BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG
HỒ XUÂN HÙNG
THỰC HÀNH TỰ CHĂM SÓC
PHÒNG NGỪA LOÉT BÀN CHÂN CỦA
NGƯỜI BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYP 2
VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN
TẠI TRUNG TÂM Y TẾ HUYỆN SA THẦY,
TỈNH KON TUM
LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG
HÀ NỘI – 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG
KHOA : KHOA HỌC SỨC KHỎE
BỘ MÔN : Y TẾ CÔNG CỘNG
HỒ XUÂN HÙNG
THỰC HÀNH TỰ CHĂM SÓC
PHÒNG NGỪA LOÉT BÀN CHÂN CỦA
NGƯỜI BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYP 2
VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN
TẠI TRUNG TÂM Y TẾ HUYỆN SA THẦY,
TỈNH KON TUM
Chuyên ngành: Y TẾ CÔNG CỘNG
Mã số: 8 72 07 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG
HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. VÕ THỊ KIM ANH
HÀ NỘI – 2019
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo sau Đại học
cùng toàn thể các Thầy, Cô trường Đại học Thăng Long đã tạo điều kiện cho tôi
trong suốt quá trình học tập, rèn luyện, tu dưỡng và bồi dưỡng kiến thức khi là
học viên theo học tại trường
Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy, Cô bộ môn Y tế công cộng trường
Đại học Thăng long đã trang bị cho tôi kiến thức, đạo đức nghề nghiệp, phương
pháp nghiên cứu và tư duy khoa học.
Tôi xin tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới TS. Võ Thị Kim Anh, đã nhiệt tình
hướng dẫn và định hướng tôi về xác định vấn đề nghiên cứu đến xây dựng luận
văn tốt nghiệp.
Xin cám ơn Ban lãnh đạo và quý đồng nghiệp tại Trung tâm Y tế huyện Sa
Thầy, tỉnh Kon Tum đã tạo điều kiện, giúp đỡ và phối hợp trong quá trình thu
thập thu số liệu.
Bình Dương, ngày….. tháng ….. năm 2019
Hồ Xuân Hùng
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đề tài luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi,
do chính bản thân tôi thực hiện, tất cả số liệu trong luận văn này là trung thực,
khách quan và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Nếu có
điều gì sai trái tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Tác giả luận văn
MỤC LỤC
Lời cảm ơn
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
ĐẶT VẤN ĐỀ ...................................................................................................... 1
Chương 1 TỔNG QUAN Y VĂN ....................................................................... 3
1.1 Định nghĩa bệnh đái tháo đường ................................................................. 3
1.2 Tiêu chuẩn chẩn đoán đái tháo đường ........................................................ 3
1.3 Phân loại đái tháo đường ............................................................................ 4
1.4 Tình hình mắc đái tháo đường trên thế giới và tại Việt Nam ..................... 5
1.4.1 Tình hình mắc đái tháo đường trên thế giới .......................................... 5
1.4.2 Tình hình mắc đái tháo đường tại Việt Nam ........................................ 5
1.5 Biến chứng chung của bệnh đái tháo đường ............................................... 6
1.6 Các khái niệm liên quan đến biến chứng bàn chân đái tháo đường ........... 6
1.6.1 Định nghĩa loét bàn chân ...................................................................... 7
1.6.2 Phân loại loét bàn chân ......................................................................... 8
1.6.3 Quá trình dẫn đến LBC do đái tháo đường, cơ chế bệnh sinh của
loét bàn chân ......................................................................................... 8
1.6.4 Vai trò của bệnh lý thần kinh ................................................................ 9
1.6.5 Vai trò của bệnh lý mạch máu: ........................................................... 11
1.6.6 Đặc điểm các vị trí loét bàn chân và tổn thương xương do đái
tháo đường........................................................................................... 13
1.6.7 Các biện pháp chăm sóc, phòng ngừa tổn thương loét bàn chân
và cắt cụt chi đối với người bệnh đái tháo đường: ............................. 13
1.6.8 Nguyên tắc điều trị loét bàn chân do đái tháo đường ......................... 14
1.7 Một số nghiên cứu về thực hành tự chăm sóc phòng ngừa loét bàn
chân của người bệnh đái tháo đường typ 2 trên thế giới và tại Việt Nam ....... 14
1.7.1 Một số nghiên cứu về thực hành tự chăm sóc phòng ngừa loét
bàn chân của người bệnh đái tháo đường typ 2 trên thế giới .............. 14
1.7.2 Một số nghiên cứu về thực hành tự chăm sóc phòng ngừa loét
bàn chân của người bệnh đái tháo đường typ 2 tại Việt Nam ............ 16
1.8 Đặc điểm địa điểm nghiên cứu ................................................................. 17
Chương 2 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................. 18
2.1 Đối tượng, địa điểm, thời gian nghiên cứu ............................................... 18
2.1.1 Đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 18
2.1.2 Địa điểm nghiên cứu ........................................................................... 18
2.1.3 Thời gian nghiên cứu........................................................................... 18
2.2 Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 18
2.2.1 Thiết kế nghiên cứu ............................................................................. 18
2.2.2 Cỡ mẫu nghiên cứu ............................................................................. 18
2.2.3 Kỹ thuật chọn mẫu .............................................................................. 19
2.3 Các biến số và chỉ số nghiên cứu .............................................................. 19
