Ố ƯỚ
Ậ
Ấ
Ệ
NGH THU T SÂN KH U MÚA R I N
C
***
ồ
ả
Gi ng viên: H Thu Hà
***
Danh sách thành viên :
ưở ị ồ ễ 1. Nhóm tr ng: Nguy n Th H ng Nhung
ễ 2. ị Nguy n Th Vân Anh
ố ề 3. ị T ng Th Huy n
ễ ề 4. Nguy n Thu Hi n
ầ 5. ệ Tr n Minh Nguy t
6. Giang Anh Minh
ề ị 7. Vũ Th Thu Huy n
ư 8. Lang Th Thị
ặ 9. ị Đ ng Th Thùy Linh
ị 10. Cao Th Hoài Thu
ị ủ ễ 11. Nguy n Th Th y
ư ễ 12. Nguy n Văn H ng
ươ 13. L ng Thái Bình
ạ 14. Ph m Thùy Dung
Ả Ệ B NG PHÂN CÔNG CÔNG VI C
Ọ H VÀ TÊN CÔNG VI CỆ ST T ĐÁNH GIÁ GHI CHÚ
ễ ề ị Nguy n Thu Hi n 4/5* 1 ử ấ ủ L ch s hình thành c a ố ướ c sân kh u múa r i n
N pộ đúng h nạ
ố ể 2 ị ề ị T ng Th Huy n ề Vũ Th Thu Huy n ấ ề Tìm hi u v sân kh u ồ và bu ng trò
T.Huy n:ề 4/5* V.Huy n:ề 3/5*
Lê Văn H ngư 3
ể ệ ề Tìm hi u v quan ni m ề ườ v ph ộ ng h i H ng:ư 4/5*
T.Huy nề n pộ đúng h nạ V.Huy nề n pộ mu nộ H ngư n pộ đúng h nạ
ầ ể ạ ệ Tr n Minh Nguy t ề Tìm hi u v âm nh c. 5/5* 4
N pộ đúng h nạ
ạ ể 5 ị Ph m Thùy Dung Cao Th Hoài Thu ề ệ ố Tìm hi u v h th ng trò và tích trò Dung:3/5* Thu: 3/5*
N pộ mu n,ộ thi uế nhả
ủ ễ ị ể Nguy n Th Th y 3/5* 6
ố ề Tìm hi u v quân r i và ể ề máy đi u khi n N pộ mu nộ
ư 7 ặ Lang Th Thị ị Đ ng Th Thùy Linh ề ể Tìm hi u v các ề ố ổ ườ ng r i c truy n ph ư Th :3/5* Linh:3/5* N pộ mu nộ
ễ ị Nguy n Th Vân Anh Làm powerpoint Tích c cự 8
V.Anh:5/5 *
ể Giang Anh Minh ở ộ ầ Tìm hi u ph n m r ng 3/5* 9
N pộ mu nộ
ễ ị ồ Nguy n Th H ng Nhung 5/5* 10 ợ ỉ Nhóm ngưở tr
ệ ệ
Phân chia công vi c,ệ ổ t ng h p tài li u, ch nh ử s a và hoàn thi n word, ế , đánh giá. thuy t trình
Ấ Ạ C U T O BÀI
ầ ớ Ph n 1: Gi ệ i thi u.
ố ướ ử ầ ấ ị Ph n 2: L ch s hình thành sân kh u múa r i n c.
ầ ố ủ ấ ố ướ Ph n 3: Các thành t c a sân kh u r i n c.
1.1.
ấ ồ 1. Sân kh u và bu ng trò.
Sân kh u.ấ
1.2. Bu ng trò.
ồ
2.1. Quân r i.ố
ề ể ố 2. Quân r i và máy đi u khi n.
2.2. Máy đi u khi n.
ể ề
4. Âm nh c.ạ
ệ ố 3. H th ng trò và tích trò.
5.1.
ườ ệ ộ 5. Ph ng h i và ngh nhân.
ườ Ph ộ ng h i
5.2. Ngh nhân
ệ
ầ ườ ố ổ ề Ph n 4: Các ph ng r i c truy n.
1. Ph
ườ ố ấ ng r i Nam Ch n
2. Ph
ườ ễ ố ng r i Nguy n
3. Ph
ườ ố ụ ng r i Đào Th c
ố ướ ự ủ ầ ạ Ph n 5: Th c tr ng c a múa r i n c.
ầ ả ữ ố ướ ể ậ Ph n 6: Các gi ể i pháp đ gìn gi ệ và phát tri n ngh thu t múa r i n c.
***
Ộ N I DUNG CHÍNH
***
Ầ ớ ệ PH N 1: Gi i thi u
ơ ả ư ễ ỉ
ạ ư ộ ẻ
ễ ệ ộ ấ ậ ặ ư ậ ủ ỉ ư ễ ệ ộ
ắ i... tôi ra đây có ph i x ng danh không nh ...tôi là T u...” Câu b t “Ôi bà con ầ đ u, tho t nghe có v nh m t câu chào c a m t di n viên chèo, nh ng xét kĩ ố ạ i “ chú T u” là m t nhân v t đ c tr ng ch xu t hi n trong ngh thu t múa r i l c.ướ n
ờ ừ ề ố ướ c. T thành m t ngh
ồ n n văn hóa lúa n ở c đ
ố ị ề ậ ộ ậ ệ ệ
ư ư ộ ệ ch có duy nh t t
ấ ố ướ c thì ố ướ c ngày càng nh n đ
ượ ế ỉ ậ ệ ượ ậ ộ ộ ả
ừ ướ ệ ố ướ ậ ặ ắ c là môn ngh thu t đ c s c ra đ i t Múa r i n ệ ộ ế ố ậ ệ c đã tr dân gian, múa r i n m t ngh thu t mang y u t ố ướ ớ c coi là môn thu t truy n th ng. Và cùng v i tu ng, chèo, múa r i n ố ộ ậ ngh thu t có v trí cao trong ngh thu t sân kh u dân t c. Nói đ n múa r i thì ấ ở ặ ầ h u nh dân t c nào cũng có, nh ng múa r i n đ c bi ề ậ ủ ệ ệ c nhi u t Nam. Tinh hoa c a ngh thu t múa r i n Vi ự ưỡ ẩ ố ế ở ộ ủ ạ s ng , tr thành m t s n ph m ngh thu t đ c đáo ệ ủ c a Vi ng m c a b n bè qu c t t Nam.
ố ướ Ầ ử ấ ị PH N 2: L ch s hình thành sân kh u múa r i n c.
ầ ệ ố Vi
ữ ở ế ố ố ế ớ ề ậ
ướ ạ ạ ế ệ ầ ệ ề
c trên th gi ệ ộ ả ấ ấ
ệ ữ ườ ị ờ ố ạ ữ ấ ộ ạ i dân Vi
ự ệ
ể ệ ộ ứ ố ướ t Nam. Trong xã h i hi n đ i hôm nay, múa r i n
ế ớ ườ ướ ậ ộ ế t Nam, múa r i là m t i đ u có múa r i. Và H u h t các n ố ậ ề trong nh ng lo i hình ngh thu t truy n th ng. Đ n nay ngh thu t múa r i ậ ộ t Nam đã đ t đ n trình đ ngh thu t có giá tr cao v tinh th n, là m t trong Vi ầ ủ ẫ i trí h p d n trong đ i s ng văn hóa tinh th n c a nh ng lo i hình sân kh u gi ể ệ t Nam. Đây là m t trong nh ng lo i hình sân kh u tiêu bi u cho ng ạ ệ ộ ề n n văn hóa dân t c Vi t Nam – th hi n trí tu và s thông minh, s c sáng t o ạ ệ ườ ủ ệ c không c a con ng ẽ ờ ạ ớ ạ ộ th i i dân trong n còn quá xa l i Vi v i đ i b ph n ng c và trên th gi i. Có l
ộ ố ị ị
giúp múa r i n ộ ể ượ ẳ ậ ữ ế ạ
ệ ầ ủ ố ố ướ c đ nh hình, kh ng đ nh và ị ạ ữ c x p h ng là m t trong nh ng lo i hình ngh thu t có giá tr ệ ề t
gian là m t trong nh ng nhân t ể phát tri n đ đ ờ ố cao, mang tính truy n th ng trong đ i s ng văn hóa tinh th n c a nhân dân Vi Nam.
ậ ệ
ấ ư ể ố ướ bao gi , nh ng có nhi u ý ki n cho r ng r i n
ề ớ
ề ơ
ệ ổ ệ , h i hè Vi Vi i ằ ướ ủ ễ ộ ố ồ ạ ở cho th y múa r i t n t
ướ ấ ầ ờ
ượ ư ồ
ố ướ ư ệ ệ ấ
ứ ệ ờ
ứ ề ể r ng ngh
ễ ệ c hình thành t
ể ố
ỏ ằ ờ bao đ i nay, đ ư ố ố ừ ể ạ ơ ặ ạ ố ố ồ ố
ồ ố ố ướ ệ ắ ắ ờ ủ ố ướ ế ự c, không th nói ch c ch n nó Nói đ n s ra đ i c a ngh thu t múa r i n ệ ừ ấ ờ ế ệ ừ ấ r t c xu t hi n t xu t hi n t ộ ở ề ắ ờ ừ ờ ổ ạ c c a các vua Hùng, tr thành m t th i c đ i và g n li n v i nhà n lâu đ i t ậ ụ ớ ậ ắ ệ t c cách đây h n 2000 ngh thu t g n li n v i các t p t c, nghi l ế ấ ự ế ư t Nam cho đ n nay trên năm. Nh ng trên th c t ế ỷ ể ạ i 1000 năm, nó phát tri n m nh nh t vào th i Lý – Tr n (th k XI – XII), d ờ ủ ố ứ ộ ư ệ ệ ẫ c ngu n g c ra đ i c a li u nào ch ng minh đ và hi n v n ch a có m t t ệ ậ ngh thu t múa r i n c. Duy nh t hi n còn l u trên Bia “Sùng Thi n Diên linh ệ ự tháp” có niên hi u Thiên Phù Du Vũ th 2 (1121) th i Lý Nhân Tông, có ghi t ệ ố ướ ọ ừ trò múa r i n c bi u di n m ng th Nhà vua. Đi u đó ch ng t ượ ư ậ ố ượ thu t múa r i dân gian Vi c l u t Nam đã đ ề ớ ề ồ ạ i và ngày càng phát tri n v i nhi u th lo i nh : R i tay, r i que, truy n t n t ề ố ố r i dây, r i nhà m ,r i m t n ,r i di u sáo, r i đ ch i, r i sao, r i bóng,… ặ đ c bi t là múa r i n c.
ư ậ ể ệ ề ạ ậ ấ ộ ố c là m t lo i hình ngh thu t sân kh u truy n th ng
Nh v y có th nói r i n ộ ủ c a dân t c ra đ i t ố ướ ờ ừ ấ ớ r t s m.
ạ ế ạ
ạ ố ướ ằ i cho r ng r i n ưở ộ ng c a cha ông ta tr
ớ ề ệ ộ ố ạ
ệ
ướ
ộ ỉ ễ ể ườ ủ ố ướ c kia r i n
i dân lao đ ng, nó tái hi n cu c s ng và ờ ờ
ỏ ẩ ử ệ ố
ữ ỉ ả ồ ả ố ướ ượ ộ ơ ớ ậ ượ c là m t lo i hình ngh thu t đ Cùng v i đó có ý ki n l c ủ ạ ở ự ướ t o ra b i s tìm tòi, sáng t o và liên t c cu c s ng bình ướ ồ ệ ề ị ắ ự ẽ ủ ậ d g n li n v i ngh nông nghi p tr ng lúa n c và s du nh p m nh m c a ấ ậ ừ ự ế ề ệ ự th c t ph t giáo vào Vi t Nam. Và t nhiên và công cho th y, do đi u ki n t ố ướ ằ ệ ủ ừ ắ ượ vi c c a nhà nông, có th nói r ng: Múa r i n c xây đ p hình thành t c đ ả ư ộ ố ọ ệ , tình c m c a ng tâm t c v ng ướ ờ ạ ủ ắ ệ ấ c a th i đ i.Tr c ch di n ngoài tr i, sân kh u g n bó, hòa quy n ớ ướ ấ v i thiên nhiên, trong không gian mênh mông, tr i, đ t và n c có cây xanh, ờ ươ ng t a, n hi n mái đình u n cong và màu ngói mây, gió, l a, có khói m v ườ ộ ệ ỏ i. Ngày nay, đ , qu là m t s hòa quy n đ c đáo gi a thiên nhiên và con ng c khai thác sâu, r ng h n. múa r i n t Nam, không ch b o t n mà đã đ ộ ự ệ c Vi
ầ ố ủ ố ướ Ph n 3: Các thành t ấ c a sân kh u múa r i n c
1.1.
