Nhiệm vụ: Nghiên cứu phương pháp luận xây dựng chính sách xã hội nông thôn của Cộng hòa liên bang Đức và vận dụng cho Việt Nam

Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

Tr−êng ®¹i häc Kinh tÕ quèc d©n --------0--------

NhiÖm vô hîp t¸c quèc tÕ vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ theo nghÞ ®Þnh th− N¨m 2005

Tªn nhiÖm vô:

Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p luËn

x©y dùng chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng th«n

cña céng hoµ liªn bang ®øc

vµ vËn dông cho ViÖt nam

Chñ nhiÖm : GS. TS. Mai Ngäc C−êng

Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n

6554 21/9/2007

Hµ Néi, n¨m 2006

Danh s¸ch thµnh viªn chÝnh vµ céng t¸c viªn tham gia ®Ò tµi

Thµnh viªn chÝnh tham gia ®Ò tµi GS.TS. Mai Ngäc C−êng Chñ nhiÖm Tr−êng §¹i häc KTQD GS.TS. NguyÔn V¨n Th−êng Thµnh viªn Tr−êng §¹i häc KTQD GS.TS. NguyÔn V¨n Nam Thµnh viªn Tr−êng §¹i häc KTQD GS.TSKH. Lª §×nh Th¾ng Thµnh viªn Tr−êng §¹i häc KTQD PGS.TS. Hoµng V¨n Hoa Thµnh viªn Tr−êng §¹i häc KTQD PGS.TS. NguyÔn Ngäc HuyÒn Tr−êng §¹i häc KTQD Thµnh viªn Tr−êng §H Kinh tÕ TP HCM Thµnh viªn PGS.TS. NguyÔn Quèc tÕ PGS.TS.NguyÔn ThÞ Nh− Liªm Tr−êng §H Kinh tÕ §µ N½ng Thµnh viªn Thµnh viªn TS. Ph¹m Hång Ch−¬ng Thµnh viªn Ths.NCS Hå ThÞ H¶i YÕn Thµnh viªn Ths. Mai Ngäc Anh Thµnh viªn Ths.NCS NguyÔn H¶i §¹t Thµnh viªn Ths.NCS NguyÔn Phóc HiÒn Thµnh viªn Ths. TrÞnh Mai V©n Thµnh viªn Thµnh viªn Tr−êng §¹i häc KTQD Tr−êng §¹i häc KTQD Tr−êng §¹i häc KTQD Tr−êng §¹i häc KTQD Tr−êng §¹i häc KTQD Tr−êng §¹i häc KTQD Tr−êng §¹i häc KTQD Tr−êng §¹i häc KTQD

Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh Tr−êng §¹i häc KTQD Tr−êng §¹i häc KTQD Tr−êng §¹i häc KTQD Tr−êng §¹i häc KTQD Tr−êng §¹i häc KTQD ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕ TW, Bé KH&§T Trung t©m nghiªn cøu BHXH ViÖt Nam Trung t©m NCKH, BHXH ViÖt Nam Trung t©m NCKH, BHXH ViÖt Nam ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕ TW, Bé KH&§T Trung t©m NCKH, BHXH ViÖt Nam Héi n«ng d©n ViÖt Nam B¶o hiÓm x· héi n«ng d©n NghÖ An

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 CN. Tr−¬ng Tö Nh©n 16 CN. NguyÔn §×nh H−ng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1 2 3 4 C.éng t¸c viªn trong n−íc PGS.TS. Kim V¨n ChÝnh PGS. TS. NguyÔn V¨n §Þnh PGS.TS. §ç §øc B×nh PGS.TS §µo ThÞ Ph−¬ng Liªn TS. TrÇn ViÖt TiÕn TS. Ph¹m ThÞ §Þnh TS. Chu TiÕn Quang TS. Bïi V¨n Hång Lª V¨n Phóc Ths. L−u ThÞ Thu Thuû Ths. NguyÔn ThÞ Hiªn Ths. Lª ThÞ QuÕ Lª Anh Dòng Phan Anh TuÊn Céng t¸c viªn n−íc ngoµi GS.TSKH. Uwe Jens Nagel GS.TS. Matthias Dennhhardt GS.TS. Karl Jaster TS. Astrid Haegar §¹i häc tæng hîp Humboldt, CHLB §øc §¹i häc tæng hîp Humboldt, CHLB §øc §¹i häc tæng hîp Humboldt, CHLB §øc §¹i häc tæng hîp Humboldt, CHLB §øc

Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t......................................................................................... 5 Më ®Çu .................................................................................................................................... 6 Ch−¬ng I:nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng

chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n: kinh nghiÖm céng hoµ liªn bang ®øc

Môc lôc

vµ nhËn thøc cña viÖt nam hiÖn nay................................................................... 11 1.1. Ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë Céng hoµ Liªn bang §øc................................................................................................................. 11 1.1.1. NhËn thøc vÒ thùc chÊt, vÞ trÝ vai trß cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë Céng hoµ liªn bang §øc.............................................................................11 1.1.2. B¶o hiÓm x· héi vµ trî cÊp x· héi cho n«ng d©n - Néi dung chñ yÕu cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë CHLB §øc .............................................18 1.2. Mét sè kinh nghiÖm tõ nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë Céng hoµ Liªn bang §øc..................................................... 38 1.3. Ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng ChÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë ViÖt Nam hiÖn nay ........................................................................................................................... 58 1.3.1. Kh¸i qu¸t tranh luËn vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta hiÖn nay .................................................................................................................59 1.3.2. Thùc chÊt, vÞ trÝ vµ tÇm quan träng cña hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n .......................................................................................................61 1.3.3. Nh÷ng luËn cø khoa häc x¸c ®Þnh néi dung chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta ................................................................................................69 1.3.4. Néi dung c¬ b¶n vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta ...............75 Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch x· héi trong n«ng th«n viÖt nam hiÖn nay ............................................................................................................................... 89 2.1 ChÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta tõ khi ®æi míi ®Õn nay.................. 89 2.1.1. ChÝnh s¸ch viÖc lµm, thu nhËp cho lao ®éng n«ng th«n .....................89 2.1.2. ChÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho khu vùc n«ng th«n n−íc ta ..... 102 2.1.3. ChÝnh s¸ch an sinh x· héi cho khu vùc n«ng th«n........................... 115 2.1.4. ChÝnh s¸ch cung cÊp dÞch vô x· héi c¬ b¶n ®èi víi n«ng th«n........ 131 2.2. §¸nh gi¸ chung vÒ t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta nh÷ng n¨m qua............................................................................................................. 145 2.2.1. Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ nguyªn nh©n ........................................ 145 2.2.2. Nh÷ng h¹n chÕ cña hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n vµ nguyªn nh©n ............................................................................................................ 152

Ch−¬ng III: Mét sè KhuyÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta nh÷ng

n¨m tíi trªn c¬ së vËn dông kinh nghiÖm cña CHLB §øc .................... 165 3.1. KhuyÕn nghÞ vËn dông kinh nghiÖm vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n cña CHLB §øc vµo ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam........................ 165 3.1.1. NhËn thøc râ nh÷ng ®iÓm t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt chñ yÕu gi÷a CHLB §øc vµ ViÖt Nam ®Ó vËn dung kinh nghiÖm vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng CSXH n«ng th«n vµo thùc tiÔn n−íc ta ....................................................... 165 3.1.2. B−íc ®i vËn dông ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n cña CHLB §øc cã thÓ vËn dông vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam .................. 166 3.2 KhuyÕn nghÞ ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn néi dung hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta nh÷ng n¨m tíi..................................................................... 169 3.2.1. Ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn néi dung chÝnh s¸ch viÖc lµm cho n«ng d©n nh÷ng n¨m s¾p tíi ...................................................................................... 169 3.2.2. Ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn néi dung chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo trong n«ng th«n thêi gian tíi ...................................................................... 176 3.2.3. Ph−¬ng h−íng x©y dùng vµ hoµn thiÖn néi dung hÖ thèng chÝnh s¸ch an sinh x· héi cho n«ng d©n....................................................................... 183 3.2.4. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch cung cÊp c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n cho n«ng d©n .............................................................................................................. 191 3.3. KhuyÕn nghÞ vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ yÕu ®Ó x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta nh÷ng n¨m tíi................................. 194 3.3.1. TiÕp tôc t¹o ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong khu vùc n«ng th«n .................................................................................................... 194 3.3.2. Phèi hîp vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån ®Çu t− tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n. ................................... 202 3.3.3. T¨ng c−êng vai trß nhµ n−íc trong viÖc cung cÊp dÞch vô c«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.................................................................................... 206 3.3.4. T¨ng c−êng luËt ho¸ c¸c chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n .................... 207 3.3.5. T¨ng c−êng n¨ng lùc qu¶n lý trong thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ............................................................................................................. 209 3.3.6. §a d¹ng ho¸ h×nh thøc thùc hiÖn CSXH n«ng th«n trªn c¬ së t¨ng c−êng sù tham gia cña c¸c tæ chøc x· héi vµ cña ng−êi d©n. .................... 211 KÕt luËn............................................................................................................................. 214 Phô lôc............................................................................................................................... 216 Tµi liÖu tham kh¶o ....................................................................................................... 221

Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t

ASXH: An sinh x· héi AOK Tæ chøc b¶o hiÓm cho ng−êi lao ®éng BHXH: B¶o hiÓm x· héi BKK: Tæ chøc b¶o hiÓm cña chñ doanh nghiÖp vµ thµnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ doanh nghiÖp BHYT: B¶o hiÓm y tÕ C§KTC¢: Céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u CHLB : Céng hoµ liªn bang CNH, H§H : C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ CSHT C¬ së h¹ tÇng CSXH: ChÝnh s¸ch x· héi CTMTQG: Ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia DNNN: Doanh nghiÖp nhµ n−íc GD&§T : Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o EU : Liªn minh Ch©u ¢u KCB: Kh¸m ch÷a bÖnh KCN: Khu c«ng nghiÖp KH&§T: KÕ ho¹chvµ §Çu t− L§,TB&XH : Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X· héi LKK: Tæ chøc b¶o hiÓm cho n«ng d©n MTQGNS: Môc tiªu quèc gia vÒ n−íc s¹ch NLN: N«ng, l©m, ng− nghiÖp NN&PTNT: N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n NSNN: Ng©n s¸ch nhµ n−íc RVO: H×nh thøc ph¸p lý s¬ khai cña BHXH TNL§: Tai n¹n lao ®éng THPT: Trung häc phæ th«ng UBND: Uû ban nh©n d©n X§GN: Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo XHCN: X· héi chñ nghÜa

Më ®Çu

1. TÝnh cÊp b¸ch cña nhiÖm vô

ViÖt Nam ®ang chuyÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Sau gÇn 20 n¨m thùc hiÖn

®−êng lèi ®æi míi, ViÖt Nam ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu quan träng vÒ kinh tÕ

x· héi: tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh¸ vµ æn ®Þnh, c¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn dÞch

theo h−íng t¨ng tû träng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, gi¶m tû träng n«ng nghiÖp, xu

h−íng ®« thÞ ho¸ diÔn ra m¹nh mÏ, ®êi sèng nh©n d©n ®−îc c¶i thiÖn vµ tõng b−íc

®−îc n©ng lªn.

Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng ®ã, ViÖt Nam ®ang ph¶i ®èi mÆt

víi nh÷ng khã kh¨n. Lµ mét n−íc n«ng nghiÖp, víi gÇn 80% d©n c− sèng trong

n«ng nghiÖp n«ng th«n, t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp, thiÕu c«ng ¨n viÖc lµm cña ng−êi

lao ®éng cßn kh¸ nÆng nÒ, kho¶ng c¸ch thu nhËp gi÷a ng−êi lao ®éng, gi÷a c¸c

vïng vÉn ch−a ®−îc thu hÑp, vÊn ®Ò b¶o ®¶m x· héi cho ng−êi lao ®éng vµ d©n

c− trong n«ng th«n cßn nhiÒu khã kh¨n... Nh÷ng n¨m ®æi míi võa qua, §¶ng vµ

Nhµ n−íc ta cã nhiÒu chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n trªn. Tuy

nhiªn, ®©y vÉn ®ang lµ vÊn ®Ò bøc xóc.

Cho ®Õn nay, ë ViÖt Nam ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Ò cËp tíi

vÊn ®Ò cã liªn quan tíi chÝnh s¸ch x· héi nãi chung, chÝnh s¸ch thu nhËp nãi

riªng. Cã thÓ nªu lªn mét sè c«ng tr×nh ®· vµ ®ang ®−îc thùc hiÖn nh− sau.

Trong hÖ thèng ch−¬ng tr×nh khoa häc x· héi 1991-1995, nhµ n−íc cã

ch−¬ng tr×nh KX 04. “Nh÷ng luËn cø khoa häc cho viÖc ®æi míi c¸c chÝnh s¸ch

x· héi vµ qu¶n lý thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi”, trong ®ã cã nhiÒu ®Ò tµi nghiªn

cøu vÒ vÊn ®Ò ®¶m b¶o x· héi ë ViÖt Nam. Trong hÖ thèng nµy cã ®Ò tµi KHXH

03.06: Qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi trªn nguyªn t¾c tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi

trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN- lý luËn, chÝnh s¸ch vµ

gi¶i ph¸p do GS.TS.Ph¹m Xu©n Nam chñ tr× ®· nghiªn cøu nhiÒu vÊn ®Ò cã liªn

quan ®Õn chÝnh s¸ch x· héi nh− c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi, lao ®éng vµ viÖc

lµm, ®ãi nghÌo, giíi vµ hoµ nhËp x· héi ®èi víi ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi.

Trùc tiÕp h¬n lµ trong cuèn s¸ch “Nghiªn cøu chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n

ViÖt Nam” do NXB ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n n¨m 1996, c¸c t¸c gi¶ Bïi Ngäc

Thanh, NguyÔn H÷u Dòng, Ph¹m §ç NhËt T©n ®· nghiªn cøu vµ khuyÕn nghÞ

nhiÒu vÊn ®Ò liªn quan tíi CSXH n«ng th«n n−íc ta.

Trong cuèn s¸ch “Kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam” cña

PGS.TS.Mai Ngäc C−êng do Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n n¨m

2001, t¹i ch−¬ng VIII, “§æi míi vÒ ph©n phèi thu nhËp vµ ®¶m b¶o b×nh ®¼ng x·

héi trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt

Nam”, t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch vÊn ®Ò b¶n chÊt cña CSXH, vÊn ®Ò ®ãi nghÌo, vÊn ®Ò

ph©n phèi thu nhËp, tiÒn c«ng, tiÒn l−¬ng nãi chung ë ViÖt Nam hiÖn nay nãi

chung vµ trong n«ng nghiÖp, n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa nãi riªng; ®ång thêi

®· khuyÕn nghÞ mét sè vÊn ®Ò vÒ ®¶m b¶o CSXH ë n−íc ta nh÷ng n¨m tíi.

NhiÒu ®Ò tµi hîp t¸c cña Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n víi Uû ban D©n

téc vµ MiÒn nói trong nh÷ng n¨m 1996-2000, c¸c ®Ò tµi cÊp Bé vµ cÊp c¬ së cã

liªn quan tíi lÜnh vùc CSXH kh¸c còng ®· ®−îc c¸c nhµ khoa häc nghiªn cøu, ®Ò

xuÊt nh»m gãp phÇn tõng b−íc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng CSXH nãi

chung, trong khu vùc n«ng th«n nãi riªng ë ViÖt Nam. Víi nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau, c¸c nghiªn cøu cña ViÖt Nam ®· ®Ò cËp tíi

nh÷ng vÊn ®Ò vÒ b¶n chÊt, m« h×nh tæ chøc, hÖ thèng qu¶n lý vµ khuyÕn nghÞ c¬

chÕ chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi n«ng th«n n−íc ta. Tuy nhiªn,

CSXH n«ng th«n cßn nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc. Trong bèi c¶nh chuyÓn sang nÒn

kinh tÕ thÞ tr−êng, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ

diÔn ra m¹nh mÏ, viÖc lµm, thu nhËp, ®ãi nghÌo, ph©n ho¸ bÊt b×nh ®¼ng, y tÕ,

gi¸o dôc, v¨n ho¸, an sinh x· héi,... ®ang lµ nh÷ng vÊn ®Ò næi cém.

Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng tån t¹i trong CSXH n«ng th«n, trong

®ã vÊn ®Ò ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch cßn thiÕu nh÷ng luËn cø thËt sù

khoa häc, ®ßi hái ph¶i ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu hoµn thiÖn.

Lµ n−íc ®i ®Çu trong viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn CSXH trong nÒn kinh tÕ thÞ

tr−êng, CHLB §øc cã nhiÒu kinh nghiÖm trong x©y dùng CSXH n«ng th«n. V×

vËy, Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng th«n cña

CHLB §øc vµ vËn dông cho ViÖt Nam lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa thiÕt thùc c¶ vÒ lý luËn

vµ thùc tiÔn.

2. Môc tiªu cña NhiÖm vô

2.1 Lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn liªn quan ®Õn ph−¬ng ph¸p luËn

x©y dùng CSXH n«ng th«n trªn c¬ së tham kh¶o kinh nghiÖm cña CHLB §øc.

2.2. Tõ thùc tr¹ng ViÖt Nam kÕt hîp víi kinh nghiÖm CHLB §øc, khuyÕn

nghÞ mét sè vÊn ®Ò vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch vÒ viÖc lµm, xo¸

®ãi gi¶m nghÌo, ASXH, c¸c chÝnh s¸ch cung cÊp dÞch vô x· héi c¬ b¶n trong

n«ng th«n ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m tíi.

3. Ph¹m vi, ®èi t−îng nghiªn cøu

ChÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n lµ vÊn ®Ò lín, cã ph¹m vi réng. Cã thÓ ph©n

lo¹i CSXH n«ng th«n thµnh c¸c lÜnh vùc cã liªn quan ®Õn kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n

ho¸. Thªm n÷a, n«ng th«n lµ khu vùc cã nhiÒu ®èi t−îng sinh sèng, nh− n«ng

d©n, gi¸o viªn, b¸c sü, thî thñ c«ng, nh÷ng ng−êi bu«n b¸n nhá, c¸n bé, c«ng

chøc vÒ h−u,...trong ®ã, n«ng d©n chiÕm tû träng lín.

V× ph¹m vi vµ ®èi t−îng nghiªn cøu réng lín vµ ®a d¹ng, nªn trong khu«n

khæ nhiÖm vô nghiªn cøu theo NghÞ ®Þnh th− nµy, ®Ò tµi chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng

CSXH n«ng th«n cã liªn quan ®Õn lÜnh vùc kinh tÕ, chñ yÕu lµ chÝnh s¸ch viÖc lµm,

chÝnh s¸ch X§GN, chÝnh s¸ch ASXH vµ chÝnh s¸ch cung cÊp c¸c dÞch vô x· héi c¬

b¶n cho ng−êi d©n n«ng th«n, tr−íc hÕt lµ n«ng d©n. ViÖc thu thËp nh÷ng tµi liÖu, sè

liÖu c¸c c«ng tr×nh ®· cã gi÷a hai n−íc CHLB §øc vµ ViÖt Nam cã liªn quan vµ ®Ò

xuÊt viÖc tiÕp tôc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng CSXH n«ng th«n ë n−íc ta chñ

yÕu ë bèn lo¹i chÝnh s¸ch trong lÜnh vùc kinh tÕ nµy...

4. C¸ch tiÕp cËn, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, kü thuËt sÏ sö dông

- Phèi hîp víi c¸c nhµ khoa häc cña CHLB §øc, mµ trùc tiÕp lµ víi

Humboldt Universitat zu Berlin ®Ó cïng trao ®æi kinh nghiÖm, tæ chøc kh¶o s¸t

vµ nghiªn cøu ®Ò tµi.

- Sö dông c¸c tµi liÖu ®· c«ng bè trong vµ ngoµi n−íc. Dù ¸n thu thËp, biªn

dÞch tæng hîp c¸c c¸c tµi liÖu cã liªn quan vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn CSXH nãi

chung vµ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp ViÖt Nam, CHLB §øc nãi riªng lµm khung

khæ lý thuyÕt cho toµn bé ®Ò tµi.

- §Ó lµm râ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng CSXH trong lÜnh vùc n«ng th«n,

®Ò tµi tæ chøc c¸c ®oµn kh¶o s¸t nghiªn cøu nh÷ng kinh nghiÖm vÒ ph−¬ng ph¸p

x©y dùng CSXH n«ng th«n ë CHLB §øc. §ång thêi ®· tæ chøc c¸c ®oµn kh¶o

s¸t, pháng vÊn, thu thËp tµi liÖu t¹i mét sè ®Þa ph−¬ng ë ViÖt Nam nh− NghÖ An,

Thanh Ho¸, Hµ T©y, Phó Thä vµ Kon vµ mét sè c¬ quan tæng hîp nh− Bé Tµi

chÝnh, Bé KH&§T, Bé NN&PTNT, Bé L§TB&XH ®Ó trao ®æi víi c¸c nhµ l·nh

®¹o c¸c cÊp vµ nghiªn cøu t×nh huèng vÒ vÊn ®Ò chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë

ViÖt Nam hiÖn nay

Tõ ®ã, ®· rót ra nh÷ng kinh nghiÖm thµnh c«ng vµ ch−a thµnh c«ng vÒ

ph−¬ng ph¸p x©y dùng CSXH n«ng th«n ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m qua; lµm râ

nh÷ng c¶i c¸ch tiÕp tôc vÒ CSXH n«ng th«n thêi gian tíi.

- §Ò tµi ®· tæ chøc 1 Héi th¶o t¹i ViÖt Nam vµo th¸ng 4 n¨m 2006. Ngoµi

ra cßn tæ chøc nhiÒu cuéc héi nghÞ xin ý kiÕn chuyªn gia ë 2 n−íc ViÖt Nam vµ

CH LB §øc.

- Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ®Ò tµi ®· kÕt hîp ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh

vµ ®Þnh l−îng ®Ó x©y dùng hÖ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng CSXH n«ng th«n ë ViÖt

Nam trªn c¬ së kinh nghiÖm CHLB §øc. VÒ ®Þnh tÝnh, ®Ò tµi ®· sö dông ph−¬ng ph¸p

truyÒn thèng, th«ng qua ph©n tÝch lý luËn vµ thùc tiÔn CSXH n«ng th«n hiÖn nay ®Ó

khuyÕn nghÞ CSXH n«ng th«n trong nh÷ng n¨m tíi. VÒ ®Þnh l−îng, ®· sö dông c¸c tµi

liÖu ®iÒu tra kh¶o s¸t cña ®Ò tµi vµ cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c ®Ó x©y dùng c¸c

m« h×nh, biÓu ®å lµm râ c¸c t×nh huèng vÒ x©y dùng CSXH.

- §Ò tµi ®· c«ng bè 4 bµi b¸o trªn c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh vµ sÏ xuÊt b¶n

cuèn s¸ch dùa trªn kÕt qu¶ nghiªn cøu trung gian lµm tµi liÖu tham kh¶o.

5.VÒ néi dung

§Ò tµi gåm phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, c¸c phô

lôc sè liÖu ®iÒu tra vµ 3 ch−¬ng.

Ch−¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh

s¸ch x· héi n«ng th«n: kinh nghiÖm CHLB §øc vµ nhËn thøc cña ViÖt Nam

hiÖn nay

Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch x· héi trong n«ng th«n ViÖt Nam

hiÖn nay

Ch−¬ng 3: Mét sè khuyÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p luËn

x©y dùng hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta nh÷ng n¨m tíi

trªn c¬ së vËn dông kinh nghiÖm cña CHLB §øc.

Ch−¬ng I

nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng

chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n: kinh nghiÖm chlb ®øc vµ

nhËn thøc cña viÖt nam hiÖn nay

1.1. Ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng csxh n«ng th«n ë

chlb ®øc

1.1.1. NhËn thøc vÒ thùc chÊt, vÞ trÝ vai trß cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng

th«n ë CHLB §øc

Nghiªn cøu vÒ CSXH nãi chung, CSXH n«ng th«n nãi riªng ®· ®−îc c¸c

nhµ khoa häc trªn thÕ giíi rÊt quan t©m. Trong s¸ch b¸o ®· xuÊt b¶n trªn thÕ giíi

cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ vÊn ®Ò nµy, trong ®ã, c¸c nhµ kinh tÕ häc ë

CHLB §øc cã nhiÒu t− t−ëng quý gi¸.

Theo c¸c nhµ kinh tÕ häc CHLB §øc, c¸c ®iÒu kiÖn x· héi ®¶m b¶o cho

mét cuéc sèng tèt ®Ñp thùc sù chØ cã thÓ cã ë nh÷ng x· héi cã nÒn kinh tÕ thÞnh

v−îng. Mét hÖ thèng kinh tÕ vµ mét chÝnh s¸ch kinh tÕ c©n ®èi v× vËy, nã sÏ cã

t¸c dông vÒ mÆt x· héi do chç chóng t¹o ra mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n¨ng ®éng,

t¹o ra nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm, dÉn tíi t¨ng s¶n xuÊt, t¨ng thu nhËp. SÏ lµ lý t−ëng

víi mét con ng−êi cã kh¶ n¨ng lµm viÖc, nÕu th«ng qua viÖc lµm ®Çy ®ñ, gi¸ c¶

æn ®Þnh, còng nh− mét sù t¨ng tr−áng phï hîp, kh«ng ¶nh h−ëng tíi m«i tr−êng,

t¹o ra ®−îc c¸c ®iÒu kiÖn cho phÐp con ng−êi kh«ng chØ tho¶ m·n ®−îc nhu cÇu

tiªu dïng hiÖn t¹i cña m×nh, trªn c¬ së thu nhËp theo n¨ng suÊt, mµ cßn dù phßng

cho tuæi giµ vµ nh÷ng rñi ro trong cuéc sèng.

Nh÷ng ng−êi v× bÊt cø lý do nµo ®ã kh«ng thÓ cã ®−îc møc thu nhËp cÇn

thiÕt th× ph¶i cÇn ®Õn sù gióp ®ì vµ trî cÊp x· héi, hoÆc lµ b»ng hµng ho¸ vµ c¸c

dÞch vô cÇn thiÕt cho cuéc sèng, hoÆc lµ b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn ®Ó cã ®−îc c¸c

hµng ho¸ vµ dÞch vô ®ã.

Mét x· héi mang tÝnh x· héi cßn bao hµm c¶ viÖc b¶o vÖ kÎ yÕu tr−íc kh¶

n¨ng kÎ kh¸c lîi dông t×nh c¶nh cña hä. §iÒu nµy cã thÓ ®−îc thùc hiÖn th«ng

qua sù hîp t¸c céng ®ång (quyÒn tù do vµ kh¶ n¨ng liªn minh) hoÆc qua c¸c quy

®Þnh ph¸p lý.

C¸c nhµ kinh tÕ häc còng cho r»ng, cã nhiÒu ph−¬ng diÖn tiÕp cËn vÊn ®Ò x·

héi. Trªn ph−¬ng diÖn kinh tÕ, hai khÝa c¹nh ph¶i quan t©m lµ c¸c biÖn ph¸p

thuéc CSXH vµ nh÷ng chi phÝ cho chóng lµ nh÷ng tiªu thøc ph¶i ®−îc quan t©m.

Nh÷ng biÖn ph¸p thuéc CSXH ®−îc ¸p dông, ph¶i thÝch hîp ®Ó ®¹t môc tiªu ®Ò

ra. Víi môc tiªu ®· cho, c¸c biÖn ph¸p nµy so víi c¸c ph−¬ng ¸n kh¸c ph¶i Ýt tèn

kÐm vµ kh«ng ®−îc ®èi lËp víi c¸c nguyªn t¾c cña hÖ thèng kinh tÕ ®ang thèng

trÞ. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ CSXH ph¶i chó ý tíi mèi t−¬ng quan cña chÕ ®é

kinh tÕ mµ n−íc ®ã ®· lùa chän.

C¸c nhµ kinh tÕ häc CHLB §øc cho r»ng, cã hai yªu cÇu ®Æc biÖt trong x©y

dùng chÝnh s¸ch x· héi.

Mét lµ, CSXH ph¶i d−îc ®Æt trong khu«n khæ cña kinh tÕ thÞ tr−êng nh− lµ

nh÷ng nh©n tè x· héi. Nhµ n−íc x· héi kh«ng chØ bÞ giíi h¹n khi kh¶ n¨ng phôc

vô vËt chÊt cña x· héi ®·`®¹t ®−îc mµ cßn c¶ khi s¸ng kiÕn cña tõng thµnh viªn

bÞ tª liÖt vµ do ®ã, vïi dËp mÊt c¬ së ho¹t ®éng vËt chÊt. V× vËy, cÇn hÕt søc thËn

träng khi sö dông c¸c biÖn ph¸p CSXH nhÊt ®Þnh ®Ó can thiÖp. NÕu CSXH v−ît

qu¸ giíi h¹n mµ chÕ ®é kinh tÕ thÞ tr−êng cho phÐp th× sÏ xuÊt hiÖn nguy c¬

chÝnh s¸ch x· héi Êy tù nã t¹o ra nh÷ng bÊt c«ng x· héi mµ nã cã nhiÖm vô ph¶i

xo¸ bá. Vµ ng−îc l¹i, nÕu nh− nã ch−a ®ñ tÇm, sÏ cã t¸c ®éng tiªu cùc tíi sù ph¸t

triÓn kinh tÕ, x· héi

Hai lµ, CSXH ph¶i xuÊt ph¸t tõ quyÕt ®Þnh cã tÝnh nguyªn t¾c cña kinh tÕ

thÞ tr−êng, lµ nhµ n−íc ®¶m nhËn cµng Ýt cµng tèt viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch

vô, kÓ c¶ ®èi víi viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô phôc vô x· héi.

Tõ nh÷ng luËn cø khoa häc cña viÖc nghiªn cøu CSXH, CHLB §øc ®· x©y

dùng lªn mét hÖ thèng vÒ CSXH, trong ®ã nh÷ng vÊn ®Ò nguyªn lý chung vµ

nh÷ng lÜnh vùc cô thÓ vÒ lao ®éng viÖc lµm, tiÒn l−¬ng thu nhËp, vÊn ®Ò vÒ giíi,

vÒ tÖ n¹n x· héi, vÊn ®Ò CSXH trong c¸c lÜnh vùc gi¸o dôc, n«ng nghiÖp n«ng

th«n... Sù vËn hµnh cña c¸c hÖ thèng nµy ®· gióp cho nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng x·

héi ë CHLB §øc nãi chung, trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp n«ng th«n nãi riªng ph¸t

triÓn m¹nh mÏ. Tuy nhiªn, sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, xu h−íng héi

nhËp kinh tÕ thÕ giíi m¹nh mÏ ®ang ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò míi, ®ßi hái chÝnh s¸ch

x· héi ë CHLB §øc ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn.

Trong lÜnh vùc khoa häc ë CHLB §øc, vÊn ®Ò CSXH n«ng th«n ®−îc tranh

luËn kh¸ s«i næi vµ vÉn cßn ch−a thËt sù thèng nhÊt cho ®Õn ngµy nay. Sù ch−a

thèng nhÊt nµy cã liªn quan tíi vÊn ®Ò kh¸i niÖm, ®Æc tr−ng, vÞ trÝ, ph¹m vi

CSXH n«ng th«n vµ mèi quan hÖ gi÷a CSXH n«ng th«n víi chÝnh s¸ch n«ng

nghiÖp. Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p x©y dùng CSXH n«ng th«n cña CHLB §øc, ta

cã thÓ rót ra mét sè vÊn ®Ò sau ®©y:

1.1.1.1.VÒ kh¸i niÖm, b¶n chÊt chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng nghiÖp vµ chÝnh

s¸ch x∙ héi n«ng th«n

Khi nãi tíi CSXH n«ng nghiÖp, hay CSXH cho n«ng d©n lµ nãi chÝnh s¸ch

x· héi ®èi víi nh÷ng n«ng d©n thuÇn tuý, cßn nãi CSXH n«ng th«n lµ nãi tíi

CSXH cho c¶ n«ng d©n vµ d©n c− phi n«ng nghiÖp trong n«ng th«n.

Râ rµng ng−êi d©n s¶n xuÊt trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp chØ lµ mét bé phËn

nh÷ng ng−êi d©n sèng ë n«ng th«n. Ngoµi nh÷ng d©n c− lµm viÖc trong lÜnh vùc

n«ng nghiÖp, trong n«ng th«n cßn mét bé phËn d©n c− phi n«ng nghiÖp. §Æc biÖt

trong qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ë c¸c n−íc ph¸t triÓn hiÖn nay cã xu

h−íng gia t¨ng sè d©n n«ng th«n kh«ng ph¶i lµ n«ng d©n. Nh÷ng ng−êi nµy, hoÆc

lµ tr−íc ®©y lµm viÖc, sinh sèng ë c¸c thµnh phè, c¸c khu c«ng nghiÖp, nay ®Õn

tuæi nghØ h−u, vÒ sinh sèng ë n«ng th«n; HoÆc do qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu

kinh tÕ, sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp cã xu h−íng gia t¨ng, lµm

cho d©n c− c¸c ngµnh lµm viÖc trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c nhau t¹i c¸c vïng

n«ng th«n t¨ng lªn. TÊt c¶ ®iÒu ®ã lµm thay ®æi tû träng n«ng d©n vµ ng−êi phi

n«ng nghiÖp t¹i c¸c vïng n«ng th«n. Kh¸ch thÓ cña CSXH n«ng th«n lµ nh÷ng

c− d©n sèng ë n«ng th«n. Nh−ng v× c¸c tÇng líp c− d©n sèng ë n«ng th«n lµ phøc

t¹p, ®a d¹ng, kh«ng ®ång nhÊt trong c¸i nh×n chÝnh trÞ x· héi, v× thÕ, khi x©y

dùng CSXH n«ng th«n, ë CHLB §øc ph¶i x©y dùng cho c¸c ®èi t−îng d©n c−

kh¸c nhau. HiÖn nay, ë CHLB §øc, ngoµi chÝnh s¸ch x· héi cho n«ng d©n, cßn

cã CSXH cho b¸c sü, CSXH cho thî thñ c«ng.

Theo c¸c nhµ khoa häc CHLB §øc, CSXH n«ng nghiÖp lµ nh÷ng biÖn

ph¸p vµ qu¶n lý ®Æc biÖt, c«ng khai vµ theo ph¸p luËt cña nhµ n−íc hay cña c¸c

hiÖp héi kh¸c nh»m ®¶m b¶o x· héi cho quÇn chóng nh©n d©n. Theo ®ã, CSXH

n«ng nghiÖp lµ nh÷ng biÖn ph¸p ASXH cho n«ng d©n. Nã ®−a ra sù ®èi xö vµ

nh÷ng biÖn ph¸p h×nh thµnh riªng biÖt cho n«ng d©n. Nã lµ mét bé phËn cña

CSXH n«ng th«n.

C¸c nhµ khoa häc CHLB §øc ph©n biÖt rÊt râ CSXH n«ng nghiÖp víi

chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp x· héi. Theo hä, chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp x· héi lµ chÝnh

s¸ch theo ®uæi c¸c t¸c ®éng x· héi, c¸c môc ®Ých cã c©n nh¾c, chñ yÕu, trªn

ph¹m vi réng. C¸c môc ®Ých cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp x· héi theo ®uæi lµ

nh÷ng vÊn ®Ò cã tÇm quan träng thiÕt yÕu nh− luËt ®Êt ®ai, t×nh h×nh tµi chÝnh cña

ngµnh n«ng nghiÖp, ®µo t¹o nguån lùc cho n«ng nghiÖp, thùc hiÖn c¸c liªn kÕt

trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, di c− tõ khu vùc nµy sang khu vùc kh¸c, hoÆc

chuyÓn dÞch lao ®éng tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c... TÊt c¶ nh÷ng chÝnh s¸ch

víi néi hµm nh− thÕ ®−îc gäi lµ chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp x· héi. NhiÒu nhµ

nghiªn cøu CHLB §øc ñng hé t− t−ëng nµy. Ch¼ng h¹n, theo Priebe, nhiÖm vô

cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp x· héi lµ “®µo t¹o nghiÖp vô trong n«ng nghiÖp, hç

trî liªn kÕt x· héi, di c− tõ vïng n«ng th«n nµy ®Õn vïng kh¸c, tõ ngµnh nghÒ

nµy sang ngµnh nghÒ kh¸c, x©y dùng chÝnh s¸ch ruéng ®Êt x· héi, ®Þnh h−íng

cho xÝ nghiÖp gia ®×nh, c¶i thiÖn cÊu tróc n«ng nghiÖp, nh÷ng c¶i c¸ch vÒ quyÒn

lao ®éng n«ng nghiÖp, còng nh− khuyÕn khÝch ®Þnh vÞ c«ng nghiÖp nh÷ng khu

vùc n«ng th«n” .

MÆc dï cã nh÷ng ®iÒu chØnh x· héi th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch nh− trªn, th×

mét “CSXH n«ng nghiÖp x· héi” nh− thÕ còng kh«ng thÓ ®−îc gäi lµ “CSXH

n«ng nghiÖp”. C¸c nhµ khoa häc ®· chØ ra r»ng, nh÷ng ®Æc tr−ng x· héi cña mét

thÓ chÕ chÝnh trÞ kh«ng chøng minh ®−îc tÝnh ph¸p luËt cña CSXH ®ã. Theo häc,

cÇn ph¶i ph©n biÖt râ rµng mét mÆt lµ “CSXH n«ng nghiÖp” vµ mÆt kia lµ “chÝnh

s¸ch n«ng nghiÖp vÒ mÆt x· héi”.

1.1.1.2. VÞ trÝ cña chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng nghiÖp

§Ó lµm râ vÞ trÝ cña CSXH n«ng nghiÖp, chóng ta cÇn ph©n tÝch mèi quan

hÖ gi÷a CSXH n«ng nghiÖp vµ chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp (hay chÝnh s¸ch n«ng

th«n). VÒ vÊn ®Ò nµy cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau. Tùu trung l¹i cã ba quan ®iÓm:

1/ CSXH n«ng nghiÖp lµ mét bé phËn cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp, hay lµ

mét bé phËn cña chÝnh s¸ch n«ng th«n.

2/ CSXH n«ng nghiÖp lµ mét ph©n hÖ thuéc hÖ thèng cña CSXH.

3/ CSXH n«ng nghiÖp võa lµ bé ph©n cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp, võa lµ

bé ph©n cña CSXH.

- VÒ quan ®iÓm coi CSXH n«ng nghiÖp lµ mét bé phËn cña chÝnh s¸ch

n«ng nghiÖp hoÆc mét bé phËn cña chÝnh s¸ch n«ng th«n. Cã thÓ nªu lªn mét

sè vÝ dô sau ®©y:

HiÖp −íc thµnh lËp Céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u (C§KTC¢) cho r»ng,

chÝnh s¸ch x· héi vÒ n«ng nghiÖp lµ mét bé phËn cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp.

Ngay tõ n¨m 1960 Uû ban kinh tÕ x· héi cña C§KTC¢ ®· ñng hé viÖc ®−a chÝnh

s¸ch x· héi vµo chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp chung; khi bµy tá ý kiÕn ®èi víi nh÷ng

®Ò nghÞ do uû ban cña C§KTC¢ ®−a ra vÒ viÖc thiÕt lËp vµ ¸p dông chÝnh s¸ch

n«ng nghiÖp chung, Héi ®ång ®· coi r»ng chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp chung ph¶i

chøa ®ùng c¸c biÖn ph¸p phèi hîp tæ chøc thuéc bèn lÜnh vùc sau: 1. ChÝnh s¸ch

c¬ cÊu, 2. ChÝnh s¸ch thÞ tr−êng vµ gi¸ c¶, 3. ChÝnh s¸ch th−¬ng m¹i, 4. ChÝnh

s¸ch x· héi”.

Vredeling còng ñng hé luËn thuyÕt vÒ mét ”CSXH vÒ n«ng nghiÖp nh− lµ

mét phÇn cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp chung”. Theo quan ®iÓm cña «ng th× “néi

dung ®iÒu luËt vÒ n«ng nghiÖp cña hiÖp ®Þnh C§KTC¢ bao hµm ý nghÜa cã mét

CSXH vÒ n«ng nghiÖp thèng nhÊt trong chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn,

nh÷ng bé tr−ëng vÒ c¸c vÊn ®Ò x· héi cßn nghi ngê viÖc h×nh thµnh mét chÝnh

s¸ch x· héi vÒ n«ng nghiÖp n»m trong chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp thèng nhÊt. Hä

muèn t¸ch phÇn CSXH nãi chung ra khái chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp”.

MÆc dï vËy, quan ®iÓm cña C§KTC¢ còng kh«ng thËt sù ch¾c ch¾n vµ

nhÊt qu¸n, c¸c nhµ khoa häc §øc thêi bÊy giê ®· phª ph¸n quan ®iÓm nµy cña

C§KTC¢. Trong cuèn Landwirchaftliche sozialpolitik und soziale sicherheit in

der Landwirtschaft, Dr Walter Wanggler viÕt: “Th¸i ®é cña Uû ban C§KTC¢ vÒ

vÊn ®Ò nµy kh«ng râ rµng. Dï hä hÇu nh− kh«ng nh¾c tíi CSXH vÒ n«ng nghiÖp

trong nh÷ng ®Ò nghÞ ®Çu tiªn cña m×nh vÒ chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp chung vµo

n¨m 1959, th× cuèi cïng trong c¸c ®Ò nghÞ ®−a ra ë v¨n b¶n chÝnh thøc c«ng bè

vµo n¨m sau ®ã l¹i ®−îc chó ý tíi. Theo c«ng bè nµy, chÝnh s¸ch chung vÒ n«ng

nghiÖp ph¶i ”bao gåm nh÷ng lÜnh vùc quan träng nhÊt cña chÝnh s¸ch n«ng

nghiÖp ®−¬ng thêi”, vµ chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp ph¶i bao gåm chÝnh s¸ch cÊu

tróc, chÝnh s¸ch thÞ tr−êng n«ng nghiÖp, chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i vµ CSXH trong

n«ng nghiÖp, nh÷ng chÝnh s¸ch cÇn ph¶i theo ®uæi cña céng ®ång. ChÝnh s¸ch

cuèi cïng trong sè ®ã ®−îc ®Þnh nghÜa lµ ”thµnh phÇn cña chÝnh s¸ch x· héi

chung”, víi c¸c nguyªn t¾c vµ nç lùc cã gi¸ trÞ cho tÊt c¶ c¸c nhãm ngµnh nghÒ,

“CSXH vÒ n«ng nghiÖp” ph¶i “hoµ nhËp vµo CSXH nãi chung cña céng ®ång”.

Ngµy nay, c¸c nhµ khoa häc ë c¸c n−íc ph¸t triÓn còng cho r»ng, CSXH n«ng

nghiÖp lµ bé phËn cña chÝnh s¸ch n«ng th«n. T¹i Héi th¶o “T−¬ng lai cña chÝnh

s¸ch n«ng th«n” ®−îc tæ chøc t¹i Siena, Italy tõ 11-12 th¸ng 7/2002, c¸c nhµ khoa

häc c¸c n−íc OECD cho r»ng, chÝnh s¸ch n«ng th«n cã ph¹m vi réng lín, bao gåm

ba bé phËn lµ chÝnh s¸ch thu nhËp, chÝnh s¸ch c¬ cÊu vµ CSXH n«ng nghiÖp.

- Quan ®iÓm coi CSXH n«ng nghiÖp lµ mét ph©n hÖ thuéc hÖ thèng

chÝnh s¸ch x∙ héi.

Mét trong nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn ®−a ra quan niÖm nµy lµ nhµ kinh tÕ häc

ng−êi §øc lµ Von der Goltz. Trong cuèn s¸ch “N«ng nghiÖp vµ c¸c chÝnh s¸ch n«ng

nghiÖp” cña trung t©m nghiªn cøu n«ng nghiÖp Bonn, Von der Goltz ®· sö dông kh¸i

niÖm “CSXH thuéc vÒ n«ng nghiÖp”. Theo t− t−ëng cña «ng, CSXH n«ng nghiÖp ®−a

ra nh÷ng quy t¾c chuÈn mùc vÒ chÝnh s¸ch quan träng nhÊt nh»m thùc hiÖn nh÷ng

quan hÖ x· héi lµnh m¹nh h¬n ë n«ng th«n. ¤ng ®· ph©n biÖt ba bé phËn chÝnh s¸ch,

®ã lµ: “chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp gi¶i quyÕt nh÷ng tranh chÊp trong së h÷u gäi lµ chÝnh

s¸ch së h÷u, chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt c¸c vÇn ®Ò x· héi ®−îc gäi lµ CSXH vµ chÝnh s¸ch

khuyÕn khÝch viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp”.

