TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
411
NGHIÊN CỨU KẾT QUẢ SINH KHÁNG THỂ SAU TIÊM VẮC XIN
PHÒNG VIÊM GAN B Ở BỆNH NHÂN THẬN NHÂN TẠO CHU KỲ
TẠI BỆNH VIỆN HỮU NGHỊ ĐA KHOA NGHỆ AN
Nguyễn Thị Thùy Linh1, Hà Phan Hải An2
TÓM TẮT62
Mục tiêu: Nghiên cứu này đánh giá kết quả
sinh kháng thể anti-HBs sau tiêm vắc xin phòng
viêm gan B liều đơn và tìm hiểu một số yếu tố
ảnh hưởng đến đáp ứng sinh kháng thể ở bệnh
nhân thận nhân tạo chu kỳ tại bệnh viện Hữu
nghị Đa khoa Nghệ An. Phương pháp nghiên
cứu: Nghiên cứu mô tả kết hợp hồi và tiến cứu
trên 61 người bệnh lọc thận từ tháng 7/2022 đến
tháng 3/2023. Nhóm hồi cứu gồm bệnh nhân đã
tiêm đủ vắc xin trước lọc máu, nhóm tiến cứu
gồm bệnh nhân HBsAg và/hoặc anti-HBc toàn
phần âm tính, anti-HBs <10 UI/L, không bị bệnh
cấp tính. Định lượng anti-HBs cho BN hồi cứu.
Các bệnh nhân tiến cứu được tiêm bắp vắc xin
Heberbiovac liều 20 µg tháng 0,1,2 và định
lượng anti-HBs tháng thứ 3. Nếu kết quả <10
UI/L tiêm ngay mũi 4 liều 20 µg và định lượng
lại anti-HBs vào tháng thứ 4. Kết quả: Có 29 BN
hồi cứu và 32 BN tiến cứu, nữ chiếm 42.62%,
tuổi trung bình 45.7 + 15.2, trong đó 1/29 BN hồi
cứu (3,4%) không còn kháng thể anti-HBs lưu
hành ở trung vị thời gian 46 tháng (6-334 tháng)
sau tiêm mũi cuối. 78,1% bệnh nhân tiến cứu đáp
ứng sinh anti-HBs sau 3 mũi tiêm và 100% đáp
ứng kháng thể sau 4 mũi. Trung vị anti-HBs của
BN hồi cứu được tiêm mũi 4 cách mũi 3 từ 12
1Bệnh viện Hữu Nghị Đa Khoa Nghệ An
2Bệnh viện Hữu Nghị Việt Đức
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Thùy Linh
SĐT: 0396935383
Email: bslinh1988@gmail.com
Ngày nhận bài: 29/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 20/9/2024
Ngày duyệt bài: 02/10/2024
tháng trở xuống và trên 12 tháng tương ứng là
728,6 UI/L (49,89-1000 UI/L) và 82,44 UI/L
(6,88-492,9 UI/L). Người dưới 50 tuổi có tỷ lệ
đáp ứng 94,3%, cao hơn người từ 50 tuổi trở lên
(76,9%). Không có sự khác biệt đáng kể về thời
gian lọc máu và chỉ số xét nghiệm giữa các
nhóm. Kết luận: Tiêm vắc xin trước lọc máu tạo
đáp ứng kháng thể cao và bền vững, tiêm sau lọc
máu vẫn đạt 100% đáp ứng sau 4 mũi. Người
dưới 50 tuổi đáp ứng tốt hơn.
Từ khóa: thận nhân tạo chu kỳ, vắc xin viêm
gan B
SUMMARY
EVALUATION OF ANTIBODY RESPONSE
POST VACCINATION AGAINST VIRAL
HEPATITIS B AMONG PATIENTS
RECEIVING MAINTENANCE
HEMODIALYSIS AT FRIENDSHIP
GENERAL HOSPITAL OF NGHE AN
Objective: This study evaluated the anti-HBs
antibody response following a single-dose
hepatitis B vaccine and investigated factors
affecting antibody response in hemodialysis
patients at Nghe An General Friendship Hospital.
Methods: A combined retrospective and
prospective study was conducted on 61 dialysis
patients from July 2022 to March 2023. The
retrospective group included patients who had
completed vaccination before dialysis. The
prospective group included HBsAg and/or total
anti-HBc-negative patients, with anti-HBs <10
IU/L, and without acute illness. Anti-HBs levels
were measured in the retrospective group.
