HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT QUỐC TẾ THƯỜNG NIÊN LẦN THỨ XX VÀ ĐÀO TẠO Y KHOA LIÊN TỤC Y HỌC CỔ TRUYỀN 2024
172
NGHIÊN CỨU HIỆU QUẢ CỦA PHƯƠNG PHÁP BÓP VÀ DAY HUYỆT
TRÊN NGƯỜI BỆNH CO CỨNG KHUỶU TAY SAU ĐỘT QUỴ
Võ Trọng Tuân1, Vũ Thùy Linh1, Trần Thanh Thái1
TÓM TẮT18
Mục tiêu: Đánh giá tác dụng của phương
pháp bóp và day huyệt kết hợp phục hồi chức
năng trong điều trị co cứng khuỷu tay sau đột
quỵ. Đối tợng và phơng pháp: 60 người
bệnh được chẩn đoán co cứng khuỷu tay sau đột
quỵ. Nhóm nghiên cứu (30 người bệnh): điều trị
bằng phương pháp bóp và day huyệt kết hợp
phục hồi chức năng. Nhóm đối chứng (30 người
bệnh): điều trị bằng phục hồi chức năng. Kết
quả: sau 4 tuần điều trị, nhóm nghiên cứu có
mức độ cải thiện thang điểm Fugl-Meyer, thang
điểm MAS, phạm vi vận động thụ động tốt hơn
nhóm đối chứng; mức độ cải thiện phạm vi vận
động chủ động không có sự khác biệt so với
nhóm đối chứng. Kết luận: Phương pháp bóp và
day huyệt kết hợp phục hồi chức năng có thể
giúp cải thiện thang điểm Fugl-Meyer, thang
điểm MAS, phạm vi vận động thụ động và chủ
động ở vị trí khuỷu tay sau 4 tuần điều trị.
Từ khóa: Y học cổ truyền, co cứng khuỷu
tay, đột quỵ, bóp, day huyệt.
SUMMARY
RESEARCH ON THE EFFECTS OF
MASSAGE AND ACUPRESSURE
METHOD ON PATIENTS WITH
ELBOW SPASTICITY AFTER STROKE
1Khoa Y học Cổ truyền - Đại học Y Dược Thành
phố Hồ Chí Minh
Chịu trách nhiệm chính: Trần Thanh Thái
Email: bsthaiyhct41@gmail.com
Ngày nhận bài: 28.6.2024
Ngày phản biện khoa học: 1.7.2024
Ngày duyệt bài: 29.7.2024
Objective: Evaluate the effects of massage
and acupressure method combined with
rehabilitation in the treatment of elbow spasticity
after stroke. Subjects and methods: 60 patients
were diagnosed with elbow spasticity after
stroke. Research group (30 patients) was treated
with massage and acupressure, rehabilitation.
Control group (30 patients) was treated with
rehabilitation. Results: After 4 weeks of
treatment, research group had improvements in
Fugl-Meyer scale, MAS, passive movement
ROM better than the control group;
improvements in active movement ROM no
significant difference was found compared with
the control group. Conclusion: massage and
acupressure method combined with rehabilitation
can help improve Fugl-Meyer scale, MAS,
passive and active ROM in the elbow after 4
weeks of treatment.
Keywords: Traditionnal medicine, elbow
spasticity, stroke, massage, acupressure.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Đột quỵ đang ngày càng được xã hội
quan tâm khi đây là nguyên nhân gây tử
vong đứng hàng thứ 2 trên thế giới (theo
Hankey GJ, 2013). Ngoài vấn đề tử vong, đột
quỵ cũng để lại những di chứng nặng nề như
suy giảm khả năng vận động và các rối loạn
về chức năng. Trong đó, chứng co cứng sau
đột quỵ có thể làm suy giảm khả năng vận
động, ảnh hưởng đến khả năng phục hồi của
người bệnh và gây ra những bất tiện cho
người bệnh trong sinh hoạt hàng ngày. Tỷ lệ
co cứng sau đột quỵ là 40-70% ở giai đoạn
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
173
đột quỵ mạn tính [7] và vị trí xuất hiện co
cứng phổ biến nhất là khuỷu tay với tỷ lệ
79% [6].