2.3.1 Định nghĩa biến số .............................................................................. 19
2.3.2 Chỉ số nghiên cứu ............................................................................... 28
2.4 Phương pháp thu thập thông tin ................................................................ 28
2.4.1 Công cụ thu thập thông tin .................................................................. 28
2.4.2 Kỹ thuật thu thập thông tin ................................................................. 29
2.5 Phân tích và xử lý số liệu .......................................................................... 30
2.6 Sai số và biện pháp hạn chế sai số ............................................................ 30
2.6.1 Sai số ................................................................................................... 30
2.6.2 Biện pháp khắc phục ........................................................................... 30
2.7 Đạo đức trong nghiên cứu ......................................................................... 31
Chương 3 KẾT QUẢ ......................................................................................... 32
3.1 Đặc điểm dân số xã hội của đối tượng nghiên cứu ................................... 32
3.2 Thực hành tự chăm sóc phòng ngừa loét bàn chân của người bệnh đái
tháo đường ................................................................................................. 36
3.3 Một số yêu tố liên quan đến thực hành tự chăm sóc phòng ngừa loét
bàn chân ở người bệnh đái tháo đường ..................................................... 44
Chương 4 BÀN LUẬN ...................................................................................... 49
4.1 Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu ......................................................... 49
4.1.1 Đặc điểm dân số xã hội của đối tượng nghiên cứu ............................... 49
4.1.2 Đặc điểm tiền sử bản thân ở người bệnh đái tháo đường ..................... 50
4.1.3 Những triệu chứng hiện tại của chân ở người bệnh đái tháo đường..... 54
4.2 Thực hành tự chăm sóc phòng ngừa loét bàn chân của người bệnh đái
tháo đường ................................................................................................. 56
4.3 Một số yêu tố liên quan đến thực hành tự chăm sóc bàn chân ................. 59
KẾT LUẬN ........................................................................................................ 63
KIẾN NGHỊ ....................................................................................................... 64
TÍNH KHẢ THI CỦA ĐỀ TÀI
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
TIẾNG VIỆT
ĐTĐ Đái tháo đường
LBC Loét bàn chân
TIẾNG ANH
ADA American Diabetes Association
Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kì
CDC Centers for Disease Control and Prevention
Trung tam kiểm soát dịch bệnh Hoa Kì
IDF International Diabetes Federation
Liên đoàn Đái tháo đường quốc tế
IWGDF International Working Group on Diabetic Foot
Nhóm công tác quốc tế về bàn chân đái tháo đường
WHO World Health Organization
Tổ chức Y tế thế giới
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1 Định nghĩa, phân loại và phương pháp thu thập các biến số .......... 19
Bảng 2.2 Đánh giá thực hành phòng ngừa loét bàn chân ............................... 25
Bảng 3.1 Đặc điểm dân số xã hội của đối tượng nghiên cứu ......................... 32
Bảng 3.2 Đặc điểm tiền sử bản thân ở người bệnh đái tháo đường ............... 33
Bảng 3.3 Những triệu chứng hiện tại của chân của người bệnh đái tháo
đường .............................................................................................. 35
Bảng 3.4 Thực hành tự chăm phòng ngừa loét bàn chân ............................... 36
Bảng 3.5 Thực hành đúng tự chăm phòng ngừa loét bàn chân ...................... 42
Bảng 3.6 Một số đặc điểm dân số học liên quan đến thực hành tự chăm
sóc phòng ngừa loét bàn chân ở người bệnh đái tháo đường ......... 44
Bảng 3.7 Một số đặc điểm tiền sử bản thân liên quan đến thực hành tự
chăm sóc phòng ngừa loét bàn chân ở người bệnh đái tháo
đường .............................................................................................. 46
Bảng 3.8 Một số triệu chứng hiện tại liên quan đến thực hành tự chăm
sóc phòng ngừa loét bàn chân ở người bệnh đái tháo đường ......... 48
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Hiện nay đái tháo đường là một bệnh mang tính toàn cầu và đang tăng trên
toàn thế giới. Số lượng người bệnh đái tháo đường tăng gấp 4 lần so với năm
1980, trong đó tập trung chủ yếu ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình
[62]. Theo số liệu của Liên đoàn Đái tháo đường quốc tế (IDF), ước tính đến
năm 2040 sẽ có khoảng 642 triệu người mắc đái tháo đường [44]. Theo báo cáo
của Trung tâm kiểm soát dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), vào năm 2011 thì đái tháo
đường là nguyên nhân gây tử vong hàng thứ 7 tại Mỹ với khoảng 73.000 người
[38]. Tại Ấn Độ, ước tính có khoảng 40 triệu người mắc đái tháo đường năm
2007 và được dự đoán sẽ tăng lên đến 70 triệu vào năm 2015 [43]. Tại Việt
Nam, theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) năm 2016 thì tỷ lệ hiện
mắc bệnh đái tháo đường ở nam là 4,7%, còn ở nữ giới là 5%. Số trường hợp tử
vong do đái tháo đường tại Việt Nam trong độ tuổi từ 30 đến 69 ở nam là 2.530,
ở nữ là 2.060 trường hợp. Trong khi đó độ tuổi trên 70 thì ở nam có 2.860 ca tử
vong, ở nữ có 6.010 trường hợp [61]. Những số liệu trên đã cung cấp một cách
tổng quát về tình hình đái tháo đường đang rất phổ biến chung trên toàn thế giới
và tại Việt Nam.
