bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o bé y tÕ
tr−êng ®¹i häc y hμ néi
*********************
L−¬ng tuÊn Khanh
nghiªn cøu hiÖu qña cña
§éc Tè Botulinum nhãm A
phèi hîp víi vËn ®éng trÞ liÖu
trong phôc håi chøc n¨ng chi trªn
ë bÖnh nh©n Tai biÕn m¹ch m¸u n·o
Chuyªn ngμnh : Phôc håi chøc n¨ng
M· sè: 62.72.43.01
Tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ y häc
Hμ Néi - 2010
C«ng tr×nh ®−îc hoμn thμnh t¹i:
Tr−êng §¹i häc Y hμ néi
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS. TS. Cao Minh Ch©u
PGS. TS. TrÇn V¨n Ch−¬ng
Ph¶n biÖn 1 : PGS.TS. D−¬ng Xu©n §¹m
Ph¶n biÖn 2 : GS.TS. Lª Quang C−êng
Ph¶n biÖn 3 : PGS.TS. TrÇn Träng H¶i
LuËn ¸n ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhμ n−íc häp
t¹i Tr−êng §¹i häc Y Hμ Néi
Vμo håi: 14 giê, ngμy 23 th¸ng 9 n¨m 2010
Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i:
- Th− viÖn Quèc gia
- Th− viÖn Th«ng tin Y häc Trung −¬ng
- Th− viÖn Tr−êng §¹i häc Y Hμ Néi
Damh môc c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu
cã liªn quan ®Õn ®Ò tμi luËn ¸n ®· ®−îc c«ng bè
1. L−¬ng TuÊn Khanh (2005), “Nh©n tr−êng hîp ®iÒu trÞ co cøng chi trªn
b»ng Toxin Botulinum (Dysport): Mét h−íng ®iÒu trÞ co cøng míi“,
T¹p chÝ Y häc thùc hμnh, sè 4 (510), tr 29-32.
2. L−¬ng TuÊn Khanh, TrÇn V¨n Ch−¬ng, Cao Minh Ch©u (2008),
“Nghiªn cøu tû lÖ co cøng vμ ¶nh h−ëng chøc n¨ng trªn bÖnh nh©n tai
biÕn m¹ch m¸u n·o sau 12 th¸ng“, T¹p chÝ Y häc l©m sμng, sè 29, tr
41- 45.
3. L−¬ng TuÊn Khanh, TrÇn V¨n Ch−¬ng, Cao Minh Ch©u (2009),
“B−íc ®Çu ®¸nh gi¸ hiÖu qña cña ®éc tè Botulinum nhãm A gi¶m co
cøng ®Ó phôc håi chøc n¨ng chi trªn ë bÖnh nh©n tai biÕn m¹ch m¸u
n·o“,T¹p chÝ Y häc l©m sμng, sè 42, tr 34-40.
4. L−¬ng TuÊn Khanh, TrÇn V¨n Ch−¬ng, Cao Minh Ch©u (2010),
“Nghiªn cøu hiÖu qu¶ cña ®éc tè Botulinum nhãm A phèi hîp víi
vËn ®éng trÞ liÖu trong phôc håi chøc n¨ng chi trªn ë bÖnh nh©n tai
biÕn m¹ch m¸u n·o“,T¹p chÝ Y häc l©m sμng, sè 53, tr 62-67.
1
§Æt vÊn ®Ò
Co cøng (Spasticity) lμ biÓu hiÖn th−êng gÆp cña c¸c tæn th−¬ng thÇn
kinh trung −¬ng (héi chøng tÕ bμo thÇn kinh vËn ®éng trªn) nh−: tai biÕn
m¹ch n·o, chÊn th−¬ng sä n·o, x¬ cøng r¶i r¸c, chÊn th−¬ng tñy sèng
§Æc biÖt, trªn nh÷ng bÖnh nh©n liÖt nöa ng−êi do tai biÕn m¹ch m¸u
n·o, co cøng chi trªn kÕt hîp víi yÕu, liÖt c¬ vμ mÊt c¸c cö ®éng chän läc
tinh vi cña bμn ngãn tay lμ nh÷ng yÕu tè quan träng g©y gi¶m hoÆc mÊt
chøc n¨ng cña bÖnh nh©n. Co cøng cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn c¸c vËn ®éng tù
chñ trªn nh÷ng bÖnh nh©n liÖt kh«ng hoμn toμn. Ngoμi ra, co cøng chi trªn
g©y khã kh¨n cho bÖnh nh©n thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ch¨m sãc th−êng
ngμy nh−: ¨n uèng, mÆc quÇn ¸o, t¾m röa, vÖ sinh c¸ nh©n....Co cøng cßn
g©y khã chÞu hoÆc ®au, vμ lμ nguyªn nh©n chÝnh g©y co rót biÕn d¹ng, mÊt
chøc n¨ng, tμn tËt sau nμy. VÊn ®Ò co cøng thùc sù lμ mét khã kh¨n rÊt lín
mμ c¸c thμy thuèc Phôc håi chøc n¨ng, c¸c Kü thuËt viªn vμ Y t¸ ®iÒu
d−ìng ph¶i ®−¬ng ®Çu trong viÖc ®iÒu trÞ, ch¨m sãc vμ tËp luyÖn phôc håi
cho bÖnh nh©n liÖt nöa ng−êi do tai biÕn m¹ch m¸u n·o.
