lí chi…” nghóa laø treân trôøi nguyeän laøm chim lieàn caùnh, döôùi ñaát nguyeän

laøm caây lieàn caønh. Phuï nöõ trong ca dao khoâng theå hieän loøng chung thuyû moät caùch muø

quaùng maø coù söï suy nghó chín chaén: “Phaûi duyeân em trao ñoåi loøng vaøng. Khoâng phaûi

duyeân kim caûi, quyeát ñeå cho hoa taøn nhò phai”.

* Nhöõng neùt “ñeïp neát” khoâng chæ taùc duïng ñoái vôùi phuï nöõ maø coøn ñoái vôùi ñaøn oâng:

- …Thaáy chaøng ñeïp neát toát töôi Töôi quaàn, töôi aùo, töôi ñoâi maù hoàng… (Caâu 32-tr.1628) Lôøi ca treân ñaõ cho thaáy chaøng trai “ñeïp neát” luoân laø ñoái töôïng haáp daãn caùc coâ gaùi. Ngöôøi

con gaùi caûm thöông chaøng trai ôû “neát” roài môùi chuù yù ñeán veû ñeïp hình theå. Ñeå nhaän ra neùt

ñeïp cuûa “neát” phaûi coù con maét tinh ñôøi. “Neát” khoâng töï boäc loä maø thöôøng bieåu hieän qua

caùc haønh vi. “Neát” thöôøng ñöôïc theå hieän qua caùc phaåm chaát sau (theo thöù töï xuaát hieän töø

ít ñeán nhieàu):

*Bao dong, lòch söï: laø öôùc muoán cuûa ngöôøi xöa veà tính caùch caàn coù ôû ñaøn oâng. Bao dong

chæ xuaát hieän 1 laàn, lòch söï xuaát hieän trong ca dao 3 laàn: “Toâi öôùc tìm ngöôøi. Bao dong,

lòch söï…”. Ñaây laø ngöôøi maø caùc coâ gaùi mô öôùc laáy laøm choàng. Bôûi vì ngöôøi bao dung laø

ngöôøi roäng löôïng, giaøu loøng vò tha; ngöôøi lòch söï laø ngöôøi giao thieäp nhaõ nhaën.

* Trung thaønh, chung thuyû, troïng danh: laø nhöõng tính caùch maø ngöôøi ta thích coù ôû ñaøn

oâng: chung thuyû (1 laàn), troïng danh (2 laàn), trung thaønh (4 laàn). Vôùi ngöôøi ñaøn oâng trong

xaõ hoäi phong kieán,“ôû cho trung” laø phaûi trung vôùi nöôùc, vôùi vua, khoâng “ôû hai loøng”; duø

phaûi ñi xa thì taám loøng vaãn luoân höôùng veà ñaát nöôùc.“Danh” laø phaàn toát ñeïp veà tinh thaàn

cuûa rieâng moãi ngöôøi, hoï phaûi giöõ gìn, ngöôøi khaùc phaûi toân troïng. Danh döï ñoái ñaøn oâng raát

quan troïng, coù khi hoï phaûi laáy caùi cheát ñeå theà nguyeàn: “Anh thaø thaùc xuoáng ao hoà cho

raïng danh”. “Chung thuyû” laø tröôùc sau nhö moät, khoâng thay loøng ñoåi daï. Loøng chung thuyû

ñoái vôùi ñaøn oâng trong ca dao xuaát hieän ít vì ngöôøi xöa vaãn coøn aûnh höôûng bôûi quan nieäm

“Trai naêm theâ baûy thieáp, gaùi chính chuyeân moät choàng”. Theá nhöng, vaãn thaáp thoaùng aån

hieän thò hieáu cuûa ngöôøi xöa qua vieäc caùc coâ gaùi mong muoán laáy ngöôøi ñaøn choàng chung

thuyû . Loøng chung thuyû khoâng chæ bieåu hieän trong tình caûm maø coøn trong hoaøn caûnh khoù

khaên vaãn luoân giöõ ñöôïc “ danh”: “Tham anh coù loøng chung thuyû, duø coù ñoùi khoù cô naøi

cuõng troïng danh”.

* Thieät thaø, thieät loøng: xuaát hieän 3 laàn trong ca dao, ñaây laø neùt tính caùch maø baát cöù ai

cuõng öa thích. Ngöôøi coù phaåm chaát naøy thöôøng soáng ngay thaúng, khoâng giaû doái: “Mieãn

cho anh noùi thieät thaø”. Phaåm chaát naøy caùc coâ gaùi thích coù ôû choàng cuûa mình cho duø phaûi

soáng ngheøo khoå: “Chæ tham ngöôøi noùn laù quai maây thieät loøng”.

* Beàn chí, moät loøng: Tuy taùch ra laøm hai nhöng caû hai tính caùch naøy mang neùt nghóa gaàn

gioáng nhau: khoâng naûn, khoâng boû coâng vieäc luoân theo ñuoåi duø coù laâu daøi, khoù khaên ñeán

ñaâu. “Beàn chí” thieân veà lí trí (xuaát hieän 4 laàn), coøn “moät loøng” thieân veà tình caûm (xuaát

hieän 2 laàn). Caùc coâ gaùi thích laáy ngöôøi choàng “moät loøng”-bieåu hieän cuûa söï chung

thuyû:“Mieãn sao choïn ñöôïc moät loøng laø hôn”. “Beàn chí” laø tính caùch maø ñaøn oâng caàn phaûi

coù. Nhôø “beàn chí” töùc giöõ vöõng yù chí thì duø gaëp baát cöù khoù khaên naøo, duø coù ai lay chuyeån

cuõng khoâng bao giôø thay ñoåi. Töø ñoù, ñaøn oâng môùi coù theå thöïc hieän chí nam nhi cuûa mình.

Ngöôøi xöa ñaõ ñöa ra lôøi khuyeân chaân thaønh nhö sau: “Laøm trai chí ôû cho beàn. Chôù lo

muoän vôï, chôù phieàn muoän con”.

*Nghóa, tình: Theo GS. Chu Xuaân Dieân: “Quan nieäm veà “Nghóa” trong ca dao, daân ca

Vieät Nam chaéc chaén baét nguoàn töø Trung Quoác. Nhöng noäi dung cuï theå cuûa noù coù moät

khoaûng caùch khaù xa ñoái vôùi quan nieäm cuûa caùc nhaø trieát hoïc Trung Quoác. Trong ca dao,

daân ca Vieät Nam, “nghóa” ñöùng moät mình, nghóa cuûa noù gaàn nhö truøng khít vôùi “tình”,

coøn trong taäp hôïp töø thì hoaëc laø noù ñi lieàn vôùi “nhaân nghóa” (hay “nghóa nhaân”) hoaëc

“tình nghóa” (hay “nghóa tình”) [21, tr.21]. Nghóa, tình theo quan nieäm cuûa ngöôøi Vieät laø

phaûi aên ôû sao cho troïn ñaïo, phaûi bieát ñeàn ôn:

- Ngheøo nhö nhaø anh, ñaàu maâm ñóa muoái, cuoái maâm ñóa rau Ñaây anh vaãn giöõ tröôùc sau cho troïn ñaïo… (Caâu 103-tr.1554) Trong xaõ hoäi phong kieán, “nghóa” ñoái vôùi nam nhi (xuaát hieän 6 laàn) laø phaûi lo cho troïn

“nghóa chuùa” cuûa keû baày toâi: “Treân lo nghóa chuùa döôùi maøi thao thaân”. “Tình” ñoái vôùi

“kieáp ñaøn oâng” trong ca dao (xuaát hieän 2 laàn) cuõng thaät noàng naøn, maõnh lieät: “Ñaõ sinh ra

kieáp ñaøn oâng…Yeâu nhau coù ngaïi ñieàu gì. Non cao beå roäng ta thì cuõng cam”. Vieäc chaáp

nhaän soáng coù “nghóa, tình” ñoái vôùi ñaøn oâng trong ca dao nhö laø ñieàu ñöông nhieân, duø coù

khoù khaên ñeán ñaâu hoï cuõng khaúng ñònh “ta thì cuõng cam”. Chuùng ta luoân töï haøo veà ñieàu

naøy, veà thò hieáu toát ñeïp cuûa cha oâng. Ngöôøi con gaùi ñöôïc thöông, yeâu nhieàu khi laø vì

“neát”, coøn ngöôøi con trai thì “coù nghóa, coù tình” khieán caùc coâ gaùi khoâng theå naøo queân:

“Thaáy anh coù nghóa coù tình, em thöông”. Thaät ñuùng laø moät daân toäc coù tình caûm, thò hieáu

toát ñeïp thì môùi coù nhöõng lôøi ca dao laø xuùc ñoäng loøng ngöôøi ñeán vaäy! Lôøi noùi cuûa coâ gaùi

trong baøi ca treân khoâng chæ laø cuûa moät caù nhaân maø chính coâ ñaõ noùi thay cho bao ngöôøi.

* Hieáu nghóa: xuaát hieän 7 laàn trong ca dao. Ngöôøi Vieät noùi chung thích ñaïo ñöùc tröôùc tieân

maø ngöôøi ñaøn oâng caàn phaûi coù laø hieáu thaûo vôùi cha meï, bieát ôn coâng lao cuûa cha meï. Coù

hieáu thaûo vôùi cha meï thì môùi coù theå coù nhöõng ñöùc tính toát ñeïp khaùc. Ngöôøi ñaøn oâng hieáu

thaûo cuõng laø nhöõng ngöôøi nhaân nghóa. Caùch theå hieän söï hieáu thaûo laø phaûi caàn cuø, taän taâm

chaêm soùc cha meï: “Laøm trai neát ñuû traêm ñöôøng…Thöùc khuya daäy sôùm cho caàn. Quaït noàng

aáp laïnh giöõ phaàn ñaïo con”. Ñieån coá “Quaït noàng aáp laïnh” chæ vieäc leã giaùo ngaøy xöa ñoøi

hoûi con phaûi haàu haï, phuïng döôõng cha meï. Theo Kinh Leã: “Phaøm keû laøm con theo leã,

muøa ñoâng phaûi laøm cho cha meï aám, muøa haï phaûi laøm cho cha meï maùt, buoåi toái thì lo cho

cha meï yeân aám choã naèm, buoåi sôùm thì hoûi han cha meï xem nguû daäy coù khoeû maïnh

khoâng”. Ngöôøi ñaøn oâng hieáu thaûo luoân laø tieâu chuaån choïn choàng cuûa caùc coâ gaùi: “Trai

hieáu thaûo lo chi eá vôï…”.

* Quyeát chí laäp thaân, xöùng ñaùng laø nam nhi: laø haønh ñoäng maø baát cöù ngöôøi nam nhi naøo

trong xaõ hoäi phong kieán cuõng mô öôùc, phaûi thi haønh duø chæ xuaát hieän 7 laàn trong ca dao.

Töø “quyeát chí” theå hieän thaùi ñoä kieân quyeát thöïc hieän baèng ñöôïc chí höôùng, nguyeän voïng

thieát tha cuûa nam nhi: “Laøm trai quyeát chí laäp thaân. Roài ra gaëp hoäi phong vaân kòp

ngöôøi…”. Nhöõng lôøi ca theå hieän thaùi ñoä, haønh ñoäng cuûa ñaøn oâng thöôøng baét ñaàu baèng

“Laøm trai” nhö lôøi nhaán maïnh, khaúng ñònh vôùi tinh thaàn traùch nhieäm cao.

- Quyeát chí tu thaân: Môùi nghe töôûng nhö haønh ñoäng naøy ñoái laäp vôùi haønh ñoäng quyeát chí

laäp thaân ôû treân. Nhöng thöïc ra, haønh ñoäng “tu thaân” chaúng qua laø ñeå chôø thôøi cô. Ñaây laø

haønh ñoäng coù suy nghó chín chaén, coù“trí khoân”. Chaéc chaén, khi laøm baát cöù vieäc gì ngöôøi

ñaøn oâng cuõng thaønh coâng lôùn: “Laøm trai quyeát chí tu thaân. Coâng danh chôù voäi, nôï naàn chôù

lo…”. Ñoù laø lôøi khuyeân thieát thöïc vôùi nam nhi: chôù voäi laäp coâng danh, lo toan “nôï naàn”

maø chôø khi coù thôøi cô “gaëp hoäi anh haøo”, Trôøi seõ giuùp laøm neân söï nghieäp. Töø lôøi khuyeân

“tu thaân” vôùi “trí khoân raép ñeå daï”, ngöôøi ñaøn oâng coù ngaøy “ ra tay” vôùi “naêm lieäu baûy

lo” vaø “coù ngaøy neân kim” laø caû moät söï ñuùc keát kinh nghieäm soáng cuûa cha oâng töø bao ñôøi.

Ñuùng laø kho taøng ca dao-daân ca khoâng chæ theå hieän thò hieáu thaåm myõ maø coøn laø “tuùi

khoân” cuûa nhaân loaïi. Ngöôøi ñaøn oâng trong xaõ hoäi phong kieán phaûi laøm neân nhöõng vieäc

lôùn lao, khoù khaên, coù theá môùi xöùng ñaùng laø nam nhi: “Khi baén suùng truï, khi bôi thuyeàn

roàng”. Ñaøn oâng phaûi ñi nhieàu nôi, tích luyõ nhieàu kinh nghieäm, töøng traûi: “Phuù Xuaân ñaõ

traûi, Ñoàng Nai cuõng töøng”. Ñaøn oâng coøn phaûi laøm troøn boån phaän vôùi “chuùa”, vôùi “vôï”,

vôùi baûn thaân; töùc laø khoâng chæ lo vieäc nöôùc maø coøn phaûi troøn vieäc nhaø: “giöõ troïn ba

gieàng”. Ñoù laø traùch nhieäm, boån phaän naëng neà maø ngöôøi xöa thích coù ôû hoï.

* Quaân töû: xuaát hieän 12 laàn trong ca dao, ñöùng thöù ba trong soá nhöõng phaåm chaát ñaïo

ñöùc ñeïp maø moïi ngöôøi thích coù ôû ñaøn oâng. Tính caùch naøy cuõng taïo neân neùt thu huùt nôi caùc

coâ gaùi: “Thaø haàu quaân töû hôn choàng tieåu nhaân”. Sôû dó coù quan nieäm naøy laø vì ngöôøi xöa

ñaõ thaám nhuaàn caâu noùi trong luaän ngöõ: “Quaân töû coá cuøng, tieåu nhaân cuøng tö laïm hó” coù

nghóa laø: Ngöôøi quaân töû luùc cuøng vaãn giöõ troïn ñaïo, keû tieåu nhaân heã gaëp luùc cuøng laø laøm

baäy. Quan nieäm naøy xuaát phaùt töø tö töôûng cuûa Khoång Töû: “Quaân töû duï ö nghóa, tieåu nhaân

duï ö lôïi”(quaân töû laø ngöôøi coi troïng ñaïo nghóa ôû ñôøi coøn tieåu nhaân chæ chaïy theo caùi lôïi).

* Hieàn laønh, thoâng minh, khoân ngoan, taøi trí: laø nhöõng tính caùch maø ngöôøi ta thích ôû

ñaøn oâng. Thoâng minh taøi trí xuaát hieän 13 laàn, ñöùng thöù hai trong soá nhöõng tính caùch maø

moïi ngöôøi thích. “Thoâng minh” laø saùng daï, mau hieåu, mau nhôù, bieát suy xeùt vaø tìm ra

nhanh caùi ñieàu coát yeáu cô baûn. Trong ca dao, “thoâng minh” ñöïôc theå hieän qua nhöõng hình

aûnh öôùc leä nhö: “Tai thaùnh, maét thaàn”, “Tai hieàn, maét thaùnh” (yù noí vaên hay chöõ toát,

thoâng minh taøi trí ): “Möøng chaøng tai thaùnh, maét thaàn. Loøng Tieân daï Buït trong traàn keùm

ai”. Tính caùch hieàn laønh cuûa ñaøn oâng (7 laàn) ñöôïc ngöôì xöa ví nhö “loøng Tieân daï Buït”.

Ngöôøi ñaøn oâng hieàn ñöôïc caùc coâ gaùi say meâ bôûi vì ngöôøi hieàn laø ngöôøi khoâng laøm ñieàu gì

haïi cho ngöôøi khaùc vaø coù tình thöông yeâu ñoái vôùi moïi ngöôøi. Ngöôøi hieàn raát toát buïng, aên

ôû ñaày ñaën, coù tình coù nghóa vôùi moïi ngöôøi. Caùc lôøi ca dao theå hieän söï löïa choïn khoân

ngoan cuûa coâ gaùi hay cuõng chính laø thò hieáu cuûa ngöôøi xöa: khoâng tham “ruoäng caû ao

lieàn” maø chæ tham “anh hieàn” maø thoâi. Khoân ngoan, coù taøi cuõng laø nhöõng tính caùch cuûa

ñaøn oâng maø caùc coâ gaùi yeâu thích (xuaát hieän 8 laàn). Ca dao–daân ca cuõng ñaõ giaûi thích vì

sao phuï nöõ thích laáy choàng khoân vì “choàng khoân thì noåi cô ñoà”. Ngöôøi khoân laø ngöôøi tinh

nhanh, thaáy nhanh, hieåu nhanh; bieát noùi vaø laøm hôïp vôùi hoaøn caûnh, vôùi loøng ngöôøi; bieát

traùnh caùi haïi, caùi dôû. Ngöôøi phuï nöõ may maén laáy ñöôïc choàng khoân ñöôïc ví nhö: “caù vöôït

Vuõ Moân hoaù roàng”: “…Thaáy ngöôøi lòch söï, khoân ngoan coù taøi. Cho neân em chaúng laáy

ai…”. Ngöôøi ñaøn oâng coù taøi thì laøm baát cöù vieäc gì cuõng gioûi, cuõng kheùo; bieát laøm nhieàu

vieäc, bieát ñuû ngheà “Laøm trai phaûi bieát ñuû ngheà”, bieát keå chuyeän, tuyø tình huoáng: “Trai thì

be bôø keå chuyeän baøi baây”. Ngoaøi coâng vieäc, trai taøi coøn phaûi bieát chôi côø ñeå “phæ chí

tang boàng”. Ngöôøi ñaøn oâng coù taøi luoân ñöôïc ñoùn möøng, ngöôøi xöa coøn cho raèng “Ñaøn oâng

tuoåi tí thì taøi”, khoâng lo eá vôï “Trai coù taøi naøo lo eá vôï”.

- Anh huøng, tröôïng phu: Xuaát hieän trong ca dao 15 laàn, ñaây laø tính caùch maø moïi ngöôøi

thích nhaát ôû ñaøn oâng. Ngöôøi anh huøng laø ngöôøi coù khí phaùch lôùn, coù taøi, coù söùc hôn haún

ngöôøi thöôøng. Ngöôøi anh huøng thöôøng laøm neân nhöõng vieäc lôùn, ñöôïc moïi ngöôøi kính

troïng. Ñaøn oâng coù phaåm chaát naøy thì coù theå tung hoaønh ngang doïc khaép boán phöông trôøi.

Phaåm chaát naøy khieán ngöôøi ñaøn oâng taïo ñöôïc tieáng taêm, danh voïng: “Tieáng taêm huøm hoå,

vaãy vuøng nöôùc non”. Ñoù laø lôøi ngôïi ca heát möïc ñoái vôùi ñaøn oâng vaø cuõng laø thò hieáu cuûa

ngöôøi xöa. Phaåm chaát naøy khieán ngöôøi ñaøn oâng coù theå thöïc hieän chí nam nhi cuûa mình–

chí lôùn caàn phaûi coù trong xaõ hoäi: “Laøm trai quyeát chí tang boàng. Sao cho toû maët anh huøng

môùi cam”. Coâng vieäc cuï theå cuûa “anh huøng tröôïng phu” trong xaõ hoäi laø phaûi ñi lính ñeå

“cho daân ñöôïc caäy, cho quan ñöôïc nhôø”. Phaåm chaát anh huøng tröôïng phu khieán caùc coâ

gaùi ñeïp say meâ “Thuyeàn quyeân ñôïi khaùch anh huøng vaõng lai”. Moät trong nhöõng tieâu

chuaån keùn choàng cuûa caùc coâ gaùi khoân ngoan laø laáy choàng “giöõa choán ba quaân”. Coù theá,

caùc coâ môùi choïn ñöôïc ngöôøi choàng coù phaåm chaát nhö yù muoán: “Gaùi khoân keùn choàng giöõa

choán ba quaân”.

Chuùng toâi möôïn lôøi cuûa GS.Nguyeãn Vaên Huyeân ñeå thay lôøi keát: “Döôùi veû ngoaøi ngaây thô

chaát phaùc, ngöôøi Vòeât raát khoân. Tính caùch hoï nheï nhaøng, linh hoaït, thích gieãu côït….Hoï raát

coù taøi baét chöôùc….Ngöôøi Vieät hieàn laønh, thích yeân oån vaø deã baûo, raát deã phuïc thieän. Ít khi

hoï boäc loä söï noân noùng vaø thöôøng leân aùn söï giaän döõ….hoï hy sinh raát duõng caûm cho nhöõng

söï nghieäp lôùn…Ngöôøi noâng daân Vieät Nam coù theå trôû thaønh ngöôøi lính duõng caûm vaø beàn bæ,

coù söùc xoâng leân maïnh meõ neáu hoï ñöôïc chæ huy toát vaø ñöôïc yù thöùc veà nghóa vuï ñoâïng vieân”

[49, tr.561].

3.4.2. TÖÔNG QUAN GIÖÕA ÑEÏP NGÖÔØI VAØ ÑEÏP NEÁT:

Ngöôøi xöa thöôøng quan nieäm“ñeïp ngöôøi, ñeïp neát” vaø “Toát goã hôn toát nöôùc sôn”. TS.

Laâm Vinh cuõng cho raèng: “Caùi ñeïp hieåu theo nghóa ñaày ñuû nhaát laø moät söï hoaøn myõ veà

hình thöùc, söï toaøn thieän, söï chaân thöïc veà noäi dung… Caùi thieän phaûi laø ñoäng löïc, laø keû

höôùng ñaïo cuûa caùi chaân vaø caùi mó” [112, tr.27]. Quan nieäm veà caùi ñeïp nhö vaäy khoâng chæ

ñuùng vôùi taùc phaåm vaên hoïc maø coøn ñuùng vôùi con ngöôøi. Thaät thuù vò khi soá löôïng lôøi ca

dao theå hieän söï hoaø hôïp giöõa veû ñeïp hình thöùc vôùi veû ñeïp taâm hoàn cuûa ngöôøi ñaøn oâng vaø

phuï nöõ chia ñeàu cho hai giôùi: moãi giôùi 8 lôøi. Ñieàu naøy chöùng toû ngöôøi Vieät quan nieäm:

phaûi coù söï hoaø hôïp giöõa veû ñeïp toaùt ra töø haønh vi vaø hình theå thì ñoù môùi laø con ngöôøi ñeïp

hoaøn thieän duø laø phuï nöõ hay ñaøn oâng. Khi vieát veà ñaøn oâng, caùc lôøi ca ñaõ cho thaáy söï hoaø

hôïp giöõa “neát toát töôi” vôùi “töôi quaàn, töôi aùo, töôi ñoâi maù hoàng”; giöõa “mó maïo” vôùi

“neát na dòu daøng”; giöõa “mó mieàu” vôùi “buùt nghieân ñeøn saùch”, “nhaát baûng ñeà danh”; giöõa

“lòch söï” vôùi “coù duyeân dòu daøng”,… :

- …Thaáy chaøng ñeïp neát toát töôi Töôi quaàn, töôi aùo, töôi ñoâi maù hoàng… (Caâu 32-tr.1628) ÔÛ lôøi ca treân, ngöôøi con gaùi caûm thöông chaøng trai ôû “neát” ñeïp roài môùi chuù yù ñeán hình

thöùc ñeïp: quaàn, aùo, maù hoàng. Döôøng nhö veû ñeïp saâu laéng toaùt ra töø phaåm chaát beân trong

ñaõ laøm böøng saùng hình thöùc beân ngoaøi chaøng trai ? Duø hieåu theo nghóa naøo chuùng ta cuõng

thaáy coù söï hoaø hôïp giöõa ngöôøi vaø “neát”. Boán töø “töôi” laëp ñi laëp laïi trong hai lôøi ca ñaõ

chöùng toû ñieàu naøy.

Lôøi ca döôùi ñaây thì coâ gaùi chuù yù ôû chaøng trai “caùi saéc” tröôùc roài môùi ñeán “caùi taøi”. Theá

nhöng, vôùi loái ngaét nhòp 4/4, lôøi ca dao taïo neân söï caân xöùng giöõa “caùi saéc” vôùi “caùi taøi”.

“Saéc” vaø “taøi” saùnh ngang nhau, cuøng toàn taïi haøi hoaø vôùi nhau trong moät con ngöôøi :

- Hôõi anh Hai ôi ! tuoåi anh chöøng ñoä ñoâi hai Em troâng caùi saéc, caùi taøi em yeâu (Caâu 289-tr.1127) Noùi chung, caùc coâ gaùi yeâu thöông tha thieát nhöõng chaøng trai coù ñaày ñuû veû ñeïp toaùt ra töø

haønh vi vaø veû ñeïp hình theå. Ngöôøi phuï nöõ noâng thoân trong baøi ca sau ñaõ ca ngôïi choàng

mình ñeïp ngöôøi, ñeïp neát baèng nhöõng lôøi ca dí doûm:

- Chaúng ai ñeïp baèng anh choàng toâi Caùi mieäng caùi moâi, nhaém nha nhaém nhaåy Hay veõ, hay vieát, hay cuoác, hay phaùt Laøm thaày, laøm thôï, vieäc laøng, vieäc xaõ, ñuû caû moò ñieàu (Caâu 157–tr.554) Phuï nöõ thaønh thò thöôøng duøng nhöõng lôøi suùc tích, hoa myõ ñeå ca ngôïi ñaøn oâng, phuï nöõ noâng

thoân thì laïi duøng nhöõng töø ngöõ daân daõ ñeán suoàng saõ ñeå ca ngôïi veû ñeïp hình theå choàng

mình: “Caùi mieäng caùi moâi, nhaém nha nhaém nhaûy”- chæ caùi mieäng coù duyeân. Coøn ñeå ca

ngôïi veû ñeïp toaùt ra töø phaåm chaát beân trong thì khoâng gì cuï theå hôn, thích hôïp hôn laø keå ra

ñaày ñuû nhöõng haønh ñoäng maø ngöôøi choàng ñaõ laøm. Bieän phaùp lieät keâ trong lôøi ca giuùp

ngöôøi ñoïc hình dung ra caûnh moät ngöøôi ñaøn oâng bieát laøm, laøm gioûi taát caû caùc coâng vieäc töø

lao ñoäng trí oùc ñeán chaân tay: “Hay veõ, hay vieát,…”. Caùch nhaän bieát roõ nhaát phaåm chaát cuûa

moät ngöôøi laø nhìn ngöôøi ñoù laøm vieäc, ñaëc bieät laø khoâng neà haø coâng vieäc chung “vieäc laøng,

vieäc xaõ”.

Cuõng nhö ñaøn oâng, ngöôøi Vieät noùi chung thích phuï nöõ coù veû ñeïp haøi hoaø giöõa hình

thöùc beân ngoaøi vaø phaåm chaát beân trong. Ñoàng quan nieäm vôùi ngöôøi Vieät Nam, nhaø vaên

Nga noåi tieáng A.Seâkhoáp caùch ñaây haøng theá kæ ñaõ vieát: “Taát caû moïi caùi ñeïp trong con

ngöôøi ñeàu phaûi ñeïp, töø maët muõi aùo quaàn, ñeán taâm hoàn tö töôûng”. TS. Laâm Vinh coù moät

phaùt hieän thuù vò: “Ca dao ta coù caâu raát hay veà ñoâi maét: “Trôøi xanh con maét laø göông.

Ngöôøi gheùt ít ngoù, ngöôøi thöông ngoù hoaøi”. Con maét phaùt tín hieäu baèng thöù ngoân ngöõ yeân

laëng nhöng raát deã hieåu” [112, tr.143]. Theo taùc giaû, con maét laø hieän thaân cuûa söï thoáng

nhaát giöõa veû ñeïp toaùt ra töø phaåm chaát beân trong vaø hình thöùc beân ngoaøi cuûa con ngöôøi.

Trong ca dao, ngöôøi phuï nöõ ñöôïc naâng niu khi: “Nhaát xinh, nhaát lòch khoân ngoan traêm

chieàu”, “Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng”,…:

-…Nhaát xinh, nhaát lòch khoân ngoan traêm chieàu Ngöôøi ngoan ai chaû naâng niu… (Caâu 126-tr.1648) ÔÛ baøi ca treân, “nhaát xinh, nhaát lòch” laø lôøi khen veà hình thöùc, coøn “khoân ngoan traêm

chieàu” thuoäc veà phaåm chaát coâ gaùi. Ngöôøi xöa thaät tinh teá trong duøng töø: khi xeáp thöù haïng

thì veû ñeïp cuûa coâ gaùi ñöùng ñaàu “nhaát”, khi xeáp soá löôïng-möùc ñoä thì phaåm chaát chieám soá

lôùn nhaát, nhieàu nhaát “traêm chieàu”-soá nhieàu, khoâng xaùc ñònh. Thaät laø moät söï töông xöùng

veà saéc vaø taøi. Tình caûm cuûa chaøng trai caøng taêng theâm khi ngöôøi con gaùi khoâng chæ “ñeïp

neát” maø caû ñeïp ngöôøi. Caùch theå hieän trong ca dao thaät tinh teá, saâu saéc: Khi mieâu taû coâ gaùi

“ñeïp noùi ñeïp cöôøi” döôøng nhö ngöôøi xöa khoâng chæ mieâu taû veû ñeïp hình theå maø coøn kín

ñaùo ca ngôïi veû ñeïp toaùt ra töø phaåm chaát beân trong. Veû ñeïp beân ngoaøi thöôøng bieåu loä roõ

nhöng veû ñeïp töø phaåm chaát beân trong coù khi caàn phaûi khaùm phaù, tìm hieåu. Phaåm chaát coù

toát, coù ñeïp thì caùch noùi, caùch cöôøi cuõng duyeân daùng hôn, hay hôn. Nhöng theá vaãn chöa ñuû,

ngöôøi xöa coøn nhaán maïnh veà ñieàu naøy ôû caâu thöù hai: “ñeïp ngöôøi ñeïp neát”:

- Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng… (Caâu 358-tr.128)

Caùc coâ gaùi cuõng ñaõ theå hieän phaåm chaát ñaùng quyù khi hy sinh caû nhan saéc ñeå chaêm soùc meï

choàng. “Maù hoàng” bieåu töôïng cho veû ñeïp hình theå, laø nieàm haõnh dieän, töï haøo cuûa ngöôøi

con gaùi. Veû ñeïp aáy duø coù bò maát ñi vì phaûi vaát vaû lao ñoäng nuoâi meï giaø thì laïi caøng saùng

böøng leân qua nhöõng haønh ñoäng mang veû ñeïp phaåm chaát beân trong :

- Moø giaäm ñöôïc maáy traêm ñoàng Em veà giöõ laïi maù hoàng cho anh -Maù hoàng em ñeå laïi nhaø Em ra moø giaäm, nuoâi meï giaø cho anh (Caâu 370-tr.1371) Ngöôøi xöa nhìn daùng ngöôøi con gaùi maø nhaän bieát ñöôïc phaåm chaát beân trong. Nhöõng ngöôøi

coù daùng hình thon thaû, maûnh mai “thaét ñaùy löng ong”–voùc daùng ñeïp ñöôïc taïo neân bôûi söï

ñaûm ñang, thaùo vaùt–laø nhöõng ngöôøi kheùo chieàu choàng, kheùo nuoâi con. Ngöôïc laïi, nhöõng

ngöôøi “beùo truïc beùo troøn”–bieåu hieän cuûa söï löôøi bieáng, aên tham–thì coù nhöõng haønh vi

ñaùng cheâ traùch:

- Nhöõng ngöôøi thaét ñaùy löng ong Vöøa kheùo chieàu choàng vöøa kheùo nuoâi con Nhöõng ngöôøi beùo truïc beùo troøn Aên vuïng nhö chôùp ñaùnh con caû ngaøy (Caâu 253-tr.1677) Khoâng chæ chuù yù ñeán daùng hình, ngöôøi xöa coøn chuù yù ñeán maøu da. Maøu da cuõng phaàn naøo

theå hieän phaåm chaát con ngöôøi. Nhöõng ngöôøi phuï nöõ coù maøu da ngaêm ngaêm cuûa con nhaø

lao ñoäng “gaêm gaém maø gioøn”-maøu da ñeïp, khoeû maïnh theo thò hieáu cuûa noâng daân–laø

nhöõng ngöôøi chòu thöông chòu khoù :

-Troâng em gaêm gaém maø gioøn Sieâng maàn sieâng maïn, sôùm hoâm taûo taàn (Caâu 485–tr.2237) Trong nhöõng baøi ca möôøi “yeâu”, chuùng ta thaáy caùc chaøng trai yeâu caùc coâ gaùi ôû caû hai

maët: gioûi lao ñoäng vaø mieäng chaøo coù duyeân; coù luùm ñoàng tieàn vaø neát na hieàn taøi,…:

- Moät yeâu coâ caû laém thay Hai yeâu coâ caû kheùo may yeám ñaøo… …Boán yeâu coâ caû mieäng chaøo coù duyeân Naêm yeâu maù luùm ñoàng tieàn… …Taùm yeâu coâ caû neát na hieàn taøi… (Caâu 597–tr.1419) Baøi ca treân khoâng chæ laø thò hieáu cuûa caùc chaøng trai maø chính laø thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät

thoâng qua söï töông quan giöõa ñeïp ngöôøi, “ñeïp neát”. Ngöôøi xöa coøn xeáp thöù haïng nhöõng

ngöôøi con gaùi ôû caùc laøng queâ vôùi tieâu chuaån: ñeïp ngöôøi, “ñeïp neát”. Hoï ñaõ raát saùng suoát

khi cho raèng:

- Nhaát ñeïp laø gaùi laøng Caàu Kheùo aên kheùo maëc, kheùo haàu meï cha (Caâu 120-tr.1647) “Neát” ôû ñaây chính laø:“kheùo haàu meï cha”-veû ñeïp maø taát caû moïi ngöôøi ñeàu öa thích. Sôû dó

ngöôøi coù “neát” ñöôïc meán yeâu nhö vaäy laø do thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät thích veû ñeïp toaùt ra

töø phaåm chaát beân trong hôn veû ñeïp beân ngoaøi: “Caùi neát ñaùnh cheát caùi ñeïp”:

- Toát goã hôn toát nöôùc sôn Xaáu ngöôøi ñeïp neát coøn hôn ñeïp ngöôøi (Caâu 428-tr.1961) TS. Laâm Vinh ñaõ raát xaùc ñaùng khi cho raèng: “Ngöôøi ta vaãn giaûi thích caùi ñeïp thoâng qua

caùi haøi hoaø vaø tröôùc heát ñoù laø haøi hoaø giöõa noäi dung vaø hình thöùc. ÔÛ con ngöôøi ñeïp, söï haøi

hoaø naøy caøng ñaït tôùi trình ñoä cao hôn” [112, tr139]. Vaø “Veû ñeïp thaân theå laø söï haøi hoøa do

thieân nhieân vaø do söï reøn luyeän laâu daøi qua lao ñoäng maø con ngöøôi ñaõ ñaït ñöôïc. Nhöng

ñieàu phaûi quan taâm hôn vaãn laø veû ñeïp tinh thaàn. Caùi thöù nhaát thì ôû thôøi naøo, nôi naøo cuõng

coù theå coù ñöôïc, nhöng caùi thöù hai thì chæ coù theå coù ôû nôi naøo laøm toát coâng cuoäc caûi taïo xaõ

hoäi, giaùo duïc con ngöôøi” [112, tr.158].

Keát luaän: TS. Laâm Vinh ñaõ raát ñuùng khi cho raèng: “Loaøi ngöôøi chaân chính luoân luoân

baûo veä vaø ca ngôïi veû ñeïp thaân theå, xem nhö thaønh quaû cao quyù nhaát cuûa con ngöôøi trong

töï nhieân vaø laø boâng hoa ñeïp nhaát cuûa caùc loaøi hoa” [112, tr.140]. Trong ca dao–daân ca

ngöôøi Vieät, veû ñeïp hình theå cuûa ñaøn oâng ñöôïc öa thích nhaát ôû caùi mieäng- nhaát laø mieäng

cöôøi. Ñoái vôùi ngöôøi Vieät, ngöôøi ñaøn oâng hay cöôøi thöôøng côûi môû, deã gaàn, tính tình deã

chòu, deã thöông. Ngöôøi ñaøn oâng coøn ñöôïc öa thích ôû raêng ñen (xeáp thöù hai)-veû ñeïp truyeàn

thoáng cuûa daân toäc- vaø nhieàu raâu (xeáp thöù ba)- veû ñeïp nam tính cuûa ngöôøi anh huøng,

tröôïng phu. Quaû laø:“Caùi raêng, caùi toùc laø goùc con ngöôøi” raát ñuùng trong tröôøng hôïp naøy.

Ngöôøi Vieät khoâng thích ôû ñaøn oâng nhöõng maët: hình daùng khoâng caân ñoái, khoâng raâu, raâu

quaëp, ñaàu toùc bôøm xôøm, xanh xao gaày guoäc. Nhaän xeùt veà ñaøn oâng thôøi tröôùc, taùc giaû Lyù

Khaéc Cung coù vieát: “Noùi chung, ngöôøi ñaøn oâng Vieät Nam nhöõng naêm xöa coù tinh thaàn

hoïc hoûi, chaêm chæ, côûi môû, hieáu khaùch, laïc quan. Nhöõng chaøng trai dong doûng, khoeû

maïnh, nhanh nheïn, saûn xuaát gioûi, lòch söï, maët vuoâng chöõ ñieàn thöôøng ñöôïc caùc chò em saên

ñoùn” [10, tr.454]. Ca dao vieát veà veû ñeïp hình theå, veû ñeïp haønh vi vaø trang phuïc cuûa phuï

nöõ nhieàu hôn khi vieát veà ñaøn oâng. Phaûi chaêng vì phuï nöõ bieåu töôïng cho caùi ñeïp theo quan

ñieåm thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät vaø theá giôùi ? Veû ñeïp hình theå cuõng ñöôïc mieâu taû

chi tieát hôn so vôùi ñaøn oâng (goàm: da, chaân maøy, toùc, maét, maù, mieäng, raêng, coå tay, daùng

hình). Ngöôøi phuï nöõ ñöôïc yeâu thích nhaát qua hình aûnh: da traéng, chaân maøy laù lieãu, toùc

daøi,…Maét cuûa phuï nöõ ñöôïc mieâu taû kó, ña daïng, nhieàu hình, nhieàu veû. Trong soá caùc boä

phaän cuûa cô theå, maù cuûa ngöôøi phuï nöõ ñöôïc quan taâm nhaát, ñaëc bieät laø “maù hoàng” ñöôïc

yeâu thích nhaát. Ñieàu naøy coù leõ vì “maù hoàng” khoâng chæ theå hieän veû ñeïp nöõ tính cuûa ngöôøi

phuï nöõ maø coøn mang yù nghóa bieåu töôïng: Cöù noùi ñeán “maù hoàng” laø moïi ngöôøi nghó ñeán

hình aûnh ngöôøi con gaùi treû ñeïp. Chi tieát ñöôïc chuù yù thöù hai laø mieäng, nhaát laø “mieäng

cöôøi”(ôû ñaøn oâng “mieäng cöôøi” ñöôïc öa thích nhaát). Hình aûnh “raêng ñen” ñöôïc yeâu thích

thöù ba. Caùch mieâu taû veû ñeïp toång theå cuõng raát chi tieát, ña daïng, sinh ñoäng (töø coå, ngöïc,

ngoùn tay, coå tay, chaân ñi ñeán daùng hình). Beân caïnh ñoù cuõng coù nhöõng quan nieäm khaùc:

ngöôøi con gaùi khoâng ñeïp, queâ muøa cuõng vaãn ñöôïc yeâu thích, chöùng toû thò hieáu thaåm mó

cuûa ngöôøi Vieät raát ña daïng. Nhöõng maët khoâng ñeïp trong hình theå cuûa phuï nöõ thöôøng ñöôïc

vieát theo loái phoùng ñaïi, chuû yeáu ngöôøi phuï nöõ bò cheâ khi mieäng roäng.

Aên maëc cuõng laø vaên hoaù, duø maëc boä quaàn aùo naøo thì beân trong noù vaãn laø moät taâm

hoàn, moät con ngöôøi. Thôøi phong kieán quy ñònh raát nghieâm ngaët veà maøu saéc trong trang

phuïc. Ngöôøi daân chæ ñöïôc maëc caùc maøu ñen, traéng, naâu. Maøu vaøng daønh cho nhaø vua.

Maøu tía, ñoû daønh cho caùc quan lôùn. Maøu xanh, luïc daønh cho caùc quan nhoû. Thöôøng phuïc

truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Vieät vôùi ñaøn oâng laø quaàn traéng, aùo naâu, ñaàu vaán khaên, chaân ñi

guoác hoaëc deùp. Boä leã phuïc theâm aùo daøi maøu ñen baèng vaûi hoaëc the, ñaàu ñoäi khaên xeáp.

Ñoái vôùi phuï nöõ, trang phuïc dieâm duùa hôn: vaùy ñen, yeám traéng, aùo töù thaân, ñaàu chít khaên

moû quaï, thaét löng hoa lyù. Boä leã phuïc goàm ba chieác aùo, ngoaøi cuøng laø aùo daøi töù thaân baèng

the thaâm hay maøu naâu non, keá ñeán laø chieác aùo maøu môõ gaø vaø trong cuøng laø chieác aùo maøu

caùnh sen…Khi maëc, caû ba chieác aùo chæ caøi khuy beân söôøn, phaàn töø ngöïc ñeán coå laät cheùo

ñeå loä ba maøu aùo. Beân trong laø chieác yeám thaém. Ñaàu ñoäi noùn troâng raát duyeân daùng vaø kín

ñaùo. Trong ca dao-daân ca, trang phuïc cuûa ñaøn oâng ñöôïc coi laø ñeïp khi quaàn aùo chaûi chuoát,

quaàn aùo nhieàu maøu (hoï thích nhaát maøu vaøng). Veà trang phuïc, ngöôøi ñaøn oâng thích nhaát

laø khaên (goàm khaên ñoäi ñaàu, khaên vaét vai). Chaát lieäu ñeå may quaàn aùo laø: gaám lam hoa

baïc, tô, luïa laøng Truùc. Trang phuïc cuûa ngöôøi phuï nöõ ñöôïc mieâu taû kó löôõng hôn: töø treân

ñaàu xuoáng döôùi chaân. ÔÛ treân ñaàu, ngöôøi phuï nöõ thích ñoäi noùn hôn khaên ñoäi ñaàu –söï yeâu

thích naøy ñöùng thöù ba trong soá trang phuïc cuûa phuï nöõ. Noùn ñoäi ñaàu nhieàu loaïi, nhieàu

hình. ÔÛ treân coå, tai vaø tay ngöôøi phuï nöõ thöôøng ñeo nöõ trang. Aùo cuûa hoï thì may baèng

nhieàu loaïi vaûi, saéc maøu. Ñaëc bieät yeám ñöôïc yeâu thích nhaát, xuaát hieän nhieàu nhaát. Thaét

löng ñöôïc öa thích thöù hai. Döôùi chaân ngöôøi phuï nöõ cuõng thích ñi deùp quai ngang nhö ñaøn

oâng. “Sau khi maëc yeám, caùc coâ gaùi maëc ra ngoaøi chieác aùo caùnh traéng khoâng caùi cuùc coå

laøm toân maøu yeám hoa hieân hoaëc ñoû thaém. Khi ñi ra ngoaøi, maëc theâm chieác aùo daøi. Beân

döôùi maëc vaùy löôõi trai baèng lónh hay soài ñen daøi chaám goùt. Löng coù daûi thaét maøu môõ gaø,

hoàng ñaøo hoaëc hoa lyù dòu daøng. Phía caïnh söôøn ñeo xaø tích baïc coù chuøm oáng voâi vaø con

dao con boå cau. Chaân ñi deùp. Ñaàu vaán khaên nhieãu hoaëc nhung vôùi ñöôøng ngoâi ôû giöõa

hoaëc beân caïnh. Truøm ngoaøi laø chieác khaên moû quaï. Coù ngöôøi ñeå toùc boû ñuoâi gaø hoaëc vaán

ñaàu traàn, coù caøi chieác löôïc. Neáu ñi xa hoaëc ñi xem hoäi, coâ gaùi ñoäi chieác noùn quai thao.

Caùi noùn naëng veà laøm duyeân…Taát caû nhöõng caùi ñoù phoái hôïp vôùi caùi yeám laøm neân daùng neùt

cuûa ngöôøi con gaùi meàm maïi, hieän höõu trong cuoäc ñôøi vaø thoaùng hieän trong nhöõng giaác mô

cuøng vôùi nhöõng con coø, con vaïc Vieät Nam” [10, tr.477]. Chaát lieäu may quaàn aùo maø ngöôøi

phuï nöõ thích nhaát laø luïa (An Thaùi, Kieång Haøng, Coå Ñoâ, Chôï Haï, luïa ñaäu ba), sau ñoù môùi

ñeán gaám (Nöôùc Maën). TS. Laâm Vinh vieát raát ñuùng nhö sau: “Vieäc trang ñieåm, trang phuïc

khoâng phaûi laø vieäc rieâng cuûa moät ngöôøi maø coù khi cuõng coù lieân quan ñeán xaõ hoäi. Maët

khaùc, caùc kieåu, caùc caùch aên maëc vaø ñaàu toùc khoâng bao giôø chòu ñöùng yeân, caùch aên maëc vaø

ñaàu toùc thöôøng phaûn aùnh boä maët xaõ hoäi cuûa moät thôøi naøo ñoù, nhö caâu ngaïn ngöõ nöôùc

ngoaøi: “Haõy cho xem boä toùc, toâi seõ cho anh bieát laø ngöôøi cuûa thôøi naøo””[112, tr146].

Trong soá caùc haønh vi cuûa ñaøn oâng ñöôïc öa thích, chuùng ta thaáy moïi ngöôøi thích

nhaát ôû ñaøn oâng laø lôøi aên tieáng noùi. Ñoù laø nhöõng lôøi noùi ñaày tình nghóa, lôøi noùi ngoït ngaøo,

coù duyeân. Vaø thaät thuù vò khi ñaøn baø cuõng ñöôïc öa thích nhaát ôû söï “khoân ngoan, aên noùi

dòu daøng”. Ñieàu naøy phuø hôïp vôùi caùch soáng maø ngöôøi Vieät Nam noùi chung öa chuoäng:

“aên ôû vöøa loøng ngöôøi”. Caùch soáng “dó hoaø vi quyù” ñöôïc ngöôøi xöa khuyeân baûo con chaùu,

truyeàn töø bao ñôøi. Haønh vi maø moïi ngöôøi khoâng thích ôû ngöôøi ñaøn oâng laø thoùi röôïu cheø,

côø baïc. Ñoái vôùi phuï nöõ, haønh vi khieán cho ngöôøi ta gheùt nhaát laø söï “maát neát”, thöù nhì laø

“löôøi bieáng”. Moïi ngöôøi noùi chung gheùt nhaát thoùi tham lam (nhaát laø tham aên), thöù nhì laø

thoùi “cheâ bai nhau, noùi nhau naëng lôøi”. Vaên haøo noåi tieáng A.Seâkhoáp ñaõ noùi: “Taát caû

moïi caùi ñeïp trong con ngöôøi ñeàu phaûi ñeïp, töø maët muõi aùo quaàn, ñeán taâm hoàn tö töôûng”.

Vì theá, khi bieát ñöôïc nhöõng ñieàu maø ngöôøi xöa thích hay khoâng thích trong ca dao-daân ca,

chuùng ta coù theå ñieàu chænh caùch soáng cuûa mình sao cho phuø hôïp vôùi thò hieáu toát ñeïp cuûa

daân toäc: trôû thaønh “Con ngöôøi ñeïp” hay “Con ngöôøi toaøn dieän”. TS. Laâm Vinh nhaän xeùt

raát xaùc ñaùng nhö sau: “Con ngöôøi ñeïp–con ngöôøi toaøn mó–phaûi goàm ñuû caùc phöông dieän:

moät hình theå caân xöùng toaøn veïn, moät dung nhan, moät phong caùch aên maëc noùi naêng vaø öùng

xöû… Quan ñieåm “con ngöôøi toaøn dieän” moãi thôøi moãi khaùc, nhöng noùi chung, thôøi naøo cuõng

coù söï ñoøi hoûi söï hoaøn thieän, hoaøn mó, coù hình maãu lí töôûng veà con ngöôøi ñeïp cuûa thôøi ñaïi

mình” [112, tr.217].

Nhöõng phaåm chaát ñaïo ñöùc toát ñeïp cuûa con ngöôøi goùp phaàn laøm ñeïp theâm cho con

ngöôøi. Ñoái vôùi ñaøn oâng, phaåm chaát ñaïo ñöùc maø moïi ngöôøi öa thích nhaát laø anh huøng

tröôïng phu, thöù nhì laø thoâng minh taøi trí, thöù ba laø quaân töû. Ñoái vôùi phuï nöõ, phaåm chaát

ñöôïc ca ngôïi laø ñöùng haøng ñaàu laø chung thuyû, tieáp theo laø soáng “coù nghóa” vaø gioûi lao

ñoäng. Qua ca dao- daân ca, chuùng ta ñaõ caûm nhaän ñöôïc nhöõng phaåm chaát ñaïo ñöùc toát ñeïp

cuûa daân toäc. TS. Laâm Vinh luoân nhaán maïnh ñieàu naøy: “Daân gian coù caâu “thaø toát goã hôn

toát nöôùc sôn”. Vöøa phaûi coù ích, vöøa phaûi ñeïp. ÔÛ ñaây caùi coù ích, caùi toát, laø noäi dung, caùi

ñeïp laø hình thöùc. Phaûi coù caû hai yeáu toá: hình thöùc gôïi caûm vaø noäi dung nhaân sinh tích cöïc.

Cuoái cuøng vaãn phaûi coù söï haøi hoaø veà noäi dung vaø hình thöùc, môùi laø caùi ñeïp” [112, tr.57].

Noùi nhö TS. Huyønh Nhö Phöông thì: “Vôùi tö caùch laø chuû theå thaåm myõ, con ngöôøi khoâng

döøng laïi ôû söï khaùm phaù thaåm myõ maø coøn tieán ñeán söï phaùt minh, saùng taïo ra nhöõng giaù trò

môùi theo quy luaät cuûa caùi ñeïp. Söï phaùt minh ñoù seõ ñeå laïi daáu aán treân ñôøi soáng tinh thaàn

vaø laøm cho theá giôùi trôû thaønh theá giôùi cuûa con ngöôøi, do con ngöôøi” [100, tr.22].

KEÁT LUAÄN

Vaán ñeà “Thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôì Vieät qua ca dao-daân ca” khoâng phaûi laø vaán ñeà môùi

meû vì ñaõ coù nhieàu nhaø nghieân cöùu tìm hieåu veà noù. Tuy nhieân, caùc nhaø nghieân cöùu chæ ñi

vaøo nhöõng khía caïnh nhoû, nhöõng khía caïnh khaùc nhau vaø coù khi chæ bao quaùt chung.“Con

ngöôøi baåm sinh laø ngheä só, duø ôû ñaâu, baèng caùch naøy hay caùch khaùc, ñeàu muoán ñöa caùi ñeïp

vaøo cuoäc soáng cuûa mình” [112, tr.42]. Caùi ñeïp bao goàm raát nhieàu hieän töôïng thuoäc caùc

loaïi khaùc nhau. Coù caùi ñeïp cuûa aùnh traêng, ngoïn nuùi, coù caùi ñeïp cuûa aùnh maét, taø aùo, coù caùi

ñeïp cuûa ngoâi nhaø, cuûa lôøi noùi, cöû chæ, caùi ñeïp cuûa taâm hoàn, tö töôûng… Coù caùi ñeïp ôû trong

töï nhieân, coù caùi ñeïp trong xaõ hoäi, coù caùi ñeïp do con ngöôøi laøm ra, coù caùi ñeïp naèm ngay

trong chính baûn thaân con ngöôøi…. Caùi ñeïp thuoäc loaïi hieän töôïng raát tinh teá, ñeán vôùi con

ngöôøi tröôùc heát qua caûm giaùc, tröïc giaùc. Ngöôøi xöa ñaõ ñöa caùi ñeïp vaøo ca dao vaø chuùng ta

laø nhöõng ngöôøi khaùm phaù, tìm hieåu veà caùi ñeïp ñoù, sao cho coù theå hieåu ñuùng taâm tö, tình

caûm, thaùi ñoä cuûa hoï. Trong kho taøng ca dao-daân ca ngöôøi Vieät, chuùng ta ñaõ thaáy ñöôïc thò

hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua caùch caûm nhaän veà veû ñeïp thieân nhieân vaø veû ñeïp con

ngöôøi cuûa hoï. Caùch caûm nhaän cuûa ngöôøi xöa thaät ña daïng, linh ñoäng tuyø tröôøng hôïp.

Tìm hieåu ca dao–daân ca, chuùng ta ñaõ hieåu theâm veà thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät

boäc loä qua caùch caûm nhaän veû ñeïp cuûa thieân nhieân. Ñoù laø thò hieáu tinh teá, saâu saéc, theå hieän

tình caûm gaén boù vôùi thieân nhieân, ñaát nöôùc. Ngöôøi Vieät Nam raát yeâu thieân nhieân. Coù taát caû

840 lôøi ca dao vieát veà veû ñeïp cuûa thieân nhieân (trong toång soá 11.825 lôøi ca thuoäc“Kho taøng

ca dao ngöôøi Vieät”), bao goàm ñuû caùc maët: nuùi soâng, caây coû, con vaät. Coù raát nhieàu caâu theå

hieän tình yeâu thieân nhieân cuûa ngöôøi Vieät: caây coû: 296 lôøi ca, con vaät:147 lôøi ca, soâng: 88

lôøi ca, nuùi: 84 lôøi ca. Veû ñeïp phong phuù cuûa thieân nhieân ñöôïc mieâu taû töø chi tieát, cuï theå

ñeán bao quaùt, töø gaàn ñeán xa, töø caây coû, hoa laù, ñeán phong caûnh vaø ngöôïc laïi… vôùi nieàm

thích thuù, say meâ. Coù khi chæ laø moät caùi caây, caùi laù, moät boâng hoa, moät muøi thôm cho ñeán

nhöõng phong caûnh thaân quen,…taát caû ñeàu ñi vaøo ca dao vôùi tình caûm aám aùp. “Tình yeâu

thieân nhieân khoâng phaûi chæ coù yù nghóa thaåm mó. Noù gaén lieàn vôùi nhöõng quan nieäm veà söï

soáng maø moät trong nhöõng bieåu hieän quan troïng nhaát chính laø söï haøi hoaø giöõa con ngöôøi

vaø töï nhieân, giöõa töï nhieân vaø xaõ hoäi, giöõa töï nhieân vôùi nhau” [101, tr.179]. Trong theá giôùi

töï nhieân, coù nhieàu caûnh vaät ñeïp khoâng phaûi do nhöõng phaåm chaát töï nhieân cuûa chuùng maø

do nhöõng giaù trò maø chuùng ñem laïi cho con ngöôøi. Thieân nhieân laø nguoàn caûm höùng baát taän

cuûa con ngöôøi, laø ngoïn nguoàn cuûa caùi ñeïp. Nhaän thöùc cuûa con ngöôøi veà thieân nhieân ñi töø

tröïc quan sinh ñoäng ñeán tö duy tröøu töôïng. “Caùi ñeïp trong thieân nhieân laø nôi baét ñaàu cuûa

moïi caùi ñeïp” [56, tr.153]. Vaán ñeà caùi ñeïp cuûa thieân nhieân lieân quan ñeán nhieàu vaán ñeà coù

yù nghóa thöïc tieãn xaõ hoäi.

Tình yeâu caùi ñeïp thieân nhieân theå hieän loái soáng cuûa ngöôøi Vieät voán gaàn guõi, thaân thieát vôùi

thieân nhieân, gaén boù vôùi thieân nhieân. Nhöõng vaät gì, ñieàu gì thaân quen, gaén boù thöôøng deã

taùc ñoäng ñeán tình caûm. Thoâng thöôøng, yù nghóa thaåm mó cuûa phong caûnh ñöôïc taïo neân do

caûnh vaät gaén boù maät thieát vôùi cuoäc soáng con ngöôøi maø luùc ñaàu voán mang tính coù ích, sau

bieán thaønh caùi ñeïp. Ca dao cho thaáy ngöôøi Vieät raát thích caây coû, thích nhöõng con vaät vaø

moâi tröôøng xung quanh nôi ôû. Loái soáng naøy naûy sinh moät phaàn do nhöõng phaåm chaát töï

nhieân cuûa caûnh vaät, moät phaàn do nhöõng giaù trò maø chuùng coù trong quan heä vôùi ñôøi soáng

con ngöôøi mang laïi. Veà caây coái: ngöôøi ta yeâu caây hoa nhaát, thöù nhì laø caây truùc, thöù ba laø

caây chanh. Veà con vaät: hoï thích nhaát laø con chim, tieáp theo laø con caù, con coø. Trong soá

nhöõng hình aûnh thieân nhieân ñöôïc yeâu thích trong ca dao (nhö: nuùi, ñoài, soâng, suoái,…),

ngöôøi xöa thích nhaát laø nuùi roài ñeán soâng. Ñuùng laø trong ñôøi soáng coù bieát bao nhieâu laø caùi

ñeïp vaø caùi ñeïp thöïc söï naèm chính trong thieân nhieân, trong cuoäc ñôøi ñang dieãn ra haøng

ngaøy tröôùc maét chuùng ta. Khoâng coù thieân nhieân thì khoâng coù caùi ñeïp vaø cuõng khoâng coù caû

con ngöôøi, vì con ngöôøi cuõng laø moät saûn phaåm cuûa töï nhieân. Con ngöôøi coøn taïo ra thieân

nhieân thöù hai döïa theo khuoân maãu cuûa thieân nhieân thöù nhaát, theo nhöõng quy taéc cuûa caùi

ñeïp. Caùi ñeïp trong töï nhieân voâ cuøng phong phuù, ngaøy caøng khoâng ngöøng sinh soâi, bieán

ñoåi.

Thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät gaén vôùi caùi ñeïp cuûa thieân nhieân, gaén vôùi toång theå Thieân–Ñòa–

Nhaân (quan ñieåm trieát hoïc cuûa ngöôøi Vieät). Theo quan ñieåm naøy, con ngöôøi nhaän thöùc vaø

vaän duïng nhöõng quy luaät cuûa töï nhieân ñeå haïn cheá nhöõng taùc haïi cuûa nhöõng quy luaät töï

phaùt cuûa töï nhieân vaø thuùc ñaåy tieán trình xaûy ra nhanh hôn caùc quy luaät khaùch quan. Con

ngöôøi khoâng chæ bieát khai thaùc nhöõng caùi gì coù saün trong töï nhieân maø coøn bieát caûi taïo laïi

töï nhieân theo quy luaät cuûa noù. Tuy nhieân, con ngöôøi khoâng chæ caûi taïo, chinh phuïc töï

nhieân veà vaät chaát maø coøn veà maët thaåm mó. Con ngöôøi ñaõ tìm laáy söï soáng cuûa mình nôi töï

nhieân vaø baûo veä, phaùt trieån söï soáng aáy trong söï töông taùc vôùi töï nhieân. “Con ngöôøi vöøa

laáy ôû töï nhieân caùi mình caàn, vöøa hoïc ôû töï nhieân caùi caùch maø töï nhieân duy trì vaø phaùt trieån

söï soáng, vöøa khuaát phuïc töï nhieân, vöøa laéng nghe tieáng noùi cuûa töï nhieân” [101, tr.282].

Moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi töï nhieân naèm trong söï thoáng nhaát Thieân, Ñòa, Nhaân ñaõ coù

töø raát laâu ôû Trung Hoa vaø Vieät Nam. Con ngöôøi hieåu bieát veà töï nhieân, naém vöõng nhöõng

ñaëc tính vaø quy luaät cuûa töï nhieân seõ giuùp hoï ruùt ngaén khoaûng caùch vôùi vuõ truï, traùnh ñöôïc

söï tröøng phaït cuûa töï nhieân. Thieân nhieân aån chöùa bieát bao caùi ñeïp maø con ngöôøi chöa bieát

tôùi. Vì theá, nghieân cöùu veà thieân nhieân laø moät ñeà taøi thuù vò, khoâng bao giôø ñuû, khoâng bao

giôø chaùn vôùi taát caû moïi ngöôøi. Con ngöôøi thöôûng thöùc veû ñeïp cuûa thieân nhieân khoâng chæ ôû

quanh mình maø coøn ôû trong ngheä thuaät. Qua tình yeâu veû ñeïp cuûa thieân nhieân, ta thaáy

ñöôïc quan nieäm thaåm myõ: caùi ñeïp laø moät toàn taïi khaùch quan, noù khoâng chæ coù trong taùc

phaåm ngheä thuaät maø coøn toàn taïi trong töï nhieân. Myõ hoïc caàn tìm hieåu caùi ñeïp trong töï

nhieân, nghieân cöùu söï caûm nhaän cuûa con ngöôøi ñoái vôùi caùi ñeïp trong töï nhieân.

Ca dao–daân ca cuõng cho thaáy ñöôïc thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi xöa ñoái vôùi veû ñeïp

con ngöôøi. Thoâng qua caùc lôøi ca, ta thaáy ngöôøi Vieät coi con ngöôøi cuõng laø nôi chöùa ñöïng

cuûa caùi ñeïp. “Caùi ñeïp cuûa con ngöôøi cuõng laø moät ñoái töôïng khaûo saùt cuûa mó hoïc. Con

ngöôøi laø saûn phaåm cuûa töï nhieân neân cuõng coù nhöõng veû ñeïp mang tính vaät chaát. Coù theå goïi

ñoù laø veû ñeïp beà ngoaøi, theå hieän treân khuoân maët, ôû hình theå (tay chaân, maét, muõi, voùc

daùng,…) vaø trang phuïc (quaàn aùo, muõ noùn, ñoà trang söùc,…)….Song ngoaøi caùi ñeïp treân ñaây,

con ngöôøi coøn coù moät veû ñeïp khaùc toaùt ra töø haønh vi hoaït ñoäng cuûa noù. Vaên hoaù thaåm mó

cuûa lôøi noùi, caùch cö xöû, haønh ñoäng laø moät trong nhöõng bieåu hieän cao cuûa trình ñoä vaên hoaù

cuûa con ngöôøi” [100, tr.60]. Caùi ñeïp toàn taïi khoâng chæ trong töï nhieân maø ngay caû ôû con

ngöôøi, chaúng theá maø coù bao lôøi ngôïi ca:“Ngöôøi ta laø hoa ñaát”, “Ngöôøi nhö hoa ôû ñaâu

thôm ñoù”.Töø xöa ñeán nay, con ngöôøi luoân ca ngôïi, ñeà cao veû ñeïp thaân theå vaø xem veû ñeïp

thaân theå nhö baùu vaät maø taïo hoaù ban taëng. Ngöôøi Vieät Nam raát coi troïng veû ñeïp hình theå-

veû ñeïp traàn theá. Bôûi vì “con ngöôøi laø moät sinh vaät khoâng bao giôø baèng loøng vôùi nhöõng

ñieàu kieän ñang coù tröôùc maét, noù luoân luoân khaùt voïng vöôn tôùi söï hoaøn thieän hoaøn myõ”

[100, tr.41]. Shakespeare cuõng ñaõ khaúng ñònh “Con ngöôøi laø veû ñeïp cuûa theá gian, laø kieåu

maãu cuûa muoân loaøi”. Vieäc coi troïng veû ñeïp hình theå cuûa ngöôøi xöa qua ca dao mang hai yù

nghóa: ñi ngöôïc laïi vôùi quan nieäm phong kieán goø boù, khaéc khoå vaø theå hieän tö töôûng nhaân

vaên–ñeà cao con ngöôøi traàn theá. Thöïc chaát cuûa tö töôûng nhaân vaên naøy cuõng coù tính chaát

choáng phong kieán. Taùc giaû Ñaëng Thai Mai trong “Chuû nghóa nhaân vaên döôùi thôøi kyø vaên

hoaù phuïc höng” ñaõ xaùc ñaùng khi cho raèng: “Chuû nghóa nhaân vaên laø moät heä thoáng tö töôûng

laáy coõi ngöôøi, laáy con ngöôøi laøm troïng” (1978, taäp 1, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi, tr.327). Caùc

taùc phaåm vaên hoïc vieát ôû Vieät Nam giai ñoaïn naøy cuõng ñeàu taäp trung vaøo vaán ñeà con

ngöôøi, nhaän thöùc con ngöôøi, ñeà cao con ngöôøi vaø ñaáu tranh choáng moïi theá löïc phong kieán

ñeå khaúng ñònh nhöõng giaù trò chaân chính cuûa con ngöôøi. Caûm höùng nhaân vaên chuû nghóa veà

cuoäc soáng con ngöôøi trong ñoù coù khaùt voïng giaûi phoùng tình yeâu ñoâi löùa laø moät khuynh

höôùng chung cuûa nhieàu taùc gia vaên hoïc coå vaø trung ñaïi: Nguyeãn Traõi ñaõ noùi veà tình yeâu

raát nheï nhaøng qua baøi thô quoác aâm “Caây chuoái”, Phaïm Thaùi qua “Vaên teá Tröông Quyønh

Nhö”, Ñoaøn Thò Ñieåm vôùi “Truyeàn kyø taân phaû”…Trong soá ñoù, thô Noâm cuûa Hoà Xuaân

Höông theå hieän roõ neùt nhaát tinh thaàn nhaân vaên. YÙ thöùc veà con ngöôøi caù nhaân laø vaán ñeà

coát loõi, ñöïôc theå hieän vôùi moät söï noàng nhieät, chaùy boûng trong thô baø. Hoà Xuaân Höông

khoâng chæ ca ngôïi söùc soáng toàn taïi trong con ngöôøi maø coøn ca ngôïi caùi ñeïp, caùi “töï nhieân”

cuûa con ngöôøi, caàu mong nhöõng ñieàu toát ñeïp ñeán vôùi con ngöôøi:“Coù phaûi duyeân nhau thì

thaém laïi…”. Con ngöôøi trong thô baø xuaát hieän vôùi maøu saéc caù nhaân, vôùi nhöõng ñaëc ñieåm

veà giôùi tính, vôùi haïnh phuùc traàn tuïc, tình yeâu vaø khaùt voïng töï nhieân. Cuõng nhö ca dao, Hoà

Xuaân Höông ca ngôïi caùi ñeïp haøi hoaø giöõa taâm hoàn vaø theå chaát, giöõa noäi dung vaø hình

thöùc cuûa ngöôøi phuï nöõ:

“Hoûi bao nhieâu tuoåi hôõi coâ mình?

Chò cuõng xinh maø em cuõng xinh.

Ñoâi löùa nhö in tôø giaáy traéng,

Nghìn naêm coøn maõi caùi xuaân xanh”

Muïc ñích cuoái cuøng cuûa Hoà Xuaân Höông laø höôùng tôùi haïnh phuùc cho con ngöôøi, giaûi

phoùng ngöôøi phuï nöõ ra khoûi nhöõng troùi buoäc nghieät ngaõ, khaét khe cuûa leã giaùo phong kieán.

Trong xaõ hoäi phong kieán ñöông thôøi, phuï nöõ khoâng ñöôïc coi troïng. Vì theá, ca dao-daân ca

coù nhieàu lôøi ca ngôïi veû ñeïp cuûa phuï nöõ chöùng toû ca dao-daân ca phaàn naøo ñaõ thoaùt khoûi tö

töôûng ñaïo ñöùc phong kieán, chöùng toû coù tö töôûng veà söï bình ñaúng giöõa ñaøn oâng vaø phuï nöõ.

Hôn nöõa, giaûi phoùng caù nhaân laø con ñöôøng giaûi phoùng nhöõng naêng löïc saùng taïo cuûa con

ngöôøi, laø hình thöùc môû roäng daân chuû cho xaõ hoäi. Taát caû nhöõng thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät

trong cuoäc soáng ñeàu theå hieän ñuùng qua ca dao–daân ca. Ñoïc ca dao-daân ca, ngöôøi ta seõ

hieåu bieát nhieàu ñieàu veà caû moät daân toäc. Bôûi vì, daân toäc nhö laø moät cô theå, moät con ngöôøi

vaø vaên hoaù laø daùng daáp, phong caùch cuûa cô theå, con ngöôøi aáy. Söùc soáng cuûa daân toäc quyeát

ñònh sinh meänh cuûa vaên hoaù, cuõng nhö söùc soáng cuûa con ngöôøi quyeát ñònh boä maët tinh

thaàn cuûa noù.

Trong caùc lôøi ca dao vieát veà veû ñeïp cuûa con ngöôøi, ta thaáy caùi ñeïp hình thöùc luoân gaén boù

vôùi noäi dung, caùi ñeïp beân ngoaøi (hình theå, trang phuïc) gaén vôùi ñaïo ñöùc (maø ca dao thöôøng

goïi laø “ñeïp neát”). Thò hieáu thaåm mó cuûa con ngöôøi noùi chung bao giôø cuõng öa chuoäng caùi

ñeïp beân ngoaøi gaén boù vôùi noäi dung beân trong. Ñaøn oâng ñöôïc theå hieän söï öa thích nhaát qua

hình aûnh ñeïp:“mieäng cöôøi” cuøng lôøi noùi ngoït ngaøo, tình nghóa maø laïi mang tính caùch cuûa

anh huøng tröôïng phu. ÔÛ phuï nöõ, hình aûnh ñöôïc chuù yù nhaát laø “maù hoàng”-veû ñeïp nöõ tính

quyeán ruõ cuøng chieác yeám ñaøo duyeân daùng troâng thaät ñaùng yeâu. Moãi ngöôøi ñeàu coù veû

rieâng, neùt ñoäc ñaùo rieâng laøm taêng theâm neùt ñeïp cho cuoäc soáng voán ña daïng. Veû ñeïp cuûa

thaân theå con ngöôøi trong söï haøi hoaø hình thöùc–noäi dung luoân coù söùc haáp daãn, quyeán ruõ.

Ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam, caùi ñeïp gaén vôùi phaåm chaát ñaïo ñöùc cuûa con ngöôøi. Trong ca

dao–daân ca, coù luùc coù söï gaén boù haøi hoaø giöõa ñeïp ngöôøi–“ñeïp neát”, coù luùc taùch rieâng. Veû

ñeïp cuûa con ngöôøi theå hieän raát sinh ñoäng qua ca dao–daân ca, theå hieän thò hieáu thaåm mó

tinh teá cuûa ngöôøi xöa. Ngöôøi Vieät raát ñeà cao caùi ñeïp hình thöùc nhöng trong töông quan vôùi

ñaïo ñöùc thì vaãn ñaùnh giaù ñaïo ñöùc quan troïng hôn thaåm mó. Ñieàu naøy theå hieän moät neùt baûn

saéc phöông Ñoâng trong vaên hoaù Vieät: coi troïng ñaïo ñöùc. Ngöôøi phuï nöõ ñeïp caøng trôû neân

ñeïp hôn khi coù loøng chung thuyû, khi soáng “coù nghóa” theo quan nieäm cuûa moïi ngöôøi noùi

chung. Ñaïo ñöùc, loái soáng cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao vöøa coå kính vöøa hieän ñaïi qua nhöõng

lôøi nhaén nhuû, keâu goïi moïi ngöôøi. Ñieàu naøy theå hieän tính coäng ñoàng raát cao cuûa ngöôøi

Vieät. Tinh thaàn coäng ñoàng taïo neân moät söùc maïnh lôùn lao, taêng cöôøng khaû naêng choáng ñôõ,

töï veä, giuùp daân toäc ta vöôït qua bao thöû thaùch ñeå toàn taïi. Nhöõng phaåm chaát toát ñeïp coù tính

truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Vieät Nam laø nhöõng ñaëc ñieåm trong tính caùch ngöôøi Vieät vaø laø

nhöõng giaù trò taïo neân baûn saéc vaên hoaù Vieät Nam. Ca dao–daân ca laø moät tröôøng hoïc veà

ñaïo lyù, veà caùch soáng, caùch laøm ngöôøi, caùch aên ôû thuyû chung, nhaân haäu, bieát cö xöû,… Ca

dao-daân ca khoâng chæ laøm cho con ngöôøi theâm phong phuù, ña daïng hôn veà caûm xuùc, taâm

hoàn, laøm cho con ngöôøi toát leân maø coøn ñem laïi caùi ñeïp vaø nieàm vui veà khaû naêng saùng taïo

kyø dieäu cuûa con ngöôøi.

Caùch aên maëc cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao cuõng haøi hoaø trong söï phuø hôïp giöõa hình thöùc vaø

noäi dung. Hình thöùc y phuïc phuø hôïp vôùi noäi dung chöùc naêng cuûa y phuïc. Con ngöôøi

thöôøng nghó ra nhieàu caùch ñeå taïo neân “caùi ñeïp” cho baûn thaân. Trang phuïc laø phöông tieän

quan troïng vaø phoå bieán nhaát ñeå taïo neân “caùi ñeïp”. Ñeå cho caøng ngaøy caøng ñeïp hôn, con

ngöôøi luoân thay ñoåi, boå sung, phaùt trieån, saùng taïo caùch aên maëc cho phuø hôïp. Tuy nhieân,

thay ñoåi khoâng coù nghóa laø ñoaïn tuyeät vôùi truyeàn thoáng maø boå sung vaøo truyeàn thoáng vaø

vaän duïng moät caùch caân nhaéc, saùng taïo caùc truyeàn thoáng trong hoaøn caûnh môùi. Ca dao cho

thaáy caùch aên maëc cuûa ngöôøi Vieät ñaäm chaát daân toäc, mang tính thaåm myõ truyeàn thoáng cuûa

daân toäc. Noùi chung, daân toäc ta aên maëc giaûn dò, kín ñaùo.

Qua ca dao–daân ca, chuùng ta thaáy ngöôøi Vieät raát tinh teá trong vieäc nhaän xeùt, caûm nhaän söï

vieäc, hieän töôïng, con ngöôøi. “Trong moät haøng caây, caùi caây ñeïp laø caây phaùt trieån ñaày ñuû,

doài daøo söùc soáng. Trong nhieàu ngöôøi, ngöôøi ñeïp laø ngöôøi maø söï soáng ñaït tôùi möùc phaùt

trieån cao caû veà hình theå vaø ñôøi soáng tinh thaàn. Ñieàu naøy cuõng giaûi thích vì sao söï haøi hoaø

thöôøng ñöôïc xem laø ñeïp. Caáu truùc veà söï haøi hoaø chính laø caáu truùc lyù töôûng cuûa töï nhieân

vaø ñôøi soáng xaõ hoäi” [100, tr.55]. Töø ñoù, chuùng ta thaáy ngöôøi Vieät raát töï haøo veà thieân

nhieân ñaát nöôùc töôi ñeïp cuøng nhöõng con ngöôøi “ñeïp ngöôøi, ñeïp neát”. Beân caïnh ñoù, khi

theå hieän thaùi ñoä khoâng thích tröôùc nhöõng söï vaät - hieän töôïng khaùc, chuùng ta thaáy hoï coù

thaùi ñoä bao dung (qua nhöõng lôøi khuyeân)vaø hoï muoán chuùng ta ngaøy caøng hoaøn thieän hôn,

toát ñeïp hôn. Veû haøi hoaø cuûa con ngöôøi vôùi cô theå caân ñoái luoân tyû leä vôùi söï haøi hoaø cuûa töï

nhieân.

Ca dao vieát veà veû ñeïp hình theå, veû ñeïp haønh vi vaø trang phuïc cuûa phuï nöõ nhieàu hôn khi

vieát veà ñaøn oâng. Ñieàu naøy chöùng toû ngöôøi xöa nhaán maïnh ñeán veû ñeïp cuûa phuï nöõ hôn ñaøn

oâng, phuø hôïp vôùi quan nieäm: “Trai taøi, gaùi saéc”. Ñaøn oâng ñöôïc chuù troïng bôûi söùc maïnh,

phaåm chaát. Coøn phuï nöõ ñöôïc chuù yù ñeán bôûi veû ñeïp vì hoï laø bieåu töôïng cho veû ñeïp. Caùi

ñeïp thöôøng quyù vaø hieám nhö caùi taøi vaø caùi ñöùc. Vì theá, con ngöôøi muoán chieám lónh caùi

ñeïp, taïo ra caùi ñeïp vaø thöôûng thöùc caùi ñeïp. Vieäc öa thích veû ñeïp phuï nöõ coøn chöùng toû thò

hieáu cuûa ngöôøi xöa laø öa thích veû ñeïp yeåu ñieäu, dòu daøng, nöõ tính; phuø hôïp vôùi truyeàn

thoáng daân toäc: hieàn hoaø, nhaân nghóa, giaøu tình thöông, ñöùc hy sinh. Chaát “nöõ tính”–meàm

deûo, uyeån chuyeån-ñaõ taïo cho neàn vaên hoaù Vieät Nam moät neùt rieâng, mang laïi cho con

ngöôøi Vieät Nam moät veû rieâng vaø hôn heát laø goùp phaàn duy trì söï soáng, söï tröôøng toàn, phaùt

trieån cuûa daân toäc. “Nöõ tính” laø neùt ñeïp vaø veû ñoäc ñaùo cuûa taâm hoàn vaø coát caùch Vieät Nam.

Chaát “nöõ tính” cuûa vaên hoaù Vieät Nam thieân veà tình caûm hôn lyù trí. Noù khieán cho neàn vaên

hoaù Vieät ñaäm chaát tröõ tình, giaøu aâm nhaïc vaø thô ca. Noù öa chuoäng caùi ñeïp vaø coù moät söùc

maïnh ñaëc bieät vì nhöõng gì meàm deûo thöôøng khoù gaõy, khoù chinh phuïc nhöng laïi coù söùc

soáng beàn bæ, deûo dai.

Nghieân cöùu thò hieáu thaåm myõ cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao giuùp con ngöôøi hieåu theâm

veà ñaëc ñieåm yù thöùc thaåm myõ cuûa ngöôøi Vieät, quan nieäm thaåm myõ cuûa cha oâng thoâng qua

nhöõng lôøi ca. Ngoaøi ra, nghieân cöùu thò hieáu thaåm mó coøn giuùp con ngöôøi hieåu theâm veà ñôøi

soáng tinh thaàn cuûa ngöôøi Vieät Nam, hieåu theâm veà vaên hoaù Vieät Nam. Thò hieáu thaåm myõ

naøy coøn boäc loä qua caùch caûm nhaän veû ñeïp cuûa caùc saûn phaåm lao ñoäng, cacù hoaït ñoäng vaø

sinh hoaït haøng ngaøy, qua vieäc caûm thuï taùc phaåm ngheä thuaät. Nhöng ñoù laø nhöõng vaán ñeà

naèm ngoaøi ñoái töôïng khaûo saùt luaän vaên naøy. Caùi ñeïp laø moät trong nhöõng hieän töôïng thaåm

mó phong phuù nhaát vaø phaïm vi boäâc loä raát roäng raõi. Caùi ñeïp trong caùc lónh vöïc hoaït ñoäng

cuûa con ngöôøi raát phong phuù. Nhu caàu veà caùi ñeïp laø nhu caàu coù tính baûn chaát cuûa con

ngöôøi. Veû ñeïp cuûa thieân nhieân ngaøy moät phong phuù hôn laø nhôø hoaït ñoäng thöïc tieãn cuûa

con ngöôøi. Chính trong moái quan heä vôùi thöïc tieãn, thieân nhieân moãi ngaøy laïi coù theâm moät

neùt ñeïp môùi. Nhieàu hieän töôïng thieân nhieân trôû thaønh ñoái töôïng tröïc tieáp cuûa caûm thuï

thaåm myõ, ñi vaøo ngheä thuaät laø nhôø quan heä cuûa chuùng vôùi thöïc tieãn. Chinh phuïc töï nhieân

vaø baûo veä thieân nhieân ñang laø moät trong nhöõng vaán ñeà soáng coøn cuûa thôøi ñaïi chuùng ta vaø

mai sau. Giöõ gìn caùi ñeïp cuûa phong caûnh, moâi tröôøng laø nghóa vuï xaõ hoäi cuûa moãi coâng

daân trong thôøi ñaïi hieän nay. Chuùng toâi möôïn lôøi TS. Laâm Vinh ñeå thay lôøi keát: “Ñieàu

kieän ñaàu tieân ñeå coù Caùi ñeïp chính cuõng nhö vaäy: maøu saéc, hình daùng, aâm thanh, nhòp

ñieäu, cöû chæ… nhöõng gì taùc ñoäng vaøo giaùc quan, gôïi neân xuùc caûm, moät thöù xuùc caûm nheï

nhaøng, khoan khoaùi, voâ tö, moät thöù tình yeâu. Khi ngöôøi ta tìm maøu saéc cho moät taám aùo,

tìm daùng hình cho moät chieác tuùi xaùch, khi ngöøôi ta trang ñieåm phaán son cho khuoân maët, laø

tìm tôùi Caùi ñeïp” [112, tr.39]. Khaùm phaù ra caùi ñeïp trong ca dao- daân ca laø caùch thöùc naâng

cao taâm hoàn, tö töôûng cuûa chính baûn thaân vaø cho caû moïi ngöôøi. Bôûi vì “Dostoyevsky coù

moät caâu noùi noåi tieáng: “Caùi ñeïp seõ cöùu theá giôùi”. Noù khoâng cöùu theá giôùi baèng söùc maïnh

vaät chaát, nhöng noù cöùu baèng caùch laøm cho nhaân loaïi khoâng bao giôø maát loøng tin vaøo

nhöõng ñieàu toát ñeïp, vaøo töông lai. Coøn öôùc mô, coøn hy voïng, coøn tin coù töông lai, con

ngöôøi seõ vöôït qua khoù khaên, caûi taïo hoaøn caûnh, bieán ñoåi theá giôùi” [100, tr.56]./.

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

1. Traàn Thò An (1990 ), “Veà moät phöông dieän ngheä thuaät cuûa ca dao tình yeâu”, Taïp

chí vaên hoïc ,(6), tr.54-59.

2. Ñaøo Duy Anh (1992), Vieät Nam vaên hoùa söû cöông, Nxb.TpHCM.

3. Toan Aùnh (1968),Laøng xoùm Vieät Nam, Saøi Goøn .

4. Toan Aùnh (1992), Tìm hieåu phong tuïc Vieät Nam, Nxb Thanh Nieân, Haø Noäi.

5. Toan Aùnh ( 1992 ), Ta veà ta taém ao ta, Nxb Thuaän Hoaù, Hueá.

6. Tröông Duy Bích (1986), “Töø hình töôïng con roàng nghó veà söï noái tieáp giöõa truyeàn

thoáng vaø hieän ñaïi”, Taïp chí Vaên hoaù daân gian,(1), tr.38-40.

7. Duy Bình (1983), Daïy vaên, daïy caùi hay caùi ñeïp, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi.

8. Phan Keá Bính (1974), Vieät Nam phong tuïc, Phong traøo Vaên hoaù xuaát baûn, Saøi Goøn.

9. Nguyeãn Phan Caûnh (1987), Ngoân ngöõ thô, Nxb Ñaïi hoïc vaø Giaùo duïc chuyeân

nghieäp, Haø Noäi.

10. Lyù Khaéc Cung ( 2000 ),Haø Noäi vaên hoaù vaø phong tuïc, Nxb Thanh nieân, Haø Noäi.

11. Nguyeãn Phöông Chaâm ( 2001 ), “Hoa hoàng trong ca dao”, Taïp chí nguoàn saùng daân

gian (1), tr.30-34.

12. Haø Chaâu (1974), “Tuïc aên traàu vaø sinh hoaït tinh thaàn cuûa ngöôøi Vieät”, Taïp chí Daân

toäc hoïc, (2),tr.7-19.

13. Haø Chaâu (1984 ), “Veà moät soá quan ñieåm thaåm myõ daân gian Vieät Nam”, Vaên hoaù

daân gian, (1), tr.53-54.

14. Ngoïc Chaâu ( 2000 ), “Trieát lyù trong huyeàn thoaïi”, Taïp chí Nguoàn saùng (soá Xuaân

Canh Thìn), tr.12-25.

15. Nguyeãn Ñoång Chi, Ninh Vieát Giao, Voõ Vaên Tröïc (1996), Kho taøng ca dao xöù Ngheä,

Nxb Ngheä An.

16. Ñoaøn Vaên Chuùc (1997),Vaên hoaù hoïc, Vieän Vaên hoaù vaø Nxb Vaên hoaù thoâng tin, Haø

Noäi.

17. Mai Ngoïc Chöø (1991), “Ngoân ngöõ ca dao Vieät Nam”,Taïp chí vaên hoïc, (2), tr. 24-28.

18. Nguyeãn Nghóa Daân (söu taàm vaø bieân soaïn)(2001), Loøng yeâu nöôùc trong Vaên hoïc

daân gian Vieät Nam, Nxb. Hoäi nhaø vaên.

19. Chu Xuaân Dieân (1995), Vaên hoùa daân gian vaø phöông phaùp nghieân cöùu lieân ngaønh,

Tuû saùch Ñaïi hoïc Toång hôïp Tp. HCM xuaát baûn.

20. Chu Xuaân Dieân (1997), “Caùc theå loaïi tröõ tình daân gian”, Vaên hoïc daân gian Vieät

Nam, tr. 410-499.

21. Chu Xuaân Dieân (1997), “Veà phöông phaùp so saùnh trong nghieân cöùu vaên hoùa daân

gian”, Taïp chí vaên hoïc (9), tr. 22-30.

22. Xuaân Dieäu (1967), “Caùc nhaø thô hoïc taäp nhöõng gì ôû ca dao?”, Taïp chí vaên hoïc,

(1),tr.49-59.

23. Ngoâ Vaên Doanh, Vuõ Quang Thieän(1997), Phong tuïc caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ, Nxb

Vaên hoaù daân toäc, Haø Noäi.

24. Vuõ Dung, Vuõ Thuyù Anh, Vuõ Quang Haøo (1995), Töø ñieån thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ Vieät

Nam, Nxb Vaên hoaù, Haø Noäi.

25. Nguyeãn Ñaêng Duy (1998), Vaên hoaù taâm linh, Nxb Haø Noäi.

26. Thaønh Duy (1982), Veà tính daân toäc trong vaên hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi.

27. Trieäu Döông, Phaïm Hoaø, Taûo Trang, Chu Haø (1972), Ca dao, ngaïn ngöõ Haø Noäi,

Hoäi Vaên ngheä Haø Noäi xuaát baûn.

28. Cao Huy Ñænh (1966), “Loái ñoái ñaùp trong ca dao tröõ tình”, Taïp chí vaên

hoïc,(9),tr.10-14.

29. Cao Huy Ñænh (1974), Tìm hieåu tieán trình vaên hoïc daân gian, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi,

Haø Noäi.

30. Nguyeãn Kim Ñính (1985), “Moät soá vaán ñeà veà thi phaùp cuûa ngheä thuaät ngoân töø”, Taïp

chí Vaên hoïc,(5,6), tr. 102-112.

31. Kim Ñònh (1967), Caên baûn trieát lyù trong vaên hoaù Vieät Nam, Thanh Bình xuaát baûn,

Saøi Goøn.

32. Nguyeãn Thò Ngoïc Ñieäp (2002), Luaän aùn Tieán só Ngöõ vaên, Tröôøng Ñaïi Hoïc Sö

Phaïm- thaønh phoá Hoà Chí Minh.

33. Taï Ñöùc (1989), Tình yeâu trai gaùi Vieät xöa, Nxb Thanh nieân, Haø Noäi.

34. Taï Ñöùc(1999), Nguoàn goác vaø söï phaùt trieån cuûa kieán truùc, bieåu töôïng vaø ngoân ngöõ

Ñoâng Sôn, Hoäi Daân toäc hoïc Vieät Nam xuaát baûn, Haø Noäi.

35. Nguyeãn Thò Ñöùc (1998), Vaên hoaù trang phuïc töø truyeàn thoáng ñeán hieän ñaïi, Nxb

Vaên hoaù thoâng tin,Haø Noäi.

36. Baûo Ñònh Giang, Nguyeãn Taán Phaùt, Buøi Maïnh Nhò, Traàn Taán Vónh (1984), Ca dao –

daân ca Nam boä, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh.

37. Nguyeãn Thaïch Giang, Löõ Huy Nguyeân (1999), Töø ngöõ ñieån coá vaên hoïc, Nxb Vaên

hoïc, Haø Noäi.

38. Leâ Baù Haùn, Traàn Ñình Söû, Nguyeãn Khaéc Phi chuû bieân (1997), Töø ñieån thuaät ngöõ

vaên hoïc, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi.

39. Nguyeãn Ñöùc HaÏnh (2001), “Moät soá bieåu töôïng thô daân gian trong thô Vieät Nam

hieän ñaïi”, Taïp chí Vaên hoïc, (3), tr.71-78.

40. Vuõ Toá Haûo (1986),“Tìm hieåu moät soá tröôøng hôïp duøng chöõ Haùn vaø ñieån tích trong ca

dao-daân ca”, Vaên hoùa daân gian, (2), tr13-18.

41. Nguyeãn Vaên Haàu (2000), Dieän maïo vaên hoïc daân gian Nam boä, Nxb Treû.

42. Nguyeãn Vaên Haäu (2000),“Bieåu töôïng nhö laø “ñôn vò cô baûn” cuûa vaên hoùa”, Vaên

hoùa vaø ngheä thuaät, (7), tr.24-30.

43. Hoà Só Hieäp, Laâm Queá Phong(1997), Ca dao-tuïc ngöõ, Nxb Vaên ngheä TP.HCM.

44. Thaùi Doaõn Hieåu, Hoaøng Lieân(1993), Ca dao- daân ca tình yeâu, Nxb TP. Hoà Chí

Minh.

45. Nguyeãn Troïng Hoaøn(1999), “Veû ñeïp cuûa baøi ca dao soâng nöôùc”, Vaên hoùa daân gian,

(2), tr.62.

46. Traàn Hoaøng vaø caùc taùc giaû khaùc(1998), Vaên hoïc daân gian Bình Trò Thieân: ca dao_

daân ca, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá.

47. Ñaøo Vaên Hoäi (1961), Phong tuïc Mieàn Nam qua maáy vaàn ca dao, Nxb Khai Trí, Saøi

Goøn.

48. Hoäi Vaên ngheä daân gian Vieät Nam (1996), Goùp phaàn naâng cao chaát löôïng söu taàm,

nghieân cöùu vaên hoùa ngheä thuaät daân gian, Nxb Vaên hoùa daân toäc, Haø Noäi.

49. Nguyeãn Vaên Huyeân (1995-1996), Goùp phaàn nghieân cöùu vaên hoaù Vieät Nam, Nxb

Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi.

50. Ñinh Gia Khaùnh chuû bieân (1977 ), Ñieån coá vaên hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi.

51. Ñinh Gia Khaùnh (1993 ),Vaên hoaù daân gian Vieät Nam trong boái caûnh vaên hoaù Ñoâng

Nam AÙ, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi.

52. Khoa Ngöõ vaên Ñaïi hoïc Caàn Thô (1997), Vaên hoïc daân gian ñoàng baèng soâng Cöûu

Long, Nxb Giaùo duïc,Tp.HCM.

53. Nguyeãn Xuaân Kính (1992), Thi phaùp ca dao, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi.

54. Nguyeãn Xuaân Kính vaø Phan Ñaêng Nhaät chuû bieân (1995), Kho taøng ca dao ngöôøi

Vieät, Nxb Vaên hoaù thoâng tinh, Haø Noäi.

55. Nguyeãn Xuaân Laïc(1992), “Suy nghó veà caùch tieáp caän moät baøi ca dao”, Vaên hoaù daân

gian, (4), tr.11-17.

56. Phöông Löïu (chuû bieân)-Traàn Ñình Söû, Nguyeãn Xuaân Nam, Leâ Ngoïc Traø, La Khaéc

Hoa, Thaønh Theá Thaùi Bình (1997), Lyù luaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc.

57. Nguyeãn Xuaân Laïc(1998 ),Vaên hoïc daân gian Vieät Nam trong nhaø tröôøng, Nxb Giaùo

duïc, Tp. HCM.

58. Nguyeãn Laân (1989), Töø ñieån töø vaø ngöõ Haùn Vieät, Nxb Tp.Hoà Chí Minh.

59. Öng Luaän (1995-1996), Ca dao xöù Hueá bình giaûi, Sôû Vaên Hoùa thoâng tin Thöøa

Thieân-Hueá xuaát baûn.

60. Long Ñieàn Nguyeãn Vaên Minh (1999), Töø ñieån vaên lieäu, Nxb Haø Noäi.

61. Traàn Vaên Nam (1999), “YÙ nghóa bieåu tröng cuûa töø chæ ñòa danh trong ca dao-daân ca

Nam Boä”, Vaên hoaù daân gian, (4),tr.65-70.

62. Haø Quang Naêng (2001), “Ñaëc tröng cuûa pheùp aån duï trong ca dao Vieät Nam”, Taïp

chí ngoân ngöõ ,(15),tr.8-16.

63. Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc xaõ hoäi vaø Nhaân Vaên-khoa Trieát hoïc (2004), Giaùo trình

Myõ hoïc ñaïi cöông, Nxb Chính trò Quoác Gia, Haø Noäi.

64. Taêng Kim Ngaân (1984), “Qua tuïc aên traàu vaø truyeän Traàu cau cuûa ngöôøi Vieät Nam

baøn veà moái quan heä anh em, vôï choàng”, Vaên hoaù daân gian,(1 ),tr.67-71.

65. Höõu Ngoïc chuû bieân (1995), Töø ñieån vaên hoaù coå truyeàn Vieät Nam, Nxb Theá giôùi, Haø

Noäi.

66. Nguyeãn Vaên Ngoïc (1928), Tuïc ngöõ phong dao, Nxb Vónh Höng Long.

67. Traàn Ñöùc Ngoân (1990), “Moät soá vaán ñeà lyù luaän chung quanh vieäc nghieân cöùu vaên

baûn vaên hoïc daân gian”, Vaên hoùa daân gian,(3), tr.16-19.

68. Phuøng Quyù Nhaâm (1996), “Vaán ñeà baûn saéc daân toäc trong vaên hoïc”, Kyû yeáu khoa hoïc

khoa Ngöõ vaên, Tröôøng ñaïi hoïc Sö phaïm Tp.HCM, tr.175-183.

69. Buøi Maïnh Nhò (1984), “Moät soá ñaëc ñieåm ngoân ngöõ cuûa ca dao-daân ca Nam Boä”,

Taïp chí ngoân ngöõ, (1), tr. 26-32.

70. Buøi Maïnh Nhò (1988), Phaân tích taùc phaåm vaên hoïc daân gian, Sôû Giaùo duïc An

Giang xuaát baûn.

71. Buøi Maïnh Nhò (1998), “Thôøi gian ngheä thuaät trong ca dao-daân ca tröõ tình”, Taïp chí

Vaên hoïc,(4), tr.30-36.

72. Buøi Maïnh Nhò, Hoà Quoác Huøng, Nguyeãn Thò Ngoïc Ñieäp (1999), Vaên hoïc daân gian-

Nhöõng coâng trình nghieân cöùu, Nxb Giaùo duïc, Tp.HCM .

73. Nhieàu taùc gia û(1985), Töø ñieån vaên hoïc, taäp I, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi.

74. Nhoùm Lam Sôn (1963), Ca dao söu taàm ôû Thanh Hoaù, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi.

75. Vuõ Ngoïc Phan (1976), Qua nhöõng trang vaên, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi.

76. Vuõ Ngoïc Phan (1994), Tuïc ngöõ, ca dao, daân ca Vieät Nam, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi ( in

laàn thöù 10 ).

77. Hoaøng Pheâ (chuû bieân) (1988), Töø ñieån Tieáng Vieät, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi.

78. Ñoâng Phong (1998), Veà nguoàn vaên hoùa coå truyeàn Vieät Nam, Nxb Muõi Caø Mau.

79. Thuaàn Phong (1957), Ca dao giaûng luaän, Nxb AÙ Chaâu, Saøi Goøn.

80. Thuaàn Phong (1957), “Ñaát nöôùc trong ca dao”, Taïp chí Baùch khoa, Saøi Goøn,(17),

tr.34-35,(18),tr.36-41,(19),tr.40-48.

81. Thaïch Phöông, Ngoâ Quang Hieån (1994), Ca dao Nam Trung boä, Nxb Khoa hoïc xaõ

hoäi, Haø Noäi.

82. Leâ Chí Queá, Voõ Quang Nhôn, Nguyeãn Huøng Vó (bieân soaïn), (1990), “Caùc theå loaïi

tröõ tình daân gian”, Vaên hoïc daân gian Vieät Nam, tr.260-295.

83. Hoaøng Syõ Quyù (1980), “Veà moät soá phong tuïc chung coù ôû caùc daân toäc mieàn Ñoâng

Nam AÙ”, Daân toäc hoïc,(2),tr.77-80.

84. Vuõ Tieán Quyønh (bieân soaïn) (1995), Ca dao- Tuïc ngöõ, Nxb Vaên ngheä, Tp. Hoà Chí

Minh.

85. Leâ vaên Sieâu (1993), Neáp soáng tình caûm cuûa ngöôøi Vieät Nam, Nxb Muõi Caø Mau.

86. Sôû Vaên hoaù vaø thoâng tin Vónh Phuù (1986), Vaên hoùa daân gian vuøng ñaát toå .

87. Traàn Ñình Söû (1993), “Nhöõng tìm toøi môùi veà thi phaùp ca dao”, Vaên hoaù daân

gian,(2), tr.43-45.

88. Traàn Ñình Söû (1993), Giaùo trình thi phaùp hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Sö Phaïm Tp. HCM

xuaát baûn.

89. Nguyeãn Phöông Thaûo(1997), Vaên hoùa daân gian Nam boä_nhöõng phaùc thaûo, Nxb

Giaùo duïc, Haø Noäi.

90. Leâ Baù Thaûo (2000), Thieân nhieân Vieät Nam, Nxb Giaùo duïc Tp.Hoà Chí Minh.

91. Hoà Chí Minh toaøn taäp, Nxb Chính trò quoác gia, 1995,taäp3, tr431.

92. Leâ Ngoïc Thaéng, Laâm Baù Nam (1990), Baûn saéc vaên hoùa caùc daân toäc Vieät Nam, Nxb

Vaên hoaù daân toäc, Haø Noäi.

93. Traàn Ngoïc Theâm (1996), Cô sôû vaên hoaù Vieät Nam, Ñaïi hoïc Toång hôïp Tp.HCM xuaát

baûn.

94. Traàn Ngoïc Theâm, Tìm veà baûn saéc vaên hoaù Vieät Nam, Nxb. TP.HCM.

95. Ngoâ Ñöùc Thònh (chuû bieân) (1990), Quan nieäm veà folklore, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø

Noäi.

96. Nguyeãn Ñaêng Thuïc(1961), Vaên hoaù Vieät Nam vôùi Ñoâng Nam AÙ, Vaên hoaù AÙ Chaâu

xuaát baûn, Saøi Goøn.

97. Tröông Xuaân Tieáu (1992), “Tìm hieåu ñònh höôùng thaåm mó trong moät baøi ca dao”,

Taïp chí Vaên hoùa daân gian (3), tr.76-78.

98. Toå Vaên hoïc daân gian (Vieän Vaên hoïc )(1964), Truyeän coå daân gian caùc daân toäc Vieät

Nam, Taäp III, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi.

99. Leâ Ngoïc Traø (taäp hôïp vaø giôùi thieäu), Vaên hoaù Vieät Nam–Ñaëc tröng vaø caùch tieáp

caän, Nxb Giaùo duïc.

100. Leâ Ngoïc Traø (chuû bieân) (1995), Giaùo trình Myõ hoïc ñaïi cöông, Nxb Ñaïi hoïc Hueá.

101. Leâ Ngoïc Traø (2002), Thaùch thöùc cuûa saùng taïo Thaùch thöùc cuûa vaên hoaù,

Nxb.Thanh nieân.

102. Ñoã Bình Trò (1991), Vaên hoïc daân gian Vieät Nam, taäp I, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi.

103. Ñoã Bình Trò (1995), Phaân tích taùc phaåm vaên hoïc daân gian, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi.

104. Ñoã Bình Trò (1997), Vaên baûn vaên hoïc daân gian vaø vieäc phaân tích taùc phaåm vaên

hoïc daân gian trong nhaø tröôøng phoå thoâng, Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Tp. HCM xuaát

baûn.

105. Nguyeãn Vieát Trung (2000), “Goác tích roàng Vieät”, Baùo Tuoåi treû, (soá Xuaân Canh

Thìn),tr.38.

106. Tröôøng Ñaïi Hoïc Sö Phaïm Haø Noäi I (1982), Giaûng vaên, taäp I.

107. Vuõ Anh Tuaán, Nguyeãn Xuaân Laïc (1993), Giaûng vaên vaên hoïc daân gian Vieät Nam,

Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi.

108. Hoaøng Tieán Töïu (1983), Maáy vaán ñeà veà phöông phaùp giaûng daïy nghieân cöùu vaên

hoïc daân gian, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi.

109. Hoaøng Tieán Töïu (1992), Bình giaûng ca dao, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi.

110. Hoaøng Tieán Töïu (1990 ), Vaên hoïc daân gian Vieät Nam, taäp 2, Nxb Giaùo duïc, Haø

Noäi.

111. Uûy ban Khoa hoïc xaõ hoäi Vieät Nam (1980), Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam, Nxb Khoa

hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi.

112. Laâm Vinh ( 2002 ), Mó hoïc veà caùi ñeïp- veà ngheä thuaät –veà con ngöôøi, Ñaïi hoïc Sö

phaïm Tp.Hoà Chí Minh.

113. Leâ Trí Vieãn (1998),”Ñoâi neùt veà thaåm mó Vieät Nam”, Taïp chí Vaên hoïc, (4), tr.5-13.

114. Vieän Vaên hoùa daân gian (1989), Vaên hoùa daân gian-Nhöõng lónh vöïc nghieân cöùu,

Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi.

115. Vieän Vaên hoaù daân gian (1990), Vaên hoaù daân gian-Nhöõng phöông phaùp nghieân

cöùu, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi.

116. Traàn Quoác Vöôïng (chuû bieân) (1997), Cô sôû vaên hoaù Vieät Nam, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia,

Haø Noäi.

117. Nguyeãn Khaéc Xöông (1999), “Chôï phong tuïc trong vaên hoùa laøng”, Taïp chí Nguoàn

Saùng, tr.23.

118. Nguyeãn Nhö YÙ, Nguyeãn Vaên Khang, Phan Xuaân Thaønh (1994), Töø ñieån giaûi thích

thaønh ngöõ goác Haùn, Nxb Vaên hoaù, Haø Noäi.

119. Phaïm Thu Yeán (1998), Nhöõng theá giôùi ngheä thuaät ca dao, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi.

*Taùc giaû nöôùc ngoaøi :

120. Guxev.V.E. (1998), Myõ hoïc folklore, Nxb Ñaø Naüng.

121. Hegel. G.W. (1996), Myõ hoïc- Nhöõng vaên baûn choïn loïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi,

TP.HCM.

122. Hegel. G.W. (1999), Myõ hoïc, 2 taäp, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi.

123. Khraptrenkoâ. M.B. (1985), Saùng taïo ngheä thuaät, hieän thöïc, con ngöôøi, Nxb Khoa hoïc

xaõ hoäi, Haø Noäi.

124. OÁp-xi-an-nhi-coáp.M.F. (2001), Myõ hoïc cô baûn naâng cao, Nxb Vaên hoaù thoâng tin, Haø

Noäi.

125. Seùcnöiseùpxki (1962), Quan heä thaåm mó cuûa ngheä thuaät ñoái vôùi hieän thöïc, Nxb Vaên

hoaù Ngheä thuaät, Haø Noäi.

PHUÏ LUÏC

Baûng thoáng keâ taàn soá xuaát hieän caùc söï vaät, hieän töôïng , con ngöôøi theå hieän thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät trong Ca dao_Daân ca (theo thöù töï töø cao xuoáng thaáp) CAÙCH CAÛM NHAÄN VEÀ VEÛ ÑEÏP THIEÂN NHIEÂN CUÛA NGÖÔØI VIEÄT

Soá thöù töï Soá laàn xuaát hieän Teân söï vaät, hieän töôïng Caûnh

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Nöôùc Non Soâng Maây Trôøi Gieáng Ñoàng ruoäng Hoà Röøng Caûnh höõu tình Bieån Beán Ñaàm Suoái Ao Vuõng Ñoài Ñeøo Boä Cuø lao Ñoäng 179 169 88 29 28 16 13 13 8 5 5 5 4 3 3 2 1 1 1 1 1

Hang Ñòa danh gaén vôùi thieân nhieân

Caây coái

22 23 1 98

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 Caây truùc Caây chanh Caây ña Caây tre Caây daâu Caây cao Caây caø Caây döøa Caây kheá Caây thoâng Caây cao boùng maùt Caây tuøng Caây duoái Caây maän Caây mía Caây chuoái Caây mai Caây goã lim Caây queá Caây löïu Caây cuùc Caây lieãu Caây tam thaát Caây cheø Caây leâ Caây thò Caây mô Caây nhaõn Caây lan Caây hoeø Caây cöûu lyù höông Caây thanh long Caây thanh yeân Caây bình baùt 34 23 19 17 16 16 16 9 9 8 8 6 6 5 5 4 4 4 3 3 3 3 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1

Caây maõng caàu Caây cam Caây böôûi Caây hoàng Caây thaáp Caây baøng Caây muø u Caây cau Caây cao su Caây caäy Caây nuùc naùc Caây ngoâ ñoàng

Boâng (hoa)

58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 Hoa thôm Hoa ñaøo Hoa lyù Hoa sen Hoa laøi Nuï taàm xuaân Hoa lan Chôi hoa Hoa hueä Hoa ngaâu Hoa mai Hoa hoàng Hoa maãu ñôn Haùi hoa Hoa soùi traéng Hoa queá ñoû Hoa cuùc Hoa böôûi Hoa maän Hoa cam Hoa quyùt Hoa boàng boàng Hoa quyø Hoa lieãu 34 32 22 18 17 15 8 8 7 7 6 6 6 5 5 5 5 5 5 5 5 5 4 4

Hoa chanh 94 Hoa khoai 95 Hoa oåi 96 Hoa xuaân 97 Hoa daâm buït 98 99 Hoa hoeø 100 Hoa mô 101 Hoa caûi 102 Nhaët hoa rôi 103 Hoa gaïo 104 Hoa boâng 105 Hoa chuoái 106 Hoa bí 107 Hoa baàu 108 Hoa ñaäu 109 Hoa caø 110 Hoa ngaûi 111 Hoa muoáng 112 Hoa truùc 113 Hoa thoâng 114 Hoa tre 115 Hoa sim 116 Hoa phuø dung 117 Hoa vaûi 118 Hoa caäy 119 Hoa mua 120 Hoa traø 121 Hoa tam xöôùng 122 Hoa ñaïi 123 Hoa vaïn thoï 124 Hoa trinh nöõ 125 Hoa haûi ñöôøng 126 Hoa ñoàng 127 Hoa vang 128 Hoa voàng 129 Hoa maây 130 Hoa sôû 4 4 4 3 3 3 3 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Boâng ñieàu

131 Hoa moäc 132 Hoa beøo 133 Hoa hieân 134 Hoa daïo 135 Hoa ñeøn 136 Hoa caø 137 138 Hoa taùo 139 Hoa ôùt 140 Hoa möôùp ñaéng 141 Hoa möôùp 142 Hoa daâu 143 Hoa vöøng 144 Hoa hoàng bì 145 Hoa cau 146 Hoa döøa 147 Hoa döa 148 Hoa na 149 Hoa löïu 150 Hoa leâ 151 Hoa ñoã 152 Hoa sung 153 Hoa queùo 154 Hoa muoãm 155 Hoa leâ 156 Hoa luùa 157 Hoa ngoâ ñoàng 158 Hoa boøng 159 Hoa voâng 160 Hoa voái 161 Hoa cheø 162 Hoa daønh 163 Hoa thuoác 164 Hoa muøi 165 Hoa rieàng 166 Hoa tía toâ 167 Hoa cuùc taàn 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Con vaät

Con chim

51

21 17 9 5 5 3 3 2 2 2 2 1 1 1 1 39

168 Con chim phöôïng hoaøng 169 Con chim nhaïn 170 Con chim cu 171 Con chim loan 172 Con chim khoân 173 Con chim nho nhoû 174 Con chim chích choeø 175 Con chim cheøo beûo 176 Con chim chieàn chieän 177 Con chim saùo 178 Con chim laï 179 Con chim cuoác 180 Con chim yeán 181 Con chim trôøi 182 Con chim qui Con caù 183 Caù boáng 184 Caù treâ 185 Caù thu 186 Caù kình 187 Caù thôøn bôn 188 Caù chuoàn chuoàn 189 Caù gaùy boán ñoøn 190 Caù roâ bieån 191 Caù roâ thia 192 Caù roâ caâu 193 Caù bieån 194 Caù vöôïc 195 Caù leng 196 Caù leïp 197 Caù chuoàn 198 Con coø 199 Con traâu 200 Con ngöïa 201 Con quaï 4 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 15 14 9 8

202 Con böôùm 203 Con meøo 204 Con chuoàn chuoàn 205 Con ngheù 206 Con gaø 207 Con roàng 208 Con cua 209 Con vöôïn 210 Con ong 211 Con ve 212 Con taèm 213 Con deâ 214 Con deá 215 Con ruøa 216 Con coùc 217 Con choù huyeàn ñeà 218 Con toâm caøng 219 Con thoû 220 Con haïc 221 Con boø 222 Con lôïn maét traéng 223 Con caøo caøo 224 Con dieàu haâu 225 Con kieán löûa 226 Con nheän 227 Con löôn

Toång soá lôøi ca theå hieän tình yeâu thieân nhieân

8 7 6 5 5 5 4 4 3 3 3 3 3 3 3 3 3 2 2 2 1 1 1 1 1 1 840

18 Caàm quaït baèng ngaø 19 Caàm ñoâi göôm vaøng 20 Ñeo ñoàng hoà quaû quyùt 21 OÂáng thuoác baèng baïc 22 Bao dieâm 23 Thuoác laù 24 Caùi göông taøu 25 Deùp quai ngang 26 Giaøy ban boùng loaùng 27 Haøi hoa nhieãu

Veû ñeïp haønh vi, ñaïo ñöùc

2 1 1 1 1 1 1 1 1 1

15 28 Anh huøng tröôïng phu

Soá laàn xuaát hieän

Veû ñeïp hình theå

Soá thöù töï Teân goïi Ñoái vôùi ngöôøi ñaøn oâng

Veû ñeïp toaøn theå Raêng ñen Toát raâu Chaân ñi ñaùng neùn Toùc xanh töôi toát Da traéng Mieäng roäng Con maét boà caâu

15 6 6 5 4 4 3 2 1 1 1 Mieäng cöôøi 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ngoùn chaân ngoùn tay nhö gioùng truùc Trang phuïc, trang söùc

11 AÙo 12 Quaàn 13 Khaên vaét vai 14 Khaên ñoäi ñaàu 15 Daây löng 16 Duø , oâ 17 Ñeo nhaãn 8 6 5 4 3 3 2

Thoâng minh taøi trí

13 12 8 8 8 7 7 7 6 6 4 3 2 2 2 1 1 1 1

Ñoái vôùi ngöôøi phuï nöõ

29 30 Quaân töû 31 Lôøi noùi tình nghóa 32 Aên noùi ngoït ngaøo coù duyeân 33 Khoân ngoan 34 Hieàn laønh 35 Quyeát chí laäp thaân 36 Hieáu nghóa 37 Coù nghóa 38 Beàn chí, moät loøng 39 Trung thaønh 40 Thieät thaø, thieät loøng 41 Thuyø mò, dòu daøng 42 Coù tình 43 Troïng danh 44 Tu thaân 45 Chung thuyû 46 Bao dong 47 Lòch söï Nhöõng ñieàu ngöôøi Vieät khoângng thích ôû ñaøn oâng veà haønh vi, ngoaïi hình 48 Röôïu cheø- côø baïc 49 Xaáu, doát naùt, heøn haï 50 Hình daùng khoâng caân ñoái 51 Khoâng raâu 52 Raâu quaëp 53 Ñaàu toùc bôøm xôøm 54 Xanh xao gaày guoäc 16 5 2 1 1 1 1

Veû ñeïp hình theå 55 Maù 56 Raêng 57 Mieäng cöôøi 58 Toùc 59 Maét 84 32 30 20 16

60 Daùng hình 61 Coå tay 62 Mieäng 63 Chaân maøy 64 Da traéng 65 Maët roã hoa meø 66 Da ñoû hoàng haøo

Trang phuïc, nöõ trang

15 11 9 7 7 6 1

40 21 19 13 11 7 7 6 3 2 1 1

67 Yeám 68 Thaét löng 69 Noùn ñoäi ñaàu 70 AÙo 71 Khaên ñoäi ñaàu 72 Nhaãn 73 Quaàn 74 Deùp quai ngang 75 Xuyeán , vaønh 76 Mang giaøy 77 Vaùy lónh thaâm 78 Mang haøi Veû ñeïp haønh vi, ñaïo ñöùc 79 Chung thuyû 80 Coù nghóa 81 Gioûi lao ñoäng 82 Neát na 83 Trinh traéng 84 Coù hieáu 85 Khoân ngoan 86 Aên noùi dòu daøng 87 Ngoan 88 Hieàn 89 Nhu mì 90 Ngay thaúng 91 Taøi ba 92 Chòu thöông chòu khoù 93 Ñaûm ñang 40 22 13 13 10 7 7 7 5 4 3 3 3 3 2

2 1 1 1 1

94 Coù nhaân 95 Trung 96 Chính chuyeân 97 Thaät thaø 98 Thöông con Nhöõng ñieàu ngöôøi Vieät khoângng thích ôû ñaøn baø veà haønh vi, aïi ngoaïi hình

99 Maát neát 100 Löøôi bieáng 101 Laúng lô 102 Hình daùng beân ngoaøi khoâng ñeïp, beâ boái 103 Khoâng bieát lo toan 104 Tham aên 105 Voâ duyeân 106 Nhieàu chuyeän 107 Chua ngoa 14 9 8 7 6 4 3 2 1

CHÖÔNG II : THÒ HIEÁU THAÅM MYÕ CUÛA NGÖÔØI VIEÄT BOÄC LOÄ QUA CAÙCH CAÛM NHAÄN VEÛ ÑEÏP THIEÂN NHIEÂN

Caûnh : trôøi- maây- non – nöôùc :

1-

Laùc troâng phong caûnh ñeïp thay Boàng Lai coù phaûi choán naøy hay khoâng ? ( Caâu 40- tr 1225 –Kho taøng ca dao ngöôøi Vieät )

2- Meânh moâng bieån luùa xanh rôøn

Thaùp cao söøng söõng traêng vôøn boùng cau Moät vuøng phong caûnh tröôùc sau Böùc tranh thieân coå ñöôïm maøu giang san ( Caâu 253- tr 1352 )

Töông truyeàn ñaây laø caûnh chuøa Baùo Aân töùc chuøa Lieân Trì bò thöïc daân Phaùp phaù huyû vaøo cuoái theá kæ XIX, hieän coøn laïi moät ngoïn thaùp beân Hoà Göôm.

Ngaøy ngaøy em ñöùng em troâng

3- Troâng non non ngaát troâng soâng soâng daøi Troâng maây maây keùo ngang trôøi Troâng aùnh traêng khuyeát, troâng ngöôøi ngöôøi xa ( Caâu 32- tr 1541) Thô vaên AÙ Nam Traàn Tuaán Khaûi ( thö muïc soá 1, in cuoái saùch ) ghi doøng ñaàu laø : Ngaøy ngaøy em ñöùng em troâng. Ghi doøng cuoái laø : Troâng giaêng giaêng khuyeát troâng ngöôøi ngöôøi xa.