Xoa bóp bấm huyệt từ lâu đã được chứng
minh là hiệu quả và an toàn, giúp thư giãn
các cơ và gân, làm mềm cơ và giảm co thắt
[2]. Trong đó, phương pháp bóp và day huyệt
là phương pháp điều trị phù hợp ở vị trí
khuỷu tay. Kết hợp phương pháp bóp và day
huyệt với phục hồi chức năng trong điều trị
co cứng khuỷu tay sau đột quỵ với mong
muốn ứng dụng những ưu điểm của phương
pháp này nhằm nâng cao hiệu quả điều trị
cho người bệnh. Xuất phát từ thực tiễn đó,
chúng tôi tiến hành nghiên cứu với mục đích
cung cấp thêm một minh chứng trên lâm
sàng, góp phần giúp người bệnh có thêm lựa
chọn trong điều trị co cứng sau đột quỵ.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tợng nghiên cứu
Người bệnh co cứng khuỷu tay sau đột
quỵ đến khám và điều trị tại Bệnh viện Y học
cổ truyền Thành phố Hồ Chí Minh.
Công thức cỡ mẫu:
n ≥
Trong đó α = 0,05; β = 0,2; µ1 = 41,83;
µ2 = 47,2; σ1 = 7,15; σ2 = 6,24; r = n2/n1 = 1
(dựa theo nghiên cứu của 李泽文 [8]).
Dự trù mất mẫu 20%, ta được
n=n1=n2=30
Tiêu chuẩn chọn mẫu: người bệnh đột
quỵ đủ 18 tuổi, co cứng khuỷu tay với thang
điểm MAS ≥1, đồng ý tham gia nghiên cứu.
Tiêu chuẩn loại trừ: người bệnh dùng
thuốc giãn cơ hoặc tiêm Botulinum toxin A
trước ngày tiến hành nghiên cứu < 3 ngày.
Người bệnh có vết thương phần mềm hoặc
bệnh ngoài da ở chi trên. Người bệnh mắc
đột quỵ từ hai lần trở lên.
Tiêu chuẩn dừng nghiên cứu: người bệnh
không tham gia < 5 lần/tuần. Người bệnh có
bệnh lý toàn thân nặng cần điều trị chuyên
khoa. Người bệnh từ chối tiếp tục tham gia
nghiên cứu với bất kỳ lý do nào.
2.2. Phơng pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Nhóm nghiên cứu (NC: 30 người bệnh):
điều trị bằng phương pháp bóp và day huyệt
ở tay bị co cứng kết hợp với phục hồi chức
năng (tập vận động chi trên). Bóp và day
huyệt 30 phút/lần, 1 lần/ngày, 6 ngày/tuần,
trong 4 tuần. Các huyệt được sử dụng: Nội
quan, Thiếu hải, Thọ châu, Trạch tiền.
Nhóm đối chứng (ĐC: 30 người bệnh):
điều trị bằng phục hồi chức năng (tập vận
động chi trên).
Người bệnh được can thiệp bằng phương
pháp điều trị tương ứng trong 4 tuần liên tục.
Hiệu quả điều trị của phương pháp được
đánh giá thông qua việc so sánh các chỉ tiêu
nghiên cứu tại các thời điểm: trước nghiên
cứu (T0), sau 2 tuần điều trị (T1), sau 4 tuần
điều trị (T2).
Tiêu chuẩn đánh giá
Kết quả của phương pháp bóp và day
huyệt kết hợp phục hồi chức năng trong điều
trị co cứng khuỷu tay sau đột quỵ được đánh
giá:
- Sự thay đổi thang điểm Fugl-Meyer
- Sự thay đổi thang điểm MAS
- Sự thay đổi phạm vi vận động thụ động
- Sự thay đổi phạm vi vận động chủ động
- Tác dụng không mong muốn của
phương pháp trên lâm sàng
2.3. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
Thời gian nghiên cứu: tháng 12/2023 –
tháng 04/2024.
Địa điểm nghiên cứu: Bệnh viện Y học
cổ truyền Thành phố Hồ Chí Minh.
