BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN QUÂN Y
ĐẶNG CHIỀU DƯƠNG
NGHIÊN CỨU BIỂU HIỆN MICRORNA-21,
MICRORNA-122 HUYẾT TƯƠNG Ở BỆNH NHÂN
UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ BÀO GAN
NHIỄM VI RÚT VIÊM GAN B
Chuyên ngành: Nội khoa
Mã số: 9720107
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
HÀ NỘI - 2020
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
HỌC VIỆN QUÂN Y
Cán bộ hướng dẫn khoa học:
1. GS.TS. Nguyễn Lĩnh Toàn
2. TS. Ngô Tất Trung
Phản biện 1: PGS.TS. Vũ Văn Khiên
Phản biện 2: GS.TS. Phan Văn Chi
Phản biện 3: PGS.TS. Bùi Vũ Huy
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp trường tại
Học viện Quân y vào hồi:… giờ,...ngày...tháng…năm 2020.
Có thể tìm luận án tại:
- Thư viện Quốc gia
- Thư viện Học viện Quân y
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư biểu mô tế bào gan (UTTBG) đại diện cho hơn 90%
ung thư gan nguyên phát, có tỷ lệ mắc đứng hàng thứ 6, tỷ lệ tử vong
cao thứ 4 trong các loại ung thư phổ biến trên thế giới. Tại Việt Nam,
UTTBG đứng hàng đầu về tỷ lệ mắc và tỷ lệ tử vong, trên 80% có liên
quan đến tình trạng nhiễm vi rút viêm gan B. Một chiến lược sàng lọc
tốt sẽ giúp chẩn đoán sớm UTTBG, trong đó thường kết hợp siêu âm
bụng với AFP. Bên cạnh AFP cổ điển, một số dấu ấn sinh học khác
cũng được nghiên cứu áp dụng như AFP-L3, DCP… tuy nhiên vẫn
chưa đạt được hiệu quả mong muốn.
MicroRNA (miRNA) là RNA nội sinh kích thước nhỏ, không
mã hóa protein, có vai trò then chốt trong điều hòa biểu hiện gen giai
đoạn sau phiên mã. Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chứng minh
miR-21, miR-122 huyết tương có nguồn gốc từ tế bào khối u gan và
có giá trị trong chẩn đoán, tiên lượng, đánh giá đáp ứng điều trị đối
với UTTBG. Ở Việt Nam, hiện chưa có nhiều nghiên cứu đánh giá
biểu hiện của miRNA huyết tương ở bệnh nhân UTTBG nhiễm vi rút
viêm gan B. Chính vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài: “Nghiên cứu
biểu hiện microRNA-21, microRNA-122 huyết tương ở bệnh nhân ung
thư biểu mô tế bào gan nhiễm vi rút viêm gan B” với hai mục tiêu sau.
1. Đánh giá mức độ biểu hiện microRNA-21, microRNA-122
huyết tương ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan nhiễm vi rút viêm
gan B.
2. Phân tích mối liên quan giữa microRNA-21, microRNA-
122 huyết tương với một số chỉ số lâm sàng, cận lâm sàng và giai
đoạn bệnh ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan nhiễm vi rút viêm
gan B.
2
BỐ CỤC CỦA LUẬN ÁN
Luận án gồm 137 trang, trong đó: đặt vấn đề 2 trang, tổng
quan 35 trang, đối tượng và phương pháp nghiên cứu 20 trang, kết quả
nghiên cứu 45 trang, bàn luận 33 trang, kết luận 1 trang, kiến nghị 1
trang. Luận án có 36 bảng, 35 biểu đồ, 10 hình. 120 tài liệu tham khảo
(15 tài liệu tiếng Việt, 105 tài liệu tiếng Anh).
ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
Đây là công trình nghiên cứu đầu tiên ở Việt Nam tìm hiểu về
biểu hiện của miR-21, miR-122 huyết tương ở bệnh nhân UTTBG
nhiễm vi rút viêm gan B. Kết quả nghiên cứu cho thấy biểu hiện miR-
21, miR-122 tăng cao trong huyết tương nhóm UTTBG so với nhóm
VGBM và NKM ngay cả trong các trường hợp UTTBG giai đoạn sớm
và UTTBG có AFP ≤ 20ng/ml.
MiR-21, miR-122 có độ nhạy độ đặc hiệu cao hơn AFP trong
chẩn đoán UTTBG với VGBM. Trong trường hợp UTTBG giai đoạn
sớm, UTTBG có AFP ≤ 20ng/ml, miR-21, miR-122 vẫn có độ chính
xác cao khi phân biệt UTTBG với VGBM (AUC = 0,848; 0,979);
(AUC = 0,806; 0,915), UTTBG với NKM (AUC = 0,894; 0,993);
(AUC = 0,935; 0,991) tương ứng.
Khi phối hợp miR-21, miR-122 với AFP làm tăng hiệu quả
chẩn đoán UTTBG với nhóm VGBM (AUC = 0,868; 0,914).
Chưa thấy mối liên quan giữa miR-21, miR-122 huyết tương
với tuổi, giới, một số triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng và giai đoạn
bệnh của BN UTTBG nhiễm HBV. Có mối tương quan yếu giữa miR-
21, miR-122 huyết tương với tải lượng HBV.
3
Chương 1. TỔNG QUAN
1.1. MicroRNA
MicroRNA (miRNA) là RNA nội sinh kích thước nhỏ không
mã hóa protein, có vai trò quan trọng trong điều hòa biểu hiện gen.
MiRNA ngăn chặn dịch mã bằng cách thúc đẩy sự suy thoái của
mRNA mục tiêu. Các miRNA được nhận thấy có tham gia vào quá
trình sửa đổi histone và methyl hóa promoter của gen. MiRNA đầu
tiên được phát hiện vào năm 1993 bởi Victor Ambors và các cộng sự
khi nghiên cứu về sự phát triển của giun tròn C. elegans, đến năm 2014
có 2588 miRNA của người đã được định danh. MiRNA đóng vai trò
quan trọng trong các quá trình sinh lý cũng như bệnh lý của tế bào,
như điều hòa sự tăng sinh, biệt hóa, hay quá trình chết tế bào theo
chương trình (apoptosis). Trong những năm gần đây, mối liên hệ giữa
các miRNA và bệnh gan mạn tính được nhận thấy, đặc biệt là các miR-
21, miR-122 trong bệnh lý UTTBG. Với tính chất chỉ điểm đặc hiệu
u, tính lưu thông và tính bền vững trong các dịch cơ thể, miR-21, miR-
122 còn được nhận thấy ổn định trong huyết tương lưu trữ ở nhiệt độ
phòng hay nhiệt độ âm. Chính vì vậy, đây là cơ sở khoa học ứng dụng
định lượng miR-21, miR-122 trong huyết tương với khuynh hướng
như những chỉ dấu sinh học hữu ích cho chẩn đoán và tiên lượng
UTTBG.
1.2. MicroRNA-21
MicroRNA-21 (miR-21) là một đoạn RNA ngắn gồm 22
nucleotide, gen miR-21 của người nằm trên nhiễm sắc thể 17 ở vị trí