ấ ồ 1. Sân kh u và bu ng trò.
Sân kh uấ
ặ ả ướ ư
ấ ạ
ướ ể ễ c phía tr
ồ ủ ư Đình, Chùa c a ng ạ i Vi
ế ố
ễ ấ ạ ọ ổ ị
ổ ế ộ
ề ả ố ố ọ ồ ố ướ c là kho ng tr ng tr c m t bu ng trò. Gi ng nh tên g i Sân kh u múa r i n ệ ặ ấ ủ ậ ặ ố ướ ệ ủ c đ c bi t chính là m t c a lo i hình ngh thu t này, sân kh u c a múa r i n ờ ư ố ướ ấ ướ c y nh ban th c bu ng trò t o sân kh u bi u d n múa r i n n ỏ ạ ớ ố ộ ườ ớ ở ệ t, gi ng nh là m t đình làng thu nh l l n i v i ượ ấ ặ ướ ả ữ c trang nh ng mái u n cong lung linh ph n chi u trên m t n c.. Sân kh u đ ị ờ ế ớ ờ ộ i ca, ti ng b c , qu t, voi, l ng, c ng hàng mã... Bu i di n r t nh n nh p v i l ố ở ờ ừ ướ tr ng, mò, tù và, chen ti ng pháo chu t, pháo thăng thiên, pháo m c t i d ướ n c lên, trong ánh sáng lung linh và màn khói huy n o.
ấ ồ ủ ố ướ
ậ
c h ấ ấ ố ệ ầ ầ
ườ ể ạ ng là ao, h c a làng m c thôn quê,khán đài là bãi ọ ượ ứ ưở ng th c. Đ c g i” ể ờ ổ ầ c dùng đ th t , t ng ệ ng có màn che là n i các ngh nhân nghâm ồ c dùng đ làm h u tr
ễ ườ Sân kh u múa r i n ỏ ộ c r ng xung quanh đ y r t thu n ti n cho dân chúng th ượ ủ là th y đình “ hay “nhà r i” g m hai t ng , t ng trên đ ướ ượ ơ ậ d i đ ể mình bi u di n.
ề ấ ạ ủ ố ướ ấ V C u t o c a sân kh u múa r i n c.
ố ướ ể ấ ổ ủ ế ượ ự ờ ồ T ng th sân kh u múa r i n c ch y u đ c d ng ngoài tr i, g m:
ử ồ ồ ướ ể c đ che
ộ ệ ữ ể ứ ố ự – M t: Bu ng trò – d ng gi a ao, h , che kín, có mành treo c a tr ề ngh nhân đ ng sau đi u khi n các quân r i.
ặ ướ ấ ả c tr
ộ ạ ộ ừ ấ ố – Hai: Sân kh u – kho ng m t n lan can th p kéo t ướ c mành dài r ng 4m x 4m, hai bên có ơ hai nhà nanh hai bên, n i quân r i ho t đ ng.
ả ờ ướ ấ ướ ơ ườ i xem – kho ng b , bãi, sân tr c và hai bên sân kh u d i bóng
1.2.
ồ – Ba: N i ng ồ cây tr ng quanh ao, h …
ồ Bu ng trò
ồ ơ ấ ủ ố ố
ố ể ắ ủ ạ ơ ể ể ồ ờ ệ Bu ng trò múa r i là nhà r i hay th y đình đây là n i d u mình c a các ngh ể nhân, đ ng th i đây cũng là n i đ con r i đ s p trò và đ nh c công bi u
ễ ượ ự ữ ử ồ ướ c d ng gi a ao, h , che kín và có mành treo c a tr c đ ể
ể ề ồ di n. Bu ng trò đ ứ ệ che ngh nhân đ ng sau đi u khi n .
ồ ớ ấ c d ng v i c u trúc cân đ i t
ọ ố ượ ị ờ
ợ
ượ ắ ộ
ố ỡ ả ỡ i , c hai mái đ u đ
ế ữ ủ ố ượ ạ ỗ
ự ậ ệ ố ể ấ ư ượ ự ng tr ng cho mái đình ổ ạ ượ ồ t Nam. Bu ng trò đ c trang b c , qu t, voi l ng, c ng ấ c chia làm 2 nó có c u trúc hình vuông , mái l p đ ườ ng, b n c t cái đ các mái trên. M i hai c t con s p thành hàng ằ ồ ề ượ ợ c l p b ng ngói mũi x p ch ng ầ ượ ề c làm thành nh ng đ u ằ ằ ự c xây b ng g ch hay d ng b ng g thì th y đình ủ ượ ồ c xây d ng trên ao h lên khi d ng th y ậ t đ làm ,do
ể ượ ử ụ ữ ờ ề ấ ạ V c u t o, bu ng trò đ ệ ủ c a vùng nông thôn Vi ự ế hàng mã… Trên th c t ộ ố ươ ớ l p : âm d ướ quanh b n bên đ mái d ơ ẩ lên nhau theo hình v y cá, n i giáp góc các mái đ u đ ượ n cong lên. Dù đ dao u n l ở ươ ự ố ẫ ng. Vì đ v n m thông ra b n ph ọ ự ẩ ế ườ t và c n th n, ch n l a nh ng v t li u t ng r t là chi ti đình th ả ủ c s d ng trong kho ng th i gian dài. đó mà th y đình có th đ
ệ ủ ị ẩ ị t th i Vi
ườ ư ề
ụ ử ụ ộ ồ ở ườ ớ ấ ủ ng th y đình ố ướ c là
ề ượ ự ị ễ ộ ế ữ ể ọ ọ ắ ư ở ậ ớ ng g n giá tr th m mĩ v i giá tr ích d ng, b i v y T duy c a ng ẽ ủ th y đình v i c u trúc nh kia s không có nhi u công năng s d ng do đó mà ườ ở ủ ủ ố ố ượ các ph ng r i có ít đi . Tuy nhiên tính đ c đáo c a th y s l ườ ỗ ộ ổ ọ ạ ở ữ gi a các ao làng, h trong m t t ng ch nó th đình r i n ng t a l c ủ ạ ế ể th không gian ki n trúc c a đình, đ n, chùa , mi u... Chính vì th nên ho t ễ ố ướ ộ c cũng đ đ ng bi u di n r i n ế h i quan tr ng. c l a ch n vào nh ng d p l
ệ i ngh nhân r i n
ườ ừ
ọ ồ ở t con r i b ng h th ng dây b trí ể ặ ấ ậ ệ ướ ặ ố ể ề c đ ng trong bu ng trò đ đi u khi n con r i , h thao ố ọ bên vài giây đ chào ể ệ ố ố ằ ả ặ c m t khán gi c. Và ch xu t hi n tr
ướ ướ i n ế ế ố ướ ứ Ng ừ tác t ng cây sào, th ng , v t … ho c gi ngoài ho c d ả ơ c m n sau khi k t thúc ti ỉ ụ t m c.
2.1. Quân r iố
ề ố ể 2. Quân r i và máy đi u khi n
ộ ữ ể ấ
ố ấ ố ướ ệ ệ ễ
ế ấ
c sân kh u, đ ở ổ ồ ậ ọ vô cùng quan tr ng đ c u thành ngh thu t ữ c. Quân r i chính là nh ng di n viên chuyên nghi p làm ề ệ ượ ặ ướ c các ngh nhân ch tác và đi u ọ ọ ế ế t pha trò, ch c vui m i
ế ố Quân r i là m t trong nh ng y u t ố sân kh u múa r i n duyên làm dáng trên m t n khi n th i h n vào, khi n cho nó tr nên có linh tính, bi ng ể i.ườ
ữ ẻ ủ ộ ố ữ ể c a m t s các cá th phát tri n thành nh ng ph
ễ
ạ ẹ , đ p m t r i đ ậ ụ ụ ừ ệ
ồ ồ ộ
ữ ả ồ ượ ề ậ ố ườ ố ừ ể ng T nh ng con r i riêng l ể ữ ề ố ớ ắ ồ ượ c đem ra bi u di n, thi tài r i v i nhi u nh ng tích trò hay, l ủ ơ ở ố ph c v nhân dân. T đây ngh thu t Múa r i đã tr thành thú ch i tao nhã c a ế ệ ạ ở ằ nhân dân đ ng b ng sông H ng và đ n nay đã tr thành m t lo i hình ngh , b o t n và phát huy. c gìn gi thu t truy n th ng trong dân gian đ
ấ ạ ủ ố C u t o c a quân r i
ỗ ố ụ ấ ệ
ỗ ậ ướ ỳ ừ ễ ề i dai, d đi u khi n d ữ
ệ ể ườ ặ ướ ớ ổ
ố ổ ướ ữ ậ ồ
ầ ặ ướ i m t n ọ
ố ườ ộ ươ ắ ượ ố ướ ể ạ ẹ ạ i Ch t li u thông d ng đ t c con r i là g sung nh l ố ượ ạ ng nét c. Tu t ng tính cách nhân v t, m i con r i đ n c t c v i nh ng đ ể ầ ố ướ c th cách đi u riêng. Quân r i n c có hai ph n: Ph n thân n i lên m t n ờ ế ệ ầ cho r i n i, đ ng th i là c gi hi n nhân v t, còn ph n đ chìm d ớ ơ ắ ể ố ề n i l p máy đi u khi n r i. Cu i cùng là g t giũa, đánh bóng và trang trí v i ừ ơ ề nhi u màu s n làm tôn thêm đ ng nét, tính cách cho t ng nhân v t. Hình thù ườ ủ c a con r i th i t n, ng nghĩnh, có tính hài và tính t ậ ư ng tr ng cao. ng t
Quy trình làm quân r i ố
ằ ườ ng g t
ụ c các ngh nhân làm b ng g , thông th ố ỗ ố ẽ ặ ạ ỗ
ể ọ ượ ỗ ế ể i n
c. Sau khi ch n đ ế ự ạ ộ
ệ ố ớ ữ ậ ư ặ
ộ ớ ướ ơ ố
ệ ỗ ệ ố ượ t s n ng và chìm, Con r i đ ạ ể ạ ẹ ấ ệ ỗ nên g sung là ch t li u thông d ng đ t o con r i, do lo i g này nh , dai, l i ễ ướ ướ ấ ễ ề c g ch tác, r t d đi u khi n trong khi bi u di n d ộ ệ ỗ các ngh nhân th c hi n m t lo t các thao tác m c, bi n nh ng khúc g vô tri ủ ừ ữ thành nh ng quân r i v i hình thù đ c tr ng c a t ng nhân v t. Và sau đó quân ộ ể ạ ấ ơ ố ượ c. Đ t o ra m t con r i hoàn c s n m t l p s n không th m n r i đ ỉ ừ ụ ố ế ạ ỉ ề ả ả ỉ đ c c t đ n trang trí ch nh ,các ngh nhân ph i tr i qua nhi u giai đo n t m ,t
ườ ệ ạ ỗ
ố ng r i Yên ể ấ ỉ ằ ạ ặ ạ ộ
ở xã Th ch Xá, huy n Th ch Th t, t nh Hà Tây dùng g cây ố ề ầ c s n 4 ho c 5 l n b ng m t lo i vecni truy n ạ ố ượ ơ ậ ố ấ ề ủ ớ Ph ế y n đ làm quân r i .Con r i đ ố th ng có ph l p b c, do v y các con r i r t b n.
ườ ở ơ ố ấ ỉ ệ ạ ướ VD: Ph ố ng r i Ra huy n Th ch Th t,t nh Hà Tây s n r i theo 3 b c:
ướ ơ B c 1:S n hom
ườ ợ ủ ộ ớ ủ ấ ộ
ơ ộ ể ơ ọ ướ ộ ố ố ằ Ng ồ dùng m t viên đá cu i đ đánh bóng r i dùng đã màu c xát thân r i trong n i th th công s n ph con r i b ng m t l p s n ta tr n đ t sét, sau đó c .
ướ ơ B c 2:S n lót
ế ọ ế ứ ườ
ầ ữ ể ấ i th s n con r i thêm vài l n n a đ l p kín m i v t n t. Sau khi ộ ứ ố ớ ơ ạ ượ ườ ể ợ ợ ơ Ti p đó ng khô, c m i l p s n l i th dùng m t viên đá đ đánh bóng. ố c ng i đ
ướ ế ạ B c 3:Th p b c
ầ ườ
ể
ợ ộ ả ả ỵ ỳ ữ ợ ầ ơ ộ ỳ i th dán lên các lá qu dày 3cm, r ng ườ ấ i th có th dán ằ ữ c khi s n thêm kho ng hai đ n ba l n n a b ng
ộ ớ ớ ự ộ ư ơ L n này trong lúc s n còn ch a khô, ng ệ 4cm2 do làng Kiêu K , huy n Gia Lâm, Hà N i s n xu t. Ng ế ướ thêm m t l p lá qu n a tr ơ s n tr n v i nh a cây mù.