2.4. Xử lý số liệu
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT QUỐC TẾ THƯỜNG NIÊN LẦN THỨ XX VÀ ĐÀO TẠO Y KHOA LIÊN TỤC Y HỌC CỔ TRUYỀN 2024
174
Số liệu sau thu thập được xử lý bằng
phần mềm R 4.4.0. Sử dụng phép kiểm χ2
hoặc Fisher với số liệu định tính; So sánh
trước sau bằng phép kiểm so sánh từng cặp
paired-sample T-test, so sánh đối chứng bằng
phép kiểm kiểm định giá trị trung bình của
hai mẫu độc lập Independent-sample T-test.
Đối với dữ liệu có phân phối không chuẩn,
so sánh trước sau bằng phép kiểm wilcoxon
signed rank, so sánh đối chứng bằng phép
kiểm wilcoxon rank sum. Mức ý nghĩa thống
kê p < 0,05.
2.5. Đạo đức nghiên cứu
Nghiên cứu của chúng tôi được tiến hành
hoàn toàn nhằm mục đích chăm sóc và bảo
vệ sức khỏe người bệnh và đã được sự chấp
thuận của hội đồng đạo đức trong nghiên cứu
y sinh học Đại học Y Dược Thành phố Hồ
Chí Minh số 1101/HĐĐĐ-ĐHYD. Các thông
tin thu thập từ người bệnh được giữ bí mật
hoàn toàn. Khi tham gia nghiên cứu, các
người bệnh được giải thích rõ về mục đích,
nắm được quyền lợi và trách nhiệm của
mình, tự nguyện tham gia nghiên cứu và có
quyền rút khỏi nghiên cứu bất cứ lúc nào.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Sự thay đổi thang điểm Fugl-Meyer chi trên
Biểu đồ 3. Thang điểm Fugl-Meyer chi trên ở các các thời điểm
Nhận xét: Trước điều trị, trung bình
thang điểm Fugl-Meyer chi trên giữa 2 nhóm
khác biệt không có ý nghĩa thống kê
(p>0,05). Sau 2 tuần điều trị, thang điểm
Fugl-Meyer chi trên ở nhóm nghiên cứu có
xu hướng tăng nhiều hơn nhóm đối chứng,
sự khác biệt giữa T0 và T1 có ý nghĩa thống
kê, sự khác biệt giữa 2 nhóm ở thời điểm T1
có ý nghĩa thống kê. Sau 4 tuần điều trị,
thang điểm Fugl-Meyer chi trên ở nhóm
nghiên cứu có xu hướng tăng nhiều hơn
nhóm đối chứng, sự khác biệt giữa T0 và T2
có ý nghĩa thống kê, sự khác biệt giữa 2
nhóm ở thời điểm T2 có ý nghĩa thống kê.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
175
Bảng 7. Số điểm tăng trung bình theo thang điểm Fugl-Meyer chi trên và tỷ lệ tăng
giữa 2 tuần đầu và 2 tuần sau
Nhóm nghiên cứu
(n=30)
Nhóm đối chứng
(n=30)
p (so
sánh 2
nhóm)
Trung bình, độ
lệch chuẩn
Trung bình, độ
lệch chuẩn
Số điểm tăng trung
bình
Sau 4 tuần (T2-T0)
24,33±5,57
16,90±2,55
<0,001a
2 tuần đầu (T1-T0)
14,83±3,51
9,60±2,94
<0,001a
2 tuần sau (T2-T1)
9,50±3,40
7,30±2,23
<0,01a
p (so sánh 2 tuần đầu
và 2 tuần sau)
<0,001b
<0,01b
Tỷ lệ giữa 2 tuần đầu
và 2 tuần sau
2 tuần đầu
60,95%
56,80%
2 tuần sau
39,05%
43,20%
a: kiểm đnh bằng phép kiểm Independent-sample T-test
b: kiểm đnh bằng phép kiểm paired-sample T-test
Nhận xét: Sau 4 tuần, ở nhóm nghiên
cứu, thang điểm Fugl-Meyer chi trên tăng
24,33±5,57 điểm; trong đó, 2 tuần đầu tăng
14,83±3,51 điểm, 2 tuần sau tăng 9,50±3,40
điểm; 2 tuần đầu tăng nhiều hơn 2 tuần sau,
sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p<0,05); so
sánh giữa 2 tuần đầu và 2 tuần sau thì 2 tuần
đầu tăng 60,95%, 2 tuần sau tăng 39,05%.
