HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
214
NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM MÔ BỆNH HỌC VÀ MỘT SỐ DƯỚI TÍP
TẾ BÀO T TRONG VI MÔI TRƯỜNG MIỄN DỊCH
UNG THƯ BIỂU MÔ TUYẾN DẠ DÀY
Trần Thị Hồng Nhung1, Phạm Thị Ngọc Mai2,
Nguyễn Đức Thắng2, Nguyễn Đức Tân3
TÓM TẮT34
Mục tiêu: Mô tả một số đặc điểm mô bệnh
học của ung thư biểu mô tuyến dạ dày theo phân
loại của tổ chức y tế thế giới 2019 và đối chiếu
với đặc điểm CD4 và CD8 ở nhóm đối tượng
nghiên cứu. Phương pháp nghiên cứu: Nghiên
cứu mô tả cắt ngang, hồi cứu kết hợp tiến cứu;
hồi cứu: 58 bệnh nhân, tiến cứu: 25 bệnh nhân.
Kết quả: UTBM tuyến ống là típ mô bệnh học
thường gặp nhất trong ung thư biểu mô dạ dày
chiếm tỷ lệ 74,7%; trong đó có 51,9% có xâm lấn
thanh mạc; 63,9% có di căn hạch. Giá trị trung
bình trong mô u của T CD8 là 979 ± 458 tế bào,
của T CD4 là 1043 ±561 tế bào. Giá trị trung
bình trong mô đệm u của T CD8 là 514 ± 306 tế
bào, của T CD4 là 512 ± 420 tế bào. Trong mô u
mật độ tế bào T CD4 và TCD8 bộc lộ cao ở típ
chế nhầy (1637 tế bào/mm² và 1534 tế bào/mm²)
và giai đoạn u T3 ((1306 tế bào/mm² và 1222 tế
bào/mm²). Mật độ trung bình tế bào bộc lộ CD4
trong u của các nhóm u có di căn hạch và không
có di căn hạch lần lượt là 1087 và 1011 (tế
bào/mm2), Mật độ trung bình tế bào bộc lộ CD8
1Bệnh viện Thanh Nhàn
2Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên
3Bệnh viện Trung Ương Thái Nguyên
Chịu trách nhiệm chính: Phạm Thị Ngọc Mai
SĐT: 0366210066
Email: phamngocmai16@gmail.com
Ngày nhận bài: 30/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 20/9/2024
Ngày duyệt bài: 02/10/2024
trong u cuả các nhóm u có di căn hạch và không
có di căn hạch lần lượt là 942 và 1006 (tế
bào/mm2). Kết luận: Trong UTDD, típ tuyến
ống là típ thường gặp nhất, típ tuyến nhày và giai
đoạn u T3 có mức độ bộc lộ T CD4 và T CD8
trong mô u cao nhất. Có mối liên quan giữa mật
độ T CD8 và di căn hạch.
Từ khóa: Ung thư biểu mô tuyến dạ dày, vi
môi trường miễn dịch, lympho bào xâm nhập u,
mật độ tế bào miễn dịch.
SUMMARY
RESEARCH ON HISTOPATHOLOGICAL
CHARACTERISTICS AND SOME T-CELL
SUBTYPES IN THE IMMUNE
MICROENVIRONMENT OF GASTRIC
ADENOCARCINOMA
Objective: Describe some histopathological
features of gastric adenocarcinoma according to
the World Health Organization (WHO) 2019
classification and compare them with CD4 and
CD8 characteristics. Methods: Cross-sectional
descriptive study, retrospective combined with
prospective; Retrospective: 58 patients,
prospective: 25 patients. Results: Tubular
adenocarcinoma is the most common
histopathological type of gastric
adenocarcinoma, accounting for 74.7%; of which
51.9% had serosal invasion, and 63.9% had
lymph node metastasis. The mean number of
CD8+ T cells in the tumor tissue was 979 ± 458
cells, and CD4+ T cells were 1043 ± 561 cells. In
the tumor stroma, the mean number of CD8+ T
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
215
cells was 514 ± 306 cells, and CD4+ T cells were
512 ± 420 cells. In the tumor tissue, the density
of CD4+ and CD8+ T cells was highest in the
mucinous subtype (1637 cells/mm² and 1534
cells/mm²) and in T3 stage tumors (1306
cells/mm² and 1222 cells/mm²). The average
density of CD4+ cells in tumors with and without
lymph node metastasis was 1087 and 1011
cells/mm², respectively. The average density of
CD8+ cells in tumors with and without lymph
node metastasis was 942 and 1006 cells/mm²,
respectively. Conclusion: In gastric
adenocarcinoma, the tubular subtype is the most
common. The mucinous subtype and T3 stage
tumors exhibit the highest levels of CD4+ and
CD8+ T cell expression in tumor tissue. There is
a correlation between CD8+ T cell density and
lymph node metastasis.