ợ ủ ể ơ ẫ ơ
ậ ơ ủ ả ỏ
ư ậ ả ạ Các th th công dùng s n ta đ s n các màu cam th m, nâu đ m, da cam nh t, ỏ đ và đen, nh ng các màu xanh lá cây và đ son thì ph i dùng s n c a Thái Lan ặ ủ ho c c a Nh t B n.
ườ ữ ế ặ ị ố ng r i : ng
ụ ữ ợ ử ư ệ ạ
ượ ậ ị ồ ề ộ ộ ữ ị i nông dân dình d , ch ph n , cô thi u n ….ho c nh ng Hình t ớ nhân v t l ch s : Bà Tr ng, Bà Tri u, Lê L i….nhi u nhân v t gàn gũi v i ị ru ng đ ng : đàn trâu, đàn v t, đàn cá, con mèo, con chu t.
ữ ố ể Nh ng quân r i tiêu bi u:
ể ể
ệ ủ ổ ậ ọ i dân trong xóm làng Vi
ệ ễ ể ườ
ở ệ ế ặ
ề ấ i t u thì ai cung bi ể ứ ẽ ị t. Khuôn m t ch ươ ụ ấ
ấ ạ ồ ng t n cùng r i n ệ ụ ặ ộ ộ ủ ừ ữ ớ ể ng c a dân ta. Tôi l n lên t c quê nhà. Vi c gi
ưỡ ể ề ổ
ể ấ ẫ
ệ ườ ả ươ ng trình, gi ườ ố ủ ạ ớ ầ . Bên c nh đó t u c ng là con r i ng ệ ả ng v i khán gi ớ i ( vua, th
ươ ợ ấ ả ố ậ ể ắ ừ ị ả ố ướ ậ Chú t u: Trong múa r i n c n i b t là hình nh chú t u, chú t u là nhân v t ườ ệ tiêu bi u nh t đ i di n cho khát v ng c a ng t Nam ể ố ướ ợ và tr c .M màn chú t u xu t hi n vui v ,ngh ch ngh m ớ ể ầ ữ làm nhi m v giáo đ u câu chuy n : Nói t ự ệ ờ ng đ ng đi n, m t r ng tai to. Nh t là cái b ng ph tr i cho. Đ ch a yêu th ộ ố ờ tình sâu r ng. T u tôi luôn yêu đ i yêu cu c s ng. Đó là công sinh thành nuôi ố ướ ườ gìn và phát ph d ng r i n ể ố ướ ề i đ m trách………… tri n n n ngh thuât c truy n là r i n c. T u tôi là ng ệ ề i thi u Và T u đã đ m trách r t nhi u vai trò :giáo đ u, đ n ch ợ ề v quê h cày, th c y….vv ) con r i v t ( trâu, l a, r n ,cá ,v t ….vv ).
ệ ậ ạ Ngh thu t t o hình :
ố ạ
ọ ề ặ ữ ố ượ ữ ể
ố ắ ạ ễ ấ ề ạ ữ ễ ắ ả ả ố ế Khi t o hình con r i ph i chú tr ng đ n nh ng con r i chính trong tích và trò ầ ể c nh ng nét đi n hình c n di n. C g ng làm sao đ trên b m t con r i có đ ộ ặ nh n m nh. Có nh ng vai di n không ph i chăm chút l m v t o hình b m t
ả ậ ủ ứ ọ ể
ư nh ng ph i chú ý trang phuc và th h mang theo đ nói lên thân ph n c a nhân v t.ậ
ễ ụ ư ươ ặ
ự ớ ồ ố
ặ ệ ạ ữ ề ệ
ượ ưở ẹ ế ả ạ ạ ậ ư ề ng ho c trò ng ti n: Các nhân v t Ví d nh trong trò di n nông , công, th ồ ư d a trên các tích trong v tu ng, chèo thì ăn m c gi ng nh các di n viên tu ng ộ chèo. M t đi u dáng chú ý n a là trong vi c t o hình các nhân v t, ngh nhân ầ ph i có đ u óc t ng, lãng m ng và luôn nghĩ đ n cái l ễ ậ cái đ p. ng t
ề ể 2.2. Máy đi u khi n
ạ ơ ả ệ ề c chia làm hai lo i c b n: máy sào và máy dây đ u có nhi m v ụ
ậ ố ộ ể ượ Máy có th đ ạ ể làm di chuy n quân r i và t o hành đ ng cho nhân v t.
ọ ồ ắ ượ
ỗ ể ụ ầ ớ ộ ủ ế
ố ậ ể ộ ệ ố ằ ư
ỡ
ộ ự
ậ ầ ề t các dây m m nh n i t ế ở t
ủ ậ ố
ư ộ
ư ể ộ ậ ể ệ ả ệ ả ể ả ớ ượ ư ứ ề
ủ i l n h n nhi u và kh năng v ầ ố
ố ấ ả ề ộ ả ướ ấ ờ
ả ữ hay có nh ng đám r ặ ọ ổ ố i n d
ọ c m c trên đ u m t h th ng c c, Máy dây: g m m t dây cái hay dây n c đ ộ có tác d ng ch y u làm di chuy n ra vào m t bàn máy l n đóng b ng g trên ể ễ ườ ề ặ ắ ng máy dây đ di n các cho t p th nh : múa bát s p đ t nhi u quân r i. Th ễ ố ặ ư ử , múa cá… ho c các quân r i quá c nh chú T u, cô Tiên. Các tiên, múa s t ữ ờ ể ố quân r i trong máy dây có nh ng đ ng tác uy n chuy n là nh vào s kéo léo ỏ ố ừ gi thân mình bàn máy lên các b ph n c n thi ồ quân r i sao cho nó mang h n c a nhân v t th hi n. Trò máy dây không di ể ọ ệ ố ạ thu c vào h th ng c c chuy n linh ho t nh các trò c a máy sào, vì ph i l ấ ị ỏ ơ t xa kh i khung nh t đ nh, nh ng s c chuy n t ờ ữ ấ sân kh u m t cách tho i mái. Đã có nh ng quân r i mang tr u thu c vào sát b ờ c đi vòng quanh sân kh u… T t c đ u nh m i khán gi ỉ ầ ở ướ ướ ệ ố c, ch có quân r i là n i lên vào h th ng dây, máy và c c đ t ng m trên.
ừ ắ
ộ ể ượ ữ ế ố
ườ ấ ắ ấ Máy sào: t ng quân r i đ vào đ quân r i làm quân r i xoay chuy n đ ậ ng n và ít nhân v t trên sân kh u. Th ộ ố ượ ể ạ ứ c g n lên m t cái sào dài đ t o s c cân, tác đ ng ớ ố c toàn thân. V i nh ng tích trò ả i trí, thi đ u… ng là các trò mang tính gi
ử ụ ể ề Cách s d ng máy đi u khi n
ấ ạ ự ề c, t o s đi u
c gi u trong lòng n ườ ề ể ừ ứ i d ng s c n ỳ ạ ấ ể ố Máy đi u khi n đ khi n t ượ ế xa, c ng hi n cho ng ợ ụ ướ c, l ề ề i xem nhi u đi u k l ướ ờ , b t ng .
ồ ố ướ ủ ố ượ ự ng đ c d ng lên gi a ao, h ồ
c là nhà r i hay th y đình th ố ượ ư ế ườ ủ ệ Bu ng trò r i n ớ v i ki n trúc cân đ i t ng tr ng cho mái đình c a vùng nông thôn Vi ữ t Nam.
ệ ồ i ngh nhân r i n
ườ ừ ố ằ ố ố ặ
ọ ở t con r i b ng h th ng dây b trí ủ ủ ế ặ ể ề c đ ng trong bu ng trò đ đi u khi n con r i. H thao ọ bên ự ự ể ệ ố c ch y u trông vào s
ậ ố ướ c S thành công c a quân r i n ủ ủ ị ố ướ ứ Ng ừ tác t ng cây sào, th ng, v t... ho c gi ướ ướ i n ngoài ho c d ộ ử ộ c đ ng c a thân hình, hành đ ng làm trò đóng k ch c a nó.
ề ể ậ ỹ K thu t đi u khi n
ề ố ướ ấ ượ ạ ọ c r t đ
ệ ấ c coi tr ng, nó t o nên hành ậ ố ủ c trên sân kh u, và đó chính là m u ch t c a ngh thu t
ậ ể ỹ K thu t đi u khi n trong múa r i n ấ ố ướ ủ ộ đ ng c a quân r i n múa r i.ố
ị ề ặ ự ư ắ
ớ ỉ ủ ế ủ ộ
ủ ố ẹ Quân r i đ p m i ch có giá tr v m t điêu kh c. Nh ng s thành công c a ự ử ộ ố ướ c ch y u trông vào s c đ ng c a thân hình, hành đ ng làm trò quân r i n ủ ị đóng k ch c a nó.
ộ ấ ạ ố ướ ữ ễ
ố ướ ạ ệ ậ ộ ị
ủ ạ ủ ề ố
ạ ề t t u truy n th ng gi ệ ử ụ ườ ặ ắ c g n bó ẫ ể ố ữ nh p, d n ữ vai trò ch đ o c a trò ồ ng s d ng các làn đi u chèo ho c dân ca đ ng c th
c là trò khéo l y đ ng tác làm ngôn ng di n đ t, r i n Trò r i n ư ớ v i âm nh c nh ngh thu t múa. Âm nh c đi u khi n t c đ , gi ớ ế ấ ắ ộ d t đ ng tác, gây không khí v i ti ố ướ ạ ố ướ r i n c, nh c r i n ộ ắ ằ b ng B c B .
ể ạ i dân
ố ướ c đã tr thành nét sinh ho t văn hóa không th thi u c a ng ằ ồ ớ ọ ừ ế ệ ế ủ ế ệ ở ắ ắ ộ Múa r i n vùng đ ng b ng B c B và g n bó v i h t ườ th h này sang th h khác.
ệ ố 3. H th ng trò và tích trò
ụ ổ ề ế t Nam, có 30 ti
ệ c c a Vi ạ ể ề ữ ộ ố ự
ệ t m c c truy n và hàng Trong kho tàng trò r i n ế trăm ti t m c r i hi n đ i k v nh ng s tích dân gian và cu c s ng hàng ngày ườ ủ c a ng ố ướ ủ ệ t. ụ ố i dân Vi
ấ ứ ủ Xu t x c a trò và tích trò
ầ ớ ự ả ẩ ở
ủ ượ ườ ư
ộ ướ ể ớ ư ủ ắ c d ng lên b i nhân dân, là s n ph m chung ủ i nông dân. Các trò và tích trò là bi u tr ng c a ộ c hàng nghìn năm nay c a dân t c g n v i c dân vùng
ắ ằ Ph n l n các trò và tích trò đ trong quá trình lao đ ng c a ng ề n n văn minh lúa n ộ ồ đ ng b ng B c B .
ệ ườ ậ ố ướ ủ ố ớ i Pháp g i môn ngh thu t múa r i n
ớ ự ọ ữ c đáng đ ữ c c a ta v i nh ng con r i duyên ạ ằ t Nam" và đánh giá r ng: "V i s sáng t o ấ ủ ứ c x p vào nh ng hình th c quan tr ng nh t c a
ấ ọ Ng ệ ộ ồ ủ ồ dáng là "linh h n c a đ ng ru ng Vi ượ ế ố ướ và khám phá, r i n ố sân kh u múa r i".
ế ề t m c múa r i n
ỏ
ả ữ ọ ấ ủ nh ng công vi c lao đ ng s n xu t hàng ngày c a ng
ơ
ắ ợ ạ c v mùa th ng l
ườ
ế ớ
ự ồ ậ ố ướ ộ ộ ng h
ữ ả
ơ ấ ổ ữ ấ ỉ ố ướ ụ ố ạ ả Các ti c truy n th ng là các trò, ho t c nh và tích trò ch ố ướ ắ ế ụ ế ầ ị ườ ng ng n g n, ít k ch tính. Trò r i n t m c th c chi m 1 ph n nh . Các ti ả ườ ườ ộ ệ ng miêu t th i làm ữ ể ệ ạ ưỡ ộ ng n i làng xóm, th hi n l c ru ng, nh ng nét sinh ho t văn hóa – tín ng ướ ộ ơ ướ ờ ướ ụ c m cu c c, chí căm thù, i, lòng yêu n quan yêu đ i tr ữ ấ ở ầ ủ ể ạ ố s ng h nh phúc… Ng đây nh ng gì c a mình, g n i xem có th nhìn th y ự ấ ẫ ố ướ ấ ủ ạ ẫ ứ ấ c là s h p n t v i mình. S c h p d n m nh nh t c a múa r i n gũi thân thi ư ự ấ ố ự ỳ ệ ủ ậ ủ c a các trò, s k di u c a v t ch t s ng d y, s ng nghĩnh ngây ngô nh ng ề ữ ườ ủ ng vào nh ng đ tài tài tình đ c đáo, s h n nhiên c a trò. Trò r i th ạ ộ ợ ộ i trí, ca ng i sau đây: Ca ng i cái thú làm ru ng, nh ng ho t đ ng vui ch i gi ề ạ ộ nh ng t m g ợ ươ ng anh hùng dân t c, các trích đo n sân kh u c truy n.
