Luận văn Thạc sĩ Y học: Thực trạng bệnh và kiến thức, thái độ, thực hành của bà mẹ có con dưới 5 tuổi về phòng chống bệnh tay chân miệng tại tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

- -----------------------------

BÙI DUY HƢNG

THỰC TRẠNG BỆNH VÀ KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ,

THỰC HÀNH CỦA BÀ MẸ CÓ CON DƢỚI 5 TUỔI

VỀ PHÕNG CHỐNG BỆNH TAY CHÂN MIỆNG

TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

- 2014

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

- -----------------------------

BÙI DUY HƢNG

THỰC TRẠNG BỆNH VÀ KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ,

THỰC HÀNH CỦA BÀ MẸ CÓ CON DƢỚI 5 TUỔI

VỀ PHÕNG CHỐNG BỆNH TAY CHÂN MIỆNG

TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN

: Y HỌC DỰ PHÕNG

Mã số: 60.72.01.63

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. HẠC VĂN VINH

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

- 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của tôi, các

số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chƣa công bố

dƣới bất kỳ hình thức nào.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2014

Học viên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Bùi Duy Hưng

vii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành được luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến:

- Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Y tế Công cộng trƣờng Đại học

Y- Dƣợc - Đại học Thái Nguyên.

- Ban Giám hiệu trƣờng, Phòng Đào tạo, Bộ môn Y học Cộng đồng

Trƣờng Cao Đẳng Y Tế Thái Nguyên

- Trung Tâm Y tế dự phòng tỉnh Thái Nguyên và Trung tâm Y tế huyện

Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu để

hoàn thành luận văn đúng thời hạn.

Đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập, công tác và

hoàn thành luận văn.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến TS. Hạc Văn Vinh - người

Thầy đã trực tiếp tận tình hướng dẫn, góp ý, sửa chữa giúp tôi hoàn thành

Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy Cô giáo, Trường Đại học Y- Dược

Thái Nguyên đã giảng dạy, nhiệt tình chỉ bảo giúp tôi có được những kiến thức

cơ sở và kiến thức chuyên ngành.

luận án này.

Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến các Thầy, Cô trong hội

đồng bảo vệ đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho luận văn. Cảm ơn các

đồng nghiệp, bạn bè đã luôn giúp đỡ, động viên tôi trong quá trình học tập và

thực hiện đề tài.

Với tình cảm thân thƣơng nhất, tôi xin dành cho những ngƣời thƣơng

yêu trong toàn thể gia đình, nơi đã tạo điều kiện tốt nhất, là điểm tựa, nguồn

động viên tinh thần giúp tôi thêm niềm tin và nghị lực trong suốt quá trình

học tập và thực hiện nghiên cứu này.

Thái Nguyên, 2014 Học viên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Bùi Duy Hưng

viii

DTTS : Dân tộc thiểu số

KAP : Kiến thức, thái độ, thực hành

TCM : Tay chân miệng

THCS : Trung học cơ sở

THPT : Trung học phổ thông

TT - GDSK : -

TTYTDP :

TYT :

VSDT TW :

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

WHO :

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1

Chƣơng 1: TỔNG QUAN ................................................................................. 3

1.1. Đặc điểm chung của bệnh tay chân miệng ................................................. 3

.............. 9

1.3. Một số yếu tố ảnh hƣởng tới tình hình dịch bệnh tay chân miệng ở Việt

Nam ......................................................................................................... 14

1.4. Một số Khảo sát về kiến thức, thái độ và thực hành của các bà mẹ về

bệnh tay chân miệng ................................................................................ 17

Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................. 24

2.1. Đối tƣợng nghiên cứu............................................................................... 24

2.2. Địa điểm, thời gian nghiên cứu ................................................................ 24

2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................... 25

2.4. Tiêu chuẩn đánh giá ................................................................................. 28

2.5. Phƣơng pháp thu thập thông tin ............................................................... 32

2.6. Phƣơng pháp xử lý số liệu ........................................................................ 32

2.7. Sai số gặp phải ......................................................................................... 33

2.8. Đạo đức trong nghiên cứu ........................................................................ 33

Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................... 34

chân miệng tại Thái Nguyên năm 2011 - 2013 ...... 34

3.2. Kiến thức, thái độ, thực hành của bà mẹ có con dƣới 5 tuổi về phòng

chống bệnh tay chân miệng ..................................................................... 39

Chƣơng 4: BÀN LUẬN .................................................................................. 48

4.1. 2011 - 2013 ............... 48

4.2. Kiến thức, thái độ và thực hành của bà mẹ có con < 5 tuổi về phòng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

chống bệnh tay chân miệng tại huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên .......... 54

KẾT LUẬN ..................................................................................................... 62

KIẾN NGHỊ ..................................................................................................... 64

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 65

Phụ lục 1 ..............................................................................................................

Phụ lục 2 ..............................................................................................................

Phụ lục 3 ..............................................................................................................

Phụ lục 4 ..............................................................................................................

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Phụ lục 5 ..............................................................................................................

DANH MỤC BẢNG

2011 - 2013 ..................................................................................... 34

Bảng 3.2. Phân bố tổng số ca bệnh theo tháng trong 3 năm 2011-2013 ........ 35

trong 3 năm 2011 - .................. 36

3 năm 2011 – 2013 theo địa dƣ ............. 37

Bảng 3.5 2013 .......................... 37

Bảng 3.6. Phân độ lâm sàng bệnh TCM trong năm 2013 ............................... 38

Bảng 3.7. 2013 .... 38

Bảng 3.8 c bệnh TCM trong năm 2013 ......... 39

.................... 40

a đối tƣợng tham gia nghiên cứu ......... 41

............. 42

.......................... 43

Bảng 3.13. Kiến thức của bà mẹ về bệnh tay chân miệng (n = 472) .............. 44

Bảng 3.14. Thái độ của bà mẹ về bệnh tay chân miệng (n=472).................... 45

Bảng 3.15. Thực hành của bà mẹ về bệnh TCM (n = 472)............................. 46

ức, thái độ, thực hành của bà mẹ có con ............ 47

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

................................................. 47

xii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Phân bố ca bệnh TCM 3 năm 2011-2013 ....... 35

Biểu đồ 3.2. Phân bố ca bệnh tay chân miệng theo giới 3 năm (2011-2013) ...... 36

Biểu đồ 3.3. Phân nhóm tuổi của đối tƣợng nghiên cứu ................................. 39

Biểu đồ 3.4. Đặc điểm dân tộc của đối tƣợng nghiên cứu .............................. 40

Biểu đồ 3.5. Đặc điểm kinh tế gia đình của đối tƣợng tham gia nghiên cứu .. 41

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

..... 47

ĐẶT VẤN ĐỀ

Hiện nay nhân loại đang phải đối mặt với sự diễn biến phức tạp của các

bệnh dịch truyền nhiễm, đặc biệt ở các nƣớc đang phát triển, bao gồm cả bệnh

dịch mới xuất hiện cũng nhƣ bệnh dịch cũ quay trở lại, cụ thể là các bệnh gây

dịch nguy hiểm nhƣ: cúm A(H5N1), cúm A(H1N1), HIV/AIDS, Ebola, sốt

xuất huyết, tay chân miệng... [1], [7]. Một trong những bệnh thƣờng gặp ở trẻ

nhỏ, có khả năng phát triển thành dịch lớn, gây ra nhiều hậu quả về kinh tế-xã

hội đó chính là bệnh tay chân miệng. Đây là một bệnh nhiễm virus cấp tính do

nhóm Enterovirus gây ra, bệnh có thể gây biến chứng nguy hiểm nhƣ viêm

não- màng não, viêm cơ tim, phù phổi cấp và thậm chí dẫn tới tử vong nếu

không đƣợc phát hiện sớm và xử lý kịp thời [12].

Theo Tổ chức Y tế thế giới (World Health Organization - WHO) thì

bệnh tay chân miệng đã xảy ra tại nhiều nƣớc trên thế giới, nhƣng bệnh tập

trung chủ yếu và đe doạ sức khoẻ trẻ em tại các nƣớc khu vực Châu Á - Thái

Bình Dƣơng [70]. Từ năm 2008 – 2012, ở Trung Quốc đã có 7.200.092

trƣờng hợp mắc tay chân miệng với tỷ lệ mắc mới hàng năm là 1,2/1.000

trẻ/năm; tập trung chủ yếu ở trẻ từ 12 – 36 tháng [73]. Vụ dịch tại Đài Loan

năm 1998 đƣợc coi là vụ đại dịch lớn với 129.106 trƣờng hợp mắc tay chân

miệng, 405 trƣờng hợp nặng và 78 trƣờng hợp tử vong; giai đoạn 1998-2005

thì bệnh tay chân miệng đã trở thành một bệnh phổ biến ở Đài Loan và bùng

phát hai vụ dịch nhỏ vào năm 2000 và 2001 [54], [56], [70]. Theo nhận định

của Tổ chức Y tế thế giới khu vực Tây Thái Bình Dƣơng, đã xuất hiện những

vụ dịch tay chân miệng lan rộng ở một số nƣớc châu Á bao gồm Úc, Brunei,

Trung Quốc, Nhật Bản, Malaisia, Hàn Quốc, Singapore và Việt Nam [70].

Tại Việt Nam, bệnh tay chân miệng đã và đang là vấn đề y tế quan

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

trọng [11]. Theo báo cáo của Bộ Y tế, bệnh tay chân miệng gặp rải rác quanh

năm ở hầu hết các địa phƣơng trong cả nƣớc. Trong năm 2012 cả nƣớc có

157.654 ca mắc, 45 ca tử vong và 3 tháng đầu năm 2013, cả nƣớc ghi nhận

hơn 14.260 trƣờng hợp mắc bệnh tay chân miệng tại 63/63 tỉnh/thành phố

trong đó có 4 trƣờng hợp tử vong [6].

Thái Nguyên là một tỉnh miền núi, cửa ngõ giao lƣu kinh tế - xã hội

giữa vùng trung du miền núi với vùng đồng bằng Bắc Bộ; điều kiện sống,

điều kiện vệ sinh và trình độ nhận thức của ngƣời dân còn chƣa cao [18]. Đặc

biệt là kiến thức nuôi dƣỡng chăm sóc trẻ cũng nhƣ hiểu biết của các bà mẹ

về bệnh tay chân miệng còn hạn chế. Đây là một trong những điều kiện thuận

lợi cho sự bùng phát dịch bệnh tay chân miệng và khó khăn cho công tác

phòng chống bệnh dịch. Theo Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh Thái Nguyên,

dịch bệnh tay chân miệng bùng phát tại Thái Nguyên từ năm 2011 với 236 ca

mắc tay chân miệng đƣợc giám sát và tiếp tục xuất hiện trong các năm tiếp

theo [48].

Vấn đề đặt ra là thực trạng và xu hƣớng bệnh tay chân miệng ở

Thái Nguyên nhƣ thế nào? Thực trạng kiến thức, thái độ và thực hành của bà

mẹ có con dƣới 5 tuổi về bệnh tay chân miệng ra sao? Đây thực sự là thông

tin có giá trị thực tiễn để giúp ngành y tế tỉnh Thái Nguyên dùng làm cơ sở

khoa học chủ động xây dựng kế hoạch phòng chống dịch tay chân miệng

trong địa bàn tỉnh Thái Nguyên, góp phần ngăn chặn dịch xảy ra và bùng phát

trong cộng đồng, chính vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Thực

trạng bệnh và kiến thức, thái độ, thực hành của bà mẹ có con dưới 5 tuổi về

phòng chống bệnh tay chân miệng tại tỉnh Thái Nguyên” với mục tiêu sau:

1. Mô tả thực trạng bệnh tay chân miệng tại tỉnh Thái Nguyên năm

2011- 2013

2. Đánh giá kiến thức, thái độ và thực hành của bà mẹ có con dưới 5

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

tuổi về phòng chống bệnh tay chân miệng tại huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

Chƣơng 1

TỔNG QUAN

1.1. Đặc điểm chung của bệnh tay chân miệng

1.1.1. Khái niệm bệnh tay chân miệng

Bệnh tay chân miệng (TCM) là bệnh nhiễm virus cấp tính, lây truyền

theo đƣờng tiêu hoá, thƣờng gặp ở trẻ nhỏ và có khả năng gây thành dịch lớn.

Biểu hiện chính là tổn thƣơng da, niêm mạc dƣới dạng phỏng nƣớc ở các vị trí

đặc biệt nhƣ niêm mạc miệng, lòng bàn tay, lòng bàn chân, mông, gối. Bệnh

có thể gây nhiều biến chứng nguy hiểm nhƣ viêm não - màng não, viêm cơ

tim, phù phổi cấp dẫn đến tử vong nếu không đƣợc phát hiện sớm và xử trí

kịp thời [13].

1.1.2. Tác nhân gây bệnh tay chân miệng

thuộc nhóm vi rút đƣờng ruột (Enterovirus)

gây ra. Các Enterovirus có khả năng gây bệnh TCM trong nhóm này gồm:

virus Coxsackies, Echo và các virus đƣờng ruột khác, trong đó hay gặp là

virus đƣờng ruột týp 71 (Enterovirus 71 - EV71) và Coxsackies A16. EV71 là

virus gây bệnh mà có thể gây các biến chứng nặng; thậm chí dẫn đến tử vong

[27]. Các virus đƣờng ruột khác thƣờng gây bệnh nhẹ. Virus có thể tồn tại nhiều ngày ở điều kiện bình thƣờng và nhiều tuần ở nhiệt độ 40C. Tia cực tím,

nhiệt độ cao, các chất diệt trùng nhƣ formaldehyt, các dung dịch khử trùng có

chứa Clo hoạt tính có thể diệt virus [4].

1.1.3. Nguồn bệnh, thời kỳ lây truyền và đường lây truyền bệnh

- Nguồn bệnh: là ngƣời mắc bệnh, ngƣời mang virus không triệu chứng.

- Thời kỳ lây truyền: vài ngày trƣớc khi phát bệnh, mạnh nhất trong tuần

đầu của bệnh và có thể kéo dài vài tuần sau đó, thậm chí sau khi bệnh nhân

hết triệu chứng. Virus có thể thải qua phân trong vòng từ 2 - 4 tuần, cá biệt có

thể tới 12 tuần sau khi nhiễm. Virus cũng tồn tại, nhân lên ở đƣờng hô hấp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

trên và đào thải qua dịch tiết từ hầu họng trong vòng 2 tuần. Virus cũng có

nhiều trong dịch tiết từ các nốt phỏng nƣớc, vết loét của bệnh nhân.

- Đường lây truyền: Bệnh TCM lây qua đƣờng tiêu hoá: thức ăn, nƣớc

uống, bàn tay của trẻ hoặc của ngƣời chăm sóc trẻ, các đồ dùng đặc biệt là đồ

chơi và vật dụng sinh hoạt hàng ngày nhƣ chén, bát, đĩa, thìa, cốc bị nhiễm

virus từ phân hoặc dịch nốt phỏng, vết loét hoặc dịch tiết đƣờng hô hấp, nƣớc

bọt. Ngoài ra bệnh cũng có thể lây truyền do tiếp xúc trực tiếp ngƣời - ngƣời

qua các dịch tiết đƣờng hô hấp, hạt nƣớc bọt [4], [7].

1.1.4. Tính cảm nhiễm với virus gây bệnh tay chân miệng

Mọi ngƣời đều có thể cảm nhiễm với virus gây bệnh nhƣng không phải

tất cả những ngƣời nhiễm virus đều có biểu hiện bệnh. Bệnh có thể gặp ở mọi

lứa tuổi nhƣng thƣờng gặp ở trẻ dƣới 5 tuổi, đặc biệt ở nhóm dƣới 3 tuổi [34].

Ngƣời lớn ít bị mắc bệnh có thể do đã có kháng thể từ những lần bị nhiễm

hoặc mắc bệnh trƣớc đây [4]. Hiện nay bệnh TCM chƣa có vắc xin phòng

bệnh và chƣa có thuốc điều trị đặc hiệu [8], [66].

1.1.5. Chẩn đoán bệnh tay chân miệng

Theo Quyết định số: 1003/QĐ-BYT về việc Ban hành hƣớng dẫn chẩn

đoán, điều trị bệnh TCM [13], việc chẩn đoán xác định bệnh TCM dựa vào:

1.1.5.1. Triệu chứng lâm sàng

- Giai đoạn ủ bệnh: 3 - 7 ngày.

- Giai đoạn khởi phát: Từ 1 - 2 ngày với các triệu chứng nhƣ sốt nhẹ, mệt

mỏi, đau họng, biếng ăn, tiêu chảy vài lần trong ngày.

- Giai đoạn toàn phát: Có thể kéo dài 3 - 10 ngày với các triệu chứng

điển hình của bệnh:

+ Loét miệng: vết loét đỏ hay phỏng nƣớc đƣờng kính 2 - 3 mm ở niêm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

mạc miệng, lợi, lƣỡi, gây đau miệng, bỏ ăn, bỏ bú, tăng tiết nƣớc bọt.

+ Phát ban dạng phỏng nƣớc: ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, gối, mông;

tồn tại trong thời gian ngắn (dƣới 7 ngày) sau đó có thể để lại vết thâm, rất

hiếm khi loét hay bội nhiễm.

+ Sốt nhẹ.

+ Nôn. (Nếu trẻ sốt cao và nôn nhiều dễ có nguy cơ biến chứng).

+ Biến chứng thần kinh, tim mạch, hô hấp (nếu có) thƣờng xuất hiện sớm

từ ngày 2 đến ngày 5 của bệnh.

- Giai đoạn lui bệnh: thƣờng từ 3 - 5 ngày sau, trẻ hồi phục hoàn toàn nếu

không có biến chứng.

1.1.5.2. Các thể lâm sàng:

- Thể tối cấp: bệnh diễn tiến rất nhanh có các biến chứng nặng nhƣ suy

tuần hoàn, suy hô hấp, hôn mê dẫn đến tử vong trong vòng 24 - 48 giờ.

- Thể cấp tính với bốn giai đoạn điển hình nhƣ trên.

- Thể không điển hình: dấu hiệu phát ban không rõ ràng hoặc chỉ có loét

miệng hoặc chỉ có triệu chứng thần kinh, tim mạch, hô hấp mà không phát

ban và loét miệng.

1.1.5.3. Cận lâm sàng

- Các xét nghiệm cơ bản

+ Công thức máu: bạch cầu thƣờng trong giới hạn bình thƣờng. Bạch cầu

tăng trên 16.000/mm3 hay đƣờng huyết tăng > 160 mg% (8,9 mmol/L)

thƣờng liên quan đến biến chứng.

+ Protein C phản ứng (CRP) trong giới hạn bình thƣờng (< 10 mg/L).

+ Đƣờng huyết, điện giải đồ, X quang phổi đối với các trƣờng hợp có

biến chứng từ độ 2b.

- Xét nghiệm phát hiện virus (nếu có điều kiện) từ độ 2b trở lên hoặc cần

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

chẩn đoán phân biệt: lấy bệnh phẩm hầu họng, phỏng nƣớc, trực tràng, dịch

não tuỷ để thực hiện xét nghiệm RT-PCR hoặc phân lập virus chẩn đoán xác

định nguyên nhân [13].

1.1.6. Điều trị bệnh tay chân miệng

Theo Quyết định số: 1003/QĐ-BYT về việc Ban hành hƣớng dẫn chẩn

đoán, điều trị bệnh tay chân miệng [13].

1.1.6.1. Nguyên tắc điều trị

- Hiện nay chƣa có thuốc điều trị đặc hiệu, chỉ điều trị hỗ trợ (không

dùng kháng sinh khi không có bội nhiễm).

- Theo dõi sát, phát hiện sớm, phân độ đúng và điều trị phù hợp.

- Trƣờng hợp nặng phải đảm bảo xử trí theo nguyên tắc hồi sức cấp cứu

- Bảo đảm dinh dƣỡng đầy đủ, nâng cao thể trạng.

1.1.6.2. Phân tuyến điều trị

- Trạm y tế xã và phòng khám tƣ nhân

+ Khám và điều trị ngoại trú bệnh tay chân miệng độ 1

+ Chuyển tuyến: đối với bệnh TCM độ 2a trở lên hoặc độ 1 với trẻ dƣới

12 tháng hoặc có bệnh phối hợp kèm theo.

- Bệnh viện huyện, bệnh viện tƣ nhân.

+ Khám, điều trị bệnh tay chân miệng độ 1 và 2a.

+ Chuyển tuyến: đối với bệnh tay chân miệng độ 2b trở lên hoặc độ 2a

có bệnh phối hợp kèm theo.

- Bệnh viện đa khoa; Đa khoa khu vực; Chuyên khoa Nhi tuyến tỉnh.

+ Khám, điều trị bệnh tay chân miệng tất cả các độ.

+ Chuyển tuyến: đối với bệnh TCM độ 3,4 khi không có đủ điều kiện hồi

sức tích cực, đảm bảo chuyển tuyến an toàn.

- Bệnh viện Nhi, Truyền nhiễm và các bệnh viện đƣợc Bộ Y tế phân

công là bệnh viện tuyến cuối của các khu vực: khám, điều trị bệnh TCM ở tất

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

cả các mức độ bệnh.

1.1.7. Phòng bệnh và xử lý trường hợp bệnh/ổ dịch bệnh

1.1.7.1. Phòng bệnh tay chân miệng

Theo Quyết định Số: 1003/QĐ-BYT về việc Ban hành Hƣớng dẫn chẩn

đoán, điều trị bệnh TCM [13].

- Nguyên tắc phòng bệnh

+ Hiện chƣa có vắc xin phòng bệnh đặc hiệu

+ Áp dụng các biện pháp phòng ngừa chuẩn và phòng ngừa đối với bệnh

lây qua đƣờng tiêu hoá, chú ý tránh tiếp xúc trực tiếp với nguồn lây.

- Phòng bệnh tại các cơ sở y tế

+ Cách ly theo nhóm bệnh

+ Nhân viên y tế: đảm bảo nguyên tắc tiệt trùng trƣớc, trong và sau khi

chăm sóc bệnh nhân.

+ Khử khuẩn bề mặt, giƣờng bệnh, buồng bệnh bằng Cloramin B 2%

+ Xử lý chất thải, quần áo, khăn trải giƣờng của bệnh nhân và dụng cụ

chăm sóc sử dụng lại theo quy trình.