Prospective patients received intramuscular
Heberbiovac (20 µ g) at months 0, 1, and 2, with
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
412
anti-HBs measured at month 3. If anti-HBs
remained <10 IU/L, a fourth dose was
administered, followed by re-evaluation at month
4. Results: The study included 29 retrospective
and 32 prospective patients, with females
accounting for 42.62% and an average age of
45.7 ± 15.2 years. One retrospective patient
(3.4%) had no circulating anti-HBs after a
median of 46 months (6-334 months) following
the final dose. In the prospective group, 78.1%
responded with anti-HBs production after 3
doses, and 100% responded after 4 doses. Median
anti-HBs levels for retrospective patients who
received a fourth dose within 12 months of the
third dose was 728.6 IU/L (49.89-1000 IU/L),
and 82.44 IU/L (6.88-492.9 IU/L) for those who
received the fourth dose after more than 12
months. Patients under 50 years of age had a
higher response rate (94.3%) compared to those
aged 50 and above (76.9%). There were no
significant differences in dialysis duration or
laboratory parameters between groups.
Conclusion: Pre-dialysis vaccination induces a
strong and sustained antibody response, while
post-dialysis vaccination still achieves 100%
response after 4 doses. Patients under 50 years
old respond better.
Keywords: maintenance hemodialysis,
Hepatitis B vaccine
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Viêm gan virus B (viêm gan B) là một
bệnh truyền nhiễm phổ biến đang được quan
tâm của nhiều nước trên thế giới với tỉ lệ mắc
bệnh cao và thường để lại nhiều hậu quả
nghiêm trọng. Vào năm 2016 có 3,9% dân số
thế giới đang sống với tình trạng nhiễm virus
viêm gan B (HBV) với 900.000 người tử
vong do nhiễm HBV 1. Việt Nam nằm trong
khu vực có tỉ lệ nhiễm HBV cao nhất thế giới
với số người nhiễm virus ước tính 8-10 triệu
người 2. Tiêm vắc xin phòng viêm gan B là
một trong những biện pháp tốt nhất hiện nay
để phòng ngừa bệnh cũng như làm giảm tỷ lệ
viêm gan, xơ gan, ung thư gan và tử vong.
Bệnh nhân TNT tiềm ẩn nhiều nguy cơ lây
nhiễm HBV hơn người không lọc máu.
Nhiễm HBV không chỉ tổn hại trực tiếp đến
sức khỏe BN lọc máu mà còn ảnh hưởng xấu
đến triển vọng ghép thận 3. Bên cạnh đó
những BN này nếu không được phát hiện
sớm, quản lý đúng sẽ là nguồn lây nhiễm
chéo cho những người cùng điều trị và cả
nhân viên y tế. Tiêm vắc xin phòng viêm gan
B là phương pháp tốt nhất hiện nay để phòng
ngừa bệnh cũng như làm giảm tỷ lệ lây
nhiễm chéo trong lọc máu. Tuy nhiên đáp
ứng miễn dịch sau tiêm phòng vắc xin viêm
gan B trên đối tượng này vẫn còn là một
thách thức. Một số nghiên cứu trên thế giới
đã cho thấy khoảng một phần ba số BN lọc
máu chu kỳ không đáp ứng với phác đồ tiêm
chủng mặc dù được tiêm với liều gấp đôi
người bình thường (40µg mỗi liều) 3, 4. Tại
Việt Nam các nghiên cứu trong nước về đáp
ứng miễn dịch của BN TNT chu kỳ với vắc
xin phòng viêm gan B còn hạn chế. Vì vậy,
chúng tôi tiến hành nghiên cứu kết quả sinh
kháng thể sau tiêm vắc xin phòng viêm gan B
ở bệnh nhân thận nhân tạo chu kỳ tại Bệnh
viện Hữu Nghị Đa Khoa Nghệ An với mục
tiêu đánh giá kết quả sinh kháng thể anti-HBs
sau tiêm vắc xin phòng viêm gan B và phân
tích một số yếu tố ảnh hưởng đến đáp ứng
sinh kháng thể sau tiêm phòng vắc xin ở
bệnh nhân thận nhân tạo chu kỳ tại Bệnh viên
Hữu Nghị đa Khoa Nghệ An.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Là những bệnh nhân bệnh thận mạn giai
đoạn cuối lọc máu chu kỳ ngoại trú tại Khoa
Nội Thận - BVHNĐKNA.