4- Ngoù leân trôøi coù ñaùm maây xanh Ngoù xuoáng döôùi bieån coù chieác ñoø maønh ñang ñua ( Caâu 200- tr 1569 )

5-

Trôøi xanh döôùi nöôùc cuõng xanh Treân non gioù thoåi döôùi gaønh soùng xao ( Caâu 676 –tr 2278 )

6-

Ngoù leân treân trôøi, trôøi cao loàng loäng Ngoù xuoáng döôùi ñaát, ñaát roäng meânh moâng Ñöùng beân ni soâng, ngoù qua beân teâ soâng, soâng daøi ñaèng ñaüng Chaân co chaân thaúng, daï nhôù daï thöông ( Caâu 203- tr 1570 )

7- Nhìn xem phong caûnh laøng ta

Coù sôn, coù thuyû bao la höõu tình Hoøn ñaù traéng maây xanh Giöõa coät trôøi cao ngaát Nom xuoáng döôùi ñaát Thaáy la lieät treân giang Thuyeàn oâng laùi ngheânh ngang

Vaïc noác ngheà ñaùnh caù ( Caâu 159- tr1656 ) ÔÛ ñaây sôn thuyû höõu tình 8-

Coù thuyeàn, coù beán, coù mình, coù ta ÔÛ ñaây sôn thuyû bao la Coù thuyeàn coù beán coù ta coù mình ( Caâu 31- tr 1705)

9-

Saùng traêng daïo caúng ñi chôi Daïo mieàn sôn thuyû laø nôi höõu tình ( Caâu 37- tr1821) ÔÛ ñaây coù caûnh coù tình

10- Coù soâng taém maùt, coù mình vôùi ta Ñaùnh tranh ta lôïp gian nhaø Sôùm ra nöông bieác, chieàu ra rong ñình Nhôûn nhô vui thuù caûnh tình Noï con saùo saäu treân caønh líu lo ( Caâu 15- tr 1702 ) ÔÛ ñaây phong caûnh vui thay

11- Treân chôï döôùi beán laïi coù goác caây höõu tình ( Caâu 29- tr 1705)

12-

13- Ruù, röøng, nuùi ,ñoäng, ñeøo, chuoâng Ngaøn xanh caùch trôû maây luoàng cuõng theo Beå , hoà, khe, hoùi, laïch, raøo Soâng saâu nöôùc loäi, öôùc ao keát nguyeàn ( Caâu 259- tr 1803) Thaø raèng bieät tòch chi ñoà

Caøng troâng thaáy caûnh, thaáy chuøa caøng thöông ( Caâu 7- tr 1990)

14- Treân trôøi coù ñaùm maây cao

15-

Coù ñoâi roàng baïch aáp vaøo ñaùm maây Nhaïn naøo nhaïn chaúng bieát bay Coù ngöôøi quaân töû thoø tay baét roàng ( Caâu 387- tr 2214 ) Treân trôøi coù ñaùm maây möa Döôùi soâng nöôùc chaûy ñoø ñöa ñi veà ( Caâu 388-tr2214 )

16- Treân trôøi coù ñaùm maây vaøng

Beân soâng nöôùc chaûy coù naøng quay tô ( Caâu 390- tr 2214 )

17- Treân trôøi coù ñaùm maây vuoâng

18-

19- Döôùi soâng nöôùc chaûy nhö chuoâng chuøa Thaày ( Caâu 391-tr 2214 ) Treân trôøi coù ñaùm maây xanh Coù boâng hoa lí coù nhaønh maãu ñôn ( Caâu 393- tr2215 ) Treân trôøi coù ñaùm maây xanh

20- Chính giöõa maây traéng chung quanh maây vaøng… ( Caâu 394- tr 2215 ) Treân trôøi coù ñaùm maây xanh

ÔÛ giöõa maây traéng chung quanh maây vaøng… ( Caâu 395- tr 2216 ) Treân trôøi coù ñaùm maây xanh

22- 21- ÔÛ giöõa maây traéng xung quanh maây vaøng… ( Caâu 396a -tr2216 ) Treân trôøi coù ñaùm maây xanh

23- ÔÛ giöõa maây traéng chung quanh maây vaøng … ( Caâu 396b – tr 2216 ) Treân trôøi coù ñaùm maây xanh

24- ÔÛ giöõa maây traéng ,chung quanh maây vaøng … ( Caâu 397a – tr 2216 ) Treân trôøi coù ñaùm maây xanh

25- ÔÛ giöõa maây traéng ,chung quanh maây vaøng … ( Caâu 397b- tr2217 ) Treân trôøi coù ñaùm maây xanh

26-

ÔÛ giöõa maây traéng ,chung quanh maây vaøng … ( Caâu 398 - tr2217 ) Treân trôøi coù oâng Thaàn Noâng Coù con vòt nöôùc coù soâng Ngaân Haø ( Caâu 409- tr2221 )

27- Coøn trôøi, coøn nöôùc, coøn non

Coøn coâ Chöùc Nöõ haõy coøn chaøng Ngöu ( Caâu 806- tr 479 )

28-

Coøn trôøi, coøn nöôùc, coøn non Coøn traêng, coøn gioù, haõy coøn ñoù ñaây ( Caâu 808 – tr479 )

Chieàu chieàu ra ñöùng goác caây

29- Troâng chim bay lieäng, troâng maây löng trôøi Troâng xa xa tít xa vôøi

Nhöõng non cuøng nöôùc, nhöõng ñoài cuøng caây ( Caâu 417- tr 601 )

Ñeán ñaây thaáy caûnh thaáy trôøi

-Nuùi , ñoài, ñeøo,boä, cuø lao:

30- Tuy vui ñaïo Phaät, chöa khuaây loøng ngöôøi ( Caâu 503- tr 811 )

Vì maây cho nuùi leân trôøi

2- 1- Vì côn gioù thoåi hoa cöôøi vôùi traêng Nuùi daàu caùi thaáp caùi cao Caùi naøo chaû coû caùi naøo chaû hoa ( Caâu 171 -tr 2328 ) Vì maây cho nuùi leân trôøi

Vì côn gioù thoåi hoa cöôøi vôùi traêng Vì chuoâm cho caù beùn ñaêng Vì tình neân phaûi ñi traêng veà môø ( Caâu 172- tr 2328 )

Ñeán ñaây nhöõng nuùi cuøng non

3- Nhöõng soâng cuøng saù, nhöõng nguoàn cuøng khe ( Caâu 497 – tr 809 ) Ai ñi qua phoá Khoa Tröôøng 4-

Döøng chaân ngaém caûnh nuùi röøng xanh xanh Doøng soâng uoán khuùc chaûy quanh Treân ñöôøng caùi lôùn boä haønh ngöôïc xuoâi ( Caâu 29 –tr 60 ) Phoá Khoa Tröôøng ôû xaõ Tuøng Laâm, Tónh Gia, Thanh Hoaù

5- Anh muoán troâng

6-

Anh leân Ba Doäi anh troâng Moät Doäi anh troâng Hai Doäi anh troâng ( Caâu 380 –tr 131 ) Bình Ñònh coù nuùi Voïng Phu Coù ñaàm Thò Naïi, coù cuø lao Xanh Em veà Bình Ñònh cuøng anh Ñöôïc aên bí ñoû naáu canh nöôùc döøa ( Caâu 428- tr 277 )

-Nuùi Voïng Phu: ôû treân nuùi Mo-âo, gaàn baõi Khaùnh Thöû, thuoäc huyeän Phuø Caùt, tænh Bình Ñònh. -Cuø lao Xanh: moät hoøn ñaûo thuoäc Bình Ñònh, gaàn cöûa bieån Quy Nhôn.

7- Chieàu chieàu ra ñöùng goác caây

Troâng chim bay lieäng, troâng maây löng trôøi Troâng xa xa tít xa vôøi Nhöõng non cuøng nöôùc nhöõng ñoài cuøng caây ( Caâu 417 –tr 601 )

Chim khoân bay löôïn ngang trôøi

8- Troâng non non bieác, troâng ngöôøi ngöôøi xa ( Caâu 497- tr 615 )

9- Daûi Tröôøng Sôn xanh rôøn thaêm thaúm

Nghóa noï tình naøy muoân daëm chöa queân… ( Caâu 12- tr 680 )

Nhaát saâu laø Thaùi Bình Döông

10- Nhaát daøi laø daõy Tröôøng Sôn chaäp choàng ( Caâu 127- tr 1648 )

11- Ñeøo naøo cao baèng ñeøo Eo Gioù

12- Boä naøo roäng cho baèng boä An Ba ( Caâu 258-tr 762 ) Em ñoá anh töø nam chí baéc

Soâng naøo laø soâng saâu nhaát ? Nuùi naøo laø nuùi cao nhaát nöôùc ta ? Anh maø giaûng ñöôïc cho ra Thì em keát nghóa giao hoaø cuøng anh Saâu nhaát laø soâng Baïch Ñaèng -

Ba laàn giaëc ñeán, ba laàn giaëc tan Cao nhaát laø nuùi Lam Sôn Coù oâng Leâ Lôïi trong ngaøn böôùc ra. ( Caâu 64 tr – 937 )

13- Ñeà Gi coù nuùi Lam Sôn

Coù ñaàm Ñaïm Thuyû nöôùc dôøn dôøn xanh ( Caâu 263-tr 763)

Ñaàm Ñaïm Thuyû ôû Bình Ñònh.

14- - Ñoâi ta caân saéc, caân taøi Saùnh to Haïc Haûi, saùnh daøi Hoaønh Sôn ( Caâu 746- tr 855 )

-Phaù Haïc Haûi ôû Leä Thuyû, Quaûng Bình. -Hoaønh Sôn töùc Ñeøo Ngang – daõy nuùi laøm phaân giôùi giöõa Haø Tónh vaø Quaûng Bình.

15-Ñoàn raèng: Nuùi Traïn laém coâng Ao Quan laém caù, ñình Trung laém roàng ( Caâu 880-tr 880 )

Nuùi Traïn, ao Quan, ñình Trung ñeàu thuoäc xaõ Haûi Nhaân, Tónh Gia, Thanh Hoaù. Ñình Trung chaïm troå coâng phu nhieàu hình ñaàu roàng ngaäm haït ngoïc.

16 - Ai ôi ñöùng laïi maø troâng Kìa nuùi thaønh Laïng, kìa soâng Tam Côø ( Caâu 112- tr 76 ) 17- Ñöôøng leân xöù Laïng bao xa Caùch moät traùi nuùi vôùi ba quaõng ñoàng Ai ôi ñöùng laïi maø troâng Kìa nuùi Thaønh Laïng, kìa soâng Tam Côø… ( Caâu 1048-tr 919 )

18-Ñöôøng leân xöù Laïng bao xa Caùch moät traùi nuùi vôùi ba quaõng ñoàng Ai ôi ñöùng laïi maø troâng Kìa nuùi Tam Ñaûo, noï soâng Tam Kì ( Nam giao coå kim lí haïng ca dao chuù giaûi )

Thaønh Laïng, soâng Tam Côø ( Tam Kì ) ôû tænh Laïng Sôn

19-Em ôi chò baûo em naøy

Nhaát maën laø muoái, nhaát cay laø röøng Nhaát cao laø nuùi Tam Töøng Chò coøn ñaïp ñoå nöõa röøng coû may Nhaát ñeïp laø nuùi Sôn Taây Chò coøn chaû tieác nöõa daây bìm bìm ! ( Caâu 193-tr 969 ) 20- Nhaát cao laø nuùi Ñan Neâ Nhaát ñoâng chôï Baûn, nhaát vui chôï Chuøa… ( Caâu 112-tr 1644 ) 21- -Nhaát cao laø nuùi Choùp Chaøi Nhaát roäng laø beå, nhaát daøi laø soâng ( Caâu 111-tr 1644 ) Nuùi Choùp Chaøi : moät ngoïn nuùi thuoäc huyeän Tónh Gia, tænh Thanh Hoaù ( khoâng phaûi laø nuùi Choùp Chaøi ôû mieàn Nam trung boä ).

22- Em veà thöa vôùi meï cha

Mua goã soâng Böùa laøm nhaø soâng Thao Nöôùc soâng Thao bieát bao giôø caïn Nuùi Ba Vì bieát vaïn naøo caây Em hieàn laáy ñöôïc anh ñaây ( Caâu 291-tr 989 )

23- Nhaát cao laø nuùi Ba Vì

Chò coøn vöôït ñöôïc keå gì coû may…

( Caâu 109-tr 1643 )

24- Nhaát cao laø nuùi Ba Vì

Thöù ba Tam Ñaûo, thöù nhì Ñoäc Toân ( Caâu 110-tr 1644)

25- Göông theà nôõ ñeå buïi nhoaø Soâng coù Nhò Haø, nuùi coù Taûn Vieân Theà kia nôõ ñeå lôõ duyeân Traêng coøn soi maõi vuõng sen Taây Hoà ( Caâu 158-tr 1025 )

26- Nhaát cao laø nuùi Taûn Vieân

Anh coøn vöôït ñöôïc loï duyeân coâ mình Nhaát cao laø nuùi ba taàng Anh coøn vöôït ñöôïc loï röøng coû may ( Caâu 113- tr 1644 )

27- Nhaát cao laø nuùi Taûn Vieân

Nhaát lòch, nhaát saéc laø Tieân treân trôøi… ( Caâu 114-tr 1644 )

28- Nhaát cao laø nuùi Taûn Vieân

Nhaát saâu laø vuõng Thuyû Tieân cöûa Vöøông ( Caâu 115-tr 1645 )

29- Nhaát cao laø nuùi Taûn Vieân Thanh nhaøn voâ söï laø Tieân treân ñôøi ( Caâu 116-tr 1645 )

30- Nhaát cao laø nuùi Taûn Vieân Thanh nhaøn voâ söï laø Tieân treân ñôøi Tieáng ai nhö tieáng xöù Ñoaøi Aên côm thì ít, aên khoai thì nhieàu ( Caâu 117- tr 1645 )

31- Haø Noäi naêm cöûa chaøng ôi

Soâng Luïc ñaàu saùu ngoïn chaûy xuoâi thuaän doøng Soâng Thöông beân ñuïc beân trong Nuùi Taûn thaét coå boàng coù ñöùc thaùnh sinh Ñeàn Soøng thieâng nhaát tænh Thanh Ñeàn Huøng Phuù Thoï nöôùc bieác non xanh höõu tình… ( Caâu 5 -tr 1072 ) 32- Meï em buoân chæ baùn tô Buoân ngoïn soâng Bôø baùn ngoïn soâng Thao Nöôùc soâng Thao bieát bao giôø caïn Nuùi Ba Vì bieát vaïn naøo caây ?…

( Caâu 176- tr 1335 ) 33-ÔÛ ñaâu naêm cöûa naøng ôi Soâng naøo saùu khuùc nöôùc chaûy xuoâi moät doøng ? Soâng naøo beân ñuïc beân trong Nuùi naøo thaét coå boàng maø coù Thaùnh sinh ?… …..- Thaønh Haø Noäi naêm cöûa chaøng oâi Soâng Luïc Ñaàu saùu khuùc nöôùc chaûy xuoâi moät doøng Nöôùc soâng Thöông beân ñuïc beân trong Nuùi ñöùc Thaùnh Taûn thaét coå boàng maø laïi coù Thaùnh sinh Ñeàn Soøng thieâng nhaát xöù Thanh ÔÛ treân tænh Laïng coù thaønh tieân xaây Treân trôøi laø chín töøng maây Döôùi soâng laém nöôùc, nuùi nay laém vaøng Chuøa Höông Tích maø laïi coù hang Treân röøng laém goã thôøi chaøng bieát khoâng ? (Caâu 12-tr 1700 ) Ruû nhau leân nuùi Ba Vì

34- Laáy boán hoøn ñaù ñeå keâ chaân giöôøng… ( Caâu 253-tr 1802 ) Ai qua nuùi Taûn soâng Ñaø

35- Gheù qua Tu Vuõ maën maø tình thöông ( Caâu 130 –tr 80 )

36- Hoàng Sôn cao ngaát maáy truøng

37-

Lam Giang saâu maáy tröôïng thì loøng maáy nhieâu ( Caâu 276- tr 1124 ) Non Hoàng ai ñaép maø cao Duyeân em ai bôùi ai ñaøo maø saâu. ( Caâu 171-tr 1489 )

38- Huøng Sôn, Hoàng Lónh toát töôi

Thaønh Thieân vui veû sinh ngöôøi cuõng hoa ( Caâu 357-tr 1144 )

39- Soâng Giang Ñình ñang coøn nöôùc

Ngaøn Hoàng Lónh ñang coøn caây Leøn Kim Nhan ñang phaúng laëng ñoù xa ñaây sao ñaønh ? ( Caâu 150-tr 1843 )

40-

Soâng Lam Giang caøng ngaøy caøng roäng Nuùi Hoàng Lónh moãi baäc moãi cao… ( Caâu 158-tr 1845 )

-Huøng Sôn teân ñòa phöông laø nuùi Ñuïn, huyeän Nam Ñaøn, Ngheä An.

-Hoàng Sôn coøn goïi laø Hoàng Lónh, Ngaøn Hoàng, nuùi Hoàng – laø daõy nuùi tieâu bieåu ôû Ngheä Tónh.

41- Huyeän Noâng cao nhaát röøng Na Toái linh vaïn coå nhaát chuøa Khaùnh Long… ( Caâu 358- tr 1144 ) 42- -Thieáu cuûi ñaõ coù nuùi Nöa Thieáu gaïch ñaõ coù chôï Chuøa, caàu Quan ( Caâu 368-tr 2069 ) 43- Röøng Nöa laém nöùa, laém dang Ñoán veà : caây naáu, maêng laøm döa chua

( Caâu 82- tr 2370 ) - Röøng Na töùc Na Sôn, nuùi Nöa- moät daõy nuùi cao daøi, chaïy doïc theo ñòa giôùi phía taây huyeän Noâng Coáng, tænh Thanh Hoaù.

44- -Maây giaêng treân ngoïn non Voàng Em nhôù thöông choàng ñöùng beán Chaâu Giang Beán Chaâu Giang thuyeàn ngang soùng ngöôïc Ñænh non Voàng maây tröôùc maây sau Ai veà coù nhôù lôøi nhau…? ( Caâu 111-tr 1324 ) 45- Nhaát cao laø ngoïn nuùi Voàng Nhaát roäng laøng Quyeån, nhaát ñoâng chôï Gìaâu ( Caâu 118-tr 1646 ) -Non Voàng laø ngoïn nuùi cao phía baéc thò xaõ Thi Sôn, huyeän Kim Baûng, tænh Nam Haø. Chôï Giaøu thuoäc xaõ Töông Lónh- Kim Baûng- Nam Haø. - Chaâu Giang: con soâng lôùn cuûa tænh Haø Nam. Beán Chaâu Giang laø ngaõ ba Ñaïm, thuoäc xaõ Phuø Vaân, huyeän Kim Baûng, nôi soâng Ñaùy gaëp soâng Chaâu Giang.

46- -Ñaát Ninh Bình coù chuøa Non Nöôùc Nuùi Phi Dieân , Hoài Haïc chung quanh Em veà em chôù queân anh ( Caâu 349-tr 1367 )

-Nuùi Phi Dieân : Nuùi caùnh dieàu ôû Ninh Bình.

Moät traêm hoøn nuùi non Boàng

47- Gioù tuoân ñöôøng gioù, maây loàng ñöôøng maây ( Caâu 586- tr 1417 ) 48- Ñeán ñaây nöôùc thaúm non cao Chim ñoâi caù löùa leõ naøo chaúng vui ( Caâu 495 –tr809 ) 49- -Non cao ai ñaép maø cao Soâng kia ai bôùi ai ñaøo maø saâu ? ( Caâu 165- tr 1488 )

50-

Non cao ai ñaép maø cao Soâng kia ai bôùi ai ñaøo maø saâu ? Nöôùc non laø nöôùc non trôøi Ai phaân ñöôïc nöôùc ai dôøi ñöôïc non ( Caâu 166- tr 1488 )

51-

52- Non cao ai ñaép maø cao Soâng kia ai bôùi ai ñaøo maø saâu ? Soâng saâu ai ñaép ai ñaøo Non cao ai ñaép ñaù vaøo maø cao? ( Caâu 167-tr 1489 ) - Nuùi kia ai ñaép neân cao

Soâng kia ai ñaøo nöôùc chaûy cuøng quanh… ( Caâu 214-tr 1497 )

53- Nuùi kia ai ñaép neân cao

Soâng kia beå noï ai ñaøo neân saâu ?… ( Caâu 215-tr 1498 )

54- Nuùi kia ai ñaép neân cao

Soâng kia beå noï ai ñaøo neân saâu ?… Soâng Ngaân ai kheùo baéc caàu Ñeå cho aû Chöùc chaøng Ngaâu tôùi gaàn ( Caâu 216-tr 1498 )

55- Nuùi kia ai ñaép neân cao

Soâng kia beå noï ai ñaøo maø saâu ?… Vì ai caù chaúng beùn caâu… ( Caâu 217 - tr 1499 )

56- Nuùi kia ai ñaép neân cao

Soâng kia beå noï ai ñaøo neân saâu ?… ( Caâu 218- tr 1499) 57- Treøo non öôùc nhöõng non cao Anh ñi ñoø doïc öôùc ao soâng daøi ( Caâu 349-tr 2205 ) 58- Nuùi sao nuùi chaúng coù chim Ñeå anh xaùch naù ñi tìm non cao ( Caâu 230-tr 1503 ) 59- Nuùi cao voøi voïi, bieån lôùn meânh moâng Thöông thay cho phaän quaàn hoàng ( Caâu 170-tr 1489 ) 60- -Nuùi Truoài ai ñaép maø cao Soâng Gianh ai bôùi ai ñaøo maø saâu…

( Caâu 231-tr 1503 ) 61- Soâng Tuaàn moät daûi noâng sôø Haøm Roàng moät daõy lôø môø nuùi cao Vui thay nuùi thaúm noâng saâu Thuyeàn ñi hai daõy nhö sao hoâm raèm ( Caâu 205- tr 1853 ) -Haøm Roàng : daõy nuùi thuoäc huyeän Ñoâng Sôn, Thanh Hoaù

62- Nuùi Ñoïi ai ñaép neân cao Ngaõ ba soâng Goái ai ñaøo neân saâu? ( Caâu 210-tr 1496 ) Nuùi Ñoïi ai ñaép neân cao

63- Ngaõ ba soâng Laûnh ai ñaøo neân saâu? ( Caâu 211-tr 1497 ) Nuùi Ñoïi ai ñaép neân cao

64- Ngaõ ba soâng Leänh ai ñaøo maø saâu? ( Caâu 212 -tr 1497 )

-Nuùi Ñoïi thuoäc xaõ Ñoïi Sôn, huyeän Thanh Lieâm, Nam Haø. Nuùi naøy laø moät thaéng caûnh cuûa vuøng Thanh Lieâm. -Soâng Leänh chaûy qua xaõ Yeân Leänh, huyeän Duy tieân, tænh Nam Haø. Ngaõ ba soâng Leänh nay ñaõ bò laáp.

Nuùi Huy ai kheùo ñaép hình

65- Coù naøng Ngoïc Nöõ ngaûnh mình veà nam ( Caâu 213-tr 1497 )

Voïng Phu caûnh ñeïp nuùi Nhoài

66- Coù ngöôøi chinh phuï phöông trôøi ñaêm ñaêm ( Caâu 243-tr 2339 )

-Nuùi Huy töùc nuùi An Hoaïch, nuùi Nhoài ( Saùch Ñaïi Nam nhaát thoáng chí ).

67- Nuùi Maäu Sôn cao bao nhieâu tröôïng

Soâng Leä Thuyû saâu baáy nhieâu taàm… ( Caâu 221-tr 1499 ) Nuùi non kia hôõi nuùi non 68-

Nuùi non naøy hôõi nuùi non ! Nuùi naøo laém nöôùc treân nguoàn chaûy xuoâi ? Nuùi naøo ñaù ñoû mình oâi ? Nuùi naøo laïi coù moät nôi ñaù gioøn ? Nuùi naøo ñuïc maõi khoâng moøn ? Nuùi naøo laïi coù moät coàn ñaù dai ? Nuùi naøo nhöõng truùc cuøng mai ? Nuùi naøo laïi coù moät vaøi haøng thoâng ? -

Nuùi Maät laém nöôùc treân nguoàn chaûy xuoâi Nuùi Vöïc ñaù ñoû mình ôi ! Böôùc sang nuùi Naáp laø nôi ñaù gioøn Nuùi Nhoài ñuïc maõi khoâng moøn Böôùc sang nuùi Ñoáng moät hoøn ñaù dai Nuùi Thöôïng nhöõng truùc cuøng mai Böôùc sang Sôn Vieän moät vaøi haøng thoâng ( Caâu 223 –tr 1500 )

69- Nuùi Ngöï Bình mô maøng traêng gioù

Nieàm taâm söï ai thaáu roõ cho mình Ñoaùi nhìn soâng Höông nöôùc chaûy thanh thanh Soâng bao nhieâu nöôùc daï em saàu tình baáy nhieâu ( Caâu 224-tr 1501 )

Nuùi Ngöï Bình tröôùc troøn sau meùo 70-

Caàu Beán Ngöï nöôùc ñuïc pha trong Ñoâi ta nhö chæ loän voøng Ñeïp duyeân coù ñeïp, tô hoàng khoâng xe ! ( Caâu 225-tr 1501 )

71- Nuùi Ngöï Bình tröôùc troøn sau meùo

Soâng An Cöïu naéng ñuïc möa trong Bôûi vì em aên ôû moät daï hai loøng Neân chi loan khoâng oâm ñaëng phöôïng, phöôïng chaúng aüm boàng ñaëng loan ( Caâu 226 –tr 1501 )

72- Nuùi Ngöï Bình tröôùc troøn sau meùo

Soâng An Cöïu naéng ñuïc möa trong Em ñaây voán thieät chöa choàng Nuùi cao soâng roäng bieát gôûi loøng cuøng ai ? ( Caâu 227-tr 1501 )

73- Nuùi Ngöï Bình tröôùc troøn sau meùo

Soâng An Cöïu naéng ñuïc möa trong Kìa ai laéng ñuïc tìm trong Chöù em ñaây thuyû chung nhö nhaát moät loøng sô giao ( Caâu 228- tr 1502 )

74- Nöôùc traêm khe chaûy xuoáng ngaû nguoàn Dinh

Phu Vaên Laâu laøm baïn vôùi nuùi Ngöï Bình xöùng khoâng? ( Caâu 378- tr 1529 ) 75- Ñöôøng moâ vui baèng ñöôøng Thöôïng Töù Caûnh moâ ñeïp baèng caûnh nuùi Ngöï, soâng Höông?… ( Caâu 1049- tr 919 )

-Ñöôøng Thöôïng Töù thuoäc thaønh phoá Hueá.

76- -Ruû nhau leân nuùi haùi cheø Haùi daêm ba laù xuoáng khe ta ngoài Xuoáng khe taém maùt nghæ ngôi ( Caâu 254- tr 1802 ) 77 - -Ruû nhau xuoáng bieån baét cua Leân non baén nhaïn, voâ chuøa nghe kinh ( Caâu 258-tr 1803 ) 78- -Nuùi Yeân Sôn khoâng bieát ñôøi naøo lôû Soâng Huyønh Hoà khoâng bieát thuôû naøo khoâ… ( Caâu 232- tr 1503 ) 79- Nuùi Coác coù con maõng xaø Coàn Boàng caù gaùy, coàn Tra con ruøa Coàn Röøng con ngöïa naèm co Ñoá ai côõi ñöôïc, ta cho laø taøi. ( Caâu 209- tr 1496 )

-Nuùi Coác, coàn Boàng, coàn Tra, coàn Röøng : ñeàu coù hình daùng nhö nhöõng con vaät trong baøi vaø ñeàu ôû laøng Kim Coác, xaõ Mai Laâm, Tónh Gia, tænh Thanh Hoaù.

80- Treøo leân traùi nuùi Thieân Thai Thaáy ñoâi con chim loan phöôïng aên xoaøi beân ñöông… ( Caâu 342- tr 2204 ) 81- Treøo leân traùi nuùi Thieân Thai Thaáy ñoâi chim phöôïng aên xoaøi treân caây ( Caâu 343-tr 2204 ) 82- Treøo leân traùi nuùi Thieân Thai Thaáy hai con vöôïn naèm xoaøi treân non ( Caâu 344-tr 2204 ) 83 -Vui thay ba choán vui thay Keû caâu soâng Vò , ngöôøi caøy non Tieân Keû caâu soâng Vò ñöôïc quyeàn Ngöôøi caøy nuùi Loã non Tieân ñöôïc vaøng ( Caâu 308-tr 2351 )

-Soâng Vò : Nôi Laõ Voïng ngoài caâu caù. Laõ Voïng laø coâng thaàn nhaø Chu. Oâng hoï Khöông, teân Thöôïng, töï Töû Nha.Toå tieân ñôøi tröôùc coù coâng ñöôïc phong ôû ñaát Laõ neân theo ñaát phong cuõ goïi laø Laõ Thöôïng. Khi ñaõ 80 tuoåi, oâng coøn ngoài caâu caù ôû bôø soâng Vò, chöa ra giuùp ñôøi. Vua Vaên Vöông ñi saên gaëp oâng möøng rôõ röôùc veà, laäp laøm quaân sö, toân laøm Thaùi Coâng, laøm thöôïng phuï (ñöôïc kính troïng ngang vôùi cha). Laõ Voïng giuùp Vaên Vöông vaø con laø Vuõ vöông laäp neân nhaø Chu.

84- Ñoäng Bích Ñaøo vöøa cao vöøa laï

Hang Baïch AÙ nhö maù naøng Tieân Maën noàng moät veû thieân nhieân Ñaát ta caûnh ñeïp caøng nhìn caøng say ( Caâu 912-tr 893 ) -Ñoäng Bích Ñaøo coøn goïi laø ñoäng Töø Thöùc, thuoäc xaõ Nga Thieäu, huyeän Nga Sôn, tænh Thanh Hoaù. Hang Baïch AÙ gaàn ñoäng Bích Ñaøo. - Röøng :

1-

Treân röøng khaép heát thöùc caây Hoa ñaâu böôùm ñaáy soùng baày coù ñoâi ( Caâu 369 – tr2209) Röøng naøo maø chaû coù caây

2- Sao ñaáy chaúng lieäu ñeå ñaây lieäu cuøng ( Caâu 287- tr 1808 )

3-

Röøng xanh boán beå cuõng xanh Thöû xem caây queá ngaû nhaønh veà ñaâu ( Caâu 289-tr 1808 )

4- Moät mai mai moät ngoù chöøng

5-

Ngoù truoâng truoâng raäm, ngoù röøng röøng xanh Röøng xanh laãn bieån cuõng xanh Ñeå coi caây queá ngaû nhaønh veà ñaâu ( Caâu 480-tr 1394 ) Röøng xanh con coïp noù gaàm Hôõi coâ choàng ñaùnh la raàm xoùm kia ( Caâu 290- tr 1808 )

6- Nöôùc soâng Haøn ñôøi moâ cho heát maën

Röøng Sôn Traø ai ñoán cho heát caây… ( Caâu 374-tr 1528 )

7-

Röøng hoang soùc nhaûy töng böøng Hoa chöa nôû nhuî, böôùm ñöøng lao xao ( Caâu 286-tr 1808 )

8- Muoán taém maùt xuoáng ngoïn soâng Ñaøo

Muoán aên sim tím thì vaøo röøng xanh ( Caâu 414-tr 138 ) Bieån, soâng , suoái, hoà, ao, gieáng, vuõng, ñaàm, beán. -Bieån :

1-- Ñoâi ta caân saéc, caân taøi Saùnh to Haïc Haûi, saùnh daøi Hoaønh Sôn ( Caâu 746- tr 855 ) 2-Moät mai mai moät ngoù chöøng

Ngoù truoâng truoâng raäm, ngoù röøng röøng xanh Röøng xanh laãn bieån cuõng xanh Ñeå coi caây queá ngaû nhaønh veà ñaâu ( Caâu 480-tr 1394 ) 3- Nhaát cao laø nuùi Choùp Chaøi Nhaát roäng laø beå, nhaát daøi laø soâng ( Caâu 111-tr 1644 )

4 -Nhaát saâu laø Thaùi Bình Döông

-Soâng:

Nhaát daøi laø daõy Tröôøng Sôn chaäp choàng ( Caâu 127- tr 1648 ) 5-Ruû nhau xuoáng bieån baét cua Leân non baén nhaïn, voâ chuøa nghe kinh ( Caâu 258-tr 1803 )

1- Ai ñi qua ñoø Do coù bieát

Doøng nöôùc trong xanh bieát laø bao… ( Caâu 28-tr 59 )

-Ñoø Do : thuoäc xaõ Hoaèng Phöông, huyeän Hoaèng Hoaù, tænh Thanh Hoaù

2- Ai ñi qua phoá Khoa Tröôøng Döøng chaân ngaém caûnh nuùi röøng xanh xanh Doøng soâng uoán khuùc chaûy quanh Treân ñöôøng caùi lôùn boä haønh ngöôïc xuoâi ( Caâu 29 –tr 60 ) 3- Ai ôi ñöùng laïi maø troâng Kìa nuùi Thaønh Laïng, kìa soâng Tam Côø… ( Caâu 112--tr 76 ) 4- Ai ôi ñöùng laïi maø troâng Kìa nuùi Tam Ñaûo, noï soâng Tam Kì ( Nam giao coå kim lí haïng ca dao chuù giaûi ) 5-- Ai ôi ñöùng laïi maø troâng Kìa vaïc naáu doù, kìa soâng ñaõi bìa… ( Caâu 113-tr 76 ) 6- Ai qua nuùi Taûn soâng Ñaø Gheù qua Tu Vuõ maën maø tình thöông ( Caâu 130 –tr 80 )

-Soâng Ñaø :Chaûy töø Trung Quoác qua caùc tænh Sôn La. Hoaø Bình, Vónh Phuù, Haø Taây vaø nhaäp vaøo soâng Hoàng ôû Vieät Trì. -Tu Vuõ : teân laøng thuoäc huyeän Thanh Thuyû, tænh Vónh Phuù. 7- Ai leân nhaén nhuû haøng boâng

Coù muoán laáy choàng thì xuoáng Nguyeät Vieân Nguyeät Vieân laém luùa nhieàu tieàn Laïi coù soâng lieàn taém maùt nghæ ngôi ( Caâu 70-tr 67 ) 8- Muoán taém maùt xuoáng ngoïn soâng Ñaøo Muoán aên sim tím thì vaøo röøng xanh ( Caâu 414-tr 138 ) 9- - Muoán taém maùt leân ngoïn soâng Ñaøo Muoán aên sim chín thì vaøo röøng xanh ( Caâu 729-tr 1442 ) 10- Muoán taém maùt leân ngoïn soâng Ñaøo Muoán aên sim chín thì vaøo röøng xanh Hai tay vin caû hai caønh Quaû chín thì haùi, quaû xanh thì ñöøng ( Caâu 730 -tr 1442 ) 11- Muoán taém maùt leân ngoïn soâng Ñaøo Muoán aên sim chín thôøi vaøo röøng xanh Hai tay vin caû hai caønh Quaû chín thôì haùi, quaû xanh thôøi ñöøng Baáy laâu aên ôû treân röøng Chim keâu vöôïn hoùt nöûa möøng nöûa lo ( Caâu 731 -tr 1443 )

12- Con soâng Thöông nöôùc chaûy ñoâi doøng

Ñeøn kheâu ñoâi ngoïn, anh troâng ngoïn naøo Muoán taém maùt thì leân ngoïn con soâng Ñaøo Muoán aên sim tím thì vaøo röøng xanh ( Caâu 94-tr 942 ) 13- Haø Noäi naêm cöûa chaøng ôi Soâng Luïc Ñaàu saùu ngoïn nöôùc chaûy xuoâi thuaän doøng Nöôùc soâng Thöông beân ñuïc beân trong Nuùi Taûn thaét coå boàng coù ñöùc Thaùnh sinh ( Caâu 5-tr 1072 ) 14- Muøa heø taém maùt ôû soâng Luïc Haø Muøa thu uoáng röôïu hoaøng hoa ( Caâu 100-tr 1641 ) 15- Soâng Ngaâu, soâng Caû, soâng Ñaøo Ba con soâng aáy ñoå vaøo soâng Thöông Con soâng saâu nöôùc doïc ñoø ngang Mình veà beân aáy, ta sang beân naøy

( Caâu 166-tr 1846 ) 16 -Soâng Thöông nöôùc chaûy ñoâi doøng Trai queân vôï, gaùi queân choàng thì leân ( Caâu 209-tr 1854 ) 17 -Hôõi coâ thaét daûi löng xanh Coù veà laøng Vónh vôùi anh thì veà Laøng Vónh coù caây boà ñeà Coù soâng taém maùt coù ngheà laøm gai (Hôïp tuyeån thô vaên Vieät Nam-VHDG-137 )

18-

-Laøng Vónh : thuoäc thoân Caùt Töôøng, xaõ An Hoaø, huyeän Bình Luïc Hôõi coâ maø thaét löng xanh Coù veà Nam Ñònh vôùi anh thì veà Nam Ñònh coù caây boà ñeà Coù soâng taém maùt, coù veà thì ñi ( Caâu 318-tr 1133 ) 19- Laøng Chôï ñeïp laém ai ôi Soâng saâu taém maùt treân ñoài nöông ngoâ ( Caâu 137 –tr 1243 ) 20-Nhaø anh coù con soâng eâm Cho em taém maùt giöõa ñeâm muøa heø ( Caâu 323-tr 1136 ) 21- Toång Meã coù ao röûa chaân Coù soâng taém maùt coù ñình nghæ ngôi Thaùng taùm thì ñi xem bôi Thaùng hai xem röôùc, mình ôi hôõi mình ( Caâu 348-tr 1367 )

22- Ruû nhau ñi taém soâng sau Aoù ñen che naéng, quaït taøu che möa ( Caâu 249- tr 1801)

23- Coâ kia thaét löng bao xanh Coù veà Yeân Mó vôùi anh thì veà Yeân Mó anh coù nhieàu tre Coù soâng taém maùt, coù ngheà troàng ngoâ ( Caâu 319 b- tr 1134 )

24- Vuøng Böôûi coù lòch coù leà

Coù soâng taém maùt coù ngheà seo can ( Caâu 442-tr 280 )

-Vuøng Böôûi : chæ chung maáy xaõ thuoäc toång Trung, huyeän Vónh Thuaän. Tröôùc thôøi kì thuoäc Phaùp goàm caùc laøng Hoà Khaåu, Yeân Thaùi, Trích Saøi, Baùi Aân cuõ.

25- Con soâng nöôùc ñuïc lôø lôø Em vaõ chaân vaäy hay chôø nöôùc trong ( Caâu 736- tr467 ) 26-Chôï roäng thôøi laém laùi buoân Soâng roäng laém nöôùc trong nguoàn chaûy ra ( Caâu 706-tr 656 ) 27-Doøng Toâ uoán khuùc löôïn quanh Ñaát nuoâi treû nhoû löøng danh trong ngoaøi ( Caâu 148- tr 739 ) 28-Laøng anh Toâ Lòch trong xanh Coù nhieàu vaûi nhaõn ngon laønh em aên ( Caâu 303-tr 1130 ) 29-Laøng toâi coù luyõ tre xanh Coù soâng Toâ Lòch uoán quanh xoùm laøng Beân bôø vaûi nhaõn hai haøng Döôùi soâng caù loäi töøng ñaøn tung taêng ( Caâu 152-tr 1247 ) 30- Soâng Toâ moät daûi löôïn voøng Aáy nôi lieät nöõ anh huøng giaùng sinh Soâng Hoàng uoán khuùc chaûy quanh Giai nhaân taøi töû löøng danh trong ngoaøi ( Caâu 201- tr 1853 ) 31-Soâng Toâ nöôùc chaûy quanh co Caàu Ñoâng söông sôùm, Quaùn Gioø traêng khuya Buoàn tình vöøa luùc phaân chia Tieáng ai nhö ñaõ beân kia heïn hoø ( Caâu 202-tr 1853 )

32- Soâng Toâ nöôùc chaûy trong ngaàn

Con thuyeàn buoàm traéng chaïy gaàn chaïy xa Thon thon hai möõi cheøo hoa Löôùt ñi löôùt laïi nhö laø böôùm bay ( Caâu 203-tr 1853 )

33- Yeân Thaùi coù hoà Nguyeät Nga Coù soâng Toâ Lòch ñoâi ta cheøo thuyeàn ( Caâu 5-tr 2383 ) 34- - Ñeán ñaây nhöõng nuùi cuøng non Nhöõng soâng cuøng saù, nhöõng nguoàn cuøng khe ( Caâu 497 – tr 809 )

35- Ñöôøng Keû Khoai vöøa thanh vöøa maùt

Soâng Keû Khoai san saùt thuyeàn beø ( Caâu 1045- tr 918 )

-Keû Khoai : Laøng Laïc Ñoâ thuoäc xaõ Thieäu Ñoâ, huyeän Thieäu Hoaù, tænh Thanh Hoaù.

36- Ñöôøng moâ vui baèng ñöôøng Thöôïng Töù Caûnh moâ ñeïp baèng caûnh nuùi Ngöï, soâng Höông?… ( Caâu 1049- tr 919 ) 37- -Ñoaùi nhìn soâng Höông nöôùc chaûy thanh thanh Soâng bao nhieâu nöôùc daï em saàu tình baáy nhieâu ( Caâu 224-tr 1501 )

38-

Ngoù xuoáng soâng Höông nöôùc xanh nhö taøu laù Ngoù veà Ñaäp Ñaù phoá xaù ngheânh ngang ( Caâu 233- tr 1576 )

-Soâng Höông coøn goïi laø Höông Giang baét nguoàn töø Tröôøng Sôn. Hai nguoàn Taû Traïch vaø Höõu Traïch hoïp nhau ôû nga ba Tuaàn taïo neân soâng Höông. Soâng tieáp tuïc chaûy oâm laáy thaønh phoá Hueá, chaûy vaøo phaù Tam Giang roài ñoå ra bieån ôû cöûa Thuaän An. Soâng chia tænh Thöøa Thieân Hueá laøm hai mieàn : Mieàn Baéc vaø mieàn Nam. Soâng Höông noåi tieáng veà veû ñeïp dòu hieàn, thô moäng, nöôùc trong xanh vaø luoân troâi nheï nhaøng.

39- Em ñoá anh töø nam chí baéc Soâng naøo laø soâng saâu nhaát ? Nuùi naøo laø nuùi cao nhaát nöôùc ta ? Anh maø giaûng ñöôïc cho ra Thì em keát nghóa giao hoaø cuøng anh Saâu nhaát laø soâng Baïch Ñaèng -

Ba laàn giaëc ñeán, ba laàn giaëc tan Cao nhaát laø nuùi Lam Sôn Coù oâng Leâ Lôïi trong ngaøn böôùc ra. ( Caâu 64 tr – 937 ) 40--Nhaát cao laø nuùi Choùp Chaøi Nhaát roäng laø beå, nhaát daøi laø soâng ( Caâu111-tr 1644 ) Soâng Thao nöôùc ñuïc lôø ñôø

41- Caém saøo ñôïi nöôùc bao giôø nöôùc trong Nöôùc ñuïc laø nöôùc giöõa ñoàng Nöôùc trong laø nöôùc trong ñoàng chaûy ra ( Caâu 206-tr 1854 )

42- Soâng Thao nöôùc ñuïc ngöôøi ñen

Ai leân phoá EÛn cuõng queân ñöôøng veà ( Caâu 207- tr 1854 )

-Phoá EÛn : töùc Vuõ Yeån ôû huyeän Thanh Ba, Vónh Phuù, nôi hoäi tuï cuûa thuyeàn beø, daân cö soáng veà buoân baùn.

44- 43- Em veà thöa vôùi meï cha Mua goã soâng Böùa laøm nhaø soâng Thao Nöôùc soâng Thao bieát bao giôø caïn Nuùi Ba Vì bieát vaïn naøo caây Em hieàn laáy ñöôïc anh ñaây ( Caâu 291-tr 989 ) Meï em buoân chæ baùn tô

Buoân ngoïn soâng Bôø, baùn ngoïn soâng Thao ( Caâu 175-tr 1335 ) 45- Meï em buoân chæ baùn tô Buoân ngoïn soâng Bôø, baùn ngoïn soâng Thao Nöôùc soâng Thao bieát bao giôø caïn Nuùi Ba Vì bieát vaïn naøo caây ( Caâu 176-tr 1335 )

-Soâng Bôø töùc soâng Ñaø -Soâng Thao töùc soâng Hoàng, quaõng phía treân Baïch Haïc

46- Soâng Loâ moät daûi traéng ngaàn Thaûnh thôi ta ruõ buïi traàn cuõng neân ( Caâu 117-tr 1645 )

47-

Soâng Loâ nöôùc ñuïc ngöôøi ñen Ai leân phoá Eûn cuõng queân ñöôøng veà ( Caâu 160-tr 1845 ) 48- - Göông theà nôõ ñeå buïi nhoaø Soâng coù Nhò Haø, nuùi coù Taûn Vieân Theà kia nôõ ñeå lôõ duyeân Traêng coøn soi maõi vuõng sen Taây Hoà ( Caâu 158-tr 1025 ) 49- Khen ai kheùo hoaï ñòa ñoà Tröôùc soâng Nhò Thuyû, sau hoà Hoaøn Göôm ( Caâu 32- tr1178 ) Troâng leân hoøn ñaù loâ xoâ

50- Maët soâng lai laùng, beå hoà trong xanh ( Caâu 380-tr 1291 )

51-

Soâng xanh phaúng laëng nöôùc ñaày Tình chung hai chöõ nghóa naøy giao hoan. ( Caâu 211-tr 1855 )

52- Non cao ai ñaép maø cao

Soâng saâu ai bôùi ai ñaøo maø saâu ? ( Caâu 165- tr 1488 )

53-

Non cao ai ñaép maø cao Soâng saâu ai bôùi ai ñaøo maø saâu ? Nöôùc non laø nöôùc non trôøi Ai phaân ñöôïc nöôùc ai dôøi ñöôïc non ( Caâu 166- tr 1488 )

54- Non cao ai ñaép maø cao

Soâng saâu ai bôùi ai ñaøo maø saâu ? Soâng saâu ai ñaép ai ñaøo Non cao ai ñaép ñaù vaøo maø cao ? ( Caâu 167- tr 1489 ) 55 - Nuùi kia ai ñaép neân cao Soâng kia ai ñaøo nöôùc chaûy cuøng quanh… ( Caâu 214-tr 1497 ) 56 - Nuùi kia ai ñaép neân cao Soâng kia beå noï ai ñaøo neân saâu ?… ( Caâu 215-tr 1498 )

Nuùi kia ai ñaép neân cao

57- Soâng kia beå noï ai ñaøo neân saâu ?… Soâng Ngaân ai kheùo baéc caàu Ñeå cho aû Chöùc chaøng Ngaâu tôùi gaàn ( Caâu 216-tr 1498 )

Nuùi kia ai ñaép neân cao

58- Soâng kia beå noï ai ñaøo maø saâu ?… Vì ai caù chaúng beùn caâu… ( Caâu 217 - tr 1499 )

Nuùi kia ai ñaép neân cao

59- Soâng kia beå noï ai ñaøo neân saâu ?… ( Caâu 218- tr 1499) 60- Nuùi Truoài ai ñaép maø cao Soâng Gianh ai bôùi ai ñaøo maø saâu… ( Caâu 231-tr 1503 ) 61- Nuùi Maäu Sôn cao bao nhieâu tröôïng Soâng Leä Thuyû saâu baáy nhieâu taàm… ( Caâu 221-tr 1499 )

-Soâng Leä Thuyû thuoäc Quaûng Bình

62-

Nuùi Yeân sôn khoâng bieát ñôøi naøo lôû Soâng Huyønh Hoà khoâng bieát thuôû naøo khoâ

( Caâu 232- tr 1503 ) 63- Nuùi Maäu Sôn thaùng ngaøy ñaù nhaûy Soâng Nhaät Leä nöôùc chaûy meânh moâng… ( Caâu 222-tr 1500 ) 64- Nuùi Ngöï Bình tröôùc troøn sau meùo Soâng An Cöïu naéng ñuïc möa trong Bôûi vì em aên ôû moät daï hai loøng Neân chi loan khoâng oâm ñaëng phöôïng, phöôïng chaúng aüm boàng ñaëng loan ( Caâu 226 –tr 1501 ) 65- Nuùi Ngöï Bình tröôùc troøn sau meùo Soâng An Cöïu naéng ñuïc möa trong Em ñaây voán thieät chöa choàng Nuùi cao soâng roäng bieát gôûi loøng cuøng ai ? ( Caâu 227-tr 1501 )

66- Nuùi Ngöï Bình tröôùc troøn sau meùo Soâng An Cöïu naéng ñuïc möa trong Kìa ai laéng ñuïc tìm trong Chöù em ñaây thuyû chung nhö nhaát moät loøng sô giao ( Caâu 228- tr 1502 )

67- Soâng moâ trong baèng soâng An Cöïu Hoùi moâ quanh queo baèng hoùi Chaâu EÂ ( Caâu 162- tr 1845)

68- Soâng Coân khi caïn khi ñaày

Khí thieâng ñaát nöôùc nôi naøy vaãn thieâng ( Caâu 227- tr 1574 ) 69- Queâ ta coù daûi soâng Haøn Coù chuøa Non Nöôùc, coù hang Sôn Traø ( Caâu 74-tr 1755 )

-Soâng Haøn : Con soâng chaûy qua Ñaø naüng.

70- Soâng beân ni anh laäp caûnh chuøa Hoaøi Thieän

Soâng beân teâ anh döïng huyeän Hoaøi Nhôn Caí huyeän Hoaøi Nhôn ñeå oâng Bao Coâng xöû kieän Caùi huyeän Hoaøi Thieän coù bao keû tu haønh ( Caâu 139-tr 1841 )

71- Soâng Boà Ñeà nöôùc ñoû nhö son

Em coù choàng roài maø doái baïn, toäi nhö hoøn nuùi cao ( Caâu 140-tr 1841 )

72- Soâng Chu nöôùc gôïn boán muøa

Ai cho anh uoáng thuoác buøa anh meâ ( Caâu 142-tr 1842 )

Soâng daøi nöôùc chaûy luoân luoân

73- Anh giang hoà röùa maõi coù buoàn khoâng anh ? ( Caâu 145-tr 1842 )

74-

Soâng daøi nöôùc chaûy quanh co Khen ai kheùo ñaët tröôùc noø sau chöôm ( Caâu 146-tr 1842 )

75- Treøo non öôùc nhöõng non cao

76-

Anh ñi ñoø doïc öôùc ao soâng daøi ( Caâu 349- tr 2205 ) Treøo leân quaùn doác Ñoàng Nai Kìa soâng Mai Ñieäp soùng daøi nheï ñua ( Caâu 339- tr 2203 )

77- Treân ba Boâng döôùi ngoïn soâng ñaøo

Ba boán ngoïn soâng döõ ñoå vaøo ngoïn soâng eâm ( Caâu 350-tr 2205 )

- Ba Boâng töùc ngaõ ba Boâng. ÔÛ ñaây con soâng Maõ chia ra laøm ba nhaùnh : moät nhaùnh töø Hoài Xuaân goïi laø nhaùnh nguoàn, moät nhaùnh veà cöûa Hôùi ( Laïch Chaøo thuoäc xaõ Hoaøng Chaâu, huyeän Hoaèng Hoaù ), moät nhaùnh veà Laïch Tröôøng ( thuoäc huyeän Haäu Loäc ), hai nhaùnh sau ñeàu ñoå ra beå.

78- Soâng Giang Ñình ñang coøn nöôùc Ngaøn Hoàng Lónh ñang coøn caây Leøn Kim Nhan ñang phaúng laëng ñoù xa ñaây sao ñaønh ? ( Caâu 150-tr 1843 )

79-

Soâng Lam Giang caøng ngaøy caøng roäng Nuùi Hoàng lónh moãi baäc moãi cao (Caâu 158-tr 1845 )

80-

Soâng Lam moät ngoïn noâng sôø Nhôù ngöôøi quaân töû bô vô noåi chìm ( Caâu 159-tr 1845 ) 81- Hoàng Sôn cao ngaát maáy truøng Lam Giang saâu maáy tröôïng thì loøng maáy nhieâu ( Caâu 276- tr 1124)

-Soâng Lam coøn goïi laø soâng Caû laø con soâng lôùn nhaát xöù Ngheä, daøi 432km chaûy töø Laøo sang.

82- Soâng moâ saâu baèng soâng Chôï Huyeän Ñieän moâ kheùo baèng ñieän Chaâu EÂ ( Caâu 161-tr 1845 )

83- Soâng Gianh cao baäc haúm bôø

Ghe maønh naêng laïi, meï nhôø loäc con ( Caâu 152-tr 1844 ) 84- Soâng Tuaàn moät daûi noâng sôø Haøm Roàng moät daõy lôø môø nuùi cao Vui thay nuùi thaúm noâng saâu Thuyeàn ñi hai daõy nhö sao hoâm raèm ( Caâu 205- tr 1853 ) -Soâng Tuaàn : coøn goïi laø soâng Tuaàn Ngu. ÔÛ ñaây coù ngaõ ba Ngang ( Coøn goïi laø Ba Ñaàu ) choã gaëp nhau cuûa soâng Maõ, soâng Chu, ñòa ñaàu cuûa ba huyeän Ñoâng Sôn, Hoaèng Hoaù, Thieäu Hoaù ( Thanh Hoaù ).

85-

Soâng Traø nöôùc chaûy laøm hai Ai veà Bình Thuaän, Ñoàng Nai thì veà ( Caâu 210- tr 1855 )

-Soâng Traø : soâng Traø Khuùc ôû Quaûng Ngaõi.