Đái tháo đường là một bệnh nguy hiểm gậy ra nhiều biến chứng nghiêm
trọng, như biến chứng tim mạch, mù loà, suy thận và đoạn chi [44]. Các biến
chứng này làm tăng nguy cơ tử vong lên 2 lần so với những người không mắc
bệnh [33]. Theo báo cáo của Trung tâm kiểm soát dịch bệnh Hoa Kỳ, người
bệnh đái tháo đường có nguy cơ trầm cảm cao gấp 2 lần so với người không mắc
bệnh [40]. Tổng chi phí điều trị trực tiếp và gián tiếp cho người bệnh đái tháo
đường tại Mỹ năm 2012 là 245 tỷ đôla [37]. Từ các số liệu trên cho thấy bệnh
đái tháo đường và các biến chứng không chỉ gây đau đớn về thể xác và tinh thần
cho riêng người bệnh, mà còn gây nhiều tổn thất kinh phí cho gia đình và xã hội.
Sự đoạn chi do đái tháo đường thường xảy ra sau khoảng 7-10 năm mắc
bệnh [12]. Hậu quả này gây ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng cuộc sống của
người bệnh. Nguyên nhân chính gây nên đoạn chi ở người bệnh đái tháo đường
2
chính là nhiễm trùng nặng ở chân, đặc biệt là bàn chân, hoại tử, loét do bệnh
động mạch ngoại biên. Có khoảng 1,9-2,2% người bệnh đái tháo đường bị loét
chân mỗi năm trên toàn thế giới [12]. Một số liệu khác cho thấy mỗi năm có 4
triệu người đái tháo đường toàn cầu có vết loét chân và cứ mỗi 6 người thì có 1
người phải đoạn chi [43]. Năm 2010, tại Mỹ có khoảng 73.000 người bệnh phải
cắt bỏ chi do bệnh đái tháo đường [37]. Tại Việt Nam, tình trạng đoạn chi
thường bắt đầu với một vết thương, trầy xước dẫn đến vết loét sau điều trị một
thời gian dài không khỏi [56]. Các nghiên cứu khác nhau tại Việt Nam cho thấy
tỷ lệ loét chân ở người bệnh đái tháo đường còn khá cao, cụ thể là 34,2% ở
bệnh viện Nội tiết Trung ương và 20% ở bệnh viện Nguyễn Tri Phương gây ảnh
hưởng đến công việc và cuộc sống của người bệnh [11], [16]. Theo Trung tâm
kiểm soát dịch bệnh Hoa Kỳ, tình trạng đoạn chi có thể ngăn ngừa bằng cách
chăm sóc tốt cho bàn chân và sức khoẻ của người bệnh đái tháo đường, trong đó
chăm sóc và bảo vệ bàn chân của người bệnh là vô cùng quan trọng [39]. Nhiều
nghiên cứu khác cũng đã chỉ ra rằng có thể phòng ngừa được loét chân nếu kiểm
soát đường huyết tốt và chăm sóc bàn chân đúng cách [41], [50].
Khoa Nội tiết bệnh viện quản lý .000 người bệnh đái tháo đường và những
bệnh lý nội tiết khác. Tuy nhiên, tại bệnh viện chưa chú trọng giáo dục sức khỏe
về chăm bàn chân cho người bệnh đái tháo đường. Vì vậy, chúng tôi tiến hành
thực hiện đề tài “Thực hành tự chăm sóc phòng ngừa loét bàn chân của người
bệnh đái tháo đường typ 2 và yếu tố liên quan tại trung tâm y tế huyện Sa
Thầy, tỉnh Kon Tum” nhằm xác định thực hành tự chăm sóc bàn chân ở người
bệnh đái tháo đường, từ đó đưa ra những biện pháp giáo dục sức khỏe can thiệp
hiệu quả với các mục tiêu cụ thể như sau:
1. Mô tả thực hành về tự chăm sóc phòng ngừa loét bàn chân của người bệnh
đái tháo đường typ 2 khi đến khám bệnh tại trung tâm y tế huyện Sa Thầy,
tỉnh Kon Tum.
2. Phân tích một số yếu tố liên quan đến thực hành về tự chăm sóc phòng
ngừa loét bàn chân của đối tượng nghiên cứu.