- Quan ®iÓm coi chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng nghiÖp võa bé phËn cña chÝnh

s¸ch n«ng nghiÖp, võa lµ bé phËn cña chÝnh s¸ch x∙ héi. Theo quan ®iÓm nµy,

CSXH n«ng nghiÖp võa cã mèi quan hÖ víi chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp, võa cã mèi

quan hÖ víi CSXH. Trong cuèn s¸ch: ChÝnh s¸ch x· héi vµ sù ®¶m b¶o x· héi

trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp (Landwirchaftliche sozialpolitik und soziale

sicherheit in der Landwirtschaft), Dr.Walter Wanggler viÕt: “CSXH n«ng nghiÖp

ph¶i ®−îc nh×n nhËn mét c¸ch cã hÖ thèng nh− lµ mét phÇn cña CSXH chø

kh«ng chØ lµ cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp”.

Nh− thÕ, th«ng qua thùc hiÖn CSXH n«ng nghiÖp, mét mÆt ®¶m b¶o thùc

hiÖn nh÷ng néi dung cña chÝnh s¸ch kinh tÕ, mÆt kh¸c, nã thùc hiÖn nh÷ng vÊn

®Ò ®¶m b¶o x· héi cho ng−êi n«ng d©n.

1.1.1.3. Néi dung chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng nghiÖp

Dï theo quan ®iÓm CSXH n«ng nghiÖp lµ bé phËn cña chÝnh s¸ch ph¸t

triÓn n«ng nghiÖp, lµ mét bé phËn cña CSXH, hay võa lµ bé phËn cña chÝnh s¸ch

n«ng nghiÖp, võa lµ bé phËn cña CSXH, c¸c nhµ khoa häc §øc còng thèng nhÊt

víi nhau vÒ néi hµm cña CSXH n«ng nghiÖp. VÊn ®Ò nµy ®· ®−îc c¸c nhµ khoa

häc th¶o luËn tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX. Năm 1956, nhµ kinh tÕ CHLB

§øc lµ Abel, trong khi tiÕp tôc t− t−ëng cña Von der Goltz ®Ó giải thÝch vÒ CSXH

n«ng nghiÖp, ®· ®−a ra kh¸i niÖm “CSXH thuéc vÒ n«ng nghiÖp” vµ víi néi hµm

cña kh¸i niÖm nµy, «ng gäi ®ã lµ chÝnh s¸ch b¶o ®¶m (an sinh) x· héi thuéc vÒ

n«ng nghiÖp.

Tõ ®ã ®Õn nay, khi bµn tíi CSXH n«ng nghiÖp, c¸c nhµ khoa häc CHLB

§øc chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò thuéc vÒ c¸c chÝnh s¸ch thu nhËp, b¶o

hiÓm vµ trî cÊp cho n«ng d©n. Hay nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ c¸c chÝnh s¸ch thuéc vÒ

lÜnh vùc an sinh x· héi cho n«ng d©n.

Còng trong cuèn s¸ch trªn, khi ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò CSXH n«ng

nghiÖp, Dr Walter Wanggler ®Ò cËp ®Õn ba chÝnh s¸ch c¬ b¶n lµ: ChÝnh s¸ch b¶o

hiÓm tuæi giµ, chÝnh s¸ch BHYT vµ chÝnh s¸ch b¶o hiÓm tai n¹n cho n«ng d©n.

Trong gãp ý cña Bé n«ng nghÖp vµ dinh d−ìng CHLB §øc cho viÖc hoµn

thiÖn CSXH n«ng nghiÖp, còng ®Ò cËp tíi ba vÊn ®Ò lµ b¶o hiÓm tuæi giµ, BHYT vµ

ch¨m sãc søc khoÎ cho n«ng d©n vµ b¶o hiÓm tai n¹n cho n«ng d©n.

Trong bµi viÕt tr×nh bµy t¹i Héi th¶o khoa häc gi÷a c¸c nhµ khoa häc

CHLB §øc vµ c¸c nhµ nghiªn cøu cña ViÖt Nam t¹i CHLB §øc ngµy

30/11/2005, t¹i Beclin, Dr.Astrid Hager còng chØ ra, CSXH n«ng nghiÖp bao gåm

chÝnh s¸ch b¶o hiÓm h−u trÝ, BHYT vµ b¶o hiÓm tai n¹n cho n«ng d©n. Theo

Dr.Astrid Hager, vÒ mÆt lÞch sö, h×nh thøc ®Çu tiªn cña CSXH n«ng nghiÖp lµ

b¶o hiÓm tai n¹n cho n«ng d©n. H×nh thøc nµy cã tõ n¨m 1869. Lo¹i b¶o hiÓm

nµy bao gåm b¶o hiÓm tai n¹n vµ bÖnh nghÒ nghiÖp ®èi víi n«ng d©n. §Õn n¨m

1956, xuÊt hiÖn h×nh thøc b¶o hiÓm h−u trÝ cho n«ng d©n. Cuèi cïng, n¨m 1972,

cã thªm h×nh thøc BHYT nh»m b¶o hiÓm rñi ro bÖnh tËt vµ b¶o hiÓm ch¨m sãc

søc khoÎ cho ng−êi giµ kh«ng tù ch¨m sãc m×nh.

Nh×n chung, theo quan ®iÓm c¸c nhµ khoa häc CHLB §øc, CSXH n«ng

nghiÖp chÝnh lµ nh÷ng chÝnh s¸ch b¶o hiÓm vµ trî cÊp x· héi cho n«ng d©n.

1.1.2. B¶o hiÓm x· héi vµ trî cÊp x· héi cho n«ng d©n - Néi dung chñ

yÕu cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë CHLB §øc 1.1.2.1. B¶o hiÓm x∙ héi ë CHLB §øc

a. Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm x∙ héi ë CHLB §øc

Thø nhÊt, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn

BHXH cña CHLB §øc ra ®êi g¾n liÒn víi thêi kú b¾t ®Çu cña ®¹i c«ng

nghiÖp trªn c¬ së quyÕt ®Þnh cña §¹i ®Õ Wilhem I vÒ viÖc x©y dùng mét hÖ thèng

b¶o hiÓm cho ng−êi lao ®éng.

Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña hÖ thèng BHXH cña CHLB §øc tr¶i qua h¬n mét

tr¨m n¨m, cã thÓ chia thµnh c¸c giai ®o¹n sau ®©y:

-Tõ 1883 ®Õn 1914: §Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña giai ®o¹n nµy lµ sù ra

®êi cña h×nh thøc ph¸p lý ®Çu tiªn cña BHXH (RVO). Víi sù ra ®êi cña RVO, ba

lo¹i h×nh b¶o hiÓm lµ B¶o hiÓm y tÕ, B¶o hiÓm tai n¹n vµ B¶o hiÓm h−u trÝ ®−îc

hÖ thèng hãa vµ ®Æt d−íi sù ®iÒu chÝnh chung thèng nhÊt cña RVO. RVO trë

thµnh c¬ së ph¸p lý thèng nhÊt chung ®Çu tiªn cña hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi cho

®Õn n¨m 1989.

-Tõ 1914 ®Õn 1945: Giai ®o¹n nµy g¾n liÕn víi hai cuéc chiÕn tranh thÕ

giíi thø nhÊt vµ thø hai mµ §øc cã liªn hÖ mËt thiÕt vµ sù tån t¹i cña nhµ n−íc

§øc quèc x· (1933 - 1945). Trong giai ®o¹n nµy ®· cã nhiÒu nç lùc hoµn thiÖn

vÒ tæ chøc, tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng kiÓm tra ®èi víi c¸c tæ chøc BHYT. Tuy nhiªn

®iÒu nµy còng ®· dÉn ®Õn mét thay ®æi c¬ b¶n trong c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña

BHXH. Theo ®ã, nguyªn t¾c tù qu¶n bÞ xãa bá, thay vµo ®ã lµ sù qu¶n lý trùc

tiÕp cña nhµ n−íc §øc quèc x·. §èi t−îng b¾t buéc cña b¶o hiÓm y tÕ nhµ n−íc

®−îc më réng cho nh÷ng ng−êi nghØ h−u(1941). Giai ®o¹n nµy còng g¾n liÒn víi

sù ra ®êi cña hiÖp héi b¶o hiÓm §øc ®Çu tiªn.

- Tõ 1945 ®Õn 1969: Giai ®o¹n nµy g¾n liÒn víi sù thµnh lËp cña nhµ n−íc

Liªn bang vµ nguyªn t¾c tù qu¶n theo ®ã ®−îc thiÕt lËp trë l¹i. Giai ®o¹n nµy

®¸nh dÊu mèc ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm h−u trÝ qua sù ra ®êi cña hiÖp héi b¶o

hiÓm h−u trÝ. Sù c¶i c¸ch l−¬ng trong n¨m 1957 dÉn ®Õn sù thèng nhÊt gi÷a b¶o

hiÓm h−u trÝ cho ng−êi lao ®éng trùc tiÕp vµ nh©n viªn v¨n phßng.

-Tõ 1969 ®Õn 1997: Vµo n¨m 1974, luËt vÒ BHXH tiÕp tôc ®−îc söa ®æi.

Nh÷ng söa ®æi nµy tËp trung theo h−íng më réng ®èi t−îng b¾t buéc tham gia

b¶o hiÓm x· héi, t¨ng thªm dÞch vô vµ thóc ®Èy viÖc n©ng cao chÊt l−îng cña

dÞch vô, gi¶m sù khång kÒnh cña bé m¸y tæ chøc cña c¸c tæ chøc b¶o hiÓm x·

héi th«ng qua viÖc s¸t nhËp nhiÒu tæ chøc cïng lo¹i trong mét m¸i nhµ chung. Sù

thay ®æi nµy còng dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ n«ng d©n, sinh viªn, ng−êi tµn tËt, häa sü,

ký gi¶ ®−îc x¸c ®Þnh lµ ®èi t−îng b¾t buéc cña BHYT nhµ n−íc. §iÒu nµy còng

®ång nghÜa víi sù t¨ng ®ét biÕn cña chi phÝ cho viÖc thùc hiÖn c¸c dÞch vô b¶o

hiÓm y tÕ trong BHYT nhµ n−íc.

Tõ 01/01/1989 luËt ®æi míi trong lÜnh vùc søc kháe ra ®êi vµ trë thµnh c¬

së ph¸p lý cho lo¹i h×nh BHYT thay cho RVO tr−íc ®©y. LuËt nµy thóc ®Èy viÖc

thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu dù b¸o sím bÖnh. X©y dùng vµ thùc hiÖn

c¸c dÞch vô b¶o hiÓm liªn quan ®Õn nhu cÇu cña nh÷ng ng−êi tµn tËt, nh÷ng

ch¨m sãc ®Æc biÖt.

Víi sù ®æi míi n¨m 1995 trong lÜnh vùc x· héi ®· cã nh÷ng t¸c ®éng m¹nh

mÏ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi lín trong lÜnh vùc BHXH, ®Æc biÖt lµ BHXH cho n«ng

d©n. Nh÷ng thay ®æi nµy tËp chung ë c¸c vÊn ®Ò sau: Nh÷ng quy ®Þnh vÒ ®èi t−îng

b¶o hiÓm (b¾t buéc hay kh«ng b¾t buéc) theo h−íng më réng c¸c ®èi t−îng b¾t

buéc; Thêi gian b¶o hiÓm b¾t buéc tèi thiÓu cã thÓ ®−îc céng dån c¸c thêi kú tham

gia chø kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ liªn tôc nh− tr−íc ®©y; Kh«ng cã sù ph©n biÖt møc

nghÜa vô b¶o hiÓm trong vµ ngoµi thêi gian thùc hiÖn nghÜa vô tèi thiÓu; Thêi gian

h−ëng c¸c hç trî (thÊt nghiÖp, nu«i con nhá d−íi 3 tuæi) vÉn ®−îc tÝnh vµo thêi gian

thùc hiÖn nghÜa vô tèi thiÓu nÕu ®Õn thêi ®iÓm h−ëng lîi cña dÞch vô ng−êi tham gia

b¶o hiÓm b¾t buéc vÉn ch−a hoµn thµnh thêi gian tèi thiÓu.

- Tõ 1997 ®Õn nay: Vµo n¨m 1997 luËt vÒ BHYT tiÕp tôc ®−îc ®æi míi

theo h−íng gi¶m c¸c g¸nh nÆng vÒ nghÜa vô ®ãng gãp trong lÜnh vùc BHYT.

§ång thêi b¶o vÖ quyÒn hñy bá hîp ®ång cña ng−êi tham gia b¶o hiÓm. Giai

®o¹n nµy g¾n liÒn víi sù kiÖn møc t−êng Berlin. Sù thèng nhÊt n−íc §øc dÉn ®Õn

sù thèng nhÊt cña hÖ thèng BHXH ë khu vùc T©y §øc vµ khu vùc §«ng §øc.

Theo ®ã, tõ 01/01/1991 luËt BHXH cña T©y §øc ®−îc ®−a vµo ¸p dông t¹i khu

vùc §«ng §øc cò. Tæ chøc cña hÖ thèng BHYT nhµ n−íc còng thay ®æi m¹nh

mÏ. Nh÷ng thay ®æi nµy h−íng vµo hai môc tiªu c¬ b¶n lµ: T¨ng c−êng sù c¹nh

tranh gi÷a c¸c tæ chøc BHYT trong hÖ thèng BHYT nhµ n−íc vµ gi÷a c¸c tæ chøc

nµy víi hÖ thèng BHYT t− nh©n (BHYT lµ lo¹i h×nh duy nhÊt tån t¹i sù c¹nh

tranh nµy); T¹o ra sù c©n b»ng vÒ cÊu tróc rñi ro trong lÜnh vùc søc kháe, cô thÓ

lµ c©n b»ng gi÷a c¸c rñi ro cao víi c¸c rñi ro thÊp qua nguyªn t¾c t−¬ng trî.

N¨m 1995 ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña lo¹i h×nh b¶o hiÓm th©n thÓ. Tuy nhiªn

®©y còng cã thÓ xem lµ mét sù më réng dÞch vô cña BHYT.

Tõ 01/01/2000 mét sù ®æi míi tiÕp theo vÒ luËt trong lÜnh vùc BHYT nhµ

n−íc ®−îc ra ®êi. Theo ®ã, sù ®æi míi h−íng vµo viÖc thóc ®Èy chÊt l−îng vµ

hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c ho¹t ®éng b¶o vÖ vµ ch¨m sãc søc kháe. Vai trß cña b¸c

sü gia ®×nh ®−îc nhÊn m¹nh (ng−êi ®−îc b¶o hiÓm buéc ph¶i thùc hiÖn viÖc

kh¸m ®Çu tiªn tõ b¸c sü gia ®×nh chø kh«ng trùc tiÕp ®Õn th¼ng c¸c bÖnh viÖn, trõ

tr−êng hîp khÈn cÊp. B¸c sü gia ®×nh ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm hoµn toµn vÒ viÖc

viÕt giÊy x¸c nhËn èm ®au còng nh− chuyÓn ®iÒu trÞ vµ tr¸ch nhiÖm víi viÖc sö

dông c¸c biÖn ph¸p ®iÒu trÞ hîp lý).

Tõ n¨m 2003 luËt ®iÒu chØnh trong lÜnh vùc BHYT nhµ n−íc tiÕp tôc ®−îc

®æi míi. Theo ®ã kÝch thÝch sù tham gia phßng ngõa cña ng−êi ®−îc b¶o hiÓm vµ

h¹n chÕ c¸c rñi ro thuéc vÒ hµnh vi (mçi ng−êi ®−îc b¶o hiÓm bëi BHYT nhµ

n−íc sÏ ph¶i tù nép 10 Euro cho lÇn kh¸m ®Çu tiªn cña mçi quý. §iÒu nµy gãp

phÇn h¹n chÕ nh÷ng cuéc viÕng th¨m b¸c sü kh«ng cÇn thiÕt).

Tõ 2005, víi sù ®æi míi cña luËt b¶o hiÓm h−u trÝ nhµ n−íc, tuæi nghØ h−u ®èi

víi ng−êi lao ®éng sÏ 67 tuæi thay v× 65 nh− tr−íc ®©y. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ nguyªn

nh©n cña d©n sè giµ do tû lÖ sinh ngµy cµng thÊp vµ g¸nh nÆng cho ng−êi ®ang lµm

viÖc ®èi víi ng−êi nghØ h−u ngµy cang t¨ng (HiÖn nay lµ tû lÖ 2,5 ng−êi ®i lµm g¸nh

v¸c 1 ng−êi nghØ h−u. Dù tÝnh ®Õn n¨m 2035 tû lÖ nµy sÏ lµ 1/1). Møc thu nhËp cña

ng−êi nghØ h−u còng sÏ gi¶m xuèng bëi hÖ sè l−¬ng h−u theo thu nhËp khi ®ang lµm

viÖc sÏ gi¶m xuèng vµ viÖc ¸p thuÕ thu nhËp ®èi víi ng−êi nghØ h−u.

Víi truyÒn thèng h¬n 100 n¨m, hÖ thèng BHXH cña Céng hßa Liªn bang

§øc ngµy nay gåm cã 5 lo¹i h×nh b¶o hiÓm sau ®©y: B¶o hiÓm y tÕ: 1883; B¶o

hiÓm tai n¹n lao ®éng: 1884; B¶o hiÓm h−u trÝ: 1889; B¶o hiÓm thÊt nghiÖp: 1927

vµ B¶o hiÓm th©n thÓ 1995. Trong 5 lo¹i h×nh b¶o hiÓm nãi trªn, vÒ thùc chÊt cã

thÓ coi b¶o hiÓm th©n thÓ lµ mét bé phËn cña BHYT. Bëi v× khi c¸c dÞch vô cña

BHYT ®−îc lùa chän th× c¸c dÞch vô vÒ b¶o hiÓm th©n thÓ còng mÆc nhiªn ®−îc

lùa chän theo ®ã.

Thø hai, môc tiªu vµ nhiÖm vô cña b¶o hiÓm x∙ héi

Môc tiªu cña hÖ thèng BHXH lµ ®¶m b¶o sù bÒn v÷ng cña x· héi th«ng

qua viÖc b¶o vÖ c«ng d©n tr−íc nh÷ng rñi ro cã thÓ cã cña cuéc sèng vµ nh−ng

hËu qu¶ cña nã (èm ®au, giµ yÕu, thÊt nghiÖp, tai n¹n lao ®éng, kh«ng cã kh¶

n¨ng lao ®éng...). NhiÖm vô cña hÖ thèng nµy lµ cung cÊp c¸c dÞch vô nh»m ng¨n

ch¨n vµ kh¾c phôc hËu qu¶ cña c¸c rñi ro; thùc hiÖn c©n b»ng c¸c rñi ro vµ kh¾c

phôc nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ tr−êng b¶o hiÓm.

Thø ba, c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n. HÖ thèng BHXH ®−îc x©y dùng vµ vËn

hµnh dùa trªn 6 nguyªn t¾c c¬ b¶n sau ®©y.

- Nguyªn t¾c vÒ nghÜa vô b¶o hiÓm. ViÖc tham gia BHXH ®èi víi ng−êi

lao ®éng vµ mét bé phËn d©n chóng ®−îc x¸c ®Þnh lµ nghÜa vô b¾t buéc. Nh÷ng

®èi t−îng nµy ®−îc quy ®Þnh cô thÓ trong luËt BHXH ®èi víi tõng lo¹i h×nh b¶o

hiÓm. TÝnh chÊt b¾t buéc hay kh«ng b¾t buéc, ®−îc x¸c ®Þnh chñ yÕu trªn c¬ së

c«ng viÖc vµ thu nhËp cña ng−êi lao ®éng. NghÜa vô tham gia b¾t buéc kh«ng

diÔn ra vÜnh viÔn mµ chØ g¾n víi mét thêi gian cô thÓ gäi lµ thêi gian thùc hiÖn

nghÜa vô tèi thiÓu. HiÖn nay kho¶ng 90% d©n sè cña CHLB §øc lµ ®èi t−îng b¶o

hiÓm cña hÖ thèng BHXH.

- Nguyªn t¾c tù chñ vÒ tµi chÝnh. C¸c chi phÝ cho viÖc thùc hiÖn c¸c dÞch

vô vµ tæ chøc qu¶n lý cña BHXH kh«ng ph¶i tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc (tõ thuÕ) mµ

®−îc thùc hiÖn tõ nguån ®ãng gãp nghÜa vô b¶o hiÓm hay nghÜa vô x· héi cña

ng−êi tham gia b¶o hiÓm. Nãi mét c¸ch kh¸c th× c¸c tæ chøc b¶o hiÓm cña hÖ

thèng BHXH ph¶i tù c©n ®èi thu chi chø nhµ n−íc kh«ng lµm thay hoÆc bao cÊp.

MÆc dï c¸c nhiÖm vô cña BHXH do nhµ n−íc ®Æt ra. ChØ trong mét sè tr−êng

hîp cô thÓ, sÏ cã sù hç trî tµi chÝnh cña nhµ n−íc nh−ng kh«ng ph¶i hç trî c¸c tæ

chøc b¶o hiÓm mµ hç trî ng−êi tham gia b¶o hiÓm b»ng viÖc nhµ n−íc ®ãng gãp

thay mét phÇn hoÆc toµn bé nghÜa vô b¶o hiÓm cña c¸c ®èi t−îng nµy. Trõ mét

vµi ngo¹i lÖ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, nhµ n−íc tham gia c¶ vµo chi phÝ cho

viÖc thùc hiÖn mét sè dÞch vô. Nh−ng vÒ b¶n chÊt ®©y lµ c¸c kho¶n chi tiªu g¾n

víi môc tiªu b¶o hé n«ng nghiÖp.

- Nguyªn t¾c vÒ sù t−¬ng trî. TÊt c¶ c¸c rñi ro cã thÓ cã cña nh÷ng ng−êi

tham gia b¶o hiÓm sÏ do tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tham gia b¶o hiÓm cïng g¸nh v¸c

chung. §iÒu nµy hoµn toµn gièng nh− hÖ thèng b¶o hiÓm t− nh©n. Tuy nhiªn, sù

t−¬ng trî trong BHXH ®−îc nhÊn m¹nh ë viÖc x¸c ®Þnh nghÜa vô b¶o hiÓm trªn

c¬ së thu nhËp rßng cña ng−êi lao ®éng chø kh«ng x¸c ®Þnh trªn c¬ së dÞch vô

®−îc lùa chän nh− ë b¶o hiÓm t− nh©n.

- Nguyªn t¾c tù qu¶n. C¸c tæ chøc b¶o hiÓm trong hÖ thèng BHXH ®−îc

x¸c ®Þnh lµ c¸c tæ chøc tù qu¶n. C¸c tæ chøc nµy tù tæ chøc bé m¸y ®Ó thùc hiÖn

c¸c môc tiªu vµ nhiÖm vô ®−îc nhµ n−íc ñy th¸c. Nhµ n−íc chØ ®Æt ra nhiÖm vô

b¶o hiÓm vµ kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô b¶o hiÓm cña c¸c tæ chøc nµy

th«ng qua c¸c Bé chuyªn ngµnh Liªn bang chø kh«ng can thiÖp vµo tæ chøc bé

m¸y cña c¸c tæ chøc nµy. Tæ chøc cao nhÊt cña cña mçi tæ chøc BHXH lµ héi

®ång thµnh viªn, sÏ hoµn toµn do ng−êi tham gia b¶o hiÓm vµ ng−êi sö dông lao

®éng lùa chän theo nhiÖm kú 6 n¨m mét lÇn d−íi h×nh thøc bá phiÕu kÝn.

- Nguyªn t¾c vÒ quyÒn tù do ®i l¹i. Nguyªn t¾c nµy ®−îc ®−a ra trªn

khu«n khæ nh÷ng hiÖp ®Þnh chung trong khèi EU vÒ tù do hµng hãa, dÞch vô vµ

vèn. Ng−êi tham gia BHXH, cã quyÒn tù do lùa chän chç lµm, sinh sèng vµ viÖc

h−ëng lîi Ých tõ c¸c dÞch vô b¶o hiÓm trong ph¹m vi Ch©u ¢u, kh«ng phô thuéc

vµo ng−êi chñ sö dông lao ®éng lµ ai.

- Nguyªn t¾c t−¬ng ®−¬ng Møc lîi Ých mµ ng−êi tham gia b¶o hiÓm cã

thÓ nhËn ®−îc sÏ t−¬ng ®−¬ng víi møc ®ãng gãp nghÜa vô b¶o hiÓm ®−îc thùc

hiÖn. Nguyªn t¾c nµy ®−îc nhÊn m¹nh trong lo¹i h×nh b¶o hiÓm h−u trÝ. Víi

nguyªn t¾c nµy, møc l−¬ng nhËn ®−îc khi vÒ h−u t−¬ng øng víi møc ®ãng gãp

nghÜa vô trong thêi gian lµm viÖc.

Thø ba, ®èi t−îng b¾t buéc tham gia b¶o hiÓm x∙ héi

§èi t−îng b¾t buéc tham gia BHXH lµ ng−êi lao ®éng nãi chung cã møc

thu nhËp thÊp h¬n giíi h¹n x¸c ®Þnh nghÜa vô b¶o hiÓm ®−îc quy ®Þnh cho mçi

lo¹i h×nh b¶o hiÓm cô thÓ. §èi t−îng b¾t buéc tham gia BHXH cho mçi lo¹i h×nh

b¶o hiÓm ®−îc quy ®Þnh râ trong luËt BHXH.

Nh÷ng ®èi t−îng kh«ng thuéc diÖn b¾t buéc tham gia BHXH còng cã thÓ

lùa chän tham gia tù nguyÖn ë hÖ thèng BHXH hoÆc ë hÖ thèng b¶o hiÓm t−

nh©n (ngo¹i trõ mét sè tr−êng hîp chØ cã thÓ tham gia dua nhÊt ë hÖ thèng b¶o

hiÓm t− nh©n).

Gi÷a ®èi t−îng b¾t buéc tham gia vµ ®èi t−îng tù nguyÖn cã thÓ kh¸c nhau

vÒ c¸ch x¸c ®Þnh nghÜa vô b¶o hiÓm vµ dÞch vô cã thÓ ®−îc h−ëng tõ b¶o hiÓm

(cã nh÷ng dÞch vô chØ nh÷ng ®èi t−îng tham gia b¾t buéc míi ®−îc h−ëng).

Nh÷ng ®èi t−îng b¾t buéc tham gia BHXH còng cã thÓ trë thµnh ®èi t−îng

kh«ng b¾t buéc tham gia BHXH khi: Møc thu nhËp rßng cña hä lín h¬n giíi h¹n

x¸c ®Þnh nghÜa vô BHXH; HoÆc hä ®· hoµn thµnh thêi gian tham gia nghÜa vô

b¶o hiÓm tèi thiÓu theo quy ®Þnh.Nh÷ng ®èi t−îng nµy nÕu vÉn lùa chän tham gia

BHXH th× nh÷ng lîi Ých giµnh cho ®èi t−îng tham gia b¾t buéc sÏ kh«ng bÞ mÊt

®i. Ngoµi ra, phÇn thu nhËp rßng v−ît qu¸ giíi h¹n x¸c ®Þnh nghÜa vô b¶o hiÓm

sÏ kh«ng ph¶i g¸nh chÞu nghÜa vô.

N«ng d©n lµ ®èi t−îng b¾t buéc tham gia BHXH vµ ®−îc x¸c ®Þnh lµ ®èi

t−îng ®Æc biÖt. §èi t−îng nµy tham gia b¶o hiÓm x· héi ë tæ chøc BHXH dµnh

riªng cho N«ng d©n vµ cã nh÷ng ®iÒu chØnh ®Æc biÖt phï hîp víi tÝnh chÊt c«ng

viÖc cña ®èi t−îng nµy.

C¬ së cho sù ph©n biÖt nµy lµ: N«ng d©n lµ ng−êi cã tµi s¶n së h÷u, hä võa

lµ ng−êi tù lµm viÖc vµ tr¶ thï lao cho chÝnh m×nh, võa lµ ng−êi sö dông c¸c lao

®éng kh¸c (Ýt nhÊt lµ c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh) vµ lµ ng−êi thu h−ëng lîi

nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i. Do vËy hä kh«ng ®−îc

coi lµ ng−êi lao ®éng lµm c«ng ¨n l−¬ng nh−ng còng kh«ng hoµn toµn lµ ng−êi

chñ sö dông l¹o ®éng.

Gi÷a BHXH nãi chung víi BHXH dµnh riªng cho n«ng d©n chØ kh¸c biÖt ë

c¸ch x¸c ®Þnh nghÜa vô b¶o hiÓm vµ ®iÒu kiÖn ®Ó nhËn c¸c lîi Ých tõ c¸c dÞch vô

cña b¶o hiÓm.

Thø t−, nghÜa vô b¶o hiÓm x∙ héi

- Trõ mét vµi ngo¹i lÖ, nghÜa vô BHXH ®−îc x¸c ®Þnh víi mét tû lÖ nhÊt

®Þnh cho phÇn thu nhËp rßng thÊp h¬n giíi h¹n x¸c ®Þnh nghÜa vô x· héi cña

ng−êi lao ®éng. Tæng céng møc nghÜa vô BHXH cho ®èi t−îng tham gia b¶o

hiÓm b¾t buéc hiÖn nay lµ 46,5 % thu nhËp rßng.

- Møc giíi h¹n x¸c ®Þnh nghÜa vô b¶o hiÓm ®−îc x¸c ®Þnh kh¸c nhau ë c¸c

lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh¸c nhau vµ ®−îc ®iÒu chØnh hµng n¨m. §iÒu nµy tïy thuéc

vµo môc tiªu vµ nh÷ng nhu cÇu thùc tÕ cho viÖc thùc hiÖn c¸c dÞch vô b¶o hiÓm

mçi n¨m. HiÖn nay (n¨m 2006) møc giíi h¹n nghÜa vô x· héi ¸p dông ë B¶o

hiÓm y tÕ vµ B¶o hiÓm th©n thÓ lµ 3.487,5 euro mçi th¸ng; B¶o hiÓm h−u trÝ vµ

B¶o hiÓm thÊt nghiÖp lµ 5.250 euro mçi th¸ng ®èi víi khu vùc T©y §øc cò vµ

4.400 Euro mçi th¸ng ®èi víi khu vùc §«ng §øc cò. Møc giíi h¹n nghÜa vô b¶o

hiÓm cña ®èi t−îng nghØ h−u ®−îc x¸c ®Þnh b»ng 75% møc giíi h¹n nghÜa vô b¶o

hiÓm ¸p dông cho ng−êi ®ang lµm viÖc ë c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm t−¬ng øng mµ

®èi t−îng nµy b¾t buéc tham gia (møc l−¬ng h−u ®−îc x¸c ®Þnh b»ng 75% møc

l−¬ng tr−íc khi nghØ h−u).

- Th«ng th−êng, nghÜa vô b¶o hiÓm kh«ng ph¶i do ng−êi tham gia b¶o

hiÓm g¸nh chÞu mµ ®−îc chia ®Òu cho ng−êi lao ®éng (ng−êi tham gia b¶o hiÓm)

vµ ng−êi chñ sö dông lao ®éng. Ngo¹i trõ mét sè ngo¹i lÖ, nghÜa vô b¶o hiÓm cña

mét sè ®èi t−îng sÏ ®−îc Nhµ n−íc ®ãng thay (nh÷ng ng−êi thÊt nghiÖp, nhËn hç

trî x· héi) hoÆc do ng−êi sö dông lao ®éng ph¶i g¸nh chÞu hoµn toµn (nghÜa vô

b¶o hiÓm h−u trÝ cho nh÷ng lao ®éng cã thu nhËp thÊp h¬n thu nhËp tèi thiÓu

theo quy ®Þnh cña luËt) hoÆc do ng−êi tham gia b¶o hiÓm tù chÞu (n«ng d©n víi

t− c¸ch lµ chñ trang tr¹i; phÇn phô thu cho dÞch vô cña nha sü trong b¶o hiÓm y

tÕ; nghÜa vô b¶o hiÓm cña mét sè ®èi t−îng hµnh nghÒ tù do…). §èi víi ng−êi

h−ëng l−¬ng h−u, nghÜa vô b¶o hiÓm ®èi víi c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm mµ hä ph¶i

tham gia sÏ ®−îc chia ®Òu cho ng−êi tham gia b¶o hiÓm vµ tæ chøc b¶o hiÓm h−u

trÝ n¬i mµ hä tham gia.

NghÜa vô BHXH cña ng−êi tham gia b¶o hiÓm sÏ ®−îc chuyÓn chung trùc

tiÕp tõ ng−êi sö dông lao ®éng ®Õn tæ chøc BHYT n¬i hä tham gia. Tõ ®©y, c¸c

kho¶n nghÜa vô kh¸c sÏ ®−îc chuyÓn tiÕp ®Õn c¸c tæ chøc b¶o hiÓm t−¬ng øng.

§iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ môc ®Ých nh»m ®¬n gi¶n hãa cho ng−êi tham gia BHXH

vµ thuËn tiÖn cho c¸c ho¹t ®éng kiÓm tra tµi chÝnh vµ nhiÖm vô b¶o hiÓm trong

lÜnh vùc BHXH.

- §èi víi nh÷ng ng−êi cã thu nhËp cao v−ît qu¸ giíi h¹n x¸c ®Þnh nghÜa vô

b¶o hiÓm, nÕu chuyÓn sang hÖ thèng b¶o hiÓm t− nh©n, cã thÓ yªu cÇu chñ sö

dông lao ®éng thanh to¸n thªm cho møc phÝ b¶o hiÓm t¨ng thªm. Nh−ng møc

g¸nh chÞu cña chñ sö dông lao ®éng sÏ kh«ng v−ît qu¸ 50% cña møc nghÜa vô

b¶o hiÓm theo thu nhËp rßng mµ kh«ng quan t©m ®Õn giíi h¹n x¸c ®Þnh nghÜa vô

x· héi. VÝ dô víi møc thu nhËp lµ 6.000 Euro th× møc g¸nh chÞu cña ng−êi chñ

sö dông lao ®éng trong tr−êng hîp nµy cho nghÜa vô b¶o hiÓm h−u trÝ sÏ kh«ng

v−ît qu¸ 9,75% cña 6.000 Euro.

Thø n¨m, tæ chøc vµ c¬ së ph¸p lý cña b¶o hiÓm x∙ héi

C¸c tæ chøc BHXH lµ c¸c tæ chøc tù qu¶n ph¶i tù chñ vÒ c¸c ho¹t ®éng thu

chi vµ thùc hiÖn c¸c nghÜa vô x· héi ®−îc Nhµ n−íc ®Æt ra. Nhµ n−íc chØ ®Æt ra

vµ kiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn c¸c nghÜa vô x· héi cña c¸c tæ chøc nµy th«ng qua

c¸c Bé chuyªn ngµnh nh−: Bé y tÕ vµ x· héi Liªn bang; Bé Kinh tÕ vµ Lao ®éng

Liªn bang; Bé b¶o vÖ ng−êi tiªu dïng Liªn bang vµ Bé N«ng nghiÖp Liªn bang.

Héi ®ång thµnh viªn cña c¸c tæ chøc BHXH sÏ do ng−êi tham gia b¶o

hiÓm vµ ng−êi chñ sö dông lao ®éng sÏ lùa chän kÝn theo nhiÖm kú 6 n¨m. Héi

®ång thµnh viªn cã nhiÖm vô tiÕp tôc lùa chän c¸c thµnh viªn cña héi ®ång qu¶n

trÞ. C¬ së ph¸p lý cho ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc BHXH lµ LuËt BHXH víi c¸c

®iÒu chØnh chung vµ ®iÒu chØnh theo tõng lÜnh vùc b¶o hiÓm.

b. C¸c lo¹i b¶o hiÓm x∙ héi cho n«ng d©n

Thø nhÊt, b¶o hiÓm y tÕ cho n«ng d©n

- Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm y tÕ.

B¶o hiÓm y tÕ lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm b¾t buéc, mäi c«ng d©n, ng−êi lµm

viÖc vµ häc tËp t¹i CHLB §øc ®Òu cã nghÜa vô ph¶i tham gia BHYT. Tuy nhiªn

chØ c¸c ®èi t−îng sau ®©y, ®−îc x¸c ®Þnh lµ ®èi t−îng b¾t buéc cña BHYT nhµ

n−íc: Ng−êi lao ®éng vµ nh©n viªn v¨n phßng; Nh÷ng ng−êi liªn quan ®Õn tiÒn

thÊt nghiÖp hoÆc nhËn hç trî thÊt nghiÖp; Nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng nghÖ thuËt vµ

phãng viªn; Nh÷ng ng−êi khuyÕt tËt; Sinh viªn; Thùc tËp sinh vµ thùc tËp nghÒ

nghiÖp kh«ng l−¬ng; Nh÷ng ng−êi nghØ h−u. N«ng d©n vµ c¸c thµnh viªn trong

gia ®×nh. Nh÷ng ®èi t−îng kh¸c kh«ng thuéc ®èi t−îng b¾t buéc cña BHYT nhµ

n−íc, sÏ ph¶i tham gia b¶o hiÓm ë c¸c tæ chøc BHYT t− nh©n hoÆc mét sè tr−êng

hîp cã thÓ tham gia ë BHYT nhµ n−íc d−íi h×nh thøc tù nguyÖn.

BiÓu sè 1 : B¶o hiÓm y tÕ b¾t buéc vµ sè thµnh viªn n¨m 2003

Trong ®ã %

Lo¹i Quü

Sè l−îng quü

Thµnh viªn (1000)

B¾t buéc 52,6

Tù nguyÖn VÒ h−u 41,6 5,8

BHYT vïng

18.752

BHYT xÝ nghiÖp

258

10.093

66,8

11,0

22,2

BHYT Ph−êng héi

3.099

70,1

8,2

21.0

BHYT Bang

617

38,1

5,7

56,2

BHYT BiÓn

40,7

16,7

42,6

BHYT Liªn bang

1.109

18,9

3,1

77,8

Båi th−êng ng−êi lao ®éng

963

69,1

10,6

20,2

Båi th−êng nh©n viªn

16.067

56,2

15,5

28,3

Tæng sè

320

50.970

57,1

10,1

32,9

Nguån: TS. Astrid Haeger ViÖn Wisola, Humboldt Universitat zu Berlin

- B¶o hiÓm y tÕ cho n«ng d©n

Trªn l·nh thæ CHLB §øc hiÖn cã 8 quÜ BHYT n«ng nghiÖp vïng céng víi

1 quÜ cho x©y dùng v−ên ®Òu h−íng vµo phôc vô c¸c hîp t¸c x· nghÒ n«ng. C¸c

quÜ b¶o hiÓm y tÕ n«ng nghiÖp tÝnh ®Õn c¶ h¬n 320 quÜ kh¸c biÖt nhÊt b¶o hiÓm y

tÕ b¾t buéc. N¨m 2003 trªn l·nh thæ liªn bang cã 320 quÜ b¶o hiÓm y tÕ b¾t buéc.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã khuynh h−íng tËp trung ho¸ m¹nh mÏ - ®Æc biÖt

®èi víi c¸c quÜ b¶o hiÓm y tÕ vïng - sù sôt gi¶m m¹nh c¸c quÜ.

Trong nh÷ng n¨m s¾p tíi khuynh h−íng nµy - víi luËt quÜ b¶o hiÓm y tÕ

míi tõ n¨m 1998 vµ sù c¹nh tranh lín nhÊt - ch¾c ch¾n sÏ duy tr× vµ m¹nh h¬n

nhê sù thay ®æi cÊu tróc thµnh viªn v× c¸c quÜ båi th−êng ngµy nay còng phôc vô

cho ng−êi lao ®éng. C¸c quÜ b¶o hiÓm y tÕ xÝ nghiÖp thu nhËp ë vÞ trÝ dÉn ®Çu.

VÒ sè l−îng thµnh viªn c¸c quÜ b¶o hiÓm y tÕ vïng ®iÒu khiÓn c¶ c¸c quÜ båi

th−êng cho nh©n viªn. C¸c quÜ b¶o hiÓm y tÕ n«ng nghiÖp chØ ®Æt ra mét sè l−îng

nhá c¸c quÜ vµ chØ tham gia vµo sù tån quÜ cña mäi thµnh viªn víi møc 1,2%.

TÝnh céng ®ång cña c¸c quÜ b¶o hiÓm y tÕ n«ng nghiÖp h×nh thµnh sù b¶o hiÓm

mang Ýt tÝnh céng ®ång ®oµn kÕt.

TiÕp theo mét sè l−îng rÊt lín nh÷ng ng−êi ®−îc b¶o hiÓm h−u trÝ (cßn

cao h¬n ë nghiÖp ®oµn c«ng nh©n má vµ v−ît qua møc trung b×nh ë c¸c quÜ kh¸c)

g©y chó ý cho LKK.

Sè l−îng lín nhÊt nh÷ng ng−êi ®−îc b¶o hiÓm tù nguyÖn t×m ®Õn c¸c quÜ

båi th−êng cho nh©n viªn vµ quÜ b¶o hiÓm y tÕ biÓn, n¬i kh«ng thÓ cã thu nhËp

cao h¬n c¸c thµnh viªn cña c¸c quÜ b¶o hiÓm nµy

N«ng d©n sÏ tham BHYT ë tæ chøc BHYT cho n«ng d©n (mét trong t¸m tæ

chøc BHYT trong hÖ thèng BHYT nhµ n−íc cña CHLB §øc hiÖn nay). §èi t−îng

b¾t buéc lµ n«ng d©n víi t− c¸ch lµ ng−êi chñ së h÷u trang tr¹i; vµ nh÷ng thµnh

viªn trong gia ®×nh hä lµm viÖc t¹i trang tr¹i víi nghÒ nghiÖp chÝnh lµ n«ng d©n

vµ nh÷ng ng−êi ®ang h−ëng h−u n«ng d©n lµ ®èi t−îng b¶o hiÓm b¾t buéc tham

gia vµo b¶o hiÓm y tÕ n«ng d©n. (Tõ n¨m 1995, víi chÝnh s¸ch ®æi míi trong lÜnh

vùc n«ng nghiÖp, nh−ng ®èi t−îng lµ c«ng chøc, c«ng nh©n lµm viÖc trong lÜnh

vùc n«ng nghiÖp còng cã thÓ tham gia vµo lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy theo h×nh thøc

tù nguyÖn). BHYT cho n«ng d©n còng tu©n thñ ®Çy ®ñ c¸c nguyªn t¾c cña BHYT

nãi chung. Tuy nhiªn ngoµi sù kh¸c biÖt vÒ ®èi t−îng ®−îc b¶o hiÓm, BHYT cho

n«ng d©n cßn cã c¸c ®iÓm kh¸c biÖt so BHYT chung ë c¸c ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y:

+ NghÜa vô BHYT cña ng−êi n«ng d©n víi t− c¸ch lµ chñ së h÷u trang tr¹i

kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së thu nhËp mµ ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së gi¸ trÞ cña

diÖn tÝch mÆt ph¼ng cña trang tr¹i ®−îc sö dông. Nã ®−îc ph©n theo lo¹i h¹ng tõ

thÊp ®Õn cao theo hÖ sè cè ®Þnh (thÊp nhÊt lµ 5 vµ cao nhÊt lµ 10). Trªn c¬ së ®ã

sÏ ¸p vµo cho tõng trang tr¹i ®Ó x¸c ®Þnh møc nghÜa vô b¶o hiÓm cô thÓ. Møc

nghÜa vô b¶o hiÓm kh«ng ph¶i do nhµ n−íc hay quèc héi ®−a ra mµ do héi ®ång

qu¶n trÞ cña tæ chøc BHYT cho n«ng d©n x¸c ®Þnh.

