BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP
= = = = = = = =
MAI VĂN CHUYÊN
”Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng, LµM CƠ SỞ ĐỀ XUẤT
gi¶I ph¸p b¶o tån C¸c LOµi THUỘC NGµNH h¹t
trÇn (GYMNOSPERMAE) T¹i khu b¶o tån thiªn
nhiªn xu©n liªn, tØnh Thanh Ho¸”
LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP
HÀ NỘI - 2010
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP
= = = = = = = =
MAI VĂN CHUYÊN
”Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng, LµM CƠ SỞ ĐỀ XUẤT
gi¶I ph¸p b¶o tån C¸c LOµi THUỘC NGµNH h¹t
trÇn (GYMNOSPERMAE) T¹i khu b¶o tån thiªn
nhiªn xu©n liªn, tØnh Thanh Ho¸”
Chuyên ngành: Quản lý bảo vệ tài nguyên rừng
Mã số: 60.62.68
LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC :
PGS.TS. TRẦN MINH HỢI
HÀ NỘI - 2010
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Vùng Trường Sơn Bắc, hiện là một trong những khu vực có độ che phủ cao
nhất của rừng tự nhiên trong toàn quốc. Thanh Hóa là tỉnh phía Bắc của vùng này
với độ che phủ của rừng đạt 46,7 % [50]. Khu Bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Xuân
Liên với quy mô 26.303,6 ha, cách thành phố Thanh Hoá 70 km về phía Tây Nam
được biết đến bởi giá trị lớn về đa dạng sinh học [2]. Là khu vực có tính đa dạng
sinh học (ĐDSH) cao, là nơi cư trú của rất nhiều loài động, thực vật quý hiếm và
đặc hữu; trong đó có nhiều loài đang đứng trước nguy cơ biến mất không chỉ Việt
Nam mà còn trên toàn thế giới. Là nơi còn giữ được rừng thường xanh có sự phân
bố của 752 loài thực vật bậc cao có mạch, thuộc 440 chi, 130 họ và 38 loài thực
vật có tên trong Sách Đỏ Việt Nam và thế giới [54] như: Pơ mu (Fokienia
hodginssi (Dunn) A. Henry & Thomas), Bách xanh (Calocedrus macrolepis
Kurz), Sa mộc dầu (Cunninghamia konishii Hayata), Dẻ tùng sọc trắng
(Amentotaxus argotaenia (Hance) Pilg.), Thông nàng (Dacrycarpus imbricartus
(Blume) de Laub)...., Các loài cây này không chỉ có ý nghĩa về mặt khoa học mà
còn có giá trị kinh tế rất cao, các loại gỗ như Pơ mu, Sa mu dầu, ... gỗ bền, ít mối
mọt, có hoa vân và màu sắc rất đẹp nên rất được ưa dùng để làm các đồ thủ công
mỹ nghệ, làm các vật dụng trong gia đình, làm nhà.
Do gỗ tốt, có giá trị kinh tế, thẩm mỹ cao nên chúng đang là đối tượng bị chú
trọng khai thác. Theo kết quả điều tra đánh giá đa dạng sinh học, nhu cầu bảo tồn từ
năm 2000- 2009 của một số nhà khoa học và một số chương trình nghiên cứu của
Khu BTTN Xuân Liên, thì số lượng cá thể của các loài không nhiều, chỉ có quần
thể Pơ mu (Fokienia hodginssi (Dunn) A. Henry & Thomas), Sa mộc dầu
(Cunninghamia konishii Hayata) là loài có số lượng lớn hơn cả, với đường kính từ
1- 1,5 m, chúng tập trung phân bố từ độ cao 900 - 1500 m trên các sườn dông và
đỉnh núi [2], một số cá thể đã và đang bị chết tự nhiên còn một số cá thể khác vẫn
đang là đối tượng khai thác của người dân. Hơn nữa, dưới tán rừng ít gặp các cá thể
cây con của các loài tái sinh tự nhiên, đặc biệt là loài cây Sa mộc dầu
(Cunninghamia konishii Hayata). Vì vậy việc nghiên cứu, đánh giá đầy đủ các loài
2
thuộc ngành hạt trần là vấn đề hết sức bức thiết, có ý nghĩa rất lớn trong việc phát
triển nguồn gen thực vật quý hiếm ở nước ta cũng như góp phần vào việc bảo tồn
tính đa dạng thực vật ở khu BTTN Xuân Liên.