- Phòng bệnh ở cộng đồng

+ Vệ sinh cá nhân, rửa tay bằng xà phòng

+ Rửa sạch đồ chơi, vật dụng, sàn nhà bằng dung dịch khử khuẩn

+ Lau sàn nhà bằng dung dịch khử khuẩn

+ Cách ly trẻ bệnh tại nhà khi trẻ bị bệnh/khi có ổ dịch

1.1.7.2. Các biện pháp xử lý trường hợp bệnh/ổ dịch bệnh:

Phải tiến hành xử lý ngay bệnh/ổ dịch bệnh trong vòng 48 giờ khi phát hiện

- Các biện pháp chung để xử lý trƣờng hợp bệnh/ổ dịch bệnh

+ Sở Y tế tham mƣu cho Chủ tịch uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực

tiếp chỉ đạo, huy động nguồn lực và các ban, ngành, đoàn thể triển khai các

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

biện pháp phòng, chống dịch tại địa phƣơng [42].

+ Quản lý và điều trị bệnh nhân sớm theo hƣớng dẫn chẩn đoán, điều trị

bệnh TCM ban hành kèm theo Quyết định số 1003/QĐ-BYT ngày 30/3/2012

của bộ trƣởng Bộ Y tế để hạn chế tối đa biến chứng nặng và tử vong [13].

+ Tăng cƣờng giám sát, phòng chống bệnh tay chân miệng theo quyết

định số 581/QĐ-BYT ngày 24/2/2012 của Bộ trƣởng Bộ Y tế [12].

+ Củng cố hệ thống giám sát và báo cáo dịch tại tất cả các tuyến [15].

+ Tuyên truyền tới từng hộ gia đình, đặc biệt là bà mẹ, ngƣời chăm sóc

trẻ tại các hộ gia đình có trẻ dƣới 5 tuổi, giáo viên các trƣờng học, nhà trẻ,

mẫu giáo, lãnh đạo chính quyền, đoàn thể tại địa phƣơng về bệnh tay chân

miệng và các biện pháp phòng chống bằng nhiều hình thức nhƣ họp tổ dân

phố, họp dân, tập huấn, hƣớng dẫn tại chỗ, tờ rơi, loa đài, phát thanh, báo chí,

truyền hình [2], [24].

+ Tổ chức các đội tự quản tại chỗ (phối hợp ban, ngành, đoàn thể) để

hàng ngày kiểm tra, giám sát việc thực hiện các biện pháp phòng, chống dịch

tại từng hộ gia đình, đặc biệt gia đình bệnh nhân và những gia đình có trẻ em

dƣới 5 tuổi [8].

- Xử lý bệnh/ổ dịch bệnh tại hộ gia đình và cộng đồng

+ Phạm vi xử lý

Ca tản phát: nhà bệnh nhân

Ổ dịch: nhà bệnh nhân và các gia đình có trẻ em dƣới 5 tuổi trong

bán 100 mét tính từ nhà bệnh nhân

- Các biện pháp cụ thể

+ Thực hiện triệt để các biện pháp chung.

+ Nếu bệnh nhân đƣợc điều trị tại nhà theo quy định thì phải đƣợc cách

ly ít nhật 10 ngày kể từ ngày khởi bệnh. Hƣớng dẫn ngƣời nhà theo dõi bệnh

nhân, khi thấy có các biểu hiện biến chứng thần kinh hoặc tim mạch thì phải

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

đến ngay cơ sở y tế để khám và điều trị kịp thời.

+ Đảm bảo có đủ xà phòng rửa tay tại hộ gia đình.

+ Đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, ăn chín, uống chín.

+ Hƣớng dẫn hộ gia đình tự theo dõi sức khoẻ các thành viên trong gia

đình, đặc biệt trẻ em dƣới 5 tuổi, nếu phát hiện các triệu chứng nghi ngờ mắc

bệnh phải thông báo ngay cho cơ quan y tế.

+ Khuyến cáo những thành viên trong hộ gia đình bệnh nhân không nên

tiếp xúc, chăm sóc trẻ em khác và không tham gia chế biến thức ăn phục vụ

các bữa ăn tập thể [72].

- Xử lý tại nhà trẻ, mẫu giáo

+ Thực hiện triệt để các biện pháp chung.

+ Trẻ mắc bệnh không đến lớp ít nhất là 10 ngày kể từ khi khởi bệnh và

chỉ đến lớp khi hết loét miệng và các phỏng nƣớc.

+ Đảm bảo có xà phòng rửa tay tại từng lớp học.

+ Cô nuôi dạy trẻ/thầy cô giáo cần theo dõi tình trạng sức khoẻ cho trẻ

hàng ngày. Khi phát hiện có trẻ nghi ngờ mắc bệnh phải thông báo cho gia

đình và cán bộ y tế để xử lý kịp thời.

+ Tuỳ tình hình và mức độ nghiêm trọng của dịch, cơ quan y tế địa phƣơng

tham mƣu cho cấp có thẩm quyền tại địa phƣơng quyết định việc đóng cửa lớp

học/trƣờng học/nhà trẻ, mẫu giáo. Thời gian đóng cửa lớp học/trƣờng học/nhà

trẻ, mẫu giáo là 10 ngày kể từ ngày khởi phát của ca bệnh cuối cùng.

1.2

1.2.1. Tình hình dịch bệnh tay chân miệng trên thế giới

Coxsakie virus lần đầu tiên đƣợc phân lập trong phân ngƣời tại thị trấn

Coxsakie, New York, năm 1948 bởi G.DallDorf. Enterovirus typ 71 là một

trong các virus đƣờng ruột mới cũng gây bệnh tay chân miệng. EV71 lần đầu

tiên phân lập đƣợc ở một trẻ em viêm màng não tại California năm 1969 [28],

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

[57]. Năm 1974 trƣờng hợp này đã đƣợc thông báo. Vào những năm sau đó

EV71 cũng đƣợc phân lập ra ở nhiều nƣớc nhƣ Mỹ, Úc, Thụy Điển, Nhật [69].

Nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh TCM là coxsackievirus A16, Enterovirus

71 là nguyên nhân phổ biến đứng hàng thứ 2 gây bệnh TCM trên ngƣời.

Trong khu vực Tây Thái Bình Dƣơng, bệnh đã lan rộng ra nhiều quốc gia,

bao gồm: Úc, Brunei, Trung Quốc, Nhật Bản, Malaysia, Mông Cổ, Hàn Quốc,

Đài Loan, Singapore và Việt Nam [21]. Bệnh TCM do các chủng Enterovirus

khác thƣờng ở thể nhẹ ít có biến chứng, do EV71 nguy hiểm hơn và thƣờng

gây các biến chứng thần kinh nặng và có thể dẫn đến tử vong [10]. Nhiều

nghiên cứu chỉ ra rằng, tác nhân gây bệnh TCM là EV71 có liên quan đến các

biến chứng về thần kinh nhƣ: viêm não, viêm thân não, viêm não tuỷ, viêm

màng não,... Các biến chứng tim mạch và hô hấp nhƣ: viêm cơ tim, phù phổi

cấp do thần kinh, tăng huyết áp, suy tim, truỵ mạch. Bệnh nhân chuyển sang

diễn biến nặng và rất dễ dẫn đến tử vong [20], [61]. Tỷ lệ mắc bệnh tay chân

miệng do nhiễm nhóm virus nguy hiểm EV71 đang gia tăng và lây truyền ở

nhiều khu vực [21].

Tại Đài Loan: năm 1998 có 129.106 trƣờng hợp mắc TCM, trong đó có

405 (0,3%) trƣờng hợp nặng (hầu hết trẻ nhỏ hơn 5 tuổi), có 78 trƣờng hợp

nặng tử vong (19,6%), trong số tử vong có đến 71 trẻ (91%) 5 tuổi hoặc nhỏ

hơn. EV71 đƣợc tìm thấy ở 44 trong số 59 trƣờng hợp nặng (75%), trong số

đó có 34/37 (92%) tử vong do EV71 [28], [36], [68].

Tại Singapore năm 2000: trong tổng số 175 bệnh nhân TCM cho thấy kết

quả 138 bệnh nhân (78,8%) là trẻ dƣới 4 tuổi; 12 bệnh nhân (6,9%) là trẻ trên

10 tuổi. Bệnh nhân nhiều tuổi nhất là 71 tuổi, trong tổng số 175 bệnh nhân, tỷ

số mắc theo giới nam/nữ =1,7/1 [62]. Cũng tại Singapore năm 2006 trong

3.000 bệnh nhân có khoảng 80% số mắc là trẻ em dƣới 5 tuổi, mặc dù hầu hết

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ngƣời lớn khoẻ mạnh đều có hệ thống miễn dịch chống lại sự xâm nhập của vi

rút, nhƣng những ngƣời bị suy giảm miễn dịch, ngƣời già có hệ miễn dịch yếu

vẫn có thể mắc bệnh.

Năm 2003 tại các tỉnh phía Tây Bengal - Ấn Độ đã xảy ra vụ dịch TCM

và theo thống kê của Nilendu Sarma có 38 trẻ phải nhập viện [64]. Trong năm

2006, ở Ấn Độ bùng phát một ổ dịch tại Kuching, Sarawak với 07 trẻ tử vong

và nhiều trƣờng hợp mắc bệnh TCM.

Năm 2008: một đợt bùng phát dịch ở Trung Quốc, bắt đầu từ tháng ba tại

Phụ Dƣơng, An Huy, dẫn đến 25.000 ngƣời mắc bệnh, và 42 ngƣời chết, vào

ngày 16 tháng 5 [21]. Nhiều đợt dịch tƣơng tự cũng đƣợc đƣa tin ở Singapore

(hơn 2.600 ca vào ngày 20 tháng 4 năm 2008), Việt Nam (2.300 trƣờng hợp,

11 ca tử vong), Mông Cổ (1.600 trƣờng hợp), và Brunei (1.053 trƣờng hợp từ

tháng 6 - tháng 8/2008). Tại Trung Quốc, trong 3 tháng đầu năm 2009 đã ghi

nhận 41.846 ca mắc bệnh TCM trong đó có 18 trƣờng hợp tử vong. Bệnh chủ

yếu xảy ra ở trẻ em dƣới 5 tuổi [21].

Năm 2010: tại Trung Quốc, một ổ dịch tay chân miệng xảy ra tại miền

nam Trung Quốc ở Khu tự trị tỉnh Quảng Tây cũng nhƣ Quảng Đông, Hà

Nam, Hà Bắc và Sơn Đông. Cho đến tháng ba có 70.756 trẻ em bị mắc bệnh

và 40 ngƣời chết vì căn bệnh [21], [75].

Liên tục trong các năm từ 2010 - 2013 đó dịch bệnh xảy ra ở nhiều quốc

gia nhƣ: Việt Nam, Campuchia… khiến cho hàng triệu ngƣời mắc bệnh và

hàng nghìn trƣờng hợp tử vong gây thiệt hại to lớn về kinh tế xã hội [21].

1.2.2. Tình hình dịch bệnh tay chân miệng tại Việt Nam

Tại Việt Nam, bệnh tay chân miệng đƣợc ghi nhận từ năm 2003 ở thành

phố Hồ Chí Minh [36], [63]. Năm 2005, nghiên cứu hợp tác giữa bệnh viện

Nhi Đồng 1 - Viện Pasteur TPHCM - Đại học Sarawak - bệnh viện Sibu

(Malaysia) và đại học Sydney (Úc) cho thấy, trong số 764 bệnh nhân đƣợc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

chẩn đoán mắc bệnh TCM, có tới 411 trƣờng hợp xét nghiệm phân lập đƣợc

tác nhân gây bệnh là virus (53,8%). Bao gồm: 216 trƣờng hợp do

Coxsackievirus A16 (52,6%); 173 trƣờng hợp Enterovirus 71(42,1%) và 22

trƣờng hợp virus đƣờng ruột khác (5,3%). Bệnh TCM có thể xảy ra ở tất cả

các lứa tuổi, tuy nhiên bệnh thƣờng xảy ra ở trẻ dƣới 10 tuổi, cao nhất ở trẻ 1

đến 2 tuổi, theo số liệu thống kê của Bệnh Viện Nhi Đồng 1, TP.HCM trong

năm 2005 trẻ 1 đến 2 tuổi chiếm 71,5% [50].

Trong các năm từ 2008- 2010 mỗi năm phía Nam ghi nhận khoảng

10.000 ca bệnh. Bệnh TCM chính thức đƣợc đƣa vào hệ thống báo cáo

thƣờng quy của Bộ Y tế từ năm 2011. Theo báo cáo của Cục Y tế dự phòng,

Bộ Y tế năm 2011, cả nƣớc ghi nhận 112.370 trƣờng hợp mắc bệnh tay chân

miệng tại 63 tỉnh thành. Số ca tử vong là 169. Khu vực phía nam chiếm 60%

số ca mắc và 85,8% số ca tử vong tay chân miệng của cả nƣớc, theo thống kê

số liệu bệnh TCM tính đến tuần 37 của năm 2011, số trƣờng hợp tử vong ở

nam giới chiếm 71,3%, trẻ dƣới 3 tuổi chiếm 79,6% [36].

Theo nghiên cứu của Nguyễn Vũ Minh Thƣ về “đặc điểm dịch tễ, lâm

sàng, chủng virus của bệnh nhân tay chân miệng nặng tại bệnh viện Nhi

Đồng, Đồng Nai từ 3/1-15/5/2012” cho thấy: 100% bệnh nhi TCM nặng trong

cuộc khảo sát dƣới 4 tuổi, thì có 72,9% bệnh nhi dƣới 2 tuổi [45].

Theo nghiên cứu của nhóm tác giả Trần Nhƣ Dƣơng, Ngô Huy Tú, Vũ

Đình Thiểm: toàn bộ ca bệnh tay chân miệng theo đúng định nghĩa ca bệnh

của Bộ Y tế ghi nhận trong hệ thống giám sát thƣờng xuyên năm 2011 của

khu vực miền Bắc đều đƣợc đƣa vào nghiên cứu. Kết quả cho thấy đã ghi

nhận 20.529 trƣờng hợp mắc bệnh với 3 trƣờng hợp tử vong. Ca bệnh xuất

hiện ở tất cả các tỉnh, thành phố miền Bắc, trong đó Hải Phòng, Thanh Hoá,

Hà Nội, Hoà Bình và Ninh Bình là những tỉnh, thành phố có số mắc cao nhất

với trên 1.000 trƣờng hợp/tỉnh [23]. Các trƣờng hợp mắc bệnh xuất hiện ở

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

nhiều nhóm tuổi nhƣng tập trung chủ yếu ở nhóm tuổi dƣới 5, trong đó nhóm

tuổi 1 - 4 có tỷ lệ mắc cao nhất (chiếm 82,5%). Bệnh phân bố ở cả 2 giới

(nam 59 %; nữ 41 %).

Nghiên cứu của tác giả Đinh Thị Bích Loan và cộng sự cho thấy trong 71

ca bệnh TCM thì giới nam chiếm 67,6% [38]. Các ca bệnh chủ yếu là ở thể

nhẹ (phân độ lâm sàng 1 và 2a), trong đó phân độ 1 chiếm đa số (89,5%);

phân độ 2a chiếm (9,8%); các độ lâm sàng nặng (2b, 3, 4) chiếm tỷ lệ rất thấp

dƣới 1%. Tác nhân gây bệnh đƣợc phát hiện gồm EV71 chiếm 41%; tác nhân

CA16 và CA6 chiếm tỉ lệ lần lƣợt là 5% và 4%; các virus đƣờng ruột chƣa

phân loại chiếm 50% [23].

Đến năm 2012 cả nƣớc có 157.654 ngƣời mắc bệnh TCM, 45 ngƣời tử

vong, trong đó: khu vực Miền Bắc ghi nhận 44.185 ca mắc (tỷ lệ mắc

111,0/100.00 dân); Miền Trung ghi nhận 17.889 ca (tỷ lệ mắc 151,9/100.00

dân); Miền Nam ghi nhận 88.294 ca (tỷ lệ mắc 261,1/100.00 dân); Tây Nguyên

ghi nhận 7.286 ca (tỷ lệ mắc 177,9/100.00 dân) [14]. Ba tháng đầu năm 2013, cả

nƣớc có 14.260 ngƣời mắc bệnh, 4 ngƣời tử vong do bệnh TCM [6]. Trong năm

2012 số ca số 10 loại bệnh có số ngƣời mắc cao nhất năm 2012, bệnh tay chân

miệng (157.654) đứng thứ hai so với bệnh tiêu chảy (725.810). Tỷ lệ ngƣời

mắc bệnh và tử vong cao nhất tập trung ở các tỉnh phía nam, theo báo cáo của

Viện Pasteur TP. HCM, tại các tỉnh phía Nam, số bệnh nhân TCM tăng trong

2 đợt: từ tháng 3 - 5 và tháng 9-12 hàng năm. Năm 2011 và 2012 tỷ lệ tử vong

ở khu vực phía nam cao gấp hơn hai lần so với mức chung của cả nƣớc [5].

Theo viện Pasteur TP. Hồ Chí Minh, trong năm 2012 nếu tính số ca mắc trên

100.000 dân thì Bình Dƣơng có tỷ lệ mắc cao nhất nƣớc (với 143/100.000

dân), tiếp theo là Bà Rịa - Vũng Tàu (136/100.000 dân), và Thành phố Hồ Chí

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Minh (79/100.000 dân).

1.2.3. Tại tỉnh Thái Nguyên

Dịch bệnh tay chân miệng bắt đầu xuất hiện tại Thái Nguyên từ tháng 7

năm 2011; đến hết tháng 12/2011, toàn tỉnh Thái Nguyên có 236 trƣờng hợp

mắc bệnh tay chân miệng đƣợc giám sát. Bệnh nhanh chóng lây lan ra cộng đồng,

năm 2012 trên địa bàn tỉnh ghi nhận 647 trƣờng hợp mắc đƣợc giám sát. Dịch

bệnh xuất hiện tại 147/181 xã/phƣờng của 9/9 huyện thành trong đó có nhiều ổ

dịch với hàng chục ca mắc bệnh tại các trƣờng mầm non, nhà trẻ; hàng trăm

trƣờng hợp đƣợc khám và điều trị tại các cơ sở y tế. Năm 2012, trong 9 huyện thành

của tỉnh Thái Nguyên: khu vực có tỷ lệ mắc bệnh cao nhất là Huyện Đại Từ; khu

vực có tỷ lệ mắc bệnh thấp nhất là huyện Đồng Hỷ và huyện Định Hoá. Tất cả các

trƣờng hợp mắc bệnh đƣợc giám sát không có trƣờng hợp nào tử vong [49].

Năm 2013 dịch bệnh tay chân miệng tiếp tục diễn biến phức tạp hầu hết

trên địa bàn tỉnh, tuy nhiên hiện tại chƣa có thống kê báo cáo đầy đủ, chi tiết

về dịch bệnh TCM trên địa bàn trong những năm qua và trong năm 2013.

1.3. Một số yếu tố ảnh hƣởng tới tình hình dịch bệnh tay chân miệng ở

Việt Nam

1.3.1. Điều kiện địa lý, xã hội, kinh tế

- Địa lý: Việt Nam là một quốc gia nằm ở khu vực Đông Nam, có khí hậu nhiệt đới gió mùa nóng ẩm, nhiệt độ trung bình năm trên 20oC, độ ẩm cao

(>80%), lƣợng mƣa nhiều (1200mm – 1500mm). Đây là điều kiện thuận lợi

cho các vi khuẩn, virus phát triển dẫn đến các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm,

đặc biệt là bệnh tay chân miệng.

- Xã hội: Việt Nam là một nƣớc có dân số đông, mật độ dân số cao, đặc

biệt là ở các vùng đồng bằng, đô thị. Mật độ dân số tăng làm tăng lây truyền

trực tiếp của các bệnh nhiễm trùng và làm ảnh hƣởng đến các yếu tố sinh thái.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Đô thị hoá liên quan chặt chẽ tới các thay đổi về cấu trúc xã hội, tăng di biến

động dân số, ảnh hƣởng đến việc cung cấp nƣớc và vệ sinh môi trƣờng, dẫn

đến tăng những bệnh tiêu hoá, bệnh do vectơ truyền [43].

- Kinh tế: tuy trong những năm qua, nền kinh tế Việt Nam đã đạt đƣợc

nhiều thành tựu đáng kể, tốc độ tăng trƣởng cao, nhƣng do còn phải đầu tƣ

vào nhiều mặt nên kinh phí dành cho công tác phòng chống bệnh chân tay

miệng còn hạn chế, ảnh hƣởng đến hiệu quả của công tác phòng dịch.

1.3.2. Công tác tổ chức phòng chống dịch

Các hoạt động phòng, chống bệnh đã đƣợc triển khai ở địa phƣơng

nhƣng chƣa triệt để nên tình hình dịch bệnh giảm chậm. Các kế hoạch triển

khai phòng chống bệnh TCM chƣa đƣợc thực hiện có hiệu quả, kinh phí dành

cho việc triển khai các hoạt động phòng chống dịch còn hạn hẹp...[14].

Chính quyền địa phƣơng các cấp tỉnh, huyện, xã tại một số tỉnh chƣa

thực sự quan tâm đến công tác phòng chống dịch TCM: chƣa đầu tƣ kinh phí

cho công tác phòng chống dịch bệnh, giao phó chủ yếu cho ngành y tế, sự

tham gia của các ban, ngành, đoàn thể trong công tác phòng chống bệnh TCM

tại các địa phƣơng chƣa đƣợc tích cực [14].

Công tác tuyên truyền chƣa đến đƣợc đối tƣợng đích là những ngƣời

chăm trẻ ở các hộ gia đình có trẻ nhỏ dƣới 5 tuổi; hành vi vệ sinh cá nhân, vệ

sinh cho trẻ của các bậc cha mẹ và ngƣời chăm sóc trẻ chuyển biến chậm [6].

Nội dung thông điệp truyền thông trên các phƣơng tiện thông tin đại

chúng, báo chí còn mang tính phiến diện tại các cơ sở điều trị, chƣa chú ý đến

tuyên truyền thay đổi hành vi của ngƣời dân tại cộng đồng; không cổ vũ, lôi

kéo đƣợc toàn dân tham gia phong trào phòng chống dịch TCM [14].

Việc xử lý ổ dịch còn gặp nhiều khó khăn do tác nhân gây bệnh là virus

đƣờng ruột nên không có biện pháp xử lý dịch bệnh đặc hiệu, việc xác định

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

nguồn lây là ngƣời lành mang trùng khó khăn. Công tác điều trị bệnh nhân

đôi khi gặp nhiều khó khăn do quá tải ở các bệnh viện tuyến trung ƣơng, khoa

nhi, khoa truyền nhiễm tại các bệnh viện tuyến tỉnh [14].

1.3.3. Hành vi phòng chống bệnh tay chân miệng

Không rửa tay bằng xà phòng khi chăm sóc trẻ, không thực hành đảm

bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, không cách ly trẻ khi có bệnh dịch hay không

đƣa trẻ đi khám tại cơ sở y tế khi có biểu hiện bệnh, không tham gia công tác

vệ sinh môi trƣờng nơi sinh sống... Là những hành vi thuận lợi cho sự bùng

phát dịch bệnh TCM [14], [43].