ố ấ ạ Các thành t c u t o nên trò và tích trò
ả ị K ch b n
ộ ữ ự ế ố
ả ệ
ơ ắ ữ ậ ườ ố ướ ộ ọ ự ở ỗ ở ễ ớ m i v di n. Ngh thu t múa r i n ữ
ượ ắ
ộ ủ ướ
ả ộ ấ ướ
ọ c, truy n th ng t ắ ố ớ ồ ng ái, u ng n
ắ
ủ ố
ườ ạ
ọ ữ ậ ố ử ộ ố
ư ộ ẫ ể ề ượ ườ ứ quan tr ng làm nên s thành công cho các tích trò, đó là M t trong nh ng y u t ờ ắ ồ ừ ị c ra đ b t ngu n t k ch b n dàn d ng ề ệ ự i dân lao đ ng. Do đi u ki n t nh ng trò ch i dân gian, g n v i nh ng ng ư ừ ố ướ ệ tâm t c xây đ p hình thành t c đ nhiên và công vi c nhà nông, múa r i n ờ ủ ộ ố ệ ườ c v ng c a th i i dân lao đ ng, nó tái hi n cu c s ng và tình c m c a ng ợ ươ ố ề ươ ạ ng thân ng đ t n đ i, n i dung ca ng i tình yêu quê h ươ ể ượ ầ ướ c nh ngu n mang đ y ý nghĩa nhân văn sâu s c đ t c th ệ ả ư ệ hi n qua các tích nh Ch i trâu; D t v i trao con; Cáo b t gà; Đánh cá; Câu ườ ạ ế i t o ch… Con r i là nh ng v t vô tri vô giác qua bàn tay khéo léo c a con ng ạ ờ i. L i lo i hóa đã làm cho con r i c đ ng vô cùng linh ho t nh m t con ng ọ ố ướ ầ c truy n th ng là các bài văn v n, bi n ng u, không theo m t hình trong r i n ổ ư ượ ừ ủ th c quy c . Hình t ề ử các đi n tích s sách c x a. ng nêu lên th ng m n t
Âm nh cạ
ư ụ ắ ự
ờ ể ố ệ ể
ố ư ữ ễ ễ
ạ ạ ụ ườ ế ộ ượ ử ụ ể ệ i tho i cũng không th truy n t ạ ề ả ượ i đ i xem. Nh c c chính đ
ạ ỗ ợ ắ ự ạ ự ố ố ầ
ổ ễ ể ộ ấ
ệ ộ ồ ễ ộ
ườ ệ ả
t. Cho đ n ngày nay, đã có nhi u ph ự ấ ấ ờ ng r i s ậ ệ ề ẫ ủ ườ ế
ạ ố ạ ộ
ấ
c. B i ti ể ế ạ ư ẹ ươ ứ ủ ả ứ ẽ ỹ ể ọ
ế ậ ữ ị ủ ộ
ệ ể ậ ễ ể ệ t đ vào ngh thu t bi u di n múa r i n
ữ ờ
ệ ầ
ầ ủ ư ượ ế ườ
ơ ệ ấ ậ ở ủ ệ ư ệ
ứ ạ
ể ưở ệ ủ ứ ệ ể ậ ạ ủ ả Có th nói, âm nh c là công c đ c l c trong vi c th hi n tâm t tình c m c a ạ ẫ ắ ề ả ế ạ i h t. Âm nh c g n con r i vô tri mà d u có l ạ ị ứ ả ớ ế i xem không có c m giác b đ t đo n k t các trò di n v i nhau, t o cho ng ữ c h t n i dung t o s giao l u gi a con r i và gi a các trò di n, truy n t ư ườ ng c s d ng là tr ng, não b t, pháo (ngày x a) ể ữ ế t ti cũng là m t âm thanh h tr đ c l c. Múa r i c n âm thanh m nh đ gi ấ t u và khu y đ ng không khí bu i bi u di n trong không gian ngoài tr i, trong ố ử ế h i làng n ào náo nhi các l ư ư ậ ụ d ng băng đĩa nh ng nh v y đã làm gi m đi s h p d n c a ngh thu t múa ở ế ấ ủ ố ướ i xem, ngh nhân t t u c a nh c s ng gây h ng ph n đ n ng r i n ệ ố ề t. đi u khi n con r i theo âm nh c lúc thì nh nhàng, lúc thì sôi đ ng, mãnh li ẫ ạ ế N u thi u âm nh c, không khí c a c ch ng trình s thi u đi tính h p d n. Âm nh c đóng vai trò quan tr ng, đ ng th hai sau k thu t bi u di n và làm ủ ậ ệ nên giá tr c a ngh thu t dân gian đ c đáo này. Ngôn ng , cách th hi n c a ố ướ ượ ễ ấ ệ ể ụ c áp d ng tri sân kh u chèo đ c. ạ ấ ạ ố ộ i tho i mà đã Cách đ c tho i r i trên sân kh u không đ n thu n là nh ng l ậ ấ ể ệ ằ c th hi n b ng cách nói có v n, có đi u c a ngh thu t sân kh u chèo. đ ượ ườ ề ấ ố ng Nam Ch n x a nay còn đ c nhi u ng Ti ng tr ng “s m n ” c a ph i ạ ồ ớ ề ụ truy n t ng. V i vi c đ a âm nh c, ngh thu t sân kh u chèo, tu ng vào trong ầ ượ ộ ố ướ ạ ễ bi u di n đã t o cho múa r i n c nhu c u c m t di n m o m i đáp ng đ ễ th ấ ớ ả ng th c ngh thu t bi u di n dân gian c a khán gi .
ộ ố ể M t s trò và tích trò tiêu bi u
ố ụ ồ ượ ộ Năm 1992, Nhà hát múa r i Thăng Long t i Hà N i ph c h i đ c 17 trò
Chú T uễ
ố ướ ậ ố ố ướ r i n ạ ố ồ c trên toàn qu c g m 17 trò: c làm s ng d y trò r i n
o Chú T u là nhân v t con r i tiêu bi u trong hình th c múa r i n
ậ
ễ ệ ố ườ ườ t Nam. Thông th ể ng Chú T u th ứ ng có kích th
ễ ứ ễ ố
ấ ấ ị
ề ề ủ ệ ố ướ c ướ ớ ạ c l n t i Vi ơ ấ ậ h n các con r i khác. Theo 1 nghiên c u , chú T u là nhân v t xu t ệ ố hi n nhi u nh t v n i ti ng nh t trong sân kh u k ch múa r i ướ n ấ ầ ổ ố c truy n th ng c a Vi ế t Nam.
ễ ế ế
ố ồ ườ
ồ ề ệ ả ị ng r i Đào Th c gi
ắ ề ụ ệ
ằ ả ệ ạ
ườ ườ i theo ti ng Nôm. Theo o Ngu n g c: Chú T u nghĩa là ti ng c ả ệ ễ i làm ra chú T u. nhi u ngu n, ngh nhân Phan Văn Ng i là ng ễ ụ ố ườ ế ễ i thích T u Ngh nhân Nguy n Th Ngh ph ộ ạ ả ồ ệ là hình nh đ i di n cho anh nông dân đ ng b ng B c B , còn anh ắ ạ ườ ở ng Đào Th c là đ i di n cho c 3 mi n B c – Trung Ba Khí ủ ệ t Nam, anh Ba Khí đ i di n cho khí phách c a – Nam c a Vi i Vi ng ph ủ ệ t.
ậ ạ ả ậ
ễ ắ
ặ ự ồ ệ ụ ư ể ả ổ ớ o T o hình nhân v t: Chú T u là nhân v t kho ng 7, 8 tu i v i thân ườ ng đóng ễ , chú T u đ a tay ẻ i khán gi
ầ ố ộ ng c và b ng ph . Đ gây c ẩ ễ hình đ y đ n, da tr ng h ng và luôn vui v . Chú T u th ườ kh , l ử ầ vung v y và quay đ u quy nghiêng ng a.
ễ o Vai trò trong di n c nh: Chú T u là m t nhân v t táo b o luôn ch
ễ ả ễ ậ ạ ậ i bình lu n, ng i t
ộ ườ ắ i ra m t, ng ạ ễ ườ ề
ấ ờ ườ i trách móc quan l ễ ậ ố i tham nhũng trong nhi u v di n. ng r i, T u là nhân v t ph t c hay châm pháo. M t s
ỡ i già, có ng
ườ ễ ườ ế ạ ợ ườ ườ ề ậ i đ c p T u là mõ làng chuyên giúp đ ng ậ ễ t súc v t, ng i khác l ế ườ ự ự s , ở ễ Ở ộ ố ườ i i nói T u có cô v xinh
B t cậ ờ
Múa R ngồ
Em bé chăn trâu
Cày c yấ
ợ ạ nh o gi u c t. T u là ng và là ng các ph ễ ng nghĩ T u là tên gi đ p.ẹ
C u ch
ậ ế
Đánh Cá
Vinh quy bái tổ
Múa s tư ử
Múa ph
ị ắ B t V t
ngượ
Lê L i tr g m
ợ ả ươ
Đua thuy nề
Múa lân
Múa tiên
ồ ơ Nhi đ ng vui ch i
4. Âm nh cạ
ứ T linh
̃ ế ố ạ ữ ự ấ ủ ạ ạ ọ Y u t âm nh c gi vai trò quan tr ng, t o nên s h p dân c a lo i hình
ố ướ ướ ư ệ ệ ạ ấ ộ c. Tr c đây, khi giai đi u âm nh c ch a xu t hi n, thì b gõ là
múa r i n nh ng ữ
ạ ụ ơ ố ướ ủ nh c c s khai c a múa r i n c.
ố ướ ầ ạ ấ ộ Múa r i n c c n âm thanh m nh, đ gi ể ữ ế ấ ti t t u và khu y đ ng không khí
ễ ờ ễ ộ ồ h i làng n ào, náo nhi ệ t.
ổ bu i di n trong không gian ngoài tr i, trong các l Ti ng ế
̣ ướ ộ ố ớ ế ả tr ng r n ràng, cùng v i măt n c ph n âm khi n âm thanh càng thêm vang xa,
́ ự ấ ạ ạ ố ộ ớ ả ườ i c ng ̃ ễ i di n lân
̃ náo đ ng, t o nên s h p dân, cu n hut, tác đ ng m nh t ng ộ i ườ
ạ ụ ử ụ ố ướ ố ố ố xem. Các nh c c gõ s d ng trong múa r i n c là: tr ng cái, tr ng con, tr ng
ạ ả ế ậ ố ướ ớ ệ đ n v i ngh thu t r i n c không ch ỉ
ơ c m, mõ, thanh la, não b t. Khán gi xem
̣ ướ ữ ể ố ộ ộ ượ nh ng con r i ng nghĩnh, chuy n đ ng tài tình trên măt n c, mà còn đ c
ưở ứ ễ ể ệ ở ừ ấ ộ ng th c không khí bi u di n náo nhi t, sôi đ ng, ph n kh i t ạ ủ âm nh c c a
th b ộ
gõ.