2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn
- Bệnh nhân từ 16 tuổi trở lên, thuộc cả 2
giới nam và nữ
- Đang lọc máu chu kỳ ngoại trú từ 3
tháng trở lên ổn định.
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
413
- Nhóm hồi cứu gồm những người đã
tiêm vắc xin phòng viêm gan B trước khi bắt
đầu lọc máu (qua hỏi tiền sử và tra cứu trên
hệ thống phần mềm của trung tâm tiêm
chủng).
- Nhóm tiến cứu gồm những người chưa
tiêm vắc xin viêm gan B và chưa nhiễm virus
viêm gan B (có kết quả xét nghiệm HBsAg,
anti-HBc toàn phần âm tính và anti-HBs <10
UI/L).
- Bệnh nhân đồng ý tự nguyện tham gia
nghiên cứu.
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ
- Bệnh nhân đang có bệnh lí cấp tính.
- Bệnh nhân có kết quả xét nghiệm
HBsAg (+) và/hoặc anti-HBc toàn phần (+),
và/hoặc anti-HBs >10 UI/L.
- Bệnh nhân tiêm phòng vắc xin viêm gan
B không đủ liệu trình, tiêm không đúng thời
gian, không nhớ rõ số mũi đã tiêm, không có
bằng chứng khẳng định việc đã tiêm vắc xin
(không tìm thấy tên trên hệ thống ghi nhận
tiêm chủng).
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
Từ tháng 07/2022-03/2023 tại Khoa Nội
Thận- Tiết niệu- Lọc máu – BVHNĐKNA.
2.3. Phương pháp nghiên cứu: Phương
pháp mô tả, hồi cứu kết hợp tiến cứu.
2.4. Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu
thuận tiện, toàn bộ bệnh nhân đáp ứng tiêu
chuẩn lựa chọn trong thời gian nghiên cứu
2.5. Cỡ mẫu: 61 bệnh nhân thõa mãn
tiêu chuẩn lựa chọn.
2.6. Phương pháp thu thập số liệu
29 bệnh nhân hồi cứu có đầy đủ thông tin
tại hệ thống phần mềm của trung tâm tiêm
chủng, là những người đã được tiêm đủ 4
mũi vắc xin phòng viêm gan B trước khi bắt
đầu lọc máu với liều 20µg (Engerix B), được
lấy 2ml máu tĩnh mạch vào thời điểm trước
lọc máu để định lượng kháng thể anti-HBs.
32 bệnh nhân tiến cứu được tiêm vắc xin
phòng viêm gan B với phác đồ thường quy.
Bệnh nhân được sử dụng vắc xin cùng nhà
sản xuất cho tất cả các lần tiêm
(Heberbiovac), liều 20 µg (1ml), đường bắp
thịt tiêm vào cơ delta ở cánh tay không có
đường vào mạch máu vào ngày không lọc
máu, tổng 3 mũi cách nhau 1 tháng. Sau tiêm
mũi vắc xin thứ ba 1 tháng lấy 2ml máu tĩnh
mạch vào thời điểm trước lọc máu để định
lượng kháng thể anti-HBs. Những BN có
nồng độ kháng thể anti-HBs <10 UI/L ở thời
điểm 1 tháng sau mũi vắc xin thứ 3 được chỉ
định tiêm ngay mũi thứ tư tăng cường đường
bắp thịt, liều 20 µg (1ml) và lấy 2ml máu
tĩnh mạch để định lượng kháng thể anti-HBs
sau tiêm mũi thứ tư 1 tháng. Định lượng
kháng thể anti-HBs bằng kỹ thuật miễn dịch
điện hóa hóa phát quang trên máy Cobas
6000 với hóa chất anti-HBs của hãng Roche
tại khoa xét nghiệm phòng khám Medlatec
Thành Phố Vinh, tỉnh Nghệ An. Ghi nhận
các thông số kỹ thuật của lọc máu, các kết
quả xét nghiệm thường quy từ hồ sơ bệnh án
của tất cả bệnh nhân ở 2 nhóm nghiên cứu
theo mẫu bệnh án thống nhất. Đáp ứng tạo
kháng thể anti-HBs được phiên giải như sau:
không đáp ứng khi anti-HBs <10 UI/L; có
đáp ứng khi anti-HBs >10 UI/L, đáp ứng yếu
khi anti-HBs 10-49 UI/; đáp ứng trung bình
khi anti-HBs 50-99 UI/L; đáp ứng tốt khi
anti-HBs > 100 UI/L.