Sau 4 tuần, ở nhóm đối chứng, thang điểm
Fugl-Meyer chi trên tăng 16,90±2,55 điểm;
trong đó, 2 tuần đầu tăng 9,60±2,94 điểm, 2
tuần sau tăng 7,30±2,23 điểm; 2 tuần đầu
tăng nhiều hơn 2 tuần sau, sự khác biệt có ý
nghĩa thống kê; so sánh giữa 2 tuần đầu và 2
tuần sau thì 2 tuần đầu tăng 56,81%, 2 tuần
sau tăng 43,19%.
3.2. Sự thay đổi thang điểm MAS
Bảng 8. Thang điểm MAS ở các thời điểm
Thời điểm
Nhóm nghiên cứu (n=30)
p (so sánh
2 nhóm)
Trung vị, khoảng tứ phân vị
T0
5 (4-5,75)
0,82a
T1
3 (2-3)
0,12a
T2
1 (1-2)
<0,001a
p (so sánh T0 và T1)
<0,001b
p (so sánh T0 và T2)
<0,001b
a: kiểm đnh bằng phép kiểm wilcoxon rank sum
b: kiểm đnh bằng phép kiểm wilcoxon signed rank
Nhận xét: trước điều trị, thang điểm
MAS giữa 2 nhóm khác biệt không có ý
nghĩa thống kê (p>0,05). Sau 2 tuần điều trị,
thang điểm MAS có xu hướng giảm ở cả 2
nhóm, sự khác biệt giữa T0 và T1 có ý nghĩa
thống kê, sự khác biệt giữa 2 nhóm ở thời
điểm T1 không có ý nghĩa thống kê. Sau 4
tuần điều trị, thang điểm MAS ở nhóm
nghiên cứu có xu hướng giảm nhiều hơn
nhóm đối chứng, sự khác biệt giữa T0 và T2
có ý nghĩa thống kê, sự khác biệt giữa 2
nhóm ở thời điểm T2 có ý nghĩa thống kê.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT QUỐC TẾ THƯỜNG NIÊN LẦN THỨ XX VÀ ĐÀO TẠO Y KHOA LIÊN TỤC Y HỌC CỔ TRUYỀN 2024
176
Bảng 9. Tỷ lệ người bệnh cải thiện ít nhất 1 điểm ở thang điểm MAS
Tỷ lệ cải thiện ít nhất 1
điểm sau 4 tuần
Nhóm nghiên cứu
(n=30)
Nhóm đối chứng
(n=30)
p (so sánh giữa 2 nhóm)
30/30
30/30
1
Nhận xét: Ở nhóm nghiên cứu và nhóm đối chứng, có 30/30 người bệnh có thang điểm
MAS giảm ít nhất 1 điểm, sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p>0,05).
Biểu đồ 4. So sánh mức độ cải thiện giữa nhóm nghiên cứu và nhóm đối chứng
Nhận xét: Ở nhóm nghiên cứu, đa số
người bệnh cải thiện 3 và 5 điểm ở thang
điểm MAS, trong khi đó ở nhóm đối chứng,
đa số người bệnh cải thiện 2 và 3 điểm. Với
mức độ giảm 1 điểm ở thang điểm MAS, có
1 người bệnh ở nhóm nghiên cứu và 6 người
bệnh ở nhóm đối chứng. Với mức độ giảm 5
điểm ở thang điểm MAS, có 6 người bệnh ở
nhóm nghiên cứu và 1 người bệnh ở nhóm
đối chứng. Sự khác biệt giữa nhóm nghiên
cứu và nhóm đối chứng có ý nghĩa thống kê
(p < 0,05).
3.3. Sự thay đổi phạm vi vận động thụ
động
Biểu đồ 5. Phạm vi vận động thụ động ở các thời điểm