1.3.3.1. Khái niệm hành vi của con người

Hành vi của con ngƣời là một hành động, hay là tập hợp phức tạp của

nhiều hành động, mà những hành động này lại chịu ảnh hƣởng của nhiều yếu

tố bên trong và bên ngoài, chủ quan cũng nhƣ khách quan. Ví dụ: hành vi

mớm thức ăn cho trẻ, hành vi phóng uế hoặc vứt rác thải bừa bãi hoặc không

chịu đƣa con đi tiêm chủng tại trạm y tế… [3].

1.3.3.2. Hành vi sức khoẻ

Hành vi sức khoẻ là hành vi của cá nhân, gia đình, cộng đồng tạo ra các

yếu tố tác động trực tiếp, hoặc gián tiếp đến sức khoẻ của chính họ, có thể có

lợi hoặc có hại cho sức khoẻ [3].

1.3.3.3. Thành phần chủ yếu của hành vi

Hành vi sức khoẻ của con ngƣời chủ yếu thể hiện ở các thành phần nhƣ

kiến thức, thái độ và thực hành. Muốn làm thay đổi hành vi sức khoẻ của đối

tƣợng giáo dục sức khoẻ thì truyền thông giáo dục sức khoẻ (TT-GDSK) phải

tác động vào các thành phần kể trên, nhƣng tuỳ từng mục tiêu cụ thể mà cần

tác động vào thành phần nào là chủ yếu [3], [29], [52].

Các yếu tố qui định nên hành vi của con ngƣời có thể tóm tắt nhƣ sau:

- Kiến thức (Knowledge – K): Kiến thức hay hiểu biết của mỗi ngƣời

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

đƣợc tích luỹ dần qua quá trình học tập và kinh nghiệm thu đƣợc trong cuộc

sống. Các kiến thức về bệnh tật, sức khoẻ và bảo vệ, nâng cao sức khoẻ là

điều kiện cần thiết để mọi ngƣời có cơ sở thực hành các hành vi sức khoẻ lành

mạnh [32], [44]. Sự hiểu biết của cá nhân/cộng đồng về bệnh TCM là cơ sở

để mọi ngƣời tham gia thực hành phòng chống bệnh dịch TCM.

- Thái độ (Attitude – A): Thái độ đƣợc coi là trạng thái chuẩn bị của cơ

thể để đáp ứng với những tình huống hay hoàn cảnh cụ thể. Thái độ phản ánh

những điều ngƣời ta thích hoặc không thích, mong muốn hay không mong

muốn, đồng ý hay không đồng ý.... Thái độ thƣờng bắt nguồn từ kiến thức,

niềm tin và kinh nghiệm thu đƣợc trong cuộc sống, đồng thời thái độ cũng

chịu ảnh hƣởng của những ngƣời xung quanh [44]. Thái độ đúng đắn sẽ dẫn

tới thực hành đúng đắn, ví dụ: nếu ngƣời dân trọng cộng đồng có thái độ đúng

về bệnh TCM thì họ sẽ tham gia các hoạt động phòng chống bệnh TCM [3].

- Về thực hành (Practice - P): Xuất phát từ những hiểu biết, có kiến thức

và thái độ sẽ dẫn đến những hành động của đối tƣợng. Kiến thức và thái độ

đúng sẽ có hành động đúng và ngƣợc lại [39].

Kiến thức, thái độ, thực hành (KAP) của ngƣời dân nói chung và của bà

mẹ có con dƣới 5 tuổi nói riêng sẽ góp phần tạo nên sức khoẻ tốt hoặc gây

bệnh ở các nhóm ngƣời thuộc các lứa tuổi khác nhau sống trong các cộng

đồng xã hội khác nhau [52]. Nếu ngƣời dân trong cộng đồng, đặc biệt là bà

mẹ có con dƣới 5 tuổi có KAP tốt về phòng chống bệnh TCM sẽ góp phần rất

lớn trong công tác phòng chống dịch bệnh TCM.

1.4. Một số Khảo sát về kiến thức, thái độ và thực hành của các bà mẹ về

bệnh tay chân miệng

1.4.1. Khảo sát về kiến thức, thái độ và thực hành của bà mẹ/người chăm

sóc trẻ về bệnh tay chân miệng trên thế giới

Kiến thức, thái độ, thực hành (KAP) về phòng chống bệnh TCM là một

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

trong những yếu tố có liên quan chặt chẽ đến dự phòng bệnh TCM, đặc biệt

cho trẻ nhỏ. Tuy nhiên, trên thực tế, không phải toàn bộ bà mẹ/ngƣời chăm

sóc trẻ đều có KAP tốt về vấn đề này. Nghiên cứu về kiến thức, thái độ đối

với bệnh do EV71 gây ra tại Đài Loan (2010) trên 690 ông bố/bà mẹ và 104

cô giáo ở nhà trẻ mầm non cho thấy: tỷ lệ trả lời đúng về các biểu hiện nhiễm

EV71 là 31,9% ở các ông bố/bà mẹ và 26% ở giáo viên; tỷ lệ ông bố/bà mẹ và

cô giáo cho rằng có thuốc đặc hiệu kháng lại EV71 là khoảng 50%, nhƣng

trên thực tế là không có; tỷ lệ biết mùa phát bệnh ở các ông bố/bà mẹ và cô

giáo là 82,3% và 69,2% (theo thứ tự). Tỷ lệ cô giáo và ông bố/bà mẹ đồng ý

rằng trẻ nên ở nhà khi mắc EV71 là 91,3% và 72,2%; tỷ lệ cô giáo và ông

bố/bà mẹ cho rằng mắc EV71 là rất nguy hiểm chiếm 68% và 82% [74].

Nghiên cứu về KAP dự phòng bệnh TCM ở ngƣời chăm sóc trẻ dƣới 5

tuổi ở Bangkok cho kết quả: 50,4% ngƣời chăm sóc trẻ có kiến thức kém,

45,9% có kiến thức trung bình và 3,7% có kiến thức tốt. Tỷ lệ ngƣời chăm sóc

trẻ có thái độ trung bình là 68,2% và thái độ tốt là 31,8%. Tỷ lệ ngƣời chăm

sóc trẻ có thực hành chung tốt về phòng chống bệnh TCM ở mức độ kém là

0,2%; mức độ trung bình là 39,5% và mức độ tốt là 60,3% [53]. Một nghiên

cứu khác về hành vi dự phòng EV71 trên 675 ngƣời chăm sóc trẻ dƣới 5 tuổi

tại Đài Loan cho thấy 82% ngƣời tham gia nghiên cứu trả lời đúng các câu

hỏi về kiến thức đối với bệnh do EV71 gây ra [60].

Nghiên cứu về KAP phòng chống bệnh TCM ở những ngƣời thăm và

chăm sóc trẻ tại Khoa Nhi, bệnh viện Tengku Ampuan Afzan, Malaysia cho

thấy: hơn một nửa (53,1%) đối tƣợng tham gia nghiên cứu biết về dấu hiệu và

biểu hiện bệnh TCM; 56,3% đồng ý rằng bệnh TCM có thể gây tử vong;

40,6% tin tƣởng rằng TCM lây qua tiếp xúc thông thƣờng; 93,8% đồng ý đi

khám chữa bệnh tại cơ sở y tế khi có biểu hiện bệnh và 65,6% đồng ý rằng vệ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

sinh sạch sẽ sẽ phòng đƣợc bệnh TCM [65].

1.4.2. Khảo sát về kiến thức, thái độ và thực hành của bà mẹ/người chăm

sóc trẻ về bệnh tay chân miệng tại Việt Nam

Theo báo cáo của Cục Y tế dự phòng- Bộ y tế về: tình hình bệnh tay

chân miệng tại Việt Nam, ngày 04-05/4/2013 cho thấy: tỷ lệ ngƣời dân hiểu

sai và không biết về bệnh này khá cao (37,8% và 31,3%); hành vi vệ sinh cá

nhân, vệ sinh cho trẻ của các bậc cha mẹ và ngƣời chăm sóc trẻ chuyển biến

chậm (22,8% ngƣời dân không biết các biện pháp phòng bệnh TCM) [6].

Theo Trần Đỗ Hùng, Dƣơng Thị Thuỳ Trang (2013), "Khảo sát kiến

thức chăm sóc bệnh nhi TCM của các bà mẹ tại bệnh viện Nhi đồng Cần Thơ"

cho thấy: phần lớn các bà mẹ đều đã đƣợc nghe về bệnh trƣớc đó nhƣng chỉ là

tên bệnh chứ không rõ các yếu tố nguy cơ, nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết

bệnh. Cụ thể có đến 119 bà mẹ (99,2%) đã nghe nói về bệnh (nguồn thông tin

chủ yếu là ti vi là 71,7%, loa phát thanh chiếm tỷ 31,7%), trong đó 85% bà

mẹ biết TCM là bệnh gì; 38,3% biết thời điểm xảy ra bệnh và 93,3% biết

nhóm tuổi dễ mắc bệnh [33].

Cũng theo Theo Trần Đỗ Hùng, Dƣơng Thị Thuỳ Trang [33]. Khi

nghiên cứu về kiến thức của 119 bà mẹ có con dƣới 5 tuổi cho thấy:

- Kiến thức về cách lây truyền: 56,7% bà mẹ không biết virus là nguyên

nhân gây ra bệnh. 94,2% bà mẹ đều biết rằng tay chân miệng dễ lây nhƣng chỉ

có 69,2% các bà mẹ biết đƣờng lây truyền bệnh.

- Kiến thức về phát hiện bệnh: Có 99,2% bà mẹ đều cho rằng tay chân

miệng là bệnh nguy hiểm nhƣng chỉ có 64,2% biết biến chứng. Có 80,8% bà

mẹ biết dấu hiệu phát hiện bệnh và 65% biết các triệu chứng nguy hiểm cần

đƣa trẻ đến bệnh viện

- Kiến thức về cách chăm sóc nếu trẻ bệnh: 87,5% các bà mẹ biết cách

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

xử trí nếu trẻ mắc bệnh. Tỷ lệ bà mẹ có kiến thức tốt về chăm sóc bóng nƣớc,

sốt và vết loét miệng tƣơng ứng là: 99,2%; 53,3% và 62,5%; 37,5% bà mẹ

còn kiêng cữ và 22,9% không cách ly khi trẻ bệnh

- Về kiến thức về cách phòng bệnh: Đa số các bà mẹ không biết TCM

chƣa có thuốc điều trị đặc hiệu và vaccine phòng bệnh, với tỷ lệ tƣơng ứng là

60,8% và 54,2%; 63,3% bà mẹ biết các biện pháp giảm nguy cơ lây nhiễm

cho trẻ.

Theo Đặng Thị Thuý Phƣơng (2011), “ Khảo sát kiến thức, hành vi của

các bà mẹ về bệnh tay chân miệng tại Bệnh viện Nhi Đồng Cần Thơ năm

2009- 2010” cho kết quả: 88,5% bà mẹ đã từng nghe về bệnh; 63,8% các bà

mẹ có ít nhất 1 phƣơng tiện nghe nhìn trong đó tivi chiếm đến 96,4%; có đến

77,7% chƣa có kiến thức đúng về bệnh; chỉ có 26,2% các bà mẹ biết thời

điểm xảy ra bệnh [41]. Đối với kiến thức phòng chống TCM: Kiến thức về

cách lây truyền ( thấy 89,2% bà mẹ cho rằng bệnh có thể lây nhiễm và 29,2%

biết nguyên nhân gây bệnh); Kiến thức phát hiện bệnh (các bà mẹ biết biến

chứng của bệnh là 70,8%) và Kiến thức về cách chăm sóc nếu trẻ bệnh (có

61,5% các bà mẹ có hành vi không tốt trong vấn đề chăm sóc khi trẻ bệnh).

Về hành vi của các bà mẹ: 91,5% các bà mẹ đã xử trí tốt bóng nƣớc cho trẻ,

51,5% chăm sóc tốt loét miệng, 91,5% chăm sóc đúng khi trẻ sốt và 62,3% bà

mẹ vẫn cho trẻ sinh hoạt bình thƣờng trong gia đình, 17,7% bà mẹ tiếp tục

cho trẻ đi nhà trẻ hay tiếp xúc với những trẻ khác khi trẻ đang bị bệnh [41].

Theo kết quà nghiên cứu của tác giả Nguyễn Tri Khoa (2012), "Kiến

thức, thái độ, thực hành về phòng bệnh tay chân miệng của bà mẹ có con dƣới

5 tuổi tai Quận 11, TP. HCM năm 2012" [37]. Trong 401 bà mẹ có con

dƣới 5 tuổi đƣợc phỏng vấn cho thấy:

- Đa số đối tƣợng trong mẫu nghiên cứu có độ tuổi 34 tuổi, dân tộc kinh,

có trình độ cấp 2 và cấp 3 và số con của bà mẹ là một con. Nghề nghiệp của

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

bà mẹ đa số là nội trợ.

- Nguồn thông tin tiếp cận: phổ biến là báo, tivi, radio, internet là 82,3%,

nguồn thông tin về bệnh TCM từ nhân viên y tế chiếm 70,3%.

- Tỷ lệ bà mẹ có kiến thức chung đúng về phòng chống tay chân miệng

chiếm 39,4%

- Tỷ lệ bà mẹ có thái độ chung đúng trong việc phòng chống bệnh tay

chân miệng chiếm tỷ lệ 71,1%

- Tỷ lệ bà mẹ có thực hành chung đúng trong việc phòng chống bệnh

TCM còn hạn chế (39,4%).

Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Văn Tuyền (2012) về "Kiến thức, thái độ,

thực hành về bệnh tay chân miệng của bà mẹ có con dƣới 5 tuổi ở các trƣờng

mẫu giáo tại phƣờng Lái Thiêu, thị xã Thuận An, tỉnh Bình Dƣơng năm 2012”

[51] trên 385 bà mẹ có con dƣới 5 tuổi cho kết quả:

- Tỷ lệ nguồn thông tin các bà mẹ nhận đƣợc nhiều nhất là từ tivi (91,2%),

chiếm tỷ lệ thấp nhất là từ internet (10,7%).

- Tỷ lệ bà mẹ có kiến thức chung đúng về bệnh tay chân miệng là 49,6%.

Trong đó, kiến thức đúng về nguồn lây bệnh tay chân miệng chiếm tỷ lệ cao

nhất 92,7%.

- Tỷ lệ bà mẹ có thái độ chung đúng về bệnh tay chân miệng là 96,4%.

Trong đó, thái độ đúng về thuốc chích phòng ngừa bệnh tay chân miệng chiếm

cao nhất 99,7%.

- Tỷ lệ bà mẹ có thực hành chung đúng về bệnh TCM là 58,7%. Thực

hành quan sát khi trẻ sốt để phân biệt bệnh TCM chiếm cao nhất 97,7%

Theo Phạm Vũ Bích Ngọc (2010) khi nghiên cứu về "Kiến thức, thái độ,

thực hành về bệnh tay chân miệng của các bà mẹ có con dƣới 5 tuổi tại

phƣờng Tam Hiệp, thành phố Biên Hoà, tỉnh Đồng Nai năm 2010" [40] cho

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

kết quả sau:

- Tỷ lệ bà mẹ có kiến thức chung đúng về phòng bệnh TCM là 34,0%.

Trong đó, kiến thức đúng về lứa tuổi dễ mắc bệnh TCM chiếm tỷ lệ cao nhất 86,5%.

- Tỷ lệ bà mẹ có thái độ chung đúng về phòng bệnh TCM là 87,8%.

Trong đó, thái độ đúng về việc che miệng khi ho, hắt hơi chiếm tỷ lệ cao nhất

100,0%.

- Tỷ lệ bà mẹ có thực hành chung đúng về phòng bệnh TCM là 28,9%.

Trong đó, thực hành đúng hƣớng dẫn trẻ rửa tay chiếm tỷ lệ cao nhất 96,3%.

* Tóm lại:

Bệnh tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm mới nổi và đang là thách

thức đối với nhiều nƣớc trên thế giới, bệnh tay chân miệng đã và đang đe dọa

tính mạng, sức khỏe trẻ em ở các nƣớc trên thế giới, đặc biệt là khu vực Châu

Á. Từ năm 2009 đến nay bệnh có xu hƣớng liên tục tăng và duy trì ở mức cao

ngay tại một số nƣớc có nền kinh tế phát triển nhƣ Nhật Bản, Singapore, Hàn

Quốc, Trung Quốc…Tại Việt Nam, trƣớc năm 2011 bệnh tay chân miệng

không thuộc nhóm bệnh phải báo cáo, nhƣng từ năm 2011- 2013 dịch bệnh

xảy ra với diễn biến phức tạp hơn. Năm 2011, cả nƣớc ghi nhận 112.370

trƣờng hợp mắc bệnh tay chân miệng tại 63 tỉnh thành, số ca tử vong là 169.

Năm 2012 cả nƣớc có 157.654 ngƣời mắc bệnh tay chân miệng, 45 ngƣời tử

vong. Ba tháng đầu năm 2013, cả nƣớc có 14.260 trƣờng hợp mắc, 4 trƣờng

hợp tử vong do bệnh tay chân miệng.

Tại Thái Nguyên, năm 2011 ghi nhận 236 trƣờng hợp mắc tay chân

miệng đƣợc giám sát. Năm 2012 có 647 trƣờng hợp mắc, dịch bệnh xuất hiện

tại 147/181 xã/phƣờng của 9/9 huyện thành. Năm 2013 dịch bệnh tay chân

miệng tiếp tục diễn biến phức tạp hầu hết trên địa bàn tỉnh.

Một số yếu tố ảnh hƣởng đến tình hình dịch bệnh tay chân miệng ở Việt

Nam bao gồm: điều kiện địa lý, xã hội, kinh tế; công tác tổ chức phòng chống

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

dịch; hành vi phòng chống bệnh tay chân miệng của ngƣời dân. Theo nhận

định của Cục Y tế dự phòng thì tỷ lệ ngƣời dân hiểu sai và không biết về bệnh

tay chân miệng khá cao (37,8% và 31,3%); hành vi vệ sinh cá nhân, vệ sinh

cho trẻ của các bậc cha mẹ và ngƣời chăm sóc trẻ chuyển biến chậm (22,8%

ngƣời dân không biết các biện pháp phòng bệnh tay chân miệng), đặc biệt đối

với vùng trung du, miền núi. Kiến thức, thái độ, thực hành (KAP) của ngƣời

dân nói chung và của bà mẹ có con dƣới 5 tuổi nói riêng sẽ góp phần tạo nên

sức khoẻ tốt hoặc gây bệnh ở các nhóm ngƣời thuộc các lứa tuổi khác nhau

sống trong các cộng đồng xã hội khác nhau. Nếu ngƣời dân trong cộng đồng,

đặc biệt là bà mẹ có con dƣới 5 tuổi có KAP tốt về phòng chống bệnh tay

chân miệng sẽ góp phần rất lớn trong công tác phòng chống dịch bệnh.

Thái Nguyên là một địa bàn trung du, miền núi. Điều kiện sống, trình độ

nhận thức của đa số ngƣời dân chƣa cao, đây cũng là một trong những khó

khăn rất lớn cho công tác phòng chống bệnh tay chân miệng. Việc tiến hành

khảo sát kiến thức, thái độ, thực hành của các bà mẹ có con dƣới 5 tuổi và

ngƣời chăm sóc trẻ về phòng chống bệnh tay chân miệng là rất cần thiết. Đây

thực sự là thông tin có giá trị thực tiễn để giúp ngành y tế tỉnh Thái Nguyên

dùng làm cơ sở khoa học chủ động xây dựng kế hoạch phòng chống dịch tay

chân miệng trong địa bàn tỉnh Thái Nguyên, góp phần ngăn chặn dịch xảy ra

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

và bùng phát trong cộng đồng.

Chƣơng 2

ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tƣợng nghiên cứu

- Sổ sách báo cáo giám sát về các trƣờng hợp mắc bệnh tay chân miệng

hàng ngày, tuần, tháng, năm 2011 - 2013.

- Bà mẹ có con dƣới 5 tuổi tại 3 xã thuộc địa bàn nghiên cứu.

2.2. Địa điểm, thời gian nghiên cứu

2.2.1. Địa điểm nghiên cứu

- Trung tâm y tế dự phòng (TTYTDP) tỉnh Thái Nguyên.

- Các xã đƣợc lựa chọn (Bình Thuận, Tiên Hội và Hoàng Nông) tại

huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

2.2.2. Lý do chọn địa điểm nghiên cứu

- Chọn Trung tâm y tế dự phòng tỉnh Thái Nguyên vì: Trung tâm y tế dự

phòng là đơn vị y tế thƣờng xuyên cập nhật, thống kê báo cáo giám sát về các

trƣờng hợp mắc bệnh tay chân miệng hàng tuần, tháng, năm trong địa bàn

toàn tỉnh theo đúng quy định của Bộ Y tế.

- Chọn địa bàn là huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên để đánh giá KAP các

bà mẹ có con dƣới 5 tuổi về phòng chống bệnh tay chân miệng vì: trong 9

huyện/thành của tỉnh Thái Nguyên, thì huyện Đại Từ là huện có tỷ lệ mắc

bệnh tay chân miệng cao nhất. Mặt khác Đại từ là một huyện miền núi sát với

Thành phố Thái Nguyên (cách 20 km), nằm trên đƣờng quốc lộ đi Tuyên

Quang, vì thế khi có dịch bệnh xảy ra sẽ rất nhanh chóng lan xuống Thành

phố hoặc sang Tuyên Quang và ngƣợc lại huyện Đại từ cũng có thể bị dịch

bệnh từ nơi khác tràn sang.

2.2.3. Thời gian nghiên cứu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Tháng 1/2014 - 7/2014

2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu

2.3.1. Thiết kế nghiên cứu

Nghiên cứu mô tả, thiết kế cắt ngang.

2.3.2. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu [26]

a) Cỡ mẫu [26], [58]

- Mẫu điều tra tỷ lệ mắc bệnh: hồi cứu toàn bộ những trƣờng hợp mắc bệnh

và tử vong đƣợc báo cáo về bệnh TCM tại tỉnh Thái Nguyên từ năm 2011-2013.

- Mẫu điều tra KAP của bà mẹ về phòng chống bệnh TCM:

Đối với nghiên cứu thực trạng KAP của bà mẹ có con dƣới 5 tuổi sử

dụng công thức tính cỡ mẫu dành cho nghiên cứu mô tả.

