i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi là Nguyễn Thị Thu Hà, nghiên cứu sinh khóa 32 - Trường Đại học
Y Hà Nội, chuyên ngành Huyết học - Truyền máu, tôi xin cam đoan:
1. Đây là luận án do tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn của
GS.TS. Nguyễn Anh Trí - Viện trưởng Viện Huyết học - Truyền máu
Trung ương, Phó Chủ nhiệm Bộ môn Huyết học - Truyền máu, Trường
Đại học Y Hà Nội và PGS.TS. Lê Xuân Hải - Trưởng khoa Miễn dịch -
Viện Huyết học - Truyền máu Trung ương.
2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã
được công bố tại Việt Nam.
3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là chính xác, trung thực và
khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi nghiên cứu.
Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này.
Hà Nội, ngày tháng năm 2017
ii
LỜI CẢM ƠN
Hoàn thành luận án này, cho phép tôi bày tỏ lòng biết ơn và cảm ơn
chân thành tới :
- Đảng ủy, Ban Giám hiệu, Phòng Quản lý Đào tạo Sau đại học, Bộ môn
Huyết học - Truyền máu - Trường Đại học Y Hà Nội đã tạo điều kiện, giúp đỡ
tôi hoàn thành luận án Tiến sĩ.
- Đảng ủy, Ban Lãnh đạo Viện Huyết học - Truyền máu Trung ương, Hội
đồng khoa học, các khoa/phòng của Viện đã ủng hộ và tạo mọi điều kiện cho
tôi trong quá trình công tác và thực hiện đề tài nghiên cứu.
Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn
của mình tới:
- GS.TS. Nguyễn Anh Trí - Viện trưởng Viện Huyết học - Truyền máu
Trung ương, người Thầy đã tận tình hướng dẫn, truyền đạt cho tôi những kiến
thức, phương pháp nghiên cứu khoa học vô cùng quý giá; động viên và tạo
điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án.
- GS.TS. Phạm Quang Vinh - Chủ nhiệm Bộ môn Huyết học - Truyền
máu, người Thầy dành nhiều tâm sức đào tạo, hướng dẫn và động viên giúp
đỡ để tôi có được những kiến thức giá trị, những ý kiến rất quý báu trong suốt
thời gian học tập và thực hiện nghiên cứu này.
- PGS.TS. Lê Xuân Hải - Trưởng khoa Miễn dịch Viện Huyết học -
Truyền máu Trung ương, người thầy đã tận tình hướng dẫn, truyền đạt cho tôi
những kiến thức, phương pháp nghiên cứu khoa học vô cùng quý giá; giúp đỡ
và động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án.
- TS. Bạch Quốc Khánh - Phó Viện trưởng Viện Huyết học - Truyền
máu Trung ương, người Thầy đã luôn truyền đạt cho tôi những kiến thức
chuyên môn quý báu, động viên và tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt
quá trình công tác và thực hiện luận án này.
iii
- PGS.TS. Nguyễn Hà Thanh, PGS.TS Bùi Thị Mai An, TS. Dƣơng
Quốc Chính đã tận tình giúp đỡ, chia sẻ với tôi những kiến thức, kinh nghiệm,
những tài liệu tham khảo rất quý giá trong quá trình thực hiện nghiên cứu.
- Tập thể cán bộ Trung tâm thalassemia, khoa Di truyền sinh học phân
tử, khoa Miễn dịch, khoa Tế bào tổ chức học, khoa Sinh hóa và những đồng
nghiệp tại Viện Huyết học - Truyền máu Trung ương đã dành cho tôi những
tình cảm quý mến, sự động viên kịp thời, cũng như sự hỗ trợ, chia sẻ trong
công việc và trong quá trình học tập.
Tôi xin chân thành cảm ơn Khoa Chẩn đoán hình ảnh Bệnh Viện Bạch
Mai, Trung tâm Tim mạch Bệnh viện E, đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi suốt
những năm tháng thực hiện nghiên cứu tại đây.
Tôi xin chân thành cảm ơn các bệnh nhân thalassemia và người nhà bệnh
nhân đã luôn tin tưởng và ủng hộ, hợp tác với tôi trong suốt quá trình tôi làm
việc và nghiên cứu tại trung tâm thalassemia để tôi hoàn thành luận án này.
Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Cha Mẹ, Chồng, các Con
và những người thân trong gia đình đã thường xuyên động viên, khích lệ, tạo
cho tôi nguồn động lực, giúp tôi chuyên tâm học tập, nghiên cứu và không
ngừng phấn đấu. Xin cảm ơn bạn bè đã chia sẻ, giúp đỡ tôi mọi mặt trong quá
trình học tập và hoàn thành luận án tốt nghiệp này.
Hà Nội, ngày tháng năm 2017
Nguyễn Thị Thu Hà
iv
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iv
DANH MỤC BẢNG ..................................................................................... vii
DANH MỤC HÌNH ........................................................................................ ix
DANH MỤC BIỂU ĐỒ ................................................................................... x
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................... xi
ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN ........................................................................... 3
1.1. Bệnh thalassemia .................................................................................... 3
1.1.1. Đặc điểm dịch tễ học bệnh thalassemia ........................................... 3
1.1.2. Cơ chế bệnh sinh .............................................................................. 4
1.1.3. Chẩn đoán, phân loại bệnh thalassemia ........................................... 6
1.1.4. Điều trị bệnh thalassemia ................................................................. 6
1.2. Đột biến gen globin và các phương pháp phát hiện ............................... 7
1.2.1. Gen globin và các đột biến ............................................................... 7
1.2.2. Các phương pháp xác định đột biến gen globin thông dụng ......... 13
1.2.3. Các nghiên cứu xác định đột biến gen globin ................................ 17
1.3. Quá tải sắt ở bệnh nhân thalassemia và phương pháp đánh giá ........... 19
1.3.1. Phân bố sắt ở người bình thường: .................................................. 19
1.3.2. Quá trình chuyển hóa sắt ................................................................ 21
1.3.3. Quá tải sắt ở bệnh nhân thalassemia .............................................. 23
1.3.4. Các phương pháp đánh giá quá tải sắt ............................................ 28
1.3.5. Các nghiên cứu tình trạng quá tải sắt ở bệnh nhân thalassemia .... 34
CHƢƠNG 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......... 37
2.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................... 37
v
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 37
2.1.2. Tiêu chuẩn lựa chọn và loại trừ ...................................................... 39
2.2. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 40
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu ........................................................................ 40
2.2.2. Các chỉ số nghiên cứu .................................................................... 41
2.2.3. Cách chọn mẫu, các bước tiến hành ............................................... 44
2.3. Các tiêu chuẩn đánh giá, kỹ thuật và phương pháp .............................. 47
2.3.1. Các tiêu chuẩn chẩn đoán ............................................................... 47
2.3.2. Các phương pháp và kỹ thuật xét nghiệm ...................................... 55
2.4. Xử lý số liệu .......................................................................................... 60
2.5. Đạo đức nghiên cứu .............................................................................. 61
2.6. Thời gian nghiên cứu ............................................................................ 61
2.7. Địa điểm nghiên cứu ............................................................................. 61
CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................... 62
3.1. Xét nghiệm phát hiện đột biến gen globin bằng Globin Strip Asssay ..... 62
3.1.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu .................................... 62
3.1.2. Kết quả chẩn đoán đột biến gen globin bằng StripAssay .............. 65
3.2. Kết quả đánh giá quá tải sắt bằng MRI ................................................ 74
3.2.1. Đặc điểm chung đối tượng nghiên cứu .......................................... 74
3.2.2. Kết quả đánh giá mức độ quá tải sắt ở bệnh nhân thalassemia ...... 75
3.2.3. Mối liên quan giữa quá tải sắt với tổn thương các cơ quan ........... 81
3.2.4. Sự thay đổi các chỉ số quá tải sắt sau 1 năm điều trị...................... 88
CHƢƠNG 4. BÀN LUẬN ............................................................................. 95
4.1. Bàn luận về đặc điểm đột biến gen globin được xác định bằng Strip
Assay tại Viện Huyết học Truyền máu Trung ương.................................... 95
4.1.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu .................................... 95