ệ ườ đ ớ i ngh nhân m i có th di n t
̀ ư ạ ạ ụ ắ ự
ờ ạ ể ủ ủ ệ
ớ ụ ể ả ế ườ ̣
ữ
ả
ủ ễ ấ ờ
ạ ộ i xem. Chính đi u này làm cho khán gi ễ ở ể ể ữ ế ấ ti ổ c c n âm thanh m nh đ gi
ườ ạ ộ ộ ng h i dân gian chuyên dùng b nh c gõ dân t c nh
ố
ạ ụ ườ ạ
ạ ố ướ ̃ ễ i di n lân ng ạ ộ
ậ ấ ư ệ ạ ệ ệ
́ ậ ố ề ể ộ
ể ễ ả ượ ế ẻ ẹ Qua âm nh c, ng c h t v đ p c a con ể ệ ệ ố ả r i. Âm nh c là công c đ c l c trong vi c th hi n tâm t , tinh c m c a con ụ ạ ố r i vô tri mà l i tho i không th chuy n t i h t. Âm nh c còn làm nhi m v ữ ả ễ ế ắ g n k t các trò di n v i nhau, giúp ng i xem không có c m giác v n văt gi a ự ề ả ố ơ ễ ầ ư ạ ộ các trò di n, n i dung truy n t t h n, t o nên s giao l u, g n gũi gi a con i t ả ề ườ ố tho i mái, thích thú theo dõi r i và ng ữ ố ế ừ ầ đ u đ n cu i bu i di n. Kh i th y là bi u di n trên sân kh u ngoài tr i gi a t ố ướ ầ ấ ồ t t u và khu y đ ng không ao h , nên r i n ư ễ ổ ộ khí bu i di n. Các ph ủ ạ ố c mang tính đ i náo c a tr ng cái, não b t, mõ, pháo, tù và c. Âm nh c r i n ộ ườ ố ả ộ ộ h i hè, có tác d ng kích đ ng m nh c ng i xem. V n là m t ớ ắ ố ướ ữ ễ c g n bó v i âm ngh thu t l y đ ng tác làm ngôn ng di n đ t chính, r i n ạ ế ấ ố ướ ự t t u nh c c d a theo ti nh c nh ngh thu t múa. Các ngh nhân múa r i n ụ ớ ế ế ắ mà đi u khi n con r i lúc khoan thai, luc sôi đ ng, giúp g n k t các ti t m c v i nhau.
ạ ụ Các nhóm nh c c :
Nh c c thanh la.
ạ ụ
Nh c c não b t.
ạ ụ ạ
ờ ế ượ ơ
ố t m c múa r i ngày càng đ ữ ễ ố
ầ ư c đ u t ệ ự ế ợ ụ ể ạ ữ ệ
ệ ố ệ ứ ử ể ế
ở ộ ố Th i nay, các ti công phu h n. Không ầ ơ ơ ủ đ n thu n là màn bi u di n thô s c a nh ng ngh nhân múa r i cùng các con ạ ủ ậ ố ủ r i c a mình n a, lo i hình ngh thu t này còn là s k t h p ăn ý c a dàn nh c ễ ố ướ chèo, h th ng ánh sáng, hi u ng khói, tia l a… khi n màn bi u di n r i n c tr nên vô cùng s ng đ ng.
ườ ệ ộ 5. Ph ng h i và ngh nhân
a. Ph
ườ ộ ng h i
ỗ ệ ữ ự c là nh ng t
ả ộ ố ướ b y m i đ n tám m i ng
ươ ế ứ ệ ỉ ế
ầ ộ ố ướ ạ ộ ạ ộ ổ ứ ọ ư ổ ứ ch c dân gian t ườ ươ ộ c tuy là m t t
ề ạ ặ
ng h i r i n ặ ẽ ể ệ ễ ườ ụ ụ ề ể ố ỗ
ườ ề ườ ườ ư ườ ng h i r i n ng nguy n, x a kia m i ph Ph ừ ả ươ ố i, tuy nhiên ch có kho ng hai m i r i có t ạ ườ ủ i là th o vi c. Đ ng đ u là m t ông Trùm quán xuy n m i ho t đ ng c a ng ữ ườ ườ ch c dân gian nh ng l i có nh ng ng. Ph ph ậ ệ ạ ủ ị ề ấ ch t ch và mang tính ch t bí truy n cao. Sinh ho t c a quy đ nh lu t l ế ổ ờ ố ượ , ph t c th hi n trên nhi u m t:thu n p thành viên, th và t ng r i đ ậ ng r i đ u có bí m t truy n ngh và bi u di n ph c v bà con. M i ph ph ề ề ng ngh .
ườ ố ề ể ề ố
ổ
ề ẫ ề ẫ ạ ệ ố ướ ng d n bi u di n. Ngh nhân r i n
ườ ố ư X a kia các ph ữ nh ng bu i nông nhàn, các ngh nhân t ử ụ ể ướ s d ng máy đi u khi n,h ớ ượ ng l p, mà theo l đ ề ng r i đ u truy n ngh theo ki u cha truy n con n i. Vào ố ổ ướ ổ ứ ch c các bu i h ng d n t c quân r i, ễ ể ệ c không ề ề i truy n ngh . ạ c đào t o theo tr
ề ườ ộ ố ổ ộ ườ ắ
ổ ộ ủ ả ướ ộ
ứ ch c múa r i n ừ ưở c, v a t ị ị ị ổ ậ ố ộ
c vào ngày i công lao ừ ườ ng r i, các v anh hùng c a dân t c, v a ữ ả ơ ồ ị ng h i r i c truy n b c b th Các ph ng t ộ ế ổ t T , các d p h i làng, h i vùng, h i c a c n ủ c a các v T đã có công thành l p ph là d p giúp bà con vui ch i gi ướ ố ớ ạ ng nh l ủ ấ ả i trí sau nh ng ngày đ ng áng v t v .
ệ b. Ngh nhân
ậ ạ ể ư
ấ ệ ệ ủ ủ ố ướ
ứ ọ ứ
ừ ộ ỹ ấ ố ằ ậ
ứ ạ ượ ẵ
ọ ệ ố ướ ặ ể ặ c m t khán gi
ố ướ ẫ ặ
ư c v n ph i trang đi m đ p. Đ c bi ố ể c hàng gi
ễ ọ ệ ổ
ướ
ả ể ả ơ ộ ầ t( tr ả ế ễ
ự ạ ư ả ọ
ễ ố ố ướ ừ ườ ế ễ ệ ự ế Không nh các ngh nhân c a các lo i hình ngh thu t khác tr c ti p bi u di n ấ ệ c không xu t hi n trên sân kh u trên sân kh u. Ngh nhân c a trò múa r i n ộ ệ ố ể ề ể mà h đ ng núp sau b c mành tre đ đi u khi n con r i b ng m t h th ng ậ ặ ỏ t dây dây, sào, th ng, v t que ph c t p, đòi h i trình đ k thu t cao ho c gi ệ ố ố ằ ế c b trí s n. M c dù làm vi c phía sau chi c con r i b ng h th ng dây đ ỗ ầ ả ơ ả ệ ấ vài giây đ chào c m n nh ng m i l n mành, xu t hi n tr ể ả ẹ ể ệ ệ t khi bi u bi u di n các ngh sĩ múa r i n ễ ỉ ờ ể ể ướ ướ ễ ử ơ ể i n di n h ph i ngâm n a c th xu ng d đ bi u di n và ch ấ ặ ệ ế ễ xu t hi n đ c m n sau khi bu i trình di n k t thúc nên các ngh sĩ luôn m c ể ữ ả ầ ữ ư ệ c đây khi ch a có nh ng nhi qu n áo b o h đeo gang tay cao su đ gi ườ ế ị ư ố ng ph i ngâm mình tr c ti p xu ng t b nh qu n áo cao su, di n viên th thi ứ ả ứ ệ ướ ướ c nên chuy n x y ra nh các ch ng viêm h ng, c m l nh, đau nh c i n d ượ ệ ớ ươ c ng kh p th ng xuyên, vì th các ngh sĩ di n r i x i n x c g ng đã đ
ắ ố ọ c m m đ gi
ể ữ ấ ể ố ạ ố ả ứ m khi h ph i đ ng su t ồ i các cánh đ ng lúa
ở ể ướ giã nát trên thân th mình và u ng n ể ề ướ ạ c l nh ngang hông đ đi u khi n con r i t trong làng n ồ các ao, h . hay
ầ ườ ố ổ ề Ph n 4: Các ph ng r i c truy n
ươ ng r i c truy n, trong đó có m t s ộ ố
ố ổ ữ ườ ể ể ộ ố ể ề ườ Ở ắ ả B c B có kho ng ba m i ph ườ ph ể ng r i đi n hình, tiêu bi u có th k ra nh ng ph ể ng tiêu bi u sau đây:
ườ ố ướ 1. Ph ng r i n ấ c Nam Ch n
ộ ấ
ấ ằ ượ ắ c xem là m t trong nh ng ph ề ng truy n có t
ộ ươ ệ ườ ữ ừ năm 1775. Ph ỉ ị
ự ợ ạ ấ ậ ộ
ạ ậ ợ
ư ụ ố
ồ ở ườ ng Nam Ch n do m t th ch m kh i nghi p. Theo các b c cao niên k l ề ợ ễ ệ ứ ờ ồ ờ c lâu đ i nh t vùng ộ ấ ố ng r i Nam Ch n thu c ố ướ ề ươ c ng truy n r i n ể ạ i ữ thôn R ch đã t p h p nh ng ỉ ể ụ ụ ầ i ao đình,ban đ u ch đ ph c v ấ ầ ố ướ c Nam Ch n phát đ ng áng m t nh c. Sau n r i n
ư ể ố ướ ng r i n Nam ch n đ ườ ồ đ ng b ng b c b , t xã H ng Quang –Huy n Nam Tr cT nh Nam Đ nh. T ệ ph ạ ở ngày x a c Mai Văn Kha làm ngh th ch m ư ễ ử ạ quân r i nh T u, Tiên, T Linh… di n th t ữ ọ dân làng sau nh ng gi ế ề tri n và l u truy n đ n ngày nay.
ấ ữ ề ố ướ ngh r i n
ễ ọ ẫ ườ c, đó là các dòng h ể ng, Phan. Ph
ặ
ỗ ề ễ ỵ ầ
ổ ệ ng đ u bi u di n và dâng l ẫ
ủ ủ ổ ố
ự ế ế ượ ự ự ế
t k và xây d ng theo ki n trúc đình làng đ ề ư ề ấ ơ
ề ấ ạ
nh h ườ ắ ắ
ố ưở ờ ng Nam Ch n nh nh n, xinh x n, d đi u khi n. Bây gi ườ ề ặ
ả ủ ườ i gi
ườ ng phó thì gi
ệ ọ ệ Ở Nam Ch n hi n có 5 dòng h v n gi ộ ố ươ ặ ng r i năm nào cũng bi u di n vào ngày h i Đ ng, Lê, Mai, Ph ị ế ộ ẫ t là h i K M u (11 đ n 13 tháng 3 âm l ch) làng (16 tháng giêng), đ c bi ườ ị ổ ủ ễ ề ườ ể c a ngh ph cúng th n Ôi L i, là v t ng. ph ệ ụ ệ ở ệ làng v n còn hai ngh nhân cao tu i là các c Phan Văn Ni m(77 Hi n nay ệ ườ ụ ổ ng r i do các ngh tu i) và c Phan Văn Mao(74 tu i). Nhà th y đình c a ph nhân t c xây d ng vào năm thi ố 1991. Làng Nam Ch n x a có truy n th ng làm s n mài và chính ngh này đã ố ế ư ủ ả ng r t nhi u đ n cách t o hình con r i sau này. Quân r i ngày x a c a ễ ề ỏ ố ấ ể quân r i làm ph ể ả ồ ưở ng khá to, có quân r i ph i 23 ng i đi u khi n.Ông Đ ng Văn Đoàn, tr ố ằ ỏ ề ạ ố ề ỗ ườ c a nhi u ng r i là ng ph i v t o hình con r i b ng g sung, là tác gi ỏ ề ơ ạ ạ ộ ố ố i v s n con r i s ng đ ng, linh ho t. Còn ông Ph m Văn Ph thi p, trang trí.
ữ ượ ề ạ ừ ế ệ ướ ủ ế c truy n l nh ng th h tr
ườ ầ ớ ủ ệ ả
ể ế ấ
ọ ư ể ầ
ễ ở ả ộ ố ế
ườ ơ ặ ễ ở ữ c, ch y u xoay quanh ư ử i Nam Ch n đem đ n 13 trò nh Ti u giáo đ u, Kéo ca dâng hoa, Câu i, trong ệ t ố ồ ề nhi u n i đ c bi
ấ ổ ứ ữ ấ i t Các trò ph n l n đ ừ ư ắ ộ ố i nông dân nh b t cá, cày b a, d t v i, múa lân, múa s t cu c s ng c a ng ườ ổ ạ b o tàng dân tôc h c, ng …T i bu i bi u di n ố ổ ạ r i c , trong đó có m t s trò khá l ế ầ ch, Lân tranh c u. Đ n nay, Nam Ch n đã có đoàn múa r i g m ng ấ ẻ ớ ễ đó có nh ng di n viên r t tr m i 13 tu i.Đoàn đã đi di n ạ ở ế là nh ng chuy n “xu t ngo i” Nga, Đ c và Italy…
ườ ễ ố 2. Ph ng r i Nguy n
ố ườ ườ ố ổ ư ng r i c try n
ộ ườ ớ
ng 10 và đ ừ ọ ằ ổ ỗ ươ i, t ng truy n làng r i có t c đây còn g i là trò i l
ề ố ế ườ ệ ố Đông H ng – Thái Bình. ườ ng 39. Trò ố nhà Lê. Qua bao ậ ổ ng r i Nguyên Xá đã n i ti p nhau đem môn ngh thu t c
ữ ộ ề ở ễ ộ ng r i Nguy n là m t ph Ph ạ ễ Nguy n là m t làng l n, đông dân, n m ngay c nh đ ố ướ r i n ế ệ th h , các ph ề truy n này làm vui cho bà con trong nh ng ngày h i hè đình đám.