+ NghÜa vô b¶o hiÓm cho ng−êi n«ng d©n lµ chñ trang tr¹i vµ c¸c thµnh

viªn trong gia ®×nh hä (nh÷ng ng−êi lµm viÖc t¹i trang tr¹i gia ®×nh nh− nghÒ

nghiÖp chÝnh lµ N«ng d©n) sÏ do chÝnh b¶n th©n ng−êi N«ng d©n ®¶m nhiÖm

(ngo¹i trõ mét sè tr−êng hîp c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh ®−îc miÔn nghÜa vô

theo quy ®Þnh chung gièng nh− BHYT chung). Møc nghÜa vô ®èi víi c¸c thµnh

viªn trong gia ®×nh b»ng 50% ®Õn 70% møc cña chñ trang tr¹i. §èi víi c¸c thµnh

viªn lµ thùc tËp nghÒ nghiÖp cã tuæi tõ 18 ®Õn 25 th× møc nghÜa vô b»ng 37,5%

møc nghÜa vô cña chñ trang tr¹i.

+ Ng−êi n«ng d©n sÏ kh«ng nhËn ®−îc tiÒn èm ®au tõ dÞch vô nµy nh− c¸c

®èi t−îng kh¸c cña b¶o hiÓm y tÕ chung (ngo¹i trõ c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh

hä nÕu cã hîp ®ång lµm viÖc víi ng−êi chñ së h÷u trang tr¹i). Thay vµo ®ã, hä sÏ

nhËn ®−îc tiÒn hç trî cho ho¹t ®éng ®iÒu hµnh s¶n xuÊt cña trang tr¹i – c«ng viÖc

hµng ngµy cña hä vÉn lµm nh−ng nay kh«ng lµm ®−îc v× èm vµ ph¶i thuª ng−êi

lµm thay. Møc hç trî nµy sÏ ®−îc x¸c ®Þnh cô thÓ trªn tõng tiªu thøc ph©n lo¹i vÒ

®èi t−îng cÇn ®iÒu hµnh, qu¶n lý (sè ng−êi lµm viÖc, sè ®Çu gia sóc cña trang

tr¹i…). C¬ së cho nh÷ng kh¸c biÖt nµy lµ

Thu nhËp cña n«ng d©n hµng th¸ng lµ kh«ng thÓ nh×n thÊy tr−íc ®−îc nh−

ng−êi lµm c«ng ¨n l−¬ng. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ lý lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña hä

cã tÝnh mïa vô vµ chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn.

NghÜa vô b¶o hiÓm lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh møc lîi Ých ®−îc h−ëng tõ c¸c

dÞch vô cña b¶o hiÓm. TiÒn hç trî cho ho¹t ®éng ®iÒu hµnh s¶n xuÊt trang tr¹i

ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ c«ng viÖc cña trang tr¹i míi cã tÝnh kh¶ thi. C«ng viÖc

nµy ë mçi trang tr¹i kh¸c nhau sÏ kh¸c nhau. Trong ®ã gi¸ trÞ cña mÆt ph¼ng sö

dông sÏ quyÕt ®Þnh ®Õn khèi l−îng c¸c c«ng viÖc cña trang trai (vÝ dô cÇn bao

nhiªu m¸y mãc, cã thÓ nu«i th¶ ®−îc bao nhiªu gia sóc…).

Thø hai, b¶o hiÓm tuæi giµ cho n«ng d©n

- Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ b¶o hiÓm h−u trÝ

Trong lo¹i h×nh b¶o hiÓm h−u trÝ, ®èi t−îng ®−îc b¶o hiÓm ®−îc chia

thµnh hai lo¹i lµ ®èi t−îng b¾t buéc vµ ®èi t−îng t− do hay t− nguyÖn.

C¸c ®èi t−¬ng thuéc diÖn b¶o hiÓm b¾t buéc lµ: Nh÷ng ng−êi lao ®éng vµ

nh©n viªn v¨n phßng nãi chung; Thùc tËp nghÒ nghiÖp; Mét nhãm x¸c ®Þnh trong

nh÷ng ng−êi hµnh nghÒ tù do (thî thñ c«ng, gi¸o viªn, c« nu«i d¹y trÎ, nh÷ng

ng−êi ho¹t ®éng nghÖ thuËt, phãng viªn…); Nh÷ng ng−êi phôc vô qu©n sù (bé

®éi) vµ d©n sù; Nh÷ng ng−êi khuyÕt tËt; Ng−êi bè hoÆc ng−êi mÑ trong thêi gian

nu«i con nhá ®Õn 3 tuæi; N«ng d©n vµ c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh.

C«ng chøc vµ nh÷ng ng−êi cã thu nhËp thÊp h¬n thu nhËp tèi thiÓu kh«ng

thuéc ®èi t−îng b¾t buéc b¶o hiÓm. Lý do lµ c«ng chøc ®· ®−îc ®¶m b¶o bëi nhµ

n−íc vµ nh÷ng ng−êi cã møc thu nhËp thÊp h¬n møc thu nhËp tèi thiÓu thuéc

diÖn ®−îc h−ëng phóc lîi x· héi ®¶m b¶o thu nhËp lu«n b»ng møc thu nhËp tèi

thiÓu. Nh÷ng ng−êi lao ®éng cã møc thu nhËp cao h¬n giíi h¹n chÞu nghÜa vô

b¶o hiÓm, ®−îc x¸c ®Þnh lµ ®èi t−îng tù do vµ cã thÓ tù do lùa chän viÖc mua b¶o

hiÓm nhµ n−íc hoÆc cña c¸c tæ chøc b¶o hiÓm t− nh©n.

N«ng d©n víi t− c¸ch lµ chñ së h÷u trang tr¹i hay chñ doanh nghiÖp s¶n

xuÊt n«ng nghiÖp, kh«ng thuéc hÖ thèng b¶o hiÓm h−u trÝ mµ thuéc hÖ thèng b¶o

hiÓm tuæi giµ dµnh cho n«ng d©n (Alterversicherung). VÒ b¶n chÊt, hai hÖ thèng

nµy gièng nhau, chØ kh¸c nhau vÒ tæ chøc b¶o hiÓm vµ viÖc ®ãng nghÜa vô b¶o

hiÓm còng nh− ®iÒu kiÖn nhËn dÞch vô cña b¶o hiÓm

Nh÷ng ng−êi tham gia b¶o hiÓm h−u trÝ cã thÓ ®−îc h−ëng c¸c lîi Ých tõ tæ

chøc b¶o hiÓm h−u trÝ mµ hä tham gia nh− TiÒn l−¬ng h−u; TiÒn trî cÊp do c«ng

viÖc bÞ giíi h¹n ®ét xuÊt hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng; TiÒn tuÊt; TiÒn l−¬ng

thÊt nghiÖp; TiÒn l−¬ng cho phô n÷ trong thêi gian nu«i con nhá.

- B¶o hiÓm tuæi giµ cho n«ng d©n

HÖ thèng b¶o hiÓm x· héi cña Céng hßa Liªn bang §øc ph©n biÖt râ hai

kh¸i niÖm B¶o hiÓm h−u trÝ (cho ng−êi lao ®éng nãi chung) vµ B¶o hiÓm tuæi

giµ cho n«ng d©n. C¬ së cho sù ph©n biÖt nµy nh− ®· tr×nh bÇy lµ do ®Æc thï cña

ng−êi n«ng d©n trong c«ng viÖc cña hä. Tuy nhiªn vÒ b¶n chÊt, c¶ hai lo¹i nµy

®Òu nh»m môc ®Ých ®¶m b¶o thu nhËp cho ng−êi tham gia b¶o hiÓm khi hÕt tuæi

lao ®éng hoÆc gÆp nh÷ng rñi ro kh¸c dÉn ®Õn kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng vÉn

cã ®iÒu kiÖn sèng tèi thiÓu.

+ §èi víi b¶o hiÓm tuæi giµ cña N«ng d©n, c¸c ®èi t−îng ®−îc x¸c ®Þnh lµ

®èi t−îng b¾t buéc ®ãng b¶o hiÓm tuæi giµ lµ: Ng−êi n«ng d©n víi vai trß lµ

ng−êi chñ n«ng trang vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña n«ng trang; C¸c thµnh

viªn trong gia ®×nh ng−êi n«ng d©n ë ®é tuæi tõ 20 ®Õn 65, tham gia lµm viÖc t¹i

n«ng trang víi nghÒ nghiÖp chÝnh cña n«ng d©n;

TÝnh chÊt b¾t buéc nµy ®−îc lo¹i trõ ë c¸c ®èi t−îng n«ng d©n mµ c«ng

viÖc cña hä kh«ng nh»m môc ®Ých kinh tÕ (thó vui); nh÷ng ng−êi ch−a ®ñ 65 tuæi

nh−ng ®ang trong thêi gian chê nghØ h−u do c¸c hoµn c¶nh cô thÓ.

+ Ngoµi sù kh¸c biÖt vÒ ®èi t−îng vµ tæ chøc b¶o hiÓm, gi÷a b¶o hiÓm h−u

trÝ vµ b¶o hiÓm tuæi giµ cña n«ng d©n cã nh÷ng kh¸c biÖt c¬ b¶n sau ®©y:

VÒ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô. B¶o hiÓm tuæi giµ cho n«ng d©n còng bao gåm c¸c

dÞch vô vÒ tiÒn l−¬ng khi hÕt tuæi lao ®éng, tiÒn trî cÊp do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng vµ

tiÒn tuÊt cho ng−êi ®−îc h−ëng hîp ph¸p khi ng−êi tham gia b¶o hiÓm qua ®êi.

VÒ nghÜa vô b¶o hiÓm vµ thùc hiÖn nghÜa vô b¶o hiÓm. ë b¶o hiÓm tuæi

giµ cho n«ng d©n, nghÜa vô b¶o hiÓm cho ng−êi chñ vµ trùc tiÕp ®iÒu hµnh ho¹t

®éng s¶n xuÊt kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh theo thu nhËp rßng mµ ®−îc ®−a ra mét møc

cè ®Þnh, nh− hiÖn nay lµ 291Euro mçi th¸ng chung cho mäi thµnh viªn lµ chñ

trang tr¹i tham gia b¶o hiÓm, kh«ng ph©n biÖt vÒ thu nhËp hay quy m« cña trang

tr¹i. Møc nµy do tæ chøc b¶o hiÓm tÝnh to¸n vµ x¸c ®Þnh chø nhµ n−íc kh«ng ¸p

®Æt hoÆc ¶nh h−ëng.Tuy nhiªn møc nghÜa vô thùc tÕ ®Ó h−ëng l−¬ng h−u sau nµy

kh«ng ph¶i lµ 291Euro mµ lµ 1.000Euro mçi th¸ng. Kho¶ng h¬n 700Euro chªnh

lÖch nµy ng−êi tham gia b¶o hiÓm ®−îc nhµ n−íc hç trî. §èi víi c¸c ®èi t−îng

tham gia b¾t buéc kh¸c, møc nghÜa vô ®−îc x¸c ®Þnh b»ng 50% møc nghÜa vô

cña ng−êi chñ n«ng trang. KÓ c¶ phÇn hç trî cña nhµ n−íc ë lo¹i dÞch vô nµy.

V× møc ®ãng gãp nghÜa vô hµng th¸ng cña mçi ®èi t−îng cïng lo¹i lµ nh−

nhau nªn møc l−¬ng h−u kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së møc nghÜa vô b¶o hiÓm

nép hµng th¸ng mµ x¸c ®Þnh trªn c¬ së thêi gian tham gia b¶o hiÓm. Nh÷ng

ng−êi cã thêi gian tham gia b¶o hiÓm lín h¬n thêi gian nghÜa vô tèi thiÓu cµng

nhiÒu th× møc l−¬ng h−u nhËn ®−îc cµng cao theo lòy tiÕn. Thêi gian thùc hiÖn

nghÜa vô tèi thiÓu ë lo¹i h×nh nµy lµ 15 n¨m. Ýt h¬n so víi b¶o hiÓm h−u trÝ lµ 3

n¨m. Møc l−¬ng cña ng−êi chñ ®−¬ng nhiªn còng lín gÊp hai lÇn møc l−¬ng cña

c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh anh ta.

Ngoµi nghÜa vô b¶o hiÓm chÝnh ¸p dông chung cho mäi n«ng d©n víi t−

c¸ch lµ chñ vµ ®iÒu hµnh s¶n xuÊt n«ng trang tham gia b¶o hiÓm b¾t buéc, mçi

ng−êi cã thÓ sÏ ph¶i thùc hiÖn thªm mét kho¶n nghÜa vô bæ sung cho viÖc ®¶m

b¶o thu nhËp trong hoµn c¶nh thu nhËp bÞ gi¶m sót. NghÜa vô nµy h−íng vµo

nh÷ng ®èi t−îng cã thu nhËp thÊp nh»m ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cho nh÷ng

®èi t−îng nµy khi gÆp khã kh¨n, kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t− s¶n xuÊt. Møc nghÜa

vô nµy ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së thu nhËp vµ tû lÖ nghÞch víi thu nhËp. HiÖn nay,

møc nghÜa vô cao nhÊt cho dÞch vô nµy b»ng 80 % møc nghÜa vô b¶o hiÓm chÝnh.

Møc nµy ®−îc ¸p dông cho nh÷ng thµnh viªn cã møc thu nhËp ®Õn 16.000Euro

mçi n¨m. §èi víi nh÷ng thµnh viªn, cã møc thu nhËp tõ 16.000Euro ®Õn

40.000Euro mçi n¨m, møc nghÜa vô phô thªm nµy sÏ gi¶m ®i 3,2% cho mçi

1.000Euro thu nhËp cho phÇn lín h¬n 16.000Euro. §èi víi nh÷ng thµnh viªn cã

møc thu nhËp lín h¬n 40.000Euro mçi n¨m, kh«ng ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô nµy.

Trong tr−êng hîp trang tr¹i do c¶ vî vµ chång lµ chñ ®iÒu hµnh th× møc thu nhËp

sÏ ®−îc chia ®«i. Ng−êi chñ sö dông lao ®éng còng ph¶i tr¶ thªm 10Euro nghÜa

vô b¶o hiÓm bæ sung cho viÖc ®¶m b¶o møc l−¬ng h−u cña ng−êi lao ®éng trong

lÜnh vùc n«ng nghiÖp ngang b»ng víi møc l−¬ng h−u cña ng−êi lao ®éng ë lÜnh

vùc kh¸c (thu nhËp cña c«ng nh©n n«ng nghiÖp th−êng thÊp h¬n lÜnh vùc kh¸c).

VÒ ®iÒu kiÖn h−ëng dÞch vô. §èi víi dÞch vô chÝnh (l−¬ng h−u), ngoµi

viÖc ®¸p øng ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn nh− ë b¶o hiÓm h−u trÝ, ë b¶o hiÓm tuæi giµ cho

n«ng d©n cßn bÞ rµng buéc thªm ®iÒu kiÖn vÒ viÖc chuyÓn giao ho¹t ®éng ®iÒu

hµnh s¶n xuÊt cña ng−êi tham gia b¶o hiÓm sang ng−êi kh¸c (chuyÓn nh−îng

hoÆc cho thuª…). Tøc lµ ngoµi ®iÒu kiÖn hä hÕt tuæi lao ®éng (65 tuæi), hoµn

thµnh thêi gian thùc hiÖn nghÜa vô b¾t buéc, hä ph¶i lµ ng−êi kh«ng tham gia vµo

ho¹t ®éng ®iÒu hµnh s¶n xuÊt cña n«ng trang n÷a. Ng−êi tham gia b¶o hiÓm cã

thÓ ®Ö ®¬n xin h−ëng l−¬ng h−u khi ®Õn 55 tuæi trong tr−êng hîp vî (hoÆc

chång) ë thêi ®iÓm ®ã ®ang lµ ng−êi nhËn l−¬ng h−u th«ng th−êng (®ñ 65 tuæi).

Tuy nhiªn trong tr−êng hîp nµy, møc l−¬ng h−u sÏ gi¶m.

Trong tr−êng hîp hä vÉn ®iÒu hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt th× hä sÏ vÉn ch−a

nhËn ®−îc l−¬ng h−u mÆc dï hä ®· tháa m·n hai ®iÒu kiÖn trªn. Trong hoµn c¶nh

nµy, thay v× nhËn l−¬ng h−u, hä sÏ nhËn ®−îc tiÒn hç trî cho viÖc ®iÒu hµnh

(thuª ng−êi hoÆc thªm c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ®iÒu hµnh).

§èi víi dÞch vô hç trî khi kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm viÖc, ng−êi tham gia b¶o

hiÓm chØ nhËn ®−îc lîi Ých cña dÞch vô nµy khi tháa m·n c¸c ®iÒu kiÖn: Thêi

gian tham gia b¶o hiÓm tèi thiÓu lµ 5 n¨m; Trong 5 n¨m cuèi tr−íc khi r¬i vµo

hoµn c¶nh kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng ph¶i cã Ýt nhÊt 3 n¨m (cã thÓ nhá h¬n 3

n¨m nÕu mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng do tai n¹n lao ®éng) thùc hiÖn nghÜa vô b¶o

hiÓm b¾t buéc. Nh− vËy, chØ nh÷ng ®èi t−îng b¶o hiÓm b¾t buéc míi ®−îc h−ëng

lîi Ých tõ dÞch vô nµy. Trong thêi gian 5 n¨m nµy kh«ng liªn quan ®Õn c¸c kho¶n

hç trî nu«i con nhá d−íi 3 tuæi. NÕu cã th× møc thêi gian quy ®Þnh nµy sÏ t¨ng

lªn gÊp ®«i.

§èi víi tiÒn tuÊt, ë b¶o hiÓm tuæi giµ n«ng d©n, ®−îc chia thµnh hai lo¹i:

Mét lo¹i lµ sau khi ng−êi ®−îc b¶o hiÓm mÊt, ®èi t−îng cã thÓ ®−îc h−ëng tiÒn

tuÊt theo quy ®Þnh sÏ ®−îc h−ëng lîi Ých cña dÞch vô nµy nh− c¸c ®iÒu kiÖn cña

b¶o hiÓm h−u trÝ nÕu ho¹t ®éng ®iÒu hµnh s¶n xuÊt ë n«ng trang ®−îc chuyÓn

giao sang ng−êi kh¸c chø kh«ng ph¶i ng−êi cã thÓ ®−îc nhËn tiÒn tuÊt theo quy

®Þnh cña luËt. Mét lo¹i kh¸c lµ, nÕu ho¹t ®éng ®iÒu hµnh s¶n xuÊt do ng−êi ®−îc

h−ëng lîi tiÕp qu¶n lý, th× thay v× chi tr¶ tiÒn tuÊt, tæ chøc b¶o hiÓm sÏ ®¶m

nhiÖm viÖc hç trî tµi chÝnh nh»m gióp viÖc ®iÒu hµnh s¶n xuÊt ë n«ng trang trë

l¹i b×nh th−êng.

Thø ba, b¶o hiÓm tai n¹n cho n«ng d©n

- Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm tai n¹n

B¶o hiÓm tai n¹n ®−îc x¸c ®Þnh lµ b¶o hiÓm b¾t buéc ®èi víi mäi ng−êi

lao ®éng vµ c¸c thµnh viªn tham gia c¸c ho¹t ®éng x· héi, bao gåm c¶ trÎ em

tham gia nhµ trÎ, mÉu gi¸o.

DÞch vô cña b¶o hiÓm tai n¹n còng ®−îc chia thµnh ba lo¹i lµ d¹ng ®å vËt,

d¹ng dÞch vô thuÇn tóy vµ d¹ng dÞch vô lµ tiÒn nh»m kh¾c phôc c¸c hËu qu¶ do

tai n¹n g©y ra cho ng−êi tham gia b¶o hiÓm vµ lîi Ých cho nh÷ng ng−êi liªn quan.

Qua ®ã gióp cho nh÷ng ng−êi nµy cã thÓ sím håi phôc vµ trë l¹i víi c«ng viÖc;

ng¨n chÆn c¸c rñi ro cã thÓ xÈy ra. B¶o hiÓm tai n¹n còng thùc hiÖn c¸c dÞch vô

t− vÊn c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa vµ t− vÊn kü thuËt, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn lµm viÖc

an toµn, ®¶m b¶o søc kháe cña ng−êi lao ®éng.

VÒ c¬ b¶n, c¸c dÞch vô cña b¶o hiÓm tai n¹n còng ®−îc thùc hiÖn th«ng

qua nguån ®ãng gãp nghÜa vô b¶o hiÓm. Tuy nhiªn kh¸c víi c¸c lo¹i h×nh b¶o

hiÓm kh¸c trong hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi, ng−êi tham gia b¶o hiÓm kh«ng ph¶i

thùc hiÖn nghÜa vô b¶o hiÓm. NghÜa vô b¶o hiÓm cña ng−êi lao ®éng sÏ do ng−êi

sö dông lao ®éng hoµn toµn ®¶m nhËn. C¸c chi phÝ cho c¸c ®èi t−îng kh¸c sÏ

®−îc thùc hiÖn bëi nhµ n−íc Liªn bang.

- B¶o hiÓm tai n¹n cho n«ng d©n

VÒ c¬ b¶n c¸c dÞch vô cña b¶o hiÓm tai n¹n cho n«ng d©n còng gièng nh−

b¶o hiÓm tai n¹n nãi chung. Tuy nhiªn b¶o hiÓm tai n¹n cho n«ng d©n cã nh÷ng

®iÓm kh¸c biÖt so víi b¶o hiÓm tai n¹n nãi chung ë c¸c ®iÓm sau ®©y:

+ VÒ tæ chøc: c¸c tæ chøc b¶o hiÓm tai n¹n cho n«ng d©n ho¹t ®éng nh−

mét HTX tù qu¶n mµ c¸c thµnh viªn lµ c¸c chñ trang tr¹i hay c¸c doanh nghiÖp

n«ng nghiÖp chø kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c ®èi t−îng tham gia b¶o hiÓm ®Òu lµ thµnh

viªn. ChØ c¸c thµnh viªn míi cã quyÒn tham gia lùa chän héi ®ång thµnh viªn.

+ VÒ nghÜa vô b¶o hiÓm: NghÜa vô b¶o hiÓm ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së cña

ph−¬ng ph¸p tù bao phñ (c¸c chi phÝ cho c¸c dÞch vô cña n¨m tr−íc lµ c¬ së ®Ó

x¸c ®Þnh nghÜa vô b¶o hiÓm n¨m sau cho c¸c thµnh viªn). NghÜa vô b¶o hiÓm

kh«ng ph¶i do tÊt c¶ c¸c ®èi t−îng ®−îc b¶o hiÓm ph¶i thùc hiÖn mµ chØ nh÷ng

®èi t−îng lµ thµnh viªn. Ngoµi ra c¸c tæ chøc nµy nhËn ®−îc sù hç trî cña nhµ

n−íc cho c¸c chi phÝ thùc hiÖn dÞch vô. Møc hç trî nµy th−êng gÊp hai lÇn møc

nghÜa vô mµ c¸c thµnh viªn ph¶i g¸nh chÞu.

+ DÞch vô lµ tiÒn: DÞch vô lµ tiÒn cho ng−êi lao ®éng khi bÞ tai n¹n trong

b¶o hiÓm tai n¹n n«ng d©n kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh trªn tæng thu nhËp rßng cña

ng−êi lao ®éng trong 12 th¸ng tr−íc khi bÞ tai n¹n mµ ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së

thu nhËp trung b×nh víi møc cè ®Þnh ¸p dông chung cho tÊt c¶ c¸c ®èi t−îng.

§iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ s¬ së r»ng thu nhËp trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp lµ kh«ng

thÓ nh×n thÊy tr−íc vµ chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu cña yÕu tè tù nhiªn.

+ B¶o hiÓm tai n¹n n«ng nghiÖp còng ®−îc ng©n s¸ch liªn bang tµi trî

kho¶ng rÊt lín, trong thêi gian 1993 ®Õn 2003, møc tµi trî nµy lªn tíi 30%. Nh−

thÕ, trong kho¶ng 10 n¨m møc ph¶i chi phÝ t¨ng kho¶ng 20%. Tæng møc ®ãng

gãp cña c¸c thµnh viªn t¨ng kho¶ng 46%. PhÇn cña ng©n s¸ch liªn bang gi¶m

nhÑ (hiÖn nay x¸c ®Þnh cè ®Þnh ë møc 250 triÖu EUR) tuy vËy vÉn rÊt lín.

Chi phÝ

Møc ®ãng gãp cña n«ng

Ng©n s¸ch Liªn bang

N¨m

(triÖu EUR)

nghiÖp (triÖu EUR)

TriÖu EUR

1993

720,0

415,7

304,3

42,3

1998

888,0

578,6

309,4

34,8

2003

859,0

609,0

250,0

29,1

1991=100,0

119,0

146,0

82,0

Nguån: TS. Astrid Haeger ViÖn Wisola, Humboldt Universitat zu Berlin

BiÓu sè 2: Møc ph¶i chi phÝ vµ tµi trî cña b¶o hiÓm tai n¹n n«ng nghiÖp

Thø t−, b¶o hiÓm th©n thÓ

- Kh¸i qu¸t vÒ b¶o hiÓm th©n thÓ. Còng nh− BHYT, b¶o hiÓm th©n thÓ ë

CHLB §øc ®−îc x¸c ®Þnh lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm b¾t buéc. Mäi c«ng d©n ®Òu cã

nghÜa vô ph¶i tham gia b¶o hiÓm th©n thÓ. TÊt c¶ nh÷ng ®èi t−îng ®−îc x¸c ®Þnh

lµ ®èi t−îng b¾t buéc tham gia b¶o hiÓm y tÕ nhµ n−íc còng chÝnh lµ ®èi t−îng

b¾t buéc tham gia b¶o hiÓm th©n thÓ nhµ n−íc.TÊt c¶ c¸c ®èi t−îng kh«ng thuéc

diÖn b¾t buéc cña b¶o hiÓm y tÕ nhµ n−íc, còng ®−îc x¸c ®Þnh lµ ®èi t−îng

kh«ng b¾t buéc cña b¶o hiÓm th©n thÓ nhµ n−íc. Nh−ng chØ nh÷ng ai trong sè

nµy tham gia tù nguyÖn ë BHYT nhµ n−íc th× míi ®−îc tham gia ë b¶o hiÓm

th©n thÓ nhµ n−íc. Nh÷ng ng−êi kh¸c ph¶i tham gia ë b¶o hiÓm th©n thÓ t− nh©n.

Còng nh− c¸c dÞch vô cña BHYT, c¸c dÞch vô cña b¶o hiÓm th©n thÓ ®−îc

chia thµnh ba d¹ng lµ dÞch vô d−íi d¹ng ®å vËt, dÞch vô tiÒn vµ g¾n liÒn víi c¸c

dÞch vô cña BHYT. C¸c dÞch vô cña b¶o hiÓm th©n thÓ chØ ®−îc thùc hiÖn trªn c¬

së quyÕt ®Þnh cña b¸c sü tõ kÕt qu¶ cña c¸c dÞch vô y tÕ vµ ®−îc chia thµnh ba

bËc g¾n liÒn víi ba møc ®é kh¸c nhau tõ møc nhÑ, trung b×nh ®Õn nÆng cña

th−¬ng tËt th©n thÓ trong tr−êng hîp xÈy ra rñi ro.

Tuy nhiªn kh¸c víi dÞch vô y tÕ, dÞch vô cña b¶o hiÓm th©n thÓ cßn bao

gåm c¶ c¸c ho¹t ®éng gióp cho ng−êi bÞ rñi ro lµm quen víi t×nh tr¹ng míi cña

c¬ thÓ vµ kh¶ n¨ng hßa nhËp víi c¸c ho¹t ®éng ®êi th−êng (tæ chøc c¸c khãa ®µo

t¹o, hç trî c¸c ph−¬ng tiÖn kü thuËt, dông cô…). DÞch vô ch¨m sãc hµng ngµy

®èi víi nh÷ng ng−êi kh«ng cßn kh¶ n¨ng hµnh vi (b¶o hiÓm sÏ thanh to¸n tiÒn

l−¬ng cho ng−êi ch¨m sãc ng−êi tµn tËt) vµ chi tr¶ nghÜa vô b¶o hiÓm l−¬ng h−u

cho nh÷ng ®èi t−îng thuéc diÖn h−ëng lîi Ých nµy.

Còng nh− dÞch vô cña BHYT, dÞch vô b¶o hiÓm th©n thÓ còng cã giíi h¹n

vÒ møc ®é chi tr¶ cña dÞch vô còng nh− hÖ sè ch¨m sãc y tÕ theo ®ãng gãp nghÜa

vô b¶o hiÓm. Nh−ng kh¸c víi BHYT, c¸c dÞch vô cña b¶o hiÓm th©n thÓ cßn giíi

h¹n ë møc ®é th−¬ng tËt vµ hoµn c¶nh th−¬ng tËt vµ c¸ch thøc ch¨m sãc (ch¨m

sãc t¹i nhµ hay t¹i c¬ së y tÕ).

C¸c dÞch vô cña b¶o hiÓm th©n thÓ còng ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së nguån

®ãng gãp nghÜa vô b¶o hiÓm cña ng−êi tham gia b¶o hiÓm. Møc ®ãng gãp nghÜa vô

b¶o hiÓm th©n thÓ còng ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së thu nhËp rßng cña ng−êi lao ®éng

víi møc cè ®Þnh lµ 1,7% vµ ®−îc chia ®Òu cho ng−êi sö dông lao ®éng vµ ng−êi lao

®éng tham gia b¶o hiÓm. B¶o hiÓm th©n thÓ còng cã chung giíi h¹n x¸c ®Þnh nghÜa

vô b¶o hiÓm víi b¶o hiÓm y tÕ vµ c¸c tÝnh chÊt ®i liÒn víi møc giíi h¹n nµy.

§èi víi sinh viªn, møc nghÜa vô ®−îc ®−a ra cè ®Þnh lµ 7,92Euro mçi

th¸ng. Nh÷ng ng−êi thÊt nghiÖp, nghÜa vô b¶o hiÓm cña hä sÏ ®−îc thùc hiÖn bëi

Phßng viÖc lµm Liªn bang, n¬i mµ hä tham gia b¶o hiÓm thÊt nghiÖp.

- B¶o hiÓm th©n thÓ cho n«ng d©n

B¶o hiÓm th©n thÓ cho n«ng d©n vÒ c¬ b¶n còng gièng nh− b¶o hiÓm th©n

thÓ nãi chung trong hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi. Ngo¹i trõ nghÜa vô b¶o hiÓm cña

c¸c thµnh viªn tham gia, ®èi víi c¸c ®èi t−îng nµy, nghÜa vô b¶o hiÓm kh«ng

®−îc tÝnh trªn c¬ së thu nhËp víi tû lÖ phÇn tr¨m nhÊt ®Þnh nh− b¶o hiÓm th©n thÓ

nãi chung mµ ®−îc coi nh− mét phÇn nghÜa vô bæ sung thªm cho nghÜa vô b¶o

hiÓm y tÕ dµnh cho n«ng d©n. Møc bæ sung nµy ®−îc x¸c ®Þnh b»ng 7,5% (cho

khu vùc T©y §øc cò) vµ 7,7% (cho khu vùc §«ng §øc cò) møc nghÜa vô b¶o

hiÓm y tÕ cho n«ng d©n. Møc phô thªm nµy do ng−êi chñ trang tr¹i g¸nh chÞu

chung cho c¶ c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh. ë khu vùc §«ng §øc cò, møc

®ãng gãp phô thªm cho b¶o hiÓm th©n thÓ cao h¬n v× møc nghÜa vô BHYT khu

vùc nµy thÊp h¬n khu vùc T©y §øc cò.

Thø n¨m, b¶o hiÓm thÊt nghiÖp

- Kh¸i qu¸t vÒ b¶o hiÓm thÊt nghiÖp

§èi t−îng tham gia b¾t buéc ë b¶o hiÓm thÊt nghiÖp nhµ n−íc lµ nh÷ng ®èi

t−îng lao ®éng cã thu nhËp hµng th¸ng thÊp h¬n møc giíi h¹n x¸c ®Þnh nghÜa vô

x· héi vµ thùc tËp nghÒ nghiÖp.

+ C¸c dÞch vô cña b¶o hiÓm thÊt nghiÖp bao gåm: Hç trî c¸c chi phÝ cho

viÖc nhËn t− vÊn vµ m«i giíi viÖc lµm; Hç trî c¸c nç lùc t×m kiÓm vµ tiÕp nhËn

viÖc lµm (chi phÝ ®i l¹i ®Õn n¬i thö viÖc); Hç trî thøc ®Èy viÖc hµnh nghÒ tù do

khi thÊt nghiÖp (hç trî vèn ®Ó tù kinh doanh), ho¹t ®éng nµy ®−îc thùc hiÖn

th«ng qua viÖc hç trî vay vèn ®Ó tù kinh doanh. Nh÷ng ®èi t−îng nµy sÏ ph¶i tù

chi tr¶ nghÜa vô BHYT vµ b¶o hiÓm h−u trÝ. Trong 3 n¨m ®Çu hä còng cã thÓ lùa

chän viÖc thùc hiÖn 100% nghÜa vô hoÆc 50% nghÜa vô (tÊt nhiªn møc lîi Ých sÏ

kh¸c nhau); Thóc ®Èy viÖc tham gia häc tËp, ®µo t¹o l¹i, ®µo t¹o më réng vµ ®µo

t¹o n©ng cao (Phßng viÖc lµm Liªn bang ®¶m nhiÖm viÖc hç trî c¸c kinh phÝ ®Ó

ng−êi thÊt nghiÖp tham gia c¸c ch−¬ng tr×nh häc thÝch hîp); Thanh to¸n tiÒn

l−¬ng trong tr−êng h¬p chñ sö dông lao ®éng kh«ng cßn kh¶ n¨ng thanh to¸n;

+ TiÒn thÊt nghiÖp ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së nghÜa vô tham gia b¶o hiÓm.

Thêi gian h−ëng lîi Ých tiÒn thÊt nghiÖp ®−îc c¨n cø vµo thêi gian tham gia lao

®éng vµ tuæi ®êi cña ng−êi tham gia b¶o hiÓm. Th«ng th−êng thêi gian nµy lµ tõ

12 th¸ng ®Õn 32 th¸ng cho ®èi t−îng thÊt nghiÖp t¹m thêi. Sau thêi gian nµy, nÕu

ng−êi thÊt nghiÖp kh«ng trë l¹i ®−îc c«ng viÖc míi, sÏ chuyÓn sang diÖn h−ëng

lîi Ých kh¸c (nh− thÊt nghiÖp vÜnh viÔn hoÆc h−ëng l−¬ng h−u nÕu ®¸p øng ®ñ

yªu cÇu).

+ ViÖc chi tr¶ nghÜa vô BHYT vµ b¶o hiÓm h−u trÝ cho nh÷ng ng−êi tham

gia b¶o hiÓm bÞ thÊt nghiÖp do Phßng viÖc lµm Liªn bang ®¶m nhËn viÖc chi tr¶.

ChØ 80% l−¬ng rßng cña ng−êi lao ®éng ë th¸ng cuèi cïng tr−íc khi thÊt nghiÖp

®−îc lÊy lµm c¨n cø x¸c ®Þnh møc nghÜa vô BHYT vµ b¶o hiÓm h−u trÝ. §iÒu nµy

mét mÆt lµm gi¶m g¸nh nÆng cho Phßng viÖc lµm Liªn bang, mÆt kh¸c ®¶m b¶o

lîi Ých cña ng−êi h−ëng trî cÊp thÊt nghiÖp ph¶i thÊp h¬n lîi Ých cña ng−êi ®ang

®i lµm vÒ møc ®é ch¨m sãc y tÕ hiÖn t¹i vµ lîi Ých tiÒn l−¬ng h−u sau nµy.

VÒ nguyªn t¾c, c¸c dÞch vô cña b¶o hiÓm thÊt nghiÖp còng dùa trªn

nguyªn t¾c t−¬ng ®−¬ng víi møc nghÜa vô b¶o hiÓm. Ngo¹i trõ c¸c dÞch vô vÒ t−

vÊn vµ m«i giíi viÖc lµm cho ng−êi thÊt nghiÖp lµ kh«ng phô thuéc vµo møc

nghÜa vô ®· thøc hiÖn.

+ C¸c dÞch vô cña b¶o hiÓm thÊt nghiÖp vÒ c¬ b¶n còng ®−îc chi tr¶ tõ nguån

®ãng gãp nghÜa vô b¶o hiÓm cña ng−êi tham gia b¶o hiÓm. Møc nghÜa vô b¶o hiÓm

®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së thu nhËp rßng cña ng−êi lao ®éng víi møc 6,5% cho phÇn

thu nhËp nhá h¬n møc giíi h¹n x¸c ®Þnh nghÜa vô b¶o hiÓm. Møc giíi h¹n x¸c ®Þnh

nghÜa vô b¶o hiÓm thÊt nghiÖp còng chung møc víi b¶o hiÓm h−u trÝ. NghÜa vô b¶o

hiÓm còng ®−îc chia ®Òu cho ng−êi sö dông lao ®éng vµ ng−êi lao ®éng. Tuy nhiªn

nh»m thóc ®Èy ph¸t triÓn viÖc lµm, nhµ n−íc còng thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng hç trî vÒ

tµi chÝnh cho lÜnh vùc nµy theo luËt ®æi míi n¨m 1995.

- B¶o hiÓm thÊt nghiÖp cho n«ng d©n

VÒ c¬ b¶n b¶o hiÓm thÊt nghiÖp cho n«ng d©n còng gièng nh− b¶o hiÓm

thÊt nghiÖp nãi chung. Tuy nhiªn ®èi víi b¶o hiÓm thÊt nghiÖp cho n«ng d©n cã

mét sè kh¸c biÖt c¬ b¶n sau ®©y:

+ Kh«ng chØ ng−êi n«ng d©n víi t− c¸ch lµ ng−êi lµm c«ng ¨n l−¬ng mµ

ngay c¶ ng−êi chñ trang tr¹i còng nhËn ®−îc c¸c dÞch vô cña b¶o hiÓm thÊt

nghiÖp d−íi d¹ng hç trî trong c¸c hoµn c¶nh nh− chuyÓn ®æi s¶n xuÊt trong trang

tr¹i do nh÷ng yªu cÇu kh¸ch quan (ph¸t triÓn cña kü thuËt, thay ®æi cña thÞ

tr−êng, thêi tiÕt hoÆc thùc hiÖn chÝnh s¸ch thay ®æi cÊu tróc kinh tÕ cña nhµ

n−íc). Møc lîi Ých ®−îc x¸c ®Þnh cho khu vùc T©y §øc cò lµ 850Euro céng víi

150Euro cho trÎ em mçi th¸ng, khu vùc §«ng ®øc cò lµ 510Euro céng víi

90Euro cho trÎ em mçi th¸ng.

+ Mét phÇn lín n«ng trang v× lý do kh¸ch quan dÉn ®Õn bÞ bá hoang, dÉn

®Õn viÖc lµm bÞ gi¶m, sÏ nhËn ®−îc sù hç trî ®Ó cã thÓ thÝch nghi víi hoµn c¶nh

míi. Møc hç trî mçi th¸ng ®−îc x¸c ®Þnh tõ 200 ®Õn 500Euro cho khu vùc T©y

§øc cò vµ tõ 140 ®Õn 350Euro cho khu vùc §«ng §øc cò. §èi víi ng−êi lao

déng ®· lín tuæi (®Õn 50 tuæi), cã thÓ ®−îc h−ëng lîi Ých nµy ®Õn khi ®ñ ®iÒu

kiÖn chuyÓn sang h−ëng l−¬ng h−u. §èi víi ng−êi cã viÖc lµm phô thªm ngoµi

n«ng nghiÖp, chØ ®−îc h−ëng tèi ®a lµ 5 n¨m.

1.1.2.2. Nh÷ng trî cÊp x∙ héi ®Æc biÖt kh¸c.

CHLB §øc lµ mét quèc gia cã chÝnh s¸ch b¶o hé n«ng nghiÖp lín thø nh×

Ch©u ¢u (sau Ph¸p). Ngoµi nh÷ng hç trî vÒ b¶o hiÓm th«ng th−êng nh− ®· tr×nh

bÇy ë trªn, ®èi t−îng n«ng d©n cßn nhËn ®−îc trî cÊp x· héi kh¸c. Cã thÓ nªu

lªn mét sè lo¹i trî cÊp nh− sau:

Thø nhÊt, nh÷ng trî cÊp liªn quan ®Õn vÊn ®Òn chÝnh s¸ch b¶o hiÓm

Ngoµi chÝnh s¸ch b¶o hiÓm nh− trªn, ng−êi n«ng d©n cßn ®−îc h−ëng

nh÷ng trî cÊp cã liªn quan ®Õn b¶o hiÓm h−u trÝ, b¶o hiÓm y tÕ. Ch¼ng h¹n, ®èi

víi b¶o hiÓm tuæi giµ, ng−êi lao ®éng trong lÜnh vùc nµy, v× lý do thu nhËp thÊp

nªn dÉn ®Õn lîi Ých thÊp h¬n ë l−¬ng h−u so víi ®èi t−îng nµy ë lÜnh vùc kh¸c.

§Ó san b»ng kho¶ng c¸ch nµy, ng−êi lao ®éng cã thÓ nhËn ®−îc lîi Ých bæ sung

tõ nhµ n−íc th«ng qua tæ chøc b¶o hiÓm mét trong hai lo¹i sau ®©y:

Lo¹i thø nhÊt, cø mçi 12 th¸ng thùc hiÖn nghÜa vô b¶o hiÓm b¾t buéc,

ng−êi tham gia b¶o hiÓm sÏ nhËn ®−îc thªm 2,5Euro t¨ng thªm ë l−¬ng h−u mçi

th¸ng. Cho lîi Ých nµy cña ng−êi lao ®éng, nhµ n−íc sÏ hç trî mét phÇn vµ ng−êi

chñ sö dông lao ®éng ph¶i ®¶m nhËn mét phÇn nghÜa vô thanh to¸n thªm 10Euro

nghÜa vô b¶o hiÓm hµng th¸ng cho mçi ng−êi lao ®éng. §iÒu kiÖn ®Ó ®−îc nhËn

lîi Ých nµy lµ ®Õn khi nghØ h−u, thêi gian ®ãng nghÜa vô cho lo¹i nµy ph¶i ®¹t tèi

thiÓu lµ 180 th¸ng.

Lo¹i thø hai lµ, ng−êi tham gia b¶o hiÓm sÏ nhËn ®−îc thªm 54Euro mçi

th¸ng ë l−¬ng h−u nÕu lµ ®éc th©n,cßn nÕu cã gia ®×nh, sè nµy sÏ lµ 90Euro. Chi

phÝ cho lîi Ých nµy cña ng−êi lao ®éng hoµn toµn do nhµ n−íc g¸nh chÞu.

Trong BHYT, nh÷ng thµnh viªn trong gia ®×nh cña ng−êi n«ng d©n víi t−

c¸ch lµ chñ trang tr¹i sÏ ph¶i ®ãng nghÜa vô BHYT b»ng 37,5% ®Õn 70% møc nghÜa

vô ®ãng BHYT cña ng−êi chñ trang tr¹i. Song víi nh÷ng thµnh viªn kh«ng tham gia

lµm viÖc nh− con d−íi 18 tuæi, hoÆc vî lµm néi trî, th× ®−îc miÔn nghÜa vô BHYT,

mÆc dï hä vÉn ®−îc h−ëng c¸c dÞch vô tõ b¶o hiÓm cña ng−êi chñ trang tr¹i trong

gia ®×nh vµ ngy−¬× chñ tr¹i vÉn kh«ng ph¶i ®ãng thªm nghÜa vô BHYT.

Thø hai, nh÷ng hç trî liªn quan ®Õn b¶o hé khu vùc n«ng nghiÖp

Ng−êi n«ng d©n cßn ®−îc nhËn nh÷ng hç trî kh¸c tõ nhµ n−íc cã liªn

quan ®Õn b¶o hé khu vùc n«ng nghiÖp nh− chÝnh s¸ch trî gi¸, trî cÊp trong

tr−êng hîp khÈn cÊp vµ ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn vïng. Theo ®ã, nh÷ng

vïng ®−îc x¸c ®Þnh lµ vïng n«ng nghiÖp sÏ ®−îc nhËn nh÷ng −u ®·i ®Æc biÖt liªn

quan ®Õn ho¹t ®éng n«ng nghiÖp, kÓ c¶ nh÷ng diÖn tÝch bá hoang hoÆc tr¶i th¶m

cá nh»m g×n gi÷ ®Êt ®ai hoÆc t¹o mµu xanh.