Mặt khác, sau khi khu BTTN Xuân Liên được thành lập và đi vào hoạt
động, mặc dù đã có nhiều nỗ lực nhưng tập thể, cán bộ khu bảo tồn mới chỉ dừng
lại ở công tác bảo vệ nguyên vẹn, hạn chế sự thất thoát tài nguyên ra khỏi khu bảo
tồn. Cho nên tài nguyên rừng và giá trị của các loài thực vật Hạt trần vẫn đang bị
đe doạ nghiêm trọng do nhiều nguyên nhân khác nhau, mà nguyên nhân trực tiếp
suy giảm nguồn tài nguyên này là do khai thác các loài Pơ mu, Sa mộc dầu trong
thập kỷ 90 phục vụ xuất khẩu; khai thác gỗ trái phép; cháy rừng; thu hái lâm sản
ngoài gỗ; xây dựng hạ tầng (đập thuỷ lợi - thuỷ điện Cửa Đạt, đường giao thông
miền núi); đường tuần tra biên giới kết hợp phát triển dân sinh kinh tế xã Bát
Mọt... Do địa bàn phức tạp, trình độ dân trí còn thấp, nghèo đói, lạc hậu đã dẫn
đến một bộ phận không nhỏ người dân địa phương vẫn lén lút vào rừng khai thác
trộm gỗ của các loài hạt trần để bán kiếm sống. Một nguyên nhân khác ảnh hưởng
đến việc bảo tồn các loài Hạt trần là còn tồn tại nhiều bất cập từ công tác quản lý
và bảo tồn vẫn đang tồn tại ở Việt Nam, ví dụ như chưa có sự hiểu biết đầy đủ về
các đặc điểm sinh thái, phân bố thực tế của các loài Hạt trần ở trong khu bảo tồn
… Chính vì thiếu các thông tin này, đã dẫn đến việc quy hoạch thiếu hoặc sai
vùng bảo tồn thích hợp cho các loài Hạt trần hoặc chưa có các hoạt động bảo vệ
thích hợp cho sự tồn tại của chúng.
Xuất phát từ những yêu cầu thực tiễn trên, việc thực hiện đề tài "Nghiên
cứu hiện trạng, làm cơ sở đề xuất các giải pháp bảo tồn các loài thuộc ngành
Hạt trần (Gymnospermae) tại khu bảo tồn thiên nhiên Xuân Liên, tỉnh Thanh
Hóa" là cần thiết, có cơ sở khoa học, phù hợp với tình hình, điều kiện thực tiễn ở
địa phương, góp phần bảo tồn tài nguyên đa dạng sinh học của tỉnh Thanh Hóa
nói riêng và trên bình diện quốc gia, quốc tế nói chung.
3
Chương 1
TÔ
NG QUAN VÂ
N ĐÊ
NGHIÊN CƯ
U6
1.1. Tinh hinh nghiên cư
u trên thế giới
Thê giơi thưc vâ
t thâ
t phong phu va đa da
ng vơi khoang 250.000 loai
thưc vâ
t bâ
c cao, trong đo thưc vâ
t ha
t trâ n chi chiêm co trên 600 loai, môt
con sô đang khiêm tô n [16], [37].
Cây hạt trần là những loài cây co nguồn gốc cổ xưa nhất, khoảng trên
300 triệu năm. Cac vung rừng cây hạt trần tự nhiên nổi tiếng thường được
nhắc tới ở Châu Âu với cac loài Vân sam (Picea), Thông (Pinus); Bắc Mỹ với
cac loài Thông (Pinus), Cu tung (Sequoia, Sequoiadendron) và Thiết sam
(Pseudotsuga); Đông Á như Trung Quốc và Nhật Bản với cac loài Tung bách
(Cupressus, Juniperus) và Liễu sam (Cryptomeria). Cac loài cây hạt trần đa
đong gop một phần không nhỏ vào nền kinh tế của một số nước như Thụy
Điển, Na Uy, Phần Lan, New Zealand... Lịch sử lâu dài của Trung Quốc cũng
đa ghi lại nguồn gốc cac cây hạt trần cổ thụ hiện con tồn tại đến ngày nay mà
co thể dựa vào no để đoan tuổi của chung. Chăng hạn trên nui Thai Sơn (Sơn
Đông) co cây Tung ngũ đại phu do Tần Thủy Hoàng phong tặng tên; cây
Bach Han tướng quân ở thư viện Tung Dương (Hà Nam), cây Bạch quả đời
Han trên nui Thanh Thành (Tứ Xuyên); cây Bach nước liêu (con gọi là Liêu
bach) trong công viên Trung Sơn (Bắc Kinh)... Đồng thời, nhiều nơi khac trên
thế giới cũng co một số cây cổ thụ nổi tiếng như cây Cu tung (Sequoia) co tên
‘cụ già thế giới” ở California (Mỹ) đa trên 3000 năm tuổi, cây Tuyết tung
(Cedrus deodata) trên đảo Ryukyu (Nhật Bản) qua may đo đa 7200 năm tuổi.
Tại Li băng hiện con một đam rừng gồm 400 cây Bach libăng (Cedrus) nổi
tiếng từ thời tiền sử, trong đo co 13 cây cổ địa co hàng nghin năm tuổi [37].