-Suoái :

86-ÔÛ treân trôøi coù ngoâi sao Baéc Ñaåu ÔÛ döôùi haï giôùi coù con soâng Giang Haø Soâng Giang Haø chaûy ra bieån roäng Baéc Ñaåu tinh quay ngoõng chaàu trôøi ( Caâu 256-tr 2341 ) 87- Vui thay ba choán vui thay Keû caâu soâng Vò , ngöôøi caøy non Tieân Keû caâu soâng Vò ñöôïc quyeàn Ngöôøi caøy nuùi Loã non Tieân ñöôïc vaøng ( Caâu 308-tr 2351 ) 88- Hôõi coâ thaét löng bao xanh Coù veà Vaïn Phuùc vôùi anh thì veà Vaïn Phuùc coù coäi boà ñeà Coù soâng uoán khuùc coù ngheà quay tô ( Hôïp tuyeån thô vaên Vieät Nam-VHDG-128 )

1- Suoái Tieân nöôùc chaûy lao xao Nöôùc nhìn thaáu ñaùy nhöng naøo thaáy ai Möôøi heïn chín thöôøng ñôn sai Hay laø em ñaõ nghe ai maát roài ( Caâu 245 –tr 1862 ) 2-Baéc Caïn coù suoái ñaõi vaøng Coù hoà Ba Beå coù naøng aùo xanh ( Caâu 223-tr 240 ) 3-Gioù ñöa, ñöa löôùt choøm thoâng

-Hoà :

Gioù bay thoâng coãi nhö loàng boùng ngaân Suoái trong leo leûo treân ngaøn Kìa con chim phöôïng soi laøn suoái trong ( Caâu 136-tr 1053 )

1- Chaúng vui cuõng theå hoäi Thaày

Chaúng ñeïp cuõng theå Hoà Taây xöù Ñoaøi ( Caâu 226-tr 567 )

2- Chaúng vui cuõng theå hoäi Thaày

Chaúng trong cuõng theå Hoà Taây xöù Ñoaøi Röûa chaân ñi haùn, ñi haøi Röûa chaân ñi ñaát chôù hoaøi röûa chaân ( Caâu 227 -tr 567 ) Treân trôøi coù moät oâng sao 3-

6- Choán quang chaúng moïc, moïc vaøo ñaùm maây Nöôùc hoà Taây bieát bao giôø caïn Nhò vöôøn ñaøo bieát vaïn naøo hoa ( Caâu 400-tr 2218 ) 4- Baéc Caïn coù suoái ñaõi vaøng Coù hoà Ba Beå coù naøng aùo xanh ( Caâu 223-tr 240 ) 5-Hoà Tónh Taâm giaøu sen baùch dieäp Ñaát Höông Caàn ngoït quyùt , thôm cam ( Caâu 225 –tr 1111 ) Hôõi coâ thaét löng bao xanh

Coù veà keû Böôûi vôùi anh thì veà Laøng anh coù ruoäng töù beà Coù hoà taém maùt , coù ngheà quay tô ( Caâu 322- tr 1136 )

7- Ruû nhau ra taém hoà sen

8- Nöôùc trong boùng maùt höông chen caïnh mình Cöù chi vöôøn ngoïc ao quyønh Thoân queâ vaãn thuù höõu tình xöa nay ( Caâu 256-tr 1803 ) Khen ai kheùo hoaï dö ñoà

9- Giöõa nôi thaønh thò coù hoà xanh trong… ( Caâu 31- tr 1177 ) Khen ai kheùo hoaï ñòa ñoà

Tröôùc soâng Nhò Thuyû, sau hoà Hoaøn Göôm

( Caâu 32- tr 1178 )

Nhaùc troâng leân choán kinh ñoâ

10- Kìa ñeàn Quan Thaùnh, noï hoà Hoaøn Göôm ( Caâu 55-tr 1633 )

11- Nhaùc troâng leân caùi choán kinh ñoâ

Kìa chuøa Quan Thaùnh, noï hoà Hoaøn Göôm Hoà Hoaøn Göôm maùt meû thaûnh thôi Quan hoï ngöôøi ñöøng tình phuï Chôï Traøng Tieàn keùo hoäi vui thay ( Caâu 56-tr 1633 )

12-

13-

-Ao :

Hoà Göôm in boùng Thaùp Ruøa Aùnh ñeøn soi toû maùi chuøa Ngoïc Sôn ( Caâu 222-tr 1110 ) Yeân Thaùi coù hoà Nguyeät Nga Coù soâng Toâ Lòch, ñoâi ta cheøo thuyeàn ( Caâu 5-tr 2383 )

2- 1-Ñoàn raèng: Nuùi Traïn laém coâng Ao Quan laém caù, ñình Trung laém roàng ( Caâu 880-tr 880 ) Hôõi coâ thaét löng bao xanh

3- Coù veà An Phuù vôùi anh thì veà An Phuù coù ruoäng töù beà Coù ao taém maùt coù ngheà keïo nha ( Caâu 317- tr 1133) Hôõi coâ thaét löng bao xanh

- Gieáng :

Coù veà An Phuù vôùi anh thì veà An Phuù coù ruoäng töù beà Coù ao taém maùt coù ngheà keïo nha Laøm nha baùn leû, baùn buoân Baùn khaép Haø Noäi baùn sang Haûi Phoøng Baùn cho chuù khaùch cöûa Ñoâng Laøm ra keïo laïc, keïo hoàng keïo taây ( Caâu 3 21- tr 1135 )

Thoå Sôn coù gieáng nöôùc trong 1-

Coù röøng ñoán cuûi, coù soâng ñi chaøi Coù gaùi saéc, coù trai taøi

Ngöôøi ngoaøi ñaõ ñeán moät hai khoâng veà ( Caâu 392- tr 2073) 2-Kìa gieáng Yeân Thaùi nhö kia Gieáng saâu chín tröôïng nöôùc thì trong xanh ( Caâu 113 –tr 76 ) 3-Gieáng Yeân Thaùi vöøa trong vöøa maùt Ñöôøng Yeân Thaùi gaïch laùt deã ñi Em veà beân aáy laøm chi Nöôùc gieáng thì ñuïc, ñöôøng ñi thì laày ( Caâu 96- tr1046 )

4- Yeân Thaùi coù gieáng trong xanh

Coù ñoâi caù saáu ngoài canh ñaàu laøng ( Caâu 4-tr 2383 ) 5- Ñaàm Ñaïi Töø hoa sen thôm ngaùt Gieáng Ñaïi Töø nöôùc maùt trong xanh ( Caâu 148-tr 739 ) 6- Caùt Chính coù caây ña xanh Coù ñöôøng caùi lôùn chaïy quanh trong laøng Caùt Chính coù gieáng rìa laøng Vöøa trong vöøa ngoït caû laøng chaét chiu ( Caâu 185-tr 362 ) 7-Ngöôøi ñoàn gieáng ñaù thì trong Nghieâng gaøu seõ muùc doø loøng caïn saâu ( Caâu 383 –tr 1606 )

Nhaát trong laø nöôùc gieáng Hoài 8-

Nhaát beùo, nhaát buøi laø caù roâ caâu ( Caâu 129- tr 1648 )

Nhaát trong nhaát maùt laø nöôùc gieáng Hoài 9-

10-

Nhaát beùo nhaát buøi laø caù roâ caâu ( Quoác phong thi hôïp thaùi ) Gieáng laøng em vöøa trong vöøa maùt Ñöôøng laøng em laém caùt deã ñi ( Caâu 88- tr 1045 )

Gieáng Ngoïc Haø vöøa trong vöøa maùt 11-

12-

Vöôøn Ngoïc Haø thôm maùt gaàn xa ( Caâu 90- tr 1045 ) Hôõi coâ maø thaét bao xanh Coù veà Kinh Keä vôùi anh thì veà Kinh Keä coù caây boà ñeà

13- Coù gieáng taém maùt coù ngheà aên chôi ( Caâu 319-tr 1134 ) Nhaø anh coù caí gieáng khôi

Nhaùc troâng xuoáng gieáng coù ñoâi caønh hoàng ( Caâu 418-tr 2223 )

14-

Gieáng naøy laø gieáng cöïu traøo Hoài toâi coøn nhoû toâi naøo bieát ñaâu ( Caâu 89- tr 1045 )

Nghe ñaây coù gieáng môùi ñaøo 15-

-Vuõng:

Coù chôï môùi hoïp anh taït vaøo baùn mua Coøn khoâng ta ñôïi, ta chôø Hay laø nhö ruoäng coù bôø thì thoâi ( Caâu 75- tr 1549 )

1- Theà kia nôõ ñeå lôõ duyeân Traêng coøn soi maõi vuõng sen Taây Hoà ( Caâu 158-tr 1025 ) Nhaát cao laø nuùi Taûn Vieân

-Ñaàm :

2- Nhaát saâu laø vuõng Thuyû Tieân cöûa Vöôøng ( Caâu 115- tr 1645)

1-

Ñaàm Ñaïi Töø hoa sen thôm ngaùt Gieáng Ñaïi Töø nöôùc maùt trong xanh ( Caâu 148-tr 739 )

2-

-Beán :

Bình Ñònh coù nuùi Voïng Phu Coù ñaàm Thò Naïi, coù cuø lao Xanh ( Caâu 428- tr 277 ) 3- Ñeà Gi coù nuùi Lam Sôn Coù ñaàm Ñaïm Thuyû nöôùc dôøn dôøn xanh ( Caâu 263-tr 763) 4-Huyeän Thanh Trì kia laøng Thònh Lieät Ñoàn caù roâ ñaàm Seùt laø ngon Baáy laâu caïn nöôùc trô buøn Bieát raèng phong vò coù coøn nhö xöa ( Caâu 359-tr 1145 )

1-

Thuyeàn tình ñaäu beán Chuøa Gia Moät traêm con gaùi lieác qua thuyeàn tình ( Caâu 510- tr 2096 )

2- Thuyeàn tình ñaäu beán OÂ Giang

Nöôùc:

Coù ñi ta ñôïi coù sang ta chôø ( Caâu 511-tr 2096 ) 3- Ñoø toâi ôû beán soâng Daâu Buoân cheø maïn haûo thaùng sau môùi veà Leânh ñeânh ba boán chieác thuyeàn keà Chieác veà Haø Noäi, chieác veà Vaïn Vaân Vaïn Vaân coù beán Thoå Haø Vaïn Vaân naáu röôïu, Thoå Haø nung voâi… ( Caâu 633-tr 833 ) 4-Keå töø beán Töû ra ñi Saém sanh thuyeàn laït, thieáu gì nöõa ñaâu ( Caâu 15- tr 1153 )

Chaúng thôm cuõng theå höông ñaøn

1- Chaúng trong cuõng nöôùc trong nguoàn chaûy ra ( Caâu 217-tr 566 )

2- Maïch trong nöôùc chaûy ra trong

Theá naøo ñi nöõa con doøng vaãn hôn ( Caâu 8-tr 1308 )

3- Duø ai xaáu xí nhö ma

Taém nöôùc Ñoàng Laãm cuõng ra con ngöôøi ( Caâu 148- tr 703 )

4- Duø ai xaáu xí nhö ma

Taém nöôùc Soâng Ñaù cuõng laø ngöôøi tieân ( Caâu 149 - tr 703 )

5- Ngöôøi ñeïp nhö Tieân

Taém nöôùc Ñoàng Trieàn cuõng xaáu nhö ma Ngöôøi xaáu nhö ma Taém nöôùc Ñoàng Traø cuõng ñeïp nhö Tieân ( Caâu 382 –tr 1605 ) 6- Giao Töï laém baõi nhieàu doi Laém con gaùi ñeïp nhieàu nôi phaûi loøng Giao Töï gaàn gieáng gaàn soâng Nöôùc trong taém maùt, maù hoàng theâm xinh ( Caâu 32- tr 1032 ) Em veà giaõ gaïo ba traêng

7- Ñeå anh gaùnh nöôùc Cao Baèng veà ngaâm Nöôùc Cao Baèng ngaâm thì traéng gaïo…

( Caâu 271 –tr 985 ) Em veà giaõ gaïo ba traêng

8- Ñeå anh muùc nöôùc Cao Baèng veà vo ( Caâu 272 –tr 985 ) Naøng veà giaõ gaïo ba traêng

9- Ñeå anh gaùnh nöôùc Cao Baèng veà ngaâm ( Caâu 20-tr 1460 ) Naøng veà giaõ gaïo ba traêng

10- Ñeå anh gaùnh nöôùc Cao Baèng veà ngaâm Nöôùc Cao Baèng ngaâm thì traéng gaïo… ( Caâu 21-tr 1460 ) 11- Ra veà nhôù nöôùc gieáng khôi Nhôù ñieáu aên thuoác, nhôù côi aên traàu ( Caâu 127-tr 1776 ) 12- Ñaàm Ñaïi Töø hoa sen thôm ngaùt Gieáng Ñaïi Töø nöôùc maùt trong xanh ( Caâu 148-tr 739 ) 13- Nöôùc gieáng Boâng vöøa trong vöøa maùt Ñöôøng Trònh Thoân laém caùt deã ñi ( Caâu 301 –tr 1515 ) 14- - Nöôùc hoà Taây vöøa trong vöøa maùt Ñöôøng chôï Böôûi laém caùt deã ñi… ( Caâu 303 –tr 1515 ) 15- - Nöôùc soâng Gianh vöøa xanh vöøa maùt Truoâng Quaûng Bình nhoû caùt deã ñi… ( Caâu 373 –tr 1527 ) 16-Nöôùc soâng Toâ vöøa trong vöøa maùt Em gheù thuyeàn ñoã saùt thuyeàn anh Döøng cheøo muoán toû taâm tình Soâng bao nhieâu nöôùc thöông mình baáy nhieâu ( Caâu 376-tr 1528 ) Soâng Toâ nöôùc ñuïc lôø ñôø

18- 17- Caém saøo maø ñôïi bao giôø nöôùc trong ? ( Ca dao ngaïn ngöõ Haø Noäi ) Öôùc gì gieáng ôû gaàn ao

Ñeå thieân haï ngaém nöôùc naøo trong hôn ( Caâu 15-tr 2291 )

19- Nöôùc trong ai chaû röûa chaân

Hoa thôm ai chaû tôùi gaàn goác caây

( Caâu 384-tr 1529 )

20-

21-

Nöôùc trong ai chaúng röûa chaân Caùi maù traéng ngaàn ai chaúng muoán hoân ( Caâu 385-tr 1530 ) Nöôùc trong ai khuaáy ra hoà Mình khoâng haù deã noùi hoâ cho mình ( Caâu 386-tr 1530 )

22-

Nöôùc trong coøn ôû nguoàn sanh Traø thôm coù ñôïi cheùn saønh hay khoâng ( Caâu 392-tr 1530 )

23-

Nöôùc trong chaét laáy moät bình Hoa thôm beû laáy moät caønh laøm duyeân ( Caâu 393-tr 1531 )

24- Nöôùc trong khoaû muùc moät vuøa

Thöông em cho troïn moät muøa thaùng gieâng ( Caâu 396- tr 1531 )

25-

Nöôùc trong loïc laáy moät chum Hoa thôm beû laáy moät chuøm caàm tay ( Caâu 397-tr 1531 )

26-

Nöôùc trong muùc laáy moät chum Hoa thôm beû laáy moät chuøm cho thôm ( Caâu 400-tr 1532 )

27-

Nöôùc trong muùc laáy moät xanh Hoa thôm beû laáy moät nhaønh caàm tay. ( Caâu 401-tr 1532 ) Soâng saâu nöôùc chaûy lôø ñôø

28- Caém saøo ñôïi nöôùc bao giôø nöôùc trong Nöôùc trong, trong suoát ñaùy soâng Ñoá ai bieát ñöôïc noâng saâu theá naøo ? ( Caâu 184-tr 1850 ) Soâng saâu nöôùc ñuïc lôø ñôø

29- Caém saøo maø ñôïi bao giôø cho trong ? ( Caâu 189-tr 1851 )

Chaúng thôm cuõng theå höông ñaøn

30- Chaúng ngoït cuõng theå nöôùc soâng Haøn chaûy ra ( Caâu 218 -tr 566 ) 31- Laùc ñaùc möa Ngaâu Sình sòch möa Ngaâu Laù ngaâu ruïng xuoáng

Boâng lau phaát côø Nöôùc trong xanh laëng ngaét nhö tôø Moät ñaøn caù lôùn nhaáp nhoâ ñaàu gheành ( Caâu 36- tr 1224 ) 32-Nguoàn aân beå aùi heïn hoø Nöôùc xanh in boùng, traêng môø chöùng soi Nhaén coâ nhaân ngaõi ñoâi lôøi Soùng to nöôùc caû khoân dôøi loøng nhau ( Caâu 351 –tr 1600 ) 33- Mieãn raèng chaøng coù loøng yeâu Baûo ñi gaùnh nöôùc Ñoâng Trieàu cuõng ñi Em ñi gaùnh ñaù Ba Ñeøo Ñeå anh gaùnh nöôùc Ñoâng Trieàu veà ngaâm Bao giôø cho ñaù moïc maàm Ñôøi ta keát nghóa tri aâm moät nhaø ( Caâu 259 –tr 1353 ) 34- Nöôùc Boàng Baùo, haït gaïo Hoaønh Daønh Öôùc gì em ôû vôùi anh moät nhaø ( Caâu 271 –tr 1509 ) 35- Tieáng ñoàn anh choïn keùn löïa tô Nöôùc giöõa doøng cheâ ñuïc, nöôùc beân bôø khen trong ( Caâu 51-tr 723 )

36- Nöôùc giöõa doøng cheâ trong cheâ ñuïc

Vuõng traâu ñaàm hì huïc khen ngon ( Caâu 302-tr 1515 )

37-

Uoáng nöôùc Vaân Trai Aên ngay noùi thaät Uoáng nöôùc Phuù Quaät Aên thaät noùi ngay ( Caâu 3-tr 2288)

-Vaân Trai, Phuù Quaät : Hai laøng thuoäc xaõ Haûi Nhaân, Tónh Gia,Thanh Hoaù Ñoàng ruoäng

Ra ñoàng gioù maùt thaûnh thôi

1- Thöông ngöôøi naèm voõng naéng noâi ôû nhaø ( Caâu 27-tr 1762)

Ra ñoàng gioù maùt thaûnh thôi

2- Thöông ngöôøi ngoài voõng naéng noâi ôû nhaø Neáu maø coù baûy coù ba Thì chi ñeán noãi xoùt xa trong loøng

( Caâu 28- tr 1763 )

3-

Ñöùng beân ni ñoàng, ngoù beân teâ ñoàng, meânh moâng baùt ngaùt Ñöùng beân teâ ñoàng, ngoù beân ni ñoàng , cuõng baùt ngaùt meânh moâng… ( Caâu 998- tr 909 )

4-

Ñöôøng veà Ñoâng Vieät loanh quanh Ñoàng xanh laøng ñeïp nhö tranh hoaï ñoà Chieàu veà chim hoùt líu lo Töøng ñoaøn treû nhoû haùt noâ trong laøng ( Caâu 1061- tr 921 )

-Ñoâng Vieät : ôû xaõ Quaûng Ñoâng , Quaûng Xöông, Thanh Hoaù. Ñòa danh ( Ñaát ñai - Laøng maïc ):

Ñoàn raèng keû Laïng vui thay 1-

2- Ñi ba boán ngaøy keå ñaõ laém coâng Beân döôùi coù soâng, beân treân coù chôï Anh laáy em veà laøm vôï neân chaêng? ( Caâu 878-tr 879 ) Ñoàng Ñaêng coù phoá Kì Löøa

3- Coù naøng Toâ Thò, coù chuøa Tam Thanh Ai leân xöù Laïng cuøng anh Tieác coâng baùc meï sinh thaønh ra em Tay caàm baàu röôïu, maém nem Maûng vui queân heát lôøi em daën doø ( Caâu 896-tr 885 ) Ñöôøng veà xöù Laïng muø xa

4- Ai veà Haø Noäi vôùi ta cho gaàn Ví duø meät moûi ñau chaân Thì ta mua deùp chín laàn cho ñi ( Caâu 1064- tr 922 ) Ñöôøng veà xöù Laïng muø xa

Coù veà Haø Noäi vôùi ta thì veà Ñöôøng thuyû thì tieän thuyeàn beø Ñöôøng boä cöù beán Boà Ñeà maø sang ( Caâu 1065-tr 922 ) Ñöøông veà xöù baéc coøn xa 5-

Coù veà Keû Soûi vôùi ta thì veà Keû Soûi laø ñaát thuù queâ Chung quanh thì luyõ, töù vi thì ñoàng ( Caâu 1063-tr 922 )

6- Thanh trì coù baùnh cuoán ngon

Coù goø Nguõ Nhaïc, coù con soâng Hoàng Thanh Trì caûnh ñeïp ngöôøi ñoâng Coù caây saùo truùc beân ñoàng luùa xanh ( Caâu 84- tr 2009) Coå Loa laø ñaát Ñeá Kinh

7- Troâng ra laïi thaáy toaø thaønh Tieân xaây ( Caâu 846-tr 488)

8- Ñaát Ngoïc Haø toát töôi phong caûnh

Gaùi Ngoïc Haø vöøa ñaûm vöøa xinh ( Caâu 168- tr 743 )

9- Chaúng khoân theå chò laâu ngaøy

Chaúng ñeïp cuõng theå Hoà Taây xöù Ñoaøi ( Caâu178 –tr 558 )

10- Ñaïi Hoaøng phong caûnh höõu tình

Cuûa nhieàu ñaát roäng, gaùi xinh, trai taøi ( Caâu 50-tr 723 )

Ñoàn raèng Vaên Ñieån vui thay

12- 11- Ngoaì phoá chôï hoïp naêm ngaøy moät phieân Taøu qua phoá döôùi phoá treân Ñình thì ôû giöõa hai beân raëng baøng ( Caâu 886-tr 883 ) Gia Laâm coù ñaát Coå Bi

Muoân ñôøi caûnh ñeïp coøn ghi raønh raønh Chí n möôi chín nuùi xung quanh ÔÛ giöõa hoà taû, beân thaønh hoà sen Cöûa taû, cöûa höõu, cöûa tieàn Nguõ hoà tam ñaûo ôû treân Traâu Quyø Caàu Loøn ñöôøng caùi quan ñi Haäu mieáu, haäu phuû coøn ghi roõ truyeàn Naøy ñieän Caàn Chaùnh Kính Thieân Voi ñaù , saáu ñaù hai beân saân roàng Laïi theâm hoå ñaù ngöï phoøng Ñuû neàn dinh thöï khaép trong noäi thaønh Töông truyeàn ñaây ñaát ñeá kinh Bao nhieâu caûnh ñeïp löøng danh trong ngoaøi ( Caâu 2-tr 1027 )

13- Giao Töï laém baõi nhieàu doi

Laém con gaùi ñeïp nhieàu nôi phaûi loøng

Giao töï gaàn gieáng gaàn soâng Nöôùc trong taém maùt, maù hoàng theâm xinh ( Caâu 32- tr 1032 ) Hôõi coâ ñoäi noùn quai thao

15-

16- 14- Ñi qua Thanh Lieät thì vaøo laøng anh Laøng anh Toâ Lòch trong xanh Coù nhieàu vaûi nhaõn ngon laønh em aên Vaûi ngon thì nhaát laøng Baèng Khaép thaønh Haø Noäi hoûi raèng ñaâu hôn ? ( Caâu 303-tr 1130 ) Hôõi coâ maø thaét bao xanh Coù veà Kinh Keä vôùi anh thì veà Kinh Keä coù caây boà ñeà Coù gieáng taém maùt coù ngheà aên chôi ( Caâu 319-tr 1134 ) Hôõi coâ thaét löng bao xanh

Coù veà laøng Chôï vôùi anh thì veà Laøng Chôï coù boùng caây ñeà Coù chuøa thôø Phaät coù ngheà cöûi canh ( Ca dao ngaïn ngöõ Haø Noäi – 117 )

-Laøng Chôï :chæ laøng Naønh Chôï töùc laøng Phuø Ninh, xaõ Ninh Hieäp, huyeän Gia Laâm ,Haø Noäi

17-

Hôõi coâ maø thaét bao xanh Coù veà Vónh Ñaëng vôùi anh thì veà Vónh Ñaëng coù goác boà ñeà Coù ao thaû caù coù ngheà khaâu ren ( Ca dao Vieät Nam tröôùc caùch maïng-279 )

18-

Hôõi coâ thaét löng bao xanh Coù veà Vaïn Phuùc vôùi anh thì veà Vaïn Phuùc coù coäi boà ñeà Coù soâng uoán khuùc coù ngheà quay tô ( Hôïp tuyeån thô vaên Vieät Nam-VHDG-128 )

-Vaïn Phuùc :thuoäc thò xaõ Haø Ñoâng.Xöa coù ngheà deät luïa, deät gaám voùc

19-

Hôõi coâ thaét daûi löng xanh Coù veà laøng Vónh vôùi anh thì veà Laøng Vónh coù caây boà ñeà Coù soâng taém maùt coù ngheà laøm gai (Hôïp tuyeån thô vaên Vieät Nam-VHDG-137 )

- Laøng Vónh : thuoäc thoân Caùt Töôøng, xaõ An Hoaø, huyeän Bình Luïc, Nam Haø

20- Coâ kia thaét löng bao xanh

21-

22- Coù veà Yeân Mó vôùi anh thì veà Yeân Mó anh coù nhieàu tre Coù soâng taém maùt coù ngheà troàng ngoâ ( Caâu 319 b -tr 1134 ) Coâ kia thaét daûi löng xanh Coù veà Nam Ñònh vôùi anh thì veà Nam Ñònh coù beán Ñoø Cheø Coù taøu Ngoâ Khaùch, coù ngheà öôm tô ( Caâu 319 c -tr 1135 ) Hôõi coâ thaét löng bao xanh

23- Coù veà An Phuù vôùi anh thì veà An Phuù coù ruoäng töù beà Coù ao taém maùt coù ngheà keïo nha Laøm nha baùn leû baùn buoân Baùn khaép Haø Noäi, baùn sang Haûi Phoøng Baùn sang chuù khaùch cöûa Ñoâng Laøm ra keïo laïc, keïo hoàng,keïo taây. ( Caâu 321- --tr 1135 ) Hôõi coâ thaét löng bao xanh

Coù veà keû Böôûi vôùi anh thì veà Laøng anh coù ruoäng töù beà Coù hoà taém maùt coù ngheà quay tô ( Caâu 322- --tr 1136 )

24- Hôõi coâ maø thaét bao xanh

Coù veà Kim Luõ vôùi anh thì veà Kim Luõ coù hai caây ñeà Caây cao boùng maùt gaàn keà ñoâi ta Tình saâu khoâng quaûn ñöôøng xa Nhaø anh cao roäng cuõng laø nhaø em Nhaø anh coù con soâng eâm Cho em taém maùt giöõa ñeâm muøa heø ( Caâu 323- --tr 1136 )

-Kim Luõ : teân thoân thuoäc xaõ Ñaïi Kim, huyeän Thanh Trì , Haø Noäi, naèm beân bôø soâng Toâ Lòch.

Laøng toâi coù luyõ tre xanh

25- Coù soâng Toâ Lòch uoán quanh xoùm laøng Beân bôø vaûi nhaõn hai haøng Döôùi soâng caù loäi töøng ñaøn tung taêng ( Caâu 152-tr 1247 )

26- Hôõi ngöôøi keùo vaûi quay vaønh

27- Coù veà döôùi Lieäu vôùi anh thì veà ( Caâu 344- --tr 1141 ) Hôõi ngöôøi maëc aùo vaøng vaøng

Coù veà cöûa Hoäi, cöûa Trang thì veà ( Caâu 346-tr 1141 )

28- Huyeän Thanh Trì kia laøng Thònh Lieät

Ñoàn caù roâ ñaàm Seùt laø ngon Baáy laâu caïn nöôùc trô buøn Bieát raèng phong vò coù coøn nhö xöa ( Caâu 359-tr 1145 )

29- Nhaät Taân ñaoø nôû töng böøng

Laøng Quaûng baùnh maät, baùnh tröng daõi ñaâyø… ( Caâu 138-tr 1651 )

30-

Dòu daøng neát ñaát An Döông Xöa nay laø choán vaên chöông noåi taøi ( Caâu 113-tr 679 ) Ñoø toâi ôû beán soâng Daâu

31- Buoân cheø maïn haûo thaùng sau môùi veà Leânh ñeânh ba boán chieác thuyeàn keà Chieác veà Haø Noäi, chieác veà Vaïn Vaân Vaïn Vaân coù beán Thoå Haø Vaïn Vaân naáu röôïu, Thoå Haø nung voâi… ( Caâu 633-tr 833 )

-Vaïn Vaân : teân laøng Ñaïi Laâm , huyeän Yeân Phong, tænh Haø Baéc, noåi tieáng laø nôi buoân baùn saàm uaát treân bôø soâng Caàu ( coøn coù Vaïn Vaân laø teân moät haõng nöôùc maém ôû Caùt Haûi, Quaûng Ninh ) -Thoå Haø thuoäc huyeän Vieät Yeân, tænh Haø Baéc ,coù ngheà nung voâi vaø laøm ñoà goám ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát. Thoå Haø ôû beân soâng Caàu ñoái dieän vôùi Vaïn Vaân. 32-

Ñoàng Laàm coù vaûi naâu non Coù hoà caù roäng, coù con soâng boài ( Caâu 898-tr 889 ) -Ñoàng Laàm : laø teân noâm laøng Kim Lieân thuoäc quaän Ñoáng Ña, tröôùc ñaây coù ngheà nhuoäm vaûi naâu noåi tieáng ( aùo vaûi Ñoàng Laàm ), coù nhieàu hoà caù lôùn vaø coù moät caùi laïch ñoå vaøo soâng Toâ Lòch ( nay ñaõ caïn ).

Ñoáng Ña ghi ñeå laïi ñaây

34-

33- Beân kia Thanh Mieáu, beân naøy Boäc Am ( Caâu 911-tr 892 ) Ñöøng veà ñöôøng aáy cho xa Ñi veà Coå Ñieån vôùi ta cho gaàn

Coå Ñieån saün caàu röûa chaân Coù ao taém maùt laïi gaàn gieáng khôi Muoán aên côm traéng caù troâi Thì veà Coå Ñieån buoân noài cuøng anh Muoán aên côm traéng canh caàn Thì veà Coå Ñieån saém caân buoân noài ( Caâu 997 –tr 909 )

35- Ngoâì buoàn hoaï maâyù caûnh chôi

Ngaãm xem Coå Ñieån buoân noâì baùn vung Chaï chieâng nom xuoáng caùnh ñoàng Ngayø thì thaû caù gieác roâ raønh raønh Nghó ra Vaên Ñieån cuõng saønh Gioø nem, ninh moïc ñuû ngaønh naøng ôi Nhaø ga chính thöïc laø vui Keû ngöôïc Haø Noäi, ngöôì xuoâi Phuû Thöôøng Yeân Ngöu ñaát thöïc laø öông Keû naáu röôïu laäu, ngöôì soâng Thöông ñoù maø Vónh Ñaêng thì hay ñi a Keû Baoû laøm noùn cho ta mua cuøng Ngoïc Hoâì ñan gioû khuaâyù tua Löu Phaí laøm maõ, ngöôì mua cuõng nhieàu ( Caâu 288- tr 1588 )

-Coå Ñieån : teân laøng ôû huyeän Thanh Trì , Haø Noäi., giaùp vôí thò traán Vaên Ñieån

36-

Keå chôi moät huyeän Thanh Trì Moïc thì gaïo xaùo, Laùng thì troàng rau Ñình Göøng baùn caù ñoäi ñaàu Ñònh coâng ñan goái, Luû Caàu baùnh trong Laøng Mô caát röôïu kheâ noàng Laøng Voïng deät goái, chaên taèm laøng Mui Keû Giaû thì baùn buøi nhuøi Laøng Leâ baùn phaán cho ngöôøi toát da Keû Voïng kheùo ngoïc, kheùo ngaø Ñöa ñem ñi baùn cho nhaø keû sang Keû Luõ thì baùn boûng rang Treân OÂ haøng Ñaäu laém haøng nhieàu thay Ngaâu, Töïu thì baùn dao phay Duø ñem chaët nöùa gaõy cay laïi lieàn Trong kho laém baïc nhieàu tieàn Ñeå cho giaáy laïi chaïy lieàn vôùi daây ( Caâu13- tr 1152 )

Laøng Quang döa vaûi khaép ñoàng

37- Ngoâ khoai khaép ruoäng, nhaõn loàng xoùm Vaên ( Caâu 146-tr 1246 )

Laøng Quang döa vaûi khaép ñoàng

39- 38- Ngoâ khoai khaép ruoäng, nhaõn loàng xoùm Vaên Duø anh buoân ñaâu baùn ñaâu Cuõng khoâng traùnh khoûi Tieàn Chaâu, Vaân Saøng ( Caâu 147-tr 1246 ) Nhaát cao laø ngoïn nuí Voàng

40-

Nhaát roäng laøng Quyeån, nhaát ñoâng chôï Giaàu Nhaát ñeïp con gaùi Buø Naâu Cöùng coæ Ñanh Xaù, cô caàu Quyeån Sôn ( Caâu 118-tr 1646 ) Quyeån Sôn vui thuù nhaát ñôì Doác loøng treân giaëm döôí bôi ta veà Ñoâi beân nuí töaï soâng keà Ngöôïc xuoâi tieän neoû, laém ngheà laøm aên ( Caâu 84 -tr 1756 )

-Laøng Quyeån : Laøng Quyeån Sôn thuoäc xaõ Thi Sôn, huyeän Kim Baûng tænh Nam Haø, ñaát roäng ngöôì ñoâng.Laøng naèm beân bôø soâng Ñayù vaø töaï löng vaøo moät daõy nuí lôùn. Laø nôi coù nhieàu caûnh ñeïp, coù tuïc haùt giaëm laâu ñôì.

41-

42-

43- Ruû nhau mua nöùa treân Treøm Bôi qua baó caùt môí ñem veà nhaø… ( Caâu 255-tr 1802 ) Mình veà ñöôøng aáy thôøi xa Coù veà toång Meã vôùi ta cho gaàn Toång Meã coù ao röûa chaân Coù soâng taém maùt, coù ñình nghæ ngôi Thaùng taùm thì ñi xem bôi Thaùng hai xem röôùc mình ôi hôõi mình ( Caâu 348- tr 1367 ) Mình veà ñöôøng aáy thì xa

Ñeå anh baéc caàu soâng Caùi veà qua Ninh Bình Ñaát Ninh bình coù chuøa Non Nöôùc Nuùi Phi Dieân , Hoài Haïc chung quanh Em veà em chôù queân anh ( Caâu 349- tr 1367 ) 44- Haûi Phoøng laø choán höõu tình Thuyeàn buoân , thuyeàn baùn raäp rình bôø soâng

45- ( Caâu 68-tr 1085 ) Ñoâng Thaønh laø meï, laø cha

Ñoùi côm raùch aùo thì ra Ñoâng Thaønh ( Caâu 893 –tr 884 )

46- Keû Thau coù quaùn Ñình Thanh

Keû Haïc thì coù ba ñình ba voi Möôøi taùm keùo thuyeàn xuoáng bôi Möôøi chín ñaâm baùnh, hai möôi röôùc thaàn. ( Caâu 8-tr 1150 )

47-

Ñöôøng voâ xöù Ngheä quanh quanh Non xanh nöôùc bieác nhö tranh hoaï ñoà Ai voâ xöù Ngheä thì voâ… ( Caâu 1066 a-tr 922 )

48-

Ñöôøng voâ xöù Ngheä quanh quanh Ñöôøng ra Haø Noäi nhö tranh veõ roàng Ñöôøng voâ xöù Ngheä quanh quanh Non xanh nöôùc bieác nhö tranh hoaï ñoà Ai voâ xöù Ngheä thì voâ… ( Caâu 1066 b-tr 922 )

49-

Kim Lieân phong caûnh höõu tình Döông cô cuõng lòch, ñòa hình cuõng vui ( Caâu 74-tr 1169 ) Khi naøo Beán Thuyû heát daàu

51- 50- Ñoâ Löông heát gaïo ta heát caàu duyeân em ( Caâu 77-tr 1185 ) Khi naøo heát luùa Hoäi Laâm

Anh lui veà Phuoáng, Roä ñeå keát tri aâm vôùi nöôøng ( Caâu 85-tr 1186 )

- Phuoáng, Roä : nhöõng ñòa ñieåm naøy thuoäc huyeän Thanh Chöông, Ngheä An.

52- Coâng ôn thaày meï em khoâng ñeàn ñöôïc

Giao cho anh ñeàn theá Ra Thanh boå queá Vaøo Ngheä boå saâm Leân non ngaäm ngaûi tìm traàm Ñeàn coâng ôn phuï maãu ñaõ lao taâm sinh thaønh ( Caâu 922-tr 502 )

53-

Ñöùc Thoï gaïo traéng nöôùc trong Ai veà Ñöùc Thoï thong dong con ngöôøi ( Caâu 980-tr 906 )

54- Ñöøng ñi ñöôøng aáy maø xa

Coù veà Don Thöôïng vôùi ta thì veà ? Don Thöôïng coù saäp naèm keà Coù soâng taém maùt laïi keà goø daâu Cuøng veà Don Thöôïng vôùi nhau Vui ngheà canh cöûi, haùi daâu chaên taèm ( Caâu 988-tr 907 )

- Don Thöôïng töùc laøng Yeân Toân Thöôïng, xaõ Vónh Yeân, Vónh Loäc, tænh Thanh Hoaù. ÔÛ ñaây coù baõi phuø sa maøu môõ, töôi toát.

55-

Do Xuyeân ñeïp laém ai ôi Coù veà choã ñoù cho toâi veà cuøng ( Caâu 114- tr 697 )

-Do Xuyeân : Laøng Do Xuyeân ôû xaõ Haûi Thanh, huyeän Tónh Gia , Thanh Hoaù.

Ñoàn raèng AÙn Ñoå laém cheø

56- Toáng Sôn laém mía, chôï Ngheø laém khoai ( Caâu 872-tr 878 )

Ñoàn raèng chuøa Soûi laém Tieân

57- Baïch Caâu laém caù, Thaïch Tuyeàn laém quan ( Caâu 877-tr 879 )

58-

Ñoàn raèng Keû Troïng laém cau Keû Caùt laém luùa, Keû Mau laém tieàn ( Caâu 879 –tr 879 )

-Keû Troïng :Laøng Phuùc Tieân, thuoäc xaõ Hoaèng Quì, Hoaèng Hoaù ,Thanh Hoaù. -Keû Caùt : laøng Caùt Xuyeân, ôû xaõ Hoaèng Caùt, Hoaèng Hoaù ,Thanh Hoaù. -Keû Mau : laøng Caùt Mao, ôû xaõ Hoaèng Caùt, Hoaèng Hoaù ,Thanh Hoaù.

59- Laøng Boá coù chôï nhaø Vua

Maät Sôn coù chuøa, Taïnh Xaù coù laêng ( Caâu 135-tr 1243 )

-Laøng Boá : töùc laøng Boá Veä, thuoäc xaõ Ñoâng Veä, huyeän Ñoâng Sôn, tænh Thanh Hoaù. ÔÛ ñaây coù ñeàn thôø vua Leâ vaø beân caïnh coù chôï thöôøng goïi laø chôï Caàu Boá -Maät Sôn töùc nuùi Maät, thuoäc xaõ Ñoâng Veä, huyeän Ñoâng Sôn, tænh Thanh Hoaù. -Taïnh : laøng Taïnh thuoäc huyeän Ñoâng Sôn. ÔÛ ñaây coù laêng vua Leâ.

Laøng Chôï ñeïp laém ai ôi

60- Soâng saâu taém maùt treân ñoài nöông ngoâ ( Caâu 137 –tr 1243 )

-Laøng Chôï : thuoäc huyeän Caåm Thuyû, tænh Thanh Hoaù.

Em veà Thu Vích laøm chi

61- Ñoàng chua nöôùc maën gaïo thì aên ñong ÔÛ ñaây gaïo traéng nöôùc trong

Ñeïp ngöôøi maø laïi thong dong caû ngaøy ( Caâu 286-tr 987 )

-Thu Vích : ôû xaõ Hoaèng Tieán, Hoaèng Hoaù ,tænh Thanh Hoaù

62-

Ngoïc Tích ñi baùn vaæ con Thoå Oa gaùnh ñaát sôn son naën noâì Laøng nhoài ñuïc ñaù nung voâi Höông Baoø troàng caæ cho ngöôì ta mua ( Caâu 250-tr 1578 ) -Ngoïc Tích : ÔÛ xaõ Quaûng Ñoâng, Quaûng Xöông, gaàn vôí Ñoàng Sôn, Thanh Hoa.ù Thoå Oa: Loø chum. Höông Baoø : gaàn beán Ngöï, thò xaõ Thanh Hoaù. 63-

Nhaùc troâng phong caûnh vui thay Baoù Boàng coù phaæ choán nayø hay khoâng ? ( Caâu 63-tr 1634 )

-Baùo Boàng thuoäc huyeän Vónh Loäc, tænh Thanh Hoaù

64- Ñi moâ khoûi quaùn muï OØ

Khoûi chuoâng Leä Ñeã, khoûi ñoø Tam Giang ( Caâu 564-tr 823 ) -Quaùn muï OØ, truoâng Leä Ñeã, ñoø Tam Giang : thuoäc laøng Cao Laõo, huyeäïn Boá Traïch, tænh Quaûng Bình.

65- Coå ñoâ toát ñaát cao neàn

66-

Ai ñi ñeán ñoù cuõng queân ngaøy veà ( Caâu 844-tr 487 ) Coå Ñoâ thöïc choán giang hoà Ai ñi ñeán ñaát Coå Ñoâ cuõng nhìn Treân bôø gioù thoåi rung rinh Döôùi doøng soùng ñaùnh raäp rình theâm vui Thuyeàn beø leân ngöôïc xuoáng xuoâi Tieän ñöôøng buoân baùn tieän nôi ñi veà ( Caâu 845-tr 488 )

-Coå Ñoâ :töùc xaõ Thieäu Ñoâ, huyeän Thieäu Hoaù, tænh Thanh Hoaù 67-

Laøng Buùt laøm ñöôïc vaæ con Thoå Oa gaùnh ñaát naën neân caùi noâì Laøng Nhoâì gaùnh ñaù nung voâi Laøng Vaïn naáu röôïu cho ngöôì ta mua Vaân Nhöng laém kieäu , laém côø Toáng Sôn laò coù ñeàn thôø Baø Vua Noâng Coáng coù dayõ nuí Nöa Chuøa Soó laø chuøa coù laém coâ tieân Beân Tauø laøm ñöôïc möïc ñen

An Nam thaùng taùm coù ñeøn keoù quaân ( Caâu 9-tr 1698 )

-Caùc ñiaï danh treân ñeàu thuoäc tænh Thanh Hoaù

… Huyeän Thaïch laém ñaù mình ôi

68- Huyeän Thuyû laém nöôùc mình thôì bieát khoâng! Phuû Haø laø choán laém soâng Phuû Thoï laø ñaát laém oâng laoõ giaø Phuû Tónh chæ thaáy toaøn da Huyeän Quaûng chæ coù nhöõng laø xöông hom Ñoâng Nga laém nuí cuøng non Vónh Haâuï maø laém laù coøn ñöông tô Noâng Coáng maø laém oâng ñoà Thieäu Hoaèng hoaù pheùp töø xöa raát taì ( Caâu 10-tr 1698 ) Phuø Quang coù ñaát thôø vua

69- Döôùi soâng nöôùc chaûy ñoø ñöa raäp rình ( Caâu 66-tr 1730 )

-Phuø Quang : thuoäc xaõ Hoaèng Giang, huyeän Hoaèng Hoaù, tænh Thanh Hoaù beân bôø soâng Maõ.

70-

Vinh Quang laém ruoäng ít ngöôì Laøm aên sung tuùc thaûnh thôi suoát ngayø ( Caâu 235-tr 2338 )

- Vinh Quang thuoäc xaõ Tónh Haæ, Tónh Gia, Thanh Hoaù

71- Quaï kia nhaén nhuû vôí dieàu

Caâuø Caâu xoùm Rôù ñöôïc nhieàu caù toâm ( Caâu 45-tr 1748 ) 72- Ñöùng beân Vónh An, ngoù sang Thuyû Baïn Soâng daøi caùt traéng, veà thaúng cöûa Tuøng Chaøng ôi thöông laáy thieáp cuøng Gaùi thuyeàn quyeân lôõ löùa, trai anh huøng lôõ ñoâi ( Caâu 1004 –tr 911 ) Vónh An, Thuyû Baïn, Cöûa Tuøng : caùc ñòa ñieåm thuoäc tænh Quaûng Trò. 73- Ñaát Thöøa Thieân trai hieàn gaùi lòch Non xanh nöôùc bieác, ñieän ngoïc, ñeàn roàng Thaùp baûy taàng, Thaùnh Mieáu, chuøa Oâng Chuoâng khua Dieäu Ñeá, troáng rung Tam Toaø Caàu Tröôøng Tieàn möôøi hai nhòp baéc qua Taû Thanh Long, höõu Baïch Hoå ñôïi khaùch aâu ca thaùi bình ( Caâu 173 – tr 744 ) -Thaùnh Mieáu, chuøa Oâng, Dieäu Ñeá, Tam Toaø, caàu Tröôøng Tieàn : Caùc ñòa ñieåm ôû thaønh phoá Hueá.

74-

Hoà Tónh Taâm giaøu sen baùch dieäp Ñaát Höông Caàn ngoït quyùt, thôm cam Ai veà caàu ngoùi Thanh Toaøn Ñôïi ñaây veà vôùi moät ñoaøn cho vui ( Caâu 225-tr 1111 ) -Tónh Taâm: hoà ôû Hueá. Höông Caàn: thuoäc tænh Thöøa Thieân.Thanh Toaøn :Caàu ngoùi Thanh Toaøn ôû Thöøa Thieân, laøm naêm 1776, coù maùi nhö maùi nhaø.

75- Ñoø töø Ñoâng Ba, ñoø qua Ñaäp Ñaù

Ñoø veà Vó Daï, thaúng ngaõ ba Sình Lôø ñôø boùng ngaû traêng cheânh Tieáng hoø xa voïng, naëng tình nöôùc non ( Caâu 634 –tr 833 )

76- Choán moâ nghieâm trang baèng choán beán Ngöï ?

Choã moâ lòch söï baèng chôï Ñoâng Ba ( Caâu 291- tr 1926 )

-Beán Ngöï : ñòa ñieåm treân soâng An Cöuï ( moät nhaùnh cuaû soâng Höông ), gaàn ga Hueá.

77-

Haûi Vaân baùt ngaùt nghìn truøng Hoøn Hoàng ôû ñaáy laø trong vònh Haøn Xöa nay qua ñaáy coøn truyeàn Loái ñi loâ giaûn thaúng mieàn ra khôi ( Caâu 69-tr 1086 )

78- Ñoâng Ba, Gia Hoäi, hai caàu

Coù chuøa Dieäu ñeá boán laàu hai chuoâng ( Caâu 889- tr 884 ) 79 - Ñoàn raèng trong Hueá vui thay Vui thì vui vaäy, chaúng taøy Tröôøng An… ( Caâu 885-tr 883 ) 80 -Muoán veà Hoaø Ñaò, Hieäp Luoâng Sôï khe nöôùc noùng, sôï truoâng Ba Goø ( Caâu 736-tr 1443 ) -Hoaø Ñaò , Hieäp Luoâng : thuoäc huyeän Phuø Caùt, tænh Bình Ñònh.ÔÛ ñaây coù khe nöôùc noùng töï nhieân, coù truoâng Ba Goø roäng khoaûng naêm traêm maãu Trung boä, hoang vu raäm raïp.

Ngoù voâ Linh Ñoång maây môø

81- Nhôù oâng nguyeân soaí döïng côø ñaùnh Taây Soâng Coân khi caïn, khi ñaâyø Khí thieâng ñaát nöôùc nôi nayø vaãn thieâng ( Caâu 227-tr 1574 ) 82- Ñöùng Hoøn Choàng troâng sang Hoøn Yeán Leân Thaùp Baø , veà vieáng Sinh Trung

Giang sôn caåm tuù traäp truøng Vì ai soâng Nhò, nuùi Nuøng phaân li ( Caâu 1008 – 912 ) -Hoøn Choàng, Hoøn Yeán ,Thaùp Baø laø nhöõng ñòa ñieåm thuoäc Nha Trang. Hoøn Choàng coøn goïi laø Ñaù Choàng, ôû phía baéc thaønh phoá. Ngoaøi khôi coù Hoøn Yeán ôû phía ñoâng thaønh phoá vaø caïnh caàu xoùm Boùng coù thaùp Baø.

83 -Em veà keû beå vôùi anh Chaép gai ñan löôùi cho thanh con ngöôøi Ñaát keû beå laø ñaát aên chôi Khoâng giaøu cuõng khaù, ôû treân ñôøi boùng ñaù chaân chim Chöa vôï anh môùi ñi tìm Ra ñöôøng laïi gaëp ñöôïc em chöa choàng Em chöa choàng ñaõ ñaønh moät leõ Anh chöa vôï töø beù ñeán nay Tình côø ta gaëp nhau ñaây Beân ñoâng thì beå, beân taây thì coàn Beân treân thì coù nuùi Tröôøng Beân ngoaì hoøn Neï, coâ nöôøng nghó sao ? ( Caâu 275-tr 985 )

Ngoù leân Mó Thaïnh caûnh tieân

84- Coù ñoâi chim nhaïn ñang truyeàn nhaønh mai ( Caâu 181 tr 1567 )

-Mó Thaïnh : thuoäc Phuù Yeân, coù nhieàu phong caûnh ñeïp.

85- Song Thanh coù nuí coù ñoâì Coù ngöôì ñöùng ñôïi moà hoâi öôùt ñaàm ( Caâu 109-tr 1835 ) 86 -Song Thanh coù saéc, coù mauø Coù ngöôì em gaí teâm traâuø ñôò anh ( Caâu 110-tr 1835 ) 87-Song Thanh nöôùc chayû chia ñoâi Ai veà Phan Rí cuøng toâi thì veà Song Thanh gioù cuoán buò môø Daùng ai ñöùng chôø nhö daùng em toâi ( Caâu 111-tr 1835 ) 88-Song Thanh nöôùc chayû ñoâi doøng Em ñaõ coù choàng anh chôù voâò thöông Treøo leân Ñeoø Caû, ngoù xuoáng thaáy Vaïn Giaõ, Tu Boâng Khoâng bieát nhaø phuï maâuõ ñaønh khoâng Anh chôø,em ñôò uoång coâng hai ñaønh

( Caâu 112-tr 1835 ) -Ñeoø Caû : cao 333m, daøi 12km, noâæ tieáng treân quoác loä 1A, giöaõ hai tænh Phuù Yeân vaø Khaùnh Hoaø.Vaïn Giaõ, Tu Boâng : ñiaï ñieåm thuoäc Khaùnh Hoaø.

89-Tam Quan toát ñaát troàng döøa Nam thanh nöõ tuù cho vöaø yù anh ( Caâu 54- tr 1876 ) 90-Tam Sôn ba nuí naêm laøng Chuaø treân chôï döôùi, baùn haøng vui thay… ( Caâu 55-tr 1876 )

91-

Chaúng ñi trong daï chaúng yeân Thöû ñi xem thuù Ngoâ Sôn theá naøo ? Boõ loøng raøy öôùc mai ao ( Caâu 172- tr 557 ) Choán naøy vui veû töng böøng

92- Haïc nghe tieáng phöôïng xa chöøng tôùi nôi ( Caâu 583-tr 632 ) Ngoù leân Ñaát Ñoû nhaø cao

94- 93- Thaáy vöôøn cau roäng muoán vaoø laøm daâu Laøm daâu coi tröôùc coi sau Coi nhaø maâyù coät, coi cau maâyù buoàng ( Caâu 165-tr 1565 ) Nhaø Beø nöôùc chaûy phaân hai

Ai veà Gia Ñònh, Ñoàng Nai thì veà ( Caâu 21-tr 1626 )

Ñaát Chaâu Thaønh nam thanh nöõ tuù 95-

96-

97- Trong vöôøn thuù ñuû caùc thöù chim ( Caâu 157- tr 741 ) Heát gaïo thì coù Ñoàng Nai Heát cuûi thì coù Taàn Saøi chôû voâ ( Caâu 106-tr 1091 ) Sôn Bình, chôï Loâí chaúng xa

Caùch moät caùi quaùn vôùi ba quaõng ñoàng Beân taây coù mieâuù, beân ñoâng coù chuaø Chaúng tin ñöùng laò maø troâng ÔÛ trong laò coù ñình thôø Em coøn keùn choïn baùn mua choán naoø ? ( Caâu 239-tr 1861 ) Sôn Bình, keû Goám baoxa

98- Caùch moät caùi quaùn vôùi ba quaõng ñoàng

Caây coái : Caây:

Beân döôí coù soâng, beân soâng coù chôï Ta laâyù coâ mình laøm vôï ñöôïc chaêng ? Tre giaø ñeå goác cho maêng. ( Caâu 240- tr 1861 )

1-

Ai cho chín laïng khoâng möøng Chæ möøng moät coã choâì xuaân non caønh ( Caâu 9-tr 55 )

2-

Yeâu caây môí nhôù ñeán hoa Yeâu dì thaèng ñoû, mua quaø noù aên ( Caâu 12- tr 2384 )

Mai, lan, cuùc, truùc töù höuõ thanh nhaøn

3- Ngoä tình côø caây moïc gaëp laù vaøng coù xöùng khoâng ? ( Caâu 9-tr 1308 ) Truùc xinh truùc hoaù ra laù 4-

5- Caù xinh caù hoaù ra roàng… ( Caâu 687- tr 2280 ) Truùc xinh truùc hoaù ra laù

Caù xinh caù hoaù ra roàng… ( Caâu 688 - tr 2280 ) Truùc xinh truùc moïc bôø ao

6- Em xinh em ñöùng choã naøo cuõng xinh ( Caâu 689 - tr 2280 ) Truùc xinh truùc moïc bôø ao

7- Em xinh em ñöùng choán naøo cuõng xinh Truùc xinh truùc moïc bôø thaønh Em xinh em ñöùng moät mình cuõng xinh ( Caâu 690 - tr 2280 ) Truùc xinh truùc moïc bôø ao 8-

Coâ xinh coâ ñöùng choã naøo cuõng xinh Truùc xinh truùc moïc beân ñình Coâ xinh coâ ñöùng moät mình cuõng xinh ( Nam aâm söï loaïi- quyeån I )

9- Truùc xinh truùc moïc beân ñình

Coâ xinh coâ ñöùng moät mình cuõng xinh Truùc xinh truùc moïc bôø ao Coâ xinh coâ ñöùng choã naøo cuõng xinh ( Caâu 690 b - tr 2280 )

10- Truùc xinh truùc moïc ñaàu ñình

Em xinh em ñöùng moät mình cuõng xinh ( Caâu 691 - tr 2281 ) 11 - Truùc xinh, truùc moïc ñaàu ñình Chò Hai xinh, chò Hai ñöùng moät mình cuõng xinh Truùc xinh, truùc moïc ñaâuø chuaø Chaû yeâu toâi laâyù ñaoï buaø cho yeâu Truùc xinh, truùc moïc bôø ao Chò Tö xinh, chò Tö ñöùng choã naoø cuõng xinh ( Caâu 33-tr 1872 ) 12- -Ra veà nhôù truùc, nhôù mai Nhôù ñaøo, nhôù lieãu nhôù ai keát nguyeàn ( Caâu 130-tr 1776 ) 13-Maûng coi ong böôùm vôøn ñaoø Maûng coi leâ, löuï queân chaoø baïn xöa ( Caâu 28-tr 1311 )

14-

Maän chaoø tuøng, cuùc, lieãu, mai Maän chaoø ñaoø thaém moät vaøi ba caâu ( Caâu 98-tr 1322 )

15-

-

Queá, hoeø, tuøng, cuùc, lieãu, mai Sum sum luïc moäc taøi chaøng ñoái chi ? Chöõ raèng dieäm thaûo qui hoang Vieâm vieâm töù hoaû nay chaøng ñoâí cho ( Caâu 76- tr 1755 ) -Sum sum ( saâm saâm ) luïc moäc: hai chöõ saâm coù sauù chöõ moäc ( caây xanh raäm raïp ). “Dieäm thaûo qui hoang” : coû ñeïp trôû thaønh hoang daõ. “Vieâm vieâm töù hoaû” : hai chöõ vieâm coù boán chöõ hoaû ( löûa boác leân boán beà ).

16- Tröôùc vöôøn em coù moät caây tuøng ñaùng giaù moät nghìn, thieân haï cuõng ñeàu chòu Sau nöông em coù troàng moät caây löuï, ñaùng giaù moät traêm ai cuõng muoán mua Laïi theâm moät quaû thôm chua Ngöôøi ñi ngang qua, keû ñi ngang laïi muoán mua khoâng coù tieàn ( Caâu 708-tr 2285 ) 17 -Caây tuøng moïc tröôùc caây baøng Raén leo rít quaán roõ raøng anh ôi ( Caâu 340- tr 388 )

18- Tieác coâng vun queùn caây tuøng

Saêm soi treân ngoïn goác suøng khoâng hay ( Caâu 223-tr 1912 )

Tieác baáy coâng anh lao lung , lo vun boùn caây tuøng 19-

Maûng saêm soi treân ngoïn, döôí goác suøng chaúng coù hay… ( Caâu 224-tr 1912 )

Caây tam thaát troàng ba baåy chaäu 20-

Phaùo cöuû truøng ñoát noå chín nghìn phong… ( Caâu 338-tr 388 )

21-

Caây tam thaát troàng ba baåy chaäu Phaùo nhaát thieân ñoát moät ngaøn phong… ( Caâu 339 -tr 388 ) 22- Treân vöôøn rau caæ, döôí laò rau caàn Caây mô, caây maän ôû gaàn bôø ao Ñaàu laøng coù caây ña cao Traêng thanh gioù maùt loït vaoø taän nôi… ( Caâu 418-tr 2223 ) 23- -Caây chanh laïi nôû hoa chanh Ñeå con böôùm traéng bay quanh caû ngaøy ( Caâu 299- tr 381 )

24- Bao naêm vun töôí cho chanh

Nay chanh ra quaû, em boû anh sao ñaønh ( Caâu 432-tr 1300 ) Nhaø anh coù moät caây chanh 25-

Noù chöûa ra caønh noù ñaõ ra hoa ( Caâu 4-tr 1621 )

26- Nhaø anh coù moät caây chanh

Noù chöûa ra caønh noù ñaõ ra hoa Nhaø anh coù moät muï giaø Thoåi côm chaúng chín queùt nhaø chaúng neân… ( Caâu 5-tr 1622 )

27- Treøo leân caây chanh

Haùi chanh, aên chanh Ngöûa khaên boïc chanh Bôù ngöôøi quaân töû caâuø danh Ñöøng thaáy chanh chua maø phuï, gaëp coâ gaùi laønh maø sa ! ( Caâu 313-tr 2198 )

28- Treøo leân caây chanh

Haùi laáy traùi chanh Ngaû khaên ra maø boïc laáy chanh OÂâi ngöôøi quaân töû taøi danh Chôù aên chanh chua cheùp mieäng, chôù thaáy gaùi laønh maø meâ ( Caâu 313 b-tr 2198 )

29- Treøo leân caây chanh

Haùi moät quaû chanh Doäi xuoáng coäi ngaønh OÂâi ngöôøi quaân töû taøi danh Chôù thaâyù chanh chua cheùp mieäng, gaùi laøng laïi meâ ( Caâu 313 c-tr 2198 )

30- Caây chi chi khoâng ñoït

Traí ngoït tôï nhö ñöôøng Trai nhö anh ñaây maø noí ñöôïc gaí em thöông bieát chöøng naøo

-

Thanh long chi khoâng ñoït Traùi ngoït nhö ñöôøng Trai anh ñaõ ñoái ñöôïc, gaí em thöông leõ naoø ? ( Caâu 300- tr 381 )

31-

Treøo leân caây taét (quyùt ) laét loøng Böôùc sang caây thò laïi hoøng thanh yeân ( Caâu 334-tr 2202 ) Löuï, leâ, bình baùt, maõng caàu 32-

33-

34-

Boán caây töù quyù anh saàu moät caây ( Caâu 446—tr 1305 ) Meï em ñi chôï ñöôøng ngoaøi Mua em caây miaù vöaø daøi vöaø cong Meï em ñi chôï ñöôøng trong Mua em caây miaù vöaø cong vöaø daì ( Caâu 180-tr 1337 ) Meï em ñi chôï Ñaøng Trong Mua em caây miaù vöaø cong vöaø daøi Meï em ñi chôï Ñaøng Ngoaì Mua em caây miaù vöaø daì vöaø cong ( Caâu 180 b-tr 1337 )

Tieác thay caây miaù coù saâu

35- Con ngöôì nhan saéc treân ñaâuø coù tang ( Caâu 242-tr 1916 )

36- Giaõ ôn ai coù caây döaø

Cho toâi nghæ maùt ñôïi chôø ngöôøi thöông ( Caâu 16- tr 1030 )

37- Giaõ ôn ai coù caây döaø

Cho toâi nghæ maùt ñôïi chôø ngöôøi thöông Giaõ ôn caây cöuû lí höông

38-

Hai ñöùa hai hoï, ta thöông nhau ñôì ( Caâu 17 - tr 1030 ) Nhaø toâi coù dayõ vöôøn hoa Coù ba dayõ nhaõn, coù ba dayõ döøa Duø anh ñi sôùm veà tröa Sao anh chaúng nghæ dayõ döøa nhaø toâi ?… ( Caâu 48-tr 1631 )

…Döaø xanh treân beán hai haøng

40-

41-

42-

43-

39- Döøa bao nhieâu traùi, troâng chaøng baáy nhieâu ( Caâu 247-tr 1863 ) Treøo leân caây kheá nöaû ngaøy Ai laøm chua xoùt loøng mayø kheá ôi ( Caâu 328-tr 2201 ) Treøo leân caây kheá nöaû ngaøy Ai laøm chua xoùt loøng nayø kheá ôi ( Caâu 328 b-tr 2201 ) Treøo leân caây kheá nöaû ngaøy Ai laøm chua xoùt loøng mayø kheá ôi ! Kheá chua maø naáu oác nhoài Caùi nöôùc noù xaùm nhöng muì noù ngon ( Caâu 329-tr 2201 ) Treøo leân caây kheá nöaû ngaøy Ai laøm chua xoùt loøng nayø ,kheá ôi Maët traêng saùnh vôí maët trôøi Sao Hoâm saùnh vôùi sao Mai chaèng chaèng ( Caâu 330 -tr 2201 )

44-

Chuoäng chuoái, chuoâí laïi cao tauø Thöông anh, anh laïi ra mauø laøm cao… ( Caâu 209 -tr 752 )

45-

46-

Nhaø ngöôì coù buò chuoái non Toâi xin ñaùnh tiaû traêm con veà troàng Nhaø ngöôì nhöõng truùc cuøng thoâng Hoa lan, hoa hueä, hoa hoàng nôû ra… ( Caâu 41-tr 1630 ) Troàng tre cho bieát thöù tre Thöù tre loäc ngoäc, thöù tre laø ngaø Troàng caø cho bieát thöù caø Thöù caø tim tím, thöù caø xanh xanh Troàng chanh cho bieát thöù chanh

Thöù chanh aên quaû, thöù chanh goäi ñaâuø Troàng daâu cho bieát thöù daâu Thöù daâu aên quûa, thöù daâu chaên taèm Moät nong taèm laø naêm nong keùn Moät nong keùn laø chín neùn tô… ( Caâu 530-tr 2244 )

47- Nuoâi chim cho bieát gioáng chim

Gioáng chim loan phöôïng, gioáng chim chích choeø Troàng tre cho bieát gioáng tre Gioáng tre loøng truùc, gioáng tre loøng ngaø Troàng caø cho bieát gioáng caø Gioáng caø tia tía, gioáng caø xanh xanh Troàng chanh cho bieát gioáng chanh Gioáng chanh aên traí, gioáng chanh goâïi ñaâuø Troàng daâu cho bieát gioáng daâu Gioáng daâu aên traùi, gioáng daâu nuoâi taèm Moät nong taèm laø naêm nong keùn Moät nong keùn laø chín neùn tô… ( Caâu 530 b-tr 2244 )

Nuoâi chim cho bieát gioáng chim

48- Gioáng chim cheoø beûo, gioáng chim chích choeø Troàng caø cho bieát gioáng caø Gioáng caø tia tía, gioáng caø xanh xanh Troàng chanh cho bieát gioáng chanh Gioáng chanh aên traí, gioáng chanh goâïi ñaâuø Troàng daâu cho bieát gioáng daâu Gioáng daâu aên traùi, gioáng daâu chaên taèm Moät nong taèm laø naêm nong keùn Moät nong keùn laø chín neùn tô… ( Haùt gheïo- daân ca Phuù Thoï –13 )

49-

Treân röøng ba möôi saùu thöù chim Thöù chim cheoø beûo, thöù chim chích choøe Ngöôøi troàng tre cho toâi bieát thöù tre Thöù tre cheû laït, thöù tre laøm nhaø Ngöôì troàng caø cho toâi bieát thöù caø Thöù caø tia tía, thöù caø xanh xanh Ngöôøi troàng chanh cho toâi bieát thöù chanh Thöù chanh aên quaû , thöù chanh goâïi ñaâuø ( Caâu 530 c-tr 2245 )

Yeân Mó anh coù nhieàu tre

50- Coù soâng taém maùt coù ngheà troàng ngoâ ( Caâu 319b-tr 1134 )

Ra veà nhôù noùn anh che 51-

Nhôù nhaø anh ôû, nhôù tre anh troàng ( Caâu 124-tr 1776 )