2.7. Phân tích và xử lý số liệu
Sử dụng phần mềm SPSS 20.0 với các
thuật toán thống kê mô tả, thống kê phân
tích. Tính giá trị trung bình ± độ lệch chuẩn
đối với biến định lượng có phân bố chuẩn,
giá trị trung vị với biến định lượng có phân
bố không chuẩn. Sử dụng T- Test để so sánh
2 trung bình. Sự khác biệt có ý nghĩa thống
kê với p < 0,05 . Kết quả phân tích được trình
bày dưới dạng bảng và biểu đồ.
2.8. Đạo đức nghiên cứu
Các thao tác nghiên cứu tuân thủ quy trình
điều trị và chăm sóc thường quy theo quy định
của cơ quan quản lý, đề cương nghiên cứu
được Hội đồng khoa học và Đạo đức trường
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
414
Đại học Y Hà Nội phê duyệt theo quyết định
số 1196 ngày 16 tháng 05 năm 2022.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Tổng số 61 BN thỏa mãn tiêu chuẩn lựa
chọn và tuân thủ đúng quy trình nghiên cứu
được đưa vào phân tích, trong đó có 29 BN
hồi cứu và 32 BN tiến cứu, nam 35 người, nữ
26 người, tuổi trung bình 45,7 + 15,2 năm.
Trung vị khoảng thời gian từ khi tiêm
mũi vắc xin cuối cùng đến thời điểm làm xét
nghiệm định lượng kháng thể anti-HBs ở 29
BN hồi cứu là 46 tháng (6-334 tháng), và
trung bình là 57,4 tháng. Chúng tôi nhận thấy
chỉ có 1/29 (3,4%) BN được tiêm vắc xin
trước khi bắt đầu lọc máu không còn kháng
thể anti-HBs lưu hành, có 17/29 (58,7%) còn
kháng thể lưu hành ở mức độ cao (bảng 1).
Trung vị nồng độ kháng thể ở người được
tiêm mũi 4 cách mũi 3 từ 12 tháng trở xuống
là 728,6 UI/L (49,89-1000 UI/L), còn ở
người được tiêm mũi 4 cách mũi 3 trên 12
tháng chỉ đạt 82,44 UI/L (6,88-492,9 UI/L).
Bảng 1. Tình trạng tạo kháng thể anti-HBs
ở bệnh nhân được tiêm vắc xin trước khi bắt
đầu lọc máu
Nồng độ kháng thể
Anti-HBs, UI/L
n
%
< 10
1
3,4
10 – <100
11
37,9
> 100
17
58,7
Tống
29
100
Tỷ lệ đáp ứng tạo kháng thể anti-HBs sau
tiêm vắc xin theo phác đồ thường quy ở BN
nhóm tiến cứu là 78,1% (25/32), trong đó có
tới 62,5% (20/32) có đáp ứng tốt với kháng
thể lưu hành ở mức độ cao (bảng 2).
Bảng 2. Tình trạng tạo kháng thể anti-HBs tại thời điểm 1 tháng sau tiêm mũi thứ 3 ở bệnh
nhân được tiêm sau khi đã bắt đầu lọc máu
Đáp ứng tạo anti-HBs tại thời điểm
1 tháng sau tiêm 3 mũi vắc xin
Số bệnh nhân
n
%
Không đáp ứng
7
21,9
Có đáp ứng
25
78,1
+ Đáp ứng yếu
4
12,5
+ Đáp ứng trung bình
1
3,1
+ Đáp ứng tốt
20
62,5
Tổng
32
100
Bảy (7) BN không đáp ứng sau 3 mũi vắc xin đã được tiêm tăng cường mũi thứ tư 1 tháng
sau đó. Các BN này được làm xét nghiệm định lượng nồng độ anti-HBs 1 tháng sau mũi 4.