(1 – α/2): hệ số tin cậy, Z2

(1 – α/2)= 1,96 với α = 0,05 tƣơng ứng với độ

tin cậy là 95%;

p: Tỉ lệ ƣớc lƣợng: chọn p = 0,3886 (Nghiên cứu của tác giả Trần

Thị Anh Đào và cộng sự (2014) cho tỷ lệ thực hành đúng về phòng

bệnh TCM của bà mẹ có con dƣới 5 tuổi ở Đồng Nai là 38,86%

[19]; q = 1- p = 0,6114 (61,14%);

, ƣớc tính d = 0,045;

Thay vào kết quả tính đƣợc cỡ mẫu n = 450, lấy thêm 5% đề phòng

các trƣờng hợp không tham gia nghiên cứu, làm tròn, n = 472.

b) Cách chọn mẫu

* Tiêu chí chọn mẫu

- Tiêu chí chọn vào: bà mẹ có con dƣới 5 tuổi cƣ trú tại địa điểm nghiên

cứu; đồng ý tham gia nghiên cứu; có khả năng nghe, hiểu và trả lời đƣợc bộ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

câu hỏi phỏng vấn

- Tiêu chí loại ra: bà mẹ không đồng ý tham gia nghiên cứu; bà mẹ vắng

mặt trong lần phỏng vấn đầu tiên và lần quay lại phỏng vấn sau đó; bà mẹ

bệnh tâm thần/bệnh khác mà không trả lời đƣợc phỏng vấn

* Chọn xã: chọn chủ đích 3 xã thuộc huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên

(01 xã thuộc trung tâm huyện – xã Bình Thuận; 01 xã gần trung tâm huyện –

xã Tiên Hội và 01 xã xa trung tâm huyện – xã Hoàng Nông. Tiêu chí chọn

chủ đích là chọn xã có số trƣờng hợp mắc cao nhất và là xã đại diện cho 3 khu

vực (thuộc trung tâm, gần trung tâm và xa trung tâm) của huyện Đại từ, tỉnh

Thái Nguyên.

* Chọn bà mẹ có con dưới 5 tuổi: chọn bà mẹ có con dƣới 5 tuổi tại 3

xã theo phƣơng pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có hệ thống: Lập danh sách bà mẹ

có con dƣới 5 tuổi tại các xã, tính hệ số k cho từng xã (2 xã lấy 157 bà mẹ và

1 xã lấy 158 bà mẹ), tiến hành phỏng vấn bà mẹ theo danh sách đƣợc chọn.

Cụ thể nhƣ sau:

 Xã Bình Thuận: có 575 bà mẹ có con dƣới 5 tuổi, hệ số kBình Thuận =

3; chọn ngẫu nhiên hệ thống 158 bà mẹ tham gia nghiên cứu.

 Xã Tiên Hội: có 554 bà mẹ có con dƣới 5 tuổi, hệ số kTiên Hội = 3;

chọn ngẫu nhiên hệ thống 157 bà mẹ tham gia nghiên cứu.

 Xã Bình Thuận: có 376 bà mẹ có con dƣới 5 tuổi, hệ số khoàng Nông

= 2; chọn ngẫu nhiên hệ thống 157 bà mẹ tham gia nghiên cứu.

2.3.3. Chỉ tiêu nghiên cứu

2.3.3.1. Nhóm chỉ tiêu về tỷ lệ mắc và tử vong do bệnh TCM tại Tỉnh Thái

Nguyên từ 29/07/2011 đến 31/12/2013.

- Ca bệnh tay chân miệng theo năm 2011 - 2013.

- C .

- Ca bệnh tay chân miệng theo tuổi.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

- Ca bệnh tay chân miệng theo giới tính.

- Ca bệnh tay chân miệng theo địa dƣ.

. -

- Phân độ lâm sàng bệnh nhân mắc bệnh tay chân miệng.

- .

2.3.3.2. Nhóm chỉ tiêu về KAP của bà mẹ có con dưới 5 tuổi về phòng chống

bệnh tay chân miệng

* Đặc điểm đối tượng nghiên cứu:

Tuổi; dân tộc; trình độ học vấn; nghề nghiệp; kinh tế; Truyền thông

phòng chống bệnh TCM.

* Kiến thức của bà mẹ về:

- Tác nhân nhân gây bệnh tay chân miệng

- Đ

- Nguồn lây bệnh tay chân miệng

tay chân miệng - P

tay chân miệng - N

- Lứa tuổi dễ mắc bệnh tay chân miệng

- B

- B vệ sinh

* Thái độ của bà mẹ về:

- Bệnh TCM có thể gây nguy hiểm đến tính mạng của trẻ em

- g bệnh TCM

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

(xà phòng…)

lau sàn nhà, vật dụng

- Cần thiết phát hiện sớm trẻ bị bệnh để điều trị kịp thời

- Cần thiết điều trị kịp thời để phòng biến chứng của bệnh

- Không nên điều bệnh TCM bằng thuốc nam

- Cần thiết huy động sự tham gia của cộng đồng để phòng chống bệnh

* Thực hành của bà mẹ về:

- Rửa tay bằng xà phòng của ngƣời chăm sóc trẻ

- Vệ sinh vật dụng ăn uống bằng cách tráng nƣớc sôi

- ;

- Ngăn không cho trẻ mút tay, ngậm đồ chơi;

- Ngâm rửa đồ chơi của trẻ bằng xà phòng ít nhất 1 tuần 1 lần;

- Vệ sinh nhà cửa, đồ dùng sinh hoạt bằng các chất tẩy rửa thông thƣờng

1-2 lần/tuần

- c với trẻ khác bị bệnh

- Đƣa con đi khám và điều trị tại cơ sở y tế khi nghi ngờ có dấu hiệu

bệnh tay chân miệng

2.4. Tiêu chuẩn đánh giá

2.4.1. Định nghĩa ca bệnh lâm sàng [12]

Là những trƣờng hợp có sốt, ban chủ yếu dạng phỏng nƣớc ở lòng bàn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

tay, lòng bàn chân, đầu gối, mông, miệng, có thể kèm theo loét ở miệng.

2.4.2. Định nghĩa ca bệnh xác định [12]

Là ca bệnh lâm sàng có xét nghiệm dƣơng tính với vi rút đƣờng ruột gây

bệnh tay chân miệng.

2.4.3. Phân độ lâm sàng bệnh tay chân miệng [12]

2.4.3.1. Độ1: chỉ loét miệng và/hoặc tổn thƣơng da.

2.4.3.2. Độ 2: đƣợc phân thành độ 2a và 2b.

- Độ 2a: có một trong các dấu hiệu sau:

+ Bệnh sử có giật mình dƣới 2 lần/30 phút và không ghi nhận lúc khám + Sốt trên 2 ngày, sốt trên 390C, nôn, lừ đừ, khó ngủ, quấy khúc vô cớ.

- Độ 2b: có dấu hiệu thuộc nhóm 1 hoặc nhóm 2

Nhóm 1: Có một trong các biểu hiện Nhóm 2: Có một trong các biểu hiện

+ Giật mình ghi nhận lúc khám. + Thất điều: run chi, run ngƣời, ngồi

+ Đã có giật mình ≥ 2 lần/30 phút. không vững, đi loạng choạng.

+ Bệnh sử có giật mình kèm theo + Rung giật nhãn cầu, lác mắt.

một dấu hiệu sau: + Yếu chi hoặc liệt chi.

 Ngủ gà + Liệt thần kinh sọ: nuốt sặc, thay

oC không đáp ứng với

 Mạch nhanh (>150 lần/phút) đổi giọng nói…

 Sốt cao ≥ 39

thuốc hạ sốt

2.4.3.3. Độ 3: có các dấu hiệu sau:

- Mạch nhanh > 170 lần/phút (khi trẻ nằm yên, không sốt).

- Một số trƣờng hợp có thể mạch chậm (dấu hiệu rất nặng).

- Vã mồ hôi, lạnh toàn thân hoặc khu trú.

- Huyết áp tăng: (Huyết áp tâm thu: trẻ dƣới 1 tuổi 110 mmHg, trẻ từ

1 - 2 tuổi ≥ 115 mmHg, trẻ trên 2 tuổi ≥ 120 mmHg).

- Thở nhanh, thở bất thƣờng: cơn ngƣng thở, thở bụng, thở nông, rút lõm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ngực, khò khè, thở rớt thanh quản.

- Rối loạn tri giác (Glasgow < 10 điểm).

- Tăng trƣơng lực cơ.

2.4.3.4. Độ 4: có một trong các dấu hiệu sau:

- Sốc

- Phù phổi cấp: khó thở, tím tái, ran ẩm tăng nhanh hai phế trƣờng, sùi

bọt hồng, chụp phổi: hình mờ cánh bƣớm

- Tím tái, SpO2 < 92%; ngƣng thở; thở nấc

2.4.4. Phân loại ổ dịch tay chân miệng [12]

- Trường hợp bệnh tản phát: là các trƣờng hợp bệnh tay chân miệng đơn

lẻ không phát hiện liên quan về dịch tễ (đƣờng lây và nguồn lây) với các

trƣờng hợp khác.

- Ổ dịch: một nơi (thôn/ấp/bản/tổ dân phố/cụm dân cƣ/đơn vị/ trƣờng

học) đƣợc gọi là ổ dịch khi ghi nhận từ 02 trƣờng hợp bệnh (lâm sàng hoặc

xác định) trở lên khởi phát trong vòng 7 ngày có liên quan dịch tễ với nhau. Ổ

dịch đƣợc xác định là kết thúc khi sau 14 ngày không ghi nhận trƣờng hợp

mắc mới kể từ ngày khởi phát của trƣờng hợp mắc bệnh.

2.4.5. Thu thập, vận chuyển và bảo quản bệnh phẩm xét nghiệm [12]

- Đối tượng lấy mẫu

+ Một số trƣờng hợp mắc bệnh đầu tiên tại địa phƣơng

+ Các bệnh nhân có độ lâm sàng từ 2b trở lên

+ Các chỉ định lấy mẫu khác theo yêu cầu thực tế của các Viện Vệ sinh

dịch tễ, Viện Pasteur.

- Loại bệnh phẩm:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Mẫu phân: nếu không lấy đƣợc mẫu phân thì lấy dịch ngoáy họng.

- Kỹ thuật lấy mẫu

+ Kỹ thuật lấy mẫu phân: lấy mẫu càng sớm càng tốt, trong vòng 14

ngày kể từ ngày khởi phát. Lấy khoảng bằng đầu ngón tay cái, cho vào ống

hoặc lọ nhựa sạch, vặn chặt nắp.

+ Kỹ thuật lấy dịch ngoáy họng: Lấy mẫu càng sớm càng tốt, trong vòng 7

ngày kể từ ngày khởi phát

Dùng một tăm bông ngoáy xung quanh thành họng bệnh nhân, cần miết

mạnh tăm bông vào thành họng để lấy đƣợc nhiều niêm dịch họng.

Cho tăm bông vào ống nghiệm có sẵn môi trƣờng vận chuyển, bẻ phần

tăm còn thừa, vặn chặt nắp.

- Bảo quản và vận chuyển mẫu: Bảo quản ở nhiệt độ 4oC đến 8oC và chuyển mẫu đến phòng xét nghiệm

trong vòng 3 ngày. Nếu không chuyển đƣợc ngay, phải bảo quản ở nhiệt độ âm 20oC. Không làm đông, tan băng bệnh phẩm nhiều lần.

2.4.6. Tiêu chuẩn chấm điểm và phân loại mức độ KAP

Bộ câu hỏi đánh giá kiến thức, thái độ, thực hành của bà mẹ có con dƣới

5 tuổi với tổng số 30 câu hỏi (10 câu hỏi đánh giá kiến thức; 10 câu hỏi đánh

giá thái độ và 10 câu hỏi đánh giá thực hành).

Các câu hỏi/chỉ tiêu (Phần 2.3.3.2.) đƣợc lƣợng hóa bằng cách cho điểm.

Phần câu hỏi đánh giá kiến thức và thực hành của những bà mẹ có con dƣới 5

tuổi: mỗi câu trả lời đúng/biết cho 01 điểm, trả lời sai hoặc không đủ ý thì cho

0 điểm (Phụ lục 5). Các câu hỏi đánh giá thái độ của những bà mẹ có con

dƣới 5 tuổi: mỗi câu trả lời đồng ý (đúng) cho 01 điểm, nếu trả lời không

đồng ý (sai) hoặc không có ý kiến thì cho 0 điểm (Phụ lục 5). Tiếp theo tính

tổng điểm cho từng biến: kiến thức, thái độ, thực hành. Sau đó phân loại theo

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3 mức (Phụ lục 5):

≥ 80% (8 - 10 điểm) : Tốt

60 - < 80% (6 - 7 điểm) : Mức độ trung bình

< 60% (< 6 điểm) : Mức độ kém

2.5. Phƣơng pháp thu thập thông tin

- Hồi cứu số liệu sẵn có từ các báo cáo giám sát về tình hình mắc bệnh

TCM từ 29/07/2011 đến 31/12/2013.

- Thu thập thông tin theo mẫu phiếu điều tra trực tiếp tại địa điểm nghiên cứu.

- Phỏng vấn trực tiếp bà mẹ có con dƣới 5 tuổi về bệnh TCM dựa trên bộ

câu hỏi đã đƣợc chuẩn bị.

- Kiểm soát sai lệch thông tin khi điều tra KAP các bà mẹ có con dƣới 5

tuổi tại địa bàn nghiên cứu:

+ Thiết kế bộ câu hỏi đúng mục tiêu, rõ ràng, ngắn gọn, dễ hiểu

+ Khảo sát thử 21 bộ câu hỏi trƣớc khi lấy mẫu nghiên cứu

+ Kiểm tra tính hoàn tất của từng bộ câu hỏi ngay sau phỏng vấn

+ Các điều tra viên đƣợc tập huấn kỹ trƣớc khi lấy mẫu nghiên cứu

+ Khi tiến hành thu thập số liệu tại cộng đồng phải đến đúng đối tƣợng

cần phỏng vấn

+ Đào tạo ngƣời nhập số liệu chuẩn xác và kiểm tra lại số liệu sau khi nhập

2.6. Phƣơng pháp xử lý số liệu

Số liệu đƣợc thu thập, mã hoá và nhập liệu bằng phần mềm Epidata

3.1; Excel. Số liệu đƣợc xử lý trên phần mềm Excel và SPSS 16.0 với các

thuật toán thống kê y học.

Tỷ lệ mắc bệnh đƣợc tính trên 100.000 dân.

KAP của bà mẹ có con < 5 tuổi về bệnh TCM đƣợc tính dựa vào tỷ lệ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

phần % và phân loại theo mức độ (tốt, trung bình, kém).

2.7. Sai số gặp phải

Nghiên cứu này thu thập số liệu hồi cứu về các bệnh truyền nhiễm nên có

thể bỏ sót các trƣờng hợp mắc bệnh nhƣng không đƣợc báo cáo. Một số thông

tin về ngƣời bệnh có thể không đầy đủ do không đƣợc ghi chép trong biểu

mẫu giám sát. Các bà mẹ có con dƣới 5 tuổi vẫn tham gia trả lời phiếu điều

tra nhƣng một số bà mẹ có thể không hợp tác, dẫn đến thông tin ít giá trị.

2.8. Đạo đức trong nghiên cứu

Quá trình thu thập số liệu từ hồ sơ lƣu trữ đƣợc sự đồng ý của ban lãnh

đạo và trƣởng khoa kiểm soát dịch bệnh của TTYT DP tỉnh Thái Nguyên.

Quá trình phỏng vấn các bà mẹ trên địa bàn nghiên cứu sẽ đƣợc thông

báo rõ mục đích của nghiên cứu, đối tƣợng có thể từ chối không tham gia

phỏng vấn. Đảm bảo chắc chắn rằng: không ảnh hƣởng đến sức khỏe, kinh tế

và cuộc sống gia đình của ngƣời tham gia phỏng vấn.

Tất cả các thông tin cá nhân về ngƣời trả lời phỏng vấn, cung cấp thông

tin cho nghiên cứu đƣợc mã hoá để giữ bí mật.

Các số liệu đảm bảo tính khách quan, trung thực. Kết quả nghiên cứu sẽ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

có giá trị thực tiễn trong công tác phòng chống dịch bệnh tại địa phƣơng.

Chƣơng 3

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

2011 - 2013

Ca bệnh lâm sàng tay chân miệng đầu tiên đ

2011 - 2013 (tính trên 100.000 dân)

Mắc bệnh Tử vong Năm Dân số TL/100.000 SL TL/100.000 SL

1.144.144 236 20,6 0 0 2011

1.168.636 647 55,3 0 0 2012

1.179.095 396 33,6 0 0 2013

Nhận xét:

2013. Trong cả 3 năm,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Biểu đồ 3.1. Phân bố ca bệnh TCM 3 năm 2011-2013

Nhận xét: năm 2011 bệnh xuất hiện đỉnh ở tháng 8 là 93 ca chiếm

45,9 %.

Bảng 3.2. Phân bố tổng số ca bệnh theo tháng trong 3 năm 2011-2013

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Số ca mắc 8 13 134 281 223 25 29 171 271 66 51 7 1279 Tỷ lệ (%) 0.6 1,0 10,5 22,0 17,4 1,95 2,26 13,4 21.2 5,16 4,0 0,54 100 Tổng 3 năm

Nhận xét: trong cả 3 năm 2011- 2013, bệnh TCM rải rác quanh năm với

số lƣợng mắc là 1279 ca, có 2 đỉnh dịch là tháng 4 gồm 281 ca chiếm 22% và

tháng 9 gồm 271 ca chiếm 21,2%.

trong 3 năm 2011 -

Năm 2011 Năm 2012 Năm 2013

SL (%) SL (%) SL (%)

229 97,0 632 97,7 359 90,7 ≤ 5tuổi

6 2,5 15 2,3 35 8,8 6 -14 tuổi

1 0,4 0 0,0 2 0,5 ≥ 15 tuổi

236 100,0 647 100,0 396 100,0

Nhận xét: trong 3 năm, bệnh tay chân miệng chủ yếu gặp ở trẻ em dƣới 5

tuổi (90,0 - 97,7% - .

Biểu đồ 3.2. Phân bố ca bệnh tay chân miệng theo giới 3 năm (2011-2013)

Nhận xét: trong 3 năm, bệnh tay chân miệng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

39,9%.

3 năm 2011 – 2013

theo địa dư 100.000 dân)

Năm 2011 Năm 2012 Năm 2013

Địa dƣ SL SL SL (%) (%) (%)

Thành phố 93 36,1 71,2 36 13,5 188

TX.Sông Công 11 22,3 48,0 32 58,7 26

Phú Bình 12 8,3 67,1 23 15,6 98

Phổ Yên 15 10,2 14,6 87 57,3 22

Đồng Hỷ 5 4,5 6,2 10 8,7 7

Đại Từ 67 39,4 96,1 105 60,2 165

Phú Lƣơng 23 21,2 84,2 80 72,5 92

Định Hóa 1 1,1 1,1 10 10,8 1

Võ Nhai 9 13,6 71,3 13 19,2 48

Nhận xét:

Bảng 3.5 2013

Số ca mắc (n= 396) Tỷ lệ (%)

38,9 154

41,16 163

9,34 37

10.6 42

Tổng cộng 100,0 396

: ổ dịch cộng đồng chiếm 41,16%, dịch tản phát chiếm 38,9%,

có 9,34% ổ dịch xảy ra tại trƣờng học, còn lại 10,6% không xác định đƣợc

ổ dịch Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Bảng 3.6. Phân độ lâm sàng bệnh TCM trong năm 2013

Độ lâm sàng Số ca mắc (n= 396) Tỷ lệ (%)

97,73 387 1

2,27 9 2a

0 0 2b

0 0 3

0 0 4

Tổng cộng 396 100,0

Nhận xét: trong tổng số 396 ca bệnh TCM, có 97,73% ca bệnh TCM là

độ 1, còn lại 2,27% ca bệnh TCM là độ 2a

Bảng 3.7. 2013

Số ca mắc (n= 396) Tỷ lệ (%)

4 1,01

392 98,09

Tổng cộng 396 100,0

: trong tổng số 396 ca bệnh TCM, chỉ có 1,01% số ca bệnh

TCM đƣợc xác định bằng xét nghiệm 98,09

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Bảng 3.8 TCM trong năm 2013

SL Tỷ lệ (%)

216 54,5

/phƣờng 88 22,2

n 33 8,3

42 10,6

Cơ sở y tế khác 17 4,4

Tổng cộng 396 100,0

: bệnh nhân mắc bệnh TCM chủ yếu điều trị tại nhà (54,5%),

tiếp theo là điều trị tại trạm y tế xã (22,2%) và tại bệnh viện đa khoa tỉnh

(10,6%), thấp nhất là điều trị tại các cơ sở y tế tƣ nhân, trạm quân y với 4,4%.

3.2. Kiến thức, thái độ, thực hành của bà mẹ có con dƣới 5 tuổi về phòng

chống bệnh tay chân miệng

3.2.1. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu

Biểu đồ 3.3. Phân nhóm tuổi của đối tượng nghiên cứu

Nhận xét: p

- ,tiếp theo là bà mẹ thuộc nhóm tuổi 30 – 34 (24,8%)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

và thấp nhất là nhóm bà mẹ ≥ 35 tuổi (12,3%).

Biểu đồ 3.4. Đặc điểm dân tộc của đối tượng nghiên cứu

Nhận xét: đa

cứu là ngƣời dân tộc kinh, tỷ lệ bà mẹ dân tộc thiểu số chiếm 26,3%.

Số lƣợng Tỷ lệ (%)

5,0 24

14,2 67

Trung học cơ sở 38,8 183

Trung học phổ thông 26,5 125

12,5 59

Đại học trở lên 3,0 14

Tổng 100,0 472

Nhận xét: tỷ lệ bà mẹ tham gia nghiên cứu có

học cơ sở chiếm cao nhất (38,8%); tiếp theo là tỷ lệ bà mẹ có trình độ học vấn

trung học phổ thông (26,5%); và thấp nhất là tỷ lệ bà mẹ có trình độ học vấn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

đại học trở lên (3,0%).

Bản

Nghề nghiệp Số lƣợng Tỷ lệ (%)

Nội trợ 10,2 48

Nghề nông 58,1 274

Công nhân 14,4 68

Buôn bán 7,0 33

10,4 49

Tổng 100,0 472

Nhận xét: h

; tiếp theo là công nhân (14,4%) và thấp nhất là nghề buôn bán (7,0%).

Biểu đồ 3.5. Đặc điểm kinh tế gia đình của đối tượng tham gia nghiên cứu

Nhận xét: phần lớn (74,6%) bà mẹ tham gia nghiên cứu thuộc nhóm hộ

gia đình đủ ăn; tỷ lệ bà mẹ thuộc hộ nghèo chiếm gần 1/3 tổng số đối tƣợng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

tham gia nghiên cứu.