52- Ra veà nhôù noùn anh treo

Nhôù nhaø anh ôû, nhôù tre pheo anh troàng… ( Caâu 125-tr 1776 )

53- Ra veà nhôù noùn anh treo

Nhôù thô anh haùt , nhôù tre pheo anh troàng… ( Caâu 126-tr 1776 ) 54 -Vöôøn ai troàng truùc troàng tre ÔÛ giöõa troàng cheø, hai beân ñaøo ao Aáy nhaø moät ñaáng anh huøng Hoï Phan laøng Thaùi, ñoàng baoø kính yeâu ( Caâu 321 –tr 2352 )

55-

Gioù ñöa, ñöa löôùt choøm thoâng Gioù bay thoâng coãi nhö loàng boùng ngaân Suoái trong leo leoû treân ngaøn Kiaø con chim phöôïng soi ngaøn suoái trong ( Caâu 136-tr 1053 ) Ñaàu laøng coù moät caây thoâng

56- Ñaáy thöông ñaây nhôù, tô hoàng ñöông xe… ( Caâu 196 -tr 750 ) 57 –Vaên Thaùnh, troàng thoâng, Voõ Thaùnh troàng baøng Ngoù voâ Xaõ Taéc hai haøng muø u ( Caâu 79-tr 2311 )

Vì chò em môùi tôùi ñaây

58- Vì goác cheø maïn, vì caây ngoâ ñoàng Truùc cuøng vôí thoâng Em troàng laøm moät Truùc chöa coù hoät Thoâng chöa coù hoa Chaúng ngaõi naoø hôn Ngaõi anh em ta ( Caâu 156-tr 2325 ) 59- Caây cao boùng maùt chaúng ngoài

Em ra ngoaì naéng traùch trôì khoâng raâm ( Caâu 281-tr 378 ) 60 -Caây cao boùng maùt chaúng ngoài Em ra ngoài naéng traùch trôì khoâng raâm ( Ñaïi Nam quoác tuyù ) 61 -Caây cao boùng maùt chaúng ngoài Em ra hoùng naéng traùch trôì khoâng raâm ( Nam aâm söï loaïi- quyeån 1 )

62-

63-

Caây cao boùng maùt khoâng ngoài Ra ngoài giöõa naéng traùch trôøi khoâng im ( Coå Vieät phong dao 10 ) Caây cao boùng maùt khoâng ngoài Ra ngoài choã naéng traùch trôøi khoâng möa ( Hôïp tuyeån thô vaên Vieät Nam-VHDG )

64-

67- Caây cao boùng rôïp chaúng ngoài Em ra boùng naéng traùch trôøi khoâng raâm ( Nam aâm söï loaò- quyeån II 9a) 65- - Caây cao boùng maùt khoâng ngoài Ra choã naéng traùch trôøi khoângraâm ( Tuïc ngöõ phong dao- taäp 1 – 62 ) 66- Nhaø anh caây caû boùng nhaâm Cho em veà töïa boùng keoû daàm öôùt söông ( Cabu 3-tr 1621 ) Caây cao chaúng sôï gioù rung

Bôø cao chaúng sôï nöôùc soâng traøn vaoø ( Caâu 287- tr 379 )

68- Caây cao chaúng quaûn gioù rung

69- Ñeâ cao chaúng quaûn nöôùc soâng traøn vaoø ( Tuïc ngöõ phong dao- taäp 1- 62 ) Caây cao khoâng sôï gioù rung

Caây cao laù raäm röôøm raø

Ñöôøng quan ngoõ caí khoâng sôï nöôùc soâng traøn vaoø ( Ca dao söu taàm ôû Thanh Hoaù- 143 ) 70- Möôïn ngöôøi xeû goã laøm nhaø chín gian Ba gian ñoùng cöaû böùc baøn Ba gian treo muøng thaém, thieáp chaøng ngoâì chôi Ba gian thôø Phaät thôø Trôøi Ñeå Trôì phuø hoä boán toâi ñoâi nhaø ( Caâu 292-tr 380 )

71- Caây cao maáy tröôïng cuõng treøo

72- Ñöôøng xa maâyù tröôïng cuõng theo anh veà ( Caâu 293- tr 380 ) Caây cao thì gioù caøng lay

Caøng cao danh voïng, caøng daøy gian truaân Caây cao chaúng quaûn gioù tung Ñeâ cao chaúng quaûn nöôùc soâng traøn vaoø Xa maâyù tröôïng cuõng theo anh veà ( Caâu 297- tr 381 )

73-

74- Ñaõ mong keát nghóa töông giao Loøng coøn mô töôûng caây cao laù daøi… (Caâu 22- tr 718 ) Caây cao gioù vaät gioù vôø

Chaúng baèng caây thaáp gioù ñöa diuï daøng ( Caâu 290-tr 380 ) Caây chi maø baéc qua soâng

Goã lim thì baéc qua soâng

76-

77-

78-

79-

80- 75- Caây chi maø moïc ñaøng ñoâng boán muaø ? - Maët trôì thì moïc ñaøng ñoâng boán muaø ( Caâu 301 - tr 382 ) Tieác thay caây goã lim chìm Ñem laøm coät daäu bìm bìm noù leo ( Caâu 239-tr 1915 ) Tieác thay caây goã lim chìm Ñem laøm coät giaäu cho bìm noù leo Bìm leo thì maëc bìm leo Ta ñaïp bìm xuoáng ta treoø leân treân ( Caâu 240 -tr 1915 ) Tieác thay caây goã lim chìm Ñem laøm coïc daäu cho bìm bìm leo Ñaát cöùng troàng caây khaúng khiu Nhöõng ngöôì thoâ tuïc noí ñieàu phaøm phu ( Caâu 241-tr 1916 ) Tieác thay caây queá giöõa röøng Ñeå cho cuù ñoã chaùn chöôøng queá thay Bao giôø con cuù noù bay Phöôïng hoaøng ñeán ñoã queá nay baèng loøng ( Caâu 243-tr 1916 ) Tieác thay caây queá giöõa röøng

Thôm tho ai bieát ngaùt löøng ai hay ? Canh moät, canh hai meâ maån tænh say Moà hoâi maù phaán ñöôïm ñaâyø aoù thaâm ( Caâu 244-tr 1916 )

81-

82- Tieác thay caây queá trong röøng Thôm cay ai bieát, ngoït löøng ai hay ( Caâu 245-tr 1916 ) Ñaâuø ñöôøng coù moät caây duoái

Cuoái ñöôøng coù moät caây ña Laøm chi toäi nghieäp boû qua sao ñaønh ? ( Caâu 182-tr 746 )

83- Ñaâuø ñöôøng coù moät caây duoái

84- Cuoái ñöôøng coù moät caây ña Nghiaõ nhaân ngaøy moãi moät xa Laøm chi toäi nghieäp boû ta sao ñaønh ? ( Caâu 182b -tr 746 ) Ñaâuø ñöôøng coù moät caây duoái

Cuoái ñöôøng coù moät caây ña Laøm chi toäi nghieäp boû ta sao ñaønh Cuïc ñaù laên nghieâng laên ngöaû -

Em cuõng söaû cho cuïc ñaù laên troøn Giaän anh noí vaäy, chôù daï em coøn thöông anh ( Caâu 183-tr 747 )

85- Ñaàu gioàng coù caây duoâí, cuoâí gioàng coù caây ña

Ngaõ ba ñöôøng coù caây tô hoàng…. ( Caâu 188 -tr 747 )

86- Ñaâuø laøng caây duoái

Cuoái laøng caây ña Caây duoâí anh ñeå laøm nhaø Caây ña boùng maùt naøng ra anh chaoø… ( Caâu 189 -tr 748 )

87- Ñaâuø laøng caây duoái, cuoái laøng caây ña

Ngoõ em caây nhaõn, ngoõ ta caây ñaoø… ( Caâu 190 -tr 748 )

88- Ñaâuø ñöôøng kia coù moät caây chuoái

89- Cuoái ñöôøng noï coù moät caây ña Cai goùc ngaõ ba coù moät sôò daây tô hoàng… ( Caâu 184 -tr 747 ) Ñaàu laøng coù moät caây ña

90- Cuoái laøng caây böôæ, ngaõ ba caây hoàng… ( Caâu 194 -tr 749 ) Ñaàu laøng coù moät caây ña

Cuoái laøng caây thò , ngaõ ba caây döøa Daâuø anh ñi sôùm veà tröa Anh cuõng nghæ maùt caây döaø nhaø toâi… ( Caâu 195 -tr 749 )

91- Ñaàu laøng coù moät côn ( caây) ña

92- ÔÛ giöõa côn caäy , ngaõ ba côn döøa Duø anh ñi sôùm veà tröa Thì anh nghæ maùt boùng döaø nhaø em ( Caâu 198-tr 750 ) Caùt Chính coù caây ña xanh

Coù ñöôøng caí lôùn chaïy quanh trong laøng… ( Caâu 185- tr 362 )

93-

94-

Ñöôøng veà Kieáp Baïc bao xa ? Ñöôøng veà Kieáp Baïc coù caây ña boà ñeà… ( Caâu 1062 –tr 921 ) …Nam Ñònh coù caây boà ñeà Coù soâng taém maùt , coù veà thì ñi ( Caâu 318-tr 1133 )

…Kinh Keä coù caây boà ñeà

96-

97-

95- Coù gieáng taém maùt, coù ngheà aên chôi ( Caâu 319-tr 1134 ) …Laøng Chôï coù boùng caây ñeà Coù chuaø thôø Phaät coù ngheà cöûi canh ( Ca dao ngaïn ngöõ Haø Noäi- 117 ) …Vónh Ñaëng coù goác boà ñeà Coù ao thaû caù, coù ngheà khaâu ren ( Ca dao Vieät Nam tröôùc Caùch maïng- 279 )

98- …Vaïn Phuùc coù coäi boà ñeà

Coù soâng uoán khuùc coù ngheà quay tô ( Hôïp tuyeån thô vaên Vieät Nam- VHDG- 128 )

99-

…Laøng Vónh coù caây boà ñeà Coù soâng taém maùt, coù ngheà laøm gai ( Hôïp tuyeån thô vaên Vieät Nam- VHDG- 137 )

100- …Kim Luõ coù hai caây ñeà

Caây cao boùng maùt gaàn keà ñoâi ta ( Caâu 323-tr 1136 )

101-

Nhaø ngöôì coù traò cau non Cho toâi ñaùnh tiaû ñoâi con veà troàng Nhaø ngöôì nhöõng truùc cuøng thoâng Nhöõng mô cuøng maän, cam boøng nôû ra ( Caâu 42 -tr 1630 )

102- Ñaàu xoùm noï coù caây nuùc naùc

Ñöôøng xoùm kia laém caùt deã ñi Coâ kia oùng aû laøm chi Ñeå cho anh noï tin ñi moái veà ( Caâu 204 -tr 751 ) - Daâu coû nhoû laù chaøng ôi

103- Chaøng neân ñi choïn nhöõng nôi daâu taøu -Daâu coû nhoû laù maø xinh Daâu taøu to laù nhöng mình khoâng öng ( Caâu 59-tr 688 ) Caây cao su quí hôn nguôì

Boâng ( hoa ):

104- Moâó khi caây beänh, caây thôì nghæ ngay Lang ta cho chí lang taây Ñeâm ñeâm lo laéng ngayø ngayø chaêm nom Coøn ta ñau yeâuù gaâyø coøm Ñau khoâng ñöôïc nghæ cheát hoøm cuõng khoâng ( Caâu 295- tr 381 )

1- Yeâu caây vì noãi laém hoa

2-

Yeâu em vì noãi neát na traêm chieàu ( Caâu 13- tr 2384 ) Troùt ñaø heïn vôùi vua xuaân Moät naêm hoa nôû maáy laàn son toâ Xuaân chöa ñeán hoa thaäp thoø maó Hoa nôû roài xuaân ngaáp ngoaùi theo Chieàu xuaân hoa kheoù baøy ñieàu Chieàu hoa xuaân laïi laém ñieàu vo ve ( Caâu 461-tr 2233)

3-

… Caây xanh thì laù cuõng xanh Ñaõ troùt vin ngaønh thì haùi laáy hoa ( Caâu 112-tr 733 ) 4 -Nhaø toâi coù dayõ vöôøn hoa Coù ba dayõ nhaõn, coù ba dayõ döøa… ( Caâu 48-tr 1631 )

5- Laï luøng anh môùi tôùi ñaây Thaáy hoa lieàn haùi, bieát caây ai troàng ( Caâu 28- tr 1223 ) Saùng nay anh môùi tôùi ñaây

6- Thaáy hoa thôøi haùi, bieát caây ai troàng Ai troàng thì maëc ai troàng Thaáy hoa thì haùi, ai troàng maëc ai ! ( Caâu 25-tr1817 )

7-

8-

Tieác thay hoa nôû treân ngaøn Chaúng ai ñeán haùi hoa taøn hö khoâng Ai ôi hoa nôû treân caây Chöa ai haùi ñeán caøng ngaøy caøng töôi ( Caâu 253 _ tr 1918 ) Treân trôøi coù oâng sao baêng ÔÛ döôí ñoàng baèng coù keû haùi hoa Ngöôì aâyù maø veà tay ta Troàng miaù, miaù toát, troàng caø caø sai ( Caâu 402-tr 2219 )

9- Phieân raèm chôï chính Yeân Quang

Yeâu hoa anh ñôïi hoa naøng môí mua ( Caâu 361-tr 2207 ) 10- Hoa töôi trong ñoä gioù ñoâng Gaùi xinh, xinh ñeán coù choàng thì thoâi ( Caâu 136-tr 1096 ) 11-Bieát nhau xin nhôù lôøi nhau Chôi hoa phaûi giöõ laáy maøu cho hoa ( Caâu 141- tr 2162 ) 12- Chôi hoa cho bieát muì hoa Caàm caân cho bieát caân giaø caân non ( Caâu 718- tr 660 ) 13-Chôi hoa phaûi bieát muì hoa Caàm caân cho bieát caân giaø hay non ( Lí haïng ca dao- 43a ) 14-Chôi hoa cho bieát muì hoa Hoa leâ thì traéng, hoa caø thì xanh ( Caâu 719- tr 660 ) 15-Chôi hoa cho bieát muì hoa Khi töôi thì haùi, khi taøn thì quaêng ( Caâu 720 - tr 660 )

16-

Chôi hoa cho bieát muì hoa Thöù nhaát hoa lí, thöù ba hoa laì Hoa truùc, hoa mai Hoa ñaoø, hoa lieãu Anh coøn ñang thieáu Hoa caäy, hoa hoàng Coøn hoa chöa choàng Laø hoa con gaùi Hoa boâng, hoa caûi Hoa vaûi, hoa caø Mình laâyù ñöôïc ta Thì hoa töôi toát… ( Caâu 720 - tr 660 ) 17- -Ñöôøng naøy anh vaãn ñi qua Ñoâi beân ñöôøng caùi laø hoa em troàng Hoa thôm ngaùt, hoa laïi thôm löøng Anh ñaõ coù vôï, anh ñöøng haùi hoa ( Caâu 1050-tr 920 ) 18- -Nöôùc trong ai chaû röûa chaân Hoa thôm ai chaû ñeán gaàn goác caây ( Caâu 384-tr 1529 ) 19--Nöôùc trong chaét laáy moät bình Hoa thôm beû laáy moät caønh laøm duyeân ( Caâu 393 -tr 1531 ) 20-Nöôùc trong loïc laâyù moät chum Hoa thôm beû laáy moät chuøm caàm tay … Yeâu caây thì nhôù ñeán hoa Yeâu nhau thì ñeán taän nhaø maø chôi ( Caâu 397 -tr 1531 ) 21-Nöôùc trong muùc laâyù moät chum Hoa thôm beû laáy moät chuøm cho thôm ( Caâu 400 -tr 1532 )

22-

Nöôùc trong muùc laâyù moät xanh Hoa thôm beû laáy moät nhaønh caàm tay ( Caâu 401 -tr 1532 )

23-

Nöôùc trong muùc laâyù vaøi chum Hoa thôm beû laáy vaøi chuøm cho thôm ( Ca dao Vieät Nam tröôùc Caùch maïng- 261 ) 24-Hoa thôm ai chaúng muoán ñeo

Ngöôì khoân ai chaúng naâng niu beân mình ( Caâu 137-tr 1096 ) 25- Hoa thôm ai chaúng naâng niu Ngöôøi khoân ai chaúng kính yeâu moïi beà ( Caâu 138 -tr 1096 )

26-

Hoa thôm ai nôõ boû rôi Ngöôøi khoân ai nôõ naëng lôøi ñeán ai ( Caâu 139 -tr 1096 )

27-

28- Hoa thôm ai nôõ boû rôøi Ngöôøi khoân ai nôõ naëng lôøi ñeán ai… ( Caâu 140 -tr 1096 ) Hoa thôm caøng heoù caøng thôm

29- Em gioøn, raùch aoù ñoùi côm caøng gioøn ( Caâu 142 -tr 1096 ) Hoa thôm xuoáng ñaát cuõng thôm

Em gioøn, raùch aoù ñoùi côm caøng gioøn ( Hôïp tuyeån thô vaên Vieät Nam- VHDG – 158 ) 30-

Hoa thôm giaét ñeå maùi hieân Gioù nam thoâæ loït cöaû quyeàn cuõng thôm Muì thôm giaét ñeå noài voâi Bieån kình laëng baët coøn muì daáu thôm ( Caâu 143 -tr 1097 )

31-

Hoa thôm lan caû vöôøn hoàng Thôm caây, thôm reã, ngöôøi troàng cuõng thôm Hoa thôm boâng giaét boâng caàm… ( Caâu 145 -tr 1097 )

32-

35- Hoa thôm maát nhò ñi roài Coøn thôm ñaâu nöõa maø ngöôøi öôùc ao ( Caâu 146 -tr 1098 ) 33- Hoa thôm maát nhò ñi roài Coøn thôm ñaâu nöõa maø ngöôøi öôùc mô ( Höông hoa ñaát nöôùc- 127 ) 34- Hoa thôm maát nhò ñi roài Em veà toâ maøu laïi baùn cho ngöôøi ñöôøng xa ( Caâu 148 -tr 1098 ) Hoa thôm nôû vaéng treân ñeøo

Keû choïc, ngöôøi khoeøo, chaúng ñaëng moät boâng ….Chôi hoa cho bieát muì hoa Caàm caân cho bieát caân giaø, caân non

( Caâu 149 -tr 1098 ) Hoa thôm thôm laï thôm luøng

36- Thôm caây, thôm reã, ngöôøi troàng cuõng thôm ( Caâu 151 -tr 1098 )

Hoa thôm thôm laï thôm luøng

37- Thôm caønh, thôm reã, ngöôøi troàng cuõng thôm ( Nam aâm söï loaïi- quyeån IV-33a ) Hoa thôm thôm laï thôm luøng

38- Thôm caây ñeán reã, ngöôøi troàng cuõng thôm ( Tuïc ngöõ phong dao- quyeån I- 145 )

Hoa sao thôm laï thôm luøng

39- Thôm caây thôm laù , ngöôøi troàng cuõng thôm ( Höông hoa ñaát nöôùc- 176 )

40- Hoa thôm, thôm löûng, thôm löøng

Daën con ong kia ñöøng chôi nhôæ Daën con böôùm ñöøng xoân xao ( Caâu 152 -tr 1099 ) Hoa thôm, thôm nöùc caû röøng

42- 41- Ong chöa daùm ñaäu, böôùm ñöøng xoân xao ( Caâu 153 -tr 1099 ) Hoa thôm nôû caïnh biaø röøng

Ong ve khoâng ñaäu, böôùm ñöøng lao xao ( Daân ca mieàn nam trung boä- taäp II- 99)

Hoa thôm troàng döïa caïnh raøo

43- Gioù nam, gioù chöôùng, höôùng naøo cuõng thôm ( Caâu 154 -tr 1099 )

Hoa thôm troàng döïa caïnh raøo

44- Gioù nam, gioù baác, höôùng naøo cuõng thôm… ( Caâu 155 -tr 1099 )

45- Nhaát queá nhò lan

Nhaát xinh, nhaát lòch khoân ngoan traêm chieàu Ngöôøi ngoan ai chaû naâng niu Hoa thôm ai chaû chaét chiu treân caønh Laø thuù höõu tình Vì hueâ neân phaûi laùnh mình tìm hueâ Cho troïn moät beà ( Caâu 126-tr 1648 ) Nhìn leân thaáy moät caønh hoa

46- Thaáy caùnh tim tím, höông bay ngaït ngaøo

47- Loøng rieâng anh nhöõng muoán vaøo… ( Caâu 154-tr 1655 ) Boàng boàng ñoåi loäc ra hoa

Moät ñaøn con gaùi haùi hoa boàng boàng ( Caâu 475-tr 288 )

48- Boàng boàng maø naáu canh khoai

Aên cho maùt ruoät ñeán mai laïi boàng ( Caâu 476-tr 288 )

49-

Boàng boàng maø naáu canh toâm Aên cho maùt ruoät, ñeán hoâm laïi boàng Boàng boàng maø naáu canh khoai Aên cho maùt ruoät ñeán mai laïi boàng ( Caâu 477 -tr 288 )

50-

Boàng boàng meï naáu canh toâm Aên cho maùt ruoät, ñeán hoâm laïi boàng ( Caâu 478 -tr 289 ) -Boàng boàng : coøn goò laø ñaèng minh saâm vôùi quan nieäm ñaây laø moät loaïi saâm. Caây boàng boàng gioáng caây huyeát duï nhöng laù xanh, hoa nôû thaønh chuøm vaøo muaø xuaân. Hoa boàng boàng naáu canh laø moät moùn aên ñaëc saéc, maùt, boå, ngon.

Caøng thaém thì laïi caøng phai

51- Thoang thoaûng hoa nhaøi maø laïi thôm laâu ( Caâu 150-tr 353 )

Xin anh ñöøng thaém chôù phai

53-

52- Thoang thoaûng hoa nhaøi maø laïi thôm laâu ( Caâu 150 b -tr 353 ) Nhaát thöông laø caùi hoa laøi Nhì thöông ai ñoù, aoù daøi aám thaân ( Caâu 277- tr 766 ) …Ñaøo kia ñaõ thaém laïi phai

54- Thoang thoaûng hoa nhaøi maø laïi thôm laâu ( Caâu 120-tr 1326 )

55- Tieác con gaùi khoân maéc thaèng choàng daò

Tieác boâng hoa nhaøi caém baó cöùt traâu ( Caâu 205-tr 1909 )

56- Tieác ñaùm phuø dung moïc chung vöôøn raäm

57-

Cuõng tæ nhö hoa laøi ñem caëm taïi choã dô ( Caâu 227-tr 1912 ) Treân ñaàu giaét boâng hoa laøi Khoâng cho ngöôøi haùi noù hoaøi hoa ñi

58- ( Caâu361-tr 2207 ) Vaéng traêng thì ñaõ coù sao

59-

Vaéng hoa thieân lí, coù ñaøo nhò tieân ( Caâu 110-tr 2317 ) Ñaøo hoa ñua nôû trong röøng Öôùc gì ñöôïc keû troû ñöôøng cho hay ( Caâu 109-tr 732 )

60-

Ñaøo hoa y cöïu tieáu ñoâng phong Töôùng taøi quaû nhò thieáp trong ra môì ( Caâu 110 -tr 732 )

61-

62-

Ñaøo khoe töôi, lieãu khoe meàm Caây khoâ naûy nhò, caønh theâm aám choài Chöõ raèng : Thieân höuõ töù thôøi Ngaøy thôøi hoa nôû, toái thôì hoa thôm ( Caâu 111-tr 733 ) Ñaøo non xaáp xôùi non tieân Ñaøo khoe töôi, lieãu laïi khoe meàm Hoa thôm ngaoø ngaït Chín phöông trôøi laùc ñaùc vöôøn xuaân Ñöôøng ñi ñoâi ngaû Taán Taàn Laïi theâm con chim nhaïn vaän chaân ñi veà ( Caâu 114 -tr 734 ) Ñaøo tô sen ngoù xanh xanh

64-

63- Ngoïc laønh phaæ giaù, gaùi laønh ñeïp duyeân… ( Caâu 115 -tr 734 ) Ñaøo thaém thì ñaoø laïi phai Boà caâu daõi naéng thì maøi chaúng ñi ( Caâu 116 -tr 734 )

65- Ñi ngang qua thaáy buùp hoa ñaoø

Muoán vaøo maø beû sôï bôø raøo laém gai ( Caâu 580- tr 826 )

66-

Ñi ngang qua thaáy ngoïn ñeøn chong Thaáy ñoâi chim phöôïng hoùt trong vöôøn ñaoø Vöôøn ñaøo vöøa toát vöøa töôi Môøi chaøng nho só vaoø chôi vöôøn ñaoø ( Caâu 593- tr 827 )

67-

Hoa ñaøo heoù nhuïy anh thöông Anh mong beû laù, che söông cho ñaøo ( Caâu 117-tr 1093 )

Hoâm qua thô thaån vöôøn ñaøo

68- Thaáy ngöôøi thuïc nöõ vít caønh ñaøo haùi hoa Loøng toâi coù yù ñôïi chôø… ( Caâu 265-tr 1121 )

69-

Saùng qua thô thaån vöôøn ñaøo Thaáy ngöôøi thuïc nöõ ra vaøo haùi hoa Loøng toâi ra daùng taàn ngaàn… ( Caâu 33-tr 1820 )

Maáy khi khaùch tôí vöôøn ñaøo

71- 70- Traêm hoa muûm mæm ra chaøo ñoâng quaân ( Caâu 123-tr 1327 ) Maáy khi khaùch tôí vöôøn hoa

72- Hoa ñaøo ñoû thaém, sen pha boùng hoàng ( Caâu 124 -tr 1327 ) Tieác thay moät ñoaù hoa ñaøo

73- Loøng kia luoáng nhöõng daït daøo vì hoa Vì hoa neân noâó tìm hoa Vì tình neân phaûi vaøo ra vôí tình ! ( Caâu 258-tr 1919 ) Traêm hoa ñua nôû vöôøn ñaøo

-

Môøi chaøng nho só böôùc vaøo thaêm hoa Traêm hoa phoùng nhuî moät laàn Thung dung roài seõ böôùc daàn vaøo chôi ( Caâu 126-tr 2160 ) Treân ñôøi gì toát baèng sen

74- Quan yeâu daân chuoäng, raõ beøn cuõng hö ( Caâu 363 –tr 2208 ) Trong ñaàm gì ñeïp baèng sen

75- Laù xanh, boâng thaém, giöõa chen nhò vaøng ( Caâu 430-tr 2227 ) Trong ñaàm gì ñeïp baèng sen

77- 76- Laù xanh, boâng traéng laïi chen nhò vaøng Nhò vaøng boâng traéng laù xanh Gaàn buøn maø chaúng hoâi tanh muì buøn ( Caâu 431-tr 2227 ) Caùi hoa sen nôû

Caùi doïc sen ruû Caùi cuû sen chìm Nhöõng nôi quí vaät ñi tìm quí nhaân…

( Caâu 16b –tr 1220 ) Ñi ngang thaáy buùp hoa sen

78- Muoán vaøo maø beû sôï khoâng quen chuaù nhaø ( Caâu 581 - tr 826 )

79-

80- Ñaàm Ñaïi Töø hoa sen thôm ngaùt Gieáng Ñaïi Töø nöôùc maùt trong xanh… ( Caâu 148-tr 739 ) Hoa sen hoa kheoù giöõ maøu

81-

82- Naéng noàng khoâng nhaït, möa daàu khoâng phai ( Caâu 126-tr 1095 ) Hoa sen lai laùng giöõa hoà Giô tay muoán beû sôï chuøa coù sö ( Caâu 127-tr 1095 ) Hoa sen moïc baõi caùt laàm

83- Tuy raèng laám laùp vaãn maàm hoa sen ( Caâu 127-tr 1095 ) Hoa sen moïc baõi caùt laàm

Tuy raèng laám laùp vaãn maàm hoa sen Thaøi laøi moïc caïnh bôø soâng Tuy raèng xanh toát, vaãn toâng thaøi laøi. ( Caâu 127-tr 1095 )

84-

Ñaáy vaøng ñaây cuõng ñoàng ñen Ñaâyù hoa thieân lí, ñaây sen Taây Hoà ( Caâu 216 – tr 754 )

85-

Ñaáy vaøng ñaây cuõng ñoàng ñen Ñaâyù hoa thieân lí, ñaây sen nhò hoà… ( Caâu 217 – tr 754 )

86-

Ñaáy vaøng ñaây cuõng ñoàng ñen Ñaâyù hoa soí traéng , ñaây sen Taây Hoà ( Ñaïi Nam quoác tuyù- 97 b )

87-

88-

Ñaáy vaøng ñaây cuõng ñoàng ñen Ñaâyù hoa thieân lí, ñaây sen nhò hoà… ( Nam aâm söï loaïi- quyeån IV- 9a) Ñaáy vaøng ñaây cuõng ñoàng ñen Ñaâyù hoa thieân lí, ñaây sen Nguõ hoà… ( Tuïc ngöõ ca dao- 103 )

89- Ñi qua tröôùc cöaû vöôøn ñaøo

Thaáy hoa thieân lí muoán vaøo haí chôi ( Caâu 595-tr 827 )

90-

Ñöùng xa ngôõ hoa thieân lí taây Vöôït hoà sang haùi, phaûi caây muoäi noài ( Caâu 1011-tr 912 )

91- Gaùi Döï Quaàn ñeïp nhö hoa lí

Trai thanh taân coù yù maø theo ( Caâu 13-tr 995 )

92- Hoa lí laø chò hoa laøi

Hoa lí coù taøi, hoa laøi coù duyeân ( Caâu 122-tr 1094 )

93-

Hoa thieân lí vôùi nuï tuøng vaøng ÔÛ nhaø khoâng heïn gaëp chaøng ôû ñaây ( Caâu 45-tr 1314 ) Hoa lí nghìn daëm thôm xa

94- Hoa ñeøn thaáp thoaùng trong nhaø caäy troâng Hoa gaoï noù nôû hoàng hoàng Muì thôm chaúng coù troâng mong noãi gì Hoa soùi noù nôû nhö ri Ai maø qua ñaâyù böôùc ñi chaúng rôì Hoa xuaân thôm nhaát treân ñôì Vua quan cuõng chuoäng, öôùc ao sôû caàu Hoa nhaøi thoang thoaûng thôm laâu Nhöõng caùc coâ haàu beû laáy caàm chôi ( Caâu 125-tr 1094 ) Muoán chôi hoa lí cho cao

95- Chôi hoa chieâng chieáng bôø ao thieáu gì ( Caâu 703-tr 1438 ) Ngoài buoàn xe sôïi chæ ñen

97-

98-

99-

96- Haùi hoa thieân lí laøm quen vôùi chaøng ( Caâu 309-tr 1591 ) Treân trôøi coù ñaùm maây xanh Coù boâng hoa lí, coù nhaønh maãu ñôn ( Caâu 393-tr 2215 ) Ñoù ngoïc thì ñaây cuõng ngaø Ñoù hoa thieân lí, ñaây laø maãu ñôn ( Caâu 645-tr 835 ) Tai nghe leänh caám hoa tai Em ñeo hoa lí, hoa laøi cuõng xinh ( Caâu 32-tr 1871 )

100- Bình tích thuyû ñöïng boâng hoa lí

Cheùn chung vaøng thôøi ñöïng boâng ngaâu ( Caâu 431- tr 278 )

101-

Ñoàn ñaây coù nhaùnh hoa mai Cho xin moät chuùt hoïa may neân gaàn ( Caâu 868-tr 876 )

… Moät nhaønh mai ñöùng giöõ hoäi ñoàng

102- Khen ai kheùo vun neân beùn, ai vuïng troàng noù xieâu Moät caây naêm baûy boâng ñieàu Bôù em ! Anh hoæ thieät, em chuoäng yeâu boâng naøo ?

Em doác moät loøng vun caây lí hueâ -

Em ñaâu coù beû cung ñeâ moät mình Daãu maø hueâ chaúng xöùng bình Raùch maø kheoù vaù , hôn laønh vuïng may ( Caâu 9-tr 1760 )

-Cung ñeâ : moät thöù caây coù hoa ñeïp

103- Tieác coâng ñaïp tuyeát tìm mai

Söông sa cuõng chòu, beû vaøi nhaùnh hoa ( Caâu 215-tr 1910 ) Hoa hoàng saép haùi ñeán tay

104- Ñeå ngöôøi haùí maát ñöùng ngaây maø nhìn ( Caâu 118-tr 1093 )

Hoa hoàng troâng thaät mó mieàu

105- Khoe höông buoåi saùng, buoåi chieàu coøn ñaâu ( Caâu 119-tr 1093 ) Chaúng xinh cuõng theå ñoâi ta

106- Chaúng thôm cuõng theå laø hoa ngaâu tauø ( Caâu 229-tr 568 ) …Ñoá anh ñi ñeán chaân trôøi

107- Beû hoa queá ñoû, gheïo ngöôøi cung traêng ? ( Caâu 722-tr 850 ) 108- Anh meán chaäu hoa höôøng, anh doác loøng döïng xeùn Öôùc troàng ñaëng beùn, sôùm troå höông noàng… ( Caâu 370-tr 130 ) 109- Boâng nhaøi, boâng lí, boâng ngaâu Chaúng baèng boâng böôûi thôm laâu diuï daøng (Caâu 471-tr 287 ) 110- Thieáu chi hoa lí, hoa laøi Maø anh laïi chuoäng hoa khoai ngoaøi ñoàng ?

Hoa khoai laø ngoïc trôøi sinh -

Hoa laøi hoa lí höuõ tình maø laïi voâ duyeân ( Caâu 371- tr 2070 ) 111- Thieáu chi hoa lí, hoa laøi Maø anh ñi chuoäng hoa khoai traùi muaø ? Hoa khoai chiuï naéng, chiaï möa -

Hoa laøi,hoa lí chöa tröa ñaõ raàu ( Caâu 372- tr 2070 )

112- Sôùm em qua cöaû ngoõ, thaáy trong vöôøn quaû rôùt hoa rôi

113-

114-

Ngaû khaên ra boïc laâyù, cuaû ngöôøi nhö cuaû ta ( Caâu 229-tr 1858 ) Thieáu gì hoa nôû giöõa trôøi Maø anh laïi nhaët hoa rôi beân ñöôøng ( Caâu 375-tr 2070 ) Traêm hoa ñua nôû muaø xuaân Côù sao cuùc laïi muoän tuaàn tieát thu ? -Vì hoa tham laáy saéc vaøng Cho neân hoa phaûi muoän maøng tieát thu ( Caâu 125-tr 2159 )

115- Traêm thöùc hoa ñua nôû veà tieát thaùng gieâng

116-

Coù boâng hoa caûi nôû rieâng thaùng möôøi Traêm caønh hoa cöôì, traêm nuï hoa nôû muaø xuaân sang… ( Caâu 173- tr 2169 ) … Ñöôïc nhö hoa hueä hoa lan Thì em cuõng chaúng phaøn naøn laøm chi Ñöôïc nhö hoa cuùc, hoa quyø Thì em cuõng boõ moät thì chôi hoa ( Caâu 217-tr 973 )

117-

Traêm thöùc hoa nhaát quyù thì lan Nhaát danh nhaát giaù laø quan trong trieàu ( Caâu 175 _tr 2172 ) Treøo leân caây böôæ haùi hoa 118-

119- Böôùc xuoáng vöôøn caø haùi nuï taàm xuaân Nuï taàm xuaân nôû ra caùnh bieác Em coù choàng roài anh tieác laém thay Ba ñoàng moät môù traàu cay Sao anh chaúng hoæ nhöõng ngayø coøn khoâng ?…. ( Caâu 310-tr 2195 ) Treøo leân caây böôæ haùi hoa

Böôùc xuoáng ruoäng caø haùi nuï taàm xuaân

Nuï taàm xuaân nôû ra caùnh bieác Coâ coù choàng anh tieác laém thay Ba ñoàng moät laù traàu cay Sao anh chaúng hoæ nhöõng ngayø coøn khoâng ?…. ( Caâu 310 b-tr 2195 )

Treøo leân caây böôæ haùi hoa 120-

121- Böôùc xuoáng vöôøn caø haùi nuï taàm xuaân Nuï taàm xuaân hoa ra caønh bieác Em laáy choàng anh tieác em thay Ba tieàn moät bò traàu cay Sao anh chaúng hoæ nhöõng ngayø coøn khoâng ?…. ( Nam phong nöõ ngaïn thi- 17a) Treøo leân caây gaïo cao cao

Böôùc xuoáng vöôøn ñaøo haùi nuï taàm xuaân Nuï taàm xuaân nôû ra caùnh bieác Em coù choàng roài anh tieác em thay Veû gì moät mieáng traàu cay Sao anh chaúng hoæ nhöõng ngayø coøn khoâng ?…. (Treû con haùt, treû con chôi- 17 )

122- Treøo leân caây böôûi haùi hoa

Böôùc xuoáng vöôøn caø haùi nuï taàm xuaân Nuï taàm xuaân nôû ra caùnh bieác Em ñaõ coù choàng anh tieác em thay Thoaït vaøo anh naém coå tay ( Caâu 310 c -tr 2197 )

123- Treøo leân caây böôûi haùi hoa

Böôùc xuoáng ruoäng caø haùi nuï taàm xuaân Nuï taàm xuaân nôû ra xanh bieác Coâ coù choàng roài anh tieáclaém thay… ( Caâu 310 d -tr 2197 )

124-

125- Treøo leân caây böôûi haùi hoa Ngöôøi ta haùi heát ñoâi ta beû caønh… ( Caâu 311-tr 2197 ) Treøo leân caây gaïo cao cao

126- Böôùc xuoáng vöôøn ñaøo haùi nuï taàm xuaân ( Caâu 315-tr 2198 ) Ruoäng vöôøn troàng ñuû thöù hoa

Hoa ñaøo, hoa lí, hoa traø, hoa mai Nhaát thôm hoa hueä, hoa mai

127-

Hoa lan, hoa cuùc, ai maø chaúng öa Caûnh vöôøn vui veû thôm tho Mình laøm, mình höôûng, Trôì cho rieâng mình ( Caâu 276-tr 1806 ) Ruùt daây xin chôù ñoäng röøng Ñaøo kia ñaõ thaém xin ñöøng coù phai Thaáp thoaùng laø boùng hoa nhaøi Thaáy muì hoa böôûi thì ai cuõng tìm Coøn muì hoa ngaûi hoa sim Trong hai thöù aáy chaøng tìm laøm chi ! Hoa caûi noù nôû vaân vi Thaáy ngöôì ngoài ñaâyù daï ñi sao ñaønh Coøn muì hoa queá, hoa chanh Ñuûng ñænh treân caønh coù keùm gì ai ( Caâu 283 – tr 1807 )

128- Traêm thöùc hoa ñua nôû treân caønh

Thung dung tam baûo chuùng sinh ñoâi ñöôøng Chôù hoa töø bi kia coøn daõi naéng daàu söông Hoa lan, hoa hueä anh thöông hoa naøo ? Anh coøn thöông hoa maän hoa ñaøo Hoa cam hoa quyùt bieát vaøo tay ai ? Hoa ñaøo kia chöa thaém ñaõ phai Thoang thoaûng hoa laøi noù laïi thôm laâu Ai ôi chôù phuï hoa ngaâu Hoa bí hoa baàu cuõng goò laø hoa Chôi hoa cho bieát muì hoa ( Caâu 172-tr 2169 ) Töû vi daàu daõi naéng söông

129- Hoa cam, hoa quyùt bieát thöông hoa naøo ? Em thöông hoa maän hoa ñaøo Coøn boâng hoa cuùc bieát vaøo tay ai ? Ôi naøy ai ! cho thaém chôù phai Tæ nhö hoa laøi maø laïi thôm laâu Nöôøng ôi chôù phuï hoa ngaâu Tham nôi phuù quyù ñi haàu maãu ñôn Em tìm anh traêm giaän ngaøn hôøn… ( Caâu 534-tr 1980 ) Taïi ñaây moät traêm thöù hoa

130- Xanh, ñoû, vaøng, traéng thaät laø thôm thay

131-

Ñoàn raèng hoa soí thôm thay Thôm thì thôm vaäy chaû taøy hoa ngaâu Ai ôi chôù phuï hoa ngaâu Hoa ngaâu, hoa lí, hoa naøo cuõng theå laø hoa Taàm xuaân hoa môí nôû ra Ngaøy mai con böôùm ra vaøo noù löôïn quanh Hoa cam, hoa quùyt, hoa chanh, Coøn anh hoa böôûi ngaét caønh moät khi Hoa lan, hoa hueä, hoa quyø Coøn anh hoa taùo noù ñi ñöôøng naoø ? Hoa mô ,hoa maän, hoa ñaøo Coøn anh hoa ôùt hoa naøo cay hôn ? Toát töôi laø hoa maãu ñôn Coøn anh möôùp ñaéng, noù ñöông ñeán muaø Trong röøng hoa hueä, hoa mua Moïc tröôùc cöûa chuaø, hoa ñaïi, hoa thoâng Ngoaøi ñoàng hoa ñoã, hoa voàng Laïi theâm hoa luaù, hoa ñoàng bay qua Taïi ñaây hoa oåi hoa caø Döôí soâng hoa muoáng, laïi ñaø hoa vang Taïi sao caùi caùnh hoa vaøng ? ( Caâu 44-tr 1874 ) Toâi sai baùch boä naøng hoa Nôû nang maët ngoïc böôùc ra chôi bôì Trôû ñi trôû laïi vui chung Hoa queá, hoa hoàng chaàu chöïc ñoâi beân Kiaø hoa daâm buït töï nhieân Nay toâi laïi caét hoa sen chôi bôì Naoø laø caây hoa phuø dung Hoa sim, hoa oåi ñeøo boøng laøm chi ? Hoa lan , hoa hueä, hoa quì Hoa nhaøi, hoa soí thôøi ñi ñöôøng naoø ? Hoa mô, hoa maän , hoa ñaøo Hoa cam , hoa quyùt chen vaøo hoa chanh Say hoa böôm böôùm bay quanh Hoa hoeø, hoa möôùp cuøng anh hoa hoàng bì Ñoâng phöông chaán ñoäng hoa quì Coù loøng son saét keát nghì cuøng anh Hoa voâng ñöùng ôû treân caønh

Nam phöông, em ñaõ neân danh, neân taøi Taây phöông ñoäng nöõ anh sai Baùch hoa naøy laïi nhö ai raønh raønh Baéc phöông hoa gaám anh linh Raêng ñen röng röùc töïa hình haït döa Trung phöông hoa cuùc say söa Ñeïp trong loøng aáy boán muaø chôø thoâng Sai hoa vaïn thoï maëc daàu Coøn anh hoa moäc ñi ñaâu baây giôø ? Taàm xuaân hoa nôû beân kia Hoæ hoa trinh nöõ ñôïi gì coøn nguyeân Ñaõ ñaønh traû nôï thôøi duyeân Cuøng hoa thieân lí keát nguyeàn cuøng nhau Haûi ñöôøng ñöùng ôû beân sau Ngoâ ñoàng beân tröôùc giuùp nhau traêm chieàu Maãu ñôn hoa aâyù mó mieàu Caùc caây hoa aáy cuõng chieàu loøng nhau Truø tröø hoa chuoái nôû ra Hoa leâ, hoa lieãu cuøng laø hoa raâm Hoa queùo, hoa muoãm ñoàng taâm Hoa sung , hoa sôû laâyù coâng phen naøy Nayø ai heát söùc cuøng ñaây Boõ coâng luyeän taäp ñem ngaøy vôí hoa ( Caâu 392- tr 1953 )

132-

Traêm thöùc hoa nôû caû treân caønh Hoà dung tam ñaùo, hoà dung ñoâi ñöôøng Hoa töø bi daõi naéng daàm söông Hoa cam, hoa quyùt anh thöông hoa naøo ? Anh thöông hoa maän hoa ñaøo Coøn beân hoa cuùc loït vaøo tay ai ? Ñaøo kia chöa thaém ñaõ phai Thoang thoaûng hoa laøi maø laïi thôm laâu Xin chaøng ñöøng phuï hoa ngaâu Tham vôøi phuù quyù ñi caàu maãu ñôn Duø chaøng traêm giaän nghìn hôøn Boâng hoa daï hôïp ñöông côn Taán Taàn Tìm anh quaù noãi tìm xuaân Öôùc gì ta ñöôïc tôí gaàn coâò caây Anh coù yeâu em , anh dòch laïi gaàn ñaây

Anh ñöøng mô töôûng hoa maây, hoa hoeø Treøo leân hoøn ñaù cheo leo Thaáy hoa tam xöôùng mó mieàu tröôøng sinh Laúng lô hoa lí treân caønh Tìm gì hoa ngaûi, hoa chanh maø tìm Tìm gì hoa oåi, hoa sim Maø anh laän ñaän ñi tìm ñöôøng xa Vaøo vöôøn haí ñoaù hoa na Böôùc chaân xuoáng ruoäng, hoa caø hoa boâng Anh thöông nhôù ai, anh ñöùng anh troâng Nhôù ngöôøi nhaân ngaõi trong loøng say söa Ngoït ngaøo hoa muoáng, hoa döa Maët trôøi ñaõ xeá, hoa döøa, hoa cau Treân giaøn hoa bí, hoa baàu Hoa lan, hoa ñaäu, hoa daâu, hoa vöøng Khaùt khao hoa queá treân röøng Hoa sen döôùi nöôùc xin ñöøng giaû höông Hoa beøo ñeán luùc ruoäng nöông Ñeå cho hoa hueä ñoâi ñöôøng aùi aân Yeâu nhau xa cuõng neân gaàn Hoa lan chöïc tieát, hoa xuaân ñôïi chôø Hoa mô naøo coù ai queân Ñeå cho hoa queá ruïng lieàn coäi caây Treân caønh hoa soùi thôm laây Ban ñeâm chôø khaùch, ban ngaøy chôø ai? Chôø ngöôøi quoác saéc thieân taøi Maët trong hoa oåi, maët ngoaøi hoa tre Vaøo vöôøn hoa voái hoa cheø Beân soâng hoa gaïo ñi veà thaûnh thôi Thaûnh thôi ngoài döïa caây boâng Treøo leân caây nhaõn nhôù ngöôøi tình chung Vaøo vöôøn hoa böôûi hoa boøng Ñeå hoa löïu ñöùng troâng hoa daønh Hoa hieân tình phuï nghóa anh Ñeå cho hoa thuoác neân danh giaù naøo Hoa chuoái maø nôû treân cao Boán muøa nôû caû, muøa naøo coøn khoâng? Em nay laø khaùch beân soâng Hoa muøi aám coäi, hoa hoàng say söa

133-

Con vaät: - Con caù , con toâm caøng :

Hoa rieàng khuùc khaéc sôùm tröa Laáy ai laø keû say söa treân traàn Hoa tía toâ vôùi hoa cuùc taàn Haõy coøn keõo keït loøng xuaân moät nhaø Hoa daâm buït maø nôû choác ñeøn ÔÛ giöõa hoa daïo, ñoâi beân hoa hoøe Chaøng chaúng nghe chaøng cuõng phaûi nghe Ñaõ troùt lôøi theà thaáu ñeán hoaøng thieân Ñoá ai ngaét ñöôïc hoa ñeøn Thieân nieân taøi töû tieáng khen ñeå ñôøi ( Caâu 174-tr 2170 ) Traêm hoa ñua nôû maøu hoàng Nhö traêng saùng toû, ngaøy raèm trung thu ( Caâu 56-tr 2391 )

Ví daàu caù boáng hai hang

1- Caù treâ hai ngaïnh, toâm caøng hai raâu ( Caâu 191-tr 2331 ) Ví daàu caù boáng hai mang

2- Caù treâ hai ngaïnh, toâm caøng hai raâu… ( Caâu 191-tr 2331 )

Ví daàu caù boáng xích ñu

4-

3- Toâm caøng haùt boäi caù thu caàm chaàu ( Caâu 193 -tr 2331 ) Ví daàu tình baäu muoán thoâi Baäu gieo tieáng döõ cho roài baäu ra Baâuï ra baäu laáy oâng caâu Baäu caâu caù boáng chaët ñaàu kho tieâu… ( Caâu 211-tr 2334 ) Ví daàu chæ thaém tô maønh

5- Kheùo caâu thì ñaëng caù kình bieån Ñoâng ( Caâu 203 -tr 2333 ) Laï thay con caù thôøn bôn

6- Naèm treân baõi caùt, ñôïi côn möa raøo ( Caâu 31-tr 1223 )

7- Anh mong baét caù chuoàn chuoàn

Khi vui noù loäi khi buoàn noù bay Chim trôøi caù nöôùc chi ñaây

Caù loäi ñaèng caù, chuoàn bay ñaèng chuoàn ( Caâu 371-tr 130 )

Anh muoán caâu con caù gaùy boán ñoøn

8- Con caù sôn, con caù moùm anh ngoài boøn cuõng ra ( Caâu 379 –tr 131 )

9- Caàn chaéc, oáng truùc, chæ baïc, tô taøu

Sao khoâng caâu con caù roâ bieån, laïi caâu con caù roâ baøu laøm chi ? ( Caâu 237-tr 370 )

10-

Tay anh caàm caàn caâu truùc, sôïi nhôï thau Anh caâu con caù bieån, chôù caù beøo anh khoâng caâu ( Caâu 72- tr 1879 )

11- Con caù roâ thia naáp buò reâu rong

Anh quaêng caùi moài ngoïc, con caù ñoäng loøng phaæ aên ( Caâu 539 –tr 424 )

12-

Leng lao, leïp nhaûy, chuoàn bay Ta mau nhanh laùi, nhanh tay baét veà ( Caâu 273-tr 1270 )

-Leng, leïp, chuoàn : laø teân caùc loaïi caù bieån.

13- Ngoài buoàn chaët theùp uoán caâu

Chaët caàn, xe chæ, buoäc phao , maéc moài Traûi chieáu ra ngoài bôø soâng beán maùt Anh ngoài treân beán, caùt traéng nhö boâng Anh mang xuoáng soâng buoàn rung gioù thoâæ Keû laën ngöôøi loäi, keû chaén ngöôøi ñaêng Nöôùc ñuïc baêng laêng, phao chìm caàn ñoäng Giaät leân mau choùng keûo caù nhaû moài… ( Caâu 280-tr 1586 )

14-

Ngoài buoàn chaët theùp uoán caâu Ñoán caàn, xe nhôï, buoäc phao, maéc moài Traûi chieáu ra ngoài Bôø soâng ñuûng ñænh Laø choán thanh nhaøn Laø choán ngao du Caù vöôïc, caù thu Nghe moài tìm laïi Caù ôû döôùi baõi Caù traéng nhö boâng Anh troâng xuoáng soâng Buoàm rung gioù thoåi

Keû laën ngöôøi loäi Keû chaén ngöôøi ñaêng Nöôùc baïc laên taên Phao chìm chuyeån ñoäng Giaät leân mau choùng Keûo caù nhaû ra Mình laáy ñöôïc ta Boõ coâng ao öôùc Ta laáy ñöôïc mình Thoûa daï öôùc ao Boõ coâng anh ñoán caàn, xe nhôï, buoäc phao, maéc moài ( Caâu 281- tr 1586 )

Nhaát trong laø nöôùc gieáng Hoài 15-

Nhaát beùo, nhaát buì laø caù roâ caâu ( Caâu 129- tr 1648 )

16-

Ruû nhau ñaùnh caù Ñoàng Laàm Caù kia chaúng ñöôïc aâm thaàm loøng em Ruû nhau ñaùnh caù Ñoàng Treøm Caù kia chaúng ñöôïc loøng em aâm thaàm ( Caâu 233-tr 1798 ) Ruû nhau ñaùnh caù ñoàng naøy

17- Caù kia chaúng ñöôïc moät ngaøy ñeán tröa Saâuø em nöôùc maét nhö möa ( Caâu 234 -tr 1798 )

18-

Ruû nhau ñi vôùt caù ao Caù vaøo caù nhaûy aøo aøo caù ra ( Caâu 250- tr1801 )

19-

20-

- Con coø :

Tieác coâng anh xe sôïi nhôï uoán caây caàn Xe roài sôïi nhôï, con caù laàn ra khôi ( Caâu 210- tr1910 ) Tieác coâng lao ñaøo ao thaû caù Ba boán naêm trôøi ngöôøi laï tôí caâu ( Caâu 219 –tr 1911 )

21- Con coø baïch, röaû chaân cho saïch Boû vaøo noài maêng Chöa suûi laêm taêm Ñaõ ñem ra neám ( Caâu 543- tr 424 )

22- Con coø bay boång bay la Bay töø cöaû mieáu bay ra caùnh ñoàng Cha sinh meï ñeû tay khoâng Cho neân bay khaép taây ñoâng kieám moài Tröôùc laø nuoâi caùi thaân toâi Sau nuoâi ñaøn treû, nuoâi ñôøi coø con ( Caâu 544- tr 424 ) 23- Con coø laën loäi bôø ao Phaát phô hai daûi yeám ñaøo gioù bay ( Caâu 549-tr 428 ) 24- -Con coø loäi baõi rau xanh Ñaéng cay chiuï vaäy, than raèng cuøng ai ( Caâu 550 -tr 428 ) Con coø ñaäu coïc caàu ao

25- Aên sung sung chaùt, aên ñaøo ñaøo chua Sôùm mai ra ñöùng coång chuøa Troâng ra Haø Noäi thaáy vua ñuùc tieàn… ( Caâu 546-tr 425 )

26- Con coø laën loäi bôø ao

Hôõi coâ yeám ñaøo laáy chuù toâi chaêng ?… ( Caâu 548-tr 427 )

27- Giöông cung maø baén con coø

Con coø noù laën, con coø noù bay ( Caâu 217-tr 1067 )

28- Moät ñaøn coø traéng bay quanh

Cho loan nhôù phöôïng, cho mình nhôù ta ( Caâu 441-tr 1386 )

29- Moät ñaøn coø traéng bay quanh

Cho loan nhôù phöôïng, cho mình nhôù ta Mình nhôù ta nhö caø nhôù muoái… ( Caâu 442-tr 1386 )

30- Moät ñaøn coø traéng bay quanh

31-

Cho loan nhôù phöôïng, cho mình nhôù ta Mình nhôù ta nhö caø nhôù muoái… ( Caâu 443 -tr 1386 ) Moät ñaøn coø traéng bay tung Beân nam, beân nöõ ta cuøng caát leân Caát leân moät tieáng linh ñình Cho loan saùnh phöôïng cho mình saùnh ta

32-

( Caâu 444-tr 1386 ) Moät ñaøn coø traéng bay tung Beân nam, beân nöõ ta cuøng haùt leân Haùt leân moät tieáng maø chôi… ( Caâu 445-tr 1387 )

33- Moät ñaøn coø traéng phau phau

-Chim :

Aên no taém maùt ruû nhau ñi naèm ( Caâu 446-tr 1387 )

Chieàu veà chim hoùt liuù lo

34- Töøng ñoaøn treû nhoû haùt noâ trong laøng ( Caâu 1060 – tr 921 )

35- Nuoâi chim cho bieát gioáng chim

Gioáng chim loan phöôïng, gioáng chim chích choøe ( Caâu 530 b- 2245 )

Nuoâi chim cho bieát gioáng chim

36- Gioáng chim cheøo beûo, gioáng chim chích choøe ( Haùt gheïo- Daân ca Phuù Thoï-13 )

37-

Treân röøng ba möôi saùu thöù chim Thöù chim cheøo beûo, thöù chim chích choeø ( Caâu 530 c- 2245 )

Caùnh hoàng bay boång trôøi thu

39-

38- Thöông con chim gaùy cuùc cu trong loàng ( Caâu 175-tr 360 ) Con chim chieàn chieän Laø con chim non Noù keâu treân nuí, treân non aâu saàu Noù keâu raèng boán chuùng toâi phaûi loøng nhau ( Caâu 581-tr 434 ) Con chim chieàn chieän

40- Noù luyeän tieáng keâu taøng laêng tiuù liuù Ai nôõ döùt tình… ( Caâu 583-tr 585 )

41- Con chim khoân thoû theû, nghe eâm aí treân nhaønh

Lôøi khoân em naên næ, anh chaúng ñaønh döùt aân ( Caâu 591-tr 436 )

42-

Chim khoân keâu tieáng raûnh rang Ngöôøi khoân noí tieáng diuï daøng deã nghe ( Caâu 510- tr 618 )

43-

Chim khoân keâu tieáng raûnh rang Ngöôøi khoân noí tieáng diuï daøng deã nghe Boùng traêng ngaõ loän boùng tre… ( Caâu 511- tr 618 )

Chim khoân khoân caû veà loâng

44- Khoân ñeán taän loàng, ngöôøi gaùnh cuõng khoân ( Caâu 512- tr 618 )

45-

46- Chim khoân laùnh baãy, laùnh doø Ngöôì khoân laùnh choán oâ ñoà môùi khoân ( Caâu 516- tr 620 ) Con chim maøy ôû treân caây

Tao ñöùng döôùi goác caây maøy bay ñaøng naøo ( Caâu 595-tr 436 ) Ngoù leân maây baïc chín töøng

47- Thaáy ñoâi chim nhaïn, nöûa möøng nöûa lo ( Caâu 176 - tr1566)

48-

49-

Nhaïn nam ,eùn baéc khoâng troâng Bao giôø cho hieäp moät loàng phuïng loan ( Caâu 85- tr 1638 ) Nhaïn veà bieån baéc nhaïn oâi Bao giôø nhaïn hoài, ñeå eùn ñôïi troâng ( Caâu 86 - tr 1638 )

50- Vieát thö cho eùn bay veà

Hoïa may eùn ngaäm lôøi theà cho ta Vieát thö cho eùn ñöa qua Cho nhaïn ñöa tôùi meï cha sinh thaønh ( Caâu 231-tr 2337 )

51-

Con chim nhaïn xanh xeáp caùnh bay chuyeàn Phaän em laø gaùi thuyeàn quyeân maù ñaøo Anh ñaây quaân töû trí cao Giô tay môû khoaù loàng ñaøo chôi chim ( Caâu 596-tr 437 )

Ngoù leân Mó Thaïnh caûnh tieân

52- Coù ñoâi chim nhaïn ñang chuyeàn nhaønh mai ( Caâu 181 - tr1567 )

53-

Tai nghe con nhaïn khôi chöøng Chaân goø nhòp laïi, tay döøng thoi ñöa ( Caâu 27- tr 1871 ) 54- Chim nhaøn voã caùnh bay ñi

Thöông caây meán reã maø ñi khoâng roài Chim nhaøn voã caùnh thaûnh thôi Möôïn caàu OÂ Thöôùc trao lôøi thuyû chung ( Caâu 525-tr 622 ) 55- Con chim nho nhoû Caùi loâng noù ñoû Caùi moû noù vaøng Noù keâu ngöôøi ôû trong laøng Ñöøng ham laõnh luïa, phuõ phaøng vaûi boâ ( Caâu 597-tr 437 )

56- Con chim nho nhoû caùi moû haén vaøng

Haén ñöùng tröôùc cöaû tam quan haén keâu hoæ baùc lính khoá vaøng Chôù coù ham nôi giaøu sang saéc maéc maø phuï phaøng duyeân em ( Caâu 598-tr 437 ) 57- Con chim nho nhoû Loâng ñuoâi noù ñoû Caùi moû noù vaøng Noù ñaäu caây baøng… ( Caâu 601-tr 438 ) 58- Giöông cung raép baén phöôïng hoaøng Chaúng may laïi gaëp moät ñaøn chim ri ( Caâu 218- tr1067 ) 59- Giöông cung saép baén phöôïng hoaøng Chaúng may laïi phaûi moät ñaøn chim ri Laâyù saøo maø ñuoåi noù ñi Noù keâu riuù rít keûo thì ñieác tai ( Caâu 219- tr1067 )

60- Con chim phöôïng hoaøng ñaäu hoøn nuí baïc

Con caù ngö oâng moùng nöôùc ngoaøi khôi Gaëp nhau phaân giaûi ñoâi lôøi Keûo mai teâ con caù kia trôû veà soâng Vònh, con chim noï ñoåi dôøi non xanh ( Caâu 602 -tr 438 )

Loïng vaøng che naûi chuoái xanh

61- Tieác con chim phöôïng ñaäu nhaønh tre khoâ ( Caâu 363-tr 1287 )

Loïng vaøng che naûi chuoái xanh

62- Tieác con chim phuïng ñaäu nhaønh truùc khoâ ( Daân ca Bình Trò Thieân- 219 )

63- Loïng vaøng che naûi chuoái xanh

Tieác con chim phöôïng ñaäu caønh tre khoâ ( Hôïp tuyeån thô vaên Vieät Nam- VHDG )

64- Ñeán ñaây xa xaõ ngaùi laøng

Öôùc raêng cho ñöôïc con phöôïng baéc ngang con roàng ( Caâu 800-tr 864 )

Maây khi Tieân giaùng coó traàn

65- Maáy khi chim phöôïng ñeán gaàn chim loan ( Caâu 130-tr 1328 )

Xuoáng ñaàm ngaét laù sen xanh

66- Thaáy chim loan phöôïng ñoã caønh xoan daâu Ngöôøi ôi trôû laïi xôi traàu Ham nôi phuù quí boû nhau sao ñaønh ! ( Caâu 100-tr 2374 )

67- Ñaáy phuïng loan, ñaây cuõng phuïng hoaøng

Ñaáy chaùu Vöông Maãu, ñaây cuõng con Ngoïc Hoaøng keùm chi ? ( Caâu 213- tr 753 )

68- Phöôïng hoaøng ñaäu choán cheo leo

Sa cô thaát theá phaûi theo ñaøn gaø ( Caâu 103- tr 1736 )

69- Phöôïng hoaøng ñaäu choán cheo leo

Sa cô lôõ böôùc phaûi theo ñaøn gaø Bao giôø möa thuaän gioù hoaø Thay loâng ñoåi caùnh laïi ra phöôïng hoaøng ( Caâu 104- tr 1736 )

70- Phöôïng hoaøng ñuû caùnh, ñuû loâng

Sao khoâng ñua bôi vôùi chuùng baïn cöù naáp trong nhaùnh tuøng ? ( Caâu 105- tr 1737 )

71- Phöôïng hoaøng töôûng ñoã caây cao

Chaû hay chim eùn ñoã mau maát roài ( Caâu 106- tr 1737 )

72-

73-

Phöôïng hoaøng voã caùnh cao bay Quyeát tìm cho thaáy ñöôïc caây ngoâ ñoàng ( Caâu 107- tr 1737 ) Tieác thay caây queá giöõa röøng Ñeå cho cuù ñoã chaùn chöôøng queá thay Bao giôø con cuù noù bay Phöôïng hoaøng ñeán ñoã, queá nay baèng loøng ( Caâu 243 –tr 1916 )

-Loan : laø thöù chim cuøng loaøi vôùi chim phöôïng, ñeàu laø thöù chim quyù, töôïng tröng cho söï mó leä, toát ñeïp ( theo “Ñieån coá vaên hoïc” ).