ố ứ ườ ố ượ ổ ề c t ng r i đ
ch c theo l ớ ế ổ t
ỉ ế ạ ườ ễ
ở
ợ ệ ế ụ ư ắ ở
ề ườ ở ố ề i đóng ti n góp thóc, cha truy n con n i. Các ph ư ườ hàng năm. Cũng nh các ng ch k t n p thành viên m i vào ngày t Ph ậ ủ ụ ữ ườ ng Nguy n không có ph n tham gia vì s đem “bí m t c a ng khác, ph ph ố ề ồ ề ườ ng” v nhà ch ng. Ngoài 15 v truy n th ng, các ngh nhân Nguyên Xá ph ọ hôm nay đã có thêm nhi u v nh “Bình dân h c v ”, “Chi n th ng sông Lô”, khá thành công là v “Đ ng lên Tây Thiên”.
ề ễ ễ ở ạ ỉ ư ộ
c Nguy n đã đi di n ề ậ ỉ ị ọ ố ướ
ươ ạ
ấ ả
ừ ạ ồ ở
ố ướ ạ ế ấ ỳ ễ ơ ố ướ nhi u n i trong t nh, ngo i t nh nh : H i di n R i n ộ ộ ậ ắ ệ c Hà N i ngh thu t toàn mi n B c năm 1958, H i ngh h c thu t múa r i n ố ướ ườ ng vàng c Nguyên Xá đã đ t 4 huy ch ng r i n vàoT6/1970. Năm 1994, Ph ắ ị ạ ư cho các trò: “S n xu t”, “S ch y đàn”, “Đánh đu”, “Cáo b t v t” và 2 huy ươ ườ ế ng b c cho v “Thi hóa r ng”.T năm 2002 đ n năm 2006, ph ch ng giành ọ ả i Phú Th . i nh t trong hai k Festival Hu và Liên hoan r i n gi c t
ồ ệ ưở ề ng có 22 thành viên, g m tr
ng ph ễ
ể ậ
ễ ừ ề ậ ữ ệ ộ
ệ ườ ể ườ ng, di n viên đi u khi n Hi n nay ph ả ồ ẫ ạ ố quân r i, nh c công cùng các ca sĩ. Làng Nguy n v n đang t ng ngày b o t n, ế ừ ủ ố ố ướ ệ ụ c truy n th ng c a dân khôi ph c, k th a và phát tri n ngh thu t múa r i n ố ướ ủ ứ ộ t c, đ mãi x ng danh là m t trong nh ng cái nôi c a ngh thu t múa r i n c Vi ể t Nam.
ườ ố ướ 3. Ph ng r i n ụ c Đào Th c
ỏ ộ ụ ề ổ ộ
ễ ộ ị ườ ự
ử ạ ề ợ
ụ ậ ậ ằ ươ ng truy n t ụ ị ả c. Vì v y h ng năm, dân làng làm l ề ngh là i làng Đào Th c, m t v quan trong i đình ễ
ạ ỗ ộ Đào Th c là m t làng nh thu c Đông Anh Hà N i. T là Phúc Khiêm ng Nguy n Đăng Vinh t ề ổ tri u đình nhà khi nhà Lê s p đ , ông v quê cùng v Th C nh tu s a l ố ướ chùa, d y dân làng ngh thu t múa r i n cúng gi ệ vào ngày 24/2.
ộ ả ễ ụ ư ụ ụ
ổ
ợ ụ ư ướ ả
ườ ụ ớ
ề ệ ậ
ố ệ ườ ườ ố ố ủ ể ơ ố
ư ả ố
ươ ườ ạ
ứ
ướ
i các n ụ ườ ố ướ ấ c Đào Th c có 16 trò di n ph c v khán gi R i n nh “Cô T m đi h i”,” ệ ụ ườ i đánh h ”,”Đánh đu”…các ngh nhân Đào Th c hôm nay đã sáng tác thêm Ng ồ ấ ướ ươ ớ ể ế c nh “R c nh Bác H ”, ng, đ t n t m c m i đ ca ng i quê h các ti ữ ệ ộ ng r i Đào Th c v i các t gi a ph “Hà N i 12 ngày đêm”. Nét khác bi ể ủ ề ng r i khác là v ngh thu t đi u khi n quân r i c a mình. Cái tài c a ph ẳ ạ ể ẳ ế i đ đi i ngh nhân n i đây làm con r i đang ti n th ng có th quay h n l ng ộ ườ ng r i khác. Vào Ngày h i vào trong mà không ph i lùi hay đi chéo nh các ph ụ ộ các văn hóa dân t c năm 1989, ph ng vàng ng r i Đào Th c đã đo t huy ch ừ cho toàn đoàn. T năm 2002, ph c chính th c mang tên Đoàn múa ụ ố ố ướ c : Trung Qu c, Thái Lan, r i n ầ ệ i. Hàn Qu c… Hi n nay ph ườ ng r i n ể ộ c Đào Th c Hà N i và đi bi u di n t ố ướ ườ ố ng r i n ố ố ướ ễ ạ c Đào Th c có g n 20 ng
ố ướ ự ệ ầ ạ ậ ủ Ph n 5: Th c tr ng c a ngh thu t múa r i n c
ở ề ư ườ ệ ộ các ph
ỳ ố ướ ng Múa r i n ệ ố
ị ố ướ ủ ố ướ ơ
ễ ướ ề ể ề ỉ ư ở
ể ấ ủ ượ ng c a nó đang đ ố ng v n không có Múa r i n ễ ổ ứ ch c bi u di n Múa r i n
ề ộ ố ổ ố ụ ề
ưở ị ươ đây cũng t ệ ả ầ ể ố ế ệ ổ ủ ả ồ ố ố
ể
ị ị ề
ệ ụ ế
ẽ ệ ụ ệ ữ ậ
c dân gian, cũng nh qua Qua đi u tra trên di n r ng ạ ộ ể c toàn qu c, cùng vi c xem xét ho t đ ng bi u các k liên hoan Múa r i n ố ễ c c a các đ n v , cho ta th y rõ phong trào bi u di n Múa r i di n Múa r i n ở ả nhi u t nh thành trên c duy trì c dân gian và nh h n ề ố ướ ữ ắ mi n Trung và c nh mi n B c. Nh ng đ a ph ệ ể ộ ố ướ ờ ộ c. Đó là m t bi u hi n Nam B thì gi ả ườ ừ i đáng m ng trong vi c phát huy v n văn ngh c truy n trong đông đ o ng ố ướ ứ c ch c Múa r i n xem. Có đi u c n c nh báo là m c đích c a m t s t ề ề ệ ố ẳ ậ không h n đ n i ti p truy n th ng, b o t n v n ngh thu t truy n th ng và ụ ụ ủ ế ợ ụ ụ ướ ph c v cho nhân dân, mà ch y u ph c v khách du l ch n i. c ngoài đ thu l ệ ả ố ậ ử ụ S d ng ngh thu t truy n th ng vào qu ng bá du l ch là vi c nên làm, song ặ ế ặ ầ ượ t cái tinh hoa, đ c c. Du khách c n bi n u đ t sai m c đích s có tác d ng ng ế ố ế ả ấ ứ ủ ể t Nam, ch không ph i c n đ n nh ng y u t đi m c a văn hóa ngh thu t Vi ụ ợ v l i.
ố ậ ươ
ị ề ẩ ẫ ệ ị ử ụ
ạ ạ ị ề ụ ư ầ
ộ ố ướ ố
ố ướ ế ầ ng Nguyên Xá
ấ ở
ượ Nam Đ nh t ư ầ ấ ớ ụ ổ
ả ệ ế ầ
ộ ố ắ ề ạ ạ ơ
ờ ự ư ả ấ ớ ớ
ậ ọ
ẫ ệ ậ ỉ ễ ơ
ấ ứ ừ ấ ơ ễ ụ Cũng vì m c đích th ng m i đó mà v n ngh thu t dân gian ti m n trong ế ộ nhân dân ngày b mai m t, b lãng quên, b s d ng sai m c đích d n đ n tình ườ ấ ễ ấ ầ ộ ng tr ng ngày m t nghèo đi. Đi u này r t d th y là g n nh h u h t các ph ươ ễ ề ắ ề ng trình g n gi ng nhau. c trên toàn mi n B c đ u di n m t ch Múa r i n ở ườ ừ ph c rút ra t c dân gian đ Đó là 16 trò Múa r i n Thái ườ ầ ừ ị ườ ng Nam Ch n ng cách đây g n 30 năm. R t ít ph Bình và ph ứ ừ ố ớ ế ữ có nh ng ti v n c , ch không ph i m i sáng tác). t m c m i (do s u t m t ễ ư ư ồ ượ ụ ơ c m t s trò nh ng di n ch a điêu luy n, vì h u h t là Có n i ph c h i đ ư ữ ạ ẻ ớ ễ di n viên tr m i đào t o ng n ngày ch a v ng tay ngh . L i có n i ch y theo ạ ự ế ị ề đ tài th i s , vi t k ch b n m i, dàn d ng m i nh ng không h p d n vì ch y ấ ủ ế ố ệ quan tr ng nh t c a ngh thu t sân theo tích (chuy n) mà quên trò là y u t ự ố ướ ấ kh u dân gian. Th c ch t Múa r i n c dân gian ch di n trò là thu n h n tích, ở trò ch i dân gian hay nghi l b i nó xu t x t .
ự ế
ệ ồ
ố ướ , Múa r i n ả ắ ờ ầ ị ả ướ ầ ướ ở ơ ế ị ườ ậ ng rõ ràng. Cũng c n nh n th c r ng, không có ngh
ượ ề ộ
ư ệ ạ ặ
ả ả ị ủ ố ộ ạ ệ ng hi n đ i hóa và c dân gian Vi Th c t t Nam đang có xu h ờ ộ ị ng, đ ng th i không đang m d n b n s c, vì nó b tác đ ng b i c ch th tr ượ ệ ứ ằ c qu n lý có đ nh h đ ậ ả ế ố thu t truy n th ng nào không đ c c i ti n và nâng cao mà có tác đ ng trong ọ ả ế ờ th i hi n đ i, nh ng m i c i ti n và nâng cao ph i đ m b o đ c tính tinh hoa ệ ớ ả ắ ủ c a nó trong m i quan h v i b n s c dân t c, theo đ nh h ả ướ ng văn hóa c a ta.
ố ướ ệ ạ i và phát tri n t
ồ ạ ủ c dân gian đang t n t ậ ể ự ả ự
ệ ị
c ễ ổ ư ượ ằ ộ c khai thác, ch a đ
ấ do và tùy ti n, m nh ai n y Múa r i n ứ làm, theo nh n th c riêng c a mình, theo kh năng nhân l c và tài chính cho ố ướ ở Thái Bình, Nam Đ nh, Hà Tây, Hà phép. Theo các ngh nhân Múa r i n ư ượ ề c N i… đ u cho r ng, còn hàng trăm trò di n c ch a đ phát huy.
ữ ườ ộ ộ ộ
ở ươ ẫ ệ m t mâu thu n gi a nh ng ng ớ ữ ng v i nh ng ngh nhân
ệ ữ ạ ư ở
ế ố ướ ở ỉ ố nông thôn ch nên di n
ườ ư i xem thì ng i trên b ao, nh
ồ ố ướ ủ
ng và không khí c a Múa r i n ườ ồ
c ộ ướ ướ i d c, ng ườ ế i cho r ng, đã đ n lúc ng ặ ồ ộ ư ế ớ ượ ạ c l ậ ướ ạ Bên c nh đó b c l ạ ở Trung đ i ủ ấ sân kh u th y đình hi n đ i thay th cái ao làng nh nó v n có ằ ế không? Có ý ki n cho r ng, Múa r i n ễ ườ nh ngày x a, ng i n i di n thì l th m i là dân gian, là môi tr ằ Ng trên b c xi măng tr ệ ố ướ c hi n i làm Múa r i n ữ ự làng quê, là có nên xây d ng nh ng nông thôn hay ễ ở ao làng ư ờ c làng xã. ặ ế ỗ ề i nông dân có quy n ng i trên gh g ho c ộ ố ố ướ ể c, vì khi cu c s ng đã c m t h r ng đ xem Múa r i n
ườ ỏ ể ư ệ ể ậ ồ i dân không th ng i trên bãi c đ xem ngh thu t nh ngày
ổ thay đ i thì ng ư ữ x a n a.