Keywords: Gastric adenocarcinoma, immune
microenvironment, tumor-infiltrating
lymphocytes, immune cell density.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư dạ dày (UTDD) là một trong
những bệnh ác tính thường gặp, đứng hàng
thứ 5 trong nhóm các bệnh ác tính thường gặp
nhất trên thế giới, sau ung thư phổi, ung thư
vú, ung thư đại trực tràng và ung thư tiền liệt
tuyến. Có nhiều phương pháp để chẩn đoán
UTDD, tuy nhiên để chẩn đoán xác định ung
thư và định típ, chẩn đoán mô bệnh học được
coi là tiêu chuẩn vàng. Bên cạnh vai trò của
đặc điểm mô bệnh học, sự hiểu biết về xâm
nhập lympho vào mô u là một đặc tính quan
trọng trong điều trị và tiên lượng của nhiều
loại ung thư [1]. Trong vài năm gần đây, các
nghiên cứu đang hướng về việc nghiên cứu vi
môi trường u, gồm các chất hòa tan trong dịch
gian bào cùng các tế bào xâm nhập vào mô u,
như các tế bào lympho T (T CD4 và T CD8)
và B, đại thực bào, bạch cầu đa nhân, tế bào
sợi, tế bào mỡ, trong đó, các thành phần của
vi môi trường u vừa có tác động kìm hãm,
tiêu diệt tế bào u nhưng đồng thời cũng tác
động thúc đẩy tế bào u phát triển, xâm nhập
và di căn. Tế bào lympho thâm nhiễm khối u
(TILs) là loại tế bào miễn dịch xâm nhập
chính. Mật độ của TILs được coi là biểu hiện
của phản ứng miễn dịch của cơ thể chống lại
các tế bào khối u. Việc khám phá các dấu ấn
khối u để dự đoán tiên lượng của bệnh nhân
có giá trị lâm sàng quan trọng để kéo dài thời
gian sống. Mục tiêu: Mô tả một số đặc điểm
mô bệnh học của ung thư biểu mô tuyến dạ
dày theo phân loại của tổ chức y tế thế giới
2019 và đối chiếu với đặc điểm CD4 và CD8
ở nhóm đối tượng nghiên cứu.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của chúng tôi gồm
83 bệnh nhân được chẩn đoán ung thư biểu
mô (UTBM) tuyến tại bệnh viện Thanh Nhàn
Thời gian và địa điểm nghiên cứu: Từ
tháng 9/2017 đến tháng 8/2022. Địa điểm
nghiên cứu: bệnh viện Thanh Nhàn
Phương pháp nghiên cứu: mô tả cắt
ngang, hồi cứu kết hợp tiến cứu: Hồi cứu 58
bệnh nhân, tiến cứu 25 bệnh nhân.
+ Cỡ mẫu: Chọn mẫu toàn bộ có chủ đích,
đạt tiêu chuẩn lựa chọn và không phạm vào tiêu
chuẩn loại trừ trong thời gian nghiên cứu.
+ Tiêu chuẩn lựa chọn: Được phẫu
thuật cắt dạ dày và có chẩn đoán GPB sau
mổ là UTBM tuyến dạ dày
- Có đủ hồ sơ bệnh án
- Có đủ tiêu bản lưu trữ và khối nến để
cắt nhuộm HE và HMMD
+ Tiêu chuẩn loại trừ
- Các trường hợp UTDD thứ phát hoặc
tái phát.
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
216
- UTDD đã điều trị hóa chất hoặc xạ trị
tiền phẫu.
- BN có UT khác kèm theo hoặc ung thư
di căn tới dạ dày.
+ Đánh giá kết quả: Các biến số:
1. Đặc điểm mô bệnh học theo phân loại
WHO 2019; số lượng hạch di căn; giai đoạn
u theo AJCC: T1, T2, T3, T4.
2. Dấu ấn HMMD CD4 và CD8. Chọn
ngẫu nhiên 40 trường hợp UTBM tuyến để
nhuộm với 2 dấu ấn CD4, CD8 (40 tiêu bản
HMMD cho mỗi dấu ấn, tổng cộng là 80 tiêu
bản được nhuộm HMMD). Các tiêu bản
HMMD được số hoá bằng máy scan Leica
tại bộ môn Giải phẫu bệnh – Trường Đại học
Y Hà Nội ở độ phóng đại 20x. Sau đó tiến
hành định lượng số lượng tế bào T CD4 và T
CD8 bằng phần mềm QuPath theo quy trình
hướng dẫn của nhà sản xuất.