Theo chÝnh s¸ch nµy, c¸c trang tr¹i v× môc ®Ých kh¸ch quan (thiªn tai,

hoÆc chuyÓn dÞch môc ®Ých sö dông ®Êt) dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mét phÇn ®Êt kh«ng

®−îc sö dông vµo s¶n xuÊt, sÏ nhËn ®−îc nh÷ng hç trî ®Ó thùc hiÖn chuyÓn dÞch,

ph¸t triÓn kü thuËt, thay ®æi theo nhu cÇu thÞ tr−êng hoÆc kh¾c phôc thiªn tai...

1.2. Mét sè kinh nghiÖm tõ nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p

luËn x©y dùng csxH n«ng th«n ë Chlb §øc.

Qua nghiªn cøu vÊn ®Ò CSXH n«ng nghiÖp ë CHLB §øc, cã thÓ rót ra mét

sè kinh nghiÖm sau ®©y ®èi víi viÖc x©y dùng CSXH n«ng th«n.

Thø nhÊt, chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng th«n ë CHLB §øc lµ mét hÖ thèng

chÝnh s¸ch riªng biÖt, ®éc lËp.

HiÖn nay, ë CHLB §øc ng−êi ta ph©n biÖt ba bé phËn chÝnh s¸ch ®Ó ph¸t

triÓn n«ng th«n. §ã lµ:

ChÝnh s¸ch thÞ tr−êng gi¸ c¶ lµ chÝnh s¸ch ®¶m b¶o thu nhËp cho n«ng

d©n. §©y lµ trô cét trong chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp cña EU. ChÝnh s¸ch nµy do EU

quyÕt ®Þnh vµ ng©n s¸ch do EU ®¶m b¶o 100%. Tr−íc ®©y, chÝnh s¸ch thÞ tr−êng

gi¸ c¶ cña c¸c n−íc EU lµ b¶o hé ®Ó gi÷ gi¸ n«ng s¶n phÈm cao. HiÖn nay, chÝnh

s¸ch nµy ®−îc thay thÕ b»ng chÝnh s¸ch trî cÊp trùc tiÕp cho n«ng d©n theo ®Çu

®¬n vÞ diÖn tÝch vµ ®Çu gia sóc.

ChÝnh s¸ch c¬ cÊu lµ c¸c biÖn ph¸p nh»m cÊu tróc l¹i nÒn n«ng nghiÖp

§øc. Ng−êi ta cßn gäi chÝnh s¸ch cÊu tróc lµ chÝnh s¸ch vïng. ChÝnh s¸ch nµy lµ

trô cét thø hai cña EU. Tuy nhiªn kh¸c víi chÝnh s¸ch thÞ tr−êng gi¸ c¶, chÝnh

s¸ch c¬ cÊu do c¶ EU vµ c¸c n−íc thµnh viªn ®ång tµi trî.

ChÝnh s¸ch x∙ héi lµ chÝnh s¸ch do mçi n−íc thµnh viªn EU tù x©y dùng

chÝnh s¸ch x· héi. Liªn minh EU kh«ng cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh CSXH cña

c¸c n−íc.Vµ do vËy, tµi chÝnh cho CSXH lµ do tõng n−íc thµnh viªn tù trang tr¶i.

ë CHLB §øc, CSXH n«ng th«n lµ hÖ thèng chÝnh s¸ch ®éc lËp, riªng biÖt

so víi c¸c chÝnh s¸ch x· héi kh¸c. Lý do ®Ó gi÷ cho hÖ thèng nµy lµ ®éc lËp ®−îc

lý gi¶i lµ: hÖ thèng riªng nµy sÏ gióp cho n«ng d©n ®−îc nhiÒu h¬n, v× nã phï

hîp víi ngµnh nghÒ cña ng−êi n«ng d©n. Qua hÖ thèng nµy ®Ó thùc hiÖn cÊu tróc

l¹i ngµnh n«ng nghiÖp. VÝ dô ng−êi chñ trang tr¹i chØ ®−îc h−ëng tiÒn h−u trÝ khi

hä nép trang tr¹i cña m×nh cho nhµ n−íc ®Ó giao cho ng−êi kh¸c qu¶n lý. Qua hÖ

thèng b¶o hiÓm nµy sÏ t¸c ®éng ®Õn thu nhËp cña ng−êi n«ng d©n. §iÒu nµy do

®Æc ®iÓm ph¸t triÓn cña nÒn n«ng nghiÖp CHLB §øc quy ®Þnh.

Thø hai, ë CHLB §øc, chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng th«n chñ yÕu ®−îc thùc

hiÖn trong b¶o hiÓm vµ trî cÊp x∙ héi cho n«ng d©n, ®−îc luËt ho¸ rÊt cao vµ

c¬ cÊu tæ chøc cña BHXH rÊt ®a d¹ng.

- Lý do lµ ë chç, trong chÝnh s¸ch BHXH ®· bao gåm toµn bé nh÷ng

CSXH mµ nhµ n−íc hç trî cho ng−êi d©n nãi chung, ng−êi n«ng d©n nãi riªng.

§ã lµ c¸c kho¶n hç trî cña nhµ n−íc vÒ ch¨m sãc søc khoÎ, kh¸m ch÷a bÖnh, t×m

kiÕm viÖc lµm, häc tËp, n©ng cao tr×nh ®é, nhµ ë... V× thÕ viÖc x©y dùng vµ hoµn

thiÖn CSXH ë CHLB §øc vÒ c¬ b¶n lµ tËp trung vµo viÖc x©y dùng, bæ sung,

hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch b¶o hiÓm vµ trî cÊp x· héi.

- Mét ®iÓm ®¸ng chó ý lµ hÖ thèng CSXH n«ng th«n ë CHLB §øc ®−îc

luËt ho¸ rÊt cao. LuËt x· héi trong n«ng nghiÖp lµ mét trong nh÷ng hÖ thèng ®Æc

biÖt cña LuËt x· héi §øc. C¬ së cña tÝnh ®Æc biÖt cuat hÖ luËt nµy lµ nã ®Ò cËp

®Õn c¸c hoµn c¶nh kh¸c biÖt nhÊt cña c¸c nhãm ng−êi vµ ngµnh kinh tÕ x¸c ®Þnh.

C¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña LuËt x· héi trong n«ng nghiÖp ë CHLB §øc lµ:

+ Nhãm ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ®−îc t¹o thµnh trong thùc tÕ tõ c¸c chñ

ruéng ®Êt, vî (chång) hä còng nh− c¸c thµnh viªn gia ®×nh cïng céng t¸c vµ cã

quyÒn ®−îc nu«i d−ìng

+ HÖ thèng b¶o hiÓm x· héi n«ng nghiÖp ®éc lËp h−íng vµo c¸c tr−êng hîp

thay ®æi cuéc sèng x¸c ®Þnh nh− tuæi t¸c, tai n¹n, bÖnh tËt vµ sù thiÕu thèn cÇn hç trî.

+ Môc tiªu ®· ®−îc ®iÒu chØnh ®èi víi hoµn c¶nh sèng vµ lµm viÖc cña c¸c

gia ®×nh n«ng d©n

+ C¸c ®iÓm chñ yÕu ®Æc biÖt ë c¸c lÜnh vùc LuËt NghÜa vô vµ ®ãng gãp

Nhê cã hÖ thèng luËt x· héi ®éc lËp nªn ®· chuÈn bÞ s½n sµng c¸c trî gióp

nghÒ nghiÖp chuyªn m«n trong ph¹m vi thÝch hîp. ViÖc thùc hiÖn hÖ thèng luËt

®éc lËp nh− thÕ cho phÐp hiÖn thùc c¸c môc tiªu cÊu tróc l¹i n«ng nghiÖp; HiÖn

thùc ho¸ c¸c gi¶i ph¸p gi¶m g¸nh nÆng thu nhËp trong sù phï hîp víi LuËt EU;

§ång thêi viÖc tµi trî c¸c môc tiªu chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp tõ Ng©n s¸ch liªn

bang cã thÓ thùc hiÖn ®−îc.

MÆc dï cã nhiÒu vÊn ®Ò xuÊt hiÖn vµ nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ sù tån t¹i

cña hÖ thèng CSXH ®éc lËp trong n«ng nghiÖp, nh−ng vÒ nguyªn t¾c hÖ thèng

®éc lËp b¶o hiÓm x· héi n«ng nghiÖp vÉn ®−îc duy tr× cho ®Õn nay v× ng−êi ta

kh«ng muèn xo¸ bá c¸c lîi thÕ cña hÖ thèng nµy.

Trong lÞch sö qu¸ khø ®· cã nh÷ng cè g¾ng c¶i c¸ch nhÊt ®Þnh. Cuéc c¶i

c¸ch lín gÇn ®©y nhÊt diÔn ra vµo n¨m 1995. ë ®©y tr−íc hÕt thùc tr¹ng b¶o

hiÓm phô n÷ trong hÖ thèng nµy ®· ®−îc thay ®æi l©u dµi vµ ng−êi ta ®· cè g¾ng

duy tr× sù æn ®Þnh tµi chÝnh.

- Mét ®iÓm ®¸ng chó ý kh¸c lµ c¬ cÊu tæ chøc cña b¶o hiÓm x· héi ë

CHLB §øc lµ rÊt ®a d¹ng. Tham gia vµo hÖ thèng tæ chøc BHXH trong n«ng

nghiÖp ë CHLB §øc cã Liªn ®oµn hîp t¸c x· nghÒ n«ng liªn bang;Tæng liªn

®oµn quÜ b¶o hiÓm tuæi giµ trong n«ng nghiÖp; Liªn ®oµn quÜ b¶o hiÓm y tÕ trong

n«ng nghiÖp liªn bang; B¶o hiÓm ch¨m sãc bæ sung vµ C¬ së ch¨m sãc bæ sung

®èi víi ng−êi lao ®éng n«ng - l©m nghiÖp.

Liªn ®oµn hîp t¸c x· nghÒ n«ng liªn bang. Lµ tæ chøc liªn minh cña 8

hîp t¸c x· nghÒ n«ng trªn l·nh thæ CHLB §øc vµ hîp t¸c x· lµm v−ên nã cã

nhiÖm vô B¶o hiÓm tai n¹n theo luËt ®Þnh vµ ng¨n ngõa rñi ro cho n«ng d©n.

Tæng liªn ®oµn quÜ b¶o hiÓm tuæi giµ trong n«ng nghiÖp lµ tæ chøc liªn

minh 9 quÜ b¶o hiÓm tuæi giµ trong n«ng nghiÖp. NhiÖm vô cña nã lµ: Thùc hiÖn

b¶o hiÓm tuæi giµ theo luËt ®Þnh ®èi víi n«ng – l©m nghiÖp; Thùc hiÖn lîi tøc nép

®Êt ®ai vµ thùc hiÖn lîi tøc s¶n xuÊt vµ tiÒn c©n ®èi.

Liªn ®oµn quÜ b¶o hiÓm y tÕ n«ng nghiÖp liªn bang lµ tæ chøc liªn minh

cña 9 quÜ ch¨m sãc søc khoÎ vµ y tÕ n«ng nghiÖp. NhiÖm vô cña nã lµ hç trî thùc

hiÖn nhiÖm vô cña c¸c quÜ b¶o hiÓm y tÕ vµ quÜ ch¨m sãc bæ sung (ZLA) vµ c¬

së ch¨m sãc bæ sung ®èi víi ng−êi lao ®éng trong n«ng – l©m nghiÖp (ZLF);

B¶o hiÓm ch¨m sãc bæ sung vµ C¬ së ch¨m sãc bæ sung ®èi víi ng−êi lao

®éng n«ng - l©m nghiÖp thùc hiÖn c©n ®èi h−u trÝ tuæi giµ vµ trî cÊp cho ng−êi

kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng; Thùc hiÖn trî cÊp bæ sung th«ng qua hîp ®ång

(ZLF), cÊp tiÒn th«ng qua ng−êi thuª m−ín lao ®éng 5,20 EUR/th¸ng cho lao

®éng th−êng xuyªn vµ cho ng−êi ®ang ®µo t¹o, tr¶ l−¬ng h−u bæ sung vµ trî cÊp

bæ sung theo luËt ®Þnh (Quü ZLA) quÜ thuéc nhiÖm vô liªn bang tr¶ cho sù c©n

®èi lùa chän hoÆc bæ sung (2003 kho¶ng 14,2 triÖu Euro).

Thø ba, Nhµ n−íc CHLB §øc lµ ng−êi ®¶m b¶o tµi chÝnh lín nhÊt cho

viÖc thùc hiÖn CSXH cho n«ng d©n.

MÆc dï trong nguyªn t¾c tµi chÝnh, c¸c chÝnh s¸ch BHXH ®Òu dùa trªn

nguyªn lý lµ ng−êi lao ®éng- ng−êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n−íc ®Òu cã tr¸ch

nhiÖm ®ãng gãp vµo Quü BHXH. Song nh×n chung, nguån tµi chÝnh thùc hiÖn

CSXH n«ng d©n ë CHLB §øc ®−îc NSNN chi tr¶ rÊt lín.

HiÖn nay, luËt ph¸p CHLB §øc quy ®Þnh, ng©n s¸ch nhµ n−íc hç trî b¶o

hiÓm tai n¹n lµ 30%, BHYT lµ 60%, b¶o hiÓm h−u trÝ lµ 75%.

Tµi trî

N¨m

Tæng chi

PhÇn Ng©n s¸ch liªn bang (%)

KÕt qu¶ Ng−êi lao ®éng

Nh©n viªn

Møc ®ãng gãp

Ng©n s¸ch liªn bang

1993

1.794,5

620,0

1.072,5

918,1

51,2

1998

2.008,1

614,6

1.279,9

938,9

1.093,8

54,5

2003

2.143,0

602,0

1.419,0

922,0

1.250,2

58,4

1991=100,0

119,0

97,0

132,0

100,4

136,0

Nguån: TS. Astrid Haeger ViÖn Wisola, Humboldt Universitat zu Berlin

BiÓu sè 3: Ph¹m vi kÕt qu¶ vµ tµi trî cña BHYT n«ng nghiÖp

N¨m 2005, tû lÖ ng−êi nhËn b¶o hiÓm gÊp 1,7 lÇn ng−êi ®ãng b¶o hiÓm,

NSNN hç trî mét kho¶n chi tr¶ lín cho n«ng nghiÖp nh− sau: Chi cho n«ng nghiÖp:

5,1100 000 tû Euro; Chi BHXH n«ng nghiÖp: 3,727.000 tû Euro; Chi b¶o vÖ vïng bê:

720.000 tû Euro vµ Chi nghiªn cøu ph¸t triÓn n«ng nghiÖp: 290.000 tû Euro.

Trong chi b¶o hiÓm x· héi n«ng nghiÖp, kho¶n chi b¶o hiÓm h−u trÝ n«ng

d©n lµ 62%, chi b¶o hiÓm y tÕ 29%, chi b¶o hiÓm tai n¹n lµ 5%, chi tr¶ ng−êi

n«ng d©n chuyÓn nh−îng trang tr¹i vÒ h−u sím lµ 2%, chi kh¸c lµ 2%. T¹i sao

NSNN CHLB §øc l¹i ph¶i chi tr¶ nhiÒu nh− thÕ cho BHXH n«ng d©n? Së dÜ nh−

vËy theo c¸c nhµ khoa häc CHLB §øc, nh÷ng lý do sau:

1/Khu vùc n«ng nghiÖp ngµy cµng bÞ thu hÑp. HiÖn nay, phÇn n«ng nghiÖp

chiÕm tû träng rÊt nhá trong c¬ cÊu GDP, ch¼ng h¹n n¨m 2003 c«ng nghiÖp

chiÕm kho¶ng 30,4%, n«ng nghiÖp lµ 1,2% vµ dÞch vô lµ 68,4%. §ång thêi, sau

h¬n 45 n¨m ph¸t triÓn, lao ®éng trong ngµnh n«ng nghiÖp còng gi¶m xuèng

nhanh chãng. NÕu nh− n¨m 1957, tû träng lao ®éng trong n«ng nghiÖp - c«ng

nghiÖp - dÞch vô lµ 16,1%; 47,3% vµ 36,6% th× ®Õn n¨m 2003, tû lÖ nµy lµ 2,5%;

31,1% vµ 66,4% (xem phô lôc 1,2,3).

2/Cã nhiÒu nh©n tè míi ¶nh h−ëng ®Õn sù an toµn cña Quü BHXH, ®Æc

biÖt lµ mèi quan hÖ gi÷a ng−êi ®ãng b¶o hiÓm víi ng−êi h−ëng b¶o hiÓm ngµy

cµng biÕn ®æi theo xu h−íng sè ng−êi ®ãng b¶o hiÓm ngµy cµng gi¶m xuèng, cßn

sè ng−êi h−ëng BHXH ngµy cµng t¨ng lªn. Thªm n÷a, ë CHLB §øc cÊu tróc

kinh tÕ vµ cÊu tróc d©n sè kh«ng thuËn lîi. §©y lµ d©n téc ngµy cµng cã xu

h−íng giµ cçi. Theo c¸c nhµ khoa häc §øc, d©n sè CHLB §øc biÕn ®æi theo tû lÖ

4:2:1 tøc lµ «ng bµ néi vµ ngo¹i, sinh ra bè vµ mÑ. Bè vµ mÑ chØ sinh ra 1 ng−êi

con. M« h×nh d©n sè nµy kh«ng cã lîi cho viÖc chi tr¶ b¶o hiÓm x· héi. V× theo

nguyªn t¾c chi tr¶, quü BHXH ph¶i lÊy sù ®ãng gãp cña ng−êi ®ang lµm viÖc chi

tr¶ cho ng−êi vÒ h−u, lÊy cña thÕ hÖ trÎ ®Ó chi tr¶ cho thÕ hÖ giµ, Theo ®ã, ng−êi

ta gäi lµ trÎ em trong gia ®×nh lµ chç dùa cho ng−êi lín. Nh−ng víi xu h−íng

biÕn ®æi d©n sè theo m« h×nh 4:2:1 nh− ë CHLB §øc, chç dùa nµy lµ rÊt khã

kh¨n ®èi víi ng−êi n«ng d©n giµ. Ngoµi ra, nÕu xuÊt ph¸t tõ thu nhËp cña ng−êi

n«ng d©n, th× kh¶ n¨ng quü BHXH còng gÆp khã kh¨n trong viÖc tù chi tr¶

BHXH. XuÊt ph¸t ®ã, hµng n¨m ng©n s¸ch liªn bang ph¶i hç trî mét sè tiÒn kh¸

lín ®Ó chi tr¶ BHXH n«ng d©n. T×nh tr¹ng nµy lµm xuÊt hiÖn nhiªï ý kiÕn kh¸c

nhau. VÊn ®Ò tranh luËn hiÖn nay lµ chÝnh s¸ch BHXH n«ng d©n cã hîp lý hay

kh«ng, v× ph¶i lÊy mét sè l−îng tiÒn lín tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc ®Ó chØ tr¶ cho

mét bé phËn nhá ng−êi h−ëng b¶o hiÓm ? V× thÕ, cã ý kiÕn cho r»ng, nªn xo¸ bá

chÕ ®é BHXH n«ng d©n ®éc lËp ®Ó ®−a vµo hÖ thèng b¶o hiÓm chung. Nh−ng

còng cã ý kiÕn cho r»ng cÇn gi÷ l¹i hÖ thèng BHXH n«ng d©n nh−ng ph¶i cã sù

c¶i tæ hÖ thèng nµy. MÆc dï tranh luËn lµ nh− thÕ, nh−ng ®Õn nay hÖ thèng

BHXH n«ng d©n CHLB §øc vÉn lµ hÖ thèng ®éc lËp.

Sù ph©n tÝch trªn cho thÊy, BHXH n«ng d©n ë CHLB §øc ®−îc nhµ n−íc

hç trî rÊt lín, tíi 80% chi tiªu cho BHXH n«ng d©n lµ tõ Ng©n s¸ch nhµ n−íc.

VÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi n−íc ta hiÖn nay lµ, Nhµ n−íc cã vai trß nh− thÕ nµo nÕu

thùc hiÖn BHXH n«ng d©n. Trong ®iÒu kiÖn mét n−íc nghÌo, kinh tÕ ch−a ph¸t

triÓn, thªm n÷a, d©n c− trong n«ng th«n kh¸ lín, viÖc tµi trî cña Ng©n s¸ch nhµ

n−íc vÒ BHXH cho n«ng d©n lµ ®iÒu khã kh¨n. Tuy vËy, nÕu kh«ng cã sù hç trî

cña Ng©n s¸ch nhµ n−íc cho BHXH n«ng d©n th× môc tiªu b×nh ®¼ng x· héi

trong n«ng th«n sÏ ®−îc gi¶i quyÕt nh− thÕ nµo?

V× sao Nhµ n−íc CHLB §øc l¹i cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o viÖc chi tr¶ BHXH

lín nh− thÕ cho ng−êi n«ng d©n. Nguyªn nh©n chÝnh lµ nhê cã c¬ cÊu thu chi

NSNN cho phÐp. CHLB §øc còng nh− c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t

triÓn hiÖn nay ®Òu sö dông c¬ cÊu thu chi NSNN ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®iÒu

tiÕt thu nhËp vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò x· héi.

Ta biÕt r»ng, kinh tÕ thÞ tr−êng tÊt yÕu dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ bÊt b×nh ®¼ng

vµ kinh tÕ thÞ tr−êng cµng ph¸t triÓn, sù ph©n ho¸ x· héi cµng s©u s¾c. ChÝnh sù

ph©n ho¸ x· héi s©u s¾c n¶y sinh tõ kinh tÕ thÞ tr−êng lµ mét trong nh÷ng nguyªn

nh©n dÉn ®Õn sù xung ®ét x· héi, chiÕn tranh vµ c¸ch m¹ng diÔn ra liªn miªn

nhiÒu thÕ kû tr−íc ®©y. Song tõ nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XX ®Õn nay, nhµ n−íc

cña c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn ®· chó ý tíi t×nh tr¹ng nµy. §Ó

gi¶i quyÕt sù bÊt b×nh ®¼ng vµ ph©n ho¸ x· héi, hä ®· sö dông c«ng cô NSNN.

Trong c¬ cÊu thu NSNN, nguån thu chñ yÕu tõ thuÕ. Trong nÒn kinh tÕ,

mäi ho¹t ®éng cã thu nhËp ®Òu ph¶i nép thuÕ cho Nhµ n−íc, ng−êi cã thu nhËp

cao ph¶i ®ãng thuÕ cao h¬n. Theo nguyªn t¾c ®ã, ë CHLB §øc, thuÕ chiÕm gÇn

90% (n¨m 1990: 267,2/301,1 tû DM) nguån thu cña NSNN. N¨m 1989, hÖ thèng

thuÕ cña CHLB §øc cã h¬n 40 lo¹i thuÕ kh¸c nhau lµm cho tæng thu tõ thuÕ n¨m

lµ 535,5 tû DM. Trong c¸c lo¹i thuÕ nµy cã s¸u lo¹i thuÕ lín theo thø tù lµ thuÕ

tiÒn l−¬ng, thuÕ doanh thu vµ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thuÕ thu nhËp, thuÕ nghÒ

nghiÖp, thuÕ nghiÖp ®oµn vµ thuÕ dÇu má. §Æc biÖt, thuÕ tiÒn c«ng, tiÒn l−¬ng lµ

lín nhÊt, 181,832 tû DM, chiÕm 33,95% (xem h×nh 1).

H×nh 1. Vßng trßn thuÕ ë CHLB §øc n¨m 1989

ThuÕ r−îu 857

ThuÕ c«ng ty 562

thuÕ bia 1260

ThuÕ phßng ho¶ 385

thuÕ xæ sè 1765

1793 thuÕ cafe

ThuÕ tµi s¶n lín 831

ThuÕ sang tªn 304

281 ???

2082 ThuÕ tµi s¶n thõa kÕ

ThuÕ sang tªn ®Êt 3606

ThuÕ chã 247

ThuÕ r−îu m¹nh 3920

ThuÕ l−¬ng

174 ThuÕ gi¶i trÝ

ThuÕ b¶o hiÓm 4190

ThuÕ ph−¬ng tiÖn chiÕu s¸ng 154

ThuÕ doanh thu gi¸ trÞ gia t¨ng

ThuÕ tµi s¶n 5775

100 ThuÕ c¸ c−îc

181 832 tû DM

PhÝ h¶i quan 6795

131 479 tû DM

62 ThuÕ ®å uèng

ThuÕ ®Êt 8490

58 ThuÕ chÌ

ThuÕ «t« 9167

ThuÕ thu nhËp

ThuÕ vèn 12648

36799

ThuÕ nghÒ nghiÖp

ThuÕ nghiÖp ®oµn

36706

14000 thuÕ nhµ thê

ThuÕ dÇu má

143 ThuÕ ®−êng (¨n)

24 ThuÕ ch¹y ®ua

34181

23 ThuÕ chiÕu bãng

32965

15509 ThuÕ thuèc l¸

11 ThuÕ cÊp giÊy phÐp

ThuÕ kh¸c 217

Nguån : G.Ashauer Nh÷ng kiÕn thøc kinh tÕ c¬ b¶n. NXB Thèng kª n¨m 1993

46 ThuÕ sæ xè thÓ thao 42 ThuÕ muèi 42 ThuÕ ®¸nh c¸ vµ s¨n b¾n

Th«ng qua thuÕ, nhµ n−íc ®· ®iÒu tiÕt ®−îc ho¹t ®éng vµ thu nhËp cña

toµn nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt, ng−êi cã thu nhËp cao ph¶i ®ãng thuÕ nhiÒu h¬n ®· cã

t¸c ®éng ®Õn ®iÒu tiÕt thu nhËp cña nh÷ng ng−êi giµu cã, ®−a mét phÇn thu nhËp

vµo NSNN ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi.

Còng nhê ®ã, trong c¬ cÊu chi tiªu, nhµ n−íc còng cã ®iÒu kiÖn t¨ng chi

tiªu cho nh÷ng vÊn ®Ò x· héi, hay thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi, nh− b¶o hiÓm,

trî cÊp. Ch¼ng h¹n, qua kÕ ho¹ch chi tiªu Ng©n s¸ch liªn bang §øc n¨m 1990

cho ta thÊy râ ®iÒu nµy:

BiÓu sè 4: KÕ ho¹ch thu chi Ng©n s¸ch LB §øc n¨m 1990

Thu = 300,1 tû DM

Chi = 300,1 tû DM

ThuÕ l−¬ng vµ thu nhËp

89,6 Lao ®éng vµ x· héi

69,6

ThuÕ doanh thu

74,8 Quèc phßng

54,2

ThuÕ dÇu löa

33,8 Tr¶ nî

37,7

ThuÕ s¶n l−îng

22,7 Giao th«ng

25,3

ThuÕ thuèc l¸

15,4 Thanh niªn vµ gia ®×nh

22,5

ThuÕ vµ thu kh¸c

29,9 Trî cÊp

10,4

Lîi nhuËn ng©n hµng liªn bang

7,0 N«ng nghiÖp

9,6

Thu nî tÝn dông

26,9 Nghiªn cøu khoa häc

7,8

Gióp ®ì ph¸t triÓn

7,2

Kinh tÕ

6,7

X©y dùng

6,4

Néi bé

5,0

Chi kh¸c

37,7

Nguån : G.Ashauer Nh÷ng kiÕn thøc kinh tÕ c¬ b¶n. NXB Thèng kª n¨m 1993 tr. 227

Nh− thÕ, trong chi ng©n s¸ch cã tíi 35% chi cho lao ®éng, x· héi, thanh

niªn vµ gia ®×nh, trî cÊp. NÕu kÓ c¶ nh÷ng kho¶n trî gióp cho n«ng nghiÖp, gióp

®ì ph¸t triÓn vµ nghiªn cøu khoa häc, th× chi NSNN cho nhiÖm vô c«ng ®¹t tíi

44- 45%. Nh×n chung, CHLB §øc còng nh− c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng,

ng©n s¸ch dµnh cho chi tiªu c«ng céng lín.

Thø t−, chÝnh s¸ch x∙ héi nãi chung, chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng th«n nãi

riªng ph¶i ®−îc x©y dùng vµ ®iÒu chØnh phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn, trªn

c¬ së t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ®¶m b¶o viÖc lµm cho nh©n d©n.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, n−íc §øc tr¶i qua mét thêi kú suy tho¸i kinh

tÕ. T¨ng tr−ëng kinh tÕ thÊp vµ tû lÖ thÊt nghiÖp ®¹t møc kû lôc trong suèt 17

n¨m qua víi tû lÖ thÊt nghiÖp 11,5%. Hoµn c¶nh nµy cña nÒn kinh tÕ §øc, mét

mÆt lµ do nh÷ng t¸c ®éng tõ nh÷ng biÕn ®æi cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. MÆt kh¾c,

mét nguyªn nh©n quan träng lµ nh÷ng g¸nh nÆng x· héi qu¸ lín ®· lµm mÊt ®i

®éng lùc kinh tÕ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vµ nhµ ®Çu t−. NhiÒu nhµ ®Çu t− ®·

ph¶i tÝnh ®Õn kÕ ho¹ch chuyÓn dÞch s¶n xuÊt ra n−íc ngoµi ®¬n gi¶n chØ ®Ó nh»m

h¹ thÊp chi phÝ s¶n xuÊt chø kh«ng ph¶i ®Ó më réng thÞ tr−êng. Nh÷ng b¶o trî x·

héi cña §øc còng cã nh÷ng ®ãng gãp nhÊt ®Þnh vµo sù û l¹i cña mét bé phËn x·

héi l−êi lao ®éng. C¸c chÝnh s¸ch b¶o vÖ ng−êi lao ®éng ë møc ®é cao, ®· kh«ng

khuyÕn khÝch ®−îc viÖc t¹o ra nh÷ng chç lµm míi vµ lµm ¶nh h−ëng ®Õn thÞ

tr−êng lao ®éng c¶ vÒ quan hÖ cung cÇu còng nh− cÊu tróc cña thÞ tr−êng lao

®éng. Trong bèi c¶nh ®ã, n¨m 2005, chÝnh phñ §øc ®· ®−a vµo thùc hiÖn ®¹o

luËt Hart IV nh»m ®iÒu chØnh ®èi t−îng h−ëng b¶o trî x· héi. ChÝnh s¸ch nµy ®·

gãp phÇn thay ®æi ®−îc mét phÇn côc diÖn ë lÜnh vùc nµy. Tuy nhiªn nã ch−a ®ñ

tÇm ®Ó thay ®æi côc diÖn chung cña n−íc §øc. Tr−íc bèi c¶nh ®ã, trong nhiÖm

kú thñ t−íng míi, chÝnh phñ §øc ®· quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch c¶i tæ nh»m vµo môc

tiªu chÝnh lµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ t¨ng viÖc lµm. ChÝnh s¸ch nµy ®−îc tËp trung

ë ba khÝa c¹nh lµ c¶i tiÕn, c¶i c¸ch vµ ®Çu t− nh»m thóc ®Èy môc tiªu cña nÒn

kinh tÕ thÞ tr−êng x· héi. Mét nÒn kinh tÕ mµ ë ®ã, hiÖu qu¶ kinh tÕ, vÊn ®Ò bÒn

v÷ng x· héi, vÊn ®Ò b¶o vÖ nguån tµi nguyªn vµ m«i tr−êng ®−îc chó träng thóc

®Èy. Trong ®ã, kh¶ n¨ng cña c¸c dÞch vô tõ kinh tÕ cµng cao th× sù bÒn v÷ng x·

héi cµng lín vµ vÊn ®Ò b¶o vÖ ®iÒu kiÖn sèng tù nhiªn cµng ®−îc chó träng vµ

ng−îc l¹i nh÷ng yÕu tè nµy còng lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong bèi

c¶nh cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÕ giíi nh− hiÖn nay, chÝnh phñ CHLB §øc còng chñ

tr−¬ng thùc hiÖn viÖc thùc thi cÊu tróc kinh tÕ linh ho¹t vµ gi¶m thiÓu tÝnh quan

liªu hµnh chÝnh nh»m ®¹t ®−îc vÞ trÝ trªn tr−êng quèc tÕ. Tõ nh÷ng nh©n tè trªn,

cho thÊy r»ng chØ cã t¹o ra m«i tr−êng bÒn v÷ng cho ph¸t triÓn kinh tÕ trong n−íc

nh»m t¨ng tr−ëng kinh tÕ bÒn v÷ng tõ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« chóng ta míi

cã thÓ ®æi míi ®−îc vµ ®¹t ®−îc ®Çy ®ñ c¸c t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch ®æi míi

vµ chØ cÊu tróc kinh tÕ tèt h¬n míi gióp ®¹t ®−îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng trªn tÊt

c¶ c¸c thÞ tr−êng.

ChÝnh phñ CHLB tiÕp tôc nç lùc x©y dùng nh÷ng lîi thÕ cña ®Êt n−íc: C¸c

doanh nghiÖp §øc lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ thanh c«ng

trªn toµn thÕ giíi. §øc ph¶i thùc sù trë thµnh mét quèc gia ®øng ®Çu vÒ khoa

häc, c«ng nghÖ trong khu vùc ch©u ©u. Kinh tÕ cña §øc thùc sù cã søc m¹nh.

- ChÝnh s¸ch kinh tÕ cña §øc ®−îc thùc hiÖn trong mét tæ hîp cña ba

chÝnh s¸ch lµ c¶i tiÕn, c¶i c¸ch vµ chÝnh s¸ch ®Çu t−. C¸c chÝnh s¸ch nµy cã môc

tiªu cuèi cïng lµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ t¹o ra nhiÒu viÖc lµm vµ ®¶m b¶o sù bÒn

v÷ng x· héi cho n−íc §øc trong bèi c¶nh thùc hiÖn môc tiªu cña nÒn kinh tÕ thÞ

tr−êng x· héi. MÆc dï c¸c chÝnh s¸ch nµy kh«ng trùc tiÕp t¹o ra nhiÒu chç lµm

míi nh−ng nã lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho viÖc t¹o ra nhiÒu chç lµm míi. C¶ ba chÝnh

s¸ch trªn ®−îc thùc hiÖn ®ång thêi trong sù liªn kÕt gi÷a vÊn ®Ò côc diÖn kinh tÕ

víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ gi÷a ®Çu t− víi tiªu dïng. Trong ®ã côc diÖn kinh tÕ lµ

®éng lùc cho t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ tiªu dïng lµ ®éng lùc cho ®Çu t−. Nh÷ng môc

tiªu cô thÓ mµ c¸c chÝnh s¸ch nµy h−íng tíi lµ: Ph¸t huy thÕ m¹nh vÒ vÞ thÕ vµ

lîi thÕ cña n−íc §øc vÒ kh¶ n¨ng ®¸p øng dÞch vô quèc gia vµ kh¶ n¨ng c¹nh

tranh quèc tÕ cña c¸c doanh nghiÖp. §¶m b¶o c¸c doanh nghiÖp §øc dÉn ®Çu thÕ

giíi vÒ xuÊt khÈu. T¹o ra søc m¹nh ë c¸c chuyªn ngµnh, dÉn ®Çu trong khèi EU

vÒ c«ng nghÖ, c¬ së h¹ tÇng vµ sù ®æi míi doanh nghiÖp. T¹o ra sù hµi lßng x·

héi qua thóc ®Èy viÖc ®¶m b¶o sù bÒn v÷ng x· héi, thóc ®Èy nhu cÇu trong n−íc

vµ thóc ®Èy kh¶ n¨ng ®Çu t− c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u.

NÒn kinh tÕ cña §øc ®−îc ®¸nh gi¸ lµ m¹nh h¬n nhiÒu nÒn kinh tÕ kh¸c.

Tuy nhiªn, trong n¨m qua, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña §øc thÊp vµ do vËy tû lÖ thÊt

nghiÖp ë §øc còng ®¹t møc kû lôc trong 17 n¨m qua. §iÒu nµy dÉn ®Õn nh÷ng

thÊt b¹i nhÊt ®Þnh trong c¸c chÝnh s¸ch ®¶m b¶o sù bÒn v÷ng x· héi mµ ®iÓn h×nh

lµ b¶o hiÓm x· héi. NghÜa vô b¶o hiÓm x· héi t¨ng cao vµ lîi Ých th× gi¶m vµ t¹o

g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n−íc. Trong bèi c¶nh ®ã, t¨ng tr−ëng kinh tÕ h¬n

n÷a lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho nh÷ng vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch tµi chÝnh vµ chÝnh

s¸ch kinh tÕ. Kh¶ n¨ng ®¸p øng vÒ kinh tÕ cµng cao, g¸nh nÆng x· héi cµng thÊp

vµ sù c«ng b»ng x· héi vµ bÒn v÷ng x· héi cµng cao vµ vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i

tr−êng, b¶o vÖ ®iÒu kiÖn sèng ®ång thêi ®−îc thóc ®Èy. Ng−îc l¹i, ®©y còng

chÝnh lµ ®iÒu kiÖn môc tiªu cña sù thµnh c«ng cña nÒn kinh tÕ. Cho ®iÒu nµy, mét

lÇn n÷a, t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. §©y còng lµ nhiÖm vô trong kÕ

ho¹ch ®Õn 2010 cña chÝnh phñ Liªn bang.

BiÓu sè 5: Tû lÖ t¨ng tr−ëng kinh tÕ trung b×nh hµng n¨m trong sù so s¸nh

STT N−íc 1971-1980 1981-1990 1991-2000 2001-2004

1 NhËt 3,20 3,50 0,90 1,20

2 3,30 2,40 1,60 -0,20 ý

3 BØ 3,20 2,20 1,80 1,25

4 Anh 1,80 2,95 2,70 2,30

T©y Ban Nha 5 2,30 2,90 2,45 1,65

6 §øc 2,70 2,25 1,45 0,45

7 Ph¸p 2,65 2,20 1,80 0,90

8 Mü 2,20 2,30 2,45 1,80

Nguån: EU Kommision

Hµ Lan 9 1,80 1,95 2,40 0,20

BiÓu sè 6: ThÞ phÇn xuÊt khÈu hµng hãa cña

CHLB §øc vµ mét sè n−íc tÝnh theo USD

STT N−íc 1995 1998 2001 2004

1 Mü 11,50 12,50 11,95 9,00

2 §øc 10,10 10,00 8,70 10,05

3 NhËt 8,90 7,00 6,80 6,20

4 Trung quèc 3,00 3,50 4,20 6,50

5 Ph¸p 5,60 5,62 5,00 4,95

6 Anh 4,80 5,00 4,20 3,85

Nguån IWF, 12/2005

7 4,50 4,45 4,20 3,80 ý

- Trong nÒn kinh tÕ CHLB §øc, kinh tÕ thÞ tr−êng x· héi ®−îc coi lµ nÒn

mãng thÝch hîp nh»m thóc ®Èy sù s¸ng t¹o, ph¸t huy n¨ng lùc vµ cña c¶i x· héi

vµ ®ång thêi thµnh c«ng ë viÖc ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng x· héi. Nh−ng hÖ

thèng nµy ph¶i ®−îc ®¹t ®−îc nh÷ng ®iÒu kiÖn thay ®æi bëi n−íc §øc ph¶i ®¹t

trong bèi c¶nh liªn hÖ víi sù ph©n c«ng lao ®éng t¨ng lªn cña nÒn kinh tÕ thÕ

giíi. C¸c doanh nghiÖp §øc cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh kh«ng cao so víi c¸c n−íc

thuéc t©y ©u vµ Mü. N−íc §øc còng ph¶i ®Æt trong nguy c¬ c¹nh tranh víi c¸c

nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn ë §«ng Nam ¸, c¸c n−íc thuéc EU më réng vµ víi

Trung Quèc. VÞ thÕ canh tranh cña n−íc §øc ph¶i ®−îc ®Æt ë hÖ thèng thuÕ, c¬

së h¹ tÇng, kh¶ n¨ng vËn hµnh, lÜnh vùc gi¸o dôc, thÞ tr−êng lao ®éng vµ hÖ thèng

®¶m b¶o x· héi. N−íc §øc còng ph¶i ®èi mÆt víi vÊn ®Ò sù giµ ®i cña d©n sè, tû

lÖ gi÷a ng−êi giµ vµ ng−êi trÎ ngµy cµng t¨ng cao. §iÒu nµy trë thµnh g¸nh nÆng

x· héi mµ nhµ n−íc thÞ tr−êng x· héi ph¶i g¸nh chÞu.

- §Ó n¨ng cao ®−îc hiÖu qu¶ vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng cña ng©n s¸ch nhµ n−íc,

chÝnh phñ CHLB §øc ®· lùa chän con ®−êng thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ

viÖc lµm, qua ®ã t¨ng c−êng niÒm tin cña ng−êi tiªu dïng vµ c¸c nhµ ®Çu t− vµo

kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña chÝnh phñ mµ träng t©m lµ chÝnh s¸ch tµi chÝnh.

§Ó t¹o ra c¸c nç lùc t−¬ng trî nh»m t¹o ra sù c«ng b»ng x· héi, ngµy nay, chÝnh

phñ ®· vµ ®ang giµnh ra 15% trong chi tiªu chung cña chÝnh phñ cho viÖc hç trî

g¸nh nÆng vÒ l·i suÊt, 50% cho b¶o hiÓm x· héi vµ c¸c gi¶i ph¸p thóc ®Èy viÖc

lµm vµ 1/3 chi tiªu ®−îc thùc hiÖn ®Çu t− cña ChÝnh phñ còng nh− c¸c nhiÖm vô

kh¸c cña chÝnh phñ. G¸nh nÆng cña chi tiªu ng©n s¸ch trong hoµn c¶nh hiÖn nay

cña chÝnh phñ chØ cã thÓ ®−îc kh¾c phôc trªn c¬ së cña viÖc t¨ng nguån thu tõ

thuÕ vµ tiÕt kiÖm c¸c chi tiªu cã thÓ. Ngo¹i trõ viÖc t¨ng thuÕ, viÖc ®¶m b¶o c«ng

b»ng x· héi vµ c¶i tiÕn ng©n s¸ch lµ kh«ng thÓ ®¹t ®−îc.

- Sù cñng cè ng©n s¸ch chØ cã thÓ ®¹t ®−îc thµnh c«ng trªn c¬ së ®Èy m¹nh

ph¸t triÓn kinh tÕ. Do vËy chÝnh phñ ®· ®Æt chÝnh s¸ch cñng cè ng©n s¸ch trong

quan hÖ mËt thiÕt víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ. §©y lµ gi¶i ph¸p dµi h¹n mµ chÝnh phñ

tËp trung thùc hiÖn. Trong b−íc tiÕp theo cña chÝnh s¸ch ®æi míi, sÏ ®−îc h−íng

vµo hÖ thèng b¶o ®¶m x· héi nh− b¶o hiÓm, trî cÊp x· héi. Theo h−íng sÏ c¾t bá

nh÷ng chi tiªu ch−a hîp lý vµ t¨ng c−êng tr¸ch nhiÖm cña ng−êi d©n.

Trong n¨m 2006, ChÝnh phñ liªn bang thùc hiÖn mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p

nh»m cñng cè vÊn ®Ò ng©n s¸ch nh− c¾t gi¶m 1 tû Euro tõ ng©n quü cho chi tiªu

hµnh chÝnh c«ng; TiÕt kiÖm 1,4 tû Euro tõ viÖc lµm tèt h¬n cÊu tróc kinh tÕ vïng,

lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ c¸c vïng chuyªn m«n hãa; Tèi −u hãa cho c¸c chi tiªu

liªn quan ®Õn t×m kiÕm viÖc lµm. Theo ®ã, ng©n s¸ch cho ho¹t ®éng nµy vµo n¨m

2007 sÏ lµ trßn 4 tû Euro; Ph©n phèi tõ ng©n s¸ch liªn bang cho b¶o hiÓm y tÕ

nhµ n−íc vµo n¨m 2007 sÏ gi¶m xuèng møc 1,5 tû Euro vµ ®Õn 2008 sÏ lo¹i bá

hoµn toµn; Hç trî tõ NSNN cho b¶o hiÓm h−u trÝ sÏ c¾t bá hoµn toµn tõ 2006;

Thùc hiÖn t¨ng mét sè lo¹i thuÕ vµo n¨m 2007, ®−a møc thu ng©n s¸ch tõ thuÕ

lªn thªm 19 tû Euro; Gi¶m nghÜa vô b¶o hiÓm thÊt nghiÖp xuèng 2 ®iÓm b¾t ®Çu

tõ 01/01/2007; T¨ng thuÕ thu nhËp ®èi víi møc thu nhËp lín h¬n 250 ngµn Euro

®Õn 500 ngµn Euro lªn 45%;

- HiÖn nay, c¸c doanh nghiÖp võa ë CHLB §øc ®−îc coi lµ nh÷ng doanh

nghiÖp cã kh¶ n¨ng ®æi míi cao do cã tiÒm n¨ng ®Çu t−. C¸c doanh nghiÖp lo¹i

nµy còng ®ang t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm cho 70% lao ®éng vµ 80% cña c¸c c¬ së

®µo t¹o toµn liªn bang. C¸c ®Çu t− cho ®æi míi cña c¸c doanh nghiÖp lo¹i nµy cã

vai trß rÊt quan träng. ChÝnh phñ liªn bang ®ang thùc hiÖn cam kÕt hç trî c¸c

doanh nghiÖp lo¹i nµy ë c¸c vÊn ®Ò vÒ c¾t gi¶m chi phÝ vµ thóc ®Èy kh¶ n¨ng

t¨ng tr−ëng. HiÖn nay c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc nµy ®ang ph¶i g¸nh chÞu

kho¶ng tõ 4 ®Õn 6% doanh thu cho c¸c chi phÝ vÒ qu¶n lý hµnh chÝnh c«ng.