ộ ứ ủ ạ
ố ướ ườ ở
ng Múa r i n ố ướ ề ố c dân gian ứ c truy n th ng, t c là di n
ồ ạ ứ ậ ệ ấ Thái Bình đã xây m t sân kh u th y đình hi n đ i vào b c ẫ Thái Bình v n ễ ở các ao ấ i hai hình th c, hai sân kh u Múa
ộ ố ấ ươ ng này đang t n t ạ ở ậ ừ T nh n th c đó, ậ ấ ướ nh t n c. Tuy v y, m t s ph ứ ễ di n theo hình th c sân kh u Múa r i n ở ị đ a ph làng, có nghĩa là ệ ố ướ c dân gian và hi n đ i. r i n
ấ ậ ấ ễ ở
ạ ấ ươ ả Nhà hát Múa r i Trung
ế ố ụ ở đây không ph i là di n ư ở ệ ộ
ủ ố ư ề
ấ ệ
ậ ặ ượ ệ ả ồ ọ c đông đ o công chúng Vi c dân gian hi n không đ
ễ ậ ố ỹ
ệ ễ ể
ố ướ ư
ề ượ ộ ề ấ ườ ủ ế
ậ ỹ ứ ướ ề sân kh u dân gian (ao Th t ra v n đ đáng quan tâm ặ ủ ng ho c làng), hay sân kh u th y đình hi n đ i nh ể ứ ế ơ ọ ở Thái Bình, mà quan tr ng h n h t là n i dung c a ti t m c và hình th c bi u ố ướ ễ c dân gian truy n th ng hay không. Cũng nh các di n có còn là Múa r i n ố ề ạ lo i hình sân kh u truy n th ng (Tu ng, Chèo, Ca trù, quan h ), ngh thu t Múa ệ ố ướ t Nam m n mà r i n ệ ổ ắ l m do không thay đ i trò di n và không nâng cao m thu t quân r i và ngh ẩ ụ ộ thu t bi u di n… M t nguyên nhân khác là vi c tuyên truy n, giáo d c th m c quan tâm đúng c cũng ch a đ m dân t c cho công chúng v Múa r i n ố ẹ m c, ch a làm cho ng i ta th y h t cái hay, cái đ p, cái đ c đáo c a Múa r i n ộ ư c dân gian.
ầ ả ố ướ ệ ể ậ Ph n 6: Gi i pháp phát tri n ngh thu t múa r i n c
ộ ở ắ ố ướ c dân gian
ả ặ khu v c đ ng b ng B c b đang t n t ữ
ẫ ự ự ồ ề ạ ộ ằ ấ ậ ư
ườ ố ướ ễ ắ
ầ c rút ra t
ư ườ ư ầ ươ ườ ố ướ ng Nam Ch n
ườ ằ ẫ
ấ ở ạ i có ngh ệ ạ ữ ệ ệ ố
ự ả ề ấ
ủ ấ ả ắ ạ ủ ự ố ướ ộ
ậ ặ ắ ể ồ ạ i và phát tri n Múa r i n ự ế ẫ ồ ạ ữ i nh ng v n t n t nh ng cũng g p ph i nh ng đi u b t c p. Trên th c t ầ ậ ấ ạ ố i là d p khuôn. G n ng R i tuy v n duy trì ho t đ ng, nh ng th c ch t l ph ề ộ ề ế c trên toàn mi n B c đ u di n m t nh h u h t các ph ng Múa r i n ừ ố ượ c dân gian đ ng trình g n gi ng nhau, đó là 16 trò Múa r i n ch ị ườ ở Thái Bình và ph Nam Đ nh. Trong khi ng Nguyên Xá ph ệ ộ ễ đó hàng trăm trò di n đ c đáo do ngh sĩ dân gian sáng t o trong hàng trăm năm ứ ủ ở ề ở ữ nông thôn, b i qua, v n còn n m im trong ký c c a nh ng ng ể ễ ượ ữ nh ng ngh sĩ cao niên không th di n đ c n a, vi c t o hình con r i hi n nay cũng không nh t quán v phong cách. S t n m n, manh mún c a phong trào c dân gian là nguyên nhân chính c a s mai m t và m t b n s c dân Múa r i n ệ gian trong môn ngh thu t đ c s c này.
ặ ầ ố ướ c dân
ể ả ồ i pháp đ u tiên đ t ra đ b o t n và phát tri n Múa r i n ấ ả ả ế ệ ư ầ ậ Do v y, gi gian là ph i ti n hành vi c s u t m sân kh u Múa r i n ể ố ướ c.
ầ ữ ượ
ơ ư ứ
ư ầ ư ộ ố ủ ự ộ
ấ ẫ ủ ủ ơ ỏ ộ ị
ứ ậ ờ
ạ ỏ ữ
ấ ế ả ấ ố ướ c quan c đã đ Nh ng năm g n đây, công tác s u t m sân kh u Múa r i n ư ủ ọ ượ ầ ự c t m quan tr ng c a nó. S u tâm h n, nh ng th c ch t v n ch a đáp ng đ ứ ầ phát c a m t s cá nhân hay c a m t vài c quan ch c t m còn mang tính t ế ứ năng mang tính hình th c ch nghĩa. Có m t ngh ch lý: Chúng ta b không bi t ậ ổ ủ ả ữ bao nhiêu công s c, c a c i, th i gian khai qu t, tìm tòi nh ng di v t c trong ổ ậ ữ ư ạ ươ ng nh ng l i b quên nh ng di tích, nh ng c v t lòng đ t, trong đáy đ i d ố ướ ằ quý hi m n m r i rác ngay xung quanh chúng ta, trong đó có múa r i n c.
ấ ướ ộ ố ố ổ ị ữ ạ c ngoài, m t s còn l
ề ổ
ữ ấ ở nhà m Tây Nguyên,
ữ ế ở
ẫ ố ở ầ Hà Tây cũng đang c n đ n nh ng ng ố ướ ẽ ặ ừ ệ ở ả ườ ư ầ c s g p nhi u khó khăn ngay t
ố i, có nh ng con r i R t nhi u con r i c b đem bán ra n ằ mang tu i vài trăm năm, v n còn n m im trong các làng quê, trong các góc đình ồ ẩ b n làng Đăklăk, làng m th p. Nh ng con r i Cao ế ằ B ng, i s u t m. N u kéo dài tình ư ề ạ tr ng này, vi c phát huy Múa r i n khâu s u t m.ầ
ả ứ ẩ ạ Gi ạ i pháp th hai: Đ y m nh công tác đào t o.
ự ệ ạ ậ ấ ố
ứ ừ ướ ớ c t T tr ồ ạ chung t n t ệ i nay, vi c đào t o trong lĩnh v c ngh thu t sân kh u Múa r i nói i hai hình th c.
ề ề ề
ườ
ề ư ề
ữ ầ ả ọ ả ạ duy, sáng t o đ c l p l c h c, nh ng kh năng t
ữ ủ ễ ệ ề ậ ộ ấ ả ố ạ i truy n ngh , đó là cách đào t o truy n th ng. T t c các ứ ệ ư ố ướ ồ ạ ư ộ i nh m t hình th c văn ngh dân c t n t ướ ắ ể ườ ọ c nhanh, i h c ngh có kh năng b t ch ộ ậ ạ ư ượ ư i c truy n nh ng kinh nghi m và th thu t di n m t cách
ậ ố ạ Đào t o theo l ố ạ ph ng R i c n cũng nh R i n gian. Nó có nhi u u đi m là ng ụ thu n th c nh ng gì đ ỉ ượ ế ở ạ h n ch , b i ch đ máy móc và d p khuôn.
ớ ạ ứ ườ ươ
ề
ọ ố
ả ể ễ ạ
ả ằ ư ệ ọ
ư ở ề ề
ở ộ ố ị ề ề ạ ạ ố ỗ ươ ư ọ ng trình, có giáo án, giáo ng l p, h c theo khung ch Hình th c đào t o theo tr ế ả ọ ứ ơ ả trình, ngoài môn chuyên ngành còn ph i h c nhi u môn ki n th c c b n và liên ộ ạ ư ệ ậ t nghi p có kh năng t ngành khác. Vì v y, h c viên khi t duy và sáng t o đ c ể ư ủ ậ ườ ứ ồ ủ ậ ng l p theo ý đ c a đ o di n cũng nh c a t p th . Hình th c theo ki u tr ạ ố ấ ự ớ l p này có tính khoa h c nh ng th c ch t không có hi u qu b ng l i đào t o ươ ạ ng; cũng m t s đ a ph truy n ngh nh mô hình đào t o truy n th ng ệ ố ồ i ch , cha truy n con n i là có hi u nh Tu ng, Chèo ph ng pháp đào t o t
ậ ạ ề
ệ ế ủ ố ấ ố ướ c là lo i hình ngh thu t dân gian truy n th ng, t ề ề
ạ ể ả ơ ẫ ệ ể ố
ề ố ơ
ễ ự ạ ớ
ả ổ ứ ể ễ ng xuyên đ di n viên tr đ
ạ ộ ỹ ườ
ồ
ễ ổ
ố ướ ườ ỉ ả c ph i th
c, trong khi sân kh u Múa r i n ố ượ ể ồ ừ ư ớ ệ i qu h n. Múa r i n x a t ọ nay v n là truy n ngh là chính, vì th mà vai trò c a ngh nhân r t quan tr ng: ề ễ Ngh nhân t o hình con r i, làm máy móc đi u khi n con r i và bi u di n.Vì ệ ử ụ ữ ệ ệ ả ế th ph i quan tâm nhi u h n n a trong vi c s d ng ngh nhân, trong vi c đào ẻ ố ướ ả ắ ạ ự ượ ng di n viên Múa r i n c tr . Đào t o ph i g n v i th c hành, t o l c l ể ẻ ượ ườ ễ ch c ho t đ ng bi u di n th c nghĩa là ph i t ớ ế ậ ượ ượ ự ng xuyên v i công chúng. th c hành, đ c ti p c n th c nâng cao k năng, đ ỉ ễ ộ ớ ạ ố ướ ộ ố ườ ự ế c đào t o xong m t l p di n viên r i ch ng Múa r i n có m t s ph Th c t ễ ổ ể ứ ồ ấ ể ch c bi u di n cho bi u di n m y bu i báo cáo r i ngh kéo dài vì không t ớ ế ấ ầ ượ đ ng xuyên đ n v i qu n chúng, ậ ệ ộ ụ ụ ng mà nó ph c v cũng là ngu n đ ng viên cho ngh thu t phát tri n. vì đ i t
ứ ườ ầ ư ủ ề ị ươ ng đ u t quan tâm c a chính quy n đ a ph ng và
ả Gi nhà n i pháp th ba: Tăng c c.ướ
ị ệ c dân gian có th t n t
ế
c có s c t n t
ườ ậ ệ ủ ạ ộ
ạ ớ ẽ ọ
ể ọ ồ ơ ng đ
ạ ả
ấ ữ ế ị ườ ự ễ ồ
ộ ề
ố ớ ệ ố ướ ở ị ế ệ ể ươ ủ ễ ể ể ể ồ ạ ậ ố ướ i và phát tri n theo đ nh Đ ngh thu t Múa r i n ướ ệ ề ể ự ị ề ng mà Ngh quy t 05 v xây d ng và phát tri n n n văn hóa Vi t Nam tiên h ầ ư ả ắ ế ướ ầ ộ thêm tài chính c c n quan tâm và đ u t ti n đ m đà b n s c dân t c, Nhà n ộ ở ậ ể ố ướ ứ ồ ạ ự trong làng, xã. Cu c đ ngh thu t Múa r i n thân ngay i t ở ữ ố ố ướ tình tr ng b p bênh c dân gian s ng c a nh ng ng i ho t đ ng Múa r i n ồ ạ ạ ữ thì h không th yên tâm ng i c nh nh ng cái ao làng l nh l o v i nh ng con ể ả ự ậ ả ố ả ươ ộ v n đ ng theo c ch th tr n ch i, ph i t r i vô h n mà h ph i b ệ ướ ợ ủ ự ồ ạ c, chúng ta ph i th c hi n i. Bên c nh s quan tâm, tài tr c a Nhà n t n t ổ ữ ụ ể ố ướ c, đ ph c h i nh ng trò di n c chính sách xã h i hóa đ i v i Múa r i n ế ụ ố v n quý do nhi u th h ngh nhân tài hoa sáng t o ra và ti p t c cho xây thêm ộ ố m t s Th y đình bi u di n R i n ạ ng. đ a ph c
ả ứ ư ậ ổ ứ ố ướ ộ i pháp th t : Thành l p t ch c H i chuyên ngành Múa r i n c Gi
ộ ề ủ ề ộ
ấ ế ệ ộ ệ ậ ộ
ấ ọ c có ý nghĩa r t quan tr ng. Đây là m t H i chuyên ngành H i ngh
ườ ữ ầ
ố ướ i ho t đ ng Múa r i n ệ ộ ỗ ự ể ộ ể ọ ề ạ ộ ấ ự ố ề ả
ế ệ ệ ộ ỉ ớ Lâu nay, ta ch m i có H i sân kh u H i ngh nghi p chung c a nhi u b môn ế ợ ạ ấ i. Chính vì th , vi c thành l p m t H i chuyên nghành múa sân kh u k t h p l ề ộ ố ướ r i n ệ c, là ch d a tinh th n đ h hành nghi p nh ng ng ạ ề ngh trong s th ng nh t và có đi u ki n phát tri n kh năng và truy n d y kinh nghi m cho th h sau.