Nhaùc troâng chim saùo laï ñôøi

74- Ñoâi hình vaãn töôûng laø noì phöôïng loan… ( Caâu 53- tr 1632 )

75-

76-

Muoán leân non tìm con chim laï ÔÛ choán thò thaønh, chim chaï thieáu chi ( Caâu 717-tr 1440 ) Ngoù leân maây baïc chín töøng Thaáy baày chim laï, nöûa möøng nöûa lo ( Caâu 175- tr1566)

77-

Con chim traéng caùnh moû vaøng Bay qua caây thò ñoá chaøng con chi ? Con chim traéng caùnh moû vaøng -

78-

Bay qua caây thò coù phaûi con phöôïng hoaøng khoâng em ? ( Caâu 609 -tr 439 ) Chim bay chi laém hôó chim Nuí cao vôøi vôïi cuõng tìm maø bay ( Caâu 452-tr 608 ) Chim bay lô löûng treân trôøi

79- Thaâyù caây muoán ñaäu, sôï ngöôøi ñôm ño ( Caâu 453 -tr 608 )

80-

81- Chim bay moæ caùnh chim ngôi Ñoá ai baét ñöôïc chim trôøi môùi ngoan ( Caâu 454 -tr 608 ) Chim bay veà nuí an chi

Meán caây meán reã, boû ñi sao ñaønh ( Caâu 457 -tr 609 )

82-

Ñeán ñaây nöôùc thaúm non cao Chim ñoâi caù löùa, leõ naøo chaúng vui ( Caâu 495-tr 809 ) Ñoàn ñaây coù ñoâi chim qui

84-

85- 83- Ngaøy ngaøy hay hoùt, ai ñuoåi ñi maát roài ! ( Caâu 867-tr 876 ) Tieác coâng boû yeán nuoâi cu Cu aên , cu lôùn , cu guø, cu bay… ( Caâu 211-tr 1910 ) Tieác coâng vaõi maún cho cu

Cu aên, cu lôùn, cu guø nhau ñi

- Con quaï :

( Caâu 222-tr 1911 )

Treân röøng baêm saùu thöù chim

86- Thieáu gì loan phöôïng ñi tìm quaï khoang ! -Quaï khoang coù cuûa coù coâng Tuy raèng loan phöôïng nhöng khoâng coù gì ! ( Caâu 366- tr 2208 )

87-

Treân röøng ba möôi saùu thöù chim Thieáu gì loan phöôïng ñi tìm quaï ñen ! -Quaï ñen coù cuûa coù coâng Daãu raèng loan phöôïng nhöng khoâng coù gì ! (Lí haïng ca dao- 35b )

Treân trôøi ba möôi saùu thöù chim

- Con chuoàn chuoàn :

88- Thieáu chi loan phöôïng anh ñi tìm quaï ñen ! -Quaï ñen coù cuûa coù coâng Phöôïng hoaøng toát gioáng nhöng khoâng coù gì ! (Haùt phöôøng vaûi- 140 )

89-

Chuoàn chuoàn bay thaáp bay cao Bay ra ngoaøi Hueá, bay vaøo Phuù Yeân ( Caâu 750- tr 666 )

90- Chuoàn chuoàn bay thaáp trôøi möa

Bay cao trôøi naéng ñaäp döaø em aên ( Caâu 751- tr 666 )

91-

Ñeán ñaây hoæ khaùch töông phuøng Chim chi boán caùnh daïo cuøng nöôùc non

-

Chim boán caùnh laø con chuoàn chuoàn Khi vui noù ñaäu, khi buoàn noù bay ( Caâu 485 –tr 807 )

92- Ruû nhau ñi baét chuoàn chuoàn

- Con caøo caøo :

Khi vui noù ñaäu, khi buoàn noù bay ( Caâu 235- tr 1798 )

93-

- Con haïc :

Caøo caøo giaõ gaoï baø xem Baø may aoù ñoû, aoù ñen cho caøo ( Caâu 181-tr 361 )

94- Maûng coi con haïc noù taém suoái vaøng

95-

Caây cao voäi ngaõ raép ñaøng ngaó nhaân Ngaõi nhaân moûng daùnh tôï nhö caùnh con chuoàn chuoàn Khi vui noù ñaäu , khi buoàn noù bay ( Caâu 26-tr 1311 ) Moät traêm con haïc bay veà Coøn moät hoøn nuí haïc veà ñaäu moâ

Con ñaàu ñaøn thì ñaäu ñænh nuí Nöa -

Coøn chín möôi chín con nöõa ñaäu goø ñaát cao ( Caâu 584- tr 1416 )

- Con dieàu haâu :

96- Dieàu haâu maø lieäng cho troøn

- Böôùm :

Ñeán mai tao gaû gaø con cho maøy ( Caâu 112-tr 697 )

97- Troâng trôøi mau raïng ñoâng ra

Ñeå cho böôùm choä maët hoa böôùm chaøo ( Caâu 345-tr 777 )

98- Maûng coi böôùm traéng caén sôïi daây ñôøn

Thaát ngoân lôøi noí baïn hôøn traêm naêm ( Caâu 25-tr 1311 )

99-

Maûng coi ong böôùm vôøn ñaøo Maûng coi leâ löïu queân chaøo baïn xöa ( Caâu 28-tr 1311 )

100- Saùo treo ba böùc leû loi

Khoâng cho böôùm ñaäu laïi ñoøi böôùm bay ( Caâu 67- tr 1827 )

101-

- Con ong, ve, kieán löûa, nheän :

Treân röøng khaép heát thöùc caây Hoa ñaâu, böôùm ñaáy soùng baày coù ñoâi ( Caâu 369- tr 2209 )

102- Muaø haï baét ong, baét ve

Chôù baét chim seû maø queø chaân tay ( Caâu 634-tr 1425 )

103- Maûng coi con kieán löûa leân cöaû xuoáng theàm

Anh laøm ngöôøi quaân töû chi hieàm nöõ nhaân ( Caâu 27-tr 1311 )

104- Khaù khen nheän nhoû maø ngoan

Khoâng bao laêm sôïi moãi ñaøng moãi giaêng ( Caâu 1- tr 1171 )

- Con deá :

105- Ñeâm naêm canh nghe con ve keâu gheành ñaù Ngaøy saùu khaéc nghe con vöôïn hoùt caønh caây Ñoaùi nhìn nam baéc ñoâng taây Ai xui ngöôøi baïn cuõ ñeán choán naøy gaëp nhau ( Caâu 363-tr 780 )

106-Deá keâu cho giaûi côn saàu Maáy lôøi em noí, baïc ñaàu khoâng queân ( Caâu 107- tr 696 ) 107-Ñeâm qua em coù nguû ñaâu Em ngoài nghe deá keâu saàu beân tai Ñeâm qua heát nhôù laïi buoàn Nhôù buoàn nghe deá keâu luoân beân thaønh ( Caâu 422-tr 790 )

- Con cua , con ruøa :

108-

109- Ruû nhau xuoáng bieån baét cua Baét cua cua keïp, baét ruøa ruaø bôi ( Caâu 257- tr 1803 ) Ruû nhau xuoáng bieån baét cua

- Con coùc :

Leân non baén nhaïn, voâ chuøa nghe kinh ( Caâu 258- tr 1803 )

Coùc keâu coøn ñoäng loøng Trôøi

110- Huoáng chi anh chaúng keå maáy lôì em than ( Caâu 516- tr 419 )

111- Coùc keâu moät tieáng thaáu Trôøi

112-

- Con gaø , con choù :

Eách keâu yø oaïp maáy ñôøi hôn ai ( Caâu 518- tr 419 ) Con coùc laø caäu oâng Trôøi Heã ai ñaùnh noù thì Trôøi ñaùnh cho ( Caâu 559-tr 430 )

113- Con choù huyeàn ñeà

Con gaø naêm moùng Laáy veà maø nuoâi Duø ai buoân baùn traêm ngheà Chaúng baèng nuoâi choù huyeàn ñeà boán chaân ( Caâu 620- tr 442 )

114- Con gaø soáng ñaïi huøng keâ

Ñeå cho noù gaùy ñeâm khuya hoïc haønh Ra tay baét noù cho ñaønh Sao maøy chaúng nghó taâm tình xoùt xa Muoán toát thôøi thaû noù ra Maøy maø baét noù caû nhaø cheát ngay Maøy maø ñem cuùng ñaùm chay Ñaùm chay toïa höôûng nhaø bay tuyeät moà Maøy maø ñem baùn chôï moâ Tieàn giaáy ñaép maët nhaø Ngoâ baét hoàn ( Caâu 637- tr 446 )

Con gaø toát maõ vì loâng

115- Raêng ñen vì thuoác , röôuï noàng vì nem ( Caâu 638- tr 446 )

Con gaû con gaø 116-

117- Haén ñoã treân nhaø Bay ra ñoáng raùc Cuïc ta cuïc taùc Haén nhaûy leân chuoàng Leân giöôøng haén nghæ Ô thaèng cu Tí Lo ñuoåi gaø ñi Cuïc ta cuïc taùc ! Con dieàu hung aùc Bay löôïn treân ñaàu Gaø con ôû ñaâu ? Veà mau meï uû Meï con ñoâng ñuû Chaúng sôï dieàu haâu ! ( Caâu 639- tr 446 ) Gaø kia toát maõ, toát loâng

- Con meøo :

Ñaõ ñem ñi choò, giöõ loàng laøm chi ( Caâu 4-tr 993 )

118-

Con meøo con choù coù loâng Buò tre coù maét, noài ñoàng coù quai ( Caâu 672 –tr 455 )

119- Con meøo, con meûo, con meo !

Ai daïy maøy treøo, chaúng daïy em tao ? Con meøo, con meûo, con meo ! Muoán aên thòt chuoät thì leo xaø nhaø ( Caâu 673- tr 455 )

120- Con meøo, con meûo, con meo !

Ai daïy maøy treøo, maøy chaúng daïy tao ? Maét mi xanh saùng nhö sao Moùng mi beùn ngoùt, tieáng ngao daäy trôøi ( Caâu 673- tr 455 )

121- Con meøo, con meûo, con meo !

Muoán aên thòt chuoät thì leo xaø nhaø ( Caâu 676 - tr 456 )

122- Con meøo, con meûo, con meo !

Voà con chuoät beùo nhaûy leo xaø nhaø ( Caâu 677 - tr 456 )

123- Con meøo naèm boà luùa veânh raâu

- Con löôn :

Thaáy con chuoät chaïy ngoùc ñaàu keâu ngao ( Caâu 681 - tr 457 )

Con löôn coù tieáng hoâi tanh

- Con lôïn :

124- Xaøo naáu saïch seõ cuõng thaønh moùn ngon ( Caâu 668-tr 454 )

Con lôïn maét traéng thôøi nuoâi

- Con taèm, con deâ :

125- Nhöõng ngöôøi maét traéng ñaùnh hoaøi ñuoåi ñi ( Caâu 667-tr 454 )

126-

Em toâi buoàn nguû buoàn ngheâ Con taèm ñaõ chín, con deâ ñaõ muì ( Caâu 219-tr 973 )

127-

- Con traâu, con boø , con ngheù:

Em toâi buoàn nguû buoàn ngheâ Con taèm ñaõ chín, con deâ ñaõ muì Con taèm ñaõ chín, ñeå laïi maø nuoâi Con deâ ñaõ muì laøm thòt em aên ( Caâu 220-tr 974 )

128-

Ñeâm qua keû troäm vaøo nhaø Laøm thinh chôïp maét ñeå maø maát traâu Naèm ñaây, chôù chaúng nguû ñaâu

Thöùc maø giöõ laáy con traâu con boø Naèm ñaây naøo ñaõ nguû cho Thöùc maø giöõ laáy con boø con traâu ( Caâu 428-tr 791 )

129- Traâu khoûe chaúng loï caøy tröa

Maï giaø ruoäng ngaáu, khoâng thua baïn ñieàn ( Caâu 255-tr 2185 )

130- Traâu naêm saùu tuoåi coøn nhanh

Boø naêm saùu tuoåi ñaõ tranh coó giaø Ñoàng chieâm xin chôù nuoâi boø Muaø ñoâng thaùng giaù boø doø laøm sao ? ( Caâu 256-tr 2186 ) 131- Traâu ôi ! Ta baûo traâu naøy ! Traâu ra ngoaøi ruoäng traâu caøy vôí ta Caáy caøy voán nghieäp noâng gia Ta ñaây traâu ñaáy ai maø quaûn coâng Bao giôø caây luùa coøn boâng Thôøi coøn ngoïn coû ngoaøi ñoàng traâu aên ( Caâu 257-tr 2186 ) 132-Traâu ñoàng ta aên coû ñoàng ta Tuy raèng coû cuït nhöng maø coû thôm ( Caâu 258-tr 2186 )

133- Traâu ta aên coû ñoàng ta

134-

Tham thanh chuoäng laï daét qua ñoàng ngöôøi Ñoàng ngöôøi coû toát nhöng hoâi Ñoàng ta coû xaáu, nhöng buì, traâu aên ( Caâu 259-tr 2186 ) Ngheù ngoï laø meï con traâu Laáy da böng troáng laáy ñaàu thôø vua ( Caâu 98-tr 1553 ) Ngheù ôi ! Ta baûo ngheù naøy 135-

- Con ngöïa :

Ngheù aên cho beùo, ngheù caøy cho saâu… ( Caâu 99 -tr 1553 )

136-

Ngöïa hoàng ñöùng ñænh nuí Chaøn Vöôït ruoäng baêng ngaøn maø ñeán nuí Nöa Ngöïa hoàng ñuûng ñænh nuí Nöa Ñem tieàn, ñem cuaû maø ñöa veà Chaøn ( Caâu 367-tr 1603 )

137- Ngöïa maïnh chaúng quaûn ñöôøng daøi

Nöôùc kieäu môùi bieát taøi trai anh huøng ( Caâu 368-tr 1603 )

Ngöïa oâ anh khoâng côõi, anh côõi ngöïa hoàng 138-

139-

140- Ñöôøng ngay khoâng chaïy, chaïy voøng baõi coû may ( Caâu 369- tr 1603 ) Ngöïa oâ anh thaéng kieäu vaøng Anh tra khôùp baïc ñöa naøng veà dinh ( Caâu 371- tr 1603 ) Ngöïa oâ chaúng côõi, côõi boø

141-

Ñöôøng ngay khoâng chaïy, chaïy doø ñöôøng quanh ( Caâu 370- tr 1603 ) Tieác thay con ngöïa cao baønh Ñeå cho chuù aáy taäp taønh khoâng neân ( Caâu 247- tr1917 )

142-

- Con roàng :

Tieác thay con ngöïa baïch maø thaét caùi daây cöông thöøng Tieác thay con ngöôøi theá aáy oâm löng oâng laõo giaø ( Caâu 249- tr1917 )

- Con coâng, con ngheâ, con vöôïn, con ruøa, con thoû :

143- Maáy khi roàng ñeán nhaø toâm Roàng aáp caây ngheä, roàng oâm caây baàu ( Caâu 128- tr 1328 ) 144 - Caàn chaéc, oáng truùc, sôïi nhôï baïc,löôõi caâu ñoàng Maéc moài con chim phuïng, caâu roàng treân maây ( Caâu 238 -tr 370 )

145- Saùo keâu, coâng muaù, ngheâ cöôøi Vöôïn ñôøn thaùnh thoùt, ruaø bôi thoû quyø… ( Caâu 66- tr 1827 ) 146- Tieác thay con thoû naèng naèng Nuùp luøm chôø ñôïi boùng traêng baáy chaày ( Caâu 250- tr 1917 ) 147- Traêm caønh hoa cöôøi, traêm nuï boâng hoa nôû muaø xuaân sang Ñaøn con yeán traéng, daäp diuø ñaøn ong Con chim kia sao kheùo naõo nuøng Cuoác keâu gioùng giaû nhö nung daï saàu Gioù nam haây haåy luùc ban chieàu Moät ñaøn böôùm traéng daäp diuø treân non Ñeâm ñoâng tröôøng nghe vöôïn ru con

3.1. Ñoái vôùi ñaøn oâng 3.1.1. Veû ñeïp hình theå:

Vöôïn hoùt ru con, caù khe laån boùng, chim luoàn coãi caây Con ve keâu ong anh tieáng chaøy… ( Caâu 173- tr 2169 ) CHÖÔNG 3 : THÒ HIEÁU THAÅM MÓ BOÄC LOÄ QUA CAÙCH CAÛM NHAÄN VEÀ VEÛ ÑEÏP CON NGÖÔØI

- Da :

1- Möøng chaøng thaàn saéc tinh anh Nhö boâng hoa buït, nhö ngaønh maãu tieân ( Caâu 771- tr 1451 )

2- Hôõi chaøng da traéng toùc daøi Em ñaõ chôø ñôïi moät hai naêm trôøi… ( Caâu 333-tr 1138 )

3- Thaáy anh da traéng muoán keà

- Maét :

Höôøng nhan cuõng ñeïp sôï beà coù ñoâi… ( Caâu 196-tr 1852 )

-Toùc :

4- Chaû tham nhaø ngoí anh ñaâu Tham veà con maét boà caâu lieác ngöôøi ( Caâu 30-tr 931 )

5- Ñaøn oâng toát toùc laø Tieân Ñaøn baø toát toùc naèm lieàn vôí ma ( Caâu 86-tr 728 )

6- ÔÛ nhaø em môùi ra ñaây

- Raâu :

Gaëp chaøng quaân töû toùc maây raäm raø Ví chaêng em cöù ôû nhaø Ruoät gan boái roái aét laø chaøng mong (Caâu 52- tr 1709 )

7- Chaúng tham ruoäng caû ao saâu Tham vì anh Tuù raäm raâu maø laønh ( Caâu 516-tr 1401 )

8- Chaúng tham ruoäng caû ao saâu

Tham vì anh Tuù toát raâu maø hieàn ( Quoáùc phong thi hôïp thaùi- 24a )

9- Chaúng tham ruoäng caû ao lieàn Tham vì anh Tuù laém raâu maø hieàn ( Caâu 516 b-tr 1401 )

- Maù , mieäng, raêng :

10- Chaúng tham ruoäng caû ao lieàn Tham veà moät noãi ngöôøi hieàn raäm raâu Chaúng tham ruoäng caû ao saâu Tham veà moät noãi raäm raâu maø hieàn ( Caâu 207-tr 563 )

11- Nhaùc troâng anh khoùa coù duyeân Maù luùm ñoàng tieàn, da traéng phau phau Nhaùc troâng anh khoùa coù maøu Raêng ñen nhöng nhöùc nhö maøu haït döa Hoûi raèng anh vôï con chöa ? Thaáy anh aên noí gioù ñöa ngoït ngaøo… ( Caâu 71-tr 1636 )

12- Ngöôøi bao nhieâu tuoåi, hôõi ngöôøi ! Ngöôøi bao nhieâu tuoåi mieäng cöôøi nôû hoa Toùc xanh töôi toát raäm raø Raêng ñen nhanh nhaùnh töôûng laø haït na… ( Caâu 373- tr 1604 )

13- …Anh veà coù nhôù em chaêng ? Em veà em nhôù haøm raêng mình cöôøi Naêm quan mua laáy mieäng cöôøi Möôøi quan chaúng tieác tieác ngöôøi raêng ñen Raêng ñen ai nhuoäm cho chaøng Cho raêng chaøng ñeïp, cho tình em say ( Caâu 342 -tr 1140 )

14- …Thaáy chaøng ñeïp neát toát töôi Töôi quaàn, töôi aùo, töôi ñoâi maù hoàng Ví duø chaøng haõy coøn khoâng Ñeå em xin tôùi vöôøn hoàng haùi hoa ( Caâu 32- tr1628 )

15- Nhaùc troâng taám aoù vaù vai Thaáy meï anh vaù hay taøi vaù neân ? Nhaùc troâng taám aoù coù duyeân Mieäng cöôøi hoa nôû, caøng nhìn caøng öa ( Caâu 67- tr 1635 )

16- Nhaùc troâng thaáy moät boùng ngöôøi

Raêng ñen nhöng nhöùc, mieäng cöôøi nhö hoa Hai beân coøn meï, coøn cha Coù ai gaùnh ñôõ hay laø coøn khoâng ? ( Caâu 70 -tr 1635 )

17- Chaúng tham nhaø ngoùi rung rinh Tham veà moät noãi anh xinh mieäng cöôøi ( Caâu 205-tr 563 )

18- Chaúng tham nhaø ngoùi rung rinh Tham veà moät noãi anh xinh mieäng cöôøi Mieäng cöôøi anh ñaùng maâyù möôi Chaân ñi ñaùng neùn, mieäng cöôøi ñaùng traêm… ( Caâu 206 -tr 563 )

19- Chaû tham nhaø ngoùi rung rinh Tham veà moät noãi anh xinh mieäng cöôøi Mieäng cöôøi anh ñaùng maâyù möôi Chaân ñi ñaùng neùn, mieäng cöôøi ñaùng traêm… ( Caâu 70- tr2308 )

20- Chaû tham nhaø ngoùi rung rinh Tham veà moät noãi anh xinh mieäng cöôøi Mieäng cöôøi anh ñaùng maâyù möôi Chaân ñi ñaùng neùn, mieäng cöôøi ñaùng traêm… ( Caâu 70 b- tr2308 )

21- Chaû tham nhaø ngoùi rung rinh Tham veà moät noãi anh xinh mieäng cöôøi Mieäng cöôøi anh ñaùng maâyù möôi Chaân ñi ñaùng neùn, mieäng cöôøi ñaùng traêm… ( Caâu 70 c- tr2308 )

22- Chaøng laø con trai thöù maáy trong nhaø Maø chaøng aên noí maën maø coù duyeân Caùi mieäng chaøng cöôøi nhö caùnh hoa nhaøi Nhö chuøm hoa nôû, nhö tai hoa hoàng Öôùc gì ñöôïc laáy laøm choàng… ( Caâu 58-tr 538 )

23- Ô naøy anh caû kia ôi

Ngoài ñaây em coù ñoâi lôøi thôû than Chöø anh ôû ñaây Choác nöõa anh veà Vaéng maët phu theâ Tình ngao ngaùn nheõ

Toùc xanh nhö veõ Maù ñoû haây haây Ngoùn chaân ngoùn tay Anh nhö gioùng truùc Caùi aùo gaám luïc Caùi coå traéng vieàn Raêng ñen laáp laùnh Vieát ba chöõ thaùnh Laø chöõ vaên chöông Anh coù loøng thöông Em coù loøng nhôù… ( Caâu 1-tr 1694 )

24- Anh böôùc chaân ra caù nhaûy nhaïn sa

Chim bay veà , nhan saéc anh ñaùng laïng vaøng Mieäng tieáng anh cöôøi nôû caùnh hoa sen Toâi xin keát ngaõi laøm quen… ( Caâu 398-tr 1955 )

25- Em gaëp anh ñaây, ngöôøi ñaõ neân ngöôøi Mieäng noí moâi cöôøi, duyeân thaém tình thaâm… ( Caâu 76-tr 939 )

26- Ñaøn oâng roäng mieäng thì sang Ñaøn baø roäng mieäng tan hoang cöaû nhaø ( Caâu 81-tr 728 )

27- Ñaøn oâng roäng mieäng thì taøi

-Toaøn theå :

Ñaøn baø roäng mieäng ñieác tai laùng gieàng ( Caâu 82-tr 728 )

28- Thieáp nay thi leã con nhaø

Thaáy chaøng mó maïo neát na diuï daøng Cho neân loøng muoán ña mang Bieát raèng quaân töû coù maøng hay khoâng ? ( Caâu 330-tr 2061 )

29- Öôùc gì coù löôùi ñöông ñình

Ñeå em quaây laáy anh xinh mang veà… ( Caâu 8- tr 2290 )

30- Vai mang böùc töôïng thôø choàng

Thaáy trai nhan saéc nöôùc maét hoàng tuoân rôi ( Caâu 7-tr 2295 )

31- Hôõi anh Caû ôi ! anh nhö ngoïc truùc daày daày

Maù anh trang ñieåm nhö taøy hoa mai …Hôõi anh Ba ôi! Anh nhö caùi taám luïa ñieàu Yeâu anh laém laém Trôøi naøo coù xe ( Caâu 289-tr 1127)

32- …Moà cha ñöùa coù sôï ñoøn

Mieãn raèng laáy ñöôïc choàng gioøn thì thoâi ( Caâu 30-tr 1819 )

33- Yeâu chaøng yeâu caû goùt chaân

Gheùt chaøng gheùt caû tieân nhaân nhaø chaøng ( Caâu 14-tr 2384 )

34- Aên ñong cho ñaùng aên ñong

3.1.2. Trang phuïc :

Laáy choàng cho ñaùng hình dong anh choàng ( Caâu 20-tr 188 )

1- Nhaùc troâng thaáy boùng anh qua Hình dung chaûi chuoát thaät laø xinh sao ! Em mong thaáy maët em chaøo Vaéng anh em nhöõng khaùt khao ñeâm ngaøy ( Caâu 69-tr 1635 )

-Deùp, giaøy :

2-

3- Hôõi ngöôøi ñi deùp quai ngang Tay ñeo nhaãn baïc em caøng say meâ Thuyeàn ai chôû beán Löông Kheâ Hay laø chò caû giôû beà ñaùnh ghen ? Ñaùnh ghen thì maëc ñaùnh ghen Chuyeán naøy em quyeát laøm quen vôí chaøng Ñoâi tay caàm ñoâi göôm vaøng Ñöùt tay em chòu, buoâng chaøng khoâng buoâng ( Caâu 341 -tr 1140 ) Hôõi anh ñi deùp quai ngang

Troâng thaáy ngoaøi ñaøng em cuõng muoán troâng ( Caâu 395 –tr 2216 ) 4- Giaøy ban boùng loaùng nuoät naø Khaên xeáp chöõ nhaát, quaàn laø neáp tö Aoù haøng luïc toát toaøn tô Gaám lam hoa baïc cho vöøa yù anh ( Caâu 69-tr 1041 )

- Quaàn, aùo , khaên, duø,.. .:

5-Hôõi ngöôøi quaàn traéng daây löng thao

Cha meï theá naøo, aên maëc giaøu sang Hay laø anh buoân baùn ngoaøi ñaøng Möôïn ñaâuø heo naáu chaùo noåi maøng maøng deã coi ? ( Caâu 347-tr 1141 ) 6-Möøng chaøng quaàn aoù moò maøu Quaàn hoà lô tröùng saùo, aoù traéng phau caùnh coø ( Caâu 766-tr 1450 ) 7- Caùi aùo gaám luïc Caùi coå traéng vieàn… ( Caâu 1-tr 1694 ) 8- Veà nhaø cha ñaùnh meï hoø Nhöng em chaúng boû trai ñoø ñöôïc ñaâu Trai ñoø ñeïp laém meï ôi Quaàn thaâm aoù traéng cho toâi phaûi loøng ( Caâu 122-tr 2319 ) 9- Em saém cho anh moät boä caùnh, anh ñi chôi doâng daøi Aùo the hoa taàm cuùc deät Duø caùnh dôi, anh ñoäi treân ñaàu Khaên nhieãu Tam Giang anh xeáp ñoäi ñaàu Löôïc ñoài moài giaét treân buí toùc Caùi göông taøu anh ñeå soi chôi Haøi hoa nhieãu anh saém moät ñoâi Cho anh ñi laïi rong chôi phoá phöôøng ( Caâu 216- tr 973 ) 10- Thaáy anh aùo löôït xeânh xang Ñoàng hoà quaû quyùt, nhaãn vaøng ñeo tay Caùi oâ luïc soaïn caàm tay Caùi khaên xeáp neáp , caùi daây löng ñieàu Caùc coâ troâng thaáy mó mieàu Chaïy theo thoû theû nhöõng ñieàu nhoû to ( Caâu 222-tr 2041 ) 11- Thuyeàn quyeân saém söûa cho choàng Moät boä aên chôi : caùi quaàn caùt baù, caùi oâ caùnh dôi Caùi khaên nhieãu taøu Khaên nhieãu Tam Giang anh quaán leân ñaàu Löôïc ngaø buí toùc, moò maøu cho sang Chaân anh nhòp böôùc khoan khoan Daïo chôi keû chôï veû vang traêm chieàu: Khaên hueâ thieáp toâi nhuoäm muì ñieàu

Hoæ raèng chaøng ñaõ mó mieàu hay chöa ? Chöa vöøa thieáp toâi saém cho vöøa Voõng hai laù thaém, ngöïa thöøa nöôùc hay Saém sanh thöïc laém thöù hay Oáng thuoác baèng baïc, quaït caàm tay baèng ngaø Saém cho anh baïc baûy thau ba Bao dieâm, thuoác laù, quaït ngaø thong dong Cho boõ caùi coâng con gaùi thuyeàn quyeân saém söûa cho choàng Ñuõa sôn, baùt söù, chaäu thau ñoàng röûa tay Daïo chôi khaép heát ñoâng taây Veà nhaø baøn côø goã traéc chôi ngay trong muøng Boán beân boán daûi kim tuøng ÔÛ giöõa vaûi voùc da ñoàng vaïn vaân Moät, chaïp, thieáp toâi saém cho chaøng moät boä loàng aáp vôùi chieác chaên boâng Caùi aoù chaøng maëc toâi nhuoäm laàn trong nhöõng boán muì Thöù nhaát nhuoäm laáy da trôøi Nhì nhuoäm hoa lieãu, ba thôøi hoa hieân Boán nhuoäm mauø luïc ñeïp beàn Boán muì saëc sôõ ñöøng queân coâng ngöôøi Aên chôi cho ñuû moò muì ( Caâu 499-tr 2094 ) 12- Meï giaø heát gaïo treo nieâu Maø anh khaên ñoû, khaên ñieàu vaét vai ( Caâu 206- tr 1342 ) 13- - Chieàu chieàu laïi nhôù chieàu chieàu Nhôù ngöôøi ñaõy gaám, khaên ñieàu vaét vai ( Caâu 387-tr 596 ) 14- Trai nam nhi löôïc ngaø buí toùc Daây löng thì nhuoäm saéc hoa hieân… ( Caâu 98-tr 2153 ) 15- Hôõi anh aoù traéng kia laø Sao anh khoâng baûo meï giaø nhuoäm thaâm ? Öôùc gì aùo aáy em caàm Ñeå em nhuoäm ñoû, nhuoäm thaâm, nhuoäm vaøng ( Caâu 285- tr 1126 ) 16- Hôõi anh aoù traéng quaàn laø Sao anh khoâng baûo meï giaø nhuoäm thaâm ? Ví duø aùo aáy em caàm Ñeå em nhuoäm ñoû, nhuoäm thaâm, nhuoäm vaøng

Vaït con em cuõng nhuoäm vaøng cho anh Boán naùch keát ñoâi tröôøng linh Ñoâi tay em keát chim xinh roõ raøng Ngaøy mai anh ra ngoaøi haøng Cho laém keû ngaém, cho laøng xoùm troâng ( Caâu 286- tr 1126 )

17-

Traêng leân traêng saùng bôø theàm Uoán tay cho meàm, deät luaï cho anh Quaàn aoù anh, em may em caét Em nhuoäm maøu vaøng, thaém saéc hoa voâng Anh trôû veà coù nhôù em khoâng ? ( Caâu 214-tr 2178 )

18- Luïa laøng Truùc vöøa thanh vöøa boùng

3.1.3. Neùt ñeïp trong haønh vi, ñaïo ñöùc cuûa ñaøn oâng : -Hieáu, nghóa :

May aoù chaøng cuøng soùng aoù em ( Caâu 411-tr 1296 )

Laøm trai neát ñuû traêm ñöôøng

1- Tröôùc tieân ñieàu hieáu ñaïo thöôøng xöa nay Coâng cha ñöùc meï cao daøy … Thöùc khuya daäy sôùm cho caàn Quaït noàng aáp laïnh giöõ phaàn ñaïo con ( Caâu 117-tr 1239 )

2- …Anh khoâng boân theo con ñöôøng con vôï

Maø nhôù ñeán hai chöõ thaát gia Moät chöõ kính meï, moät chöõ thôø cha Daãu maø traêng xeá, boùng qua anh cuõng ñaønh ( Caâu 291-tr 1926 ) 3- Trai hieáu thaûo lo chi eá vôï Gaùi chính chuyeân naøo sôï eá choàng Em löïa nôi nhaân nghóa, sôïi chæ hoàng em trao ( Caâu 86- tr 2151 )

4- Ñaõ sinh ra kieáp ôû ñôøi

Trai thôøi trung hieáu ñoâi vai cho troøn ( Caâu 29-tr 719 ) 5- Em daën anh nhôn nghiaõ ôû troïn nieàm Giöõ caâu hieáu haïnh, traêm nieân em seõ chôø (Caâu 322-tr 1279 )

-Hieàn laønh, thoâng minh taøi trí :

6-Möøng chaøng tai thaùnh, maét thaàn Loøng Tieân daï Buït trong traàn keùm ai ( Caâu 769- tr1451 )

7-

8-

Laøm trai nhö chaøng, tai hieàn maét thaùnh Laøm gaùi nhö em hieáu haïnh taøi ba ( Caâu 119- tr 1240 ) Chaû tham ruoäng caû ao lieàn Tham vì moät noãi anh hieàn ,deã sai ( Caâu 30- tr 534 )

9-

Chaúng tham ruoäng caû ao saâu Tham vì anh tuù raäm raâu maø hieàn ( Caâu 209-tr 564 )

10-

Chaúng tham ruoäng caû ao saâu Tham vì anh tuù raäm raâu maø hieàn Chaúng tham ruoäng caû ao lieàn Tham vì caùi buùt caùi nghieân anh ñoà ( Caâu 209-tr 564 ) Khuyeân anh aên ôû cho hieàn

12- 11- Chôù lo muoän vôï, chôù phieàn muoän con ( Caâu 250-tr 1213 ) Khuyeân anh aên ôû cho laønh

Kieáp naøy chöa gaëp ñeå daønh kieáp sau ( Caâu 251-tr 1213 ) Chim khoân loùt oå löïa nhaønh

- Thuyø mò, dòu daøng :

13- Gaùi khoân tìm choã trai laønh keát duyeân ( Caâu 709-tr 2285 )

14- Maéc moái tô, em quô moái chæ

Thaáy anh thuøy mò, em thöông huûy nhôù hoaøi ( Caâu 52- tr 1315)

15-

Chaøng ôû cho chín chaén dòu daøng Moät mai thieáp cuõng laáy chaøng maø thoâi ( Caâu 312-tr 2058 )

-Thieät thaø , thieät loøng :

…Mieãn anh giöõ daï thieät thaø

17-

16- Traêm naêm anh quyeát nhöùt gia troïn nghì ( Caâu 38-tr 1726 ) Mieãn cho anh noùi thieät thaø Daàu cho Hoà, Vieät moät nhaø laï chi

( Caâu 568-tr 1988 ) -Hoà Vieät moät nhaø ( Hoà Vieät nhaát gia ): nghóa laø ngöôøi Hoà vaø ngöôøi Vieät ôû chung moät nhaø, yù noùi laï thaønh quen, xa thaønh gaàn.

18- Em khoâng tham duø ngoâ khaên nhieãu caùc thaày

-Anh huøng, tröôïng phu : 19-

Chæ tham ngöôøi noùn laù quai maây thieät loøng ( Caâu 84-tr 941 )

Möøng chaøng töù haûi thung dung Khoan thai boán bieån, naõo nuøng ba thu ( Caâu 770 - tr1451 )

20-

Möøng chaøng khí khaùi anh huøng Tieáng taêm huøm hoå, vaãy vuøng nöôùc non ( Caâu 762-tr 1450 )

21- Baây giôø Baéc Ñaåu hoaønh thieân

Trai anh huøng trôû goùt, gaùi thuyeàn quyeân baèng loøng ( Caâu 289-tr 253 ) Loäc coøn aån boùng caây tuøng 22-

Thuyeàn quyeân ñôïi khaùch anh huøng vaõng lai ( Caâu 371-tr 1289 )

23-

Laøm trai quyeát chí tang boàng Sao cho toû maët anh huøng môùi cam ( Caâu 123-tr 1240 ) Laøm trai traû nôï tang boàng 24-

Duø maáy naêm nöõa ñaây vaãn moät loøng chôø em ( Caâu 97-tr 2374 )

25-

Sôn sôn xuaát anh huøng haøo kieät Nguyeät nguyeät baèng trí duõng taøi hoa Chaøo chaøng nho só tôùi nhaø em chôi ( Caâu 243 –tr 1862 ) Laøm trai ñöùng ôû treân ñôøi

26- Sao cho xöùng ñaùng gioáng noì nhaø ta Gheù vai gaùnh ñôõ sôn haø Sao cho toû maët môùi laø tröôïng phu ( Caâu 113-tr 1238 )

27- Tröôïng phu anh xöû nghóa vuoâng troøn

28- Ngaøn naêm löu laïc daï coøn thöông anh ( Caâu 711-tr 2286 ) Ñaõ sinh ra kieáp ñaøn oâng

Ñeøo cao nuí thaúm soâng cuøng quaûn chi…

( Caâu 28-tr 719 ) Trôøi sinh ra kieáp laàn oâng

29- Ñeøo cao nuí thaúm non cuøng quaûn chi ( Caâu 669-tr 2276 ) Aên ñong cho ñaùng aên ñong

30- Laáy choàng cho ñaùng taám choàng haún hoi ( Caâu 21-tr 188 ) Aên ñua cho ñaùng aên ñua

- Quaân töû :

31- Laáy choàng cho ñaùng vieäc vua vieäc laøng ( Caâu 22-tr 188 )

32- Caùt bay caùt laïi ra vaøng Nhôù chaøng quaân töû daï caøng töông tö ( Caâu 182-tr 361 ) 33- Caùt bay vaøng laïi ra vaøng Nhöõng ngöôøi quaân töû daï caøng ñinh ninh ( Caâu 183-tr 361 ) 34-Caùt bay vaøng laïi ra vaøng Nhöõng ngöôøi quaân töû daï caøng ñinh ninh Ñinh ninh ta ñeå daï naøy Coù coâng maøi saét coù ngaøy neân kim ( Caâu 184-tr 361 )

35- Caùt bay vaøng laïi ra vaøng

Nhöõng ngöôøi quaân töû daï caøng ñinh ninh Ñinh ninh ta ñeå daï naøy Coù coâng maøi saét coù ngaøy neân kim… ( Caâu 184 b-tr 361 )

36- …Xöa nay nhöõng baïn maù hoàng Thaø haàu quaân töû hôn choàng tieåu nhaân ( Caâu 507-tr 617 )

37- Xöa nay nhöõng keû maù hoàng

Thaø haàu quaân töû hôn choàng tieåu nhaân ( Caâu 129-tr 2380 )

38- Ñeâm daøi gaø gaùy canh ba

Thaáy ngöôøi quaân töû loøng ñaø vaán vöông ( Caâu 266-tr 764 )

39- Ñeâm ñeâm chôùp beå möa nguoàn

Hoæ ngöôøi quaân töû coù buoàn hay khoâng ? ( Caâu 267-tr 764 )

40- Ñeâm ñeâm kheâu ngoïn ñeøn loan Nhôù chaøng quaân töû thôû than maáy lôì ( Caâu 268-tr 764 )

-Trung thaønh, chung thuyû, troïng danh :

41- Thöông chaøng quaân töû taøi ba Lo caøy, lo caáy, lo caø, lo töông … Thöông chaøng quaân töû laém thay ….Bao giôø cho ñöôïc gaàn ngöôøi taøi hoa ( Caâu 623-tr 2116 ) 42- Toâi öôùc tìm ngöôøi Bao dong, lòch söï Toâi öôùc tìm ngöôøi Quaân töû laøng thoâi… ( Caâu 293-tr 1273)

43- Laøm trai thì ôû cho trung Chôù ôû hai loøng maø hoaù dôû dang (Caâu 127-tr 1242 )

44- Cuoäc töông phuøng ai nôõ khieán phaân li Vì caûnh ngheøo xui khieán anh ra ñi ñau loøng Nhöng anh xin theà cuøng ñaát nöôùc nuí soâng Daãu coù xa xoâi muoân daëm, nhöng taác loøng anh ôû ñaây ( Caâu 1039-tr 521 )

45- Cha meï noí gaû naøng nôi moâ ?

Anh thaø thaùc xuoáng ao hoà cho raïng danh ( Caâu 17-tr 530 )

46- Doøng nöôùc soâng Höông con ñöôøng thöông maõi

Xuoâi veà töù haûi baù ngheä sanh nhai Em khoâng tham nôi phuù quyù sang ñaøi Tham anh coù loøng chung thuyû, duø coù ñoùi khoù cô naøi cuõng troïng danh ( Caâu 120-tr 698 )

-Nghóa, tình :

47- Nöôùc xanh leo leûo trong chình Thaáy anh coù nghóa coù tình, em thöông ( Caâu 413-tr 1533 )

48- Nghóa chaøng nhôù maõi chaøng ôi

Nhôù chaøng nhö nöôùc hoà vôi laïi ñaày ( Caâu 128-tr 1559 ) 49- Traêm naêm taïc ñaù bia vaøng Ñaù thôøi thaønh gaïch, ngaõi chaøng khoâng queân

( Caâu 150-tr 2164 )

50- Ngheøo nhö nhaø anh, ñaàu maâm ñóa muoái, cuoái maâm ñóa rau

Ñaây anh vaãn giöõ tröôùc sau cho troïn ñaïo Ngheøo nhö nhaø baäu mai rau chieàu chaùo Ñaây anh cuõng ngoài maø nghó boå baùo ñeàn ôn… ( Caâu 103-tr 1554 )

51- Qua caàu öôùt aùo phôi phong Thaáy anh coù ngaõi , em mong, em chôø ( Caâu 6-tr 1739 )

52- Nhö vaày môùi goïi laø trai

Treân lo nghóa chuùa döôùi maøi thao thaân ( Caâu 234-tr 1673 )

53- Ñaõ sinh ra kieáp ñaøn oâng

- Lòch söï, khoân ngoan, coù taøi :

Ñeøo cao nuí thaúm soâng cuøng quaûn chi Yeâu nhau coù ngaïi ñieàu gì Non cao beå roäng ta thì cuõng cam ( Caâu 28-tr 719 )

54- Nhaùc troâng leân maùi tam quan Thaáy ngöôøi lòch söï, khoân ngoan coù taøi Cho neân em chaúng laáy ai Doác loøng chôø ñôïi moät hai laáy mình ( Caâu 57-tr 1633 )

55- Nhaùc troâng nhaø ngoùi naêm gian Thaáy chaøng lòch söï, khoân ngoan coù taøi Cho neân em chaúng laáy ai Em quyeát chôø ñôïi moät vaøi ba ñoâng ( Caâu 62- tr 1634 )

56- Böôùc chaân leân cöûa tam quan Thaáy ngöôøi tri kæ khoân ngoan coù taøi Cho neân em chaúng laáy ai Doác loøng chôø ñôïi moät vaøi ba naêm ( Caâu 569-tr 307 )

57- Choàng khoân thì noåi cô ñoà

Choàng daïi luoáng toån coâng phu naëng mình ( Caâu 628 –tr 641 )

58- Choàng khoân thì noåi cô ñoà

Nhöôïc baèng choàng daïi nhöõng lo vaøo mình… ( Caâu 629 –tr 642 )

59- Choàng khoân vôï ñöôïc ñi haøi

Vôï khoân choàng ñöôïc nhieàu baøi caäy troâng ( Caâu 631 –tr 642 )

60- Choàng khoân vôï ñöôïc ñi giaøy

Vôï khoân choàng ñöôïc nhieàu ngaøy caäy troâng ( Caâu 631 –tr 642 )

61- Phaän gaùi laáy ñöôïc choàng khoân Xem baèng caù vöôït Vuõ Moân hoaù roàng ( Caâu 468-tr 285 )

62- Em ñaây chæ meán ngöôøi taøi

Ñaùnh ñoâng ñoâng thaéng, deïp ñoaøi ñoaì tan ( Caâu 49-tr 934 )

63- Ñaøn oâng tuoåi tí thì taøi Ñaøn baø tuoåi tí thì hai ñôøi choàng ( Caâu 87-tr 729 )

64- Trai coù taøi naøo lo eá vôï

Gaùi coù saéc naøo sôï eá choàng ( Caâu 83-tr 2151 )

65- Coâ nay ñaõ ôû treân ñôøi

Coâ coøn chôø ñôïi laáy ngöôøi taøi hoa ( Caâu 301-tr 1130 )

66- Möøng chaøng só töû vaên taøi

Cuõng phöôøng nho nhaõ, ra ngöôøi taøi hoa ( Caâu 768- tr1451 )

- Beàn chí, moät loøng :

67- Ngöôøi ta thích laáy nhieàu choàng

Toâi chæ thích laáy moät oâng thaät beàn Thaät beàn nhö töôïng ñoàng ñen Traêm naêm quyeát vôùi cuøng em moät loøng ( Caâu 438-tr 1616 )

68- ÔÛ ñôøi ba baûy ñöôøng choàng

Mieãn sao choïn ñöôïc moät loøng laø hôn ( Caâu 33-tr 1705 )

69- Laøm trai chí ôû cho beàn

Chôù lo muoän vôï, chôù phieàn muoän con ( Caâu 555-tr 821 )

70- Laøm trai chí ôû cho beàn

Ñöønglo muoän vôï, chôù phieàn muoän con ( Caâu101-tr 1236 )

71- Maëc ai boå ngaû boå nghieâng

- Quyeát chí laäp thaân , xöùng ñaùng laø nam nhi :

Anh ñaây ñöùng vöõng nhö kieàng ba chaân ( Caâu 53-tr 1315 )

72- Laøm trai coù chí laäp thaân Roài ra gaëp hoäi phong vaân coù ngaøy ( Caâu98 -tr 1236 )

73- Laøm trai quyeát chí laäp thaân Roài ra gaëp hoäi phong vaân kòp ngöôøi Laøm trai ñöùng ôû treân ñôøi Cho ngöôøi bieát maët, cho ñôøi bieát teân ( Caâu 122-tr 1240 )

74- Laøm trai quyeát chí tu thaân Coâng danh chôù voäi, nôï naàn chôù lo Khi neân Trôøi giuùp coâng cho Laøm trai naêm lieäu, baûy lo môùi haøo Trôøi sinh Trôøi chaúng phuï naøo Coâng danh gaëp hoäi anh haøo ra tay Trí khoân raép ñeå daï naøy Coù coâng maøi saét, coù ngaøy neân kim (Caâu 124_tr 1241)

75- Laøm trai cho ñaùng neân trai

Khi baén suùng truï, khi bôi thuyeàn roàng ( Caâu 104 -tr 1237 )

76- Laøm trai cho ñaùng neân trai

Phuù Xuaân ñaõ traûi, Ñoàng Nai cuõng töøng ( Caâu 106 -tr 1237 )

77- Laøm trai cho ñaùng neân trai

- Lôøi noùi tình nghóa :

Xuoáng Ñoâng, Ñoâng tónh, leân Ñoaøi, Ñoaøi tan ( Caâu 108 -tr 1238 ) 78- Laøm trai giöõ troïn ba gieàng Thaûo thaân, ngay chuaù, vôï hieàn chôù vong ( Caâu 114 -tr 1239 )

79- …Em ôi ñöøng phuï khoù tham giaøu Phuï baàn tham phuù, mai sau coù Trôøi ! ( Caâu 335-tr 1139 ) 80- Em ñöøng nghi ngaïi, anh noí moät lôøi Ai maø ñoaïn haäu coù Trôøi

Thöông nhau quyeát chaúng ñoåi dôøi loøng son ( Caâu 507-tr 417 )

81- Daàu maø nöôùc ngaäp bôø soâng

Caàu troâi nhòp giöõa, toâi cuõng khoâng boû naøng ( Caâu 87-tr 692 )

82-

Anh thöông em baát luaän giaøu ngheøo Coù ai gaùnh cuûa leân ñeøo maø caân ( Caâu 646-tr 835 ) Anh theà coù boùng traêng ñaây

83- Nuí kia coù lôû, taám loøng naøy vaãn nguyeân ( Caâu 1-tr 926 )

Loøng anh nhö saét, noí chaéc moät lôøi

84- Baïc tieàn chaúng troïng, anh troïng ngöôøi tình chung ( Caâu 337-tr 1282 )

85-

Lôøi nguyeàn chöùng coù Nguyeät oâng Thaùc thôøi môùi döùt, soáng khoâng boû naøng ( Caâu 394-tr 1294 ) 86- Cuoäc töông phuøng ai nôõ khieán phaân li Vì caûnh ngheøo xui khieán anh ra ñi ñau loøng Nhöng anh xin theà cuøng ñaát nöôùc nuí soâng Daãu coù xa xoâi muoân daëm, nhöng taác loøng anh ôû ñaây ( Caâu 1039-tr 521 )

- Aên noùi ngoït ngaøo, coù duyeân :

87-Chaøng laø con trai thöù maáy trong nhaø Maø chaøng aên noí maën maø coù duyeân… ( Caâu 58-tr 538 )

Chuoâng giaø ñoàng ñieáu chuoâng keâu 88-

Anh giaø lôøi noí em xieâu taám loøng ( Caâu 756-tr 667 ) 89- Hoûi raèng anh vôï con chöa ? Thaáy anh aên noí gioù ñöa ngoït ngaøo ( Caâu 71-tr 1636 ) 90- Anh ñaõ coù vôï con chöa Maø anh aên noí gioù ñöa ngoït ngaøo… ( Caâu 70- tr 2308 ) 91- Anh ñaõ coù vôï con chöa ? Maø anh aên noí gioù ñöa ngoït ngaøo… ( Caâu 70 b- tr 2308 ) 92- Anh ñaõ coù vôï con chöa

93- Maø anh aên noí gioù ñöa ngoït ngaøo… ( Caâu 70 c- tr 2308 ) Soâng saâu soùng buûa laùng coø

- Bieát chaøo hoûi :

Thöông anh vì bôûi caâu hoø coù duyeân… ( Caâu 196- tr 1852 )

Moät tieáng chaøo coøn cao hôn coã 94-

3.1.4. Ñaùnh giaù söï töông quan giöõa veû ñeïp vaø taâm hoàn:

Khuyeân anh ñöøng boû dôû lôøi xöa ( Caâu 566-tr 1412 )

1- …Thaáy chaøng ñeïp neát toát töôi Töôi quaàn, töôi aùo, töôi ñoâi maù hoàng Ví duø chaøng haõy coøn khoâng Ñeå em xin tôùi vöôøn hoàng haùi hoa ( Caâu 32- tr1628 ) 2- Thieáp nay thi leã con nhaø Thaáy chaøng mó maïo neát na diuï daøng Cho neân loøng muoán ña mang Bieát raèng quaân töû coù maøng hay khoâng ? ( Caâu 330-tr 2061 ) 3- Ai veà Hoaèng Hoaù maø coi …Trai mó mieàu buùt nghieân ñeønsaùch Gaùi thanh taân chôï buaù cöûi canh Trai thì nhaát baûng ñeà danh Gaùi thôøi deät cöûi vöøa lanh, vöøa taøi ( Caâu 176-tr 89 ) 4-Thöông chaøng laém laém chaøng ôi ! Nhôù mieäng chaøng noí, nhôù lôøi chaøng than Nhôù chaøng nhö nhôù laïng vaøng Khaùt khao veà neát, mô maøng veà duyeân… ( Caâu 428 –tr 403 )

5-

Chaû tham maãu caû ruoäng lieàn Tham veà caùi neát caùi duyeân anh ñoà ( Caâu 150-tr 553 )

6- Chaúng ai ñeïp baèng anh choàng toâi

Caùi mieäng caùi moâi, nhaém nha nhaém nhaåy Hay veõ, hay vieát, hay cuoác, hay phaùt Laøm thaày, laøm thôï, vieäc laøng, vieäc xaõ, ñuû caû moò ñieàu ( Caâu 157 –tr 554 )

7-

Meâ anh chaúng phaûi meâ tieàn Thaáy anh lòch söï coù duyeân dòu daøng Thaáy anh , em nhöõng mô maøng ( Caâu 460-tr 803 )

8- Hôõi anh Hai ôi ! tuoåi anh chöøng ñoä ñoâi hai

3.1.5. Nhöõng neùt ngöôøi Vieät khoâng thích ôû ñaøn oâng veà hình theå, haønh vi . - Hình daùng khoâng caân ñoái :

Em troâng caùi saéc, caùi taøi em yeâu ( Caâu 289-tr 1127 )

1- Ñaøn oâng cao ngoång cao ngoàng Laøm aên chaúng ñöôïc ñöùng troâng ñaøn baø ( Caâu 69-tr 726 ) 2- Em laáy choàng khoâng caân ñoái chi caû Noû vöøa ñoâi chi caû Traùch loøng thaày meï gaû baùn em ra ri Em veà laáy con dao vaøng töï vaãn soáng laøm chi cho baïn cöôøi ( Caâu 126-tr 958 )

3- Ñaøn oâng khoâng raâu baát nghì

4-

Ñaøn baø khoâng vuù laáy gì nuoâi con ( Caâu 73-tr 726 ) Xöa kia coù theá naøy ñaâu Bôûi vì sôï vôï neân raâu quaëp vaøo ( Caâu 116-tr 2378 )

Anh laø con caùi nhaø ai

5- Caùi ñaàu bôøm xôïp, caùi tai vaät vôø Côm no roài laïi ngoài bôø Con choù töôûng chuoät noù voà maát tai ( Caâu 352 _tr 125 )

6-

Laáy choàng Phuù Ñòch laøm chi ! Xanh xao gaày guoäc, khoù ñi khoù veà ( Caâu 254 –tr 1267 ) Phuù Ñòch : thuoäc xaõ Hoaèng Kheâ,Hoaèng Hoaù, Thanh Hoaù.Ngaøy xöa laø nôi ñoàng chua nöôùc maën, ñöôøng saù laày loäi. -Xaáu, doát naùt, heøn haï : 7-

Chaúng ai xaâuù baèng anh choàng toâi Caùi raâu reã goäc, caùi toùc reã tre Caùi buïng beø beø ,hình nhö buïng coùc Hoïc haønh thôøi doát, chöõ nghóa chaúng bieát Noù baét noù leøn, noù neâm nhö chaïch

Noù thôû aønh aïch, nhö caùi eãnh öông ( Caâu 159-tr 554 )

8-

-Choàng em vöøa xaáu vöøa ñen Vöøa keùm nhan saéc, vöøa heøn chaân ñi Choàng em noù chaû ra gì Ñaàu goái luùc laéc chaân ñi gaäp gheành ( Caâu 612-tr 638 )

9-

- Ngöôøi maét traéng :

-Choàng em vöøa xaáu vöøa ñen Vöøa keùm nhan saéc, vöøa heøn chaân ñi Choàng em roã söùt roã sì Chaân ñi chöõ baùt, maét thì ngöôõng thieân Bao giôø vaøo ñaùm thaùng gieâng Baét choàng em ñeán kheânh chieâng cho laøng ( Caâu 613-tr 639 ) 10- Choàng em xaáu laém ai ôi Mua quan tieàn phaán maø boâi cho choàng ( Caâu 614-tr 639 ) 11-Maët roã nhö toå ong baàu Caùi raêng khaáp kheånh nhö caàu röûa chaân ( Caâu 80-tr 1319 )