Trong thêi gian tíi, c¸c chi phÝ nµy sÏ ®−îc c¾t gi¶m xuèng còng víi viÖc gi¶m

bít g¸nh nÆng hµnh chÝnh vµ sù quan liªu. Sù hç trî cña chÝnh phñ ®èi víi khu

vùc nµy còng ®−îc thùc hiÖn qua viÖc hç trî vÒ l·i suÊt, chi phÝ tÝn dông vµ viÖc

t¨ng giíi h¹n cña thuÕ doanh thu tõ 125.000Euro lªn 250.000Euro ë khu vùc

§«ng §øc cò vµ tõ 250.000Euro lªn 500.000Euro ë khu vùc T©y §øc cò.

- Mét trong c¸c ®iÒu kiÖn quan träng cho viÖc t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ viÖc

lµm lµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ vµ hiÖu qu¶ cña thÞ tr−êng tµi chÝnh §øc. ThÞ

tr−êng tµi chÝnh vµ tÝn dông huy ®éng vèn rñi ro, cung cÊp c¸c ph−¬ng tiÖn tµi

chÝnh cho c¸c doanh nghiÖp vµ më ra cho c¸c doanh nghiÖp, tr−íc hÕt lµ c¸c

doanh nghiÖp võa vµ nhá c¸c lo¹i h×nh tÝn dông míi. Chóng còng lµ c¬ së cña

dÞch vô tµi chÝnh hiÖu qu¶ cho ng−êi tiªu dïng qua viÖc huy ®éng vèn víi chi phÝ

hîp lý. ChÝnh phñ liªn bang thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®æi míi thÞ tr−êng tµi chÝnh

theo h−íng cñng cè vÞ thÕ cña thÞ tr−êng tµi chÝnh §øc, ®¬n gi¶n hãa c¸c thñ tôc

liªn quan ®Õn ho¹t ®éng tµi chÝnh trªn thÞ tr−êng tµi chÝnh.

- C¶i c¸ch thÞ tr−êng lao ®éng lµ mét yªu cÇu cña c«ng cuéc c¶i c¸ch nh÷ng

n¨m tíi. HiÖn nay ë §øc cã kho¶ng 4,5 triÖu ng−êi thÊt nghiÖp. Riªng ba n¨m

gÇn ®©y ®· ®ãng gãp cho con sè nµy ë møc 1,5 triÖu. §©y còng lµ sè kû lôc vÒ tû

lÖ thÊt nghiÖp ë §øc trong nhiÒu n¨m qua. Thóc ®Èy viÖc lµm nh»m gi¶m bít tû

lÖ thÊt nghiÖp lµ mét nhiÖm vô träng t©m cña chÝnh phñ. Chõng nµo qu¸ tr×nh

quèc tÕ hãa kinh tÕ §øc, sù c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp cµng m¹nh h¬n

còng nh− sè lao ®éng trÎ ngµy cµng gi¶m ®i th× chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ cµng

ph¶i v−¬n tíi nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng thÞ tr−êng lao ®éng. ChÝnh s¸ch ®æi míi

thÞ tr−êng lao ®éng cña chÝnh phñ tËp trung chñ yÕu vµo thùc hiÖn viÖc võa hç

trî, võa ®ßi hái ng−êi lao ®éng ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Tr−íc ®©y, c¸c

chÝnh s¸ch th−êng qu¸ chó träng vµo viÖc b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng−êi lao ®éng vµ

¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn quyÒn lîi cña c¸c doanh nghiÖp vµ chñ sö dông lao

®éng. Ngµy nay, chÝnh phñ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó quan hÖ gi÷a Cung vµ CÇu trªn thÞ

tr−êng lao ®éng trë nªn linh ho¹t h¬n. Cô thÓ lµ chñ sö dông lao ®éng cã quyÒn

th−¬ng l−îng møc l−¬ng tr¶ cho ng−êi lao ®éng (tÊt nhiªn vÉn cã sù tham gia cña

nghiÖp ®oµn lao ®éng) vµ møc l−¬ng còng ®−îc níi láng chø kh«ng cã nh÷ng

quy ®Þnh kh¾t khe vÒ møc l−¬ng nh− tr−íc. §iÒu nµy t¹o ra sù dÏ rµng h¬n cho

c¸c doanh nghiÖp vµ ng−êi sö dông lao ®éng trong viÖc tuyÓn dông vµ sa th¶i lao

®éng. §ång thêi còng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho ng−êi cã kh¶ n¨ng lao

®éng vµ mong muèn t×m viÖc lµm cã ®iÒu kiÖn dÔ rµng h¬n trong viÖc t×m kiÕm

viÖc lµm do sù linh ho¹t cña quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr−êng lao ®éng. §ång

thêi, víi viÖc níi láng nh÷ng quy ®Þnh vÒ møc l−¬ng, thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp

vµ ng−êi chñ sö dông lao ®éng t¹o ra ®−îc nhiÒu viÖc lµm h¬n.

C¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ còng h−íng vµo viÖc nh»m thay ®æi cÊu tróc

cña thÞ tr−êng lao ®éng. Sù thay ®æi nµy theo h−íng phï hîp víi sù ph©n c«ng

lao ®éng quèc tÕ vµ ph¸t huy lîi thÕ c¹nh tranh cña thÞ tr−êng lao ®éng §øc so

víi thÞ tr−êng lao ®éng quèc tÕ mµ tr−íc hÕt lµ tÞ tr−êng EU. Thùc hiÖn thay ®æi

cÊu tróc cña thÞ tr−êng lao ®éng kh«ng chØ lµ nç lùc cña riªng chÝnh phñ mµ

chÝnh phñ còng ®Æt c¸c tæ chøc b¶o hiÓm x· héi vµo sù cam kÕt nµy.

Môc tiªu ®−îc −u tiªn trong chÝnh s¸ch c¶i tæ thÞ tr−êng lao ®éng lµ nhu cÇu

cÇn gióp ®ì cña c¸c c¸ nh©n cã kh¶ n¨ng lao ®éng nh»m gióp hä nhanh chãng

hßa nhËp vµo cuéc sèng lao ®éng chø kh«ng khuyÕn khÝch viÖc h−ëng l−¬ng thÊt

nghiÖp hoÆc c¸c h×nh thøc b¶o trî x· héi kh¸c nh− trî cÊp x· héi. Do vËy, chÝnh

phñ chñ tr−¬ng thùc hiÖn sù kÕt hîp gi÷a hai h×nh thøc b¶o trî x· héi lµ trî cÊp

thÊt nghiÖp (¸p dông cho nh÷ng ng−êi thÊt nghiÖp t¹m thêi) vµ trî cÊp x· héi (¸p

dông cho nh÷ng ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc ®· hÕt thêi gian h−ëng

trî cÊp thÊt nghiÖp t¹m thêi mµ ch−a kiÕm ®−îc viÖc lµm) thµnh mét lo¹i hç trî

c¬ b¶n nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh t×m kiÕm viÖc lµm ®èi víi nh÷ng ng−êi cã kh¶

n¨ng lao ®éng vµ cã nhu cÇu t×m kiÕm viÖc lµm.

- Thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, viÖc lµm vµ vÊn ®Ò gia ®×nh ®−îc coi lµ mét

trô cét quan träng ba trong chiÕn l−îc c¶i tæ kinh tÕ cña chÝnh phñ liªn bang.

Trong n¨m 2006, chÝnh phñ thùc hiÖn kho¶n chi 25 tû Euro ®Çu t− cho c¸c doanh

nghiÖp võa, h¹ tÇng c¬ së vµ nghiªn cøu khoa häc, c«ng nghÖ vµ hç trî kinh tÕ

gia ®×nh (n¬i cã sö dông lao ®éng). Trong nhiÒu dù ¸n lín, chÝnh phñ còng chñ

tr−¬ng chÝnh s¸ch nhµ n−íc vµ nh©n d©n cïng lµm, kªu gäi vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho

sù tham gia cña c¸c khu vùc t− nh©n.

- C¶i tæ chÝnh s¸ch thuÕ doanh nghiÖp vµ chÝnh s¸ch khÊu hao nh»m thóc

®Èy sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Môc tiªu cuèi cïng cña nh÷ng c¶i tæ nµy lµ

nh»m t¨ng tÝnh c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ §øc so víi thÕ giíi vµ víi khu vùc EU,

tõ ®ã t¹o ra sù hÊp dÉ vÒ thuÕ, khÊu hao ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t− kh«ng chØ trong

n−íc mµ c¶ c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi. Vµ ®Ých ng¾m cuèi cïng vÉn lµ t¨ng

tr−ëng kinh tÕ vµ thóc ®Èy t¹o ra nhiÒu viÖc lµm míi.

Tû suÊt thuÕ cña §øc hiÖn nay, so trªn b×nh diÖn chung quèc tÕ th× vÉn

thuéc lo¹i thÊp nh−ng so trªn b×nh diÖn chung cña EU th× cao h¬n møc trung

b×nh. §iÒu nµy ®ang ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña §øc trong

chÝnh thÞ tr−êng EU. Víi møc thuÕ cao (c¶ ®¸nh vµo doanh nghiÖp, c¶ ®¸nh vµo

ng−êi lao ®éng), nÒn kinh tÕ §øc trong thêi gian qua ®−îc ®¸nh gi¸ lµ kÐm kh¶

n¨ng c¹nh tranh. NhiÒu nhµ ®Çu t− trong n−íc ®· thùc hiÖn viÖc chuyÓn dÞch s¶n

xuÊt cña hä ra n−íc ngoµi. C¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi còng thùc hiÖn viÖc

chuyÓn dÞch hoµn toµn lîi nhuËn ra n−íc ngoµi chø kh«ng thùc hiÖn t¸i ®Çu t− t¹i

§øc n÷a. Do vËy viÖc gi¶m thuÕ lµ biÖn ph¸p mµ chÝnh phñ lùa chän ®Ó h¹n chÕ

sù chuyÓn dÞch vèn ra n−íc ngoµi vµ tiÕn tíi t¨ng c−êng thu hót vèn ®Çu t− nh»m

t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ t¹o ra nhiÒu viÖc lµm míi cho nÒn kinh tÕ §øc. ChÝnh s¸ch

c¶i tæ vÒ thuÕ, kh«ng chØ ®−îc ¸p dông víi c¸c c«ng ty ®èi vèn (c¸c c«ng ty tr¸ch

nhiÖm h÷u h¹n) mµ cßn ¸p dông víi c¶ c¸c c«ng ty ®èi nh©n (c«ng ty hîp danh)

vµ c¶ c¸c ho¹t ®éng thñ c«ng.

BiÓu sè 7: Tû lÖ thuÕ danh nghÜa vµ thuÕ thùc thu n¨m 2004 trong sù so s¸nh

N−íc

ThuÕ danh nghÜa

ThuÕ thùc thu

Stt

Thôy §iÓn 1 36,2 50,7

§an M¹nh 2 48,4 49,6

BØ 3 31,5 45,6

Ph¸p 4 27,5 43,7

5 28,3 42,9 ¸o

§øc 6 20,4 34,6

Thôy Sü 7 22,2 29,4

Ba Lan 8 20,0 34,2

Mü 9 18,7 25,4

EU 15 10 28,9 40,5

Nguån: OEDC Revennue Statistics 1965-2004, Paris 2005

OEDC 11 26,8 36,3

Tuy nhiªn luËt thuÕ söa ®æi nµy chØ ®Õn 01/01/2007 míi cã hiÖu lùc thi

hµnh. HiÖn t¹i chÝnh phñ thùc hiÖn hç trî vµ khuyÕn khÝch doanh nghiÖp vµ

khuyÕn khÝch ®Çu t− d−íi h×nh thøc ®æi míi vÒ chÝnh s¸ch khÊu hao. Cô thÓ lµ

møc khÊu hao theo quy ®Þnh lµ 20% nh− tr−íc ®©y, nay sÏ ®−îc n©ng lªn 30%.

ViÖc thùc thi chÝnh s¸ch nµy, chÝnh phñ muèn t¹o ra mét ®éng lùc cho c¸c doanh

nghiÖp trong viÖc ®Çu t− c«ng nghÖ.

Bªn c¹nh viÖc gi¶m thuÕ víi nh÷ng lo¹i thuÕ nh¹y c¶m víi ®Çu t−, chÝnh phñ

còng tiÕn hµnh ®æi míi c¸c ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh thuÕ, theo h−íng nh»m gi¶m tèi ®a

sù phiÒn hµ vÒ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh liªn quan ®Õn thuÕ cho c¸c nhµ ®Çu t− vµ c¸

nh©n ng−êi lao ®éng trong viÖc x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn nghÜa vô thuÕ thu nhËp.

- §Ó duy tr× vÞ trÝ hµng ®Çu trong EU vµ n−íc thuéc vÞ trÝ hµng ®Çu trªn thÕ giíi

vÒ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ, ChÝnh phñ chñ tr−¬ng t¹o ra c¸c chÝnh s¸ch nh»m

khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp lu«n lu«n thùc hiÖn viÖc ®æi míi c«ng nghÖ nh»m

®¶m b¶o c¸c doanh nghiÖp §øc lu«n lµ c¸c doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh

quèc tÕ cao, cã cam kÕt b¶o vÖ m«i tr−êng cao vµ nhµ n−íc §øc cã møc b¶o trî vµ

b¶o ®¶m x· héi, b¶o ®¶m møc sèng cao.

ViÖc khuyÕn khÝch ®Çu t− cho ®æi míi c«ng nghÖ còng ®−îc chÝnh phñ nh¾c

®Õn nh− mét biÖn ph¸p ®Ó ®èi phã víi t×nh tr¹ng d©n sè giµ ë n−íc §øc hiÖn

nay. §iÒu nµy ®ang lµ g¸nh nÆng vÒ nghÜa vô x· héi víi nh÷ng ng−êi lao ®éng

®ång thêi còng lµ khã kh¨n cho nÒn kinh tÕ ®èi víi c¸c lÜnh vùc sö dông nhiÒu

lao ®éng vµ sÏ gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ë c¸c lÜnh vùc

nµy. Do vËy trong khi kh«ng thÓ c¹nh tranh qua viÖc gi¶m chi phÝ lao ®éng th×

gi¶i ph¸p duy nhÊt lµ thóc ®Èy viÖc ®æi míi c«ng nghÖ. Víi môc tiªu ®æi míi

c«ng nghÖ, chÝnh phñ thùc hiÖn khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp, c¸c nhµ ®Çu t−

thùc hiÖn viÖc t¨ng c−êng c¸c s¶n phÈm chøa ®ùng hµm l−îng c«ng nghÖ cao.

Chó träng c«ng nghÖ mòi nhän vµ c«ng nghÖ liªn quan nhiÒu ngµnh, nhiÒu lÜnh

vùc nh»m hai môc tiªu râ dÖt lµ t¹o ra vÞ thÕ c¹nh tranh cña doanh nghiÖp §øc

trªn thÞ tr−êng quèc tÕ vµ nh»m t¹o ra nhiÒu viÖc lµm nhê hiÖu øng ngo¹i biªn.

§Õn n¨m 2010, chÝnh phñ thùc hiÖn kho¶n kinh phÝ 3% tæng s¶n phÈm quèc d©n

cho viÖc hç trî vµ khuyÕn khÝch ®æi míi c«ng nghÖ. Trong ®ã khu vùc c«ng céng

®ãng gãp 1/3.

Trong chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®æi míi c«ng nghÖ, chÝnh phñ thùc hiÖn vai

trß cÇu nèi gi÷a c¸c nhµ nghiªn cøu, viÖn nghiªn cøu víi c¸c doanh nghiÖp cã

nhu cÇu ®æi míi c«ng nghÖ.

- ChÝnh s¸ch gi¸o dôc cña chÝnh phñ CHLB §øc ®−îc thùc hiÖn song hµnh

gi÷a môc tiªu n©ng cao chÊt l−îng gi¸o dôc víi viÖc ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ

tr−êng lao ®éng vÒ chÊt l−îng vµ cÊu tróc. Chó träng viÖc ®µo t¹o phï hîp víi

kh¶ n¨ng tiÕp nhËn cña thÞ tr−êng lao ®éng ®Ó tr¸nh l·ng phÝ vèn ®Çu t− cho gi¸o

dôc vµ thÊt nghiÖp do sù thiÕu ¨n khÊp vÒ c¬ cÊu ®µo t¹o víi cÊu tróc cña thÞ

tr−êng lao ®éng.

ChÝnh s¸ch gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cña chÝnh phñ, h−íng vµo viÖc ph©n biÖt c¸c

nhãm vµ môc tiªu ®µo t¹o. Trong ®ã ®Æc biÖt chó träng ®Õn nhãm bËc ®¹i häc vµ

chuyªn gia c«ng nghÖ cao.

C¸c chÝnh s¸ch còng h−íng vµo viÖc thóc ®Èy ®µo t¹o l¹i vµ ®µo t¹o tiÕp tôc

®èi víi nhãm nh÷ng ng−êi thuéc diÖn h−ëng c¸c b¶o trî x· héi ®Ó t¹o ra kh¶

n¨ng cho hä trong viÖc t×m kiÕm viÖc lµm míi.

ChÝnh phñ còng thùc hiÖn viÖc gi¶m thêi gian cña gi¸o dôc phæ th«ng tõ 13

n¨m xuèng cßn 12 n¨m.

- ChÝnh phñ CHLB §øc x©y dùng chÝnh s¸ch hç trî gia ®×nh víi môc tiªu

hç trî c©n b»ng ng©n s¸ch gia ®×nh; T¹o ra ®iÒu kiÖn tèt h¬n cho viÖc nu«i d¹y

trÎ (d−íi 3 tuæi) vµ nh÷ng hç trî liªn quan ®Õn gi¸o dôc (häc phÝ ®−îc x¸c ®Þnh

trªn c¬ së thu nhËp cña bè mÑ). §¶m b¶o ®¸p øng ®ñ c¸c chç häc tiªu chuÈn; Hç

trî c¸c phô n÷ néi trî vµ nh÷ng ng−êi sau sinh cã thÓ nhanh chãng hßa nhËp vµo

thÞ tr−êng lao ®äng qua c¸c ho¹t ®éng hç trî nh− t− vÊn, m«i giíi vµ c¸c hç trî

tham gia t×m kiÕm viÖc lµm hoÆc ®µo t¹o; T¨ng møc hç trî tiÒn sinh ®Î vµ nuèi

d¹y con nhá d−ëi 3 tuæi víi møc hç trî b»ng 67% thu nhËp sau thuÕ cña ng−êi

sinh ®Î tr−íc khi sinh ®Î hoÆc cña ng−êi cha (nÕu ng−êi mÑ lµm néi trî) vµ møc

hç trî tèi ®a b»ng 1.800 Euro/th¸ng.

- VÊn ®Ò träng t©m trong c¶i tæ cña hÖ thèng BHXH lµ nh»m t¨ng c−êng kh¶

n¨ng cña c¸c tæ chøc BHXH héi trong viÖc cung øng c¸c dÞch vô b¶o hiÓm vµ t¹o

dÞch vô cã chÊt l−îng cao, t¹o niÒm tin ®èi víi c¸c thµnh viªn vµ ng−êi tham gia

b¶o hiÓm. §ång thêi gi¶m dÇn g¸nh nÆng nghÜa vô b¶o hiÓm x· héi. C¬ së cho

vÊn ®Ò nµy lµ sù ¶nh h−ëng cña g¸nh nÆng vÒ nghÜa vô b¶o hiÓm x· héi kh«ng

khuyÕn khÝch viÖc t¹o ra thªm chç lµm míi vµ khã kh¨n cho viÖc t×m kiÕm chç

lµm. Víi chÝnh s¸ch c¶i tæ hiÖn nay, nghÜa vô BHXH nãi chung sÏ gi¶m dÇn vµ

®¶m b¶o ë møc thÊp h¬n 40% so víi thu nhËp tr−íc thuÕ chø kh«ng ph¶i ë møc

46,5% nh− hiÖn nay. Trong ®ã, b¶o hiÓm thÊt nghiÖp sÏ gi¶m tõ møc 6,5% xuèng

cßn 4,5% b¾t ®Çu tõ 01/01/2007. Riªng b¶o hiÓm h−u trÝ, do t×nh tr¹ng giµ ®i cña

d©n sè vµ nguyªn t¾c BHXH lµ tù bao phñ nªn nghÜa vô b¶o hiÓm sÏ t¨ng lªn tõ

19,5 lªn 19,9%.

§ång thêi, trong c¶i tæ cña hÖ thèng b¶o ®¶m x· héi sÏ nh»m vµo b¶o hiÓm

h−u trÝ. Theo ®ã, møc l−¬ng h−u sÏ gi¶m ®i vµ sÏ thùc hiÖn viÖc ®¸nh thuÕ thu

nhËp vµo l−¬ng h−u thay cho ®¸nh thuÕ thu nhËp chung khi cßn lao ®éng vµ miÔn

thuÕ thu nhËp khi nghØ h−u nh− tr−íc ®©y. (C¸ch tÝnh thuÕ nhu nhËp nh− tr−íc

®©y t¹o g¸nh nÆng thuÕ thu nhËp cho ng−êi tham gia b¶o hiÓm khi cßn lµm viÖc

nh−ng l¹i kh«ng bao trïm hÕt ®èi t−îng chÞu thuÕ khi bá qua thuÕ thu nhËp cña

hä khi nghØ h−u). Thêi gian ®−îc b¾t ®Çu h−ëng l−¬ng h−u th«ng th−êng còng

thay ®æi tõ 60 tuæi lªn 65 tuæi vµ ®Õn n¨m 2012 sÏ lµ 67 tuæi. §iÒu kiÖn ®Ó h−ëng

l−¬ng h−u còng thay ®æi theo h−íng yªu cÇu cao h¬n. Cô thÓ lµ tr−íc ®©y ®ßi hái

tèi thiÓu 35 n¨m thùc hiÖn nghÜa vô b¶o hiÓm, nay quy ®Þnh nµy sÏ lµ 45 n¨m.

Thóc ®Èy tèi −u hãa kh¶ n¨ng ph©n phèi l¹i trong hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi, ®Æc

biÖt lµ BHYT nh»m ph¸t huy hiÖu qu¶ cña hÖ thèng vµ g¶m g¸nh nÆng b¶o hiÓm cho

ng−êi tham gia b¶o hiÓm. T¨ng c−êng c¸c nhiÖm vô cña hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi.

Trong ®ã cã viÖc tham gia vµo viÖc thay ®æi cÊu tróc cña thÞ tr−êng lao ®éng.

BiÓu sè 8: NghÜa vô b¶o hiÓm x∙ héi theo phÇn tr¨m cña thu nhËp tr−íc thuÕ cña ng−êi lao ®éng

1980 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

11,4 13,2 13,6 14,0 14,3 14,2 13,7 13,3 Y tÕ

18,0 18,6 19,3 19,1 19,1 19,5 19,5 19,5 H−u

ThÊt nghiÖp 3,0 6,5 6,5 6,5 6,5 6,5 6,5 6,5

Nguån: Bé Lao ®éng vµ x· héi Liªn bang

Th©n thÓ 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7

§Ó thùc hiÖn c¸c c¶i tiÕn vµ c¶i tæ trªn ®©y, nhµ n−íc ph¶i ®iÒu chØnh chÝnh

s¸ch thuÕ vµ tµi chÝnh, c©n b»ng ng©n s¸ch. Bªn c¹nh viÖc thùc thi c¸c chÝnh s¸ch

nh»m c¶i tæ thÞ tr−êng tµi chÝnh, chÝnh phñ còng thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch liªn

quan ®Õn thuÕ, vµ tµi chÝnh nh»m c©n b»ng ng©n s¸ch víi môc tiªu nh»m t¨ng

tr−ëng kinh tÕ vµ t¹o ra thªm viÖc lµm míi cho nÒn kinh tÕ. Theo ®ã, mét mÆt

thùc hiÖn viÖc ®Çu t− träng ®iÓm, mÆt kh¸c thùc hiÖn thay ®æi cÊu tróc chi tiªu

cña ng©n s¸ch phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ vµ yªu cÇu cña nhiÖm vô môc tiªu vÒ

t¨ng tr−ëng vµ viÖc lµm: Chó träng tiÕt kiÖm nguån ng©n s¸ch; Gi¶m thiÓu nh÷ng

g¸nh nÆng cña ng©n s¸ch; §¸nh gi¸ thËn träng kÕ ho¹ch ng©n s¸ch; TiÕt kiÖm

ng©n s¸ch qua viÖc gi¶m thiÓu nh÷ng b¶o trî; Lµm tèt h¬n viÖc kiÓm tra, gi¸m

s¸t thùc hiÖn c¸c nguån thu ng©n s¸ch, tr¸nh ®−îc nh÷ng thÊt tho¸t (thuÕ thu

nhËp cña ng−êi lµm chui vµ ng−êi sö dông lao ®éng lµm chui...).

BiÓu sè 9: ThuÕ suÊt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng cña c¸c thµnh viªn EU

N−íc

Møc thuÕ (%)

N−íc

Møc thuÕ (%)

Luxemburg 15 Ph¸p 19,6

Sip 15 Italia 20

T©y Ban Nha 20 16 ¸o

Anh 17,5 Slovania 20

Estland 18 BØ 21

Latvia 18 Ailen 21

Litva 18 Bå §µo Nha 21

Maital 18 PhÇn Lan 22

22 §øc 19 Ba Lan

Hy L¹p 19 §an M¹nh 25

Hµ Lan 19 Thôy §iÓn 25

Slovakia 19 Hungary 25

Nguån: Bé tµi chÝnh liªn bang

CH SÐc 19

Nhµ n−íc CHLB §øc tiÕp tôc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch hç trî tµi chÝnh tõ

nguån ng©n s¸ch cho c¸c vÊn ®Ò x· héi nh»m thùc hiÖn ®Çy ®ñ môc tiªu cña nhµ

n−íc thÞ tr−êng x· héi. Tuy nhiªn c¸c hç trî nµy sÏ ®−îc kiÓm tra l¹i vµ thùc hiÖn

gi¶m thiÓu nh÷ng hç trî kh«ng cÇn thiÕt hoÆc t¨ng thªm møc tham gia cña ng−êi

d©n vµo vÊn ®Ò x· héi qua viÖc hç trî ®Ó hç trî. Víi chÝnh s¸ch thay ®æi nµy,

møc hç trî cña chÝnh phñ sÏ gi¶m ®i.

BiÓu sè 10: Møc hç trî tµi chÝnh cña ChÝnh phñ trong kÕ ho¹ch ng©n s¸ch

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Kinh tÕ tiÓu thñ c«ng nghiÖp

4,78

4,30

3,95

3,31

3,27

3,65

3,61

Nhµ ë

1,53

1,35

1,46

1,20

1,01

0,73

0,44

B¶o vÖ ng−êi tiªu dïng

1,26

1,13

1,07

0,95

0,91

0,90

0,89

§Æc biÖt

0,52

0,64

0,55

0,57

0,53

0,44

0,45

Chung

8,09

7,42

7,02

6,03

5,73

5,39

Nguån: Bé tµi chÝnh liªn bang. §V tÝnh: Tû Euro

1.3. Ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng CSXH n«ng th«n ë ViÖt Nam hiÖn nay

ChuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ vËn hµnh theo c¬ chÕ tËp trung

sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, søc s¶n xuÊt cña nÒn

kinh tÕ nãi chung, trong khu vùc n«ng th«n ViÖt Nam nãi riªng ®−îc gi¶i phãng.

C¬ chÕ kinh tÕ míi ®· thóc ®Èy tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao vµ æn ®Þnh trong

mét thêi gian kh¸ dµi. Nhê ®ã, ®êi sèng cña ®¹i bé phËn d©n c−, trong ®ã cã

n«ng d©n ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ.

Tuy nhiªn, ng−êi n«ng d©n ViÖt Nam vÉn ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng

khã kh¨n vÒ kinh tÕ. HiÖn nay, kho¶ng 75% lùc l−îng lao ®éng lµm viÖc trong

lÜnh vùc n«ng nghiÖp víi thu nhËp thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh. Khã kh¨n vÒ kinh tÕ

tiÒn Èn nh÷ng rñi ro vÒ v¨n ho¸ vµ chÝnh trÞ, nÕu nh÷ng vÊn ®Ò nµy kh«ng ®−îc

gi¶i quyÕt hîp lý th× ViÖt Nam sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc æn ®Þnh ph¸t

triÓn kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ v¨n ho¸ trong thêi gian tíi. XuÊt ph¸t tõ ®ã, trong c«ng

cuéc ®æi míi, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®· tõng b−íc x©y dùng vµ thùc hiÖn chÝnh

s¸ch x· héi h−íng vµo ph¸t triÓn con ng−êi nãi chung, trong ®ã cã bé phËn d©n

c− n«ng th«n nãi riªng.

Theo c¸c nhµ nghiªn cøu ViÖt Nam, chÝnh s¸ch x· héi lµ mét lo¹i chÝnh

s¸ch ®−îc thÓ chÕ ho¸ b»ng ph¸p luËt cña Nhµ n−íc hÖ thèng quan ®iÓm, chñ

tr−¬ng, ph−¬ng h−íng vµ biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi ®Æt ra

trong mét thêi gian vµ kh«ng gian nhÊt ®Þnh, tr−íc hÕt lµ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi

liªn quan ®Õn ®êi sèng cña con ng−êi theo nguyªn t¾c tiÕn bé vµ c«ng b»ng x·

héi, nh»m gãp phÇn æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt n−íc.

ChÝnh s¸ch x· héi cã ph¹m vi rÊt réng. Ng−êi ta cã thÓ ph©n chia CSXH

theo nh÷ng tiªu thøc kh¸c nhau.

Theo khu vùc d©n c−, ng−êi ta cã thÓ chia thµnh CSXH cho d©n c− ®« thÞ

vµ d©n c− n«ng th«n.

Theo lÜnh vùc ng−êi ta cã thÓ chia thµnh CSXH cã liªn quan ®Õn khÝa c¹nh

kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸.

Theo ®èi t−îng x· héi, cã thÓ chia thµnh CSXH ®èi víi n«ng d©n, ®èi víi

c«ng nh©n, ®èi víi gi¸o viªn, b¸c sü, nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng v¨n ho¸, nghÖ thuËt,

khoa häc,...

Trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy, chóng ta nghiªn cøu hÖ thèng CSXH liªn quan ®Õn

khÝa c¹nh kinh tÕ, ®−îc thùc hiÖn trong n«ng th«n, chñ yÕu lµ víi ®èi t−îng n«ng d©n.

1.3.1. Kh¸i qu¸t tranh luËn vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta

hiÖn nay

ë n−íc ta, mÆc dï CSXH n«ng th«n míi ®−îc nghiªn cøu, ch−a cã nhiÒu

c«ng tr×nh vÒ vÊn ®Ò nµy, song còng cã nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau. Cã thÓ nªu

lªn nh÷ng ®iÓm ®¸ng chó ý sau ®©y:

Thø nhÊt, cã c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau vÒ vÞ trÝ cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng

th«n. Còng nh− c¸c nhµ khoa häc CHLB §øc, c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam còng

cã c¸c quan niÖm kh¸c nhau khi nh×n nhËn vÞ trÝ cña CSXH n«ng th«n. Mét sè

ng−êi cho r»ng, CSXH n«ng th«n lµ bé phËn cña chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n.

Trong bµi viÕt cho Héi th¶o cña ®Ò tµi “Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng

th«n ë ViÖt Nam”, GS.TSKH Lª §×nh Th¾ng vµ TS.Chu TiÕn Quang viÕt: “CSXH

n«ng th«n lµ mét bé phËn c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n. Theo ®ã,

nh÷ng môc tiªu cña chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n ®−îc ®Æt ra nh− thÕ nµo, sÏ lµ c¬

së ®Ó h×nh thµnh c¸c môc tiªu ®óng ®¾n cho chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n”. Trong khi

®ã, l¹i cã quan ®iÓm cho r»ng, CSXH n«ng th«n lµ mét bé phËn cña chÝnh s¸ch x·

héi. Ch¼ng h¹n, còng t¹i Héi th¶o trªn, TS.NguyÔn H÷u Dòng viÕt: “CSXH n«ng th«n

lµ mét hÖ thèng trong tæng thÓ chÝnh s¸ch x· héi chung cña c¶ n−íc”.

Thø hai, vÒ môc tiªu chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n còng cã sù kh¸c nhau.

XuÊt ph¸t tõ tiÕp cËn vÞ trÝ cña CSXH n«ng th«n kh¸c nhau, c¸c nhµ khoa

häc n−íc ta còng cã c¸ch ®Æt vÊn ®Ò kh¸c nhau vÒ môc tiªu cña CSXH n«ng

th«n. Víi c¸ch tiÕp cËn CSXH n«ng th«n lµ bé phËn c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch ph¸t

triÓn n«ng th«n, c¸c nhµ khoa häc coi môc tiªu cña chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng

th«n lµ môc tiªu cña CSXH n«ng th«n. VÒ vÊn ®Ò nµy, GS.TSKH Lª §×nh Th¾ng

vµ TS.Chu TiÕn Quang cho r»ng, nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n cña CSXH n«ng th«n

thêi gian tíi ë n−íc ta lµ: Thay ®æi t×nh tr¹ng lao ®éng n¨ng suÊt thÊp vµ dÞch

chuyÓn nhanh chãng, chuÈn bÞ chu ®¸o vÒ nghÒ nghiÖp míi cho mét bé phËn lao

®éng kh«ng phï hîp víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Ó chuyÓn hä vµo c¸c lÜnh vùc s¶n

xuÊt phï hîp h¬n; TiÕp tôc ph¸t triÓn kinh tÕ víi nhiÒu lo¹i h×nh doanh nghiÖp,

®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt-kinh doanh sÏ lµ ®Þnh h−íng chÝnh

s¸ch kinh tÕ, nh−ng ®ång thêi còng lµ ®Þnh h−íng CSXH vÒ gi¶i quyÕt viÖc lµm ë

n«ng th«n. Ngoµi ra trong n«ng th«n cÇn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn m¹nh c¸c h×nh

thøc kinh tÕ hîp t¸c nhá (nhãm, tæ, héi, c©u l¹c bé...) cña ng−êi d©n nh»m gi¶i

quyÕt h÷u hiÖu nh÷ng vÊn ®Ò c¶ kinh tÕ vµ x· héi mµ thÞ tr−êng vµ nhµ n−íc

kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc ®Çy ®ñ cho ng−êi d©n n«ng th«n; TiÕp tôc chÝnh s¸ch

khuyÕn khÝch lµm giµu b»ng nguån lùc t¹i chç ®i ®«i víi chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi

gi¶m nghÌo ë n«ng th«n b»ng c¸c biÖn ph¸p cô thÓ, thiÕt thùc vµ dùa vµo tÝnh

s¸ng t¹o, tù chñ cña tõng hé gia ®×nh, tõng céng ®ång ë n«ng th«n. N©ng cao

n¨ng lùc tù chñ tù qu¶n lý trong céng ®ång ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, gi¶m nghÌo vµ

lµm giµu lµ néi dung cèt lâi cña chÝnh s¸ch nµy. Mäi rµo c¶n h¹n chÕ tiÕn tr×nh

nµy ph¶i ®−îc th¸o gì mét c¸ch triÖt ®Ó; ChÝnh s¸ch x· héi phßng ngõa nh÷ng

¶nh h−ëng tiªu cùc ë c¶ c¸c ®Þa bµn thµnh phè, thÞ x·, khu c«ng nghiÖp tËp trung,

do lao ®éng n«ng th«n di chuyÓn vµo. §ång thêi kÐo theo nh÷ng t¸c ®éng nghÞch

trë l¹i n«ng th«n nh− v¨n ho¸ truyÒn thèng mÊt dÇn, tÖ n¹n x· héi du nhËp vµo

n«ng th«n t¨ng lªn.

Trong khi ®ã, xuÊt ph¸t tõ viÖc coi CSXH n«ng th«n lµ mét bé phËn cña

CSXH, c¸c t¸c gi¶ lÊy môc tiªu më réng viÖc lµm, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, hoµ nhËp

x· héi lµm môc tiªu cña CSXH n«ng th«n.

Thø t−, vÒ ph¹m vi néi dung cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n th× c¸c t¸c

gi¶ ViÖt Nam t−¬ng ®èi thèng nhÊt víi nhau.

Sù thèng nhÊt lµ ë chç, khi bµn vÒ néi dung CSXH n«ng th«n ë n−íc ta,

c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam ®Ò cËp tíi trªn ph¹m vi réng h¬n c¸c nhµ khoa häc

CHLB §øc. NÕu nh− c¸c nhµ khoa häc CHLB §øc coi CSXH n«ng th«n (n«ng

nghiÖp) lµ hÖ thèng chÝnh CSXH, th× c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam l¹i më réng

ph¹m vi kh¸i niÖm nµy. Ngoµi an sinh x· héi, CSXH n«ng th«n cßn bao gåm c¸c

chÝnh s¸ch d©n sè, di d©n, viÖc lµm, nghÌo ®ãi, tÖ n¹n x· héi,...

Ch¼ng h¹n, trong cuèn s¸ch “Nghiªn cøu chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n

ViÖt Nam”, c¸c t¸c gi¶ Bïi Ngäc Thanh, NguyÔn H÷u Dòng, Ph¹m §ç NhËt T©n

®· ®Ò cËp ®Õn c¸c vÊn ®Ò vÒ d©n sè n«ng th«n, viÖc lµm n«ng th«n, di d©n n«ng

th«n, vÊn ®Ò ®ãi nghÌo trong n«ng th«n, b¶o ®¶m x· héi vµ trî gióp x· héi ë

n«ng th«n, tÖ n¹n x· héi ë n«ng th«n.

Trong bµi viÕt cho Héi th¶o cho ®Ò tµi, TS.NguyÔn H÷u Dòng viÕt: “§èi

víi khu vùc n«ng th«n n−íc ta, c¸c CSXH cÇn ph¶i tËp trung −u tiªn gi¶i quyÕt

lµ: ChÝnh s¸ch viÖc lµm, t¨ng thu nhËp; ChÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; ChÝnh

s¸ch an sinh x· héi (b¶o hiÓm x· héi, b¶o trî x· héi ,...); ChÝnh s¸ch vÒ cung cÊp

dÞch vô x· héi c¬ b¶n (y tÕ, gi¸o dôc, n−íc s¹ch sinh ho¹t,...). GS.TSKH Lª §×nh

Th¾ng vµ TS.Chu TiÕn Quang còng cho r»ng, trong nh÷ng n¨m tíi, CSXH n«ng

th«n ë n−íc ta cÇn chó ý tíi: ChÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ thiÕu viÖc lµm ë

n«ng th«n; ChÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; Thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch −u

®·i ng−êi cã c«ng phï hîp víi kh¶ n¨ng kinh tÕ vµ trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn

kinh tÕ thÞ tr−êng ë n«ng th«n; Thùc hiÖn chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt tÖ n¹n x· héi, ®Æc

biÖt lµ nghiÖn hót ma tuý, m¹i d©m, lang thang xin ¨n, cê b¹c...; Thùc hiÖn mét

sè CSXH c«ng b»ng vµ nh©n ®¹o trî gióp ng−êi cã nhiÒu thiÖt thßi, rñi ro trong

cuéc sèng ë n«ng th«n.

1.3.2. Thùc chÊt, vÞ trÝ vµ tÇm quan träng cña hÖ thèng chÝnh s¸ch x·

héi n«ng th«n

CSXH n«ng th«n lµ hÖ thèng bao gåm nhiÒu lo¹i CSXH cho c¸c ®èi t−îng

sinh sèng trªn ®Þa bµn n«ng th«n, trong ®ã, CSXH cho n«ng d©n lµ bé phËn quan

träng cña CSXH n«ng th«n.

D©n c− sèng ë khu vùc n«ng th«n bao gåm c¶ nh÷ng ng−êi lao ®éng vµ gia

®×nh hä lµm viÖc trong nhiÒu lÜnh vùc nh− trong ngµnh n«ng nghiÖp, trong c¸c

ngµnh phi n«ng nghiÖp vµ nh÷ng ng−êi d©n tõ c¸c khu vùc c«ng nghiÖp, ®« thÞ vÒ

h−u sèng ë khu vùc n«ng th«n. Do kh¸ch thÓ sinh sèng t¹i khu vùc n«ng th«n lµ

rÊt ®a d¹ng, kh«ng ®ång nhÊt, nªn kh«ng thÓ x©y dùng mét CSXH chung cho

mäi ®èi t−îng d©n c− trong khu vùc n«ng th«n. V× thÕ, CSXH n«ng th«n ph¶i bao

gåm nhiÒu bé phËn chÝnh s¸ch, mçi bé ph©n chÝnh s¸ch cho mét ®èi t−îng d©n

c− ®ång nhÊt, nh− CSXH cho n«ng d©n, CSXH cho b¸c sü, CSXH cho gi¸o viªn,

CSXH cho thî thñ c«ng trong n«ng th«n.

ë ViÖt Nam, bé phËn d©n sè trong n«ng nghiÖp chiÕm tû träng lín vÒ d©n

sè trong n«ng th«n, nªn CSXH n«ng nghiÖp cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong hÖ

thèng CSXH n«ng th«n. Tõ ®ã, Nhµ n−íc cÇn cã CSXH n«ng nghiÖp, coi ®ã lµ

lo¹i chÝnh s¸ch riªng biÖt ¸p dông cho ng−êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä lµm viÖc

trong ngµnh n«ng nghiÖp. Muèn vËy vÒ nhËn thøc cÇn chó ý nh÷ng vÊn ®Ò sau:

Thø nhÊt, cÇn lµm râ thùc chÊt chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng th«n

Nh− ®· nãi, cho ®Õn nay chóng ta ch−a cã mét kh¸i niÖm vÒ CSXH n«ng

th«n. VËy chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n lµ g×? Theo chóng t«i, chÝnh s¸ch x· héi

n«ng th«n lµ hÖ thèng quan ®iÓm, chñ tr−¬ng, biÖn ph¸p vµ qu¶n lý ®−îc thÓ chÕ

ho¸ b»ng ph¸p luËt cña Nhµ n−íc ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi trong qu¸

tr×nh CNH, H§H, chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ,

®¶m b¶o cho ng−êi n«ng d©n vµ gia ®×nh hä hoµ nhËp vµo ®êi sèng céng ®ång.

ë ®©y, cÇn chó ý tíi ba vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ®Æc tr−ng cña chÝnh s¸ch x· héi

n«ng th«n.

- CÇn ph©n biÖt môc tiªu cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n víi chÝnh s¸ch

kinh tÕ nãi chung (chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp nãi riªng). ChÝnh s¸ch kinh tÕ n«ng

nghiÖp nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu cã tÇm réng lín t¸c ®éng tíi sù ph¸t triÓn

cña ngµnh n«ng nghiÖp. Nã cã nhiÖm vô gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cã tÇm quan

träng thiÕt yÕu nh− luËt ®Êt ®ai, t×nh h×nh tµi chÝnh cña ngµnh n«ng nghiÖp, ®µo

t¹o nguån lùc cho n«ng nghiÖp, thùc hiÖn c¸c liªn kÕt trong lÜnh vùc n«ng

nghiÖp, nh− di c− tõ khu vùc nµy sang khu vùc kh¸c, hoÆc chuyÓn dÞch lao ®éng

tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c, định hướng xí nghiệp gia đình, cải thiện cấu trúc

nông nghiệp, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c«ng nghiÖp n«ng th«n... TÊt c¶ nh÷ng

chÝnh s¸ch víi néi hµm nh− thÕ ®−îc gäi lµ chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp x· héi. Cßn

CSXH n«ng th«n nh»m gi¶i quyÕt c¸c môc tiªu vÒ mÆt x· héi cho n«ng d©n cïng

gia ®×nh hä hoµ nhËp vµo ho¹t ®éng cña ®êi sèng x· héi.