Kết quả đáp ứng với mũi tiêm thứ tư được trình bày ở bảng 3 và chúng tôi nhân thấy tất cả 7
BN này đều có đáp ứng với mũi tiêm thứ 4.
Bảng 3. Mức độ đáp ứng miễn dịch 1 tháng sau tiêm mũi thứ 4 bổ sung
Đáp ứng tạo anti-HBs tại thời điểm 1
tháng sau tiêm 4 mũi vắc xin
n
%
Không đáp ứng
0
0
Có đáp ứng
7
100
Đáp ứng yếu-trung bình
4
57,1
Đáp ứng tốt
3
42,9
Tổng
7
100
Chúng tôi nhận thấy tỷ lệ có đáp ứng tạo anti-HBs sau tiêm vắc xin ở người dưới 50 tuổi
đạt 94,3% và cao hơn rõ rệt so với người từ 50 tuổi trở lên (76,9%) với p < 0,05 (bảng 4).
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
415
Bảng 4. Tỷ lệ đáp ứng vắc xin và độ tuổi
Tuổi
Đáp ứng với vắc xin
<50 (n =35 )
≥50 (n =26 )
Tổng (N= 61)
p
n
%
n
%
n
%
Không đáp ứng
2
5,7
6
23,1
8
13,1
0,046
Có đáp ứng
33
94,3
20
76,9
53
86,9
Tổng
35
100
26
100
61
100
Khi phân tích 29 người được tiêm vắc xin trước khi bắt đầu lọc máu, chúng tôi nhận thấy
khoảng cách giữa các mũi tiêm vắc xin cũng có ảnh hưởng đến khả năng sinh kháng thể. Nếu
khoảng cách giữa các mũi tiêm vượt quá thời gian khuyến cáo (quá 2 tháng giữa mũi 1 và mũi
3; quá 12 tháng giữa mũi 3 và mũi 4) nồng độ kháng thể thấp hơn rõ rệt (hình 1).
Hình 1. Khoảng thời gian giữa các mũi vắc xin và nồng độ kháng thể anti-HBs
Khi phân tích tỷ lệ BN có đáp ứng với vắc xin liên quan tới thời gian được lọc máu ở
nhóm tiến cứu, chúng tôi không tìm thấy sự khác biệt về tỷ lệ đáp ứng có ý nghĩa giữa người
được lọc máu dưới 12 tháng so với người được lọc máu từ 12 tháng trở lên (bảng 5).
Bảng 5. Tỷ lệ đáp ứng với vắc xin và thời gian lọc máu.
Thời gian
Đáp ứng với vắc xin
<12 tháng n=16
≥12 tháng n=16
Tổng N=32
p
n
%
n
%
n
%
Không đáp ứng
3
18,7
4
25,0
7
21,9
> 0,05
Có đáp ứng
13
81,3
12
75,0
25
78,1
Tổng
16
100
16
100
32
100
Bảng 6 trình bày kết quả một số xét nghiệm máu thường quy ở các nhóm BN có mức độ
đáp ứng với vắc xin khác nhau. Chúng tôi không thấy có sự khác biệt có ý nghĩa về các chỉ số
này giữa các nhóm BN nghiên cứu.
Bảng 6. Một số chỉ số xét nghiệm máu thường quy và mức độ đáp ứng với vắc xin
Mức độ đáp ứng
Chỉ số (X ±SD)
Không đáp
ứng
Đáp ứng
yếu
Đáp ứng
trung bình
Đáp ứng tốt
p
Albumin g/l
39,1±3,1
38,5±4,9
42,2±3,3
39,8±4,1
>0,05
Hemoglobin, g/L
107,6±2,4
90,9±23,6
89,3±10,7
95,6±16,9
>0,05
Sắt huyết thanh µmol/L
14,8±2,8
9,9±1,2
12,1±1,6
11,7±0,8
>0,05
Ferritin ng/mL
531,8±414,6
585,8±324,5
581,6±354,2
555,7±297,9
>0,05
Canxi toàn phần mmol/l
1,9±0,3
2,2±0,2
1,9±0,6
2,1±0,3
>0,05
Phospho mmol/l
1,6±0,3
1,9±0,8
2,1±0,4
1,8±0,6
>0,05
PTH pg/ml
619,3±374,3
1213,6±1529,6
766,6±783,8
757,7±899,3
>0,05