- Röôïu cheø, côø baïc :

12-Con lôïn maét traéng thôøi nuoâi Nhöõng ngöôøi maét traéng ñaùnh hoaøi ñuoåi ñi ( Caâu 667-tr 454 )

16- 13- - Anh naøy coù tính hoang toaøng Röôïu cheø côø baïc laøm ngang khoâng chöøa ( Caâu 385-tr 133 ) 14 -Chaøng duø côø baïc ñeâm ngaøy Thieáp laáy sôïi chæ khaâu ngay caùi ñoà ( Caâu 36-tr 535 ) 15-Anh thua chi ,thua daïi, thua khôø Nhaø cöûa anh thua heát, ñoà thôø anh cuõng thua Nay chöø em coøn caùi quaàn laõnh môùi mua Anh naên naên næ næ, anh ñem thua cho roài Con anh ñöùa ñaët, ñöùa ngoài Em than, em khoùc, choàng ôi laø choàng ( Caâu 490-tr 154 ) Choàng em noù chaû ra gì

Toå toâm xoùc ñóa noù thì chôi hoang Noùi ra xaáu thieáp hoå chaøng Noù giaän noù phaù tan hoang cöûa nhaø …Noùi ra thôøi chò em cöôøi Con nhaø gia giaùo laáy ngöôøi ñaàn ngu Roàng vaøng taém nöôùc ao tuø Ngöôøi khoân ôû vôùi ngöôøi ngu naëng mình ( Caâu 608-tr 636 ) Choàng em noù chaû ra gì

17- Toå toâm xoùc ñóa noù thì chôi hoang Toâi noùi ra xaáu thieáp hoå chaøng Chaúng noùi ra noù phaù tan hoang cöûa nhaø… ( Caâu 608 b-tr 637 ) Ñeâm naèm nghó laïi maø coi

18- Laáy choàng ñaùnh baïc nhö voi phaù nhaø ( Caâu 399-tr 785 )

19- Thaèng choàng em laø ñöùa voâ nghì

Toå toâm xoùc ñóa, vieäc gì cuõng ngoan ( Caâu 99-tr 2016 )

20-

Thöông ai cho baèng thöông choàng Bôûi choàng côø baïc neân loøng chaúng thöông ( Caâu 568-tr 2107 ) Yeâu ai cho baèng yeâu choàng

21- Bôûi choàng côø baïc neân loøng khoâng yeâu ( Nam giao coå kim lí haïng- 144 b )

22-

Thöông ai cho baèng thöông choàng Bôûi choàng côø baïc neân loøng chaúng thöông Khuyeân chaøng côø baïc thì chöøa Röôïu cheø trai gaùi say söa maëc loøng ( Caâu 569-tr 2108 ) Laáy choàng gaëp phaûi keû toài

23- Cho neân loøng nhöõng boài hoài ñaéng cay Caû ngaøy chæ röôïu söa say Khi nay thuoác phieän, khi nay taøi baøn Noùi ra mang tieáng phuõ phaøng… ( Caâu 39-tr 2143 )

24-

…Khuyeân ñöøng trai gaùi loang toaøng Khuyeân ñöøng cheø röôïu nöõa mang tieáng cöôøi Cuõng ñöøng côø baïc vui chôi

25-

Sao cho söï nghieäp ra ngöôøi tröôïng phu… ( Caâu 423-tr 2224 ) Trôøi sinh ra oâng töôùng taøi Côø baïc, xoùc ñóa doâng daøi caû ñeâm Canh tröôùc töôùng haõy coøn tieàn Canh sau coá aùo ngoài beân loï hoà Caùi ngaûnh ñi, thoø tay moùc loï Caùi ngaûnh laïi ,phì phoø cheùn say Coøn tieàn, ñaùnh caùi cuõng hay Heát tieàn ñi nguû laïi hay giaät mình Töôûng söï tình baïc naøy hai saáp Chaúng ai ngôø noù laïi saáp ba Baáy giôø quan töôùng thua ra Aùo quaàn coá heát trôû ra veà traàn Veà giöõa saân vaïch quaàn baét raän Vôï trong nhaø vôï giaän chaúng naáu côm Baáy giôø töôùng chuùi oå rôm Chaúng daùm haïch nöôùc, haïch côm, haïch traàu Vôï thöông choàng ra maøu reùt möôùt Ñem tieàn ñi chuoäc laáy aùo veà Töø raøy töôùng haún xin theà Ñaõ ñi côø baïc xoùc ñóa coøn veà chi ñaây ( Caâu 671 –tr 2276 ) Anh ôi uoáng röôïu thì say 26-

Boû ruoäng ai caøy, boû gioáng ai gieo ( Caâu 450-tr 147 ) Con thì ñoùi khoùc nhö ri

27- Choàng thì uoáng röôïu li bì caû ngay Ñem tieàn mua laáy caùi say Hôi men dôû gioïng baày nhaày beân tai …Traùch ai khoâng nghó moät ñieàu Vôï con nheo nhoùc nôõ lieàu uoáng say ( Caâu 744-tr 468 ) ÔÛ ñôøi chaúng bieát sôï ai

- Khoâng thích söï löôøi bieáng :

28- Sôï thaèng say röôïu noùi dai toái ngaøy ( Caâu 35-tr 1706 )

29-

Giaøu ñaâu nhöõng keû nguû tröa Sang ñaâu nhöõng keû say söa toái ngaøy

( Caâu 43-tr 1035 )

30-

31-

32-

- Khoâng thích thoùi tham aên :

Laøm thì chaúng daùm baèng ai Aên thì thöù nhaát, thöù hai trong laøng ( Caâu 84-tr 1233 ) Thieân vaøn chôù laáy hoïc troø Daøi löng toán vaûi aên no laïi naèm ( Caâu 307-tr 2057 ) Thieân vaøn chôù laáy hoïc troø Daøi löng toán vaûi aên no laïi naèm -Hay naèm thì coù voõng ñaøo Daøi löng thì coù aùo traøo nhaø vua Hay aên thì coù thoùc kho Vieäc gì maø chaúng no laïi naèm ( Caâu 308 -tr 2057 )

Cha ñôøi oâng moái baø manh

33- Aên cöôùp côm choù, aên tranh côm meøo ( Caâu 6-tr 529 ) Gieïp nhö ñaàu caù chai

35- 34- Tham aên tranh vôï laø trai Kim Boàng Nhoïn nhö ñaàu caù nhoàng Tham aên tranh choàng laø gaùi Caåm Phoâ ( Caâu 85-tr 1044 ) Gioù noàm laø gioù noàm nam

36- Traùnh chaøng quaân töû tham aên khoâng chaøo ( Caâu 187-tr 1061 ) Gioù noàm laø gioù noàm nam

37- Traùch ngöôøi quaân töû aên tham khoâng giaøu… ( Caâu 188 -tr 1061 ) Mieáng aên laø mieáng toài taøn

- Khoâng thích thoùi cheâ bai nhau , noùi nhau naëng lôøi : 38-

Maát aên moät mieáng loän gan leân ñaàu ( Caâu 260-tr 1354 )

39- Choù kia cöôøi khæ laém loâng Khæ laïi cheâ choù aên roâng aên raøi ( Caâu 576-tr 631 ) Xin ñöøng ra daï baéc nam

Ñöøng cheâ löôn ngaén, chôù tham chaïch daøi ( Caâu 76-tr 2369 )

40-

Xin ñöøng tieáng nhoû tieáng to Ñöøng coù khoai soï giaøy voø khoai lang ( Caâu 77-tr 2369 )

Löôn ngaén laïi cheâ chaïch daøi

42- 41- Thôøn bôn meùo nieäng cheâ trai leäch moàm ( Caâu 442-tr 1304 ) Thaø raèng aên baùt côm rau

Coøn hôn caù thòt noùi nhau naëng lôøi ( Caâu 5-tr 1990 )

- Khoâng thích keû thoâ tuïc : 43- Nhöõng ngöôøi thoâ tuïc noùi ñieàu phaøm phu ( Caâu 176-tr 745 )

3.2. Ñoái vôùi phuï nöõ 3.2.1. Veû ñeïp hình theå : - Da :

Ñaát xaáu troàng caây khaúng khiu

1- Meï em kheùo ñeû, kheùo nuoâi Nhö tröùng gaø boùc, nhö ngöôøi trong tranh ( Caâu 183-tr 1337 ) Tieác em da traéng toùc daøi

2- Cha meï eùp gaû cho ngöôøi phaøm phu ( Caâu 300-tr 1514 )

3- Tieác thay con ngöôøi da traéng, toùc daøi

-Chaân maøy, toùc:

Baùc meï gaû baùn cho ngöôøi ñaàn ngu ( Caâu 248-tr 1917 )

4- -Chaân maøy voøng nguyeät coù duyeân Toùc maây dôïn soùng ñeïp duyeân tô hoàng ( Caâu 238-tr 569 ) 5- Tuoåi vöøa möôøi chín ñoâi möôi Maët hoa maøy lieãu töïa ngöôøi thaàn tieân ( Caâu 313 –tr 1277 ) 6-Choàng yeâu caùi toùc neân daøi Caùi duyeân neân ñeïp, caùi taøi neân khoân ( Caâu 650-tr 646 )

7- Ñaøn baø toát toùc thôøi sang

Ñaøn oâng toát toùc nhöõng mang naëng ñaàu ( Caâu 60-tr 725 )

8- Toùc ñeán löng vöøa chöøng em boái

Ñeå chi daøi, boái roái daï anh ! ( Caâu 363-tr 1941 ) 9- Toùc daøi em caøi hoa lí

Mieäng em cöôøi coù yù anh thöông ( Caâu 364-tr 1941 )

10- Thaáy coâ toùc boû ñuoâi gaø

Anh veà anh baùn cöûa nhaø , anh theo ( Caâu 236-tr 2044 )

11- Toùc em môùi chaám ngang vai

Cha meï thöông ít, con trai thöông nhieàu ( Caâu 365-tr 1942 )

12- Trôøi möa laâm thaâm öôùt daàm laù coû Thöông moät ngöôøi toùc boû ngang vai ( Caâu 607-tr 2263 )

13- Toùc thôøi chöa ñeán maùi tai

Quaán ngang quaán ngöûa cho trai phaûi loøng ( Caâu 370-tr 1946 )

- Maét :

14- Hôõi ngöôøi toùc toát xanh non Löng ong thaét ñaùy nhö con toø voø Mieäng muoán aên daï haõy coøn no Laïi ñaây toâi keát duyeân cho baèng loøng Laï luøng toâi môùi tôùi ñaây Boà caâu ñoùng saùo, chim bay laïc ñaøn Ñeán ñaây toâi thôû toâi than Nöõa mai veà vaéng phaøn naøn cuøng ai ! Hôõi ngöôøi toùc ñeán ngang vai ! Laïi ñaây toâi keát laøm hai vôï choàng ( Caâu 348-tr 1141 )

15- Thaáy em maét phöôïng moâi son Maøy ngaøi da tuyeát ñaøo non treân caønh Vaäy neân anh muoán töï tình… ( Caâu 248-tr 2046 )

16- Lieác troâng môn môûn maøy ngaøi

Maét trong nhö ngoïc, mieäng cöôøi nhö hoa. …Goùt hoa coâ böôùc eâm ñaèm Phong tö yeåu ñieäu caùnh hoàng höông lan ( Caâu 48-tr 2302 )

17- Nhöõng ngöôøi con maét laù daêm Loâng maøy laù lieãu ñaùng traêm quan tieàn ( Caâu 243-tr 1675 )

18- Thöông em con maét laù raêm

Loâng maøy laù lieãu thöông naêm nhôù ñôøi ( Caâu 644-tr 2119 )

19- Hoa thôm hoa ôû treân caây

Ñoâi con maét em luùng lieáng, daï anh say löø ñöø ( Caâu 144-tr 1097 ) 20- Con maét em lieác cuõng ngoan Caùi chaân em böôùc töïa ñaøn naêm cung… ( Caâu 669-tr 455 ) 21-Tieáng ñoàn caëp maét em lanh Ai ai khoâng ngoù, cöù anh em nhìn ( Caâu 293-tr 1927 ) 22- Gaùi thôøi da ñoû hoàng haøo Maét ñen lay laùy ngöôøi naøo chaúng yeâu ( Caâu 28-tr 59 )

23- Nhaùc troâng con maét ñaùng traêm

Mieäng cöôøi ñaùng chuïc, haøm raêng ñaùng nghìn Nhaùc troâng con maét öa nhìn Ñaùng traêm cuõng chuoäng, ñaùng nghìn cuõng mua ( Caâu 51-tr 1632 )

24- Nhaùc troâng con maét öa nhìn

-Maù , mieäng :

Ñaùng traêm cuõng chuoäng, ñaùng nghìn cuõng mua ( Caâu 52-tr 1632 )

25- Nöôùc trong ai chaúng röûa chaân Caùi maù traéng ngaàn ai chaúng muoán hoân ( Caâu 385-tr 1530 ) 26- Möøng naøng maù phaán moâi son Aoù maøu huyeàn caùnh quaï, toùc xanh non seo gaø ( Caâu 766- tr 1450 ) 27- Coâ kia maù phaán moâi son Naéng daàu möa daõi caøng gioøn caøng öa… ( Caâu 828-tr 484 ) ÔÛ nhaø anh môùi böôùc ra

28- Thaáy em nhan saéc Haèng Nga maù ñaøo ( Caâu 49-tr 1709 )

Queâ quaùn anh ôû Tónh Gia

29- Anh mong nhan saéc mieäng hoa maù ñaøo ( Caâu 73-tr 1754 )

Naøy mieäng em noùi 30-

Maù nuùng ñoàng tieàn Nhö ñoaù hoa hieân Raïng ngaøy môùi nôû …Anh ñöùng anh troâng Maù hoàng ñoû thaém Anh ñöùng anh ngaém Ñeïp ñeõ laøm sao! ( Caâu 643-tr 2270 )

Ai xui em coù maù hoàng

31- Ñeå ngöôøi quaân töû chöa troâng ñaõ theøm ( Caâu 217-tr 97 ) Ai xui maù ñoû hoàng hoàng

32- Ñeå ngöôøi quaân töû chöa troâng ñaõ theøm ( Caâu 219-tr 97 )

33- Anh ñi ngang qua cöûa khoâng vaøo

Hay laø anh coù choã maù ñaøo phuï em ( Caâu 296 –tr 112 )

34- Nöôùc treân nguoàn chaûy xuoáng loø voâi

Anh thay loøng ñoåi daï cuõng bôûi vì ñoâi maù ñaøo ( Caâu 381-tr 1529 )

35-

Gaëp em thaáy kheùo mieäng cöôøi Thaáy xinh con maét, thaáy töôi maù hoàng ( Caâu 369-tr 1527 ) 36- … Anh chæ quen moät coâ da traéng toùc daøi Mieäng cöôøi nhö caùnh hoa nhaøi nôû nang ( Caâu 7- tr 197 ) 37 - -Caàu ñaây coù gaùi baùn haøng Coù ñoâi ruøa ñaù, coù naøng baùn cau Maét xanh töôi thaém moâi traàu Mieäng cöôøi luùm maù cho caàu theâm xinh ( Caâu 252-tr 372 ) 38- -Loã mieäng em noùi coù ñoâi ñoàng tieàn Nhö caùnh hoa sen giöõa ngaøy môùi nôû Meï em ñi chôï coù keû gaùnh goàng Anh ñöùng anh troâng maù hoàng ñoû thaém

Anh ñöùng anh ngaém ñeïp ñeõ laøm sao Con chaùu oâng naøo chaân ñi ñeïp ñeõ Anh coù vôï roài chaúng leõ anh theo ( Caâu 656-tr 449 ) 39-Loã mieäng em noùi coù hai ñoàng tieàn Nhö caùnh hoa sen giöõa ngaøy môùi nôû Khi em ñi chôï coù keû gaùnh goàng Anh ñöùng anh troâng maù hoàng ñoû thaém Anh ñöùng anh ngaém ñeïp ñeõ laøm sao! ( Caâu 656 b-tr 450 )

40-

41- … Nhôù em töôûng boùng ngaøy ñeâm Nhôù raêng em traéng maù em ñoû hoàng… ( Caâu 368-tr 2209 ) Coâ kia maù ñoû hoàng hoàng

42- Coâ chöa laáy choàng coøn chôø ñôïi ai ? ( Caâu 827 –tr 484 ) Chôø anh cho tuoåi em cao

43- Cho duyeân em laït, maù ñaøo em phai ( Caâu 653-tr 646 ) Chôø anh neân tuoåi em cao

Neân duyeân em lôït, maù ñaøo em phai ( Caâu 656-tr 646 ) Ñoàn ñaây coù gaùi maù ñaøo

45-

44- Caùc Ñaèng ñöa laïi, anh haøo tôùi ñaây… ( Caâu 866-tr 876 ) Ñoàn ñaây coù gaùi maù hoàng Cho neân vöôït bieån vöôït soâng saù gì ( Caâu 867-tr 876 )

46- Moø giaäm ñöôïc maáy traêm ñoàng

Em veà giöõ laïi maù hoàng cho anh -Maù hoàng em ñeå laïi nhaø Em ra moø giaäm, nuoâi meï giaø cho anh ( Caâu 370-tr 1371 )

… Coâ naøo maët ngoïc maù hoàng

47- Toâi ñaây muoán keát laøm choàng neân chaêng ? (Caâu 42-tr 1821 ) Thaáy ai haân haán maù ñaøo

48- Thanh taân maøy lieãu, daï naøo chaû thöông ( Caâu 221-tr 2041 )

49- Saàu tö ñeâm cuõng nhö ngaøy

Maù hoàng ñaøo phai thaém, maùi toùc daøy hoaù thöa (Caâu 90-tr 1832 )

Thuyeàn xuoâi neo noïc cuõng xuoâi 50-

51- Nhôù em anh nhôù caû ñoâi maù hoàng ( Caâu 525-tr 2099 ) Tröùng vòt ñoå loän tröùng gaø

-Raêng :

Thaáy em maù ñoû anh ñaø muoán hoân… ( Caâu 698-tr 2283 )

Hai maù naøng traéng phau phau 52-

Raêng ñen nhöng nhöùc nhö maøu haït döa Hoûi naøng ñaõ coù choàng chöa Hay naøng chöa coù thì vöøa ñoâi ta ( Caâu 24-tr 1078 ) 53- -Anh nay quyeát chí ñi tu Tam qui nguõ giôùi tu chuøa Hoà Sen Thaáy coâ maù phaán raêng ñen A di ñaø Phaät anh queân maát chuøa ( Caâu 383-tr 133 ) 54- –Phen naøy chí quyeát ñi tu Tam qui nguõ giôùi tu chuøa Hoà Sen Thaáy coâ maù phaán raêng ñen A di ñaø Phaät anh queân maát chuøa Coù ai mua moõ thì mua ( Caâu 49-tr 1727 ) 55-Ñi tu cho troïn ñi tu Aên chay naèm moäng ôû chuøa Hoà Sen Thaáy coâ maù ñoû raêng ñen Nam moâ di Phaät laïi queân ôû chuøa ( Caâu 600-tr 828 )

… Yeâu nhau thì giöõ laáy maøu

57- 56- Raêng ñen röng röùc, toùc ñaàu xanh xanh… ( Caâu 1067-tr 923 ) Khen ai kheùo baéc caàu voàng

Khen ai kheùo ñaùnh maù hoàng cho em Khen ai kheùo baéc caàu Leøn Khen ai kheùo nhuoäm raêng ñen cho naøng ( Caâu 29-tr 1177 )

58-

Laâyù choàng cho ñaùng taám choàng Boõ coâng trang ñieåm maù hoàng raêng ñen ( Caâu 243-tr 1264 )

Laâyù choàng cho ñaùng taám choàng 59-

Boõ coâng trang ñieåm maù hoàng raêng ñen… ( Caâu 244-tr 1264 )

60- Laâyù choàng cho ñaùng taám choàng

61- Boõ coâng trang ñieåm maù hoàng raêng ñen… ( Caâu 245-tr 1265 ) Maù hoàng coøn coù côn phai

Raêng ñen, da traéng, maùi toùc daøi anh yeâu… ( Caâu 425-tr 1299 )

Raêng em ñen nhöng nhöùc, maù em ñoû hoàng hoàng 62-

Sao em cao soá muoän choàng röùa em ? ( Caâu 178-tr 1785 )

63-

Raêng em ñen nhöng nhöùc nhö hoät döa Mieäng em cöôøi tuûm tæm nhö chöa coù choàng… ( Caâu 179- tr 1785 )

Caùi toùc maây xanh em vaán loän khaên soàng

64- Quaàn lónh thaâm ñoâi ba chieác, ñoâi maù hoàng coâ nhôûn nhô ….Caùc coâ veà coù nhôù chuùng anh chaêng ? Ta veà ta chæ nhôù caùi haøm raêng coâ mình cöôøi Naêm quan mua laáy mieäng cöôøi Möôøi quan anh chaúng tieác, anh chæ tieác ngöôøi raêng ñen Caùi raêng ñen ai kheùo nhuoäm cho coâ mình Ñeå duyeân caùc coâ mình ñeïp cho caùi tình chuùng anh yeâu ( Caâu 377-tr 1290 )

65-

Mình veà mình nhôù ta chaêng? Ta veà, ta nhôù haøm raêng mình cöôøi Naêm quan mua laáy mieäng cöôøi Möôøi quan chaúng tieác, tieác ngöôøi raêng ñen Raêng ñen ai kheùo nhuoäm cho mình Ñeå duyeân mình ñeïp cho tình anh meâ ( Caâu 352-tr 1368 )

66-

… Hôõi ngöôøi ngoài haùt beân naøy Raêng ñen nhay nhaùy töïa maøu haït na… ( Caâu 130-tr 1649 ) Nhìn em ñoâi maù öûng hoàng

67- Raêng ñen nhöng nhöùc maø loøng anh say

( Caâu 152-tr 1655 )

68-

Mình veà mình nhôù ta chaêng? Ta veà, ta nhôù haøm raêng mình cöôøi Naêm quan mua laáy mieäng cöôøi Möôøi quan chaúng tieác, tieác ngöôøi tình nhaân… ( Caâu 353-tr 1368 )

69-

… Ta nhôù mình nhö Cuoäi nhôù Traêng Mình veà mình nhôù ta chaêng Ta veà ta nhôù haøm raêng mình cöôøi Traêm quan mua laáy mieäng cöôøi Möôøi quan chaúng tieác, tieác ngöôøi raêng ñen ( Caâu 440-tr 1385 )

70-

… Ta nhôù mình nhö Cuoäi nhôù Traêng Mình veà mình nhôù ta chaêng ? Ta veà, ta nhôù haøm raêng mình cöôøi Naêm quan mua laáy mieäng cöôøi Möôøi quan chaúng tieác, tieác ngöôøi raêng ñen Raêng ñen ai nhuoäm cho mình Ñeå duyeân mình ñeïp cho tình anh meâ ( Caâu 443- tr 1386 )

71-

Traéng trong giöõ giaù nhaø vaøng Raêng ñen maù ñoû ñôïi chaøng ñaàu xanh ( Caâu 246-tr 2184 ) …Hoûi ngöôøi aên ôû coù duyeân

-Mieäng cöôøi :

72- Maù coù ñoàng tieàn da traéng phau phau Hoûi ngöôøi ñöùng ôû beân sau Raêng ñen nhanh nhaùnh ra maøu haït döa Hoûi ngöôøi ñaõ coù choàng chöa ? ( Caâu 341-tr 2203 ) 73- –Ba coâ caét coû beân soâng Maù ñoû hoàng hoàng caét naém coû hoa Ta veà ta maùch meï ta Teâm traàu ñi daïm laáy ba coâ naøy Moät coâ traêng traéng coå tay Coâ kia maù ñoû, coâ naøy traéng raêng Coâ traéng raêng thuaän laáy anh chaêng ? Ñeå anh mua thuoác nhuoäm raêng treân Möôøng ( Caâu 9-tr 198 )

74-Hoa xaøu vì bôûi maát söông Xanh xao vì bôûi quaù thöông mieäng cöôøi ( Caâu 156-tr 1099 )

-Coâ mình veà coù nhôù anh chaêng

75- Anh veà coøn nhôù caùi haøm raêng coâ mình cöôøi… ( Caâu 839 –tr 486 )

76-

… Chaúng tham nhaø goã xoan ñaâu Tham vì moät noãi em mau mieäng cöôøi Traêm quan mua laáy mieäng cöôøi Traêm quan khoâng tieác, tieác ngöôøi hoàng nhan ( Caâu 728-tr 852 )

77-

Hoàng nhan ñoù chín, ñaây möôøi Chaân ñi ñaùng neùn nuï cöôøi ñaùng traêm ( Caâu 274 –tr 1124 ) Luùng lieáng laø luùng lieáng ôi

79-

78- Mieäng cöôøi luùng lieáng coù ñoâi ñoàng tieàn Toâi vôùi ngöôøi muoán keát nhaân duyeân ( Caâu 424-tr 1299 ) …Mình veà coù nhôù ta chaêng Ta veà, ta nhôù haøm raêng mình cöôøi ( Caâu 345-tr 1366 ) Ngoù leân loã mieäng em cöôøi

- Coå tay :

80- Nhö buùp sen nôû, nhö maët trôøi môùi leân ( Caâu 173-tr 1566 )

82-

83-

81- -Thaáy em thaáp beù maø xinh Anh thuaän nhaân tình, anh naém coå tay Naém roài anh hoûi coå tay : Ai naën neân traéng, ai xaây neân troøn ? ( Caâu 381- tr 132 ) Coå tay ñaõ traéng laïi troøn Ñeå cho ai goái ñaõ moøn moät beân ( Caâu 847 –tr 488) Coå tay em traéng laïi troøn Ñeå cho ai goái ñaõ moøn moät beân Goái chaên goái chieáu khoâng eâm Goái luïa khoâng meàm baèng goái tay em ( Caâu 848 –tr 488) Coå tay em traéng nhö ngaø 84-

85-

Con maét em lieác nhö laø dao cau Mieäng cöôøi nhö theå hoa ngaâu Caùi khaên ñoäi ñaàu nhö theå hoa sen ( Caâu 849 –tr 488) Coå tay em traéng nhö ngaø Con maét em saéc hôn ñaø dao cau Mieäng cöôøi nhö caùnh hoa ngaâu Noùn ñoäi treân ñaàu nhö caùnh hoa sen ( Phong dao, ca dao, phöông ngoân, tuïc ngöõ –10 )

Coå tay em traéng nhö ngaø 86-

Em cho ai goái nay ñaø laïi ñen ( Caâu 850-tr 489 )

87-

Coå tay em vöøa traéng vöøa troøn Caàm vaøo maùt röôïi nhö hoøn tuyeát ñoâng ( Caâu 851-tr 489 ) Coå tay vöøa traéng vöøa troøn

88- Moù vaøo maùt laïnh nhö hoøn tuyeát ñoâng… ( Caâu 854-tr 490 )

Coå tay em vöøa traéng vöøa troøn

89- Maët muõi vuoâng vaén, choàng con theá naøo ? ( Caâu 852-tr 489 )

Coå tay em vöøa traéng vöøa troøn

90- Raêng ñen röng röùc , choàng con keùm ngöôøi Khoán naïn thay nhaïn ôû vôùi ruoài… ( Caâu 853-tr 489 )

91- Ñaàu em ñoäi caùi khaên vuoâng

Troâng xuoáng döôùi ngöïc nhö buoàng cau non Coå tay vöøa traéng vöøa troøn Maët muõi em theá choàng con theá naøo ( Caâu 185-tr 747 )

Treân ñaàu em ñoäi khaên vuoâng

- Daùng hình :

92- Troâng xuoáng döôùi ngöïc cau buoàng coøn non Coå tay em vöøa traéng vöøa troøn Maët muõi vuoâng vaén choàng con theá naøo? ( Caâu 360-tr 2207 )

93-

Moät thöông naøng ñaøo tô lieãu yeáu Hai thöông naøng nieân thieáu xuaân xanh… ( Caâu 580-tr 1415 )

Ruoät taèm boái roái tô vöông

94- Thaáy em yeåu ñieäu naùu nöông ñôïi chôø ( Caâu 280-tr 1807 )

Moät thöông naøng löng eo maù phaán 95-

Hai thöông naøng chuùt phaän thô ngaây ( Caâu 581-tr 1415 )

96-

Nhöõng ngöôøi thaét ñaùy löng ong Ñaõ kheùo thôø choàng, laïi kheùo nuoâi con ( Caâu 252-tr 1676 )

97-

Nhöõng ngöôøi thaét ñaùy löng ong Ñaõ kheùo thôø choàng, laïi kheùo nuoâi con ( Caâu 252-tr 1676 )

98- Nhöõng ngöôøi thaét ñaùy löng ong

Vöøa kheùo chieàu choàng vöøa kheùo nuoâi con Nhöõng ngöôøi beùo truïc beùo troøn Aên vuïng nhö chôùp ñaùnh con caû ngaøy ( Caâu 253 -tr 1677 )

99-

Nhöõng ngöôøi thaét ñaùy löng ong Vöøa kheùo chieàu choàng laïi kheùo nuoâi con ( Caâu 253 b -tr 1677 ) Thaáy em toát daïng, toát hình 100-

Chaúng hay em coù choán duyeân tình hay chöa ? ( Caâu 689-tr 651 )

101- Thaáy em nhoû thoù laïi coù duyeân ngaàm

Anh phaûi loøng thaàm hôn maáy naêm nay ( Caâu 249-tr 2046 )

102- Thaáy em nhoû thoù laïi coù höôøng nhan

103- Chaân maøy leân con maét loä Noäi xöù naøy khoâng ai ngoä baèng em ( Caâu 250-tr 2046 ) Ñaøo ao maø thaû ñam keành

O kia nho nhoû böa mình gaâm gang ( Caâu 108-tr 732 )

- “Ñam keành”: cua to.“Böa mình”: vöøa vôùi mình. “Gaâm gang” : toát, caân xöùng.

104- Khuaát boùng ñeøn lan, anh nhìn naøng khoâng roõ

- Toaøn theå :

Thaáy daùng em ngoài, coøn nhoû anh thöông ( Caâu 242-tr 1212 )

105- Moät yeâu thuoác cuoän hoa chanh

106- Hai yeâu toùc vaán ra vaønh oáng tô Ba yeâu bieát uoáng traø OÂ Boán yeâu cheùn röôïu ñaày hoà möôøi phaân Naêm yeâu con maét long lanh Saùu yeâu maù phaán nhö tranh môùi ñeà Baûy yeâu aùo löôït phaúng pheâ… ( Caâu 281-tr 1125 ) Moät thöông toùc boû ñuoâi gaø

Hai thöông aên noùi maën maø coù duyeân Ba thöông maù luùm ñoàng tieàn Boán thöông raêng laùnh haït huyeàn keùm thua Naêm thöông coå yeám ñeo buøa Saùu thöông noùn thöôïng quai tua dòu daøng Baûy thöông neát ôû khoân ngoan Taùm thöông aên noùi laïi caøng theâm xinh Chín thöông coâ ôû moät mình Möôøi thöông con maét coù tình vôùi ai ( Caâu 582-tr 1415 ) …Coù con thì maëc coù con

107- Caùi maù em troøn ñöôøng toùc em ngay Moät thöông em nhoû moùng tay Hai thöông em baäu kheùo may yeám ñaøo Ba thöông caùm caûnh cuø lao Boán thöông em baäu mieäng chaøo coù duyeân Naêm thöông maù luùm ñoàng tieàn Saùu thöông em baäu nhö Tieân chaêng laø ? … Möôøi moät thöông em haõy coøn son Möôøi hai thöông vuù daäy ñaõ troøn nhö vung…. ( Caâu 382-tr 1949 )

108- … Toâi ñaõ bieát roài

Caùi choán ngöôøi ngoài Toâi coi loùng laùnh Coå tay ngöôøi traéng Nhö theå göông taøu Con maét boà caâu Laøm cho phaûi khoå Coå cao ngoàn ngoän Maù ñoû haây haây

Ngöôøi ñaáy toâi ñaây… ( Caâu 343-tr 1937 ) Chò Hai yeåu ñieäu dòu daøng 109-

111- Naêm ngoùn tay buùt thaùp, nhaãn vaøng loàng tay Chò Ba maù ñoû haây haây Raêng ñen nhöng nhöùc, toùc maây röôøm raø Chò Boán thì laám taám roã hoa Roã naêm ba noát, thaät laø roã xinh ( Caâu 328-tr 587 ) 110 - Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng Chaân em ñi deùp quai ngang Maët vuoâng chöõ ñieàn lieàn vaønh caù troâi Ta thöông mình laém mình oâi… ( Caâu 243-tr 2045 ) Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi

112- Ñeïp quaàn ñeïp aùo laïi töôi raêng vaøng Chaân em ñi deùp quai ngang Maët vuoâng chöõ ñieàn lieàn vaønh caù troâi Ta thöông mình laém mình ôi… ( Caâu 63-tr 2305 ) …Thaáy em saéc saûo ñeïp xinh

113-

Muoán sao cho ñaëng gaàn mình môùi öng ( Caâu 764-tr 858 ) Thöông em veà roäng veà daøi Veà duyeân em ñeïp, veà taøi em xinh ( Caâu 666-tr 2122 ) Tay caàm ñoát mía con dao

114- Thaáy em nhan saéc ngoït ngaøo anh thöông ( Caâu 116-tr 1888 )

Ñöôøng xa thì thaät laø xa

115- Möôïn mình laøm moái cho ta moät ngöôøi Moät ngöôøi möôøi taùm ñoâi möôi Moät ngöôøi vöøa ñeïp, vöøa töôi nhö mình ( Caâu 1074 –tr 924 )

116-

Hôõi ngöôøi baïn cuõ quen ta Coù ai nhö baïn giuùp ta moät ngöôøi Moät ngöôøi möôøi taùm cho xinh Lôøi aên tieáng noùi nhö mình mình ôi

( Caâu 338-tr 1139 )

117- Leân trôøi ño gioù, ño maây

Xuoáng soâng ño nöôùc veà ñaây ño ngöôøi Ño töø möôøi taùm ñoâi möôi Ño ñöôïc moät ngöôøi vöøa ñeïp vöøa xinh ( Caâu 277-tr 1584 ) 118- Vì cam cho quyùt ñeøo boøng Vì em nhan saéc cho loøng anh say ( Caâu 72-tr 1636 ) 119-Thaáy em coù chuùt höôøng nhan Bieát bao nhieâu keû chaën ñaøng ñoùn truoâng ( Caâu 240-tr 2044 )

120-

Gioù ñöa laét leûo coät choøi Anh ñen nhö röùa maø ñoøi vôï xinh ( Caâu 143-tr 1054 )

121- …Coâ kia oùng aû laøm chi

Ñeå cho anh noï tin ñi moái veà ( Caâu 203-tr 751 )

122- Vua Leâ ba möôi saùu taøn vaøng

123- Thaáy con gaùi ñi ñaøng, ngoù ngoù nom nom Coâ naøo oùng aû son son Vua ñoùng cuõi hoøm ñem traåy veà kinh ( Caâu 300-tr 2349 ) Em nhö caùi buùp hoa hoàng

-Nhöõng thò hieáu khaùc:

Anh giô tay muoán beû veà boàng naâng niu ( Caâu 170-tr 965 )

124- Coù ngöôøi maët nhoï nhö nieâu

Caùi raêng khaáp kheånh choàng yeâu laï luøng ( Caâu 458-tr 408 )

125-

Nhöõng ngöôøi maù ñoû hoàng hoàng Raêng ñen röng röùc thì choàng chaúng yeâu Nhöõng ngöôøi maët loï nhö nieâu Caùi raêng traéng ôûn choàng yeâu côõn côø ( Caâu 251-tr 1676 )

126- Traéng chi traéng buûng, traéng xanh

Thaø raèng ñen nhaün cho anh phaûi loøng ( Caâu 240-tr 2183 ) Traéng laém caøng maát coâng kì 127-

Bao nhieâu ngöôøi traéng hôn gì ngöôøi ñen ( Caâu 243-tr 2183 )

128- Traéng nhö boâng loøng anh khoâng chuoäng

Ñen nhö cuïc than haàm laøm ruoäng khaù thöông ( Caâu 244-tr 2183 )

129- Ai traéng nhö boâng loøng toâi khoâng chuoäng

134- Ngöôøi ñoù ñen gioøn,laøm ruoäng toâi thöông ( Caâu 144-tr 83 ) 130- -Muoán vôï vöøa ñeïp vöøa gioøn Vöøa reû tieàn cöôùi laïi con nhaø giaøu ( Caâu 737-tr 1443 ) 131- Trai muoán vôï ñeïp vôï gioøn Vöøa reû tieàn cöôùi laïi con nhaø giaøu ( Caâu 97-tr 2153 ) 132- Traêng leân khoûi nuùi traêng troøn Xuaân xanh em maáy maø gioøn röùa em ?… ( Caâu 207-tr 2177 ) 133- Ngoài buoàn ngöûa maët troâng sao Em gioøn anh chæ öôùc ao ñeâm ngaøy ( Caâu 295-tr 1590 ) Treøo leân caây gaïo con con

Muoán laáy vôï gioøn phaûi naëng tieàn cheo… ( Caâu 321-tr 2199 ) Treøo leân caây gaïo son son

135- Muoán laáy vôï gioøn phaûi naëng tieàn cheo… ( Caâu 321 b-tr 2200 )

Treøo leân caây goã sôn son

137- 136- Muoán laáy vôï gioøn thôøi naëng tieàn cheo… ( Caâu 322-tr 2200 ) Troâng em gaêm gaém maø gioøn

138- Sieâng maàn sieâng maïn, sôùm hoâm taûo taàn ( Caâu 485 –tr 2237 ) Vaøo vöôøn traûy quaû cau non

139- Anh thaáy em gioøn, muoán keát nhaân duyeân Hai maù coù hai ñoàng tieàn Caøng nom caøng ñeïp, caøng nhìn caøng öa… ( Caâu 69-tr 2308 ) Vaøo vöôøn traûy quaû cau non

Anh thaáy em gioøn, muoán keát nhaân duyeân

Hai maù coù hai ñoàng tieàn Caøng nom caøng ñeïp, caøng nhìn caøng öa… ( Caâu 70 -tr 2308 ) Vaøo vöôøn haùi quaû cau non 140-

141- Anh thaáy em gioøn, muoán keát nhaân duyeân Hai maù coù hai ñoàng tieàn Caøng nom caøng ñeïp, caøng nhìn caøng öa… ( Caâu 70 b-tr 2308 ) Vaøo vöôøn traûy traùi cau non

Anh thaáy em gioøn anh keát nhaân duyeân Hai maù coù hai ñoàng tieàn Caøng nom caøng ñeïp, caøng nhìn caøng öa… ( Caâu 71 -tr 2310 )

142-

146-

147- Ngöôøi xinh caùi boùng cuõng xinh Ngöôøi gioøn caùi tænh tình tinh cuõng gioøn ( Caâu 457-tr 1620 ) 143- - Daãu raèng da traéng toùc maây Ñeïp thì ñeïp vaäy, daï naøy khoâng öa Vôï ta duø coù queâ muøa Thì ta vaãn cöù sôùm tröa vui cuøng ( Caâu 101-tr 694 ) 144-Gioù ñöa ñoûng ñaûnh laù me Maët roã hoa meø anh thaáy anh thöông ( Caâu 135-tr 1053 ) 145-Gioù ñöa möôøi taùm laù me Maët roã hoa meø aên noùi coù duyeân ( Caâu 145-tr 1054 ) Hôõi coâ ñöùng beân kia soâng Maù ñoû hoàng hoàng laám taám roã hoa Coâ kia maø veà tay ta Troàng ñaäu ñaäu toát, troàng caø caø sai… ( Caâu 304-tr 1130 ) Nhöõng ngöôøi laám taám roã hoa

148-

Roã naêm ba noát thaät laø roã xinh Khen ai chia roã cho mình Ñeå duyeân mình thaém, ñeå tình ta say ( Caâu 249-tr 1676 ) Treân trôøi coù coâ sao baêng ÔÛ döôùi ñoàng baèng coù coâ roã hoa

152- ( Caâu 385-tr 2213 ) 149- - Trai coù taøi naøo lo eá vôï Gaùi coù saéc naøo sôï eá choàng ( Caâu 83-tr 2151 ) 150-Trai gioûi giaén deã lo eá vôï Gaùi lòch xinh chaúng sôï eá choàng… ( Caâu 85-tr 2151 ) 151- -Ñaáy coøn khoâng ñaây cuõng coøn khoâng Ñaáy keùn vôï ñeïp, ñaây troâng choàng maøu ( Caâu 209-tr 752 ) Nhaø baø coù böùc maønh maønh

153- Coù coâ gaùi ñeïp ñeå daønh cho ai ? Nhaø baø coù böùc reøm söa Coù coâ gaùi ñeïp sao chöa laáy choàng ? ( Caâu 19-tr 1625 ) Truùc xinh truùc moïc bôø ao

Em xinh em ñöùng choã naøo cuõng xinh ( Caâu 689-tr 2280 ) Truùc xinh truùc moïc bôø ao 154-

155- Em xinh em ñöùng choã naøo cuõng xinh Truùc xinh truùc moïc bôø thaønh Em xinh em ñöùng moät mình cuõng xinh ( Caâu 690-tr 2280 ) Truùc xinh truùc moïc bôø ao

Coâ xinh coâ ñöùng choã naøo cuõng xinh Truùc xinh truùc moïc beân ñình Coâ xinh coâ ñöùng moät mình cuõng xinh ( Nam aâm söï loaïi- quyeån IV ) 156- Truùc xinh truùc moïc beân ñình Coâ xinh coâ ñöùng moät mình cuõng xinh Truùc xinh truùc moïc bôø ao Coâ xinh coâ ñöùng choã naøo cuõng xinh ( Caâu 690 b-tr 2281 ) 157- Truùc xinh, truùc moïc ñaàu ñình Em xinh em ñöùng moät mình cuõng xinh ( Caâu 691-tr 2281 ) 158- Vì duyeân, vì nôï, vì tình Ñeå cho anh thaáy coâ mình xinh hôn ( Caâu 164-tr 2327 )

159- Ngöôøi xaáu duyeân laën vaøo trong

160-

161-

162-

Bao nhieâu ngöôøi ñeïp duyeân bong ra ngoaøi ( Caâu 456-tr 1620 ) Tieáng ñoàn chò Boán coù duyeân Anh Boán ñi cöôùi moät thieân caù moøi ( Caâu 295-tr 1928 ) Coøn duyeân chöûa noùi ñaõ cöôøi Heát duyeân goïi chín möôøi lôøi chaû thöa ( Caâu 773-tr 474 ) Ñöôøng xa ñi gaáp laïi gaàn Meï ñi laáy vôï Thanh Thaàn cho toâi ( Caâu 1068-tr 923 ) Nhaát ñeïp laø gaùi laøng Caàu 163-

164-

Kheùo aên kheùo maëc, kheùo haàu meï cha ( Caâu 120-tr 1647 ) Nhaát xinh con gaùi Lam Caàu Ñoùi ngheøo cay ñaéng ñoå ñaàu quan Nha ( Caâu 133-tr 1650 )

-Laøng Caàu : töùc laøng Lam Caàu, huyeän Duy Tieân, tænh Haø Nam.

Con gaùi laøng Caåm ñeïp nhö Tieân 165-

Laáy choàng laøng Doaõn nhö thuyeàn boùn phaân Con gaùi laøng Doaõn xaáu nhö ma Laáy choàng laøng Caåm môùi ra con ngöôøi ( Caâu 644-tr 447 )

Gaùi Döï Quaàn ñeïp nhö hoa lí -Laøng Caåm, laøng Doaõn : thuoäc Yeân Ñònh ,Thanh Hoaù. 166-

Trai thanh taân coù yù maø theo ( Caâu 13-tr 995 )

-Döï Quaàn : coøn goïi laø laøng Döøa, xaõ Xuaân Laâm, huyeän Tónh Gia, Thanh Hoaù.

167- Giao Töï laém baõi nhieàu doi

Laém con gaùi ñeïp nhieàu nôi phaûi loøng Giao Töï gaàn gieáng gaàn soâng Nöôùc trong taém maùt,maù hoàng theâm xinh ( Caâu 32-tr 1032 )

- Giao Töï : thuoäc xaõ Kim Sôn, huyeän Gia Laâm, Haø Noäi, naèm beân bôø soâng Ñuoáng.

Hoa lí lòch laø hoa lí linh

168- Con gaùi Ñình Baûng vöøa xinh vöøa gioøn ( Caâu 124-tr 1094 )

-Ñình Baûng : laøng thuoäc huyeän Tieân Sôn, tænh Haø Baéc.

Hoa lí lòch , hoa lí linh

169- Con gaùi haøng Giaáy vöøa xinh, vöøa troøn ( Treû con haùt, treû con chôi – 11 ) Nhaát ñeïp con gaùi Buø Naâu 170-

Cöùng coûi Ñanh Xaù, cô caàu Quyeån Sôn ( Caâu 118-tr 1646 )

-Buø Naâu : thoân Buø Naâu, thuoäc ÖÙng Hoaø, Haø Taây.

171-

Ñeïp nhaát con gaùi laøng Tranh Chua ngoa keû Nhoùt, ba vaønh keû Om ( Caâu 260-tr 762 ) -Laøng Tranh : coøn goïi laø laøng Chanh, teân chöõ laø Tranh Khuùc nay thuoäc xaõ Duyeân Haø, huyeän Thanh Trì, Haø Noäi. 3.2.2. Trang phuïc:

1-

- Treân ñaàu :

…Thaáy ngöôøi ñeïp aùo xinh quaàn Loøng toâi muoán keát yeân phaàn gia cö… ( Caâu 394-tr 1607 )

Ngoù qua beân nuùi Toâ Chaâu

2- Thaáy em gaùnh nöôùc treân ñaàu giaét traâm ( Caâu 216-tr 1573 )

3-

4- Aùo xeáp nguyeân, xeáp ñeå trong nhaø Khaên hoàng ngöôøi ñoäi phaát phô treân ñaàu ( Caâu 1067- tr 923 ) Ngoù leân ñaàu toùc em bao

Cheùo khaên em bòt, daï naøo chaúng thöông ( Caâu 166-tr 1565 )

Muoán cho tröôùc gieáng sau baøu

5- Khaên nhung saùnh vôùi nhieãu taøu ñöôïc chaêng ( Caâu 700-tr 1438 ) 6- Moät yeâu khaên nhieãu tam giang Khen ai kheùo nhuoäm cho naøng, naøng ôi !… ( Caâu 599-tr 1420 ) 7 - …Laáy anh, anh saém söûa cho Saém aên saém maëc, saém cho chôi bôøi …Muøa ñoâng luïa luïa the the Muøa heø baùn baïc hoa hoeø saém khaên… ( Caâu 78 -tr 1471 )

8- …Mieäng cöôøi nhö theå hoa ngaâu Caùi noùn em treân ñoäi ñaàu nhö theå hoa sen Noùn traéng em buoäc thao ñen ( Caâu 849 b –tr 489) 9- -Noùn em coù chuøm hoa sen Chaøng duø baét ñöôïc cho chuùng em xin Hay laø chaøng ñeå ñem tin veà nhaø Noùn traéng em buoäc thao ñen Em thaáy chaøng lòch söï, em muoán laøm quen vôùi chaøng ( Caâu 178-tr 1490 ) 10 -Noùn em chaúng ñaùng maáy ñoàng Chaøng maø giaät laáy ra loøng chaøng tham Noùn em noùn baïc ,quai vaøng Thì em môùi daùm trao chaøng caàm tay… ( Caâu 179-tr 1491 ) 11- -Em ôû nhaø vôùi meï vôùi cha Caùi noùn tieàn röôõi quai ba möôi ñoàng Ñeán khi böôùc veà nhaø choàng Caùi noùn möôøi ñoàng quai laïi baèng mo ( Caâu 187-tr 967 )

12- …Xöa kia noùn Quaûng quan hai

Baây giôø noùn raùch laïi gaøi khua mo ( Caâu 125-tr 2379 ) 13- -Ai laøm caùi noùn quai thao Ñeå cho anh thaáy coâ naøo cuõng xinh ( Caâu 42-tr 62 ) 14 - Caùi noùn ba taàm, caùi noùn ba taàm Quai thao moû vòt, bòt baïc laø noùn ba taàm Anh cho em ñoäi qua raèm thaùng gieâng ( Caâu 113-tr 346 ) 15-Noùn naøy em saém ôû ñaâu Doïc ngang maáy thöôùc moùc khaâu maáy laàn Em maø ñaùp ñöôïc nhö traàn Thì anh traû noùn ñöa chaân em veà

16- Noùn naøy em saém ôû chôï Giaàu

Doïc ngang thöôùc röôõi, moùc khaâu naêm ñöôøng Noùn naøy chính ôû laøng Chuoâng Laøng Giaø lôïp noùn Khöông Thöôøng baùn khuoân Haø Noäi thì keát quai tua

- Nöõ trang ñeo coå, tai, tay :

Coù hai con böôùm ñaäu vöøa xung quanh Töù beà nghieâng noùn chaïy quanh ÔÛ giöõa con böôùm laø hình oâng traêng Noùn naøy em saém ñaùng traêm Ai troâng caùi noùn ba taàm cuõng öa Noùn naøy che naéng che möa Noùn naøy ñeå ñoäi cho vöøa ñoâi ta Noùn naøy khaâu nhöõng moùc giaø Em ñi thöû noùn ñaõ ba naêm chaày Anh coù muoán cho em chung meï chung thaày Thì anh ñöa caùi noùn naøy em xin ( Caâu 181-tr 1491 ) 17- … Hôõi coâ ñoäi noùn ba taàm Coù veà Yeân Phuï hoâm raèm laïi sang… ( Caâu 362-tr 2207 )

-Aùo :

18- … Chuoãi vaøng ñeo ngaán coå ngaø Kim cöông loùng laùnh naøo laø nuï tai Yeám traéng coâ kheùo ngaû muøi Aùo sa tanh quaàn lónh giaét vaøi hoa chanh Hai tay nhöõng xuyeán cuøng vaønh Muøi xoa gaáp cheùo nghó mình ñaùng traêm ( Caâu 48-tr 2302 ) 19- Em laø con gaùi nhaø ai Thaét löng nhieãu baïch, hai tai ñeo traèm Laïi ñaây anh seõ noùi thaàm Nhung kia maø saùnh vôùi traèm neân chaêng ? ( Caâu 105-tr 949 ) 20- Chò Hai yeåu ñieäu dòu daøng Naêm ngoùn tay buùt thaùp, nhaãn vaøng loàng tay ( Caâu 328-tr 587 ) 21- …Hai yeâu xaø tích rong chôi Ñoâi tay em laïi coù ñoâi nhaãn vaøng ( Caâu 599-tr 1420 )

22- Möøng naøng maù phaán moâi son Aoù maøu huyeàn caùnh quaï, toùc xanh non seo gaø ( Caâu 766- tr 1450 ) 23-Aùo em aùo vaûi

- Yeám :

Trong loùt luïa hoàng Ngoaøi theâu chæ thaém Toùc em vaên vaén Laâu laâu laïi daøi Voøng baïc ñeo tai ( Caâu 643 –tr 2270 ) 24- Saùng ra xaùch cheùn mua töông Thaáy anh hoïc trong tröôøng, caàm buùt ngoù ra Voäi veà mua luïa ñaäu ba Caét aùo coå giöõa maø tra nuùt vaøng Nhöõng mong keát ngaõi ñaù vaøng ( Caâu 34-tr 1820 ) 25- Saùng ra xaùch cheùn mua töông Thaáy anh ôû trong tröôøng, caàm buùt ngoù ra Chaïy veà mua luïa ñaäu ba Caét aùo coå giöõa maø tra nuùt vaøng Nuùt vaøng tra aùo coå kieàng Traêm naêm em khoâng boû anh vöông maø phieàn… ( Caâu 35-tr 1820 )

…Ta veà ta cuõng nhôù mình

27- 26- Nhôù yeám mình maëc, nhôù tình mình trao ( Caâu 344-tr 1366 ) Ngoù leân coå yeám em may

Ñöôøng ngoâi em reõ, anh say veà tình ( Caâu 152-tr 1563 ) 28- Ñaøn oâng ñoùng khoá ñuoâi löôn Ñaøn baø maëc yeám hôû löôøn môùi xinh ( Caâu 71-tr 726 ) 29- …Naêm thöông coå yeám ñeo buøa Saùu thöông noùn thöôïng quai tua dòu daøng… ( Caâu 582-tr 1415 ) 30- …Khi xöa toâi ôû vôùi meï cha Toâi baän caùi yeám theâu hoa theâu roàng Baây giôø toâi ôû vôùi meï choàng Toâi baän caùi yeám beà trong ra ngoaøi ( Caâu 125-tr 2379 ) 31- Moät ñaøng anh theâu neân nhaïn Moät ñaøng anh maïng neân hoa

Yeám em nay ñeå trong nhaø Khen thay thaày meï môû khoaù ñöa ra cho naøng ( Caâu 447-tr 1387 ) 32- Anh mua cho em caùi yeám hoa chanh Ra ñöôøng baïn hoûi, noùi cuûa anh cho naøng ( Caâu 378-tr 131 ) 33- Yeám thaém maø nhuoäm hoa nöông Caùi raêng haït ñoã laøm tuông anh ñoà Yeám thaém maø vaõ nöôùc hoà Vaõ ñi vaõ laïi anh ñoà yeâu thöông ( Caâu 99-tr 341 ) 34- Ba coâ ñoäi gaïo leân chuøa Moät coâ yeám thaém boû buøa cho sö Sö veà sö oám töông tö… ( Caâu 12-tr 199 ) 35- Ba coâ ñoäi gaïo leân chuøa Moät coâ yeám thaém boû buøa cho sö… ( Caâu 12 b-tr 199 ) 36- Thaáy coâ yeám ñoû raêng ñen Na moâ Di Phaät laïi queân maát chuøa… ( Caâu 33-tr 204 ) 37-…Sao baèng tuoàng ñó chuùng tao Coù yeám theâu ñaøo, coù vaùy lónh thaâm ( Caâu 204-tr 365 )

38- Coøn duyeân yeám thaém daûi ñaøo

39- Heát duyeân vuù ñeùt thôï raøo voà ñe ( Caâu 769- tr 473 ) Hôõi coâ yeám thaém raêng ñen

40- Laùc troâng nhö theå khaùch quen nhaø ñoø ( Caâu 327-tr 1137 ) Hôõi coâ yeám thaém raêng ñen

Muoán leân maïn ngöôïc ngoài thuyeàn cuøng anh ( Caâu 328-tr 1137 )

Thuyeàn than laïi ñaäu beán than

41- Gaëp coâ yeám thaém, oâm quaøng ngang löng ( Caâu 517-tr 2097 ) 42- … Moät thöông em nhoû moùng tay Hai thöông em baäu kheùo may yeám ñaøo… ( Caâu 382-tr 1949 )

47- 43- Hôõi coâ yeám traéng kia laø Laïi ñaây anh göûi löôïc ngaø cuøng göông…. ( Caâu 329-tr 1137 ) 44- Hôõi coâ yeám traéng loaø xoaø Sao coâ khoâng baûo meï giaø nhuoäm thaâm ? ( Caâu 330-tr 1138 ) 45- Hôõi coâ yeám traéng loaø xoaø Yeám nhieãu, yeám voùc hay laø truùc baâu ? Hay laø luïa baïch beân Taøu ? Ngöôøi caét cuõng kheùo ngöôøi khaâu cuõng taøi ( Caâu 331-tr 1138 ) 46- Hôõi coâ yeám traéng loaø xoaø Yeám nhieãu, yeám voùc hay laø truùc baâu Hay laø luïa baïch beân Taøu Ngöôøi caét cuõng kheùo ngöôøi khaâu cuõng taøi… ( Caâu 332-tr 1138 ) Coâ kia yeám traéng loaø xoaø

48-

Laïi ñaây ñaäp ñaát troàng caø vôùi anh… ( Caâu 836-tr 485 ) Yeám traéng maø vaõ nöôùc hoà Vaõ ñi vaõ laïi anh ñoà yeâu thöông ( Caâu 3-tr 2382 )

49- … Meï saém cho con caùi yeám nhaát phaåm hoàng

Tröôùc laø ñaéc nghóa cuøng choàng Sau laø hoï maïc cuõng khoâng cheâ cöôøi ( Caâu 164-tr 1249 )

50- Nhaùc troâng caùi yeám cuõng xinh

Khen ai kheùo deät ra hình hoa mai Khen ngöôøi khaâu yeám cuõng taøi Coå theâu con nhaïn coù hai ñöôøng vieàn Coå thì en ngaû maøu hieân Thaét löng muøi huyeàn daûi yeám cuõng xinh Khen ai khaâu yeám cho mình Ñöôøng leân ñöôøng xuoáng ra hình löng ong Yeám naøy em ngaû maøu hoàng Yeám naøy nhuoäm heát maáy coâng hôõi naøng ? Khi xöa luïa haõy coøn vaøng Khen ai kheùo nhuoäm cho naøng naøng ôi ( Caâu 50-tr 1632 )

… Moät ñaøn tím tía choùi loaø

51- Yeám hoàng khaên thaém coi ñaø xinh thay… ( Caâu 230-tr 1796 )

- Thaét löng :

Em laø con gaùi nhaø giaøu

52- Coù daây xaø tích daét ñaàu thaét löng… ( Caâu 107-tr 949 ) Hôõi coâ thaét daûi löng xanh 53-

54- Ngaøy ngaøy thaáp thoaùng trong maønh troâng ai ? ( Caâu 315-tr 1133 ) Hôõi coâ thaét daûi löng xanh

55- Ngaøy ngaøy thaáp thoaùng trong maønh troâng ai ?… ( Caâu 316-tr 1133 ) Hôõi coâ thaét löng bao xanh

56-

57-

58-

59-

Coù veà An Phuù vôùi anh thì veà ( Caâu 317-tr 1133 ) Hôõi coâ maø thaét löng xanh Coù veà Nam Ñònh vôùi anh thì veà… ( Caâu 318-tr 1133 ) Hôõi coâ maø thaét bao xanh Coù veà Kinh Keä vôùi anh thì veà… ( Caâu 319 -tr 1134 ) Hôõi coâ thaét löng bao xanh Coù veà laøng Chôï vôùi anh thì veà… ( Ca dao ngaïn ngöõ Haø Noäi – 117 ) Hôõi coâ maø thaét bao xanh Coù veà Vónh Ñaëng vôùi anh thì veà… ( Ca dao Vieät Nam tröôùc Caùch maïng- 279 )

60-

Hôõi coâ thaét löng bao xanh Coù veà Vaïn Phuùc vôùi anh thì veà… ( Hôïp tuyeån thô vaên Vieät Nam-VHDG-128 )

61-

Coâ kia thaét daûi löng xanh Coù veà Laøng Vónh vôùi anh thì veà… ( Hôïp tuyeån thô vaên Vieät Nam-VHDG-137 )

62- Coâ kia thaét löng bao xanh

63-

Coù veà Yeân Mó vôùi anh thì veà… ( Caâu 319 b- tr1134 ) Coâ kia thaét daûi löng xanh Coù veà Nam Ñònh vôùi anh thì veà…

64-

65- ( Caâu 319 c- tr1134 ) Hôõi coâ maø thaét löng xanh Coù veà Ñoàng Ích vôùi anh thì veà… ( Caâu 320- tr1135 ) Hôõi coâ maø thaét löng xanh

Coù veà Keû Caùt vôùi anh thì veà… (Hôïp tuyeån thô vaên Vieät Nam-VHDG-141 )

66- Hôõi coâ thaét löng bao xanh

67- Coù veà An Phuù vôùi anh thì veà… ( Caâu 321 - tr1135 ) Hôõi coâ thaét löng bao xanh

68-

Coù veà keû Böôûi vôùi anh thì veà… ( Caâu 322 - tr1136 ) Hôõi coâ maø thaét bao xanh Coù veà Kim Luõ vôùi anh thì veà… ( Caâu 323 - tr1136 )

-Quaàn :

69- Chò giaøu quaàn lónh hoa chanh

-Döôùi chaân :

Chuùng em toâi khoù quaán quanh luïa ñaøo… ( Caâu 326-tr 586 )

70-

Chaân em ñi deùp quai ngang Tay ñeo nhaãn baïc, anh caøng say meâ ( Caâu 237-tr 569 ) Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi

71- Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng Chaân em ñi deùp quai ngang Maët vuoâng chöõ ñieàn lieàn vaønh caù troâi Ta thöông mình laém mình oâi … ( Caâu 243-tr 2045 ) Coøn duyeân ñi deùp ñi haøi

-Toång theå:

72- Heát duyeân ñi guoác xoû quai baèng thöøng ( Caâu 774-tr 474 )

73- …Cha chaû laø xinh

Baän aùo maøu ñinh Quaàn thao caùnh kieán Tay ñeo boäng gieáng Laïi coù xuyeán vaøng

Bòt khaên maøu ngaïi Chaân laïi mang giaøy …Trôøi xui ñaát khieán ñem loøng anh thöông ( Caâu 20-tr 58 )

-- Maøu ñinh : ñoû baàm. Maøu ngaïi : xanh döông.