Số lƣợng Tỷ lệ (%)

Cán bộ trạm Y tế 289 61,2

Nhân viên y tế thôn bản 214 45,3

Trƣởng thôn/ tổ trƣởng dân phố 67 14,2

Sách báo, đài, ti vi, internet 318 67,4

Tài liệu truyền thông (tờ rơi, tranh ảnh...) 95 20,1

Bạn bè, ngƣời thân, hàng xóm 151 32,0

Tổng 472 100,0

Nhận xét:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

(61,2%).

hông tin về bệnh TCM

SL (n=472) Tỷ lệ (%)

Không cần cung cấp thông tin 81 17,2

391 82,8

263 55,7

ách thức lây truyền bệnh 208 44,1

264 55,9

225 47,7

256 54,2

266 56,4

197 41,7 Cán bộ trạm Y tế

50 10,6 Nhân viên y tế thôn bản

7 1,5 Trƣởng thôn/ tổ trƣởng dân phố

155 32,8 Sách báo, đài, ti vi, internet

36 7,6 Tài liệu truyền thông (tờ rơi, tranh ảnh...)

27 5,7 Bạn bè, ngƣời thân, hàng xóm

472 100,0 Tổng

Nhận xét:

, trong đó: (55,7%), cách thức lây

(55,9%), biến chứng (47,7%), cách xử trí (44,1%)

(56,4%) các bà (54,2%)

41,7%, tiếp đó (Sách báo, đài, mẹ cho rằng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ti vi, internet) là 32,8%.

3.2.2. Đánh giá KAP bà mẹ có con dưới 5 tuổi về bệnh tay chân miệng

Bảng 3.13. Kiến thức của bà mẹ về bệnh tay chân miệng (n = 472)

Số Tỷ lệ Số Tỷ lệ

lƣợng (%) lƣợng (%)

Tác nhân nhân gây bệnh TCM 122 25,8 350 74,2

Nguồn lây bệnh TCM 296 62,7 176 37,3

109 23,1 363 76,9

84 17,8 388 82,2

90 19,1 382 80,9

Lứa tuổi dễ mắc bệnh TCM 326 69,1 146 30,9

118 25,0 354 75,0

193 40,9 279 59,1

211 44,7 261 55,3

nguồn lây

vệ sinh để 433 91,7 39 8,3

Nhận xét: tƣơng đối

bệnh tay chân miệng (62,7%), lứa tuổi dễ mắc bệnh tay chân miệng

đặc biệt là tay chân miệng chiếm

tay chân miệng

(76,9%) (82,2%)

(80,9%) (75,0%)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

(59,1%) (55,3%).

Bảng 3.14. Thái độ của bà mẹ về bệnh tay chân miệng (n=472)

Đồng ý Không đồng ý

Thái độ của bà mẹ về

Số lƣợng Tỷ lệ (%) Số lƣợng Tỷ lệ (%)

301 63,8 171 36,2

Bệnh tay chân miệng là một bệnh có thể gây nguy hiểm đến tính mạng của trẻ em

399 84,5 73 15,5

việc rửa tay bằng xà phòng là biện pháp có hiệu quả để phòng chống bệnh TCM

351 74,4 121 25,6

việc thƣờng xuyên sử dụng dung dịch khử khuẩn để ngâm rửa đồ chơi của trẻ là cần thiết

376 79,7 96 20,3

việc thƣờng xuyên sử dụng dung dịch khử khuẩn để lau sàn nhà và các vật dụng trong nhà là cần thiết

Không cho nên đƣa học 311 65,9 161 34,1

tay chân miệng

406 86,0 66 14,0

việc phát hiện sớm, điều trị kịp thời là cần thiết để phòng biến chứng của bệnh TCM

Không nên điều bệnh TCM bằng thuốc nam 228 48,3 244 51,7

411 87,1 61 12,9

tay chân miệng

phòng bệnh tay chân 410 86,9 62 13,1

miệng nếu có vacxin

397 84,1 75 15,9

Sự tham gia của cộng đồng là cần thiết để phòng chống bệnh tay chân miệng

Nhận xét: h

những tham gia phỏng vấn

(đồng ý) tay chân miệng. Đặc biêt là thái độ đ

tay chân miệng chiếm tỷ lệ (87,1%)

cho rằng nên điều trị bệnh tay chân miệng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

khá cao (51,7%).

Bảng 3.15. Thực hành của bà mẹ về bệnh TCM (n = 472)

Có/Đúng

Thực hành của bà mẹ về

Số lƣợng Tỷ lệ (%) Số lƣợng Tỷ lệ (%)

Thƣờng xuyên rửa tay của ngƣời chăm sóc trẻ 53 11,2 419 88,8 bằng xà phòng

134 28,4 338 71,6

Thƣờng xuyên vệ sinh vật dụng ăn uống bằng 307 65,0 165 35,0 cách tráng nƣớc sôi

180 38,1 292 61,9

Ngăn không cho trẻ mút tay, ngậm đồ chơi 347 73,5 125 26,5

Thƣờng xuyên rửa đồ chơi của trẻ bằng xà 222 47,0 250 53,0 phòng ít nhất 1 tuần 1 lần

Thƣờng xuyên vệ sinh nhà cửa, đồ dùng sinh

hoạt bằng các chất tẩy rửa thông thƣờng 1-2 345 73,1 127 26,9

lần/tuần

322 68,2 150 31,8

339 71,8 133 28,2

Đƣa trẻ đi khám và điều trị khi nghi ngờ có dấu 431 91,3 41 8,7 hiệu bệnh TCM

Nhận xét: m

của trẻ bằng xà phòng ít nhất 1 tuần 1 lần. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

, thái độ, thực hành của bà mẹ có con

Kiến thức

Thái độ

KAP Tốt Trung bình Kém Tốt Trung bình Kém Tốt Trung bình Số lƣợng 16 84 372 307 84 81 66 205 Tỷ lệ (%) 3,4 17,8 78,8 65,0 17,8 17,2 14,0 43,4 Thực hành

Kém 201 42,6

Tổng 472 100,0

Nhận xét: Kiến th

Tỷ lệ (%)

KAP

Nhận xét: c

kiến thức,

ng 3.

thái độ, thực hành Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Chƣơng 4:

BÀN LUẬN

4.1. 2011 - 2013

Năm 2011 ghi nhận 236 trƣờng hợp mắc bệnh tay chân miệng, tỷ lệ

mắc là 20,6/100.000 dân. Năm 2012 trong địa bàn toàn tỉnh ghi nhận 647

trƣờng hợp bệnh TCM, tỷ lệ mắc là 55,3/100.000 dân và năm 2013 trong địa

bàn toàn tỉnh Thái Nguyên ghi nhận 396 trƣờng hợp bệnh TCM, tỷ lệ mắc là

33,6/100.000 dân. Trong 3 năm không có trƣờng hợp nào tử vong. Do có thể

có nhiều yếu tố tác động nên tỷ lệ mắc tay chân miệng có xu hƣớng giảm năm

2013 so với năm 2012. Tỷ lệ mắc tay chân miệng chung trong 3 năm của

chúng tôi là 36,6/100.000 dân; kết quả này thấp hơn nhiều so kết quả nghiên

cứu dịch tễ học bệnh TCM ở Trung Quốc giai đoạn 2008 – 2012 với tổng số

7.200.092 trƣờng hợp mắc TCM với tỷ lệ mắc mới hàng năm là 120/100.000

dân/năm; tập trung chủ yếu ở trẻ từ 12 – 36 tháng [73]. Trong 3 năm 2011 - 2013,

tỷ lệ mắc TCM ở Thái Nguyên thấp hơn tỉ lệ mắc chung của cả nƣớc

(176,1/100.000 dân); Khu vực Miền Bắc (111,0/100.000 dân); Miền Nam

(261,1/100.000 dân); Miền Trung (151,9/100.000 dân) và Tây Nguyên

(177,1/100.000 dân) [6]. Tỷ lệ mắc bệnh TCM của tỉnh Thái Nguyên năm

2012 cũng thấp hơn nhiều so với tỉnh Cao Bằng (218,14/100.000 dân) [24] và

Hải Phòng (314,87/100.000 dân) [35]. Một trong những lý do giải thích cho

sự khác biệt của các kết quả trên đây theo chúng tôi là do địa bàn nghiên cứu.

Điều này đã đƣợc khẳng định qua nghiên cứu của tác giả Xing W. và cộng sự

(2014) hay tác giả Jin-feng Wang và cộng sự (2011) đều công bố rằng sự xuất

hiện/bùng phát bệnh TCM có liên quan đến yếu tố địa lý [67], [73].

Khảo sát thời điểm mắc bệnh TCM trong 3 năm 2011- 2013 tại tỉnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Thái Nguyên cho thấy: bệnh TCM rải rác quanh năm, với số lƣợng mắc trong

3 năm là 1279 ca, có 2 đỉnh dịch là tháng 4 gồm 281 ca chiếm 22% và tháng 9

gồm 271 ca chiếm 21,2%. Theo báo cáo chung tổng quan ngành Y tế năm

2013 cũng cho thấy trong năm 2012, tình hình dịch bệnh TCM trên địa bàn cả

nƣớc rải rác quanh năm; số mắc thƣờng tăng từ tháng 3 đến tháng 5 và tháng

9 đến tháng 12; xuất hiện 2 đỉnh dịch vào tháng 4 và tháng 9 [6], [16], [17].

Theo nghiên cứu của tác giả Trần Ngọc Hữu (2012) về "Đặc điểm dịch

tễ học của bệnh tay chân miệng ở 20 tỉnh thành phía nam giai đoạn 2005-

2011" cho thấy: trong giai đoạn 2008-2010, bênh TCM quanh năm với 2 đỉnh

dịch. Đỉnh thứ nhất trong khoảng từ tháng 5- 6, đỉnh thứ hai trong khoảng

tháng 9-10 và năm 2011 dịch chỉ có một đỉnh vào tháng 9, tháng 10 [36]. Kết

quả khảo sát theo thời gian của chúng tôi cũng tƣơng tự nhƣ nghiên cứu của

tác tác giả Nguyễn Thị Hải Hà (2012) cho thấy: bệnh TCM bắt đầu xuất hiện

vào mùa hè, mùa Thu - Đông bệnh phát triển mạnh (từ tháng 9-12) [25]. Kết

quả của chúng tôi cũng phù hợp với kết quả nghiên cứu của tác giả Đinh Việt

Hoàng (2012) tại Hòa Bình với kết quả: bệnh gặp rải rác quanh năm nhƣng

tập trung chủ yếu vào tháng 9, tháng 10 [30]. Nghiên cứu của tác giả Nguyễn

Thị Kim Tiến và cộng sự năm 2011 tại khu vực phía Nam giai đoạn 2008-

2010 cho kết quả: bệnh tăng cao vào các tháng cuối năm từ tháng 9 đến tháng

11 [46]. Tuy nhiên kết quả của chúng tôi không giống với nghiên cứu của tác

giả Đỗ Mạnh Hùng, Trần Minh Nhƣ Nguyện (2011) về “Nghiên cứu đặc điểm

dịch tễ học và một số yếu tố liên quan đến bệnh TCM tại khu vực miền

Trung, năm 2008-2009” cho thấy thời gian mắc bệnh TCM cao hơn vào tháng

3 và tháng 5 [31].

Trong nghiên cứu của chúng tôi tại tỉnh Thái Nguyên cho thấy dịch

bệnh tay chân miệng tăng cao vào tháng 4 - 5 (tƣơng ứng với đầu mùa hè) và

tháng 8 - 9 (tƣơng ứng với mùa thu). Theo tác giả Nguyễn Thành Đông và Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Văn Nhƣ (2011) thì bệnh TCM có thể xuất hiện quanh năm nhƣng số mắc

tăng cao vào những tháng đầu mùa hè và đầu mùa thu [21]. Kết quả nghiên

cứu ở Trung Quốc giai đoạn 2008 – 2012 cũng cho thấy có 02 đỉnh dịch bệnh

TCM đó là vào tháng 5 và tháng 9 – 10 hàng năm [73]. Có thể lý giải tỷ lệ

mắc bệnh TCM theo thời gian nhƣ sau: Mùa hè nhiệt độ cao, nắng nóng thất

thƣờng kèm theo mƣa là điều kiện lý tƣởng cho mầm bệnh phát triển, nắng

nóng cộng oi bức và mƣa cũng làm con ngƣời thấy mệt mỏi, đặc biệt ở trẻ em

sức đề kháng còn kém, dễ cảm nhiễm với virus. Theo WPRO, bệnh xuất hiện

quanh năm nhƣng số ca tăng cao vào mùa mƣa [71]. Mùa thu - đông là điều

kiện thuận lợi cho virus phát triển, nên các ca bệnh tăng đột biến hơn, mặt

khác tháng 9 là thời điểm nhập học, nhiều trẻ tập trung tại các trƣờng có thể

tạo cơ hội cho bệnh lây lan. Điều này cũng hoàn toàn phù hợp với nhận định

của các nghiên cứu trên thế giới khi cho kết quả sự xuất hiện của bệnh TCM

có liên quan đến sự thay đổi thời tiết theo mùa [67], [73].

Mặc dù bệnh tay chân miệng thƣờng xuất hiện vào những tháng đầu

mùa hè và mùa thu, nhƣng bệnh TCM là một bệnh thƣờng xuyên tái phát, tần

suất rải rác quanh năm, diễn biến vẫn chƣa theo quy luật rõ ràng, do đó cần

tích cực theo dõi giám sát chặt chẽ để có những dự báo dịch bệnh phù hợp và

khoa học góp phần phòng chống dịch bệnh cho nhân dân [9], [12].

Độ tuổi mắc bệnh chủ yếu là ở trẻ em dƣới 5 tuổi (năm 2011chiếm

97,0%, năm 2012 chiếm 97,7% và năm 2013 chiếm 90,7%). Điều này hoàn

toàn phù hợp với đặc điểm dịch tễ học của bệnh. Trẻ em là đối tƣợng có sức

đề kháng yếu, mặt khác trẻ em dƣới 5 tuổi là lứa tuổi mầm non, thƣờng xuyên

tiếp xúc với nhiều ngƣời, đồng thời trẻ ăn bán trú tại trƣờng, vì vậy nguy cơ

lây truyền bệnh là rất cao. Theo nghiên cứu của tác giả Lê

(2013) cho thấy: tổng số ca mắc TCM năm 2012 tại

Hải Phòng là 6.768 ca với tỷ lệ 314,87/100.000 dân trong đó trẻ dƣới 5 tuổi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

chiếm 99,25% [35]. Theo tác giả Lục Phi Giang (2013) nghiên cứu tại Cao

Bằng thì bệnh TCM chủ yếu gặp ở trẻ dƣới 5 tuổi (79,6%) [24]. Nghiên cứu

của tác giả Li Wei Ang và cộng sự (2009) cũng cho kết quả phù hợp với

nghiên cứu của chúng tôi đó là: tỷ lệ mắc bệnh tay chân miệng cao nhất ở

nhóm tuổi 0 - 4 tuổi [59]. Đây chính là bằng chứng rõ ràng cho thấy bệnh

TCM có ảnh hƣởng rất lớn đến lứa tuổi trẻ em dƣới 5 tuổi; qua đó dịch bệnh

không chỉ gây ra những gánh nặng về y tế mà còn gây những tổn hại rất lớn

về mặt xã hội. Do đó cần có sự quan tâm thích đáng của Đảng, Nhà nƣớc,

Ngành y tế và toàn xã hội trong công cuộc phòng chống dịch bệnh này.

Về mặt giới tính bệnh nhân mắc TCM, kết quả nghiên cứu của tác giả

Chen K.T tại Đài Loan (2008) cho thấy: tỷ lệ bệnh nhân nam nhiều hơn nữ

với tỉ số nam/nữ là 1,41/1 [55]. Nghiên cứu của tác giả Li Wei Ang và cộng

sự (2009) cũng cho kết quả tỷ lệ bệnh nhân nam cao hơn nữ [59]. Nghiên cứu

của tác giả Nguyễn Thị Kim Tiến và cộng sự (2011) về bệnh TCM ở khu vực

phía Nam giai đoạn 2008-2010 cho thấy tỷ lệ mắc bệnh ở nam (61,43%) cao

hơn nữ (38,57%) [46]. Kết quả ng

nữ với 58,58% và 41,42% (theo thứ tự) [35]. Nghiên cứu tại Cao Bằng (2013)

của tác giả Lục Phi Giang cũng cho kết quả nam có xu hƣớng mắc bệnh cao

hơn so với nữ ) [24]. Kết quả nghiên cứu của

chúng tôi hoàn toàn phù hợp với các kết quả nghiên cứu nêu trên. Trong

nghiên cứu của chúng tôi tại tỉnh Thái Nguyên từ năm 2011 đến 2013 thì số

ca mắc bệnh TCM ở trẻ trai cao hơn trẻ gái, cụ thể các năm (2011: trai =

58,1%; gái = 41,9%. 2012: trai = 58,4%; gái = 41,6%. 2013: trai = 60,1%; gái

= 39,9%). Lý giải điều này theo chúng tôi có thể một phần do các bé trai

thƣờng có tính hiếu động, hay tìm hiểu và nghịch ngợm hơn so với bé gái;

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

bên cạnh đó với tâm lý con trai thƣờng sẽ khỏe mạnh hơn nên các ông bố/bà

mẹ sẽ ít để ý chăm sóc vệ sinh và thƣờng xuyên để trẻ tìm hiểu môi trƣờng

xung quanh cũng nhƣ chơi với bạn nhiều hơn.

2012 (84,2/100.000 dân) và 2013 (72,5/100.000

2012 (6,2/100.000 dân) và 2013 (8,7/100.000 dân). Sự phân bố tỷ lệ mắc bệnh

theo địa dƣ phụ thuộc vào nhiều yếu tố nhƣ điều kiện kinh tế, tập quán của

ngƣời dân cũng nhƣ điều kiện chăm sóc y tế và hiệu quả của công tác phòng

chống dịch tại địa phƣơng. Tuy số trƣờng hợp mắc khá cao nhƣng không có

trƣờng hợp nào tử vong do bệnh TCM. Mặc dù đã có những bằng chứng khoa

học cho việc khác nhau về tỷ lệ bệnh hay sự xuất hiện/bùng phát bệnh TCM

giữa các vùng địa lý khác nhau [67], [73]. Tuy nhiên ngay trên địa bàn trung

du miền núi Thái Nguyên đã có những sự khác biệt không nhỏ về tỷ lệ mắc

bệnh giữa các huyện thành (Bảng 3.4); với sự tƣơng đồng về địa lý của một số

huyện nhƣng tỷ lệ mắc bệnh cũng vẫn khác nhau, đây chính là một câu hỏi

đang bỏ ngỏ cần có những nghiên cứu cụ thể về các yếu tố khác có thể liên

quan đến bệnh TCM nhƣ công tác phòng chống dịch hay hành vi dự phòng

TCM của ngƣời chăm sóc trẻ trên các địa bàn nói trên.

Cũ

, cuối năm 2011 ghi nhận 236 ca bệnh TCM, tỷ lệ mắc là 20,6/100.000

dân. Đến năm 2012 dịch bệnh xuất hiện tại 147/181 xã/phƣờng của 9/9 huyện

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

thành trong đó có nhiều ổ dịch với hàng chục ca mắc bệnh tại các trƣờng mầm

non, nhà trẻ; hàng trăm trƣờng hợp đƣợc khám và điều trị tại các cơ sở y tế, tỷ

lệ mắc bệnh 55,28/100.000 dân tăng cao gấp hơn 2 lần so với năm 2011

33,6

. Tại

Thái Nguyên bệnh TCM rải rác quanh năm, với số lƣợng mắc trong 3 năm là

1279 ca, có 2 đỉnh dịch là tháng 4 gồm 281 ca chiếm 22% và tháng 9 gồm

271 ca chiếm 21,2%, diễn biến dịch theo các tháng trong năm theo kết quả

nghiên cứu của chúng tôi ở tỉnh Thái Nguyên tƣơng tƣ với diễn biến dịch

TCM tại miền Bắc năm 2011-2013 (cũng bao gồm 2 đỉnh dịch vào tháng 4 và

tháng 9 trong 3 năm 2011-2013 tại miền Bắc, Việt Nam) [22].

Bảng 3.5; 3.6 và 3.7 cho kết quả về các đặc điểm của bệnh TCM trên

địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Tỷ lệ ổ dịch cộng đồng chiếm cao nhất (41,16%),

tiếp theo đó là dịch tản phát (38,9%) và thấp nhất là ổ dịch trƣờng học

(9,34%). Đây là một trong những yếu tố khó khăn cho công tác phòng chống

dịch bệnh TCM trên địa bàn Thái Nguyên do đặc điểm ổ dịch là ổ dịch cộng

đồng và dịch tản phát chiếm cao. Việc khoanh vùng, cách ly và dập dịch ở

trƣờng học sẽ dễ dàng hơn nhiều so với việc khoanh vùng, cách ly và dập dịch

các ổ dịch tại cộng đồng hay dịch tản phát.

Một trong những thuận lợi cho công tác xử trí/điều trị dịch bệnh TCM

tại Thái Nguyên là do hầu hết (97,73%) bệnh nhân mắc TCM mức độ 1; tỷ lệ

bệnh nhân mức độ 2a chỉ chiếm có 2,27% và không có bệnh nhân độ 2b, độ 3

và độ 4. Để chẩn đoán chính xác bệnh TCM thì cần phải có những xét nghiệm

đặc hiệu để trợ giúp cán bộ y tế trong quá trình chẩn đoán, điều trị. Tuy nhiên

nghiên cứu của chúng tôi cho thấy chỉ có 1,01% bệnh nhân TCM đƣợc xét

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

nghiệm giúp chẩn đoán, điều trị bệnh TCM. Điều này đòi hỏi ngành Y tế Thái

Nguyên cần có những quan tâm thiết thực hơn nữa trong công tác phòng

chống dịch bệnh TCM bằng những trang thiết bị/phƣơng tiện phù hợp.

Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy, hơn một nửa (54,5%) bệnh nhân

TCM đƣợc điều trị tại nhà và tỷ lệ bệnh nhân nằm điều trị tại trạm y tế

xã/phƣờng chiếm 22,2% (Bảng 3.8). Điều này hoàn toàn phù hợp với kết quả

bảng 3.6 khi có hầu hết bệnh nhân mắc bệnh TCM mức độ 1. Đối với bệnh

nhân mức độ này thì chỉ cần điều trị ngoại trú thông qua điều trị tại trạm y tế

xã phƣờng. Tuy nhiên có vấn đề bất cập trong nghiên cứu của chúng tôi đó là

tỷ lệ bệnh nhân TCM mức độ 2a chỉ chiếm 2,27%; nhƣng tỷ lệ bệnh nhân

điều trị tại Bệnh viện Đa khoa huyện và Bệnh viện Đa khoa tỉnh chiếm 8,3 và

10,6% (theo thứ tự). Lý giải điều này là do nhận thức của ông bố/bà mẹ có

con dƣới 5 tuổi thƣờng rất quan tâm đến trẻ; gia đình trẻ thƣờng cho trẻ đi

điều trị vƣợt tuyến với quan điểm rằng sẽ đƣợc tiếp cận với dịch vụ y tế tốt

hơn. Điều này cho thấy KAP về bệnh TCM ở ngƣời dân trong cộng đồng còn

rất hạn chế; đòi hỏi phải có những can thiệp thiết thực về mặt TT-GDSK cho

ngƣời dân nhằm nâng cao kiến thức về phòng chống bệnh TCM.