ộ ả ậ ự c là m t gi
ố ướ ộ
ủ ố ướ ệ ị ẽ ơ
ọ ị
ờ ố
ệ
ự
ấ ượ ừ ề ậ ụ ố ớ ố ướ ộ i pháp tích c c đ i v i quá trình ph c Thành l p H i Múa r i n ạ ể ồ c dân gian hi n nay. Khi đã có H i, riêng ho t h i và phát tri n Múa r i n ạ ộ c dân gian s không b phân tán, không r i vào tình tr ng đ ng c a Múa r i n ậ ệ ượ ậ ượ ạ c t p trung cha chung không ai khóc, không b cô l p, mà ng c l i m i vi c đ ượ ổ ượ ả ờ ố ệ ả ủ ơ ệ c n c đ m b o. Đ i s ng ngh nhân đ h n, đ i s ng c a ngh nhân càng đ ậ ể ượ ẽ ượ ấ ị ậ ị c nâng cao. Dĩ nhiên, đ đ c công nh n là đ nh thì ngh thu t nh t đ nh s đ ỉ ể ề ộ ế ả ỏ ngh nhân đòi h i ph i có năng khi u, tài năng và s lao đ ng b n b đ nuôi d ệ ưỡ ng tay ngh và không ng ng nâng cao ch t l ệ ng ngh thu t.
ả ự ứ ẩ ạ ạ ế ụ ố ớ Gi i pháp th năm: Đ y m nh xây d ng sáng t o ra các ti t m c múa r i m i.
ổ ớ
ạ ẩ ễ ể ế ướ ữ ữ ệ ầ ễ ự
ớ ệ ụ ờ
ậ ử ừ ị
ệ ủ ệ l ch s ngh thu t trong n ộ ộ ả ồ ệ
ứ
ạ ủ ệ ể
ố ướ ộ
ư ế ườ ả i xem và c cho ng
ề ả ộ ố ớ
ố ướ ộ
ậ
ệ ướ ề
ệ ố ườ ướ ư ể ặ ở ườ c đ t phá m đ ng đ các ph
ố ể ụ ồ Cùng v i vi c khai thác, ph c h i và bi u di n nh ng tích trò c , ngành Múa r i n t m c bi u di n hoàn c cũng c n đ y m nh quá trình xây d ng nh ng ti ồ ế toàn m i. Hai quá trình này nên ti n hành song song, đ ng th i. Kinh nghi m rút ứ ấ ằ ế ớ ư ướ i đã cho th y r ng, s c ra t c cũng nh trên th gi ố ươ ạ ở ỉ ậ ng di n b o t n và i s ng c a m t b môn ngh thu t không ch thu l ph ệ ươ ể ệ ở ế ng di n phát huy và phát ph ti p thu tinh hoa c a quá kh mà còn th hi n ễ ờ ạ ệ ỉ ế ớ ậ ể tri n lo i hình ngh thu t đó trong th i đ i m i. N u ch khoanh vi c bi u di n ộ ẽ ở ế c trong 16 trò quen thu c thì đ n m t lúc nào đó s tr Múa r i n nên nhàm ườ ổ ứ ch c. Và nh th , vô tình trong ta làm i t chán cho ng ệ ậ ơ ứ ặ ắ ệ x c ng, nghèo nàn m t di s n ngh thu t truy n th ng đ c s c. Làm m i ngh ớ ạ ầ ỏ ậ c đòi h i m t tinh th n sáng t o nghiêm túc và kiên trì. M i thu t Múa r i n ẫ ố ướ ư ặ ư c và phong cách dân gian nh ng v n mang đ c tr ng ngh thu t Múa r i n ố ậ ệ ố c tiên đ t lên vai các đoàn ngh thu t múa r i truy n th ng. Công vi c này tr ọ ộ ệ chuyên nghi p nh là b ng r i dân gian h c t p. ậ
ậ ữ
ố ướ ể ệ ậ ủ ả ắ ộ
ướ ể ẫ ộ
ề ỉ
ả ế ế ượ ậ ả ấ ấ ậ
ề ể ậ ớ
ệ ắ ng văn hóa c a đ t n
ể ộ ộ ộ ể ệ c không nh ng là m t b môn ngh thu t mang tính t p th cao, mà Múa r i n ẩ ả ộ ộ còn th hi n cái đ c đáo trong cái đ c đáo c a b n s c dân t c. Nó là s n ph m ủ ượ ổ ắ c vùng châu th B c B , không th l n vào đâu đ c a văn hóa n c. Nó đã ả ệ ể ạ ớ ả i hi u qu tr i qua các khâu tìm tòi, c i ti n và đi u ch nh đ nâng cao và đ t t ạ ẫ ế ỹ ẩ i v n th m m cao nh t. Đ n l t h u sinh ti p nh n các di s n y, chúng ta l ờ ạ ỉ ả ế tìm tòi, c i ti n, đi u ch nh và nâng cao, đ ngh thu t thích nghi v i th i đ i, ủ ấ ướ ớ ị ở ướ c. Nguyên t c đó đã tr thành nguyên lý xây v i đ nh h ệ ả ậ ệ ự d ng và phát tri n b môn ngh thu t mà ta đang toàn tâm toàn ý trong vi c b o
ớ
ấ ậ ệ ầ ệ
ả ấ ệ ề ệ ộ
ỗ ạ ậ ộ
ả ầ ấ ộ ệ ữ ệ
ọ ế ả ươ ơ ụ ữ ữ ờ
ữ ế
ng, Bài chòi, nh ng l ị ủ ạ ượ ệ ộ ấ ả ữ c hoàn thi n không ng ng t
ậ ờ
ể ư ậ ố ướ ộ
ệ ộ
ỏ ự ự ự ứ ộ ậ ặ ắ ồ ổ ờ ạ ệ ậ ạ ộ ề ậ ồ t n và phát huy. V i tinh th n đó, GS Vũ Khiêu trong công trình lu n bàn v ử ứ ị ngh thu t (Anh hùng và ngh sĩ) đã có cái nhìn th u đáo v bi n ch ng l ch s ỗ ạ ố ề ủ c a các sân kh u ngh thu t truy n th ng; “không ph i m t cá nhân l i l c nào ộ ế đó đã b ng nhiên t o nên m t chi c đàn b u, m t cây sáo trúc, m t cái phách tre. ộ ố ả ỗ Cũng không ph i m t ngày nào đó b ng xu t hi n nh ng đi u tr ng quân, cò l , ọ i th l c bát du quan h , nh ng gi ng ca Hu , c i l ắ ậ ươ ươ ả ng d ng, nh ng màu s c đ m đà và gi n d c a tranh T t…T t c nh ng ph ừ ể ủ ệ ừ ti n đó là do t p th c a dân t c ta sáng t o, đ ế ệ ả ồ ố ướ ờ c dân gian đ i này qua đ i khác”. Vì th vi c b o t n và phát tri n Múa r i n ớ ứ ủ đòi h i s chung tay góp s c c a toàn xã h i. Có nh v y Múa r i n c m i ạ th c s x ng đáng là m t lo i hình ngh thu t đ c s c có tu i đ i hàng ngàn năm, h i nh p và hòa vào sinh ho t văn hóa c ng đ ng trong giai đo n hi n nay.
ầ ả ờ ố ướ ỏ ạ ở i cho câu h i: “T i sao r i n ặ ả c tr thành đ c s n
ỉ ở ộ Ph n m r ng tr l ẩ ở và ch quanh qu n ta thôi ?”.
ỉ ố
ướ ỉ ặ ở ố ố ư
ố ướ ồ ạ ở ố ỉ ệ c thì ch g p ấ ở ế c đã bi n m t ố c Đông Nam Á, ch có r i tay, r i que và r i dây. Còn múa t Nam và Trung Qu c. Theo giáo s J. Pimpaneau, Vi ệ t Trung Qu c và ngày nay “ch còn t n t Vi i
ộ ạ Ấ T i n Đ và các n ố ướ r i n múa r i n Nam”.
ạ ậ ặ ắ ủ ướ c là lo i hình ngh thu t đ c s c c a văn hóa lúa n
ệ ế ố
ố ướ ừ ệ ậ ngh thu t mang y u t ề dân gian, múa r i n ể ệ ậ ữ ặ c. Do tính đ c ở ộ
ố ướ ớ ồ ộ ề ệ ậ ấ ị Múa r i n ắ c đã nhanh chóng tr s c, nên t ố thành ngh thu t truy n th ng, có th sánh ngang v i tu ng, chèo là nh ng b môn ngh thu t có v trí cao trong n n sân kh u dân t c.
ế ớ ề ố ố ướ ư nhi u qu c gia trên th gi i, nh ng múa r i n ấ ỉ c thì ch duy nh t
ệ ở ố Múa r i có Vi có ở t Nam.
ừ ủ ư ự ả ạ ườ ướ ố ướ c manh nha t ộ ộ ế công cu c ch ng , c i t o n ổ c th
ượ ễ
ệ ỹ ố ướ ệ ượ ồ c là m t sáng t o đ c đáo c a c dân vùng châu th sông H ng, ố ướ ượ c ng đ h i. Thông qua các câu ậ ượ ắ c s c thái
ể ệ c th hi n, ng ơ ướ ộ ố ử ắ ữ ị ạ Múa r i n ộ đ ữ di n vào nh ng ngày nông nhàn, ngày xuân, trong các l chuy n đ c ngh s r i n ủ ộ c a h i làng, g i g m vào đó nh ng m c. R i n ễ ộ ẽ ả ườ i xem s c m nh n đ c bình d cho cu c s ng.
ồ ắ ấ ả
ấ ụ ướ ủ ủ ộ ề ườ
ư ừ
ề ư ướ
ệ ồ tr ng lúa n ề ạ c: n n văn minh sông H ng; n n văn minh Vi
ả ộ ổ c. Tác d ng t ng hòa c a ng ữ ệ ừ ồ c. C dân này đã t ồ ủ ề ữ
ề ậ ử ụ ầ
ấ
ủ ể ặ
ơ ưở ệ ộ ị
ướ ộ ướ ừ ả ườ ố
ề ầ
ả ệ ể ệ t Nam mang c i ngu n và b n s c c a m t n n s n xu t nông Văn hoá Vi ạ ệ ờ ủ ế i – tr i – đ t đã t o nghi p, ch y u là lúa n ị ộ ớ ề hàng nghìn nên n n nông nghi p v i nh ng c ng đ ng đ nh c thành làng xã t ồ ướ c, t o nên n n văn minh tr ng lúa năm tr ạ ướ ổ ư ề t Nam c x a này đã t o nên n ườ ớ ự ữ ế nhiên. i v i t th quân bình b n v ng c a n n văn hoá xóm làng, gi a con ng ụ ề ướ ỹ ề ồ c và các ngành ngh ph quanh nó, K thu t s d ng trong ngh tr ng lúa n ự ủ ế ầ ố ề ườ ớ ự ộ nhiên đã góp ph n ch y u vào s i v i t m t ph n văn hoá n i li n con ng ạ ộ ố ậ ố ướ ướ c làm sâu kh u cho quân r i ho t đ ng c.Dùng n hình thành ngh thu t r i n ố ỉ ệ ậ ố ướ c. N c không ch là n i quân r i là đ c đi m đ c đáo c a ngh thu t r i n ướ ộ ế ố ộ ng. N c làm trò đóng k ch mà còn là y u t c c ng minh, c ng sinh, c ng h ố ớ ớ ỉ ở ừ ỗ ợ ng, là v a c n tr v a h tr , ph i v i v i quân r i. N c không ch là môi tr ư ố ế ỷ ầ khung c nh mà còn nh “th y phù thu ” có nhi u phép th n thông bi n hoá đ i ễ ố ậ ớ v i ngh thu t bi u di n r i.