Các bước tiến hành:
▪ Các tiêu bản nhuộm HMMD với CD4
và CD8 được scan tại máy scan tiêu bản
Leika (vật kính x40) tại Bộ môn Giải phẫu
bệnh - Trường Đại học Y Hà Nội.
▪ Đếm số lượng tế bào bằng Qupath
Bước 1: Mở phần mềm QuPath
(https://qupath.github.io/)
Bước 2: Chèn ảnh đã scan vào QuPath
Bước 3: Chọn vùng u cần đếm tế bào miễn dịch
Bước 4: Cài đặt thông số
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
217
Bước 5: Đếm số lượng tế bào trên vùng u đã chọn (Tế bào cần đếm được khoanh vòng
tròn màu đỏ)
Bước 6: Hiển thị kết quả
Bước 7: Mật độ tế bào miễn dịch được hiển thị dưới dạng số lượng tế bào/mm2.
▪ Mật độ tế bào tính bằng trung bình số lượng các tế bào dương tính với CD4 và CD8/mm2.
▪ Dùng số trung vị làm điểm mốc phân chia mật độ tế bào thành 2 mức cao và thấp.
Xử lý số liệu: Các số liệu và kết quả thu được xử lý bằng phần mềm thống kê y học SPSS 16.0.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Đặc điểm mô bệnh học
Bảng 1: Mô bệnh học ung thư dạ dày theo WHO 2019
Đặc điểm mô bệnh học
Típ MBH
n
%
Típ mô bệnh học
UTBM tuyến ống
62
74,7
UTBM tuyến nhầy
3
3,6
UTBM kém kết dính
13
15,7
UTBM típ hỗn hợp
5
6,0
Giai đoạn u
T1
10
12
T2
7
8,4
T3
23
27,7
T4
43
51,9
Di căn hạch
Có
53
63,9
Không
30
36,1
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy UTBM tuyến ống chiếm tỷ lệ cao nhất
(74,7%), tiếp theo là UTBM kém kết dính (15,7%), UTBM típ 6%, UTBM tuyến nhầy
3,6%. Theo kết quả nghiên cứu, đa số bệnh nhân ở giai đoạn u muộn (T2, T3, T4) chiếm
88%. Tuy nhiên vẫn phát hiện tỷ lệ bệnh nhân ở giai đoạn u sớm (T1) chiếm 12%. Có 53
trường hợp di căn hạch chiếm tỷ lệ 63,9%, còn lại là 30 trường hợp không phát hiện di
căn hạch với 36,1%.
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
218
Đánh giá mật độ tế bào CD4 và CD8 trong mô u
Bảng 2: Mật độ tế bào bộc lộ CD4, CD8
Trung bình (tế bào/mm2)
Giá trị trung vị
Khoảng biến thiên
Trong mô đệm
512 ± 420
443
13 - 1601
514 ± 306
468
37 – 1298
Trong mô u
1043 ± 561
1024
17 - 3312
979 ± 458
1015
200 - 2600
Biểu đồ 1: Phân bố mật độ tế bào bộc lộ CD4, CD8
Mật độ trung bình tế bào bộc lộ CD4 trong mô u cao hơn so với mô đệm u, sự khác biệt
có ý nghĩa thông kê (Wilcoxon p = 0,00 < 0,05). Tỷ lệ mật độ trung bình tế bào bộc lộ CD4
trong mô u/mô đệm u là 2,0. Mật độ trung bình tế bào bộc lộ CD8 trong mô cao hơn mô đệm
u, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (Wilcoxon p = 0,00 < 0,05). Tỷ lệ mật độ tế bào bộc lộ
CD8 trong mô u/mô đệm u là 1,9.
Mối liên quan với típ mô bệnh học
Biểu đồ 2: Mối liên quan giữa mức độ bộc lộ của CD4, CD8 trong mô u với típ mô bệnh học
Với mật độ tế bào T CD4+: Mật độ trung bình tế bào bộc lộ CD4 trong u của các típ mô
bệnh học típ tuyến, típ chế nhầy, típ kém kết dính, típ hỗn hợp lần lượt là 1041, 1637, 982,
614 (tế bào/mm2). Với mật độ tế bào T CD8+: Mật độ trung bình tế bào bộc lộ CD8 trong u
của các típ mô bệnh học típ tuyến, típ chế nhầy, típ kém kết dính, típ hỗn hợp lần lượt là 943,
1534, 920, 885 (tế bào/mm2). Tuy nhiên không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa mật
độ trung bình tế bào miễn dịch bộc lộ CD4, CD8 trong mô u theo típ mô học của u (p = 0,761
với CD4 và p = 0,475 với CD8, Kruskal - Wallis test).