4.2. Kiến thức, thái độ và thực hành của bà mẹ có con dƣới 5 tuổi về

phòng chống bệnh tay chân miệng tại huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên

4.2.1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu

Đa

– trung học cơ sở

trung học phổ thông

. Đặc điểm này

cũng phù hợp tình hình địa lý, kinh tế, văn hóa và dân số của huyện Đại từ,

tỉnh Thái nguyên. Cũng chính vì các đặc điểm đối tƣợng nghiên cứu chủ yếu

làm nghề nông nghiệp, trình độ học vấn trung học cơ sở chiếm cao, và tỷ lệ bà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

mẹ ngƣời dân tộc thiểu số chiếm khoảng 1/3 nên khi truyền thông giáo dục

sức khỏe về phòng chống TCM nói riêng và các bệnh khác nói chung phải lƣu

ý ngôn ngữ cần đơn giản dễ hiểu, không dùng từ chuyên môn quá nhiều. Các

tờ bƣớm tuyên truyền cần dùng hình ảnh, ít câu chữ, phù hợp với ngôn ngữ

dùng ở địa phƣơng [47], và phải chọn thời gian thích hợp để phỏng vấn, tƣ

vấn hay truyền thông giáo dục sức khỏe, đặc biệt là các bà mẹ có nghề nội trợ

và làm nghề nông nghiệp.

Truyền thông giáo dục sức khỏe về phòng chống bệnh TCM cho bà mẹ

có con dƣới 5 tuổi là một việc vô cùng cần thiết nhằm giảm tỷ lệ mắc bệnh và

phòng chống bệnh TCM. Theo nhận định của Cục Y tế dự phòng - Bộ y tế thì

tỷ lệ ngƣời dân hiểu sai và không biết về bệnh này khá cao (37,8% và 31,3%);

hành vi vệ sinh cá nhân, vệ sinh cho trẻ của các bậc cha mẹ và ngƣời chăm

sóc trẻ chuyển biến chậm, đặc biệt là ở vùng núi vùng sâu vùng xa [6]. Theo

nghiên cứu của tác giả Trần Đỗ Hùng và Dƣơng Thị Thuỳ Trang (2013) cho

thấy: Phần lớn các bà mẹ đều đã đƣợc nghe về bệnh TCM trƣớc đó nhƣng chỉ

là tên bệnh chứ không rõ các yếu tố nguy cơ, nguyên nhân và dấu hiệu nhận

biết bệnh. Cụ thể là có đến 99,2% bà mẹ đã nghe nói về bệnh (nguồn thông

tin chủ yếu là ti vi là 71,7%, loa phát thanh chiếm tỷ 31,7%), trong đó 85% bà

mẹ biết TCM là bệnh gì; 38,3% biết thời điểm xảy ra bệnh và 93,3% biết

nhóm tuổi dễ mắc bệnh [33]. Nghiên cứu của tác giả Đặng Thị Thuý Phƣơng

(2011) tại Cần Thơ cho kết quả 88,5% bà mẹ đã từng nghe về bệnh và 63,8%

các bà mẹ có 1 phƣơng tiện nghe nhìn trong đó tivi chiếm đến 96,4% nhƣng có

đến 77,7% là chƣa có kiến thức đúng về bệnh chỉ có 26,2% các bà mẹ biết thời

điểm xảy ra bệnh [41]. Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Tri Khoa (2012) cũng

cho thấy nguồn thông tin tiếp cận phổ biến về bệnh TCM của bà mẹ là báo,

tivi, radio, internet (82,3%), và từ nhân viên y tế (70,3%).

Nghiên cứu của chúng tôi cũng cho kết quả tƣơng tự nghiên cứu của tác giả

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Trần Đỗ Hùng và Dƣơng Thị Thùy Trang với nguồn tiếp cận thông tin về bệnh

TCM của bà mẹ rất đa dạng, trong đó tiếp cận qua sách, báo, đài, tivi, internet

chiếm 67,4%. Tuy nhiên số liệu về tiếp cận thông qua cán bộ y tế của chúng tôi

chiếm 61,2%, thấp hơn kết quả nghiên cứu của tác giả Nguyễn Tri Khoa. Nghiên

cứu của chúng tôi cho kết quả việc bà mẹ đƣợc tiếp cận với thông tin về bệnh

TCM qua tài liệu truyền thông nhƣ tờ rơi, tranh ảnh… chiếm thấp với 20,1%. Đây

chính là số liệu minh chứng cho việc cần thiết phải bổ sung các tài liệu truyền

thông nhằm nâng cao kiến thức của các bà mẹ có con dƣới 5 tuổi về phòng chống

bệnh TCM.

Với 82,8% bà mẹ có nhu cầu đƣợc cung cấp kiến thức về TCM; trong đó

nguồn cung cấp thông tin mong muốn (phù hợp nhất) chiếm cao nhất là cán bộ

trạm y tế với tỷ lệ 41,7% cho thấy nhu cầu cũng nhƣ hình thức truyền thông giáo

dục sức khỏe về phòng chống bệnh TCM trên địa bàn nghiên cứu.

4.2.2. Kiến thức của bà mẹ về bệnh tay chân miệng

Kết quả khảo sát 472 bà mẹ có con dƣới 5 tuổi tại 3 xã đƣợc chọn tại

huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên năm 2013 cho thấy: tỷ lệ các bà mẹ có kiến

thức chung đúng về bệnh TCM chiếm rất thấp với 3,4%; trong khi đó phần

lớn bà mẹ có kiến thức chung về bệnh ở mức kém chiếm 78,8% (Bảng 3.16).

Phần lớn các bà mẹ có kiến thức không đúng về tác nhân gây bệnh, phƣơng

thức lây truyền và nơi có nguy cơ cao mắc bệ

(91,7%), tiếp theo là lứa tuổi dễ mắc bệnh (69,1%) và nguồn lây

bệnh TCM (62,7%) (Bảng 3.13). Kết quả nghiên cứu của chúng tôi thấp hơn

kết quả nghiên cứu của tác giả Phạm Vũ Bích Ngọc (2010) tại phƣờng Tam

Hiệp, thành phố Biên Hòa, Đồng Nai với tỷ lệ bà mẹ có kiến thức chung đúng

về phòng bệnh TCM là 34,0% và kiến thức đúng về lứa tuổi dễ mắc bệnh TCM

chiếm tỷ lệ cao nhất 86,5% [40]. Kết quả của chúng tôi đồng thời cũng thấp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

hơn kết quả nghiên cứu của tác giả Nguyễn Văn Tuyền (2012) tại tỉnh Bình

Dƣơng với tỷ lệ bà mẹ có kiến thức chung đúng về bệnh TCM là 49,6%;

trong đó, kiến thức đúng về nguồn lây bệnh TCM chiếm tỷ lệ cao nhất 92,7%

[51]. Nghiên cứu về kiến thức, thái độ đối với bệnh do EV71 gây ra tại Đài

Loan (2010) trên 690 ông bố/bà mẹ và 104 cô giáo ở nhà trẻ mầm non cho

thấy: tỷ lệ trả lời đúng về các biểu hiện nhiễm EV71 là 31,9% ở các ông bố/bà

mẹ và 26% ở giáo viên; tỷ lệ ông bố/bà mẹ và cô giáo cho rằng có thuốc đặc

hiệu kháng lại EV71 là khoảng 50%, nhƣng trên thực tế là không có; tỷ lệ biết

mùa phát bệnh ở các ông bố/bà mẹ và cô giáo là 82,3% và 69,2% (theo thứ

tự) [74]. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi phù hơp với nghiên cứu về KAP

dự phòng bệnh TCM ở ngƣời chăm sóc trẻ dƣới 5 tuổi ở Bangkok cho kết

quả: 50,4% ngƣời chăm sóc trẻ có kiến thức kém, 45,9% có kiến thức trung

bình và 3,7% có kiến thức tốt [53]. Mặc dù có thể phù hợp hay khác biệt đôi

chút so với nghiên cứu khác nhƣng tất cả các nghiên cứu nói trên (bao gồm cả

nghiên cứu của chúng tôi) cho thấy còn có những khoảng trống không nhỏ về

kiến thức phòng chống bệnh TCM ở những ông bố/bà mẹ/ngƣời chăm sóc trẻ.

Kiến thức về từng nội dung của bệnh TCM trong nghiên cứu của chúng

tôi cũng có sự khác biệt so với các nghiên cứu khác. Theo nghiên cứu của tác

giả Trần Đỗ Hùng, Dƣơng Thị Thùy Trang: kiến thức về cách lây truyền:

56,7% bà mẹ không biết vi rút là nguyên nhân gây ra bệnh. 94,2% bà mẹ đều

biết rằng tay chân miệng dễ lây nhƣng chỉ có 69,2% các bà mẹ biết đƣờng lây

truyền bệnh. Kiến thức về phát hiện bệnh: có 99,2% bà mẹ đều cho rằng tay

chân miệng là bệnh nguy hiểm nhƣng chỉ có 64,2% biết biến chứng. Có

80,8% bà mẹ biết dấu hiệu phát hiện bệnh và 65% biết các triệu chứng nguy

hiểm cần đƣa trẻ đến bệnh viện. Kiến thức về cách chăm sóc nếu trẻ bệnh: Có

87,5% các bà mẹ biết cách xử trí nếu bé mắc bệnh. Phần lớn các bà mẹ đều có

kiến thức tốt về chăm sóc bóng nƣớc, sốt và vết loét miệng với tỷ lệ tƣơng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ứng là (99,2%; 53,3% và 62,5%) 37,5% bà mẹ còn kiêng cữ và 22,9% không

cách ly khi trẻ bệnh. Kiến thức về cách phòng bệnh: đa số các bà mẹ không

biết bệnh tay chân miệng chƣa có thuốc điều trị đặc hiệu và vaccine phòng

bệnh, với tỷ lệ tƣơng ứng là 60,8% và 54,2%. Có 63,3% bà mẹ biết các biện

pháp giảm nguy cơ lây nhiễm cho trẻ [33].

Lý giải điều này theo chúng tôi là do địa bàn nghiên cứu và đặc điểm cỡ

mẫu. Các nghiên cứu trên đƣợc tiến hành ở trên những địa bàn phƣờng/thành

phố trong khi nghiên cứu của chúng tôi đƣợc tiến hành tại một huyện thuộc tỉnh

trung du miền núi. Hơn nữa, có khoảng 1/3 đối tƣợng nghiên cứu của chúng tôi

là ngƣời dân tộc thiểu số, tỷ lệ làm nghề nông nghiệp chiếm cao và khoảng 2/3

đối tƣợng nghiên cứu có trình độ học vấn từ trung học cơ sở trở xuống. Điều này

sẽ ảnh hƣởng không nhỏ đến việc thực hiện truyền thông giáo dục sức khỏe nâng

cao kiến thức phòng chống bệnh tay chân miệng cho các bà mẹ có con dƣới 5

tuổi trên địa bàn nghiên cứu.

4.2.3. Thái độ của bà mẹ về bệnh tay chân miệng

Bảng 3.16 cho thấy phần lớn (65,0%) bà mẹ tham gia nghiên cứu có

thái độ tốt về bệnh TCM; tỷ lệ bà mẹ có thái độ trung bình và kém chiếm

17,8% và 17,2%, theo thứ tự. Đây là yếu tố thuận lợi cho việc thực hành

phòng chống bệnh TCM cho trẻ em dƣới 5 tuổi. Kết quả nghiên cứu của

chúng tôi cũng phù hợp với nghiên ứu của tác giả Charoenchokpanit Ruttiya

và cộng sự (2013) về KAP dự phòng bệnh TCM ở ngƣời chăm sóc trẻ dƣới 5

tuổi ở Bangkok cho kết quả: tỷ lệ ngƣời chăm sóc trẻ có thái độ trung bình là

68,2% và thái độ tốt là 31,8% [53]. Tuy nhiên kết quả nghiên cứu của chúng

tôi vẫn thấp hơn một số kết quả nghiên cứu trƣớc [37], [40], [51].

Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Tri Khoa tại thành phố Hồ Chí Minh

cho thấy tỷ lệ bà mẹ có thái độ chung đúng trong việc phòng chống bệnh

TCM chiếm tỷ lệ 71,1% [37]. Trong khi đó nghiên cứu về tại Bình Dƣơng và

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Đồng Nai cho thấy thái độ chung đúng về bệnh TCM là 96,4% [51] và 87,8%

[40]. Sự khác biệt trong kết quả nghiên cứu của chúng tôi so với các nghiên

cứu này cũng đƣợc lý giải tƣơng tự nhƣ sự khác biệt về kiến thức so với các

nghiên cứu trƣớc (trình bày ở trên).

Trong nghiên cứu của chúng tôi, thái độ đúng về bệnh TCM chiếm cao

nhất ở thái độ về việc đƣa trẻ đến cơ sở y tế khi nghi ngờ bệnh (87,1%); tiếp

theo đó là việc tiêm phòng vắc xin cho trẻ (86,9%) và việc phát hiện sớm,

điều trị kịp thời trẻ bị TCM (86,0%) (Bảng 3.14). Nghiên cứu của tác giả

Phạm Vũ Bích Ngọc (2010) cho thấy toàn bộ (100,0%) bà mẹ có con dƣới 5

tuổi có thái độ đúng về việc che miệng khi ho, hắt hơi [40]. Nghiên cứu của tác

giả Nguyễn Văn Tuyền (2012) cho kết quả thái độ đúng về thuốc chích phòng

ngừa bệnh TCM chiếm tỷ lệ cao nhất với 99,7% [51]. Kết quả của chúng tôi

thấp hơn so với kết quả nghiên cứu về kiến thức, thái độ đối với bệnh do

EV71 gây ra tại Đài Loan (2010) trên 690 ông bố/bà mẹ và 104 cô giáo ở nhà

trẻ mầm non cho thấy: tỷ lệ cô giáo và ông bố/bà mẹ đồng ý rằng trẻ nên ở

nhà khi mắc EV71 là 91,3% và 72,2%; tỷ lệ cô giáo và ông bố/bà mẹ cho rằng

mắc EV71 là rất nguy hiểm chiếm 68% và 82% [74].

Thái độ là một trong những thành phần quan trọng của hành vi phòng

chống bệnh TCM. Việc có thái độ tốt sẽ ảnh hƣởng không nhỏ đến việc thực

hiện các hoạt động phòng chống dịch TCM cũng nhƣ công tác truyền thông

phòng chống dịch TCM cho các bà mẹ có con dƣới 5 tuổi. Nghiên cứu của

chúng tôi cho thấy việc cần thiết cải thiện thái độ của bà mẹ đối với nhận thức

về mức độ nguy hiểm của bệnh và việc cách ly trẻ khi trẻ đang bị bệnh TCM.

4.2.4. Thực hành của bà mẹ về bệnh tay chân miệng

Thực hành phòng chống bệnh tay chân miệng ở bà mẹ có con dƣới 5

tuổi là một trong những yếu tố cực kỳ quan trọng để phòng chống sự lây lan

của bệnh dịch này ở trẻ em, nhằm giảm những ảnh hƣởng về kinh tế, xã hội

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

và sức khỏe do bệnh TCM gây nên. Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy chỉ có

14,0% bà mẹ có thực hành tốt về bệnh TCM; trong đó phần lớn bà mẹ có thực

hành ở mức độ trung bình và kém đối với bệnh TCM (43,4% và 42,6%; theo

thứ tự) (Bảng 3.16).

Đồng thời bảng 3.15 của chúng tôi cũng cho thấy những biện pháp thực

hành đơn giản phòng chống bệnh TCM cho trẻ em dƣới 5 tuổi của bà mẹ còn

nhiều hạn chế, chẳng hạn nhƣ việc thực hành đúng về rửa tay của ngƣời chăm

sóc trẻ chỉ đạt 11,2%; việc thực hành cho trẻ rửa tay bằng xà phòng và hƣớng

dẫn trẻ rửa tay bằng xà phòng cũng chỉ đạt 28,4%; việc ngâm rửa đồ chơi của

trẻ bằng xà phòng ít nhất 1 lần/1 tuần đạt 47,0% và còn có khoảng 1/3 số bà mẹ

tham gia nghiên cứu không thực hành đúng việc xử lý phân của trẻ bị TCM.

Tuy nhiên nghiên cứu của chúng tôi cho thấy tỷ lệ bà mẹ thực hành đƣa trẻ đi

khám, điều trị khi nghi ngờ trẻ mắc bệnh TCM chiếm rất cao với 91,3%. Điều

này cho thấy còn nhiều bất cập trong kết quả của công tác tuyên truyền phòng

chống bệnh TCM và cũng là một khoảng trống rất lớn cần có sự tác động của

truyền thông giáo dục sức khỏe đối với bệnh TCM. Các bà mẹ vẫn tập trung

chủ yếu vào việc đƣa trẻ đi khám và điều trị khi nghi ngờ mà quên mất việc

chủ động phòng chống bệnh TCM bằng những biện pháp rất đơn giản.

Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cao hơn nghiên cứu về KAP dự

phòng bệnh TCM ở ngƣời chăm sóc trẻ dƣới 5 tuổi ở Bangkok cho kết quả: tỷ

lệ ngƣời chăm sóc trẻ có thực hành chung tốt về phòng chống bệnh TCM ở

mức độ kém là 0,2%; mức độ trung bình là 39,5% và mức độ tốt là 60,3%

[53]. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu của chúng tôi thấp hơn kết quả nghiên

cứu ở Đồng Nai với tỷ lệ thực hành chung đúng chiếm 28,9%; trong đó thực

hành đúng việc hƣớng dẫn trẻ rửa tay chiếm tỷ lệ 96,3% [40]. Kết quả nghiên

cứu của chúng tôi cũng thấp hơn nghiên cứu ở thành phố Hồ Chí Minh với tỷ

lệ thực hành chung đúng chiếm 39,4% [37] và nghiên cứu của tác giả Nguyễn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Văn Tuyền (2012) với tỷ lệ bà mẹ có thực hành chung đúng về bệnh TCM là

58,7% và trong đó, thực hành quan sát khi trẻ bị sốt để phân biệt bệnh TCM

chiếm tỷ lệ cao nhất 97,7% [51]. Tuy nhiên kết quả nghiên cứu của chúng tôi

phù hợp với nhận định của Bộ Y tế về việc thực hiện các hành vi vệ sinh cá

nhân, vệ sinh cho trẻ của các bậc cha mẹ và ngƣời chăm sóc trẻ chuyển biến

chậm, đặc biệt đối với vùng trung du, miền núi [6]. Điều này cũng đƣợc

khẳng định trong nghiên cứu của chúng tôi khi so sánh kiến thức, thái độ và

thực hành về bệnh TCM của các bà mẹ có con dƣới 5 tuổi trong khu vực

nghiên cứu đã cho kết quả ở xã khu trung tâm (vùng 1) tốt hơn xã vùng 2 (xã

xa trung tâm) và xã vùng 3 (xã vùng khó khăn của huyện) (Biểu đồ 3.6). Đây

cũng là một trong những yêu cầu đòi hỏi sự tác động/tăng cƣờng tác động về

công tác truyền thông giáo dục sức khỏe và chính sách y tế đối với các khu

vực trung du miền núi của Bộ Y tế.

Mặc dù sự xuất hiện, bùng phát và cách xử trí bệnh tay chân miệng phụ

thuộc vào nhiều yếu tố nhƣ: mùa, thời tiết, thời gian trong năm hay khoảng

cách địa lý; nhƣng kết quả nghiên cứu của chúng tôi về KAP của bà mẹ có

con dƣới 5 tuổi đối với việc phòng chống bệnh TCM cũng giống nhƣ những

nghiên cứu khác cho thấy sự cần thiết phải có những tác động/can thiệp mới

mục tiêu thay đổi KAP cho ông bố/bà mẹ/ngƣời chăm sóc trẻ trong việc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

phòng chống sự xuất hiện và lây lan của bệnh TCM.

KẾT LUẬN

1. tay chân miệng tại tỉnh Thái Nguyên năm 2011 - 2013

- Tỷ lệ mắc bệnh tay chân miệng tại tỉnh Thái Nguyên: năm 2011 là

20,6/100.000 dân; năm 2012 là 55,3/100.000 dân và năm 2013 là

33,6/100.000 dân.

- Đối tƣợng mắc bệnh tay chân miệng chủ yếu là ở trẻ em dƣới 5 tuổi

(năm 2011: 97,0 %; năm 2012: 97,7%; năm 2013: 90,7%).

- Trẻ trai có xu thế mắc cao hơn trẻ gái, cụ thể các năm ( 2011: trai = 58,1%;

gái = 41,9%. 2012: trai = 58,4%; gái = 41,6%. 2013: trai = 60,1%; gái = 39,9%).

- Trên 9 huyện thành của tỉnh Thái Nguyên thì huyện Đại Từ là huyện có

tỷ lệ mắc cao nhất trong cả 3 năm (năm 2011: 39,4/100.000 dân. 2012:

96,1/100.000 dân. 2013: 60,2/100.000 dân)

- Bệnh tay chân miệng rải rác quanh năm, với số lƣợng mắc trong 3 năm

là 1279 trƣờng hợp, có 2 đỉnh dịch là tháng 4 và tháng 9. Tất cả trƣờng hợp

mắc bệnh không có trƣờng hợp nào tử vong.

- Riêng năm 2013 phân loại tiền sử dịch tễ nhƣ sau: dịch cộng đồng

chiếm tỷ lệ cao nhất 41,16%, tiếp đó là dịch tản phát chiếm 38,9%. Bệnh nhân

mắc bệnh tay chân miệng chủ yếu điều trị tại nhà 54,5% và điều trị tại trạm y

tế xã 22,2%. Có 97,73% trƣờng hợp bệnh tay chân miệng là độ 1, còn lại 2,27%

là độ 2a, tỷ lệ trƣờng hợp bệnh đƣợc chẩn đoán bằng xét nghiệm là 1,01%.