- ChÝnh s¸ch x· héi nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi n¶y sinh trong

qu¸ tr×nh CNH, H§H n«ng nghiÖp n«ng th«n, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ héi

nhËp kinh tÕ quèc tÕ.

Së dÜ nãi nh− thÕ lµ ®Ó x¸c ®Þnh râ ph¹m vi cña CSXH n«ng th«n ®Ò cËp

®Õn. Bëi lÏ, cã thÓ tiÕp cËn x· héi hiÓu theo nhiÒu gãc ®é. ViÖc nghiªn cøu

CSXH n«ng th«n chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong n«ng th«n do t¸c

®éng cña CNH, H§H n«ng nghiÖp n«ng th«n, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ

tr−êng vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, do t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh CNH, H§H n«ng nghiÖp,

n«ng th«n, ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr−êng vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, trong

lÜnh vùc CSXH, c¸c nhµ khoa häc ®−a ra nh÷ng kh¸i niÖm míi lµ hoµ nhËp x·

héi vµ t¸ch biÖt x· héi. Ch¼ng h¹n, khi ®Ò xuÊt khung khæ CSXH, tæ chøc

ESCAP ®· ®Ò cËp ®Õn ba vÊn ®Ò lµ më réng viÖc lµm, X§GN vµ hoµ nhËp x· héi

nh− lµ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n mµ CSXH ph¶i quan t©m. Ba vÊn ®Ò nµy cã mèi

quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i mËt thiÕt víi nhau, trong ®ã, hoµ nhËp x· héi nh− lµ

®Ých cuèi cïng cña CSXH, nh»m gi¶m thiÓu sù t¸ch biÖt cña con ng−êi khái céng

®ång x· héi.

Hoµ nhËp x· héi vµ t¸ch biÖt x· héi ®−îc xem xÐt trªn ba khÝa c¹nh, vÒ

kinh tÕ, vÒ chÝnh trÞ vµ vÒ v¨n ho¸. Nã ph¶n ¸nh c¸c tr¹ng th¸i thu nhËp, chÝnh trÞ

vµ v¨n ho¸ cña nhãm ng−êi “yÕu thÕ“ trong x· héi.

Hoµ nhËp x· héi vµ t¸ch biÖt x· héi lµ hai cùc cña mét vÊn ®Ò, cã mèi liªn

hÖ tû lÖ nghÞch. Hoµ nhËp x· héi cµng nhiÒu th× t¸ch biÖt x· héi cµng Ýt vµ ng−îc

l¹i. Môc tiªu cuèi cïng cña chÝnh s¸ch x· héi lµ gi¶m thiÓu sù t¸ch biÖt x· héi,

®¶m b¶o cho nh÷ng nhãm ng−êi „yÕu thÕ“ vÒ kinh tÕ cã ®−îc thu nhËp ®Ó ®¶m

b¶o cuéc sèng b×nh th−êng; §¶m b¶o cho nhãm ng−êi yÕu thÕ vÒ „chÝnh trÞ“ cã

®−îc quyÒn chÝnh trÞ c¬ b¶n cña ng−êi c«ng d©n; §¶m b¶o cho nhãm ng−êi „yÕu

thÕ“ vÒ v¨n ho¸ ®−îc h−ëng nh÷ng quyÒn vÒ v¨n ho¸ nh− nh÷ng nhãm ng−êi

kh¸c trong x· héi. Tõ ®ã, nhãm ng−êi „yÕu thÕ“ trong x· héi ®−îc hoµ nhËp vµ

cuéc sèng céng ®ång trªn c¸c ph−¬ng diÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ v¨n ho¸.

ChÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n lµ nh÷ng quan ®iÓm, chñ tr−¬ng, biÖn ph¸p

vµ qu¶n lý ®−îc ph¸p luËt ®¶m b¶o. §iÒu nµy cã nghÜa lµ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi

®èi víi n«ng d©n nh− d©n sè, søc khoÎ, gi¸o dôc, viÖc lµm, nhµ ë, m«i tr−êng, an

sinh x· héi, gia ®×nh,... cña ng−êi n«ng d©n ph¶i ®−îc luËt ho¸.

Thø hai, cÇn lµm râ vÞ trÝ vµ mèi quan hÖ gi÷a CSXH n«ng th«n víi

chÝnh s¸ch kinh tÕ trong hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ - x∙ héi ë n−íc ta.

CSXH n«ng th«n lµ mét bé phËn cña CSXH n«ng th«n, vµ do ®ã lµ mét bé phËn

cña CSXH; §ång thêi nã cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi chÝnh s¸ch kinh tÕ n«ng nghiÖp.

Së dÜ nh− vËy lµ v×, môc tiªu cña CSXH lµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi ®Ó ng−êi

n«ng d©n hoµ nhËp vµo x· héi. Do ®ã, nã ph¶i lµ mét bé phËn cña hÖ thèng CSXH.

Tuy nhiªn, CSXH n«ng th«n cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi chÝnh s¸ch kinh tÕ

n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. C¬ së cña mèi quan hÖ nµy lµ quan hÖ gi÷a t¨ng

tr−ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng, tiÕn bé x· héi. §iÓm xuÊt ph¸t cña mèi quan hÖ nµy

b¾t nguån tõ vai trß cña con ng−êi trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Con ng−êi ë ®©y

®−îc xem xÐt trªn hai khÝa c¹nh: vËt chÊt vµ tinh thÇn. Con ng−êi, mét mÆt b»ng

søc lao ®éng cña m×nh, trë thµnh yÕu tè quan träng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, t¹o ra

s¶n phÈm vµ dÞch vô. Víi t− c¸ch ®ã, con ng−êi lµ yÕu tè cung cña nÒn kinh tÕ.

Song mÆt kh¸c, con ng−êi lµ ng−êi sö dông vµ tiªu dïng cña c¶i vËt chÊt vµ tinh

thÇn th«ng qua qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ t¸i ph©n phèi. Trªn khÝa c¹nh nµy, con

ng−êi lµ yÕ tè cña mÆt cÇu. Gi÷a cung vµ cÇu lu«n lu«n cã mèi quan hÖ víi nhau.

NÕu mÆt cung cña yÕu tè con ng−êi chñ yÕu lµ g¾n víi chÝnh s¸ch kinh tÕ th× mÆt

cÇu chñ yÕu g¾n víi CSXH. Hai mÆt cung vµ cÇu tån t¹i, thèng nhÊt vµ ph¸t triÓn

trong mét thùc thÓ con ng−êi.

Sù thèng nhÊt gi÷a chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ CSXH cã thÓ ®−îc biÓu hiÖn ë

mét sè mÆt sau:

- Thèng nhÊt ngay trong môc tiªu chung cña chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ CSXH.

Môc tiªu cña chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ, hiÖu qu¶ kinh tÕ, t¨ng

GDP, cßn môc tiªu cña CSXH lµ ®¶m b¶o cho con ng−êi ®−îc hoµ nhËp vµo cuéc

sèng céng ®ång cña x· héi. C¶ môc tiªu kinh tÕ vµ môc tiªu x· héi ®Òu nh»m

ph¸t triÓn x· héi bÒn v÷ng, hay võa thóc ®Èy kinh tÕ, võa ®¶m b¶o sù æn ®Þnh

trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. NÕu kh«ng chó ý tíi sù thèng nhÊt nµy, x· héi ph¶i

g¸nh chÞu hËu qu¶ cña sù ph©n ho¸, bÊt b×nh ®¼ng, xung ®ét x· héi vµ cuèi cïng

lµm cho kinh tÕ kh«ng thÓ t¨ng tr−ëng d−îc. V× thÕ, chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ CSXH

héi ®Òu h−íng vµo môc tiªu trung t©m lµ ph¸t triÓn con ng−êi, ph¸t huy nh©n tè

con ng−êi, ®¶m b¶o c«ng b»ng vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô c«ng d©n.

- CSXH lµ yÕu tè cña sù ph¸t triÓn vµ n»m trong yÕu tè ph¸t triÓn, v× vËy,

®Çu t− cho CSXH lµ ®Çu t− cho ph¸t triÓn. Mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a chÝnh s¸ch

kinh tÕ vµ CSXH lµ ë chç chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ ®óng ®¾n sÏ t¹o ra ®iÒu

kiÖn, tiÒn ®Ò vËt chÊt ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. Ng−îc l¹i, gi¶i quyÕt tèt

c¸c vÊn ®Ò x· héi lµ t¹o ra ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Gi÷a chÝnh s¸ch kinh

tÕ vµ CSXH trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng bao giê còng x¸c lËp

mét giíi h¹n hîp lý cña nã. NÕu kh«ng x¸c lËp ®−îc giíi h¹n hîp lý nµy, chóng

ta sÏ r¬i vµo mét trong hai t×nh huèng: hoÆc lµ sÏ x©y dùng mét hÖ thèng chÝnh

s¸ch kh«ng phï hîp víi kh¶ n¨ng kinh tÕ, hoÆc chØ coi träng yÕu tè t¨ng tr−ëng

kinh tÕ mµ coi nhÑ tr¸ch nhiÖm x· héi, ®Çu t− kh«ng tho¶ ®¸ng vµo CSXH lµm

cho c¸c vÊn ®Ò x· héi xuèng cÊp, g©y ra nh÷ng “®iÓm nãng”, lµm mÊt æn ®Þnh x·

héi, dÉn ®Õn h¹n chÕ hoÆc thñ tiªu t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ k×m h·m sù ph¸t triÓn

x· héi. Cã thÓ nãi CSXH kh«ng chØ t¹o ra nÒn t¶ng æn ®Þnh x· héi ®Ó ph¸t triÓn,

mµ cßn t¹o ra ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn bëi v× gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi lµ

thùc hiÖn gi¶i phãng søc lao ®éng, h−íng tíi x©y dùng con ng−êi lµm chñ x· héi.

V× vËy, kh«ng thÓ coi CSXH lµ “c¸i ®u«i” vµ ®i sau chÝnh s¸ch kinh tÕ; gi¶i quyÕt

tèt c¸c vÊn ®Ò x· héi lµ ®iÒu kiÖn æn ®Þnh ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ.

- T¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng tù nã gi¶i quyÕt ®−îc tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò x· héi nh−

vÊn ®Ò viÖc lµm, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, tÖ n¹n x· héi… §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ch−¬ng

tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ sÏ tham gia vµo viÖc gi¶i quyÕt phÇn lín c¸c vÊn ®Ò x· héi

song nã kh«ng bao hµm hÕt, kh«ng chøa ®ùng hÕt tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò x· héi, mµ ph¶i

cã c¸c chÝnh s¸ch, ch−¬ng tr×nh x· héi riªng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c ®èi t−îng, c¸c ®Þa bµn

(vïng) vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi cô thÓ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh.

- Ch−¬ng tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi ph¶i ®−cî tiÕn hµnh song song,

hoµ nhËp víi c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, c¸c vÊn ®Ò x· héi ph¸t sinh, ®Æc

biÖt lµ c¸c vÊn ®Ò x· héi gay cÊn, cã nguyªn nh©n s©u xa tõ kinh tÕ. V× vËy, c¸c

chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh x· héi nµy ph¶i ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸c gi¶i ph¸p

kinh tÕ theo quan ®iÓm ph¸t triÓn, kh«ng lµm theo kiÓu hµnh chÝnh, bao cÊp nh−

tr−íc ®©y. Ch¼ng h¹n chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu viÖc

lµm, t¨ng thu nhËp vµ X§GN ë n«ng th«n lµ chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh x· héi to

lín cña Nhµ n−íc ta, song viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy ph¶i th«ng qua biÖn ph¸p

kinh tÕ, trªn c¬ së thay ®æi vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng, t¨ng c−êng ®Çu t−

cho khu vùc n«ng th«n, t¹o vèn cho ng−êi nghÌo vay víi l·i suÊt n©ng ®ì, ph¸t

triÓn dÞch vô d¹y nghÒ, h−íng dÉn c¸ch thøc lµm ¨n vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ

thÝch hîp vµo n«ng th«n…

- T¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng tù nã dÉn tíi tiÕn bé x· héi, mÆc dï thÞ tr−êng

kinh tÕ cã thÓ thóc ®Èy ph¸t triÓn x· héi. Bëi v× khi nã tíi tiÕn bé x· héi cã nghÜa

lµ ®Ò cËp chÊt l−îng cña ph¸t triÓn x· héi. §iÒu nµy l¹i lÖ thuéc vµo chÕ ®é x· héi

(thÓ chÕ chÝnh trÞ – x· héi). Thùc chÊt ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam

lµ ph¶i võa t¨ng tr−ëng kinh tÕ, võa gi¶i quyÕt c«ng b»ng x· héi, ph¸t triÓn van

ho¸ vµ b¶o vÖ m«i tr−êng ®Ó ®¹t ®−îc tiÕn bé x· héi ®óng víi kh¸i niÖm cña nã

lµ phôc vô cho ph¸t triÓn con ng−êi. Do ®ã, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i th«ng qua

c¸c CSXH phï hîp ®Ó thóc ®Èy tiÕn bé x· héi. Nh− vËy mèi quan hÖ gi÷a t¨ng

tr−ëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµ quan hÖ trùc tiÕp qua l¹i

gi÷a chóng víi nhau, mµ ph¶i th«ng qua kh©u trung gian lµ CSXH.

Trong ®iÒu kiÖn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë

n−íc ta, viÖc x¸c ®Þnh quan hÖ hîp lý gi÷a chÝnh s¸ch kinh tÕ víi CSXH lµ vÊn ®Ò

rÊt quan träng v× nã liªn quan ®Õn ®Çu t− cña Nhµ n−íc cho chÝnh s¸ch x· héi,

lùa chän ®èi t−îng −u tiªn gi¶i quyÕt… ®Ó võa chèng duy ý chÝ, võa kh¾c phôc

xu h−íng ch¹y theo quan ®iÓm thÞ tr−êng tù do ®¬n thuÇn. Song ®©y lµ vÊn ®Ò

phùc t¹p vÒ mÆt lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn. Bëi v× chóng ta ph¶i x¸c ®Þnh

cho ®−îc ®iÓm giíi h¹n mµ ë ®ã sù kÕt hîp gi÷a chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch

x· héi lµ tèi −u nhÊt, cã t¸c ®éng tÝch cùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé x· héi.

§èi víi khu vùc n«ng th«n, ®Ó x¸c ®Þnh giíi h¹n hîp lý trong ho¹ch ®Þnh

chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi lµ ph¶i ph©n tÝch nh÷ng dÊu hiÖu, nh÷ng yÕu tè t¸c

®éng tÝch cùc hoÆc nh÷ng yÕu tè g©y hËu qu¶ tiªu cùc cña c¸c chÝnh s¸ch ®ã.

Trªn thùc tÕ c¸c yÕu tè nµy kh«ng t¸ch biÖt nhau, mµ cã sù kÕt hîp hµi hoµ trong

thÓ mét thÓ thèng nhÊt, hoµn chØnh; ®ång thêi nã ®−îc biÓu hiÖn tËp trung nhÊt ë

c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c«ng b»ng x· héi ë n«ng th«n. Cã thÓ nªu mét sè yÕu

tè ¶nh h−ëng ®Õn c«ng b»ng x· héi ë n«ng th«n, nh− sau:

- Trong kinh tÕ thÞ tr−êng, thu nhËp cña c¸c gia ®×nh n«ng th«n cã xu

h−íng ®a d¹ng ho¸ tõ nhiÒu nguån.

- Møc ®é gi¶i quyÕt viÖc lµm ë c¸c vïng n«ng th«n. H−íng chÝnh lµ ph¸t triÓn

theo chiÒu réng song song víi ph¸t triÓn theo chiÒu s©u; tiÕp tôc khai th¸c tiÒm n¨ng

®Êt ®ai (®Æc biÖt lµ khai th¸c tiÒm n¨ng vªn biÓn); tõng b−íc chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao

®éng trªn c¬ së ph¸t triÓn viÖc lµm phi n«ng nghiÖp, ¸p dông kü thuËt vµ chuyÓn giao

c«ng nghÖ sö dông nhiÒu lao ®éng vµ cã hiÖu qu¶ vµo n«ng th«n…

- ChiÕn l−îc con ng−êi, trong ®ã ®Æc biÖt t¹o ra c¸i nÒn tèi thiÓu lµm bµn

®¹p xuÊt ph¸t ngang nhau: møc sèng tèi thiÓu, b¶o ®¶m gi¸o dôc b¾t buéc phæ

cËp (c¶ d¹y nghÒ), t¹o ra nÒn y tÕ nh©n d©n…

- Ph©n phèi vµ ®iÒu tiÕt thu nhËp gi÷a c¸c t©ng líp d©n c−, trong ®ã chñ

yÕu lµ chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch ®Çu t− cho c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ cho vïng

n«ng th«n.

- ChiÕn l−îc ph¸t triÓn vïng, ®Æc biÖt lµ vïng nói vïng ®ång bµo d©n téc Ýt

ng−êi, vïng th−êng xuyªn gÆp nhiÒu thiªn tai, mÊt mïa… ë ®©y, chñ yÕu còng

lµ chÝnh s¸ch ®Çu t− h¹ tÇng c¬ së (®−êng giao th«ng, th«ng tin liªn l¹c, thuû lîi,

®iÖn…), chÝnh s¸ch trî gióp ®Æc biÖt, ®Ó nh÷ng vïng nµy cã kh¶ n¨ng v−¬n ra xa

g¾n víi thÞ tr−êng, sím tho¸t khëi nghÌo nµn l¹c hËu.

- Møc ®é c¶i thiÖn d©n chñ ë n«ng th«n trªn c¬ së x©y dùng mét nhµ n−íc

ph¸p quyÒn, mét x· héi c«ng nh©n, coi träng qui −íc hîp lý, tiÕn bé cña céng

®ång (h−¬ng −íc ch¼ng h¹n), ph¸t triÓn c¸c héi nghÒ nghiÖp, c¸c tæ chøc x· héi

cña d©n (h×nh thµnh c¸c tæ chøc mÆt trËn )…

- Lèi sèng, nÒn v¨n ho¸, truyÒn thèng vµ phong tôc, tËp qu¸n x· héi bao

gåm hai mÆt: ph¸t huy c¸i tèt, c¸i tiÕn bé; h¹n chÕ, xo¸ bá cai xÊu, c¸i lçi thêi.

C«ng b»ng x· héi cã thÓ ®−îc l−îng ho¸, m« h×nh ho¸ vµ dù b¸o. §iÒu cÇn

chó ý lµ, khi l−îng ho¸ c¸c yÕu tè chÝnh ¶nh h−ëng ®Õn c«ng b»ng x· héi n«ng

th«n cÇn ph¶i ®iÒu tra, kh¶o s¸t thùc tÕ, x¸c ®Þnh c¸c mèi t−¬ng quan gi÷a chóng,

tõ ®ã x¸c lËp nh÷ng chuÈn mùc c¬ b¶n nhÊt nh− lµ tÝn hiÖu, chØ b¸o giíi h¹n, lµ

c¸i van ®¶m b¶o an toµn x· héi.

Ch¼ng h¹n, ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ë n«ng th«n

tÊt yÕu dÉn ®Õn ph©n ho¸ giµu nghÌo, ph©n tõng x· héi. Song nÕu tû träng ng−êi

nghÌo t¨ng lªn qu¸ lín vµ kho¶ng c¸ch chªnh lÖch giµu nghÌo do·ng ra ngµy

cµng réng th× Nhµ n−íc ph¶i cã chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh vµ can thiÖp vµo quan hÖ

nµy, ®Ó nã vÉn n»m trong chØ b¸o giíi h¹n cho phÐp. ChØ trong giíi h¹n ®ã, ph©n

ho¸ giµu nghÌo míi lµ yÕu tè tÝch cùc thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, mµ vÉn ®¶m

b¶o an toµn x· héi.

C¸c nhµ nghiªn cøu n−íc ta ®· ph©n biÖt CSXH víi chÝnh s¸ch kinh tÕ vÒ

môc tiªu, ®èi t−îng t¸c ®éng, c¸c ®iÒu kiÖn thùc hiÖn, c¬ chÕ qu¶n lý vµ vËn hµnh

riªng, h×nh thµnh c¸c kªnh truyÒn t¶i, ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶,... Cô thÓ

nh− biÓu sau:

ChÝnh s¸ch x· héi

ChÝnh s¸ch kinh tÕ

M« h×nh chung

Tiªu thøc ph©n biÖt

Môc tiªu

T¨ng tr−ëng kinh tÕ, t¨ng n¨ng xuÊt lao ®éng, t¨ng GDP

VÝ dô chÝnh s¸ch viÖc lµm HiÖu qu¶ x· héi (cã viÖc lµm, t¨ng thu nhËp, gi¶m nghÌo khæ)

t−îng ®éng

Ng−êi kinh doanh (c¸ nh©n hoÆc tæ chøc)

§èi t¸c chÝnh

Ng−êi ch−a cã viÖc, ng−êi thÊp nghiÖp, ng−êi thiÕu viÖc/

HiÖu qu¶ x· héi (æn ®Þnh an toµn vµ ph¸t triÓn x· héi) C¸c nhãm x· héi, c¸c tÇng líp d©n c− (®Æc biÖt lµ nhãm cã Ýt ®iÒu kiÖn thuËn lîi)

lo¹i s¸ch

ChÝnh s¸ch vÜ m«, chÝnh s¸ch ngµnh lÜnh vùc; chÝnh s¸ch vïng (khu vùc)

Theo nhãm ®èi t−îng vµ c¸c vÊn ®Ò gi¶I quyÕt (nh− ph©n lo¹i trªn)

Ph©n chÝnh chÝnh

Theo c¸c nhãm ®èi t−îng cÇn gi¶I quyÕt (thanh niªn míi lín lao ®éng d«i ra, bé ®éi xuÊt ngò)

vËt ®¶m

Nguån chÊt b¶o

Quü quèc gia vÒ gi¶I quyÕt viÖc lµm (tõ nhiÒu nguån, trong ®ã cã nguån tõ ng©n s¸ch Nhµ n−íc).

Ng©n s¸ch ®Çu t− cho ch−¬ng tr×nh x· héi; trî gióp quèc tÕ; ®ãng gãp cña céng ®ång (h×nh thµnh quü x· héi)

Vèn ®Æc tr−ng x©y dùng c¬ b¶n (tõ ng©n s¸ch Nhµ n−íc); vèn tù cã, vay, liªn doanh; liªn kÕt; cæ phÇn (h×nh thµnh vèn s¶n xuÊt kinh doanh)

Ph−¬ng thøc ®Çu t−

Theo chiÒu s©u, ®ång bé ho¸, ®æi míi kü thuËt vµ c«ng nghÖ

Kh«ng hoµn l¹i, ®Çu t− tµi trî (th«ng qua vay vèn víi l·I xuÊt n©ng ®ì hoÆc cho m−în)

§Çu t− h¹ tÇng c¬ së tiÕp nèi ®Ó t¹o më viÖc lµm; cho vay víi l·I suÊt −u ®·I, ph¸t triÓn hÖ thèng trung t©m xóc tiÕn viÖc lµm (d¹y nghÒ vµ dÞch vô viÖc lµm)

Theo dù ¸n

C¬ chÕ vËn hµnh

Tù vËn hµnh theo chÝnh s¸ch hoÆc luËt ph¸p (qu¶n lý gi¸n tiÕp)

ChØ ®¹o tõ trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng,theo ch−¬ng trinh, dù ¸n cô thÓ

thµnh

H×nh tæ chøc

Tæ chøc ng−êi kinh doanh, héi, hiÖp héi nghÒ nghiÖp

C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ, héi cña b¶n th©n ®èi t−îng

Ban qu¶n lý ch−¬ng tr×nh, dù ¸n coi träng c¸c NGO (phô n÷, thanh niªn, n«ng d©n, c«ng nh©n)

tÕ:

gi¸

§¸nh hiÖu qu¶

Gi¶m thÊt nghiÖp, t¨ng thu nhËp, gi¶m nghÌo khæ

HiÖu qu¶ kinh t¨ng tr−ëng kinh tÕ, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng GDP, lîi nhuËn...

HiÖu qu¶ x· héi: æn ®Þnh x· héi, n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng, c«ng b»ng x· héi

Nguån: ChÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n; Chñ nhiÖm PGS.TS Bïi Ngäc Thanh; Hµ Néi 8/1995.

BiÓu sè 11: Ph©n biÖt CSXH vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ

Thø ba, cÇn nhËn thøc ®óng vai trß, tÇm quan träng cña chÝnh s¸ch x∙

héi n«ng th«n ë n−íc ta hiÖn nay ®Ó cã chiÕn l−îc ®Çu t− ®óng ®¾n

Lµ mét n−íc mµ khu vùc n«ng th«n chiÕm gÇn 80% d©n sè, lao ®éng n«ng

nghiÖp chiÕm h¬n 70% trong tæng lao ®éng x· héi, sù ph¸t triÓn cña khu vùc

n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp n−íc ta cã tÝnh quyÕt ®Þnh cho sù thµnh c«ng cña sù

nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, cña viÖc x©y dùng thµnh c«ng

nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. TÝnh quyÕt ®Þnh ë ®©y

lµ ë chç, c«ng cuéc CNH, H§H ®Êt n−íc chØ ®−îc coi lµ thµnh c«ng khi nµo

viÖc lµm cã thu nhËp ngµy cµng cao trong n«ng th«n ®−îc gi¶i quyÕt; NÒn

kinh tÕ theo ®Þnh h−íng x∙ héi chñ nghÜa ë n−íc ta chØ thµnh c«ng chõng nµo

ng−êi d©n trong khu vùc n«ng th«n tho¸t ®−îc c¶nh ®ãi nghÌo, ®−îc ®¶m b¶o

an toµn trong cuéc sèng, ®−îc sù b×nh ®¼ng víi ng−êi lao ®éng vµ d©n c− ë

khu vùc thµnh thÞ.

Trong ®iÒu kiÖn ®Êt n−íc ta ®ang ph¶i gi¶i quyÕt khã kh¨n ®Ó bøt ph¸ vÒ

kinh tÕ, tho¸t khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, tho¸t khái sù nghÌo nµn, l¹c hËu,

ph¸t triÓn theo h−íng kinh tÕ thÞ tr−êng, c¨n b¶n trë thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp

trong kho¶ng 15-20 n¨m n÷a, viÖc tËp trung gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ,

®¶m b¶o t¨ng tr−ëng nhanh ®Æt ra cho chóng ta nh÷ng nhiÖm vô nÆng nÒ, ®Æc

biÖt lµ vÊn ®Ò ®Çu t−. Song tõ kinh nghiÖm cña c¸c n−íc ®i tr−íc, muèn ph¸t triÓn

nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN, ngay tõ ®Çu chóng ta ph¶i gi¶i quyÕt

vÊn ®Ò x· héi. VÊn ®Ò ®Æt ra ®Ó chóng ta lùa chän lµ, ®Çu t− vµo ®©u vµ gi¶i quyÕt

vÊn ®Ò x· héi ë kh©u n¶o, khu vùc nµo lµ then chèt?

Chóng t«i cho r»ng, ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr−ëng, cÇn −u tiªn ®Çu t− vµo c«ng

nghiÖp vµ dÞch vô, cßn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò x· héi ë n−íc ta, cÇn −u tiªn tËp

trung vµo gi¶i quyÕt cho khu vùc n«ng th«n, tr−íc hÕt lµ n«ng d©n. ChÝnh v× thÕ,

cÇn kh¼ng ®Þnh lµ, chõng nµo ch−a gi¶i quyÕt ®−îc viÖc lµm tö tÕ, cã tÝnh nh©n

v¨n cho n«ng th«n chõng ®ã ch−a thùc hiÖn ®−îc muc tiªu x©y dùng mét n−íc c¬

b¶n lµ n−íc c«ng nghiÖp. Chõng nµo ch−a gi¶i quyÕt ®−îc t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo

cho n«ng d©n, ®¶m b¶o an toµn trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cho n«ng d©n, ch−a

cung cÊp ®−îc dÞch vô x· héi c¬ b¶n ®Ó ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng gi÷a khu vùc

n«ng th«n víi khu vùc thµnh thÞ, chõng ®ã ch−a thÓ nãi lµ chóng ta ph¸t triÓn

theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Tõ ®ã, viÖc tËp trung gi¶i quyÕt vÊn ®Ò kinh tÕ

vµ x· héi cho khu vùc n«ng th«n cÇn ®−îc −u tiªn trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn

kinh tÕ x· héi, nhÊt lµ trong chiÕn l−îc ®Çu t− nguån tµi chÝnh ë n−íc ta.

1.3.3. Nh÷ng luËn cø khoa häc x¸c ®Þnh néi dung chÝnh s¸ch x· héi

n«ng th«n ë n−íc ta

C¬ së khoa häc x¸c ®Þnh CSXH n«ng nghiÖp lµ dùa trªn nh÷ng nguyªn lý

chung vÒ CSXH. Tuy nhiªn, tuú ®iÒu kiÖn ë mçi n−íc kh¸c nhau trong c¸c giai

®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau, c¬ së CSXH n«ng th«n còng cã sù kh¸c nhau. §èi víi

c¸c n−íc thuéc thÕ giíi ®ang ph¸t triÓn nh− ViÖt Nam, viÖc x¸c ®Þnh néi dung,

ph¹m vi cña CSXH n«ng th«n ph¶i tÝnh tíi nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y:

Thø nhÊt, yªu cÇu ®¶m b¶o cho ng−êi d©n n«ng th«n cã viÖc lµm, ngµy cµng

t¨ng vµ æn ®Þnh thu nhËp. Kh¸c víi n«ng th«n c¸c n−íc ph¸t triÓn vµ mét n−íc

c«ng nghiÖp míi (Hoa Kú, CHLB §øc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan,

Singapore...) ®· thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa thµnh c«ng, gi¶m ®−îc tû lÖ lao ®éng

n«ng nghiÖp xuèng cßn d−íi 10% tæng lao ®éng trong n−íc th× sè l−îng lao ®éng

n«ng nghiÖp ViÖt Nam tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2005 vÉn chiÕm trªn 60% lao ®éng x·

héi. Lùc l−îng lao ®éng n«ng th«n vÉn chñ yÕu lµm n«ng nghiÖp, t×nh tr¹ng thiÕu

viÖc lµm vµ n¨ng suÊt lao ®éng thÊp ®ang diÔn ra phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c vïng

n«ng th«n. V× vËy, vÊn ®Ò lín nhÊt hiÖn nay lµ lµm sao ph¸t triÓn m¹nh mÏ kinh

tÕ n«ng th«n ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng thu nhËp vµ n©ng cao ®êi

sèng cho ng−êi d©n n«ng th«n, ®ång thêi lµ nÒn t¶ng ®Ó æn ®Þnh x· héi vµ t¨ng

tr−ëng kinh tÕ.

VÊn ®Ò nµy cµng gia t¨ng tÝnh bøc xóc, khi thùc tiÔn ®Æt ra yªu cÇu ph¶i

chuyÓn dÞch nhanh mét bé phËn lao ®éng n«ng nghiÖp sang c¸c lÜnh vùc kinh tÕ

kh¸c. Bëi v× chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sang c¸c khu

vùc kh¸c theo yªu cÇu cña CNH, H§H vµ §TH lµ ®ßi hái kh¸ch quan vµ cã tÝnh

chiÕn l−îc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi n«ng th«n tíi giµu cã vµ hiÖn ®¹i. Song

qu¸ tr×nh nµy ®ang diÔn ra chËm ch¹p vµ thiÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n. §ã lµ

nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn kÕt cÊu h¹ tÇng, hiÖn nay ®ang trong t×nh tr¹ng qu¸

thÊp kÐm. Tay nghÒ vµ kü n¨ng cña ng−êi d©n n«ng th«n cßn nhiÒu h¹n chÕ, hä

thiÕu c¸c kü n¨ng cña ng−êi lao ®éng c«ng nghiÖp chuyªn nghiÖp, do ®ã rÊt khã

gia nhËp thÞ tr−êng lao ®éng c«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh phi n«ng nghiÖp kh¸c.

KhÝa c¹nh kh¸c cña vÊn ®Ò lµ, gi¶i quyÕt viÖc lµm cho n«ng d©n mÊt ®Êt

trong qu¸ tr×nh CNH vµ §TH ®ang trë thµnh vÊn ®Ò x· héi næi cém hiÖn nay.

Qu¸ tr×nh CNH vµ §TH diÔn ra nhanh ®· lµ t¸c nh©n g©y ra mÊt ®Êt s¶n xuÊt cña

mét bé phËn n«ng d©n, tuy r»ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh−ng cã mét bé phËn ®ang

trë nªn ng−êi nghÌo míi, do trong khi ch−a ®−îc ®µo t¹o kü n¨ng cho nh÷ng

c«ng viÖc míi th× ®Êt bÞ lÊy mÊt, nªn mÊt viÖc lµm n«ng nghiÖp vµ kh«ng ®ñ ®iÒu

kiÖn ®Ó tham gia thÞ tr−êng lao ®éng, do vËy hä kh«ng cã nguån thu nhËp æn

®Þnh, l©u dµi vµ r¬i vµo nghÌo ®ãi.

Ngoµi ra, thùc tÕ b¾t ®Çu xuÊt hiÖn hiÖn t−îng n«ng d©n ë mét sè vïng tr¶ l¹i

ruéng, kh«ng muèn tiÕp tôc canh t¸c do thu nhËp ®ñ tõ s¶n xuÊt kh«ng ®ñ sèng. Bé

phËn nµy còng sÏ r¬i vµo nghÌo ®ãi vµ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi míi trong t−¬ng lai.

NÕu kh«ng cã c¸c CSXH phï hîp ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nãi trªn cã thÓ sÏ

xuÊt hiÖn mét lµn sãng di d©n vµo thµnh thÞ vµ lµm bïng næ tû lÖ nghÌo ë thµnh

thÞ vµ nhiÒu vÊn ®Ò x· héi kÐo theo.

Thø hai, nhu cÇu gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi ë n«ng th«n.

ë nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn nh− n−íc ta, mÆc dï t¨ng tr−ëng kinh tÕ cã

thÓ ®¹t ®−îc tèc ®é cao, nh−ng chÊt l−îng t¨ng tr−ëng kinh tÕ thÊp. §iÒu nµy

®−îc thÓ hiÖn trªn c¸c khÝa c¹nh nh− t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam vÉn chñ

yÕu dùa vµo c¸c ngµnh ®−îc b¶o hé, cã søc c¹nh tranh nãi chung vµ gi¸ trÞ gia

t¨ng nãi riªng cßn thÊp; nhiÒu hµng hãa xuÊt khÈu chñ yÕu lµ nguyªn, nhiªn liÖu

th« vµ n«ng s¶n s¬ chÕ nªn gi¸ c¶ dÔ bÞ biÕn ®éng m¹nh theo thÞ tr−êng quèc tÕ;

nhiÒu mÆt hµng c«ng nghiÖp chÕ biÕn cã søc c¹nh tranh vÉn cßn kÐm do cã gia

trÞ gia t¨ng thÊp vµ sö dông lao ®éng rÎ; chÊt l−îng nguån nh©n lùc cßn h¹n chÕ;

kÕt cÊu h¹ tÇng vÉn cßn nhiÒu yÕu kÐm. Thùc tr¹ng nµy sÏ ®e däa trùc tiÕp vµ

gi¸n tiÕp tíi thµnh tùu trong gi¶m ®ãi nghÌo, nhÊt lµ khi hÖ thèng ASXH cña

ViÖt Nam cßn ch−a ph¸t triÓn theo kÞp nhu cÇu ®Æt ra.

V× vËy t¨ng tr−ëng cao vµ héi nhËp nhanh còng ch−a ®¶m b¶o an toµn cho

ng−êi nghÌo hiÖn nay. Chóng ta kh«ng thÓ quªn r»ng ViÖt Nam vÉn lµ n−íc

nghÌo, møc sèng cña ng−êi d©n cßn thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c n−íc trong khu

vùc. Tèc ®é gi¶m nghÌo rÊt c¸ch biÖt gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ, c¸c vïng l·nh

thæ, gi÷a c¸c nhãm ng−êi. ë n«ng th«n tèc ®é gi¶m nghÌo rÊt chËm vµ t×nh tr¹ng

t¸i nghÌo vÉn cßn phæ biÕn d−íi t¸c ®éng cña thiªn tai, dÞch bÖnh vµ biÕn ®éng

xÊu vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng. ¦íc tÝnh cã kho¶ng 5-10% d©n sè ViÖt Nam hiÖn

n»m trong diÖn dÔ bÞ r¬i vµo vßng ®ãi nghÌo, ®èi víi hä t¨ng tr−ëng cao ®ång

nghÜa víi rñi ro vµ nguy c¬ t¸i nghÌo t¨ng lªn.

Cïng víi t×nh tr¹ng nghÌo lµ vÊn ®Ò vÒ chªnh lÖch thu nhËp, ph©n ho¸ giµu

nghÌo gi÷a vïng, gi÷a c¸c nhãm d©n c− t¨ng lªn, ®ang g©y nªn bÊt c«ng b»ng

trong x· héi. §¹i bé phËn d©n c− n«ng th«n vÉn trong t×nh tr¹ng nghÌo vÒ kinh tÕ

vµ l¹c hËu vÒ x· héi. §Æc biÖt lµ vïng miÒn nói (vïng s©u, vïng xa), ®ång bµo

d©n téc Ýt ng−êi, vïng cã nhiÒu thiªn tai mÊt mïa th× ®êi sèng vËt chÊt vµ ®iÒu

kiÖn x· héi vÉn v« cïng khã kh¨n

Ph©n ho¸ giµu nghÌo cã xu h−íng t¨ng lªn trong toµn x· héi vµ gi÷a c¸c

nhãm x· héi, mÆc dï tØ lÖ nghÌo ®ang gi¶m. §iÒu nµy thÓ hiÖn sù bÊt b×nh ®¼ng

x· héi gi÷a c¸c vïng miÒn, khu vùc, trong ®ã tån t¹i phæ biÕn bÊt b×nh ®¼ng giíi

mµ biÓu hiÖn râ nhÊt lµ bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp, viÖc lµm vµ nghÒ nghiÖp gi÷a

phô n÷ vµ nam giíi. Trong bèi c¶nh ®ã, viÖc gióp ng−êi nghÌo, céng ®ång nghÌo

cßn l¹i ë c¸c vïng n«ng th«n hiÖn nay tho¸t nghÌo khã h¬n tr−íc nhiÒu lÇn, do

gÆp ph¶i nhiÒu c¶n trë ®Æc thï.

Bé phËn ng−êi nghÌo, céng ®ång nghÌo cßn l¹i hiÖn nay lµ bé phËn cã nhiÒu

®Æc thï nh−: søc kháe yÕu, tr×nh ®é v¨n hãa thÊp, trÝ tuÖ h¹n chÕ, ®iÒu kiÖn sèng

vµ s¶n xuÊt rÊt khã kh¨n... Nh÷ng ®Æc thï nµy khiÕn hä gÆp nhiÒu khã kh¨n trong

viÖc n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn, tay nghÒ, tham gia thÞ tr−êng, ®Æc biÖt rÊt dÔ bÞ

tæn th−¬ng do bÞ èm ®au, kh«ng tiÕp cËn ®−îc viÖc lµm æn ®Þnh, khã n©ng cao

thu nhËp, kÕt côc lµ rÊt khã tho¸t khái ®ãi nghÌo. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y tû lÖ

gi¶m nghÌo cã xu h−íng ch÷ng l¹i ®· ph¶n ¸nh viÖc gi¶m ®ãi nghÌo ngµy cµng

khã kh¨n h¬n, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò “gai gãc” h¬n.

Gi¶m ®ãi nghÌo cho nh÷ng nhãm ng−êi d©n téc thiÓu sè sèng ë vïng s©u,

vïng xa khã h¬n nhiÒu so víi nhãm d©n c− thuéc d©n téc kinh vµ nh÷ng nhãm

ng−êi nghÌo sèng ë vïng ®ång b»ng, gÇn ®« thÞ. ChÝnh v× vËy, c¸c biÖn ph¸p

gi¶m ®ãi nghÌo cho nhãm ng−êi nµy ®ang gÆp ph¶i nh÷ng c¶n trá to lín, ®ßi hái

ph¶i cã ®−îc nh÷ng biÖn ph¸p míi hîp víi tr×nh ®é nhËn thøc, ®Æc tr−ng v¨n ho¸,

tËp qu¸n sinh sèng cña riªng tõng nhãm ng−êi th× míi thu ®−îc kÕt qu¶ mong ®îi.

Thø ba, tõ yªu cÇu më réng møc ®é bao phñ ©n sinh x· héi cho ng−êi d©n

n«ng th«n.

ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, khi ng−êi lao ®éng nãi chung bÞ l©m vµo t×nh c¶nh

khã kh¨n, gÆp ph¶i c¸c có sèc vÒ kinh tÕ vµ x· héi lµm mÊt hoÆc suy gi¶m nguån

thu nhËp do èm ®au, thai s¶n, th−¬ng tËt, mÊt søc lao ®éng hoÆc tö vong,... ®−îc

hÖ thèng ASXH ®¶m b¶o ®Ó cã ®−îc cuéc sèng b×nh th−êng. Trong khi ®ã, ë

n−íc ta, ng−êi d©n n«ng th«n hÇu nh− ®−îc h−ëng rÊt Ýt nh÷ng g× mµ hÖ thèng

ASXH mang l¹i. Cho ®Õn nay, m¹ng l−íi bao phñ cña ASXH tíi ng−êi n«ng d©n

rÊt máng. Tr−íc c¶nh thiÕu viÖc lµm, thu nhËp thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh, l¹i ph¶i

®èi mÆt víi thiªn nhiªn, b·o lò lôt léi, èm ®au bËt tËt,... lµm cho ®êi sèng cña

ng−êi d©n n«ng th« rÊt bÊp bªnh. Nh÷ng n¨m qua, mÆc dï §¶ng vµ Nhµ n−íc ta

®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch nh»m tÇng b−íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ASXH trong n«ng

th«n, tuy nhiªn, viÖc phèi hîp c¸c môc tiªu ®¶m b¶o ASXH trong Ch−¬ng tr×nh

Môc tiªu Quèc gia vÒ X§GN vµ Ch−¬ng tr×nh 135 víi c¸c h×nh thøc b¶o trî x·

héi hiÖn hµnh h×nh nh− cßn nhiÒu vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p.

Thø t−, ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng trong viÖc tiÕp cËn c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n

gi÷a c¸c nhãm d©n c−.

VÝ dô ®iÓn h×nh nhÊt lµ, ë n−íc ta hiÖn nay, tû lÖ ®Õn tr−êng cña trÎ em ë

cÊp tiÓu häc gi÷a c¸c nhãm ng−êi nghÌo nhÊt vµ giÇu nhÊt, gi÷a nhãm ng−êi theo

d©n téc ®«ng ng−êi vµ Ýt ng−êi, gi÷a khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a c¸c cÊp

häc cã sù chªnh lÖch rÊt râ rµng.

Kh«ng kÐm phÇn quan träng ®ã lµ vÊn ®Ò m«i tr−êng x· héi ë n«ng th«n

nhiÒu vïng ®ang bÞ xuèng cÊp vµ suy tho¸i nghiªm träng. §ã lµ t×nh tr¹ng gia

t¨ng c¸c tÖ n¹n x· héi nh− m¹i d©m, ma tóy vµ nh÷ng kiÓu sinh ho¹t x· héi míi

kh«ng phï hîp víi v¨n hãa truyÒn thèng ®ang tõng b−íc ph¸ vì c¸c quan hÖ x·

héi tèt ®Ñp trong n«ng th«n. Tnh tr¹ng tham nhòng trµn lan trong bé m¸y chÝnh

quyÒn n«ng th«n ®ang g©y ra bøc xóc trong nh©n d©n, ®ang chøa ®ùng nh÷ng

nguy c¬ cña xung ®ét x· héi, sÏ lµ lµ th¸ch thøc vµ lµ bµi to¸n nan gi¶i ®èi víi

ph¸t triÓn n«ng th«n nh÷ng n¨m tíi.

