Múa rối nước
Múa rối nước (hay còn gọi là trò rối nước) là một loại
hình nghệ thuật sân khấu dân gian truyền thống độc đáo, một sáng
tạo đặc biệt của người Việt.
Múa rối nước đã ra đời chừng hơn 10 thế kỷ trước ở vùng
châu thổ sông Hồng. Loại hình này thường diễn vào dịp lễ, hội làng,
ngày vui, ngày Tết, dùng con rối diễn trò, diễn kịch trên mặt nước.
Trò rối nước cũng được coi là nét văn hóa phi vật thể đặc sắc của
dân tộc Việt Nam.
Nghệ thuật trò rối nước có những đặc điểm khác với múa
rối thông thường: dùng mặt nước làm sân khấu (gọi là nhà
rối hay thủy đình), phía sau có phông che, xung quanh trang trí cờ,
quạt, voi, lọng, cổng hàng mã... trên "sân khấu" này là những con rối
(được làm bằng gỗ) biểu diễn nhờ sự điều khiển của những người
phía sau phông thông qua hệ thống sào, dây... Biểu diễn rối nước
không thể thiếu những tiếng trống, tiếng pháo phụ trợ.
Con rối làm bằng gỗ sung, loại gỗ nhẹ nổi trên mặt nước, được
đục cốt, đẽo với những đường nét cách điệu riêng sau đó gọt giũa,
đánh bóng và trang trí với nhiều màu sơn khác nhau để làm tôn thêm
đường nét tính cách cho từng nhân vật. Hình thù của con rối thường
tươi tắn, ngộ nghĩnh, tính hài và tính tượng trưng cao.
Phần thân rối là phần nổi lên mặt nước thể hiện nhân vật, còn
phần đế là phần chìm dưới mặt nước giữ cho rối nổi bên trên và là
nơi lắp máy điều khiển cho quân rối cử động.
Máy điều khiển và kỹ xảo điều khiển trong múa rối nước tạo
nên hành động của quân rối nước trên sân khấu, đó chính là mấu
chốt của nghệ thuật trò rối nước.
Máy điều khiển rối nước có thể được chia làm hai loại cơ bản:
máy sào và máy dây đều có nhiệm vụ làm di chuyển quân rối và tạo
hành động cho nhân vật. Máy điều khiển được giấu trong lòng nước,
lợi dụng sức nước, tạo sự điều khiển từ xa, cống hiến cho người
xem nhiều điều kỳ lạ, bất ngờ.
Buồng trò rối nước là nhà rối hay thủy đình thường được dựng
lên giữa ao, hồ với kiến trúc cân đối tượng trưng cho mái đình của
vùng nông thôn Việt Nam.
Người nghệ nhân rối nước đứng trong buồng trò để điều khiển
con rối. Họ thao tác từng cây sào, thừng, vọt... hoặc giật con rối bằng
hệ thống dây bố trí ở bên ngoài hoặc dưới nước Sự thành công của
quân rối nước chủ yếu trông vào sự cử động của thân hình, hành
động làm trò đóng kịch của nó.
Sân khấu rối nước là khoảng trống trước mặt buồng trò .
Buồng trò, sân khấu được trang bị cờ, quạt, voi, lọng, cổng hàng
mã...Buổi diễn rất nhộn nhịp với lời ca, tiếng trỗng, mò, tù và, chen
tiếng pháp chuột, pháo thăng thiên, pháo mở cờ từ dưới nước lên,
trong ánh sáng lung linh và màn khói huyền ảo.
Trò rối nước là trò khéo lấy động tác làm ngôn ngữ diễn đạt, rối
nước gắn bó với âm nhạc như nghệ thuật múa. Âm nhạc điều khiển
tốc độ, giữ nhịp, dẫn dắt động tác, gây không khí với tiết tấu truyền
thống giữ vai trò chủ đạo của trò rối nước, nhạc rối nước thường sử
dụng các làn điệu chèo hoặc dân ca đồng bằng Bắc Bộ.
Theo các truyền thuyết, huyền thoại lịch sử, trò rối nước ra đời
từ thời xây thành Cổ Loa, Kinh An Dương Vương, năm 255 trước
công nguyên. Còn theo sử sách, văn bia trò rối nước ra đời năm
1121 (đời Lý).
Trong kho tàng trò rối nước của Việt Nam, có 30 tiết mục cổ
truyền và hàng trăm tiết mục rối hiện đại kể về những sự tích dân
gian và cuộc sống hàng ngày của người dân Việt. Các trò diễn
thường được mở đầu bằng sự giới thiệu của chú Tiễu,mô tả:
(cid:1) Những sinh hoạt đời thường như: công việc nhà nông,
(cid:1) Lễ hội: múa rồng, múa sư tử, rước kiệu, đấu vật, đánh
câu ếch, cáo bắt vịt,
(cid:1) Trích đoạn một số tích cổ: Thạch Sanh, Tấm Cám...
võ, chọi trâu.
Nghệ thuật rối nước là đặc phẩm văn hoá bản địa dân tộc Việt,
phát triển ở hầu hết các làng xã quanh kinh thành Thăng Long như
Đào Thục, Đào Xá - Huyện Đông Anh, chùa Nành - Gia Lâm và nhiều
phường rối ở hầu hết các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ.
Năm 1992, Nhà hát Múa rối Thăng Long phục hồi 17 trò rối
nước làm sống dậy trò rối nước trên toàn quốc gồm 17 trò: Bật cờ,
Chú Tễu, Múa rồng, Em bé chăn trâu, Cày cấy, Cậu ếch, Bắt vịt,
Đánh cá, Vinh quy bái tổ, Múa sư tử, Múa phượng, Lê Lợi trả gươm,
Nhi đồng vui chơi, Đua thuyền, Múa lân, Múa tiên, Tứ linh.
Thơ
Thời con nít, mê trò rối nước
Reo ầm lên: Giỏi quá ! Tài ghê!
Các chú rối úp nơm, bắt cá
Các cô rối múa đều, hết chê!
Xem, cứ tưởng Trời ban phép lạ
Biến đất thó, gỗ vụn thành người
Nghĩ, càng thấy lắm điều bí ẩn
Lại reo toáng: Tuyệt vời! tuyệt vời!
Xem trò rối nước - Trường Giang