2. Thực trạng kiến thức, thái độ, thực hành về phòng chống bệnh tay chân

miệng của bà mẹ có con dƣới 5 tuổi tại huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên

- Bà mẹ có kiến thức chung tốt và trung bình về bệnh TCM chiếm tỷ lệ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

thấp (3,4% và 17,8%). Trong đó thiếu hụt nhất là các bà mẹ không hiểu biết

về: (80,9%),

(76,9%), (75,0%)

- Bà mẹ có thái độ chung tốt về bệnh tay chân miệng chiếm tỷ lệ 65,0%.

Đặc biệ tay

chân miệng chiếm tỷ lệ cao (87,1%).

- Bà mẹ có thực hành chung tốt, trung bình về bệnh tay chân miệng

chiếm tỷ lệ thấp (14,0% và 43,4%). Trong đó thực hành đúng kém nhất là

thực hành rửa tay của ngƣời chăm sóc trẻ (11,2%) và thực hành rửa tay cho

trẻ cũng nhƣ hƣớng dẫn trẻ rửa tay (28,4%).

- Số bà mẹ có nhu cầu đƣợc nghe truyền thông giáo dục sức khỏe về

bệnh TCM chiếm tỷ lệ khá cao (82,8%) và phần lớn mong muốn nghe từ cán

bộ trạm y tế xã (41,7%). Số bà mẹ muốn nghe từ (Sách báo, đài, ti vi,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

internet) là 32,8%.

KIẾN NGHỊ

- Tăng cƣờng công tác truyền thông giáo dục sức khỏe về phòng chống

bệnh tay chân miệng tại tuyến xã, đồng thời cung cấp các tài liệu truyền thông

phòng chống tay chân miệng cho ngƣời dân, tập trung truyền thông vào các

hành vi dự phòng lây nhiễm bệnh tay chân miệng. Đối tƣợng truyền thông

chủ yếu là các bà mẹ có con dƣới 5 tuổi và ngƣời chăm sóc trẻ.

- Cán bộ làm công tác truyền thông giáo dục sức khỏe về phòng chống

bệnh tay chân miệng chủ yếu là cán bộ y tế xã, kết hợp với các phƣơng tiện

thông tin đại chúng nhƣ: sách, báo, ti vi, đài, internet.

- Cần có một nghiên cứu can thiệp về phòng chống bệnh tay chân

miệng trên địa bàn nghiên cứu. Cụ thể là tiến hành xây dựng mô hình huy

động cộng đồng tham gia phòng chống dịch: bằng cách nâng cao kiến thức,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

thái độ và thực hiện các hành vi dự phòng dịch tay chân miệng.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

TIẾNG VIỆT

1. Hoàng Anh (2009), Thực trạng công tác phòng chống dịch bệnh tiêu

chảy cấp nguy hiểm tỉnh Thái Nguyên năm 2008, Luận văn Thạc sỹ Y

học, Trƣờng Đại học Y Dƣợc Thái Nguyên, Thái Nguyên.

2. Phạm Thanh Bình, Vũ Thị Minh Hạnh (2013), "Thực trạng thái độ và

hành vi thực hành của nhóm chăm sóc trẻ dƣới 5 tuổi và đề xuất giải

pháp tuyền thông", Tạp chí Y học thực hành, 7(875), tr. 21-24.

3. Bộ môn Y học cộng đồng-Trƣờng Đại học Y Dƣợc Thái Nguyên

(2013), Giáo trình khoa học hành vi và giáo dục nâng cao sức khoẻ,

Tài liệu đào tạo sau đại học, Trƣờng Đại học Y Dƣợc Thái Nguyên,

Thái Nguyên.

4. Bộ Y tế - Cục Y tế dự phòng (2009), Cẩm nang phòng chống bệnh

truyền nhiễm, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.

5. Bộ Y tế - Cục Y tế dự phòng (2012), Niên giám thống kê bệnh truyền

nhiễm năm 2011, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.

6. Bộ Y tế - Cục Y tế dự phòng 2013, Báo cáo tình hình bệnh tay chân

miệng ở Việt Nam, 887/BC-BYT, Bộ Y tế, Hà Nội.

7. Bộ Y tế - Cục Y tế dự phòng và môi trƣờng (2009), Dịch tễ học thực

địa, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.

8. Bộ Y tế (2008), "Hƣớng dẫn giám sát và phòng bệnh tay chân miệng",

Hà Nội

9. Bộ Y tế (2008), "Hƣớng dẫn giám sát và phòng bệnh tay chân miệng",

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Bộ Y tế, Hà Nội.

10. Bộ Y tế 2011, Quyết định 2554/QĐ-BYT về việc ban hành hướng dẫn

chẩn đoán và điều trị bệnh tay chân miệng, 2554/QĐ-BYT, Bộ Y tế,

Hà Nội.

11. Bộ Y tế 2012, Báo cáo tình hình các bệnh truyền nhiễm gây dịch và

các giải pháp phòng chống, 557/BC-BYT, Bộ Y tế, Hà Nội.

12. Bộ Y tế 2012, Quyết định 581/QĐ-BYT về việc ban hành hướng dẫn

giám sát và phòng chống bệnh tay chân miệng, 581/QĐ-BYT, Bộ Y tế,

Hà Nội.

13. Bộ Y tế 2012, Quyết định 1003/QĐ-BYT về việc ban hành hướng dẫn

chẩn đoán và điều trị bệnh tay chân miệng, 1003/QĐ-BYT, Bộ Y tế,

Hà Nội.

14. Bộ Y tế 2013, Quyết định 80/QĐ-BYT về việc phê duyệt kế hoạch

phòng, chống dịch bệnh truyền nhiễm năm 2013, 80/QĐ-BYT, Bộ Y tế,

Hà Nội.

15. Bộ Y tế (2013), "Thông tƣ số: 13/2013/ TT-BYT. Hƣớng dẫn giám sát

bệnh truyền nhiễm ", Hà Nội, năm 2013.

16. Bộ Y tế và Nhóm đối tác Y tế (2012), Báo cáo chung tổng quan ngành

y tế năm 2012: Nâng cao chất lượng dịch vụ khám, chữa bệnh, Bộ Y tế,

Hà Nội.

17. Bộ Y tế và Nhóm đối tác y tế (2013), Báo cáo chung tổng quan ngành

Y tế năm 2013, Bộ Y tế, Hà Nội.

18. Cục thống kê Thái Nguyên (2013), Niên giám thống kê 2012, Nhà xuất

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

bản thống kê, Hà Nội.

19. Trần Thị Anh Đào và cộng sự (2014), "Kiến thức và thực hành về

phòng bệnh tay chân miệng của bà mẹ có con dƣới 5 tuổi ở huyện Long

Thành, tỉnh Đồng Nai", Tạp chí Y học thực hành, 23(911), tr. 1-6.

20. Đoàn Thị Ngọc Diệp và cộng sự (2008), "Nhận xét đặc điểm bệnh nhi

tay chân miệng tử vong Bệnh viện nhi đồng I - TP Hồ Chí Minh", Tạp

chí Y Học Thành phố Hồ Chí Minh, 12(Phụ bản số 1), tr. 4-6.

21. Nguyễn Thành Đông, Hà Văn Nhƣ (2011), "Tổng quan về đặc điểm

dịch tễ học và biện pháp phòng chống bệnh tay chân miệng", Tạp chí Y

học thực hành, 798(12), tr. 82-85.

22. Trần Nhƣ Dƣơng và cộng sự (2013), "Tình hình bệnh truyển nhiễm khu

vực miền Bắc 9 tháng đầu năm 2013", Tạp chí Y học dự phòng, 8(25),

tr. 11-12.

23. Trần Dƣơng, Ngô Huy Tú, Vũ Đình Thiểm (2011), "Dịch chân tay

miệng tại miền Bắc Việt Nam năm 2011", Tạp chí Y học dự phòng,

7(134), tr. 1-2.

24. Lục Phi Giang (2013), Thực trạng bệnh tay chân miệng và khả năng

đáp ứng phòng chống dịch tại tỉnh Cao Bằng năm 2012, Chuyên đề tốt

nghiệp Chuyên khoa I - YTCC, Trƣờng Đại học Y Dƣợc Thái Nguyên,

Thái Nguyên.

25. Nguyễn Thị Hải Hà (2012), Một số đặc điểm dịch tễ học bệnh tay chân

miệng và các biện pháp phòng chống dịch đã triển khai tại Hà Nội năm

2011, Khóa luận tốt nghiệp Bác sĩ y khoa, Trƣờng Đại học Y Hà Nội,

Hà Nội.

26. Đỗ Hàm (2011), Phương pháp nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực y

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

học, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.

27. Trần Tịnh Hiền (2011), "Bệnh tay chân miệng hiện nay", Hội Y học, TP

Hồ Chí Minh, tr. 1-4.

28. Lê Thị Họa (2012), Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng 41 bệnh nhân mắc

Tay Chân Miệng tử vong tại bệnh viện Nhi Đồng I - năm 2011, Luận

văn Thạc sĩ Y học, Trƣờng Đại học Y Hà Nội, Hà Nội.

29. Đàm Khải Hoàn (2009), Giáo trình Thực hành Cộng đồng 1, Trƣờng

Đại học Y Dƣợc Thái Nguyên, Thái Nguyên.

30. Đinh Việt Hoàng (2012), Một số đặc điểm dịch tễ học bệnh tay chân

miệng tại tỉnh Hòa Bình năm 2011 các biện pháp phòng chống dịch đã

triển khai, Khóa luận tốt nghiệp Bác sĩ y khoa, Trƣờng Đại học Y Hà

Nội, Hà Nội.

31. Đỗ Mạnh Hùng, Trần Minh Nhƣ Nguyện (2011), "Nghiên cứu đặc

điểm dịch tễ học và một số yếu tố liên quan đến bệnh tay chân miệng

tại khu vực miền Trung, năm 2008-2009 ", Tạp chí Y học Dự phòng,

5(23), p. 167-168.

32. Dƣơng Xuân Hùng (2009), Thực trạng kiến thức, thái độ, thực hành về

vệ sinh môi trường của người dân ở hai xã vùng sâu huyện Đồng Hỷ,

tỉnh Thái Nguyên, Luận văn Thạc sĩ Y học, Trƣờng Đại học Y Dƣợc

Thái Nguyên, Thái Nguyên.

33. Trần Đỗ Hùng, Dƣơng Thị Thùy Trang (2013), "Khảo sát kiến thức

chăm sóc bệnh nhi tay chân miệng của các bà mẹ tại bẹnh viện Nhi

đồng Cần Thơ", Y học thực hành, 6(873), p. 60-65.

34. Trần Đỗ Hùng và cộng sự (2012), "Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng

của trẻ bệnh tay chân miệng nhập viện điều trị tại bệnh viện Nhi đồng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Cần Thơ năm 2011", Tạp chí Y học thực hành, 4(816), tr. 31-35.

35. Lê Thị Song Hƣơng (2013), "Một số đặc điểm dịch tễ học bệnh chân

tay miệng tại Hải Phòng năm 2011 – 2012", Trung tâm Y tế dự phòng

Hải Phòng, Hải Phòng.

36. Trần Ngọc Hữu (2012), "Đặc điểm dịch tễ học của bệnh tay chân

miệng ở 20 tỉnh thành phía nam giai đoạn 2005- 2011", Chuyên đề y tế

công cộng, Tạp chí Y học thành phố Hồ Chí Minh, 16(Phụ bản 3), tr.

19-24.

37. Nguyễn Tri Khoa (2012), Kiến thức, thái độ, thực hành về phòng bệnh

tay chân miệng của bà mẹ có con dưới 5 tuổi tai Quận 11, TP. HCM

năm 2012, Khóa luận tốt nghiệp, Trƣờng Đại học Y Dƣợc Thành phố

Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh.

38. Đinh Thị Bích Loan và cộng sự (2012), "Đặc điểm bệnh tay chân

miệng nặng do EV 71 tại Bệnh viện An Giang", Công trình nghiên cứu

khoa học Bệnh viện đa khoa An Giang, tr. 213-224.

39. Nguyễn Ngọc Nghĩa (2009), Thực trạng và kiến thức, thái độ, thực

hành về bệnh răng miệng cảu học sinh tiểu học tại huyện Văn Chấn-

tỉnh Yên Bái,, Luận văn Thac sĩ Y học, Trƣờng Đại học Y dƣợc Thái

Nguyên, Thái Nguyên.

40. Phạm Vũ Bích Ngọc (2010), Kiến thức, thái độ, thực hành về bệnh tay

chân miệng của bà mẹ có con dưới 5 tuổi tại phường Tam Hiệp, thành

phố Biên Hòa, Đồng Nai năm 2010, Luận văn tốt nghiệp, Trƣờng Đại

học Y Dƣợc Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh.

41. Đặng Thị Thúy Phƣơng (2011), "Khảo sát kiến thức, hành vi của các bà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

mẹ về bệnh tay chân miệng tại Bệnh viện Nhi Đồng Cần Thơ năm

2009- 2010", Công trình nghiên cứu khoa học Bệnh viện Nhi đồng Cần

Thơ, tr. 112-116.

42. Quốc Hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 2007, Luật phòng

chống bệnh truyền nhiễm 03/2007/QH12, Quốc Hội, Hà Nội.

43. J Coker Richard và cộng sự (2011), "Các bệnh truyền nhiễm đang nổi ở

Đông Nam Á", Tạp chí Y tế Công cộng, tr 68-83, Hồ Thị Hiền dịch.

44. Hoàng Thái Sơn (2009), Thực trạng kiến thức, thái độ, thực hành về vệ

sinh môi trường của người dân huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, Luận

văn Thạc sĩ Y học, Trƣờng Đại học Y dƣợc Thái Nguyên, Thái

Nguyên.

45. Nguyễn Vũ Minh Thƣ (2012), Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, chủng virus

của bệnh nhân tay chân miệng nặng tại bệnh viện Nhi Đồng, Đồng Nai

từ 3/1-15/5/2012, Khóa luận tốt nghiệp, Trƣờng Đại học Y Dƣợc thành

phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh.

46. Nguyễn Thị Kim Tiến, Đỗ Kiến Quốc, Nguyễn Thị Thanh Thảo

(2011), "Đặc điểm dịch tễ học-Vi sinh học bệnh tay chân miệng tại khu

vực phía Nam năm 2008-2010", Tạp chí Y học thực hành, 6(26), p. 1-5.

47. Võ Thị Tiến, Tạ Văn Trầm (2012), "Kiến thức, thái độ, hành vi của bà

mẹ về phòng chống bệnh tay chân miệng", Tạp chí Y Học Thành phố

Hồ Chí Minh, 16(Phụ bản 4), p. 83-92.

48. Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh Thái Nguyên 2012, Kế hoạch số: 78/KH-

YTDP: Kế hoạch phòng, chống dịch bệnh tay chân miệng tỉnh Thái

nguyên năm 2012, 78/KH-YTDP, Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh Thái

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Nguyên, Thái Nguyên.

49. Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh Thái Nguyên 2013, Báo cáo tổng kết Y tế

Dự phòng năm 2012, phương hướng nhiệm vụ năm 2013,

56/BC_YTDP, Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh Thái Nguyên, Thái

Nguyên.

50. Phan Văn Tú (2009), "Bệnh tay chân miệng", Viện Pasteur, Thành phố

Hồ Chí Minh.

51. Nguyễn Văn Tuyền (2012), Kiến thức, thái độ, thực hành về bệnh tay

chân miệng của bà mẹ có con dưới 5 tuổi ở các trường mẫu giáo tại

phường Lái Thiêu, thị xã Thuận An, tỉnh Bình Dương năm 2012, Khóa

luận tốt nghiệp, Trƣờng Đại học Y Dƣợc Thành phố Hồ Chí Minh,

Thành phố Hồ Chí Minh.

52. Vụ khoa học và đào tạo - Bộ y tế (2007), Thực hành cộng đồng, Nhà

xuất bản Y học, Hà Nội.

TIẾNG ANH

53. Ruttiya Charoenchokpanit, Tepanata Pumpaibool (2013), "Knowledge

attitude and preventive behavior towards hand foot and mouth disease

among caregivers of children under five years old in Bangkok,

Thailand", Journal of Health Research, 27(5), p. 281-286.

54. Chen K.T. et al. (2007), "Epidemiologic features of hand-foot-mouth

disease and herpangina caused by enterovirus 71 in Taiwan, 1998-

2005", Pediatrics, 120(2), p. e244-e52.

55. Chen Kow-Tong (2008), "Human Enterovirus 71 Disease: Clinical

Features, Epidemiology, Virology and Management", The Open

Epidemiology Journal, 1(8), p. 10-16.

56. Chia M.Y. et al. (2014), "Epidemiology of enterovirus 71 infections in

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Taiwan", Pediatr Neonatol, 55(4), p. 243-9.

57. John F. Modlin (1997), "Update on Enterovirus infections in Infants

and children", Advances in Pediatric Infectious Disease, 12(2), p. 155-171.

58. Lemeshow Stanley et al. (2013), Adequacy of Sample Size in Health

studies, John Wiley $ Sons, Chichester, England.

59. Li Wei Ang et al. (2009), "Epidemiology and control of hand foot and

mouth disease in Singapore 2001-2007", Annals Academy of Medicine

Fedruary 2009, Vol. 38 No 2.

60. Lou Mei-Ling, Lin Deng-Jiunn (2006), "Exploration of the healthy

behaviors against enterovirus and its related factors in the caregivers of

preschool-age children", Hung Kuang Journal, 49145-162.

61. Luan-Yin Chang et al (2002), "Risk Factors of Enterovirus 71 Infection

and Associated Hand, Foot, and Mouth Disease/Herpangina in Children

During an Epidemic in Taiwan", Pediatrics, 109(6), p. 88-96.

62. Mary Jane Cardosa et al (2003), "Molecular epidemiology of human

enterovirus 71 strains and recent outbreaks in the Asia-Pacific region:

comparative analysis of the VP1 and VP4 genes ", Emerging Infectious

Diseases,, 9(4), p. 23-27.

63. Nguyen N.T. et al. (2014), "Epidemiological and clinical characteristics

of children who died from hand, foot and mouth disease in Vietnam,

2011", BMC Infect Dis, 14(3), p. 341-44.

64. Nilendu Sarma et al. (2009), "Epidemic of hand, foot and mouth

disease in West Bengal, India in August, 2007", India Journal of

Dermatology, 54(1), p. 26-30.

65. Othman Nursyuhadah et al. (2012), "Knowledge, Attitude and Practices

regarding Hand, Foot and Mouth disease (HFMD) of visitors in

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

hospital Tengku Ampuan Afzan, Pahang, Malaysia", Technology,

Science, Social sciences and Humanities International Conference

2012, Universiti Teknologi MARA, Malaysia, p. 1-10.

66. Nervi J. Stephen (2009), Hand Foot and Mouth Disease, New York.

67. Wang Jin-feng et al. (2011), "Hand, foot and mouth disease:

spatiotemporal transmission and climate", International Journal of

Health Geographics, 10(1), p. 25.

68. WHO (2011), "A Guide to clinical management and public health

response for hand foot and mouth disease (HFMD)".

69. World Health Organization (2009), "Meeting of the Regional clinical

Network on emerging infectious disease".

70. World Health Organization (2011), A guide to clinical management

and public health response for hand, foot and mouth (HFMD), World

Health Organization, Geneva, Switzerland.

71. WPRO, "Risk assessment of EV71 for the Western Pacific region",

http://www.wpro.who.int/sites/crs/data/RAEV71inWPR.html

72. Xie Y.H. et al. (2014), "Important roles of public playgrounds in the

transmission of hand, foot, and mouth disease", Epidemiol Infect, 1-10.

73. Xing W et al. (2014), "Hand, foot, and mouth disease in China, 2008-

12: an epidemiological study", Lancet Infect Dis, 14(4), p. 308-318.

74. Yang Su-Ching et al. (2010), "Knowledge about and attitude toward

enterovirus 71 infections: A survey of parents and teachers at

kindergartens in Taiwan", American Journal of Infection Control,

38(4), p. e21-e24.

75. Zhang S et al. (2014), "Epidemiology of hand, foot, and mouth disease

and genetic characterization of enterovirus A71: a survey from 2007 to

2012 in Linyi of Shandong Province, China", Bing Du Xue Bao, 30(3),

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

p. 246-52.

Phụ lục 1

CƠ CẤU DÂN SỐ TỈNH THÁI NGUYÊN THEO CÁC NĂM

Năm 2011 2012 2013

Địa dƣ

T. phố 257 398 263 677 265 267

TX. S. Công 54479 54.168 49278

Phú Bình 147514 146.090 144161

Phổ Yên 151757 150.587 146853

Đồng Hỷ 114775 113.802 110633

Đại Từ 174350 171.785 169857

Ph.Lƣơng 110336 109.230 108329

Đ.hóa 92784 92.004 91236

Võ Nhai 67833 67.293 66399

Tổng DS cả tỉnh 1.144.144 1.168.636 1.179.095

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

(Nguồn: Số liệu của cục thống kê tỉnh Thái Nguyên/niên giám thống kê )

Phụ lục 2

Đơn vị: Trung tâm YTDP Thái Nguyên

Mẫu số 1 ban hành kèm theo Quyết định số 581/QĐ-BYT ngày 24 /02/2012 của Bộ Y tế

1. Họ và tên bệnh nhân: ……………. 2. Ngày tháng năm sinh: ……/……../……..

3. Giới tính: Nam  Nữ  4. Dân tộc: …………………

5. Họ tên mẹ (bố, ngƣời chăm sóc): ………………………. 6. Điện thoại: …………

7. Địa chỉ: Thôn/xóm/tổ: ………….. Xã: ………. Huyện: …………. Tỉnh: ………..

8. Ngày khởi bệnh: ……../……./…….. 9. Ngày vào viện ……../….../………

10. Tên cơ sở điều trị: ……………11. Địa chỉ cơ sở điều trị: ………………………

12. Lý do vào viện: ....................................................................................................

13. Những triệu chứng chính từ lúc khởi phát đến khi nhập viện:

-  Sốt

-  Ban dạng phỏng nƣớc

-  Dấu hiệu màng não

-  Đau họng

+  ở tay +  ở chân

-  Quấy khóc

-  Mệt mỏi

+  ở mông +  ở đầu gối

-  Giật mình

-  Chán ăn

-  Loét miệng

-  Co giật

-  Tiêu chảy

-  Ban dạng khác

-  Liệt mềm cấp

-  Nôn

-  Rối loạn tim mạch, hô hấp

-  Rối loạn tri giác

14. Phân độ lâm sàng khi nhập viện: 1 2a 2b 3 4

15. Trẻ có đi học không (mầm non, nhà trẻ, mẫu giáo, nhóm trẻ gia đình): có không

16. Nếu có, tên nơi học: …………………. 17. Địa chỉ nơi học……………………

18. Loại ca bệnh ghi nhận:  Tản phát  ổ dịch cộng đồng  ổ dịch trƣờng học

19. Tiền sử tiếp xúc: trong vòng 2 tuần trƣớc khi mắc bệnh, trẻ có:

 Tiếp xúc với ngƣời mắc bệnh tay chân miệng

 Đi nhà trẻ/ mẫu giáo/ trƣờng học/ nhóm trẻ gia đình

 Tiếp xúc với ngƣời chăm sóc trẻ có tiếp xúc ngƣời mắc bệnh

 Đến khu đông ngƣời (khu vui chơi, siêu thị, chợ…) (ghi rõ): .............................