Nh− vËy, ®i liÒn víi qua tr×nh CNH, §TH ngµy cµng cã nhiÒu vÊn ®Ò x· héi

míi n¶y sinh ë n«ng th«n. NÕu kh«ng cã nhËn thøc ®óng vµ ®Çy ®ñ nh÷ng nguy

c¬ nµy, sÏ kh«ng thÓ cã chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ®óng vµ sÏ dÉn ®Õn nh÷ng

sai lÇm míi trong triÓn khai c¸c chÝnh s¸ch x· héi ë khu vùc nµy. Trong hÖ thèng

chÝnh s¸ch x· héi chung cña c¶ n−íc, chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n cã vÞ trÝ ®Æc

biÖt quan träng vµ cã ®Æc tr−ng riªng vÒ tÝnh chÊt, møc ®é, c¬ chÕ vËn hµnh. VÒ

tæng thÓ, kinh tÕ n−íc ta ®ang ph¸t triÓn, chuyÓn m¹nh tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch

ho¸ tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr−êng. Tuy nhiªn, kinh tÕ n«ng th«n vÉn ph¸t triÓn

chËm h¬n khu vùc thµnh thÞ, ®Æc biÖt lµ vïng miÒn nói, vïng cã ®«ng ®ång bµo

d©n téc Ýt ng−êi... cßn rÊt khã kh¨n do kinh tÕ cßn chËm ph¸t triÓn. Trong kinh tÕ

thÞ tr−êng, t¸c ®éng cña CNH, H§H vµ héi nhËp ®Õn khu vùc thµnh thÞ m¹nh

h¬n, trong khi ®ã, nh÷ng vÊn ®Ò x· héi, nhÊt lµ c¸c vÊn ®Ò x· héi bøc xóc l¹i tån

t¹i nghiªm träng h¬n ë khu vùc n«ng th«n; nh©n d©n n«ng th«n ®−îc h−ëng thô

c¸c thµnh tùu cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ h¹n chÕ h¬n thµnh thÞ, t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo

phÇn lín tËp trung vµo khu vùc n«ng th«n. CNH, H§H vµ ®« thÞ ho¸ lµ mét tÊt

yÕu kh¸ch quan, lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu

lao ®éng n«ng th«n theo h−íng hiÖn ®¹i, song qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh

tÕ vµ c¬ cÊu lao ®éng n«ng th«n diÔn ra kh¸ chËm ch¹p lµm cho søc Ðp vÒ lao

®éng, viÖc lµm khu vùc n«ng th«n rÊt lín, nhÊt lµ n¹n thiÕu viÖc lµm lµ rÊt

nghiªm träng. §Æc biÖt, qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ g¾n liÒn víi viÖc chuyÓn ®æi môc

®Ých sö dông ®Êt cho x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp, khu ®« thÞ cµng ®Ó l¹i hËu

qu¶ nghiªm träng vÒ viÖc lµm ®èi víi n«ng d©n bÞ thu håi ®Êt. Ph¸t triÓn kinh tÕ

thÞ tr−êng, trong ®ã cã thÞ tr−êng lao ®éng më ra kh¶ n¨ng to lín vÒ c¬ héi viÖc

lµm cho mäi ng−êi lao ®éng cã nhu cÇu, song ®èi víi khu vùc n«ng th«n, kh¶

n¨ng c¹nh tranh cña lao ®éng cßn rÊt yÕu kÐm do phÇn lín ch−a qua ®µo t¹o,

nhÊt lµ ®µo t¹o nghÒ, nªn khã ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña thÞ tr−êng lao ®éng, hä

chØ cã thÓ tham gia vµo thÞ tr−êng lao ®éng cÊp thÊp víi thu nhËp thÊp. Qu¸ tr×nh

ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng, bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc nh− t¨ng tr−ëng kinh

tÕ cao, tÝnh n¨ng ®éng x· héi cña mäi ng−êi ®−îc kh¬i dËy vµ ph¸t huy, t¹o ®éng

lùc míi cho sù ph¸t triÓn, th× nhiÒu vÊn ®Ò x· héi, do t¸c ®éng mÆt tr¸i cña c¬ chÕ

thÞ tr−êng còng næi lªn gay g¾t vµ phÇn lín tËp trung vµo khu vùc n«ng th«n,

nhÊt lµ tÖ n¹n x· héi. T×nh h×nh trªn cho thÊy cã sù m©u thuÉn, th¸ch thøc to lín

trong viÖc gi¶i quyÕt hµi hoµ mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ thùc hiÖn

c«ng b»ng x· héi ®èi víi khu vùc n«ng th«n. Nh×n tæng thÓ, nh÷ng c¸i ®−îc vÒ

mÆt kinh tÕ th−êng t¸c ®éng vµo khu vùc thµnh thÞ m¹nh h¬n n«ng th«n, cßn hËu

qu¶ vÒ mÆt x· héi th× n«ng th«n l¹i g¸nh chÞu nÆng nÒ h¬n. V× vËy, nÕu kh«ng

®Æt ®óng vÞ trÝ chiÕn l−îc cña n«ng th«n trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x·

héi, kh«ng g¾n chÆt gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi

n«ng th«n ngang tÇm víi kinh tÕ sÏ lµ mét rµo c¶n rÊt lín trªn con ®−êng ph¸t

triÓn ®Êt n−íc. Tõ ®ã, ®ßi hái thùc hiÖn CSXH n«ng th«n ph¶i ®−îc tËp trung

h¬n, ph¶i ®−îc −u tiªn vµ gi¶i quyÕt sím h¬n, nhÊt lµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nguån

nh©n lùc n«ng th«n, t¹o viÖc lµm, t¨ng thu nhËp, chÝnh s¸ch X§GN, ASXH cho

ng−êi d©n n«ng th«n.

TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ph©n tÝch trªn cho thÊy, x· héi n«ng th«n ë n−íc ta kh¸c

víi c¸c n−íc ph¸t triÓn nãi chung, kh¸c víi CHLB §øc nãi riªng. V× thÕ CSXH

n«ng th«n ë n−íc ta ph¶i gi¶i quyÕt ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò mµ thùc tÕ ph¸t triÓn kinh

tÕ n«ng th«n ®ang ®Æt ra.

1.3.4. Néi dung c¬ b¶n vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta

VÒ cÊu tróc CSXH n«ng th«n, nhiÒu nhµ khoa häc ViÖt Nam cho r»ng, c¬

b¶n nã còng gièng víi cÊu tróc CSXH chung. Theo c«ng bè Copenhagen (Héi

nghÞ th−îng ®Ønh thÕ giíi vÒ ph¸t triÓn x· héi 3/1995 t¹i Copenhagen, §an

M¹ch) vµ tuyªn bè cña Héi ®ång kinh tÕ - x· héi Liªn hîp quèc t¹i phiªn häp 93,

02/2005 (Gi¬nev¬, Thuþ Sü), nh©n dÞp kû niÖm 10 n¨m Héi nghÞ th−îng ®Ønh thÕ

giíi vÒ ph¸t triÓn x· héi, th× chÝnh s¸ch x· héi cã néi dung kh¸ réng (nh− chÝnh

s¸ch d©n sè, søc khoÎ, gi¸o dôc, viÖc lµm, nhµ ë, m«i tr−êng sèng, téi ph¹m,

ASXH, gia ®×nh). Trªn c¬ së c«ng bè Copenhagen, ESCAP ®· ®−a ra s¬ ®å

khung CSXH nh− h×nh 2.

Trong thêi ®¹i ngµy nay, céng ®ång quèc tÕ ®Æc biÖt quan t©m ®Õn xo¸ ®ãi

gi¶m nghÌo, nhÊt lµ ®ãi nghÌo tuyÖt ®èi ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn; thóc ®Èy t¹o

viÖc lµm ®Çy ®ñ, tù do lùa chän viÖc lµm vµ cã n¨ng suÊt, tiÕn tíi viÖc lµm tö tÕ,

cã tÝnh nh©n v¨n (decent work); t¨ng c−êng sù hoµ nhËp x· héi cña nhãm yÕu

thÕ, dÔ bÞ tæn th−¬ng; t¹o c¬ héi ®Ó ng−êi d©n ®−îc tiÕp cËn c¸c dÞch vô x· héi c¬

b¶n (gi¸o dôc,ch¨m sãc y tÕ, phßng chèng HIV/AIDS, søc khoÎ sinh s¶n, n−íc

s¹ch sinh ho¹t...); thùc hiÖn sù b×nh ®¼ng vÒ giíi...

Tõ ®ã, c¸c nhµ khoa häc n−íc ta cho r»ng, hÖ thèng cÊu tróc CSXH nµy

khi ®Æt vµo khu vùc n«ng th«n ph¶i ®−îc xem xÐt, lùa chän nh÷ng kh©u c¬ b¶n,

bøc xóc nhÊt ®Ó cã sù −u tiªn tËp trung nguån lùc gi¶i quyÕt.

Nh− tr×nh bµy cña chóng t«i trong phÇn nãi ®Çu, CSXH cã ph¹m vi réng,

nghiªn cøu cña ®Ò tµi nµy chØ tËp trung vµo CSXH vÒ khÝa c¹nh kinh tÕ, ®−îc ¸p

dông trong khu vùc n«ng th«n vµ ®èi t−îng trùc tiÕp cña nã lµ n«ng d©n. ChÝnh

v× thÕ, viÖc lùa chän c¸c vÊn ®Ò ®Ó ph©n tÝch CSXH n«ng th«n n−íc ta ë ®©y chñ

yÕu lµ liªn quan ®Õn nh÷ng chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn thu nhËp vµ ®êi sèng vËth

chÊt cña ng−êi n«ng d©n.

Trong lÜnh vùc kinh tÕ, cã nhiÒu chÝnh s¸ch mµ t¸c ®éng cña nã lµm n¶y

sinh nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. Tuy nhiªn, chóng t«i cho r»ng, c¸c kh©u c¬ b¶n nhÊt

hiÖn nay ë n−íc ta lµ vÊn ®Ò viÖc lµm, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ASXH vµ cung cÊp

c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n cho n«ng d©n nh− c¸c chÝnh s¸ch gi¸o dôc phæ cËp vµ

xo¸ t¸i mï cho ng−êi d©n, chÝnh s¸ch ch¨m sãc søc khoÎ céng ®ång vµ ch¨m sãc

søc khoÎ vÞ thµnh niªn, chÝnh s¸ch cung cÊp n−íc s¹ch cho ng−êi d©n....

H×nh sè 2. S¬ ®å khung vÒ chÝnh s¸ch x∙ héi

T¸c ®éng vµ liªn hÖ qua l¹i

X§GN

Më réng viÖc lµm Hoµ nhËp x· héi

C¸c chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh

C¸c nhãm x· héi: • Ng−êi nghÌo thµnh thÞ vµ n«ng th«n

C¸c vÊn ®Ò x· héi: • D©n sè • Søc khoÎ • Gi¸o dôc • ViÖc lµm • Nhµ ë • M«i tr−êng • Thiªn tai • B¶o ®¶m x· héi • Gia ®×nh

• Phô n÷ • TrÎ em • Thanh niªn • Ng−êi tµn tËt • D©n téc thiÓu sè

Khung c¶nh cho phÐp:

- Hoµ b×nh vµ ®ång thuËn x· héi

- QuyÒn con ng−êi vµ tr¸ch nhiÖm c«ng d©n

- Nhµ n−íc víi xóc tiÕn ph¸t triÓn x· héi

- Ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ c«ng b»ng

- T¨ng c−êng m«i tr−êng kinh tÕ quèc tÕ thuËn lîi

1.3.4.1. ChÝnh s¸ch viÖc lµm vµ thu nhËp trong n«ng th«n

ChÝnh s¸ch viÖc lµm, thu nhËp cho lao ®éng lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch

x· héi c¬ b¶n nhÊt cña quèc gia vµ −u tiªn hµng ®Çu trong chiÕn l−îc, chÝnh s¸ch

ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Êt n−íc nãi chung, cho khu vùc n«ng th«n nãi riªng.

ChÝnh s¸ch nµy cã nhiÖm vô ®¶m b¶o cho ng−êi n«ng d©n cã ®−îc viÖc lµm tö tÕ,

mang tÝnh nh©n v¨n (decent work), víi thu nhËp ngµy cµng cao vµ æn ®Þnh.

VÊn ®Ò nµy kh«ng nh÷ng chØ ®óng víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nh− n−íc ta,

mµ cßn ®óng víi c¶ c¸c n−íc ph¸t triÓn. Thùc tiÔn cho thÊy, ngay c¶ n−íc n−íc

ph¸t triÓn nh− EU hiÖn nay th× so víi c¸c vïng trung t©m hoÆc c¸c vïng kh¸c,

khu vùc n«ng th«n ph¶i ®èi ®Çu víi nhiÒu th¸ch thøc kh¾c nghiÖt h¬n. §èi víi

c¸c n−íc nµy, vÊn ®Ò ®Æc biÖt quan träng trong khu vùc n«ng th«n lµ c¸c c¬ héi

viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng

MÆc dï n«ng nghiÖp vÉn dùa trªn c¬ së sö dông ®Êt ®ai lµ chÝnh, nh−ng

c¸c c¬ héi viÖc lµm trong n«ng nghiÖp vÉn gi¶m dÇn c¶ vÒ tuyÖt ®èi vµ t−¬ng ®èi.

Trong t×nh h×nh thÞ tr−êng hµng hãa quèc tÕ vµ c¸c c¬ chÕ giao dÞch th−¬ng m¹i

biÕn ®éng thÊt th−êng, hÇu hÕt c¸c khu vùc ®Òu gi¶m dÇn møc ®é phô thuéc vµo

c¸c ngµnh khai th¸c c¸c yÕu tè tù nhiªn, vµ chuyªn m«n hãa trong nh÷ng ngµnh

nµy ®ang trë nªn rÊt rñi ro. Vai trß cña hµng hãa n«ng nghiÖp ®èi víi ph¸t triÓn

n«ng th«n ®ang gi¶m dÇn do sù t¨ng tr−ëng bÊt th−êng cña n¨ng suÊt trong vµi

thËp kû qua. HiÖn nay, trong chuçi cung cÊp hµng hãa cã rÊt Ýt n«ng d©n tham

gia vµ dÉn tíi tËp trung ®Þa lý vµo mét sè Ýt khu vùc n«ng th«n. V× trong c¸c khu

vùc ®ã sÏ cã Ýt n«ng d©n vµ Ýt nhµ cung cÊp h¬n, ng−êi ra th−êng cho r»ng n«ng

nghiÖp kh«ng cßn lµ x−¬ng sèng cña c¸c khu vùc n«ng th«n n÷a.

H¬n n÷a, sù sôt gi¶m còng ¶nh h−ëng tíi viÖc lµm trong khu vùc c«ng.

Trong qu¸ khø, lo¹i c«ng viÖc nµy lµ nh©n tè chÝnh ®ãng gãp cho t¨ng tr−ëng

viÖc lµm ë khu vùc n«ng th«n, nh−ng trong bèi c¶nh tµi khãa bÞ c¾t gi¶m, thÞ

tr−êng lao ®éng còng sÏ sôt gi¶m theo. Do vËy, nh÷ng ®iÒu chØnh vµ dÞch chuyÓn

dÇn vÒ c¸c ngµnh vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ míi ®−îc −u tiªn, vµ nhiÒu quèc gia

thµnh viªn ®· lùa chän chÝnh s¸ch ®a d¹ng hãa.

MÆc dï rÊt quan träng, nh−ng thÊt nghiÖp chØ lµ mét trong mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò

t¸c ®éng ®Õn khu vùc n«ng th«n. ViÖc nh÷ng c− d©n trÎ tuæi di c− khái khu vùc n«ng

th«n do thiÕu c¬ héi viÖc lµm vµ kh«ng tiÕp cËn ®−îc víi c¸c tiÖn Ých gi¶i trÝ vµ gi¸o

dôc céng víi dßng nhËp c− vµo khu vùc cña ng−êi vÒ h−u ®· lµm d©n sè khu vùc

n«ng th«n ®ang bÞ giµ hãa ngµy cµng t¨ng lªn. C¬ cÊu nh©n khÈu nh− vËy lµm viÖc

cung cÊp c¸c dÞch vô c«ng t¹i khu vùc n«ng th«n bÞ ¶nh h−ëng. H¬n n÷a, hÇu hÕt c¸c

khu vùc n«ng th«n ®Òu gÆp khã kh¨n khi thiÕt lËp c¸c c¬ së hç trî, dÞch vô kinh

doanh vµ c¬ së h¹ tÇng ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ.

Tuy nhiªn, mÆc dï cã nhiÒu th¸ch thøc vÒ kinh tÕ vµ nh©n khÈu, c¸c khu

vùc n«ng th«n ch−a ch¾c ®· bÞ thôt lïi. T¹i c¸c n−íc Ch©u ¢u cã nhiÒu vïng

n«ng th«n ®· ®¹t ®−îc t¨ng tr−ëng bÒn v÷ng. VÝ dô nh− ë ¸o, mÆc dï tÝnh trung

b×nh, c¸c vïng n«ng th«n th−êng thôt lïi so víi c¸c ®« thÞ vµ c¸c vïng giao kh¸c,

mét sè khu vùc n«ng th«n ®· cã b−íc t¨ng tr−ëng cao, thËm chÝ cao h¬n c¶ c¸c

vïng thµnh thÞ. Ngay t¹i ViÖt Nam, sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¸c lµng

nghÒ, ch¼ng h¹n §ång Kþ (tØnh B¾c Ninh) còng lµ mét vÝ dô vÒ sù kh«ng thua

kÐm cña n«ng th«n so víi thµnh phè.

VÊn ®Ò ®Æt ra lµ, t¹i sao cã mét sè vïng n«ng th«n ph¸t triÓn h¬n so víi

c¸c vïng kh¸c? Kinh nghiÖm c¸c n−íc Ch©u ¢u chØ ra lµ cÇn cã chiÕn l−îc viÖc

lµm ®óng ®¾n vµ phï hîp cho n«ng th«n. Trong chiÕn l−îc viÖc lµm nµy, mçi

vïng cã b−íc ®i kh¸c nhau, cã n¬i cã thÓ dùa vµo lîi thÕ vÒ tµi nguyªn thiªn

nhiªn; Cã n¬i dùa vµo n¨ng lùc néi sinh cña vïng, nh÷ng ngµnh nghÒ truyÒn

thèng; Còng cã n¬i dùa vµo t¸c ®éng ngo¹i vi, tiÕp gi¸p víi c¸c khu c«ng nghiÖp,

®« thÞ; NhiÒu vïng n«ng th«n hiÖn nay l¹i dùa vµo xu h−íng ph¸t triÓn cña c¸c

ngµnh nghÒ míi, nhÊt lµ xu h−íng kÕt hîp gi÷a ph¸t triÓn n«ng l©m ng− nghiÖp

víi c«ng nghiÖp vµ du lÞch. XuÊt ph¸t tõ ®ã, ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm ë n−íc ta, cÇn

gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y:

- Ph¶i x©y dùng mét chiÕn l−îc viÖc lµm ®óng ®¾n cho n«ng th«n n−íc ta.

ChiÕn l−îc ®ã, cã môc tiªu c¬ b¶n lµ t¹o viÖc lµm ®Çy ®ñ, viÖc lµm cã hiÖu qu¶

vµ cã thu nhËp cao, tiÕn tíi viÖc lµm ®−îc tù do lùa chän, viÖc lµm tö tÕ cã tÝnh

nh©n v¨n. VÒ l©u dµi ph¶i ph¸t huy ®−îc lîi thÕ cña tõng vïng n«ng th«n, ®¶m

b¶o cho sù t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng.

- H−íng c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch viÖc lµm lµ b»ng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vµ luËt

ph¸p t¹o vµ më réng c¬ héi cho mäi ng−êi lao ®éng cã nhu cÇu viÖc lµm ®¶m b¶o

cuéc sèng cña b¶n th©n vµ gia ®×nh trong kinh tÕ thÞ tr−êng; chÝnh s¸ch viÖc lµm

trªn c¬ së gi¶i phãng triÖt ®Ó søc s¶n xuÊt, gi¶i phãng søc lao ®éng vµ ph¸t huy

mäi tiÒm n¨ng cña ng−êi lao ®éng; ®ång thêi hç trî nhãm yÕu thÕ cßn kh¶ n¨ng

lao ®éng cã thÓ tham gia thÞ tr−êng lao ®éng. Cô thÓ lµ:

+ ChÝnh s¸ch kÝch cÇu, khuyÕn khÝch vµ t¹o s©n ch¬i b×nh ®¼ng ®Ó mäi

ng−êi cã vèn ®Çu t− vµo s¶n xuÊt kinh doanh, t¹o viÖc lµm (nhÊt lµ kinh tÕ hé gia

®×nh, kinh tÕ trang tr¹i, doanh nghiÖp nhá vµ võa ë n«ng th«n …);

+ ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, ®µo t¹o nghÒ cho ng−êi lao ®éng

n«ng th«n ®¸p øng yªu cÇu cña s¶n xuÊt, cña thÞ tr−êng lao ®éng;

+ ChÝnh s¸ch hç trî ng−êi lao ®éng n«ng th«n tù t¹o viÖc lµm vµ t×m viÖc

lµm trªn thÞ tr−êng, nhÊt lµ ®èi víi ng−êi cã ®Êt bÞ thu håi ®Ó ph¸t triÓn c¸c khu

c«ng nghiÖp khu ®« thÞ, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ-kü thuËt, nh÷ng ng−êi

thÊt nghiÖp, thanh niªn ch−a cã viÖc lµm, ng−êi mÊt viÖc lµm vµ nhãm lao ®éng

yÕu thÕ (vÒ tÝn dông, mÆt b»ng s¶n xuÊt, d¹y nghÒ, chuyÓn giao c«ng nghÖ, tiÕp

cËn thÞ tr−êng…);

+ ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn thÞ tr−êng lao ®éng, ®Æc biÖt lµ ph¸t triÓn hÖ thèng

giao dÞch trªn thÞ tr−êng lao ®éng (th«ng tin thÞ tr−êng lao ®éng, giíi thiÖu viÖc

lµm, t− vÊn h−íng nghiÖp …) vµ më réng thÞ tr−êng lao ®éng ngoµi n−íc (xuÊt

khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia).

1.3.4.2. ChÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo

§ãi nghÌo lµ mét thùc tr¹ng x· héi, tån t¹i tù nhiªn trong qu¸ tr×nh t¨ng

tr−ëng kinh tÕ vµ g¾n liÒn víi mét bé phËn d©n c− cã ®iÒu kiÖn sèng vµ s¶n xuÊt

thua kÐm h¬n so víi c¸c bé phËn d©n c− kh¸c trong x· héi. Ngµy nay céng ®ång

quèc tÕ gäi ®ã lµ nhãm x· héi dÔ bÞ tæn th−¬ng. §ãi nghÌo lµ kh¸i niÖm t−¬ng

®èi, trong ®ã cã sù so s¸nh theo kh«ng gian vµ theo thêi gian vÒ ®iÒu kiÖn sèng,

lµm viÖc cña mét ng−êi, mét céng ®ång, mét x· héi trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn

kinh tÕ-x· héi. Nãi c¸ch kh¸c ®ãi nghÌo lµ t×nh tr¹ng tån t¹i cña mét nhãm, hay

bé phËn d©n c− víi møc thu nhËp vµ h−ëng thô c¸c lîi Ých vÒ vËt chÊt, tinh thÇn

thÊp h¬n so víi nh÷ng nhãm vµ bé phËn d©n c− cã thu nhËp cao h¬n, giµu h¬n,

h−ëng thô c¸c lîi Ých x· héi cao h¬n trong x· héi.

V× thÕ, chÝnh s¸ch X§GN cã nhiÖm vô gióp cho bé phËn d©n c− dÔ bÞ tæn

th−¬ng tho¸t khái ®ãi nghÌo ®Ó hoµ nhËp vµo cuéc sèng céng ®ång.

Sù chªnh lÖnh giµu nghÌo ®−îc ®o b»ng hÖ sè GINI. HÖ sè nµy dao ®éng

tõ 0 ®Õn 1, cµng tiÕn vÒ 1 th× møc chªnh lÖnh giµu nghÌo cµng lín vµ t×nh tr¹ng

bÊt c«ng b»ng cµng cao. Mét x· héi cã hÖ sè GINI cµng gÇn 1 th× sù bÊt b×nh

®¼ng trong x· héi ®ã cµng cao.

VÊn ®Ò ®ãi nghÌo ngµy nay ®· trë thµnh toµn cÇu bái lÏ ë tÊt c¶ c¸c quèc

gia trªn thÕ giíi, kÓ c¶ nh÷ng n−íc cã nÒn kinh tÕ giµu nhÊt nh− Mü, §øc, NhËt...

th× vÉn cßn ng−êi nghÌo, vµ cã lÏ khã cã thÓ hÕt ®−îc ng−êi nghÌo trong nhiÒu

n¨m tíi. Lý do c¬ b¶n dÉn ®Õn mét x· héi lu«n cã ng−êi nghÌo lµ tån t¹i nh÷ng

kh¸c biÖt vÒ: (1) Ph©n phèi c¸c nguån lùc trong x· héi cho sù ph¸t triÓn cña tõng

con ng−êi, tõng nhãm ng−êi vµ tõng céng ®ång trong x· héi; (2) Ph©n phèi cña

c¶i vËt chÊt lµm ra; (3) Nh÷ng rñi ro vÒ: kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng.

Rñi ro qu¸ nhiÒu, qu¸ ®a d¹ng, kh«ng kiÓm so¸t ®−îc vµ liªn tôc x¶y ra trong

s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña ng−êi d©n ë mäi quèc gia trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· t¸c

®éng lµm cho mét bé phËn d©n c− r¬i vµo t×nh tr¹ng tæn th−¬ng vÒ thÓ x¸c, tµi

chÝnh vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña cuéc sèng. KÕt qu¶ lµ hä trë thµnh nghÌo.

X§GN lµ nhiÖm vô −u tiªn hµng ®Çu mµ céng ®ång quèc tÕ ®Æt ra, ®Æc

biÖt ®èi víi c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn vµ kÐm ph¸t triÓn. Do vËy, tÊn c«ng vµo

®ãi nghÌo dùa trªn nÒn t¶ng më réng c¬ héi kinh tÕ cho ng−êi nghÌo, gióp ng−êi

nghÌo qu¶n lý rñi ro trong cuéc sèng vµ t¨ng quyÒn lùc cho ng−êi nghÌo, chÝnh

lµ cuéc tÊn c«ng vµo xo¸ bá bÊt c«ng x· héi, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, t¹o c¬

héi cho ng−êi nghÌo trong ph¸t triÓn.

ChÝnh s¸ch X§GN cã ®èi t−îng h−ëng lîi lµ ng−êi nghÌo vµ môc tiªu lµ

gióp ng−êi nghÌo trë nªn kh«ng cßn ®ãi nghÌo n÷a. Nh− vËy, viÖc h×nh thµnh

chÝnh s¸ch X§GN lu«n cÇn ph¶i quan t©m ®Õn 2 yÕu tè c¬ b¶n lµ:

Thø nhÊt lµ, ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc ®èi t−îng h−ëng lîi (chÞu t¸c ®éng) cña

chÝnh s¸ch ph¶i ng−êi nghÌo, céng ®ång nghÌo.

Thø hai lµ, môc tiªu cña chÝnh s¸ch gi¶m nghÌo ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh râ vÒ

thêi gian vµ kh«ng gian cña kÕt qu¶ xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo.

VÒ thêi gian, môc tiªu cña chÝnh s¸ch gi¶m nghÌo ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh

trong kho¶ng sè n¨m hoÆc sè th¸ng nhÊt ®Þnh c¸c ®èi t−îng h−ëng lîi tõ chÝnh

s¸ch ph¶i thay ®æi ®−îc t×nh tr¹ng nghÌo cña hä sau khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch

gi¶m nghÌo (cã thÓ lµ ®ì nghÌo h¬n hoÆc kh«ng cßn nghÌo n÷a).

VÒ kh«ng gian, môc tiªu cña chÝnh s¸ch ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc sè l−îng

ng−êi, céng ®ång ®· thay ®æi ®−îc t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo sau khi thùc hiÖn chÝnh

s¸ch (cã thÓ lµ ®ì nghÌo h¬n, hoÆc ®· tho¸t nghÌo vµ kh«ng bÞ t¸i nghÌo sau khi

chÊm døt t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch).

Tõ hai yÕu tè c¬ b¶n trªn ®©y cã thÓ thÊy r»ng, c¸c chÝnh s¸ch X§GN ph¶i

®¸p øng ®−îc c¸c yªu cÇu c¬ b¶n sau:

- T¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ng−êi nghÌo vµ céng ®ång nghÌo, theo ®ã c¸c biÖn

ph¸p gi¶m nghÌo ph¶i h−íng tíi t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho ®èi t−îng nghÌo

cã c¬ héi tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ vµ h−ëng lîi nhiÒu h¬n tõ t¨ng

tr−ëng kinh tÕ vµ trong ph©n phèi phóc lîi x· héi, hoÆc gióp cho ®èi t−îng ®ã

ph¸t triÓn nhanh h¬n, tham gia nhiÒu h¬n vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ, x· héi.

- Kh«ng lµm cho ng−êi nghÌo trë nªn thô ®éng, lÖ thuéc qu¸ nhiÒu vµo c¸c

biÖn ph¸p hç trî, gióp ®ì vµ lµm mÊt ®i tÝnh tù chñ, tù v−¬n lªn cña hä.

- Kh«ng t¹o ra nh÷ng rñi ro khi hä thùc hiÖn nh÷ng chØ dÉn theo chÝnh s¸ch

®· ban hµnh.

ChÝnh s¸ch X§GN cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta lµ khuyÕn khÝch lµm giµu hîp

ph¸p, ®ång thêi ra søc X§GN; X§GN bÒn v÷ng vµ g¾n víi ph¸t triÓn; t¨ng

tr−ëng v× ng−êi nghÌo, lµm cho ng−êi nghÌo ®−îc h−ëng lîi cµng nhiÒu tõ kÕt

qu¶ t¨ng tr−ëng. Chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch trªn ®−îc cô thÓ ho¸ b»ng c¸c quyÕt ®Þnh

cña ChÝnh phñ vÒ phª chuÈn c¸c ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia xo¸ ®ãi gi¶m

nghÌo nh− Ch−¬ng tr×nh 133 (1998), Ch−¬ng tr×nh 143 (2001), Ch−¬ng tr×nh 135

(1998) vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n, miÒn nói vµ vïng

s©u, vïng xa; ®Æc biÖt Thñ t−íng ChÝnh phñ ®· phª duyÖt "ChiÕn l−îc vÒ t¨ng

tr−ëng vµ X§GN". C¸c chÝnh s¸ch X§GN chñ yÕu tËp trung vµo khu vùc n«ng

th«n nh»m hç trî hé nghÌo, x· nghÌo theo h−íng:

- Hç trî hé nghÌo ph¸t triÓn s¶n xuÊt (chÝnh s¸ch tÝn dông víi l·i suÊt −u

®·i; chÝnh s¸ch ®Êt ®ai, hç trî d¹y nghÒ, chuyÓn giao c«ng nghÖ, khuyÕn n«ng,

khuyÕn c«ng, tiÕp cËn thÞ tr−êng ...);

- Hç trî ng−êi nghÌo tiÕp cËn dÞch vô x· héi c¬ b¶n (Hç trî gi¸o dôc, ®µo

t¹o, kh¸m ch÷a bÖnh, nhµ ë...);

- X©y dùng c¬ së h¹ tÇng c¸c x· nghÌo, x· ®Æc biÖt khã kh¨n (®−êng giao

th«ng, thuû lîi, tr−êng häc, tr¹m x¸, chî, ®iÖn,...).

1.3.4.3. ChÝnh s¸ch ASXH cho khu vùc n«ng th«n

ASXH theo quan niÖm cña tæ chøc lao ®éng thÕ giíi: Lµ mét sù b¶o vÖ mµ

x· héi cung cÊp cho c¸c thµnh viªn cña m×nh th«ng qua mét sè biÖn ph¸p ®−îc

¸p dông réng r·i ®Ó ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n, c¸c có sèc vÒ kinh tÕ vµ x·

héi lµm mÊt hoÆc suy gi¶m nghiªm träng thu nhËp do èm ®au, thai s¶n, th−¬ng

tËt do lao ®éng, mÊt søc lao ®éng hoÆc tö vong. Cung cÊp ch¨m sãc y tÕ vµ trî

cÊp cho c¸c gia ®×nh n¹n nh©n cã trÎ em.

T¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn, hÖ thèng ASXH ®−îc x©y dùng nh»m ®¸p øng

®−îc ba yªu cÇu c¬ b¶n, ®ã lµ:

1/ Ph¶i phßng ngõa rñi ro;

2/ H¹n chÕ - gi¶m thiÓu rñi ro;

Vµ 3/ Kh¾c phôc rñi ro.

HÖ thèng ASXH ë c¸c n−íc tiªn tiÕn th−êng bao gåm 3 bé phËn:

1/ B¶o hiÓm x· héi, ng−êi tham gia ch−¬ng tr×nh nµy ph¶i ®ãng gãp mét

kho¶n phÝ nhÊt ®Þnh theo thêi h¹n ®Ó ®−îc h−ëng c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm khi hä r¬i

vµo t×nh tr¹ng: thÊt nghiÖp, èm ®au, mÊt søc lao ®éng, thai s¶n vµ tuæi giµ;

2/ Trî cÊp x· héi, chÕ ®é nµy ®−îc thiÕt kÕ nh»m kh¾c phôc khã kh¨n vµ

trî cÊp vÒ kinh tÕ cho nh÷ng ®èi t−îng dÔ bÞ tæn th−¬ng th«ng qua viÖc trî gióp

b»ng tiÒn mÆt hoÆc b»ng hiÖn vËt. §Ó ®−îc h−ëng chÕ ®é trî cÊp x· héi, ng−êi ta

ph¶i tu©n theo nh÷ng c¬ chÕ thÈm tra tµi s¶n t−¬ng ®èi nghiªm ngÆt;

3/ Trî cÊp x· héi theo tõng lo¹i ®èi t−îng riªng, h×nh thøc trî cÊp mét kho¶n

bæ sung cho ®èi t−îng theo h×nh thøc cøu trî x· héi, vÝ dô ho¶ ho¹n, thiªn tai...

ASXH dùa trªn nguyªn t¾c chia sÎ rñi ro, chia sÎ trach nhiÖm vµ thùc hiÖn

c«ng b»ng x· héi. Ph¸t triÓn hÖ thèng chÝnh s¸ch ASXH cho mäi ng−êi ®ñ søc b¶o

vÖ vµ chèng ®ì c¸c c¸c rñi ro x· héi lµ mét trong nh÷ng hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi

rÊt c¬ b¶n cña mét quèc gia, lµ nh÷ng chØ sè quan träng cña mét x· héi ph¸t triÓn.

ViÖt Nam còng nh− c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn, do nh÷ng khã

kh¨n vÒ tµi chÝnh vµ tiÒm n¨ng t¨ng tr−ëng cßn non yÕu, do ®ã ®iÒu kiÖn ¸p dông

c¸c ch−¬ng tr×nh cña chÝnh s¸ch ASXH ë nh÷ng n−íc ph¸t triÓn lµg khã kh¨n.

Chóng ta cã thÓ ®iÓm qua nh÷ng khã kh¨n c¶n trë nµy ë n−íc ta nh− sau:

Khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. N¨ng lùc yÕu kÐm cña ®éi ngò c¸n bé trong viÖc

thu nép c¸c kho¶n ®ãng gãp x· héi vµ ®iÒu tiÕt nh÷ng thÊt b¹i thÞ tr−êng ®· ¶nh

h−ëng m¹nh tíi c¸c ch−¬ng tr×nh an sinh x· héi. C¸c c¸n bé c«ng chøc nhµ n−íc

gÆp khã kh¨n trong vÊn ®Ò thu thuÕ còng nh− BHXH cña nhãm nh÷ng ng−êi cã

thu nhËp cao. T×nh tr¹ng tµi chÝnh vµ ng©n s¸ch cña ViÖt Nam do ®ã bÞ eo hÑp.

Thªm vµo ®ã, thu nhËp cña phÇn lín c¸c hé gia ®×nh n«ng d©n ViÖt Nam lµ ch−a

cao. Sè tiÒn hiÖn cã, chØ cã thÓ gióp hä duy tr× ®−îc mét vµi h×nh thøc tiÕt kiÖm

®Ó b¶o vÖ møc sèng cña gia ®×nh tr−íc nh÷ng rñi ro trong ng¾n h¹n.

Nh÷ng thay ®æi vÒ cÊu tróc d©n sè. Tõ khi giµnh ®−îc ®éc lËp, ®Êt n−íc

ph¸t triÓn, tû suÊt sinh vµ tû suÊt chÕt ë n−íc ta cã xu h−íng thay ®æi theo chiÒu

h−íng tÝch cùc. Tuæi thä trung b×nh cña ng−êi d©n ViÖt Nam giê ®©y cã cao h¬n

do sù ph¸t triÓn cña c¸c dÞch vô y tÕ vµ ch¨m sãc søc khoÎ. §ång thêi, kÕ ho¹ch

ho¸ gia ®×nh vµ cuéc sèng ®« thÞ ho¸ còng lµm gi¶m møc sinh. KÕt qu¶ lµ sè

l−îng ng−êi giµ t¨ng lªn trong tæng sè d©n. Sù giµ ho¸ d©n sè còng ®ång nghÜa

víi viÖc thÕ hª trÎ ®èi mÆt víi vÊn ®Ò ph¶i ®ãng BHXH nhiÒu h¬n vµ kh¶ n¨ng

nhËn ®−îc phóc lîi x· héi Ýt h¬n khi hä vÒ giµ. Nh− vËy, nh÷ng thay ®æi vÒ c¬

cÊu d©n sè ®· g©y nªn mét søc Ðp lín ®èi víi tÝnh bÒn v÷ng cña c¬ chÕ an sinh x·

héi cña ViÖt Nam.

C¬ cÊu lao ®éng. C¸c chÕ ®é BHXH cña ViÖt Nam hiÖn nay chØ ®−îc thùc

hiÖn víi c¸c ®èi t−îng lµ lùc l−îng lao ®éng trong c¸c c¬ quan Nhµ n−íc, khu

vùc doanh nghiÖp Nhµ n−íc, ng−êi lao ®éng lµm viÖc trong nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt

kinh doanh cã viÖc lµm æn ®Þnh, vµ thùc hiÖn quan hÖ lao ®éng râ rµng gi÷a chñ

sö dông lao ®éng vµ ng−êi lao ®éng. Tuy nhiªn, phÇn lín ng−êi d©n ViÖt Nam

lµm n«ng nhiÖp (víi kho¶ng 75%), thu nhËp rÊt kh¸c nhau, n¨ng suÊt lao ®éng

thÊp, thÊt nghiÖp lu«n ®ång nghÜa víi thiÕu viÖc lµm nhiÒu h¬n lµ thÊt nghiÖp

hoµn toµn nh− ë mét vµi n−íc c«ng nghiÖp. V× thÕ viÖc thùc hiÖn mét hÖ thèng

b¶o hiÓm x· héi thèng nhÊt ®ang gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n do thÞ tr−êng lao

®éng ViÖt Nam cßn rÊt mong manh, cÊu tróc kh«ng râ rµng.

Mét thùc tÕ còng cÇn quan t©m ë ViÖt Nam ®ã lµ c¸c chÝnh s¸ch ASXH

hiÖn nay t¹o ra mét sù phô thuéc qua møc vµo trî cÊp cña chÝnh phñ vµ kh«ng

t¹o ®éng c¬ khuyÕn khÝch lµm viÖc. ChÝnh ®iÒu nµy g©y nªn søc Ðp cho cÊu tróc

lao ®éng hiÖn nay. C¸c chÝnh s¸ch ASXH ¶nh h−ëng ®Õn cÇu nghØ h−u vµ v× thÕ

nã ¶nh h−ëng ®Õn cÇu lao ®éng cña nÒn kinh tÕ. §ång thêi, khi trî cÊp x· héi

v−ît qu¸ kho¶n phÝ ®ãng gãp, th× hÖ thèng ASXH sÏ g©y ¶nh h−ëng ®Õn cÇu lao

®éng. Trong ®iÒu kiÖn nÕu thÞ tr−êng tµi chÝnh ho¹t ®éng hoµn h¶o th× nh÷ng t¸c

®éng nµy cã thÓ kh«ng x¶y ra v× møc phÝ b¶o hiÓm ngang b»ng kho¶n tiÕt kiÖm

mong muèn vµ ng−êi lao ®éng sÏ cã thÓ dïng tû lÖ l·i suÊt ®Ó tÝnh to¸n ®−îc chÕ

®é an sinh mµ m×nh ®−îc h−ëng. Nh−ng nÕu gi¶ ®Þnh nµy kh«ng x¶y ra, c¸c

chÝnh s¸ch an sinh x· héi sÏ t¸c ®éng ®Õn tiªu dïng, tiÕt kiÖm vµ cÇu lao ®éng,

kÓ c¶ khi kho¶n phÝ ®ãng gãp ngang b»ng víi kho¶n ®−îc h−ëng. §©y lµ mét

th¸ch thøc ®èi víi ViÖt Nam, v× thÞ tr−êng vèn vµ b¶o hiÓm ch−a ®¹t ®−îc m«i

tr−êng ho¹t ®éng hoµn h¶o. ViÖc thùc hiÖn mét hÖ thèng ASXH bÒn v÷ng ®ß hái

ph¶i ®iÒu chØnh gi¸ trÞ cña nh÷ng chÕ ®é ®−îc h−ëng nh»m gi¶m thiÎu nh÷ng

mÐo mã tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ.

Nh− vËy, khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, thay ®æi vÒ ®Æc ®iÓm d©n sè vµ cÇu lao

®éng ®· ¶nh h−ëng lín ®Õn t×nh h×nh ho¹t ®éng cña hÖ thèng ASXH cña ViÖt

Nam nãi chung vµ x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch ASXH cho n«ng d©n nãi riªng.

MÆc dï viÖc më réng hÖ thèng BHXH ®Õn khu vùc kh«ng chÝnh thøc (trong

®ã cã lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc n«ng, l©m, ng− nghiÖp) vµ cung cÊp trî cÊp

x· héi trong khu vùc nµy lµ mét th¸ch thøc ®èi víi ViÖt Nam, nh−ng thùc tÕ ph¸t

triÓn hÖ thèng ASXH ë c¸c n−íc ph¸t triÓn kh¼ng ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch vÒ ASXH

®em ®Õn nh÷ng lîi Ých rÊt lín vÒ kinh tÕ, x· héi vµ chÝnh trÞ cho quèc gia.

- C¸c chÝnh s¸ch ASXH t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh tÝch luü vèn con ng−êi v×

nã c¶i thiÖn tr×nh ®é gi¸o dôc vµ søc khoÎ con ng−êi, lo¹i bá c¸c h×nh thøc tåi tÖ

nhÊt cña sù bÇn cïng, nghÌo ®ãi.

- C¸c chÝnh s¸ch ASXH còng cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn khÝa c¹nh

cÇu v× nã lµ sù ph©n phèi l¹i søc mua vµ cã lîi cho nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch

vô trong n−íc.

- C¸c chÝnh s¸ch ASXHcßn ®ãng gãp lín trong viÖc t¹o ra ®iÒu kiÖn ®Ó

x©y dùng moi tr−êng chÝnh trÞ x· héi bÒn v÷ng. khi lîi Ých tõ t¨ng tr−ëng kinh tÕ

®Õn ®−îc víi mäi ng−êi d©n, bao håm c¶ c¸c nhãm x· héi tr−íc kia bÞ g¹t ra lÒ,

®iÒu nµy sÏ lµm gi¶m t×nh tr¹ng mÊt trËt tù vÒ chÝnh trÞ vµ x· héi.

ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng víi nh÷ng thay ®æi nhanh chãng vÒ

kinh tÕ vµ x· héi ®Æc biÖt lµ tèc ®é héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc ®ang diÔn

ra nhanh chãng, t¹o nªn nh÷ng thay ®æi lín trong mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi.