Trong phôc håi chøc n¨ng liÖt nöa ng−êi giai ®o¹n liÖt cøng, gi¶i
quyÕt t×nh tr¹ng co cøng lμ mét b−íc quan träng, kh«ng thÓ thiÕu tr−íc khi
tËp luyÖn phôc håi vËn ®éng cho bÖnh nh©n. C¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ co
cøng cæ ®iÓn lμ kh«ng ®ñ. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®éc tè Botulinum
nhãm A (BTX-A) ®−îc xem nh− lμ mét chÊt chèng co cøng cã hiÖu qña.
ViÖc sö dông BTX-A ®Ó ®iÒu trÞ co cøng chi trªn cã −u ®iÓm nh− ®¬n gi¶n,
cã thÓ thùc hiÖn cho bÖnh nh©n ngo¹i tró, kh«ng g©y mÊt c¶m gi¸c da vμ dÞ
c¶m. T¹i ViÖt nam, s¶n phÈm BTX-A (biÖt d−îc: Dysport) xuÊt hiÖn lÇn
®Çu tõ n¨m 2002, vμ ®−îc sö dông trong lÜnh vùc thÈm mü (xãa nÕp nh¨n),
®iÒu trÞ co th¾t mi m¾tTuy nhiªn, viÖc ¸p dông ®éc tè Botulinum nhãm A
trong ®iÒu trÞ co cøng vÉn ch−a phæ biÕn ë ViÖt nam.
Víi mong muèn t×m hiÓu mét vÊn ®Ò cßn kh¸ míi mÎ ë n−íc ta, gãp
phÇn n©ng cao chÊt l−îng ®iÒu trÞ co cøng vμ phôc håi chøc n¨ng cho bÖnh
nh©n tai biÕn m¹ch m¸u n·o, ®Ò tμi “Nghiªn cøu hiÖu qña cña ®éc tè
Botulinum nhãm A phèi hîp víi vËn ®éng trÞ liÖu trong phôc håi chøc
n¨ng chi trªn ë bÖnh nh©n tai biÕn m¹ch m¸u n·o ®−îc tiÕn hμnh víi
hai môc tiªu sau:
2
1. §¸nh gi¸ kÕt qña phôc håi chøc n¨ng chi trªn ë bÖnh nh©n tai
biÕn m¹ch m¸u n·o b»ng ph−¬ng ph¸p sö dông ®éc tè Botulinum nhãm
A phèi hîp víi vËn ®éng trÞ liÖu.
2. Nghiªn cøu mét sè yÕu tè cã ¶nh h−ëng ®Õn kÕt qña phôc håi
chøc n¨ng chi trªn ë bÖnh nh©n tai biÕn m¹ch m¸u n·o b»ng ph−¬ng
ph¸p sö dông ®éc tè Botulinum nhãm A phèi hîp víi vËn ®éng trÞ liÖu.
* §ãng gãp míi cña luËn ¸n
1. Phèi hîp tiªm ®éc tè Botulinum nhãm A víi vËn ®éng trÞ liÖu trong ®iÒu
trÞ gi¶m co cøng, t¹o thuËn cho phôc håi chøc n¨ng chi trªn ë bÖnh nh©n
liÖt nöa ng−êi do tai biÕn m¹ch n·o
2. §¸nh gi¸ mét sè yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn kÕt qu¶ phôc håi chøc n¨ng chi
trªn ë bÖnh nh©n tai biÕn m¹ch n·o b»ng ph−¬ng ph¸p phèi hîp tiªm ®éc
tè Botulinum nhãm A phèi hîp víi vËn ®éng trÞ liÖu.
3. B−íc ®Çu x©y dùng tiªu chuÈn chØ ®Þnh, vÞ trÝ, liÒu l−îng vμ kü thuËt
tiªm ®éc tè Botulinum nhãm A nh»m gi¶m co cøng trong ®iÒu trÞ vμ phôc
håi chøc n¨ng chi trªn ë bÖnh nh©n tai biÕn m¹ch n·o.
* Bè côc luËn ¸n : LuËn ¸n gåm 152 trang. PhÇn ®Æt vÊn ®Ò: 3 trang; KÕt
luËn: 2 trang; KiÕn nghÞ: 1 trang. LuËn ¸n cã 4 ch−¬ng: Ch−¬ng 1: Tæng
quan 59 trang; Ch−¬ng 2: §èi t−îng vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 20 trang;
Ch−¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu 36 trang; Ch−¬ng 4: Bμn luËn 31 trang.
Trong luËn ¸n cã 40 b¶ng; 37 h×nh; 4 s¬ ®å; 6 ®å thÞ vμ 3 biÓu ®å. Cã 124
tμi liÖu tham kh¶o gåm 13 tμi liÖu tiÕng ViÖt, 101 tiÕng Anh vμ 10 tiÕng
Ph¸p. Cã 3 Phô lôc vμ Danh s¸ch bÖnh nh©n nghiªn cøu.
Ch−¬ng 1. Tæng Quan
1.1. tai biÕn m¹ch m¸u n·o vμ BiÓu hiÖn l©m sμng co cøng
Chi trªn
Tai biÕn m¹ch m¸u n·o (TBMN) lμ mét nhãm bÖnh g©y tö vong vμ
tμn tËt kh¸ phæ biÕn trªn thÕ giíi. BÖnh phÇn lín gÆp ë ng−êi cao tuæi vμ
mét sè tr−êng hîp c¶ ë ng−êi trÎ tuæi. Trong c¸c thÓ th−êng gÆp, thiÕu m¸u
n·o côc bé (nhåi m¸u n·o) chiÕm 75-85% c¸c tr−êng hîp vμ ch¶y m¸u n·o
chiÕm 15-25%. TBMN lμ nguyªn nh©n tö vong ®øng hμng thø ba sau c¸c
bÖnh tim m¹ch, ung th− vμ lμ mét nguyªn nh©n quan träng dÉn ®Õn tμn tËt