74- Con gaùi thì ñaø neân con gaùi

Caùi aùo em maëc chaûi chaûi hoa hoàng Trong yeám ñaïi hoàng chuoãi xe con toaùn Caùi quai thao chaïm em ñoäi treân ñaàu Caùi nhoâi thao daäp dìu ñoû choùi… ( Caâu 656-tr 449 )

75- Con gaùi ñöông thôøi ñaõ neân con gaùi

Caùi aùo maëc chaûi chaûi hoa hoàng Trong yeám ñaïi hoàng, chuoãi xe con toaùn Caùi quai daâu chaïm em ñoäi treân ñaàu Caùi nhoâi daâu gaáp, quaán vaøo ñoû choùi… …Laáy anh, anh saém söûa cho Saém aên saém maëc, saém cho chôi bôøi …Muøa ñoâng luïa luïa the the Muøa heø baùn baïc hoa hoeø saém khaên… ( Caâu 656 b-tr 450 )

76-

Tuoåi coâ mình coøn chöøng ñoä ñoâi ba Em baän caùi quaàn tröùng saùo Caùi aùo the hoa phaát phô nhuoäm maøu Em ñaõ xinh em laïi coù nhieãu ñoäi ñaàu Em ñoäi caùi noùn xöù Ngheä ra maøu ñieåm trang Em ñaõ xinh em laïi nhuoäm caùi boä raêng vaøng Maûnh göông tö maõ thieáp vôùi chaøng soi chung ( Caâu 483-tr 1970 )

77-

… Meï saém cho con caùi yeám nhuoäm nhaát phaåm hoàng Thaét löng ñuõi tím, boä nhaãn ñoàng con ñeo tay ( Caâu 666-tr 454 )

78- … Meï saém cho con caùi yeám nhuoäm nhaát phaåm hoàng

Thaét löng ñuõi tím, boä nhaãn ñoàng ñeo tay… ( Caâu 165-tr 1250 )

…Taám aùo naâu soàng xeáp neáp em ñeå trong nhaø 79-

Ba vuoâng khaên tím phaát phô em ñoäi ñaàu Taám yeám ñaøo sao em kheùo giöõ maøu Raêng ñen röng röùc, maùi toùc ñaàu em haõy coøn xanh…

( Caâu 113-tr 733 )

80- … Tuoåi coâ mình coøn chöøng ñoä ñoâi ba

Em vaän caùi quaàn tröùng saùo, caùi aùo the hoa phaát phô nhuoäm maøu Em ñaõ xinh, em laïi coù nhieãu ñoäi ñaàu Em ñoäi caùi noùn xöù Ngheä ra maøu ñieåm trang Em ñaõ xinh, em laïi nhuoäm caùi boä raêng vaøng… ( Caâu 725-tr 851 )

81- Caùi noùn ba taàm

Quai thao moät naém, aùo traàm moät ñoâi Caùi thaét löng em baûy taùm vuoâng soài Sao em chaúng ruoäm caùi muøi boâng daâu ? ( Caâu 114-tr 346 ) 82- Khaên nhung vaán toùc cho vöøa Ñi giaøy moõm nhaùi, ñeo hoa caùnh beøo Quaàn thaâm lónh Böôûi caïp ñieàu Hoät vaøng quaán coå ra chieàu giaøu sang ( Caâu 13- tr 1174 ) 83- …Gaëp coâ haøng röôïu Maëc aùo voû giaø naâu non Khaên xanh coù dí Coâ lí ñoäi ñaàu Ai mua cho quan hoï ñoäi Hay laø toâi mua ? Aùo the naêm caéc Toâi lí vieàn baâu Ai mua cho quan hoï maëc Hay laø toâi mua ? ( Caâu 340-tr 2203 ) 84-Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi Ñeïp quaàn ñeïp aùo laïi töôi raêng vaøng Chaân em ñi deùp quai ngang Maët vuoâng chöõ ñieàn lieàn vaønh caù troâi Ta thöông mình laém mình ôi … ( Caâu 63-tr 2305 )

85- Tieáng ñoàn Hai Höõu thaäm sang

Noùn Goø Gaêng, khaên nhieãu ñöôïng, quaàn haøng pheát chaân Khaên mu -xoa hoa lí laùt göøng Ñaàu caøi kieáng phöôïng, chaân mang ñoâi giaøy

Nhaät thöôøng keâu thôï tôùi may Veà thaêm cha vieáng meï coù xe tay ñöa ñaøng Quaàn laõnh boâng, daây löng ruùt hoaû hoaøng Ngoài treân laàu ngoù xuoáng, töïa nhö naøng caùnh tieân Moät mai boùng xeá traêng nghieâng Taây veà xöù haén, oâm duyeân chôø giaø ( Caâu 296-tr 1928 ) Goø Gaêng : ôû Bình Ñònh, coù chôï to, saûn xuaát noùn ñaëc bieät, daønh rieâng cho ngöôøi giaøu coù sang troïng. “Nhieãu ñöôïng” laø nhieãu toát, deät laøm khaên bòt ñaàu theo côõ nhaát ñònh. “ Ñöôïng” laø ñôn vò ño löôøng, daøi ñoä moät saûi tay. “Laùt göøng” : coù saùch ghi maøu hoa lí, maøu göøng thaùi.

86- - Naêm chuïc quan tieàn

Xaây voøng traùi böôûi Con heo boû cuõi khieâng ñi Taám luïa An Thaùi em baän cho maùt Luïa Kieång Haøng em baän loùt moà hoâi Noùn Phuû Trung anh chaïy ñoài moài Gaám Nöôùc Maën chaïy hoa boâng cuùc Tieàn thôøi cho chaün moät traêm … Luïa naêm baûy goïn anh ôi ! Nhieãu theâm goïn nöõa thì toâi môùi veà ( Caâu 71-tr 1470 ) Luïa naøy thaät luïa Coå Ñoâ

87- Quaû nhieân caùi chaün, xin coâ haõy caàm ( Caâu 413-tr 1296 )

Luïa naøy laø luïa Coå Ñoâ

88- Chính toâng luïa coáng caùc coâ öa duøng ( Caâu 414-tr 1296 )

89- Ai veà Haø Tónh thì veà

2.2.3.Neùt ñeïp trong haønh vi vaø ñaïo ñöùc cuûa ñaøn baø : 1-Phaän gaùi töù ñöùc veïn tuyeàn Dung, coâng, ngoân, haïnh giöõ gìn chôù sai ( Caâu 42-tr 1726 )

-Neát na :

Maëc luïa chôï Haï, uoáng nöôùc cheø Höông Sôn ( Caâu 173-tr 89 )

3- 2-…Yeâu nhau caên daën ñuû ñieàu Caøng say veà neát, caøng yeâu veà tình… ( Caâu 281-tr 1125 ) Gaëp naøng anh naém coå tay

Anh yeâu vì neát, anh say vì tình… ( Caâu 84-tr 1010 )

4-

5- …Baây giôø anh naém ñöôïc tay Anh yeâu vì neát, anh say vì tình… ( Caâu 95-tr 1012 ) Naém tay em, laïi hoûi tay

Anh yeâu vì neát, anh say vì tình… ( Caâu 93-tr 1475 )

6- Baûy yeâu khaên thaém theâu hoa

Taùm yeâu coâ caû neát na hieàn taøi… ( Caâu 597 –tr 1419 )

7-

Ñaøn oâng tính khí loang toaøng Ñaøn baø con gaùi giöõ giaøng neát na ( Caâu 84-tr 728 )

8- Ñaøn oâng tính neát hoang toaøng

9- Ñaøn baø con gaùi giöõ giaøng neát na ( Caâu 85-tr 728 ) Caây oaèn vì bôûi taïi hoa

Thöông em vì neát, meâ sa vì tình Thöông em thöông daïng thöông hình Thöông lôøi aên tieáng noùi sôï mình baûy bui… ( Caâu 330-tr 387 ) Yeâu caây vì noãi laém hoa

10- Yeâu em vì noãi neát na traêm chieàu… ( Caâu 13-tr 2384 ) Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi

11- Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng…. ( Caâu 243-tr 2045 ) 12- - Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng… Vaäy neân anh gôûi thô sang Tình côø anh quyeát laáy naøng maø thoâi ( Caâu 358-tr 128 )

13- … Ñöôøng tröôøng khuùc khuyûu ñi veà Bôûi say neát baäu, meät meà tình qua… ( Caâu 680-tr 2279 )

14- Naøng hai kia hôõi naøng hai Neát aên neát ôû , moät mai chôi bôøi Naêm neát naøng ñaëng caû möôøi

Neát ñöùng neát cöôøi, chaúng ñaëng neát ñi ( Caâu 14-tr 1459 )

-Trung, hieáu, ñaûm ñang, taøi ba :

15- Khoan khoan chôø ñôïi em cuøng Em coøn hai chöõ hieáu trung chöa ñeàn ( Caâu 158-tr 1198 ) 16- Laøm trai nhö chaøng, tai hieàn maét thaùnh Laøm gaùi nhö em hieáu haïnh taøi ba ( Caâu 119- tr 1240 ) 17- Thuïc nöõ nhö naøng Kieàu, Chaâu Traàn naøo thieáu Naëng vì chöõ hieáu neân xoùt thaân boà lieãu long ñong… ( Caâu 429-tr 2079 )

18- … Nhôø em moïi vieäc gia ñình Töù thaân phuï maãu moät mình em lo Em ñaõ laø con nhaø gia giaùo ÔÛ sao cho hieáu thaûo veïn tuyeàn ( Caâu 52-tr 1465 )

19- Ôn hoaøi thai nhö bieån Ngaõi döôõng duïc tôï soâng Em nguyeàn ôû vaäy phoøng khoâng Lo ñaøng cha meï cho heát loøng phaän con ( Caâu 90-tr 1716 )

20- Con cuoác keâu khaéc khoaûi muøa heø Laøm thaân con gaùi phaûi nghe lôøi choàng Saùch coù chöõ raèng: phu xöôùng, phuï toøng Laøm thaân con gaùi laáy choàng xuaát gia Laáy em veà thôø meï, kính cha Thôø cha, kính meï aáy laø ngöôøi ngoan ( Caâu 572- tr 432 )

21- Cha meï toùc baïc da moài Ôn thaâm em ñeàn boài khoâng phæ Neân em giaõi thaân heøn, kim chæ nuoâi thaân Ôn cha roäng thinh thinh nhö bieån Nghóa meï saâu thaêm thaúm tôï soâng Thöông cho thaân em laø gaùi chöa choàng Maø laém ñieàu cöïc nhoïc, naõo loøng theá ni Coâng sanh duïc baèng coâng taïo hoaù Coù cha meï sau môùi coù choàng Em nhôù khi dìu daét aüm boàng

Cho neân ngaøy nay, daãu thieân lao vaïn khoå, em cuõng vui loøng chaúng than ( Caâu 22-tr 531 )

22- Choàng yeâu caùi toùc neân daøi

Caùi duyeân neân ñeïp, caùi taøi neân khoân ( Caâu 650-tr 646 )

23- … Chuoâng vaøng gaùc cöûa tam quan Thaáy ngöôøi lòch söï ñaûm ñang coù taøi Cho neân toâi chöa laáy ai ( Caâu 764-tr 669 )

24- Chuoâng vaøng gaùc cöûa tam quan

- Hieàn, nhu mì , ngoan :

Thaáy ngöôøi lòch söï ñaûm ñang coù taøi Cho neân toâi chöa laáy ai… ( Caâu 765-tr 669 )

25- Nhaát ngon laø mía Lam Ñieàn Trai khoân keû Toù , gaùi hieàn Töø Trung ( Caâu 122-tr 1647 )

26- Laøm trai laáy ñöôïc vôï hieàn

Nhö caàm ñoàng tieàn mua ñöôïc cuûa ngon ( Caâu 468-tr 285 )

27- Maëc ai mua baùn baùn mua Em ñaây nhö saõi ôû chuøa bieát chi ( Caâu 61-tr 1316 )

28- Noäi trong Luïc Tænh Nam Kì

Maáy ai ñöôïc neát nhu mì nhö em ( Caâu 545-tr 625 )

29- Thöông em caùi tính nhu mì

Laøng treân xaõ döôùi thieáu chi ngöôøi gioøn ( Caâu 642-tr 2119 )

30- Treøo leân caây mít ít muùi nhieàu xô Con gaùi laúng lô, trai chôi baäy baï Con gaùi nhu mì trai laï daùm ñaâu ( Caâu 331-tr 2202 )

31- Gaùi ngoan ôi hôõi gaùi ngoan Laïi ñaây ta ñoùng song loan ta ngoài Song loan ta ñaõ ñoùng roài Gaùi ngoan trôû laïi maø ngoài song loan ( Caâu 26-tr 998 )

32- Nöôùc trong caù loäi thaáy kì

Nghóa, nhaân :

Thaáy em aên noùi ngoan nghì anh thöông ( Caâu 389-tr 1530 )

33- Ngoù leân sao moïc nhö giaêng

Thaáy em coù nghóa maáy traêng cuõng chôø ( Caâu 505-tr 296 )

34- Nöôùc trong gieáng ñaù, caù loäi thaáy hình Thaáy em coù nghóa, ñoäng tình anh thöông ( Caâu 394-tr 1531 )

35- Tay böng chaäu cuùc ba boâng

Thaáy em coù nghóa, muoán troàng xuoáng ñaây ( Caâu 82-tr 1881 )

36- …Vì em aên ôû coù nghóa coù nhôn neân göông vôõ laïi laønh

Ñeå ñoâi löùa ta ñöôïc keát troïn chæ maønh neân duyeân ( Caâu 260-tr 374 )

37- Daàu cho loãi ñaïo cang thöôøng

Loøng em ghi taïc tao khöông nghóa daøy ( Caâu 66-tr 689 )

38- Vì em khoâng daùm phuï nghóa taøo khöông

Cho neân em phaûi loãi vôùi thung ñöôøng, anh bieát khoâng ? ( Caâu 166-tr 2327 ) - Tao khang ( taøo khöông ) : ( Tao: laø baõ röôïu, khang : laø caùm ) chæ ngöôøi gaén boù töø thuôû ngheøo heøn, khoâng theå boû nhau ñöôïc.

39- Phuù quí giaøu sang em cuõng chaúng maøng Em chôø cho ñaëng nghóa vaøng saùnh ñoâi ( Caâu 70-tr 1731 )

40- Soáng göûi naïc, thaùc göûi xöông

Tình em qua nhôù laï thöôøng Ôn em nuoâi qua thoaùt khoûi choán nguïc ñöôøng thuôû xöa

Thaáy anh vaän bó laïi bò tai naøn

Nuoâi nhau laø vò nghóa, naøo maøng traû ôn ( Caâu 214-tr 1855 )

41- Soáng laøm chi, hai ngaû reõ phaân

Soáng maø troïn tieát nghóa nhaân vôùi chaøng… ( Caâu 215-tr 1855 )

42- … Moät lôøi ñaõ höùa taøo khang

Traêm naêm ghi taïc nghóa chaøng, chaøng ôi ! ( Caâu 122-tr 1481 )

43- Daàu maø coät saét moïc choài

Tre khoâ moïc reïn khoâng thoâi nghóa chaøng ( Caâu 77-tr 691 )

-Reïn : reã.

44- Daàu maø xa caùch bieät phöông

Maáy naêm xieâu baït, vaãn thöông nghóa chaøng ( Caâu 90 -tr 693 )

45- … Cöûa Tam Quan nöôùc caïn baøy cöø Sa Huyønh khoâ taéc em môùi töø nghóa anh ( Caâu 923-tr 895 )

46- Daàu maø chaúng ñaëng giao ñaàu

Nghóa em coøn giöõ, baïc ñaàu chaúng phai ( Caâu 81-tr 691 )

47- Em khoâng tham giaøu phuï khoù cuõng noû tham sang

Côù chi tham sang phuï khoù, thì em ñaõ keát ñoâi nôi khaùc noû ñôïi chaøng laøm chi ( Caâu 85-tr 941 )

48- Em khoâng tham nôi maâm thau bòt baïc, cheùn kieåu bòt vaøng

Em chæ tham nôi baùt ñaù, maâm ñan Moät mai thaát cô lôõ vaän theá gian khoûi cöôøi ( Caâu 86 -tr 941 )

49- … Theá gian chuoäng cuûa, chuoäng taøi Em ñaây chuoäng nghóa chaúng naøi giaøu sang ( Caâu 70-tr 1007 )

50- …Ai ôi xin thaáu cho cuøng

Nôi giaøu sang em khoâng chuoäng, nôi khoù maën noàng em cöù theo ( Caâu 220-tr 1260 )

51- … Loøng em ñaây khoâng phuï khoù tham giaøu

Phuï baàn tham phuù , mai sau coù Trôøi ( Caâu 466-tr 1967 )

52- Maëc ai leân voõng xuoáng duø Em ñaây ñöùng döôùi giaøn buø vaãn vui ( Caâu 58-tr 1316 )

53- Maët trôøi choùi loùi ñoû choùi boâng lau

Tham thanh chuoäng laï em chaû tham giaøu ñaâu anh ( Caâu 83-tr 1319 )

54- Chaúng thaø em chòu ñoùi chòu raùch

Hoïc theo caùch baø Maïnh, baø Khöông Khoâng theøm nhö chò Voõ Haäu ñôøi Ñöôøng Laøm cho baïi hoaïi cang thöôøng hö danh ( Caâu 197-tr 561 )

-Chính chuyeân, trinh traéng :

55- Trai hieáu thaûo lo chi eá vôï Gaùi chính chuyeân naøo sôï eá choàng ( Caâu 86- tr 2151 )

56- Maëc ai eùp nghóa naøi tình

Phaän mình laø gaùi chöõ trinh laøm ñaàu ( Caâu 57-tr 1316 )

57- Phaøm laø thaân nhi nöõ Phaûi troïng chöõ tieát trinh… ( Caâu 28- tr1724 )

58- Cöûa saøi yeân phaän tôù

Nhaø baïc ñeïp duyeân mình Chaùnh trinh hai chöõ em gaéng giöõ gìn Chöøng naøo Trôøi khieán moái tô tình seõ hay ( Caâu 1050-tr 523 )

59- … Daàu ai yû theá caäy taøi

Em giöõ loøng thuïc nöõ , duøi maøi göông trong ( Caâu 156-tr 741 )

60- Em xa anh vaãn giöõ loøng vaøng ñaù

Coù chò Haèng soi toû daï saét son Nguyeän coù quyû thaàn, khi moâ anh buoàn thì caàm, kì,thi, vònh giaûi chöõ aùi aân Chöõ trinh em nguyeän giöõ troïn chín möôøi phaàn vôùi anh ( Caâu 296-tr 990 )

61- Leàu tranh an phaän khoù Nhaø baïc boû duyeân mình Ngheøo heøn gìn giöõ tieát trinh Bao giöø gaëp gôõ duyeân tình seõ hay ( Caâu 319-tr 1279 )

62- … Daàu ai cho anh vaøng khoái, anh cuõng chaúng maøng Yeâu laø yeâu caùi loøng trong saïch cuûa naøng vôùi anh ( Caâu 457-tr 2232 )

63- … Gaùi thôøi trinh tònh loøng son

Sôùm hoâm gìn giöõ keûo coøn chuùt sai ( Caâu 29-tr 719 )

64- Loøng em trong nhö thaïch, saïch nhö göông Anh chaúng thöông thì chôù coøn mang loøng ngôø Neáu em laø quaân ngang taét ñi veà Anh mang ngay xuoáng mieáu Caäu, em theà cho coi Ngay gian em xin Caäu xeùt soi

Em gian thì Caäu goït gaùy boâi voâi em naøy ( Caâu 344-tr 1283 ) -Mieáu Caäu: mieáu nhoû lôïp gianh ôû caïnh chuøa Bích Löu veà phía phoá Thôï Nhuoäm. Theo truyeàn thuyeát mieáu nay thôø vò thaàn “ goït gaùy boâi voâi” chuyeân tröøng trò nhöõng gaùi ngoaïi tình. - Ngay thaúng , thaät thaø :

65- … Em nguyeàn moät taám loøng ngay Ñinh ninh moät daï, ñeán ngaøy traêm naêm ( Caâu 155-tr 740 )

66- Loøng daën loøng duø non moøn nuùi lôû

Daï daën daï beàn bæ keo sôn Daï em ôû thaúng nhö ñôøn Maëc loøng anh ñoù, nôi moâ hôn kieám tìm ( Caâu 338-tr 1282 )

-Chung thuyû :

67- Yeâu em vì noãi thaät thaø Coù moät böùc vaùy côûi ra goái ñaàu ( Caâu 22-tr 2385 )

68- Töø khi gaëp maët giöõa ñaøng

Thieáp quyeát thöông chaøng cha meï naøo hay Coù hay thì nhaát ñaùnh ,nhì ñaøy Hai leõ maø thoâi Thuyû chung em giöõ troïn maáy lôøi Cheát thôøi chòu cheát, lìa ñoâi em khoâng lìa ( Caâu 506-tr 1975 )

69- Töø khi gaëp maët giöõa ñaøng

Thieáp quyeát thöông chaøng, cha meï naøo hay Coù hay thì nhaát ñaùnh ,nhì ñaøy Thuyû chung giöõ troïn cheát thaø chòu cheát, lìa ñaây khoâng lìa ( Caâu 506 b -tr 1975 ) 70- - Thuyû chung em giöõ troïn lôøi Cheát thì chòu cheát, lìa ñoâi khoâng lìa ( Caâu 440-tr 2081 ) 71- Anh coù loøng thöông Em coù loøng nhôù Anh coù loøng ñôïi Em coù loøng chôø Em khoâng nhö tôø Tröôùc thaém sau phai Em khoâng nhö ai

Tham vaøng boû ngaõi Em khoâng nhö ai Phuï ngaõi queân coâng Lôøi theà nguyeàn lôû soâng moøn ñaù Lôøi theà nguyeàn caây caû boùng cao Duyeân kia Trôøi ñònh xe vaøo cuøng anh ! ( Caâu 1- tr 1694 ) 72- Moät toâi nhôù ñeán baïn chung tình Hai nhôù yeåu ñieäu, ba nhôù tieáng noùi, boán nhôù ngöôøi ñoàng taâm Naêm nhôù ngöôøi buoâng nuï cöôøi, neân toâi phaûi nhôù Saùu toâi nhôù, toâi göûi lôøi thaêm Baûy toâi nhôù ngöôøi tri kæ Taùm toâi nhôù phong thö göûi nhaén Chín toâi nhôù ñeán ñoâi ngöôøi tri aâm Möôøi sinh, chung tình neân toâi phaûi nhôù ( Caâu 570-tr 1413 ) 73- Khuyeân em giöõ laáy cang thöôøng Anh ñaây con ngöôøi quaân töû, khoâng boû ruoàng maø lo ( Caâu 261- tr 1215 ) -Cang thöôøng ( Cöông thöôøng ): töùc tam cöông nguõ thöôøng. Laø ba moái quan heä xaõ hoäi truyeàn thoáng vaø naêm ñieàu ñaïo ñöùc.

74-Ñaâu ñaâu cuõng coù anh huøng Xin em giöõ troïn tam tuøng thì hôn ( Caâu 178-tr 746 )

75- Ghe baàu trôû laùi veà ñoâng

Laøm thaân con gaùi thôø choàng nuoâi con ( Caâu 132-tr 1021 )

76- … Ai daàu laùnh ñuïc tìm trong Em ñaây vaãn giöõ moät loøng vôùi anh ( Caâu 344-tr 389 )

77- … Daàu thaày meï coù ñaùnh chín chuïc, moät traêm Ñaùnh roài em daäy, em cuõng chí laêm thöông chaøng ( Caâu 162-tr 964 )

78- Coù choàng thì phaûi theo choàng

Choàng ñi hang raén, hang roàng cuõng theo ( Caâu 418-tr 401 )

79- Coù choàng thì phaûi theo choàng

Ñaéng cay phaûi chòu, maën noàng phaûi theo ( Caâu 419-tr 401 )

80- Coù choàng thì phaûi thöông choàng Choàng ñi hang raén, hang roàng cuõng theo Coù choàng thì phaûi theo choàng Ñaéng cay cuõng chòu, maën noàng cuõng vui ( Caâu 420-tr 401 )

81- Coù choàng thuû phaän thuû duyeân Traêm con böôùm ñaäu cöûa quyeàn xin lui ( Caâu 421-tr 402 )

82- Chaøng ñaâu thieáp ñoù cho roài

Hieåm nguy thieáp chòu, soùng doài thieáp theo ( Caâu 40-tr 535 )

83- … Khoù ñoâi ñöùa mình ñoïi ñaù maâm nan

Theá moâ theá ni theo nhau cho troïn, thieáp khoâng phaøn naøn maø chaøng lo ( Caâu 89-tr 543 )

84- Goïi laø chuùt nghóa traàu vaøng

Xin em giöõ gìn chung thuyû, chôù phuï phaøng qua chi ( Caâu 139-tr 1022 )

85- Chaøng traåy ñi keå ñaõ maáy ñoâng Cho loan ñoùn gioù cho roàng chôø möa Taám gan vaøng daï saét, thieáp toâi ngaån ngô Laáy ai gìn giöõ con thô cho chaøng ? Nghóa vôï choàng ñoàng tòch ñoàng saøng Ñoàng sinh ñoàng töû, cöu mang ñoàng laàn Chaøng traåy ñi vaâng leänh quaân thaân Thieáp xin ñoâi chöõ Taán Taàn hôïp duyeân… ( Caâu 91-tr 544 )

86- Daàu ai gieo tieáng ngoïc

Daàu ai ñoïc lôøi vaøng Trôù treâu khuùc Phuïng caàu hoaøng Loøng em khoâng gioáng nhö naøng Vaên Quaân ( Caâu 62-tr 689 ) - Vaên Quaân : Con gaùi cuûa Traùc Vöông Toân ñôøi Haùn. Vaên Quaân laø ngöôøi coù nhan saéc, laïi gioûi vaên thô. Vì goaù choàng sôùm, naøng veà ôû vôùi cha taïi ñaát Laâm Cuøng. Tö Maõ Töông Nhö coù laàn ñeán chôi, gaûy khuùc Phöôïng caàu hoaøng ñeå quyeán ruõ. Vaên Quaân caûm tieáng ñaøn, boû nhaø troán theo Töông Nhö veà Thaønh Ñoâ.

87- Daàu ai noùi baéc noùi nam

Em ñaây vaãn vöõng nhö cam treân caønh Daàu ai noùi toûi noùi haønh

Em ñaây vaãn vöõng nhö thaønh môùi xaây ( Caâu 63-tr 689 )

88- Cho daàu ai noùi baéc noùi nam

Em ñaây vaãn vöõng nhö cam treân caønh Cho daàu ai noùi toûi noùi haønh Em ñaây vaãn vöõng nhö thaønh môùi xaây… ( Caâu 571-tr 630 )

89- Daàu cho quaù löùa em cuõng chaúng höùa caøn

Phaûi duyeân em trao ñoåi loøng vaøng Khoâng phaûi duyeân kim caûi, quyeát ñeå cho hoa taøn nhò phai ( Caâu 67-tr 690 )

90- Daàu cho soùng coù xao ñeå vòt öôùt loâng

Hoaëc ruøa keâu noåi ñaù, thieáp cuõng khoâng boû chaøng Tay caàm nhaønh queá maø than Ñöøng cheâ soâng nhoû, ham nôi bieån vôøi ( Caâu 69-tr 690 )

91- Daàu maø noïc saét roi song

Ñem leân taän phuû vaãn moät loøng thöông anh ( Caâu 86 -tr 692 )

92- Em quyeát theo anh ñaàu xanh toùc baïc

Soáng thôøi gôûi naïc, thaùc thôøi gôûi xöông… ( Caâu 210-tr 972 )

93- Hai ta nhö caëp chim quyeân

Daàu khoâ daàu heùo cuõng chuyeàn treân caây Khaùt thôøi uoáng nöôùc boùng caây Ñoùi aên boâng coû, thieáp ñaây vaãn chôø ( Caâu 39-tr 1081 )

94- … Ñöøng ñeå cho ngoïc naùt chaâu chìm

Em ñaây nhaát quyeát troïn nieàm vôùi anh ( Caâu 360-tr 1145 )

95- Loøng ngöôøi quaân töû ña mang nhö röùa

Daï em ñaây haù nôõ laøm raêng Coù moâ thuyû kieät sôn baêng Nguyeän cuøng vaøng ñaù khaêng khaêng moät lôøi ( Caâu 346-tr 1284 )

96- Lôøi theà leân tam sôn, xuoáng töù haûi

Ai maø ngaäm ngaûi noùi phaûi thieáp cuõng khoâng nghe Thieáp nghe lôøi chaøng daën nhö chæ xe vaøo loøng ( Caâu 399-tr 1294 )

97- Maëc ai moät daï ñoâi loøng

Em ñaây thuû tieát loan phoøng chôø anh ( Caâu 60-tr 1316 )

98- Maëc cho ong böôùm roän raøng Em ñaây vaãn giöõ loøng vaøng vôùi anh ( Caâu 63-tr 1316 )

99- Mình em nhö giaáy traéng caû tôø Loøng son moät möïc ñôïi chôø buùt nghieân ( Caâu 320-tr 1362 )

100- Moät loøng chæ quyeát laáy anh

Ong bay böôùm lieäng chung quanh maëc Trôøi ( Caâu 469-tr 1392 )

101- Moät nieàm keát toùc xe tô

Moät nieàm chæ ñôïi chæ chôø moät anh ( Caâu 528-tr 1404 )

102- … Khuyeân em coù baáy nhieâu lôøi

Thuyû chung nhö nhaát laø ngöôøi phaûi nghe… ( Caâu 78-tr 1471 )

103- Soáng maø chaúng coù chöõ tình

Thì em cuõng quyeát lieàu mình cho xong ( Caâu 216-tr 1856 )

104- Taïi thieân nguyeän taùc tò döïc ñieåu

Taïi ñòa nguyeän taùc lieân lí chi E laø e ñoù daï ña nghi Ñaây em quyeát giöõ troïn nghì saét son ( Caâu 48-tr 1875 ) -Taïi thieân nguyeän taùc tò döïc ñieåu ,taïi ñòa nguyeän taùc lieân lí chi : treân trôøi nguyeän laøm chim lieàn caùnh, döôùi ñaát nguyeän laøm caây lieàn caønh.

105- Xin em giöõ troïn moät loøng Daàu ai mua böôûi baùn boøng maëc ai ( Caâu 81-tr 2370 )

106- Cho daàu xa caùch maáy naêm Em ñaây vaãn quyeát chí laêm ñôïi chaøng ( Caâu 573-tr 630 )

107- Löôõi Tröông Nghi daàu beùn

Mieäng Toâ Taàn daàu lanh Baây giôø em ñaõ quyeát vôùi anh Daàu hai oâng maø taùi theá doã daønh chaúng xieâu ( Caâu 438-tr 1303 )

108- Löôõi Tröông Nghi duø beùn

Mieäng Toâ Taàn duø lanh Baây giôø em ñaõ quyeát vôùi anh Duø hai oâng maø taùi theá doã daønh chaúng xieâu… ( Caâu 439 –tr 1303 )

-Tröông Nghi , Toâ Töû ( töùc Toâ Taàn ) laø hai thuyeát khaùch noåi tieáng thôøi Chieán Quoác. Thöông con :

109- … Vöôït bieån ñoâng coù beø coù baïn

Khoân ngoan , aên noùi dòu daøng :

Meï sinh ta vöôït caïn moät mình Sinh ta maùt meû yeân laønh Töø nay meï môùi nheï mình khoâng lo Choán laïnh öôùt ñeå cho meï nguû Nôi aám eâm meï uû con naèm Naêm canh con khoùc caû naêm Oâm con meï chòu khoå taâm lo phieàn Khi con oám soát chaúng yeân Con phieàn coù moät, meï phieàn baèng hai Ngoïn ñeøn chong boùng canh daøi Nghó thua nghó ñöôïc coù ai ngoû cuøng Con raøy ñaõ yeân laønh maùt meû Meï môùi loøng vui veû khoâng lo Daønh rieâng quaø baùnh nhöôøng cho Saém rieâng quaàn aùo môùi ñoà chieàu con… ( Caâu 23-tr 532 )

110- Nhaát queá nhò lan

Nhaát xinh, nhaát lòch khoân ngoan traêm chieàu Ngöôøi ngoan ai chaû naâng niu Hoa thôm ai chaû chaét chiu treân caønh ( Caâu 126-tr 1648 ) 111- Vôï khoân thì noåi cô ñoà Nhöôïc baèng vôï daïi luoáng toån coâng phu naëng mình ( Caâu 628 b –tr 641 ) 112- Choàng khoân vôï ñöôïc ñi haøi Vôï khoân choàng ñöôïc nhieàu baøi caäy troâng ( Caâu 631 –tr 642 ) 113- Choàng khoân vôï ñöôïc ñi giaøy Vôï khoân choàng ñöôïc nhieàu ngaøy caäy troâng ( Caâu 631 –tr 642 )

114- Ngoù leân döøa ngaû ba caây Thaáy em khoân kheùo muoán gaày nghóa nhôn ( Caâu 159-tr 1564 ) 115- …Laáy ñöôïc em khoân Traêm ñöôøng lo lieäu Cha giaø meï yeáu Chaêm soùc veïn toaøn Moät ñoâi chim nhaøn Baèng ñaøn chim eùn Ñaõ thanh laïi leïn Ñaõ lòch laïi ngoan Aên noùi dòu daøng Neát na thuyø mò Ngöôøi treân vò neå Keû döôùi meán yeâu Aên ôû phaûi ñieàu Moät nhaø hoaø thuaän May duyeân ñeïp phaän Laáy ñöôïc vôï hieàn Laøng treân xoùm döôùi ngôïi khen… ( Caâu 187-tr 1492 ) 116- … Baûy thöông neát ôû khoân ngoan Taùm thöông aên noùi laïi caøng theâm xinh Chín thöông coâ ôû moät mình Möôøi thöông con maét coù tình vôùi ai ( Caâu 582- tr1415 ) 117- Chuoâng giaø ñoàng ñieáu chuoâng keâu Em giaø lôøi noí anh xieâu trong loøng ( Caâu 756 b-tr 667 ) 118- Em laø con gaùi nhaø ai Lôøi aên neát noùi khoan thai nheï nhaøng ?… ( Caâu 104-tr 948 ) 119-Em laø con uùt nhaát nhaø Lôøi aên tieáng noùi thaät laø khoan thai Mieäng em cöôøi nhö caùnh hoa nhaøi Nhö nuï hoa queá nhö tai hoa hoàng Öôùc gì anh ñöôïc laøm choàng… ( Caâu 120-tr 956 ) 120- Tay caàm taám mía con dao

Chòu thöông chòu khoù :

Thaáy em aên noùi ngoït ngaøo anh thöông… ( Caâu 132-tr 1892 ) 121- Tieáng em lanh laûnh ngoaøi thaønh Ñeå anh ñi taét, veà quanh ñôïi chôø ( Caâu 299-tr 1929 )

122- Anh tôùi nhaø em, anh aên côm vôùi caù Em tôùi nhaø anh, em aên rau maù vôùi cua ñoàng Khoù em chòu khoù, ñaïo vôï choàng em vaãn thöông ( Caâu 480-tr 152 ) 123-Ñi ngang qua ngoõ ba laàn Thaáy em khuya sôùm taûo taàn anh thöông ( Caâu 579-tr 825 )

-Gioûi lao ñoäng :

124- … Thaáy em phaän gaùi chöa choàng Daàm söông phaûn maïi neân loøng anh thöông ( Caâu 89-tr 1716 )

125- Yeâu em khoâng phaûi em gioøn Yeâu em chaát phaùc vieäc laøm sieâng naêng ( Caâu 19-tr 2385 ) 126- Möøng naøng raùo vaûi hoà tô Cöôûi canh laõo luyeän, tay ñöa moûng meàm ( Caâu 763- tr 1450 ) 127- Trai mó mieàu buùt nghieân ñeøn saùch Gaùi thanh taân chôï buùa cöûi canh Trai thì nhaát baûng ñeà danh Gaùi thôøi deät cöûi vöøa lanh vöøa taøi ( Caâu 176-tr 89 )

128- Loøng thöông con gaùi xoùm Chuøa Kheùo may ñaãy gaám kheùo thuøa boâng daâu ( Caâu 353-tr 1285 )

129- Moät yeâu coâ caû laém thay Hai yeâu coâ caû kheùo may yeám ñaøo Ba yeâu cöûa gioù loït vaøo Boán yeâu coâ caû mieäng chaøo coù duyeân ( Caâu 597 –tr 1419 )

130- Moät nieàm chæ quyeát laáy o

Kheùo boâng kheùo vaûi kheùo lo vieäc nhaø ( Caâu 527-tr 1404 )

131- Bao giôø cho ñeán thaùng hai Con gaùi laøm coû, con trai be bôø Gaùi thì keå phuù ngaâm thô Trai thì be bôø keå chuyeän baøi baây ( Caâu 159-tr 228 ) 132- Ai ñem em tôùi giöõa ñoàng Chaân buøn tay laám maø loøng anh say ( Caâu 15-tr 57 ) 133-Naêm ngoaùi em traéng nhö voâi Naêm nay ñen töïa nhö noài laø sao ? -Ngöôøi em ñen vì than vì naéng Nhöng buïng em traéng vì uoáng nöôùc gieáng trong Anh ôi muoán choïn maù hoàng Chôù neà than buïi maø loøng ñôn sai ( Caâu 80-tr 1472 ) 134-Trai khoân keùn vôï chôï ñoâng Gai khoân keùn choàng giöõa choán ba quaân ( Caâu 88-tr 2151 ) 135-Trôøi möa cho öôùt ao beøo Loøng toâi muoán laáy coâ thôï seo trong taøu Trôøi möa cho öôùt ao Quan Loøng toâi muoán laáy coâ thôï can trong boài ( Caâu 603-tr 2263 ) “Seo: laø moät thao taùc trong quaù trình laøm giaáy baûn coå truyeàn. “Taøu”: töùc laø taøu seo, thuøng ñöïng nöôùc boät giaáy. “Ao Quan”: teân cuûa ao thoân Ñoâng Xaõ, phöôøng Yeân Thaùi, vuøng Böôûi, Haø Noäi, coù ngheà laøm giaáy. “Boài” : teân chuyeân moân, chæ loø coù töôøng ñöôïc nung noùng giaáy môùi laøm ra coøn öôùt, ñöôïc boài treân töôøng naøy cho khoâ. 3.2.4. Ñaùnh giaù söï töông quan giöõa veû ñeïp vaø taâm hoàn

1-Nhaát ñeïp laø gaùi laøng Caàu Kheùo aên kheùo maëc, kheùo haàu meï cha ( Caâu 120-tr 1647 ) 2- Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng… ( Caâu 243-tr 2045 ) 3-Anh laø con trai uùt ôû nhaø Anh ñi keùn vôï ñaøng xa queâ ngöôøi Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng… Vaäy neân anh gôûi thô sang

Tình côø anh quyeát laáy naøng maø thoâi ( Caâu 358-tr 128 ) Coå tay em traéng nhö ngaø 4-

3.2.5. Nhöõng neùt ngöôøi Vieät khoâng thích ôû ñaøn baø veà hình theå vaø haønh vi . -Hình daùng beân ngoaøi khoâng ñeïp, beâ boái :

Em cho ai goái nay ñaø laïi ñen Vì tình tính môùi laøm quen Vì tình tính môùi sang beân chôø tình ( Caâu 850-tr 489 ) 5- Moø giaäm ñöôïc maáy traêm ñoàng Em veà giöõ laïi maù hoàng cho anh -Maù hoàng em ñeå laïi nhaø Em ra moø giaäm, nuoâi meï giaø cho anh ( Caâu 370-tr 1371 ) 6- Nhöõng ngöôøi thaét ñaùy löng ong Vöøa kheùo chieàu choàng vöøa kheùo nuoâi con Nhöõng ngöôøi beùo truïc beùo troøn Aên vuïng nhö chôùp ñaùnh con caû ngaøy ( Caâu 253 -tr 1677 ) 7- -Troâng em gaêm gaém maø gioøn Sieâng maàn sieâng maïn, sôùm hoâm taûo taàn ( Caâu 485 –tr 2237 ) 8- Moät yeâu coâ caû laém thay Hai yeâu coâ caû kheùo may yeám ñaøo Ba yeâu cöûa gioù loït vaøo Boán yeâu coâ caû mieäng chaøo coù duyeân Naêm yeâu maù luùm ñoàng tieàn Saùu yeâu coâ caû toát duyeân chaêng laø Baûy yeâu khaên thaém theâu hoa Taùm yeâu coâ caû neát na hieàn taøi Chí n yeâu coâ chöûa coù ai Möôøi yeâu toâi keát laøm hai vôï choàng ( Caâu 597 –tr 1419 )

1- Con gaùi laøng naøo, khoâng ñeïp baèng con gaùi laøng naøy

Caùi ñít nom gaøy, caùi coå bong gaân Caùi yeám naâu non noù thuûng baèng giaàn Raêng ñen haït nhoùt, maù hoàng troân nieâu ( Caâu 645-tr 448 )

2- … Qua töôûng raèng em maù phaán moâi son

Ai ngôø maù moûng moâi moøn hôõi em ! ( Caâu 729-tr 465 )

3- Coâ kia maù phaán moâi son

Naéng daàu möa daõi caøng gioøn, caøng öa Coâ kia maët treõn maøy trô Vaøng ñeo baïc quaán cuõng dô ñaùng ñôøi ( Caâu 828-tr 484 )

4- Ñaøn oâng khoâng raâu baát nghì Ñaøn baø khoâng vuù laáy gì nuoâi con ( Caâu 73-tr 726 )

5- Ñaøn oâng roäng mieäng thì sang

Ñaøn baø roäng mieäng tan hoang cöûa nhaø ( Caâu 81-tr 728 )

6- Ñaøn oâng roäng mieäng thì taøi

Ñaøn baø roäng mieäng ñieác tai laùng gieàng ( Caâu 82-tr 728 )

7- Coâ gaùi Sôn Taây yeám thuûng taøy giaàn Raêng ñen haït nhoùt, chaân ñi cuø leøo Toùc reã tre chaûi löôïc bôø caøo Xuø xì da coùc haéc laøo töù tung Treân ñaàu chaáy raän nhö sung Roán loài quaû quyùt, maù hoàng troân nieâu Coâ töôûng mình aùi oá mó mieàu Choàng con chaû laáy, ñeå lieàu thaân ru ? Hai naùch coâ thôm nhö oå chuoät chuø Maét thì giaùn nhaám laïi guø löng toâm Tröùng raän baèng quaû nhaõn loàng Mieäng cöôøi tuûm tæm nhö soâng Ngaân Haø ( Caâu 812-tr 480 )

8- Coâ kia ñen thuûi ñen thui

- Maát neát, nhieàu chuyeän :

Phaán ñaùnh voâ hoài, ñen vaãn hoaøn ñen ( Caâu 818-tr 482 )

9- Ñoâi daûi yeám em , em boû thong dong Coå tay löôïn voøng nhö noõn chuoái non Em chæ khoe em ñeïp em gioøn Lôøi aên neát noùi em coøn keùm xa Coù khoân ngoan cuõng theå ñaøn baø ( Caâu 678-tr 840 )

10- Laï cho caùi gaùi loän choàng

Loän thôøi chaúng ñöôïc chaïy doâng chaïy daøi Chaïy ra ñeán ngoõ oâng cai Oâng cai vôù ñöôïc ñaùnh hai möôi voà ( Caâu 20-tr 1221 )

11- Truùc xinh truùc hoaù ra laù Caù xinh caù hoaù ra roàng Hoûi ñoâi, ba tö muï xaõ : Coøn gaùi loän choàng thì hoaù ra chi ? ( Caâu 687-tr 2280 ) 12- Coâ kia con caùi nhaø ai Maø coâ aên noùi doâng daøi höû coâ Coâ ñieân coâ daïi coâ roà Coâ ra keû chôï coâ voà laáy trai ( Caâu 816-tr 481 )

13- Coâ kia thaét caùi löng xanh Aên troäm tieàn meï ñeå daønh cho trai ( Caâu 834-tr 485 )

14- Hôõi naøng maët ñoû hoàng hoàng

Coå cao, roäng mieäng , loän choàng theo trai ( Caâu 337-tr 1139 )

15- Ñaøn baø lanh laûnh tieáng ñoàng

Moät laø saùt choàng, hai laø haïi con ( Caâu 56-tr 724 )

16- Con gaùi ñôøi nay huùt thuoác aên traàu

Ngoài leâ duïm mieäng, tìm caâu noùi haønh ( Caâu 641-tr 447 )

17 - Coâ Taây ôû traïi Haøng Hoa

Hoät vaøng quaán coå xe nhaø ngheânh ngang Boá coâ doïn quaùn baùn haøng Nhaët töøng ñoàng keõm coøn sang noãi gì Coâ coøn baéc böïc kieâu kì Thoâng ngoân, kí luïc, cu li traêm thaèng ( Caâu 840-tr 486 )

18- Mình em naøo hoät naøo hoa

Hoät vaøng ñeo coå, xe nhaø ngheânh ngang Meï em doïn choõng baùn haøng Nhaët töøng ñoàng keõm coøn sang noãi gì

Maø em baéc baäc cao kì Thaân em coù ñaùng ñoàng chì hay khoâng ? ( Ca dao ngaïn ngöõ Haø Noäi – 130 )

19- Laøm gì nhöõng thoùi ñöa ñong

Laúng lô :

Gaùi baét naït choàng, em chaúng coù ngoan ( Caâu 53-tr 1228 )

20- Chính chuyeân anh cuõng ñöôïc nhôø Laúng lô anh bieát coõi bôø laø ñaâu ? ( Caâu 563- tr 628 ) 21- Dô sao chaû ñeå heát dô

Thaáy ngöôøi lòch söï nhaän vô laøm choàng ( Caâu 128-tr 699 )

22- Gaùi ñaâu coù gaùi laï ñôøi

Chæ coøn thieáu moät oâng Trôøi khoâng chim ( Caâu 14 -tr 995 )

23- Gaùi ñaâu coù gaùi laï ñôøi

Chæ tröø coù moät oâng Trôøi khoâng chim Long Thaàn, Thoå Ñòa cuõng tìm Thoå Coâng, vua beáp cuõng chim caû roài ( Caâu 15-tr 995 )

24- Gaùi ñaâu coù gaùi laï luøng

Con vua maø laáy hai choàng laøm vua ( Caâu 16-tr 996 )

25- Gaùi ñaâu coù gaùi laï luøng

Choàng chaúng naèm cuøng, noåi giaän ñuøng ñuøng neùm choù xuoáng ao Ñeán ñeâm choàng laïi laàn vaøo Voäi vaøng vaùc soït ñi chao choù veà ( Caâu 17-tr 996 )

26- Gaùi ñaâu coù gaùi laï luøng

Choàng chaúng naèm cuøng vaát choù xuoáng ao Nöûa ñeâm choàng môùi laàn vaøo Voäi vaøng laáy roå ñi chao choù veà ( Nam aâm söï loaïi- quyeån 2-1 b ) 27- Gaùi sao choàng chaúng naèm cuøng

Chua ngoa , laøm bieáng, tham aên, khoâng bieát lo toan

Maët giaän luøng vuøng neùm choù xuoáng ao ( Caâu 29-tr 998 )

28- Con gaùi lôùn ôi ! meï baûo ñaây naøy

Hoïc buoân hoïc baùn cho taøy ngöôøi ta Con ñöøng hoïc thoùi chua ngoa Hoï haøng gheùt boû ngöôøi ta cheâ cöôøi Duø no duø ñoùi cho töôi Khoan aên bôùt nguû laø ngöôøi lo toan Phoøng khi ñoùng goùp vieäc laøng… ( Caâu 647 –tr 448 )

29- Laøm thaân con gaùi chaúng lo Nguû tröa ñöùng buoåi, daäy ño maët trôøi Quaàn aùo thì raùch taû tôi Laáy rôm maø tuùm, moãi nôi moät ñuøm ( Caâu 81-tr 1233 )

30- Toùc daøi nhöõng buùi maø tröa Ham chi ngöôøi ñeïp maø thöa vieäc laøm ( Caâu 361-tr 1941 )

31- Coâ kia maù töïa hoøn than

Naèm ñaâu nguû ñaáy laïi toan cheâ choàng ( Caâu 829-tr 484 )

32- Coâ kia maù töïa hoøn than

Naèm ñaâu nguû ñaáy laïi toan cheâ choàng Cheâ choàng chaúng boõ choàng cheâ Cheâ choàng thì ít, choàng cheâ thì nhieàu ( Caâu 830-tr 484 )

33- Em ôi, laïi ñaây chò daïy caùch cheâ choàng

Côm aên chaúng thoåi maù hoàng uû eâ Côm thôøi böõa soáng böõa kheâ Moät ngaøy ba böõa ngoài leâ laùng gieàng Toái thôøi caép chieáu nguû rieâng Heã choàng coù goïi thôøi ñöøng coù thöa Em coøn thoùi aáy thôøi chöøa ( Caâu 203-tr 970 )

34- Gaùi sao choàng ñaùnh chaúng chöøa Ñi chôï vaãn giöõ cuøi döøa, baùnh ña ( Caâu 30-tr 999 ) 35- Con raän baèng con ba ba Ñeâm naèm noù ngaùy caû nhaø thaát kinh Haøng xoùm vaùc gaäy ñi rình Hoaù ra raän ñöïc noùng mình boø ra Baùnh ñuùc coâ neám noài ba

Mía re traùng mieäng heát vaø traêm caây Giaõ gaïo vuù chaám ñaàu chaøy Xay thoùc caû ngaøy ñöôïc moät ñaáu ba Ñeâm naèm nghó heát gaàn xa Giôû mình moät caùi , gaõy möôøi ba thang giöôøng ( Caâu 812- tr 480 ) 36- Töø ngaøy em veà nhaø naøy Töôûng ngaøy moät khaù, hoaù ngaøy moät hö Ñi chôï aên nhöõng quaø tröø Ñi taém maát vaùy khö khö chaïy veà Naáu côm treân soáng döôùi kheâ Ñuû caû töù beà nhö theå chaùo hoa Böõa aên noài baûy noài ba Quanh naêm ngaøy thaùng chaúng ra ñoàng naøo Röûa baùt nguû gaät caàu ao Nguû tröa choàng goïi, keâu sao nhöùc ñaàu Aên noùi caûu nhaûu caøu nhaøu Sai em rinh nöôùc ñoå vaøo taøu khoai Vieäc aên em chaúng keùm ai Heã moù ñeán gaùnh thì vai söùt hôø Vieäc laøm cheånh maûng thôø ô Laïi theâm moät chuùt laøm thô vôùi choàng ( Caâu 515-tr 1977 ) 37- Ñaøn oâng saâu saéc nöôùc ñôøi Ñaøn baø caïn sôùt nhö côi aên traàu ( Caâu 83-tr 728 ) 38- Aên thì nhöõng muoán aên ngon Laøm thì choïn vieäc coûn con maø laøm ( Caâu 43-tr 192 )

39- Coâ kia maù töïa hoøn than

Naèm ñaâu nguû ñaáy laïi toan cheâ choàng ( Caâu 829-tr 484 )

40- Coâ kia maù töïa hoøn than

Naèm ñaâu nguû ñaáy laïi toan cheâ choàng Cheâ choàng chaúng boõ choàng cheâ Cheâ choàng thì ít, choàng cheâ thì nhieàu ( Caâu 830-tr 484 )

41- Ñi ngang caát mieäng muoán chaøo Sôï ngöôøi laøm bieáng laøm cao khoâng öø

( Caâu 569-tr 824 )

42- Giaøu ñaâu ñeán keû nguû tröa

3.4. CAÙI ÑEÏP GAÉN VÔÙI CAÙI TOÁT 3.4.1. CHÖÕ “ ÑEÏP” NHIEÀU KHI GAÉN VÔÙI ÑAÏO ÑÖÙC

Hay ñaâu nhöõng gaùi ñong ñöa ñeán giôø ( Caâu 42-tr 1035 )

1- …Thaáy chaøng ñeïp neát toát töôi Töôi quaàn, töôi aùo, töôi ñoâi maù hoàng Ví duø chaøng haõy coøn khoâng Ñeå em xin tôùi vöôøn hoàng haùi hoa ( Caâu 32- tr1628 ) 2- Thieáp nay thi leã con nhaø Thaáy chaøng mó maïo neát na diuï daøng Cho neân loøng muoán ña mang Bieát raèng quaân töû coù maøng hay khoâng ? ( Caâu 330-tr 2061 ) 3- Ai veà Hoaèng Hoaù maø coi …Trai mó mieàu buùt nghieân ñeønsaùch Gaùi thanh taân chôï buaù cöûi canh Trai thì nhaát baûng ñeà danh Gaùi thôøi deät cöûi vöøa lanh, vöøa taøi ( Caâu 176-tr 89 ) 4-Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng…. ( Caâu 243-tr 2045 ) 5- Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng… Vaäy neân anh gôûi thô sang Tình côø anh quyeát laáy naøng maø thoâi ( Caâu 358-tr 128 ) 6-- Nhaát ñeïp laø gaùi laøng Caàu Kheùo aên kheùo maëc, kheùo haàu meï cha ( Caâu 120-tr 1647 )

3.4.2. CHÖÕ “ THÖÔNG”, “ YEÂU” NHIEÀU KHI LAØ VEÀ NEÁT

1 - Tay caàm taám mía con dao Thaáy em aên noùi ngoït ngaøo anh thöông… ( Caâu 132-tr 1892 )

2-Loøng thöông con gaùi xoùm Chuøa

Kheùo may ñaãy gaám kheùo thuøa boâng daâu ( Caâu 353-tr 1285 ) Ñi ngang qua ngoõ ba laàn

3- Thaáy em khuya sôùm taûo taàn anh thöông ( Caâu 579-tr 825 )

Thöông em caùi tính nhu mì

4- Laøng treân xaõ döôùi thieáu chi ngöôøi gioøn ( Caâu 642-tr 2119 ) Nöôùc trong caù loäi thaáy kì 5-

Thaáy em aên noùi ngoan nghì anh thöông ( Caâu 389-tr 1530 )

… Thaáy em phaän gaùi chöa choàng

7- 6- Daàm söông phaûn maïi neân loøng anh thöông ( Caâu 89-tr 1716 ) Caây oaèn vì bôûi taïi hoa

Thöông em vì neát, meâ sa vì tình Thöông em thöông daïng thöông hình Thöông lôøi aên tieáng noùi sôï mình baûy bui… ( Caâu 330-tr 387 ) 8- Nöôùc trong gieáng ñaù, caù loäi thaáy hình Thaáy em coù nghóa, ñoäng tình anh thöông ( Caâu 394-tr 1531 ) 9- Daàu maø xa caùch bieät phöông Maáy naêm xieâu baït, vaãn thöông nghóa chaøng ( Caâu 90 -tr 693 ) 10- … Baûy thöông neát ôû khoân ngoan Taùm thöông aên noùi laïi caøng theâm xinh Chín thöông coâ ôû moät mình Möôøi thöông con maét coù tình vôùi ai ( Caâu 582- tr1415 ) 11- Yeâu em khoâng phaûi em gioøn Yeâu em chaát phaùc vieäc laøm sieâng naêng ( Caâu 19-tr 2385 ) 12- …Yeâu nhau caên daën ñuû ñieàu Caøng say veà neát, caøng yeâu veà tình… ( Caâu 281-tr 1125 ) 13- Gaëp naøng anh naém coå tay Anh yeâu vì neát, anh say vì tình… ( Caâu 84-tr 1010 )

14- …Baây giôø anh naém ñöôïc tay Anh yeâu vì neát, anh say vì tình… ( Caâu 95-tr 1012 ) 15- Moät yeâu coâ caû laém thay Hai yeâu coâ caû kheùo may yeám ñaøo Ba yeâu cöûa gioù loït vaøo Boán yeâu coâ caû mieäng chaøo coù duyeân Naêm yeâu maù luùm ñoàng tieàn Saùu yeâu coâ caû toát duyeân chaêng laø Baûy yeâu khaên thaém theâu hoa Taùm yeâu coâ caû neát na hieàn taøi Chí n yeâu coâ chöûa coù ai Möôøi yeâu toâi keát laøm hai vôï choàng ( Caâu 597 –tr 1419 ) 16- Naém tay em, laïi hoûi tay Anh yeâu vì neát, anh say vì tình… ( Caâu 93-tr 1475 ) 17- Yeâu caây vì noãi laém hoa Yeâu em vì noãi neát na traêm chieàu… ( Caâu 13-tr 2384 )

18-Yeâu em vì noãi thaät thaø Coù moät böùc vaùy côûi ra goái ñaàu ( Caâu 22-tr 2385 ) 19- … Daàu ai cho anh vaøng khoái, anh cuõng chaúng maøng Yeâu laø yeâu caùi loøng trong saïch cuûa naøng vôùi anh ( Caâu 457-tr 2232 )