 Tiếp xúc với yếu tố nghi lây nhiễm khác (ghi rõ): ...............................................

20. Nguồn nƣớc sử dụng (ghi rõ: nƣớc máy, giếng, ao, sông…)...............................

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

PHIẾU ĐIỀU TRA BỆNH TAY CHÂN MIỆNG Ngày báo cáo: ………../………./…………

21. Ăn uống chung với trẻ nghi mắc bệnh TCM: ….. Có (ghi rõ)……… Không

22. Dùng đồ chơi chung với trẻ nghi mắc bệnh TCM:  Có (ghi rõ) ……. Không

23. Dùng chung vật dụng (cốc, chén, khăn mặt,…) với trẻ nghi mắc bệnh TCM:

 Có (ghi rõ) ……….……………….. Không

24. Lấy mẫu và kết quả xét nghiệm:

Phân Ngày lấy: ……./……/……. Kết quả (nơi làm XN điền): ...

Dịch ngoáy họng: Ngày lấy: ……/……/…….. Kết quả (nơi làm XN điền): ..

(Nếu bệnh nhân đang điều trị tại bệnh viện, lấy mẫu và điền đến câu 24, phô tô

phiếu và gửi phiếu phô tô cùng mẫu bệnh phẩm lên tuyến trên. Khi bệnh nhân ra

viện/chuyển viện/tử vong, hoàn thành hết các câu còn lại và gửi phiếu gốc lên

tuyến trên)

25. Phân độ lâm sàng nặng nhất trong cả quá trình bị bệnh: 1 2a 2b 3 4

26. Ngày ra viện/chuyển viện (nếu bệnh nhân tử vong, ghi ngày tử vong): …../…/…

27. Chẩn đoán khi ra viện/chuyển viện/tử vong: .......................................................

28. Tình trạng bệnh nhân khi ra viện: Khỏi Đỡ/ổn định Nặng, xin về

Chuyển viện Tử vong Trốn viện/mất theo dõi

29. Nếu chuyển viện, tên bệnh viện chuyển đến: ......................................................

30. Nếu tử vong, chẩn đoán nguyên nhân tử vong: ..................................................

Ngày điều tra: ……./……/……….. Ngƣời điều tra (Ký, ghi rõ họ tên)

Lãnh đạo Đơn vị (Ký, đóng dấu)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Mẫu số 2 ban hành kèm theo Quyết định 581/QĐ- BYT 24 /02/2012 của Bộ Y tế

Phụ lục 3 Đơn vị:………………………………..

Tuổi

Địa chỉ nơi khởi phát

Nơi điều

Ngày

Kết quả

Loại

Lấy

Năm

Họ và tên

Ngày

mẫu và

Giới

STT

trị (tại nhà hoặc

Phân độ LS

Có đi học

ra viện/

điều trị (f)

Tháng (a)

Số nhà/ đƣờng

Xã/ phƣờng

Huyện/ Quận

Tỉnh/ Thành

bệnh nhân

khởi phát

nhập viện

(b)

(c)

phố

bệnh (d)

KQXN (e)

tên CSYT)

Tử vong

(a): tuổi theo tháng với trẻ em <5 tuổi (b) Phân độ lâm sàng nặng nhất trong thời gian bị bệnh

(c) Đi học tại nhà trẻ, mẫu giáo, mầm non, nhóm trẻ gia đình (d) Loại ca bệnh 1=Tản phát; 2=Ổ dịch cộng đồng; 3=ổ dịch trƣờng học

(e) Lấy mẫu và KQXN: Không=Không lấy mẫu. Nếu có lấy mẫu và có KQXN, ghi cụ thể KQXN

(f) Kết quả điều trị: 1=Khỏi; 2=Đỡ/ổn định; 3=Nặng, xin về; 4=Chuyển viện, ghi tên BV chuyển đến; 5=Tử vong; 6=Trốn viện/mất theo dõi

DANH SÁCH CÁC BỆNH NHÂN TAY CHÂN MIỆNG

Lãnh đạo Đơn vị (Ký, đóng dấu)

Ngày: ……./……/……….. Ngƣời lập danh sách (Ký, ghi rõ họ tên)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Phụ lục 4

PHIẾU ĐIỀU TRA KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ, THỰC HÀNH

CỦA BÀ MẸ CÓ CON DƢỚI 5 TUỔI VỀ BỆNH TAY CHÂN MIỆNG

Địa điểm:

Xóm…………..……Xã………………………Huyện…………...….... Họ và

tên điều tra viên:……………………………………………………….......

Ngày phỏng vấn:…………../………..../ 2014.

Họ tên ngƣời đƣợc phỏng vấn: ………………………………………………...

Đồng ý tham gia của ngƣời đƣợc phỏng vấn:  Đồng ý  Không đồng ý

Ký tên:……………………………………

A. THÔNG TIN CHUNG VỀ BÀ MẸ CÓ CON DƢỚI 5 TUỔI

Mã

TT

Câu hỏi

Trả lời

hóa

A1 Năm nay Chị bao nhiêu tuổi?

(theo tuổi dương lịch)

Ghi bằng số..........................

A2 Chị là ngƣời dân tộc nào?

Kinh

Tày

Dao

H’Mông

Khác (ghi rõ):........….....……

A3 Trình độ học vấn của Chị?

(có bằng tốt nghiệp ở trình độ tương ứng)

Không biết đọc biết viết Dƣới tiểu học Tiểu học Trung học cơ sở Trung học phổ thông

1 2 3 4 5

Trung cấp, cao đẳng

Đại học và trên đại học

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Nội trợ

(Chọn 1 công việc chính - là

Làm ruộng, làm vƣờn

công việc chiếm nhiều thời gian nhất)

Công nhân Buôn bán

3 4

Công chức, viên chức

Khác (ghi rõ)............................

A4 Hiện tại Chị làm nghề gì?

Mã

Câu hỏi

Trả lời

hóa

A5 Gia đình Chị có thuộc diện hộ

Có

nghèo không? (phải được địa

Không

phương chứng nhận)

Không trả lời

Số con của Chị?

..............................................con

Số con dƣới 5 tuổi?

...........................con dƣới 5 tuổi

KIẾN THỨC VỀ BỆNH TAY CHÂN MIỆNG

B

Theo chị, tác nhân nhân gây

Virus

bệnh tay chân miệng là gì? (01 lựa chọn)

Vi khuẩn Nấm

2 3

Ký sinh trùng

Không biết

Tác nhân khác (ghi

rõ)................

Theo chị, bệnh tay chân miệng

Từ ngƣời bệnh

có thể lây truyền từ nguồn lây

Từ vật nuôi bị bệnh

nào sang con ngƣời?

Từ động vật hoang dã

(01 lựa chọn)

Không biết

Khác (ghi rõ).........................

Theo chị, bệnh tay chân miệng lây truyền vào cơ thể con ngƣời qua đƣờng nào là chủ yếu? (01 lựa chọn)

Đƣờng tiêu hóa Đƣờng hô hấp Đƣờng da, niêm mạc Đƣờng máu

1 2 3 4

Không biết

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Theo chị, cách thức lây truyền bệnh tay chân miệng sang ngƣời nhƣ thế nào? (nhiều lựa chọn, ĐTV không đọc câu trả lời mà chỉ gặng hỏi “còn gì nữa không?”)

1 2 3 4

Theo chị, ở môi trƣờng sống nào trẻ có nguy cơ mắc bệnh tay chân miệng? (nhiều lựa chọn, ĐTV không đọc câu trả lời mà chỉ gặng hỏi “còn gì nữa không?”)

1 2 3 4 5 6

Theo chị, lứa tuổi nào dễ mắc bệnh tay chân miệng nhất? (01 lựa chọn)

Theo chị, khi trẻ mắc bệnh tay chân miệng sẽ có những biểu hiện nhƣ thế nào? (nhiều lựa chọn, ĐTV không đọc câu trả lời mà chỉ gặng hỏi “còn gì nữa không?”)

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Theo chị, nếu không điều trị kịp thời, bệnh tay chân miệng có thể gây biến chứng gì? (nhiều lựa chọn, ĐTV không đọc câu trả lời mà chỉ gặng hỏi “còn gì nữa không?”)

1 2 3 4 5 6 7

- Tay bẩn đƣa vào miệng (sờ vào đồ chơi, đồ dùng sinh hoạt nhiễm khuẩn bởi phân, dịch tiết hô hấp, nốt phỏng..) - Tiếp xúc trực tiếp với hạt nƣớc bọt, dịch tiết hô hấp của trẻ bệnh - Không biết Khác (ghi rõ).............................. Ở nhà Ở nhà trẻ, trƣờng mầm non Nơi dân cƣ đông đúc Nơi vui chơi cho trẻ em Không biết Khác (ghi rõ)............................... Dƣới 5 tuổi Từ 5 - 15 tuổi Trên 15 tuổi Mọi lứa tuổi nhƣ nhau Không biết Sốt Loét miệng, họng Phát ban dạng phỏng nƣớc ở bàn tay, chân, đầu gối, mông Không biết Khác (ghi rõ)............................... Viêm não - màng não Viêm cơ tim Phù phổi cấp Nhiễm trùng máu Biến chứng thần kinh Không biết Khác (ghi rõ)...............................

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Theo chị, bệnh tay chân miệng

Đã có

đã có vắc xin phòng ngừa chƣa?

Chƣa có

Không biết

B10 Theo chị, có những biện pháp

Rửa tay cho trẻ và ngƣời CST

nhƣ thế nào để phòng bệnh tay

Rửa đồ chơi, vật dụng, lau nhà

chân miệng?

bằng dung dịch sát khuẩn

(nhiều lựa chọn, ĐTV không đọc

Không cho chơi với trẻ bị bệnh

câu trả lời mà chỉ gặng hỏi “còn

- Không biết

gì nữa không?”)

Khác (ghi

rõ)...............................

C

THÁI ĐỘ VỀ BỆNH TAY CHÂN MIỆNG

C1 Chị có đồng ý rằng bệnh TCM là

Không đồng ý

một bệnh có thể gây nguy hiểm

Đồng ý

đến tính mạng của trẻ em?

Không ý kiến

C2 Chị có đồng ý với việc rửa tay

Đồng ý

bằng xà phòng là biện pháp có

Không đồng ý

hiệu quả để phòng chống bệnh

Không ý kiến

tay chân miệng?

C3 Chị có đồng ý với việc thƣờng

Đồng ý

xuyên sử dụng dung dịch khử

Không đồng ý

khuẩn để ngâm rửa đồ chơi của

Không ý kiến

trẻ là cần thiết không?

C4 Chị có đồng ý với việc thƣờng

Đồng ý

xuyên sử dụng dung dịch khử

Không đồng ý

khuẩn để lau sàn nhà và các vật

Không ý kiến

dụng trong nhà là cần thiết?

C5 Chị có đồng ý rằng khi trẻ đang bị bệnh TCM thì không nên cho trẻ tiếp tục đến trƣờng học?

Không đồng ý Đồng ý Không ý kiến

1 2 3

C6 Chị có đồng ý rằng việc phát

Đồng ý

hiện sớm, điều trị kịp thời là cần

Không đồng ý

thiết để phòng biến chứng của

Không ý kiến

bệnh TCM?

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Không đồng ý

dụng thuốc nam tùy tiện để điều

Đồng ý

trị bệnh tay chân miệng?

Không ý kiến

C8 Chị có đồng ý rằng khi trẻ mắc

Đồng ý

bệnh tay chân miệng cần phải đƣa

Không đồng ý

trẻ đến cơ sở y tế?

Không ý kiến

C9 Nếu có vắc xin phòng bệnh tay

Đồng ý

chân miệng, chị có đồng ý cho trẻ

Không đồng ý

tiêm phòng không?

Không ý kiến

C10 Chị có đồng ý rằng sự tham gia

Đồng ý

của cộng đồng là cần thiết để tay chân phòng chống bệnh

Không đồng ý Không ý kiến

2 3

miệng?

C7 Chị có đồng ý rằng không nên sử

D

THỰC HÀNH PHÕNG CHỐNG BỆNH TAY CHÂN MIỆNG

D1 Chị có thƣờng xuyên rửa tay

Trƣớc khi chế biến thức ăn

bằng xà phòng khi thực hiện các

Trƣớc khi cho trẻ ăn

công việc sau đây không?

Trƣớc khi bế ẵm trẻ

(ĐTV đọc từng đáp án)

Sau khi đi vệ sinh

Sau khi thay tã, vệ sinh cho trẻ

Không rửa tay

D2 Chị có hƣớng dẫn con tự rửa tay

Trƣớc khi ăn

hoặc rửa tay cho trẻ bằng xà

Sau khi đi vệ sinh

phòng khi thực hiện các công

Trƣớc khi đi ngủ

việc sau đây không?

Bất cứ khi nào tay bẩn

(ĐTV đọc từng đáp án)

Không rửa tay

Có Không

1 2

D3 Chị có vệ sinh vật dụng ăn uống (bát, cốc, thìa...) bằng cách tráng nƣớc sôi trƣớc khi sử dụng không?

D4 Chị có bao giờ mớm thức ăn cho

Có

trẻ không?

Không

D5 Trẻ có thói quen mút tay, ăn bốc

Có

hoặc ngậm đồ chơi không?

Không

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Có

bằng xà phòng ít nhất 1 tuần 1

Không

lần không?

D7 Chị có thƣờng xuyên lau nhà và

các đồ dùng sinh hoạt (bàn,

Có

ghế,...) bằng các chất tẩy rửa

Không

thông

thƣờng 1-2

lần/tuần

không?

Sau khi trẻ đi đại tiện, chị đã xử

Đổ vào nhà tiêu

lý phân của trẻ nhƣ thế nào?

Đổ ra vƣờn, ruộng

Trẻ đại tiện ra xung quanh nhà Khác........................................

3 4

D9 Chị có để con mình đi nhà trẻ

Có

hoặc chơi với trẻ bị bệnh TCM

Không

không?

D10 Khi nghi ngờ con mình bị bệnh

Đƣa đến cơ sở y tế

tay chân miệng chị có đƣa con

Tự điều trị bằng thuốc nam

đến cơ sở y tế khám hay tự điều

Không điều trị

trị ở nhà?

Khác........................................

D6 Chị có ngâm rửa đồ chơi của trẻ

NGUỒN TRUYỀN THÔNG VỀ BỆNH TAY CHÂN MIỆNG

E

Trong một năm qua, chị có nhận

Có

đƣợc thông tin TT-GDSK về

Không

bệnh TCM không?

(nếu có ghi rõ số

lần.................)

E2 Nguồn thông tin về bệnh TCM

Cán bộ trạm Y tế

chị nghe đƣợc từ đâu? (nhiều lựa chọn, ĐTV đọc từng đáp án)

Nhân viên y tế thôn bản Trƣởng thôn/ tổ trƣởng dân phố Sách báo, đài, ti vi, internet Tài liệu truyền thông (tờ rơi, tranh ảnh...)

2 3 4 5

Bạn bè, ngƣời thân, hàng xóm Khác.........................................

6 7

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

phù hợp nhất với chị?

……………………………... (Ghi 01 câu trả lời phù hợp nhất

(ĐTV đọc lại các nguồn thông

và đánh mã vào ô bên cạnh)

E3 Chị thấy nguồn thông tin nào là

tin ở câu E2 và ghi lại 01 lựa chọn của người trả lời)

E4 Chị có muốn đƣợc cung cấp

Có

thêm các kiến thức về bệnh

Không

TCM không?

(Nếu không  KẾT THÖC)

E5 Những thông tin nào chị cần biết

Nguồn lây truyền bệnh

thêm về bệnh TCM ? (nhiều lựa

Cách thức lây truyền bệnh

chọn)

Biểu hiện của bệnh

Biến chứng của bệnh

Cách xử trí khi mắc bệnh

Cách phòng bệnh

Khác…..………………………

Xin trân trọng cảm ơn sự hợp tác của chị! XÁC NHẬN CỦA TRẠM Y TẾ ĐIỀU TRA VIÊN (Ký tên đóng dấu) (Ký và ghi rõ họ tên)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Phụ lục 5

HƢỚNG DẪN CHẤM ĐIỂM PHIẾU ĐIỀU TRA KAP BÀ MẸ CÓ

CON DƢỚI 5 TUỔI VỀ PHÕNG CHỐNG BỆNH TAY CHÂN MIỆNG

KIẾN THỨC VỀ BỆNH TAY CHÂN MIỆNG

( tổng điểm là 10 điểm= 100%)

Chọn các ý đúng Điểm

B

B1

Gồm có 6 ý, chọn ý 1

B2

Gồm có 5 ý, chọn ý 1

B3

Gồm có 5 ý, chọn ý 1

B4

Gồm có 4 ý, chọn ý 1 và 2

B5

Gồm có 6 ý, chọn ý 2 và 4

B6

Gồm có 5 ý, chọn ý 1

B7

Gồm có 5 ý, (chọn ý 3 và 1) hoặc (3 và 2)

1 B8

Gồm có 7 ý, chọn ý 1 trong các ý (1, 2, 3, 5)

B9

Gồm có 3 ý, chọn ý 2

Nội dung câu hỏi Theo chị, tác nhân nhân gây bệnh tay chân miệng là gì? Theo chị, bệnh tay chân miệng có thể lây truyền từ nguồn lây nào sang con ngƣời? Theo chị, bệnh tay chân miệng lây truyền vào cơ thể con ngƣời qua đƣờng nào là chủ yếu? Theo chị, cách thức lây truyền bệnh tay chân miệng sang ngƣời nhƣ thế nào? Theo chị, ở môi trƣờng sống nào trẻ có nguy cơ mắc bệnh tay chân miệng? Theo chị, lứa tuổi nào dễ mắc bệnh tay chân miệng nhất? Theo chị, khi trẻ mắc bệnh tay chân miệng sẽ có những biểu hiện nhƣ thế nào? Theo chị, nếu không điều trị kịp thời, bệnh tay chân miệng có thể gây biến chứng gì? Theo chị, bệnh tay chân miệng đã có vắc xin phòng ngừa chƣa?

B10

Theo chị, có những giải pháp nào để phòng chống bệnh TCM?

Gồm có 5 ý, chọn ý 1 trong các ý (1, 2, 3)

1 1

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

THÁI ĐỘ VỀ BỆNH TAY CHÂN MIỆNG ( tổng điểm là 10 điểm= 100%)

C

Nội dung câu hỏi

Chọn các ý đúng Điểm

Gồm có 3 ý, chọn ý 2

C1

Chị có đồng ý rằng bệnh TCM là một bệnh có thể gây nguy hiểm đến tính mạng của trẻ em?

Gồm có 3 ý, chọn ý 1

C2

Chị có đồng ý với việc rửa tay bằng xà phòng là biện pháp có hiệu quả để phòng chống bệnh tay chân miệng?

Gồm có 3 ý, chọn ý 1

C3

Chị có đồng ý với việc thƣờng xuyên sử dụng dung dịch khử khuẩn để ngâm rửa đồ chơi của trẻ là cần thiết không?

Gồm có 3 ý, chọn ý 1

C4

Chị có đồng ý với việc thƣờng xuyên sử dụng dung dịch khử khuẩn để lau sàn nhà và các vật dụng trong nhà là cần thiết?

Gồm có 3 ý, chọn ý 2

C5

Chị có đồng ý rằng khi trẻ đang bị bệnh TCM thì không nên cho trẻ tiếp tục đến trƣờng học?

Gồm có 3 ý, chọn ý 1

C6

Chị có đồng ý rằng việc phát hiện sớm, điều trị kịp thời là cần thiết để phòng biến chứng của bệnh TCM?

Gồm có 3 ý, chọn ý 2

C7

Chị có đồng ý rằng không nên sử dụng thuốc nam tùy tiện để điều trị bệnh tay chân miệng?

Gồm có 3 ý, chọn ý 1

C8

Chị có đồng ý rằng khi trẻ mắc bệnh TCM cần phải đƣa trẻ đến cơ sở y tế?

Gồm có 3 ý, chọn ý 1

C9

Nếu có vắc xin phòng bệnh TCM, chị có đồng ý cho trẻ tiêm phòng không?

C10

Gồm có 3 ý, chọn ý 1

Chị có đồng ý rằng sự tham gia của cộng đồng là cần thiết để phòng chống bệnh tay chân miệng?

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

THỰC HÀNH PHÕNG CHỐNG BỆNH TAY CHÂN MIỆNG

( tổng điểm là 10 điểm= 100%)

Nội dung câu hỏi

Chọn các ý đúng Điểm

D

Chị có thƣờng xuyên rửa tay bằng

Gồm có 5 ý, chọn đủ các ý

D1

xà phòng khi thực hiện các công

(1, 2, 3, 4, 5)

việc sau đây không?

D2

Gồm có 5 ý, chọn đủ các ý (1, 2, 4)

Chị có hƣớng dẫn con tự rửa tay hoặc rửa tay cho trẻ bằng xà phòng khi thực hiện các công việc sau đây không?

Gồm có 2 ý, chọn ý 1

D3

Chị có vệ sinh vật dụng ăn uống (bát, cốc, thìa...) bằng cách tráng nƣớc sôi trƣớc khi sử dụng không?

Gồm có 2 ý, chọn ý 2

D4

Chị có bao giờ mớm thức ăn cho trẻ không?

Gồm có 2 ý, chọn ý 1

D5

Trẻ có thói quen mút tay, ăn bốc hoặc ngậm đồ chơi không?

Gồm có 2 ý, chọn ý 1

D6

Chị có ngâm rửa đồ chơi của trẻ bằng xà phòng ít nhất 1 tuần 1 lần không?

D7

Gồm có 2 ý, chọn ý 1

Chị có thƣờng xuyên lau nhà và các đồ dùng sinh hoạt (bàn, ghế,...) bằng các chất tẩy rửa thông thƣờng 1-2 lần/tuần không?

Gồm có 4 ý, chọn ý 1

D8

Sau khi trẻ đi đại tiện, chị đã xử lý phân của trẻ nhƣ thế nào?

Gồm có 2 ý, chọn ý 2

D9

Chị có để con mình đi nhà trẻ hoặc chơi với trẻ đang bị bệnh tay chân miệng không?

Gồm có 4 ý, chọn ý 1

D10

Khi nghi ngờ con mình bị bệnh tay chân miệng chị có đƣa con đến cơ sở y tế khám hay tự điều trị ở nhà?

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/