Trªn thÞ tr−êng lao ®éng, sè l−îng nh©n c«ng lµm c«ng ¨n l−¬ng t¨ng lªn, c¸c

ho¹t ®éng mua b¸n, trao ®æi, giao dÞch diÔn ra trªn thÞ tr−êng ¶nh h−ëng s©u réng

tíi mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ - x· héi. C¬ cÊu kinh tÕ ®ang cã chiÒu

h−íng thay ®æi, tû lÖ ®ãng gãp cña n«ng nghiÖp vµo trong GDP cã xu h−íng

gi¶m dÇn, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ®ang n©ng dÇn tû lÖ ®ãng gãp trong

GDP lªn. Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ còng ®em ®Õn nh÷ng rñi ro ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ

x· héi. T×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm vµ c¸c tÖ n¹n x· héi cã xu h−íng gia t¨ng.

ChÝnh phñ ViÖt Nam, do ®ã ®ang hoµn thiÖn mét hÖ thèng an sinh x· héi phï

hîp, ®Ó mäi ng−êi ®Òu cã thÓ tham gia vµ kiÓm so¸t ®−îc rñi ro. HÖ thèng nµy,

®ång thêi, còng gãp phÇn më réng thÞ tr−êng néi ®Þa, gi¶m bÊt b×nh ®¼ng vµ t¹o

®ßn bÈy cho ph¸t triÓn kinh tÕ vÜ m«.

§iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh tÝnh cÊp thiÕt vµ kh¶ n¨ng x©y dùng hÖ thèng AXH

trong khu vùc n«ng th«n n−íc ta. HÖ thèng chÝnh s¸ch nµy cã nhiÖm vô ®¶m b¶o

cho c¸c thµnh viªn trong x· héi nãi chung, d©n c− n«ng th«n nãi riªng, ®−îc an

toµn trong c¸c tr−êng hîp rñi ro do bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp hoÆc ph¶i t¨ng chi

phÝ ®ét xuÊt do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. HÖ thèng chÝnh s¸ch ASXH cña

ViÖt Nam hiÖn nay bao gåm:

- C¸c chÝnh s¸ch vÜ m« cña Nhµ n−íc ®Ó g¾n môc tiªu ASXH vµo chÝnh

s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ;

- X©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch ASXH cô thÓ (BHXH,

BHYT, b¶o hiÓm thÊt nghiÖp, båi th−êng tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp,

cøu trî x· héi ®ét xuÊt, trî gióp x· héi cho ®èi t−îng b¶o trî x· héi...)

- X· héi ho¸ nh»m huy ®éng mäi nguån lùc cho thùc hiÖn chÝnh s¸ch x·

héi, ®Æc biÖt lµ ch¨m sãc ®èi t−îng b¶o trî x· héi dùa vµo céng ®ång.

Mçi mét chÝnh s¸ch ASXH cô thÓ cã ®èi t−îng, môc tiªu vµ c¬ chÕ vËn hµnh

riªng, song nhiÒu chÝnh s¸ch an sinh x· héi h−íng vµo cho khu vùc n«ng th«n, nhÊt

lµ chÝnh s¸ch b¶o trî x· héi (cøu trî ®ét xuÊt vµ trî gióp x· héi th−êng xuyªn).

1.3.4.4. ChÝnh s¸ch cung cÊp dÞch vô x∙ héi c¬ b¶n ®èi víi n«ng th«n

C¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n ®−îc sö dông khi nãi vÒ c¸c lo¹i dÞch vô nh−

ch¨m sãc søc kháe ban ®Çu, gi¸o dôc c¬ së, nhµ ë, n−íc sinh ho¹t, v.v. mµ Nhµ

n−íc th−êng ®¶m b¶o cho ng−êi d©n nh− lµ c¸c ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn

nguån nh©n lùc cho ®Êt n−íc.

Do c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n nµy mang tÝnh chÊt c«ng vµ cã thÓ cã nh÷ng

vÊn ®Ò trong cung cÊp dÉn ®Õn bÊt b×nh ®¼ng trong h−ëng dông chóng cho nªn

c¸c ChÝnh phñ th−êng ph¶i ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch cô thÓ. H¬n n÷a, ®Çu t− ph¸t

triÓn m¹ng l−íi cung cÊp c¸c dÞch vô nµy (x©y dùng bÖnh viÖn, tr−êng häc, hÖ

th«ng cÊp n−íc, v.v...) lín, tÝnh chÊt kh«ng c¹nh tranh trong sö dông dÉn ®Õn

thiÕu hÊp dÉn ®èi víi ®Çu t− t− nh©n.

ë ViÖt Nam, c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n th«ng th−êng ®−îc hiÓu lµ c¸c

dich vô ch¨m sãc søc kháe ban ®Çu cho ng−êi d©n: vÊn ®Ò d©n sè víi träng t©m

lµ søc kháe sinh s¶n vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh; vÊn ®Ò dinh d−ìng; gi¸o dôc c¬

së, n−íc s¹ch vµ vÖ sinh vµ; nhµ ë.

§©y lµ nh÷ng dÞch vô c¬ b¶n cÊu thµnh mét bé phËn cña dÞch vô c«ng

céng, mang ®Ëm tÝnh chÊt hµng hãa c«ng vµ ®−îc chÝnh phñ c¸c n−íc, ®Æc biÖt lµ

c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã Nhµ n−íc ta quan t©m. C¸c dÞch vô x· héi

cã vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho ®Êt n−íc vµ

cho t−¬ng lai.

Thø nhÊt, ®©y lµ bé phÇn cèt lâi cña chiÕn l−îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc

cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n−íc, trong ®ã cã khu vùc n«ng th«n trong

bèi c¶nh më réng hîp t¸c quèc tÕ, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, tßan cÇu hãa vµ ph¸t

triÓn nÒn kinh tÕ tri thøc. Kinh nghiÖm cña mét sè n−íc ®i tr−íc cho thÊy c¸c

®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña mét ®Êt n−íc trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay

phô thuéc rÊt nhiÒu vµo chÊt l−îng cña c¸c DVXHCB. VÝ dô, ë §µi Loan, ®Ó

n©ng cao tay nghÒ, tÝnh chuyªn nghiÖp cña lùc l−îng lao ®éng ph¶i cã d©n sè

kháe, ph¶i cã gi¸o dôc ban ®Çu; ë Trung Quèc chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nguån nh©n

lùc cho giai ®äan hiÖn nay ®ang ®Æt träng t©m vµo con ng−êi. Thùc tÕ ph¸t triÓn

kinh tÕ, x· héi cña n−íc ta trong thêi gian qua cho thÊy chÝnh s¸ch cung cÊp c¸c

dÞch vô x· héi c¬ b¶n, ®¶m b¶o ®Ó ng−êi d©n n«ng th«n tháa m·n mét sè nhu cÇu

c¬ b¶n, cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. V× vËy, LuËt

Gi¸o dôc quy ®Þnh phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc tiÕn tíi phæ cËp gi¸o dôc phæ th«ng

c¬ së; theo ®ã, trÎ em ®Õn tuæi ph¶i ®−îc ®Õn tr−êng; häc hµnh lµ quyÒn lîi cña

trÎ em vµ nghÜa vô cña c¸c bËc cha mÑ...

Thø hai, chÝnh s¸ch nµy lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ®¹t môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng

(t¨ng tr−ëng nhanh vµ c«ng b»ng x· héi/X§GN): vÊn ®Ò chñ yÕu lµ cung cÊp c¸c

dÞch vô x· héi c¬ b¶n cho c¸c vïng n«ng th«n. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ X§GN ë

khu vùc n«ng th«n chØ ra r»ng hai trong sè c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng

nghÌo ®ãi, kÐm ph¸t triÓn vµ tôt hËu ë mét sè vïng n«ng th«n hiÖn nay vµ ®ång

thêi hai m¾t xÝch quan träng trong "vßng luÈn quÈn ®ãi nghÌo" cÇn ®−îc chó

träng ®ét ph¸ chÝnh lµ søc kháe vµ tr×nh ®é d©n trÝ cña d©n c− n«ng th«n. Nh÷ng

nghiªn cøu gÇn ®©y chØ ra r»ng viÖc kh«ng ®−îc ®¶m b¶o c¸c dÞch vô x· héi c¬

b¶n ngang b»ng gi÷a c¸c vïng lµ nguyªn nh©n g©y chªnh lÖch vïng, chªnh lÖnh

gi÷a c¸c nhãm x· héi vµ bÊt b×nh ®¼ng x· héi. H¬n n÷a, gi¸o dôc ®−îc coi lµ

nh©n tè cã ®ãng gãp tõ 20-40% lµm do·ng chªnh lÖch thu nhËp trong x· héi. V×

vËy, chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch X§GN th«ng qua n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn, c¶i

thiÖn søc kháe sinh s¶n, ®¶m b¶o nhµ ë cho ng−êi nghÌo, sinh ho¹t v¨n hãa céng

®ång ®−îc coi lµ môc tiªu cña nhiÒu ch−¬ng tr×nh dù ¸n.

Thø ba, nã ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn lao ®éng cã tr×nh ®é

chuyªn m«n, kü n¨ng, kü thuËt cho ngµnh n«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ

c«ng nghiÖp n«ng th«n. Thùc tÕ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n thêi gian qua chØ ra

mét sè ®Æc ®iÓm cña lao ®éng n«ng th«n cÇn cã c¸c gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch thÝch

hîp. §ã lµ, (1) tr×nh ®é häc vÊn, tay nghÒ, chuyªn m«n, n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt

l−îng viÖc lµm thÊp: Tû lÖ lao ®éng ch−a tèt nghiÖp phæ th«ng cao (gÇn 26% vµ

chØ cã 1,2% cã tr×nh ®é cao ®¼ng, ®¹i häc (1999); (2) Phæ biÕn lµ kh«ng cã tay

nghÒ, ch−a qua c¸c tr−êng líp ®µo t¹o nghÒ vµ thiÕu tÝnh chuyªn nghiÖp. KÕt qu¶

lµ tû lÖ lao ®éng kh«ng cã tr×nh ®é chuyªn m«n cßn rÊt cao: 93% n¨m 1999 vµ

78% n¨m 2002; (3) tû lÖ lao ®éng trong ®é tuæi cã kh¶ n¨ng lao ®éng ë mét sè

vïng rÊt cao, trong khi kh¶ n¨ng t¹o viÖc lµm thÊp. v.v...

Thø t−, nã ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh

doanh, t¹o thu nhËp viÖc lµm, c¶i thiÖn ®êi sèng d©n c− n«ng th«n. Mét sè

nghiªn cøu d©n sè vµ lao ®éng chØ ra r»ng kháe vµ cã häc vÊn lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n

®Ó ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, t¹o viÖc lµm cã chÊt l−îng vµ

t¨ng thu nhËp. TrÎ em häc xong tiÓu häc, kháe m¹nh sÏ häc lªn c¸c cÊp cao h¬n

nh− trung häc phæ th«ng, ®µo t¹o nghÒ, cã tr×nh ®é chuyªn m«n cã thÓ theo gia

vµo lùc l−îng lao ®éng v»ng tù t¹o viÖc lµm hoÆc t×m kiÕm viÖc lµm trong ngµnh

n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp.

Thø n¨m, chÝnh s¸ch nµy t¹o nÒn t¶ng vµ ®µ cho ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng

th«n, c«ng nghiÖp n«ng th«n, g¾n n«ng d©n víi nhµ m¸y, víi thµnh thÞ, víi xu

thÕ ph¸t triÓn chung. C¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n ®−îc ®¶m b¶o tèt lµ ®iÒu kiÖn ®Ó

cã nguån lao ®éng cã häc vÊn vµ tr×nh ®é chuyªn m«n phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ

n«ng th«n, cung cÊp lao ®éng cã tay nghÒ cho c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, thµnh thÞ.

Thø s¸u, nã gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n, chuyÓn dÞch

lao ®éng, n©ng cao hiÖu qu¶, n¨ng suÊt ngµnh n«ng nghiÖp. Xu thÕ chuyÓn dÞch

lao ®éng n«ng nghiÖp, n«ng th«n ®ßi hái lao ®éng ph¶i cã tr×nh ®é trung häc c¬

së trë lªn ®Ó cã thÓ tiÕp thu tri thøc, tay nghÒ vµ chuyªn m«n kü thuËt.

Cuèi cïng, chÝnh s¸ch cung cÊp c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n cho n«ng th«n

gãp phÇn ®æi míi bé mÆt n«ng th«n, tiÕn tíi CNH, H§H n«ng th«n, n«ng

nghiÖp. T¨ng c−êng vèn x· héi cho c¸c hé gia ®×nh ë n«ng th«n b»ng viÖc ®−îc

ch¨m sãc tèt søc kháe, cã hiÓu biÕt, v.v... sÏ gióp céng ®ång trong qu¸ tr×nh tham

gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chung.

C¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n còng cÊu thµnh thµnh c¸c chØ tiªu, tiªu chuÈn x¸c

®Þnh chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi, chØ sè ph¸t triÓn x· héi cña mét ®Êt n−íc. V×

vËy, Nhµ n−íc ta ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ nh»m ®¶m b¶o c¸c dÞch vô x·

héi c¬ b¶n nµy cho ng−êi d©n theo tõng giai ®äan ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc.

Tr−íc §æi míi, hÇu hÕt c¸c dÞch vô nµy ®Òu ®−îc Nhµ n−íc ®¶m b¶o th«ng

qua c¸c chÝnh s¸ch ®Çu t− ph¸t triÓn vµ trang tr¶i tßan bé chi phÝ víi ®óng nghÜa lµ

mäi ng−êi d©n ®Òu ®−îc ch¨m sãc søc kháe ban ®Çu, trÎ em ®Õn tuæi ®−îc ®Õn

tr−êng, v.v... Tõ sau khi §æi míi, ®· cã nhiÒu thay ®æi trong chÝnh s¸ch cung cÊp

c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n nh»m t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó chÊt l−îng dÞch vô ®−îc tèt h¬n vµ

®¶m b¶o c«ng b»ng trong chi tr¶ vµ h−ëng dông c¸c dÞch vô nµy, nh−: tõng b−íc x·

héi hãa theo chñ tr−¬ng "Nhµ n−íc vµ nh©n d©n cïng lµm", "chia sÎ chi phÝ" nh»m

®a d¹ng hãa c¸c nguån lùc, ®Æc biÖt lµ tµi chÝnh, vµ lÊy con ng−êi lµm träng t©m.

Ch−¬ng II Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch x· héi trong n«ng th«n viÖt nam hiÖn nay

2.1 ChÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta tõ khi ®æi

míi ®Õn nay.

2.1.1.1. Kh¸i qu¸t c¸c chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vÒ viÖc gi¶i

2.1.1. ChÝnh s¸ch viÖc lµm, thu nhËp cho lao ®éng n«ng th«n

quyÕt viÖc lµm cho n«ng d©n.

N−íc ta vèn lµ mét n−íc n«ng nghiÖp, ®¹i bé phËn d©n c− lµ n«ng d©n

(chiÕm tíi 90 % d©n sè khi ®Êt n−íc dµnh ®−îc ®éc lËp). ChÝnh v× thÕ, trong qu¸

tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc, nhÊt lµ 15 n¨m ®æi míi, thùc hiÖn

CNH, H§H gÇn ®©y, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta hÕt søc chó träng ®Õn viÖc ph¸t triÓt

khu vùc n«ng th«n, gi¶i quyÕt viÖc lµm, n©ng cao thu nhËp, c¶i thiÖn ®êi sèng

cho ng−êi n«ng d©n. §· cã rÊt nhiÒu chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc trong

lÜnh vùc nµy. Tæng hîp l¹i, cã thÓ rót ra mét sè kÕt luËn quan träng sau ®©y vÒ

chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm cho n«ng d©n:

- Mét lµ, ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm cho n«ng d©n mét c¸ch c¬ b¶n viÖc tr−íc

hÕt §¶ng vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam quan t©m lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho hä cã t− liÖu s¶n

xuÊt, lµm chñ thùc sù ®èi víi t− liÖu s¶n xuÊt. §èi víi ng−êi n«ng d©n vµ s¶n

xuÊt n«ng nghiÖp th× t− liÖu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp chñ yÕu vµ quan träng nhÊt lµ

ruéng ®Êt. Bëi lÏ kh«ng cã ruéng ®Êt th× ng−êi n«ng d©n kh«ng cßn lµ n«ng d©n

n÷a, vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sÏ kh«ng sao cã thÓ tiÕn hµnh ®−îc. ViÖc trao cho

ng−êi n«ng d©n ruéng ®Êt ®Ó sö dông æn ®Þnh, l©u dµi víi 7 quyÒn n¨ng ®· thùc

sù gióp cho ng−êi n«ng d©n cã viÖc lµm vµ cã thu nhËp t−¬ng ®èi æn ®Þnh ®Ó

nu«i sèng b¶n th©n vµ gia ®×nh.

Hai lµ, ®Ó cho s¶n xuÊt cña ng−êi n«ng d©n, tr−íc hÕt lµ s¶n xuÊt n«ng

nghiÖp (theo nghÜa réng lµ gåm c¶ n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vµ ng− nghiÖp) cã

thÓ ph¸t triÓn ®−îc vµ ph¸t triÓn ngµy mét tèt h¬n, tõ ®ã viÖc lµm còng chÆt chÏ

h¬n, §¶ng vµ Nhµ n−íc rÊt quan t©m ®Õn viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cung øng c¸c yÕu tè

®Çu vµo cho s¶n xuÊt cña hä nh− lµ: cung øng c¸c gièng c©y trång, con vËt nu«i

chÊt l−îng tèt, c¸c lo¹i ph©n bãn, thuèc trõ s©u, thuèc phßng trõ dÞch bÖnh cho

gia sóc, gia cÇm, cung øng vèn, c¸c lo¹i m¸y mãc,thiÕt bÞ vËt t− cÇn thiÕt, x©y

dùng c¸c c«ng tr×nh thuû lîi phôc vô viÖc t−íi tiªu, cho c©y trång, cung cÊp n−íc

cho c¸c ho¹t ®éng ch¨n nu«i, .v.v...

MÆt kh¸c, §¶ng vµ Nhµ n−íc còng t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó gióp n«ng

d©n tiªu thô c¸c s¶n phÈm lµm ra sao cho cã lîi nhÊt. ViÖc ph¸t triÓn c¸c dÞch vô

cung cÊp ®Çu vµo vµ ®Çu ra trong n«ng th«n võa gióp cho n«ng d©n cã ®iÒu kiÖn

®Ó ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, võa thu hót vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho mét bé phËn lao

®éng lµ n«ng d©n.

Ba lµ, ®Ó cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp võa cã n¨ng suÊt cao, võa t¹o ra c¸c

s¶n phÈm cã chÊt l−îng, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao trªn thÞ tr−êng, nhÊt lµ thÞ

tr−êng quèc tÕ (®iÒu nµy còng ®ång nghÜa víi viÖc gi÷ v÷ng viÖc lµm cho ng−êi

n«ng d©n trªn m¶nh ®Êt cña hä). §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®Æc biÖt chó träng viÖc

®−a c¸c thiÕt bÞ khoa häc - c«ng nghÖ vµo ¸p dông trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ

c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh kh¸c trong n«ng th«n. Sù ra ®êi, ph¸t triÓn

vµ ho¹t ®éng ngµy cµng cã hiÖu qu¶ cña hÖ thèng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m,

khuyÕn ng− trong n«ng th«n ®· thÓ hiÖn râ ®iÒu ®ã.

Bèn lµ, trong ®iÒu kiÖn ®Êt chËt ng−êi ®«ng nh− n−íc ta, gi¶i quyÕt viÖc

lµm cho n«ng d©n lµ mét ®iÒu kh«ng dÔ. ChÝnh v× thÕ, cïng víi viÖc ®−a ra c¸c

chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ng−êi n«ng d©n khai hoang më réng thªm diÖn tÝch ®Êt

n«ng nghiÖp, t¨ng vô më réng thªm diÖn tÝch ®Êt gieo trång, thùc hiÖn th©m canh

s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i c©y trång, con vËt nu«i (còng lµ ®iÒu

kiÖn ®Ó thu hót, gi¶i quyÕt thªm viÖc lµm cho n«ng d©n), §¶ng vµ Nhµ n−íc cßn

®−a ra nhiÒu chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng

nghiÖp vµ c¸c ho¹t ®éng dÞch vô trong n«ng th«n, nh»m võa thay ®æi nhanh c¬

cÊu kinh tÕ cña khu vùc quan träng vµ réng lín nµy, võa gi¶i quyÕt tèt h¬n viÖc

lµm vµ thu nhËp cho ng−êi n«ng d©n .

N¨m lµ, viÖc thõa nhËn gia ®×nh hé n«ng d©n lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ,

cã quyÒn b×nh ®¼ng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c tr−íc ph¸p luËt, thùc sù ®·

gi¶i phãng cho ng−êi n«ng d©n khái nh÷ng rµng buéc phi lý cña c¬ chÕ kinh tÕ

kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, quan liªu, bao cÊp, t¹o ®éng lùc míi cho s¶n xuÊt n«ng

nghiÖp ph¸t triÓn.

Tuy nhiªn, kinh tÕ n«ng hé víi quy m« nhá, tiÒm lùc mäi mÆt (vèn, tr×nh

®é khoa häc – kü thuËt, kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ tr−êng, v.v...) hÕt søc h¹n chÕ, rÊt

khã cã ®iÒu kiÖn më réng c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt – kinh doanh, dÞch vô trong

n«ng th«n (®iÒu nµy ®ång nghÜa víi kh¶ n¨ng thu hót, gi¶i quyÕt viÖc lµm cña

kinh tÕ n«ng hé lµ rÊt nhá bÐ). Do ®ã, bªn c¹nh viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÕ hé

ph¸t triÓn, §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Æc biÖt chó träng khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c m«

h×nh tæ chøc s¶n xuÊt cã quy m« lín, cã kü thuËt t−¬ng ®èi cao, cã kh¶ n¨ng thu

hót, gi¶i quyÕt viÖc lµm cho nhiÒu lao ®éng nh−: kinh tÕ trang tr¹i, kinh tÕ hîp

t¸c (hîp t¸c x·), c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá .v.v...

S¸u lµ, cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc – c«ng nghÖ, víi thµnh c«ng

cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, th× lao ®éng n«ng nghiÖp

gi¶m c¶ t−¬ng ®èi vµ tuyÖt ®èi. Lao ®éng n«ng nghiÖp (n«ng d©n) ®−îc chuyÓn

sang ho¹t ®éng trong c«ng nghiÖp, dÞch vô (ë c¶ n«ng th«n vµ thµnh thÞ), hoÆc ®i

xuÊt khÈu lao ®éng. Tuy nhiªn, cã ®Õn trªn 90% n«ng d©n cña chóng ta lµ ch−a

®−îc ®µo t¹o nghÒ mét c¸ch bµi b¶n, v× thÕ viÖc t×m kiÕm viÖc lµm míi ë khu vùc

phi n«ng nghiÖp lµ ®iÒu kh«ng dÔ. NhËn thøc ®−îc ®iÒu ®ã nªn §¶ng vµ Nhµ

n−íc ®· rÊt chó träng ®Õn vÊn ®Ò ®µo t¹o nghÒ cho n«ng d©n.

Tãm l¹i, chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm cho n«ng d©n cña §¶ng vµ Nhµ

n−íc ta nh− ®· tr×nh bµy ë trªn lµ kh¸ s©u s¾c, kh«ng chØ chó ý ®Õn ®ång bµo

kinh mµ cßn ®Æc biÖt chó ý ®Õn ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè, kh«ng chØ tÝnh

®Õn gi¶i quyÕt viÖc lµm tr−íc m¾t, mµ cßn tÝnh ®Õn nhiÒu n¨m vÒ sau, kh«ng chØ

lo cho n«ng d©n cã viÖc lµm, mµ cßn ph¶i cã viÖc lµm æn ®Þnh, cã thu nhËp cao,

kh«ng chØ cã c¸c c«ng viÖc gi¶n ®¬n, mµ ngµy cµng ®ßi hái tr×nh ®é chuyªn m«n

cao h¬n .v.v...

Tuy nhiªn, còng cÇn thÊy r»ng c¸c chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc chØ

t¹o m«i tr−êng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ng−êi n«ng d©n ®−îc tù do vµ t×m kiÕm

vµ lùa chän viÖc lµm phï hîp víi kh¶ n¨ng cña m×nh, chø kh«ng ph¶i nhµ n−íc

trùc tiÕp gi¶i quyÕt viÖc lµm cho mçi ng−êi n«ng d©n.

2.1.1.2. Nh÷ng kÕt qu¶ ®∙ ®¹t ®−îc trong gi¶i quyÕt viÖc lµm n«ng th«n Trong 20 n¨m ®æi míi võa qua, ®Æc biÖt lµ trong 10 n¨m gÇn ®©y, cïng víi

viÖc ®Èy m¹nh sù nghiÖp CNH, H§H ®Êt n−íc, qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ ë n−íc ta

còng diÔn ra kh¸ nhanh chãng. §Õn cuèi n¨m 2005 c¶ n−íc ta ®· cã 679 ®« thÞ,

t¨ng gÊp 1,4 lÇn so víi n¨m 1990, trong ®ã cã 5 thµnh phè trùc thuéc Trung

−¬ng, 87 thµnh phè trùc thuéc tØnh vµ 587 thÞ x·, thÞ trÊn.

V× thÕ mÆc dï 15 n¨m qua, d©n sè n−íc ta t¨ng kh¸ nhanh (t¨ng

16.073.300 ng−êi), d©n sè n«ng th«n còng t¨ng (t¨ng 7.344.100) ng−êi), nh−ng

do d©n sè ®« thÞ t¨ng nhanh h¬n (t¨ng 8.791.200 ng−êi), nªn tû lÖ d©n c− n«ng

th«n gi¶m râ rÖt (gi¶m 6,8%). Ta cã thÓ thÊy t×nh h×nh nµy qua biÓu d−íi ®©y:

BiÓu sè 12: D©n sè viÖc lµm giai ®o¹n 1990-2004.

N«ng th«n

Thµnh thÞ

N¨m

Tæng sè (ng−êi)

Sè l−îng (ng−êi) 53.097.000 57.057.400 58.863.500 60.441.100

80,48 79,25 75,82 73,68

Sè l−îng (ng−êi) 12.880.000 14.938.100 18.771.900 21.591.200

19,52 20,75 24,18 26,32

1990 65.959.000 1995 71.995.500 2000 77.635.400 82.032.300 2004 Nguån : Tæng côc Thèng kª

§iÒu ®¸ng nãi ë ®©y lµ, tuy tû lÖ d©n sè sèng ë n«ng th«n gi¶m trong c¬

cÊu d©n sè chung cña c¶ n−íc 6,8% trong 15 n¨m qua, song c¬ cÊu lao ®éng

n«ng th«n so víi c¬ cÊu lao ®éng chung th× l¹i gi¶m kh«ng ®¸ng kÓ, (n¨m 2004

so víi n¨m 1989 chØ gi¶m cã 0,9%). Xem biÓu sau:

BiÓu sè 13: Lao ®éng cña ViÖt Nam giai ®o¹n 1989-2004

1989

2000

2004

ChØ tiªu

sè l−îng (ng−êi) 33.496.000 25.625.000 7.870.000

sè l−îng (Ng−êi) 40.913.645 31.020.801 9.892.844

100,0 75,8 24,2

sè l−îng (ng−êi) 43.255.000 32.706.000 10.549.000

100,0 75,6 24,4

100,0 76,5 23,5

T. sè lao ®éng N«ng th«n Thµnh thÞ Nguån: PGS.TS. Ph¹m Thanh NghÞ- ®Ò tµi KX.05.11

Nh− vËy lµ so víi n¨m 1989 sè lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n ®· t¨ng thªm 7.081.000 ng−êi. Trong khi ®ã, còng trong giai ®o¹n nµy cã trªn 700.000 ha ®Êt (trong ®ã theo ®iÒu tra cña §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n Hµ Néi n¨m 2005 th× cã kho¶ng 60% sè ®Êt lµ ®Êt n«ng nghiÖp) bÞ thu håi ®Ó x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp, khu ®« thÞ vµ kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ – x· héi. Víi sù nç lùc cña n«ng d©n, sù n¨ng ®éng cña c¸c chÝnh quyÒn ®Þa

ph−¬ng, sù hç trî tÝch cùc cña c¸c ®oµn thÓ nh− Héi Phô n÷, Héi N«ng d©n, Héi

Cùu chiÕn binh, §oµn Thanh niªn Céng s¶n Hå ChÝ Minh, còng nh− nhiÒu tæ

chøc quèc tÕ, ®Æc biÖt nhê c¸c chÝnh s¸ch th«ng tho¸ng vµ sù hç trî to lín cña

Nhµ n−íc, viÖc lµm cho ng−êi n«ng d©n ®· ®−îc gi¶i quyÕt kh¸ tèt.

Theo b¸o c¸o cña Bé Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X· héi, giai ®o¹n tõ 1991-

1995 b×nh qu©n mçi n¨m n−íc ta t¹o ra thªm ®−îc 863.000 chç lµm viÖc míi cho

ng−êi lao ®éng; giai ®o¹n tõ 1996-1999 lµ 1.200.000 chç, vµ giai ®o¹n tõ 2000-

2005 lµ kho¶ng 1.300.000 -1.400.000 chç. NÕu cø tÝnh b×nh qu©n trong sè ®ã

30% ®−îc giµnh cho lao ®éng ë khu vùc thµnh thÞ (v× hä cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi

h¬n vÒ ®µo t¹o nghÒ); cßn 70% lµ dµnh cho khu vùc n«ng th«n, tøc lµ cho n«ng

d©n, th× sè n«ng d©n ®−îc gi¶i quyÕt viÖc lµm trong giai ®o¹n 1991-1995 b×nh

qu©n hµng n¨m kho¶ng 604.100 ng−êi; giai ®o¹n 1996-1999 kho¶ng 840.000

ng−êi vµ giai ®o¹n 2000-2005 kho¶ng tõ 910.000-980.000 ng−êi.

Lao ®éng n«ng th«n ®−îc thu hót vµ gi¶i quyÕt c¶ ë trong n«ng - l©m - ng−

nghiÖp vµ trong c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, tr−íc hÕt lµ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô

trong n«ng th«n. §©y lµ xu h−íng diÔn ra tõ n¨m 1999 trë vÒ tr−íc. Tõ n¨m

2000, víi viÖc ®Èy m¹nh h¬n tèc ®é sù nghiÖp CNH, H§H vµ §TH, th× khu vùc

n«ng – l©m –ng− nghiÖp kh«ng nhËn thªm lao ®éng n÷a mµ b¾t ®Çu qu¸ tr×nh

gi¶m, c¶ t−¬ng ®èi vµ tuyÖt ®èi.

Do ®ã, gi¶i quyÕt viÖc lµm cho n«ng d©n tõ n¨m 2000 trë ®i chñ yÕu dùa

vµo khu vùc c«ng nghiÖp, dÞch vô vµ xuÊt khÈu lao ®éng. Së dÜ nãi lµ chñ yÕu v×

vÉn cã mét bé phËn nhá ph¶i thay thÕ nh÷ng ng−êi kh«ng cßn kh¶ n¨ng lµm viÖc

trong n«ng - l©m - ng− nghiÖp.

BiÓu sè 9 d−íi ®©y cho ta thÊy râ t×nh h×nh nµy: lao ®éng trong khu vùc

n«ng - l©m - ng− nghiÖp tuy rÊt chËm nh−ng ®· b¾t ®Çu gi¶m, n¨m 2005 so víi

n¨m 2000 gi¶m 221.700 ng−êi (8,3%). Trong khi ®ã lao ®éng trong khu vùc

c«ng nghiÖp vµ x©y dùng t¨ng 2.715.400 ng−êi (4,8%); lao ®éng trong khu vùc

dÞch vô t¨ng 2.606.600 ng−êi (3,5%).

BiÓu sè 14: Ph©n bè lao ®éng cho c¸c khu vùc trong giai ®o¹n 2000-2005

2004

ChØ tiªu I.Tæng lao ®éng (ngh×n ng−êi)

1.N«ng-l©m-thuû s¶n 2.C«ng nghiÖp-x©y dùng 3. DÞch vô

2000 37.609,6 24.481,0 4.929,7 8.198,9

2001 38.562,7 24.468,4 5.551,9 8.542,1

2002 39.507,7 24.455,8 6.084,7 8.967,2

2003 40.573,8 41.590,0 24.443,4 24.730,7 7.216,5 6.670,5 9.639,1 9.459,9

2005 42.710,0 24.259,3 7.645,1 10.805,5

II.C¬ cÊu (%)

1.N«ng-l©m-thuû s¶n

2.C«ng nghiÖp-x©y dùng

3.DÞch vô

65,1 13,1 21,8

63,4 14,3 22,3

61,9 15,4 22,7

60,3 16,5 23,2

58,8 17,3 23,9

56,8 17,9 25,3

Nguån: Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam, th¸ng 12/2005

Cho ®Õn nay c¶ n−íc cã kho¶ng 400.000 lao ®éng ®ang lµm viÖc ë n−íc

ngoµi (d−íi h×nh thøc xuÊt khÈu lao ®éng), nÕu gi¶ thuyÕt trong sè ®ã cã 70% lµ

xuÊt th©n tõ n«ng th«n th× con sè sÏ lµ 280.000 ng−êi.

Nh− vËy lµ viÖc lµm cho n«ng d©n ®· ®−îc gi¶i quyÕt dÉn theo h−íng kü

thuËt h¬n, chuyªn m«n h¬n (kÓ c¶ nh÷ng ng−êi ë l¹i trong khu vùc n«ng - l©m -

ng− nghiÖp), æn ®Þnh h¬n vµ cã thu nhËp cao h¬n. Ph¶i nãi r»ng ®©y lµ b−íc tiÕn

quan träng, mét sù thay ®æi vÒ chÊt trong vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm cho n«ng d©n.

2.1.1.3. Nh÷ng h¹n chÕ trong chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm n«ng th«n

Bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng trªn, chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm cho n«ng

d©n nh÷ng n¨m võa qua còng cßn béc lé kh¸ nhiÒu h¹n chÕ, yÕu kÐm. D−íi ®©y

lµ mét sè vÊn ®Ò bøc xóc.

Mét lµ, cho ®Õn nay ë n−íc ta lao ®éng n«ng th«n vÉn chiÕm phÇn chñ yÕu

trong toµn bé lùc l−îng lao ®éng cña toµn x· héi. Trong ®ã riªng khèi n«ng -

l©m – thuû s¶n chiÕm h¬n mét nöa lùc l−îng lao ®éng toµn x· héi. Tuy nhiªn,

d−êng nh− chóng ta ch−a cã mét chiÕn l−îc nµo vÒ ®µo t¹o ®èi víi nguån lao

®éng quan träng nµy. Lao ®éng lµm trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt n«ng - l©m – thuû

s¶n (gäi chung lµ lao ®éng n«ng d©n), cho ®Õn giê phót nµy vÉn chñ yÕu lµ lao

®éng thñ c«ng theo kiÓu cha truyÒn con nèi tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c mµ th«i.

Theo b¸o c¸o cña Bé Lao ®éng –Th−¬ng binh vµ X· héi tr−íc Quèc héi míi ®©y,

hiÖn c¶ n−íc cã 1.688 c¬ së d¹y nghÒ vµ 236 tr−êng d¹y nghÒ (cã lÏ t−¬ng ®−¬ng

víi c¸c tr−êng ®¹i häc vµ cao ®¼ng). §iÒu ®¸ng nãi lµ, ®a phÇn c¸c tr−êng d¹y

nghÒ, c¸c c¬ së d¹y nghÒ nµy lµ n»m ë c¸c thµnh phè, c¸c thÞ x· vµ c¸c trung t©m

c«ng nghiÖp, ë c¸c vïng n«ng th«n rÊt Ýt. ViÖc d¹y nghÒ vµ häc nghÒ trong mét

thêi gian rÊt dµi diÔn ra mét c¸ch thiÕu quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch cã c¬ së khoa häc,

xuÊt ph¸t tõ sù ®ßi hái cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc,

còng nh− tõ yªu cÇu cña viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo h−íng tiÕn bé,

hiÖn ®¹i.

BiÓu sè 15: T×nh tr¹ng lao ®éng ®−îc ®µo t¹o n¨m 2004 (%)

Vïng

C«ng nh©n ®µo t¹o cã b»ng

C¶ n−íc §ång b»ng s«ng Hång Vïng §«ng B¾c Vïng T©y B¾c B¾c Trung Bé Nam Trung Bé T©y nguyªn §«ng Nam Bé §ång b»ng s«ng CL

Ch−a ®µo t¹o 77,48 68,10 81,98 88,70 83,57 74,56 84,16 68,19 85,67

§· ®µo t¹o 22,52 31,9 18,02 11,30 16,43 25,44 15,84 31,81 14,33

C«ng nh©n ®µo t¹o kh«ng cã b»ng 11,54 16,80 6,73 2,80 6,87 14,72 6,63 17,63 8,37

10,98 15,10 11,29 8,50 9,56 10,72 9,21 14,18 5,96

Nguån: Bé lao ®éng –Th−¬ng binh vµ X· héi

HiÖn nay, chuÈn mùc ®µo t¹o nguån nh©n lùc cña thÕ giíi lµ :1 ®¹i häc

ph¶i cã 4 trung cÊp vµ 10 ®µo t¹o nghÒ (c«ng nh©n kü thuËt), tû lÖ nµy hiÖn nay

n−íc ta lµ 1 ®¹i häc/0,98 trung cÊp/3,02 c«ng nh©n kü thuËt. T×nh tr¹ng “thiÕu

thµy Ýt h¬n lµ thiÕu thî” hiÖn nay chÝnh lµ b¾t nguån tõ ®©y.

T×nh h×nh nµy lµ lý do gi¶i thÝch v× sao nh÷ng n¨m qua, ë n−íc ta, nhiÒu KCN më ra, vµ trªn thùc tiÔn c¸c KCN rÊt thiÕu nguån nh©n lùc, song lao ®éng n«ng d©n vÉn kh«ng xin ®−îc vµo lµm viÖc t¹i c¸c KCN nµy, hoÆc rÊt khã t×m viÖc lµm æn ®Þnh trong KCN vµ dÞch vô t¹i c¸c thµnh phè lín. Hai lµ, chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng n«ng th«n cßn chËm.

Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ ®« thÞ ho¸ tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn

viÖc d©n sè sèng ë khu vùc thµnh thÞ sÏ t¨ng nhanh vµ ng−îc l¹i d©n sè sèng ë

khu vùc n«ng th«n sÏ kh«ng ngõng gi¶m xuèng. ë c¸c n−íc ph¸t triÓn hiÖn nay,

d©n sè sèng ë khu vùc ®« thÞ th−êng chiÕm tõ 65-80% d©n sè cña c¶ n−íc. Tuy

nhiªn, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, nhiÒu n−íc ®· r¬i vµo t×nh tr¹ng nhÞ nguyªn, tøc

lµ khu vùc thµnh phè th× rÊt ph¸t triÓn, trong khi khu vùc n«ng th«n vÉn ch×m

®¾m trong sù nghÌo nµn, l¹c hËu. NhiÒu n−íc r¬i vµo t×nh tr¹ng ®Ó kiÕm ®−îc

viÖc lµm tèt h¬n, dßng ng−êi ®æ vÒ c¸c thµnh phè lín ngµy mét nhiÒu, lµm cho

c¸c thµnh phè trë nªn qu¸ t¶i trong viÖc cung øng c¸c dÞch vô cÇn thiÕt lµm cho

c¸c lo¹i tÖ n¹n kh«ng ngõng ph¸t sinh, g©y ra nhiÒu khã kh¨n, phøc t¹p cho c«ng

t¸c qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ ®« thÞ. Tõ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm thùc tiÔn ®ã, c¸c

n−íc ®i sau, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, th−êng coi

träng ®èi víi viÖc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng

th«n. Cô thÓ lµ ng−êi ta rÊt chó träng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ë khu vùc

n«ng th«n, thùc hiÖn viÖc chuyÓn ®æi ngµnh nghÒ cho n«ng d©n ngay chÝnh trªn

®Þa bµn cña hä.

ë n−íc ta, trong nh÷ng n¨m ®æi míi võa qua, viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp

vµ dÞch vô ë n«ng th«n ®Ó tõ ®ã thu hót vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho mét bé phËn

n«ng d©n, thùc hiÖn viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng cña ®Êt n−íc theo h−íng

tiÕn bé ®−îc §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Ò ra, song viÖc thùc hiÖn mang l¹i kÕt qu¶ rÊt

h¹n chÕ. Trªn thùc tÕ chóng ta thiÕu chiÕn l−îc, thiÕu quy ho¹ch vµ ®Æc biÖt lµ

thiÕu nh÷ng chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó gi¶i quyÕt mét c¸ch bµi b¶n vÊn

®Ò nµy. ViÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng n«ng th«n diÔn ra rÊt chËm. Lao ®éng

n«ng - l©m - thuû s¶n vÉn chiÕm h¬n 70% so víi tæng sè. N¨m 2002, chØ cã 3

vïng cã tû lÖ lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc n«ng - l©m - thuû s¶n t−¬ng ®èi

thÊp (còng cã nghÜa lµ viÖc chuyÓn dÞch lao ®éng ë n«ng th«n t−¬ng ®èi tèt) lµ:

vïng §«ng Nam Bé 34,18%, Vïng §ång b»ng S«ng Hång 51,06% vµ vïng Nam

Trung Bé 51,22%. Cã nh÷ng vïng tû lÖ lao ®éng trong khu vùc n«ng - l©m - thuû

Th−¬ng m¹i

s¶n cßn rÊt cao nh−: Vïng T©y B¾c 86,12%, T©y Nguyªn 78,45%.

N«ng nghiÖp 66,96 50,06 72,6 85,6 68,0 45,41 77,45 31,5 55,08

C«ng nghiÖp 9,88 17,05 7,53 2,6 7,03 14,63 5,03 22,72 9,75

L©m nghiÖp 0,44 0,1 0,86 0,24 0,65 0,53 0,78 0,43 0,18

X©y dùng 3,71 6,44 3,34 1,24 3,77 5,49 1,64 4,93 3,07

7,27 10,9 5,58 2,34 7,57 12,04 6,79 15,66 11,5

8,35 14,5 9,44 7,09 9,77 16,57 8,09 22,49 13,26

Chung n«ng th«n §BSH §«ng B¾c T©y B¾c B¾c Trung Bé Nam Trung Bé T©y Nguyªn §«ng Nam Bé §ång b»ng SCL Nguån: KÕt qu¶ ®iÒu tra møc sèng gia ®×nh n¨m 2002 NXB Thèng kª – Hµ Néi, 2004, trg 32

BiÓu sè 16: Lao ®éng n«ng th«n theo ngµnh vµ theo vïng n¨m 2002 (%) DÞch vô Thuû s¶n 3,33 0,9 0,61 0,28 3,21 5,28 0,22 2,25 7,06

§Õn n¨m 2004 t×nh h×nh trªn còng ch−a cã g× thay ®æi thËm chÝ cßn diÔn

biÕn theo xu h−íng xÊu ®i. NÕu còng theo biÓu trªn th× lao ®éng lµm viÖc trong

khu vùc n«ng - l©m - thuû s¶n toµn n«ng th«n lµ 70,73%, khu vùc c«ng nghiÖp

x©y dùng lµ 13,59% vµ khu vùc th−¬ng m¹i-dÞch vô lµ 15,62%, th× n¨m 2004

theo sè liÖu thèng kª, lao ®éng viÖc lµm do Bé Lao ®éng –Th−¬ng binh vµ X·

héi c«ng bè th× lao ®éng n«ng - l©m - thuû s¶n thuéc khu vùc n«ng th«n lµ

23.293.680 ng−êi chiÕm tíi 72,05% (t¨ng 1,32%), lao ®éng lµm c«ng nghiÖp vµ

x©y dùng trong n«ng th«n lµ 4.429.362 ng−êi, chiÕm 13,7% (t¨ng 0,11%), vµ lao

®éng lµm th−¬ng m¹i, dÞch vô lµ 4.606.329 ng−êi, chiÕm 14,25% (gi¶m 1,37%)

(ë ®©y còng cã thÓ c¸ch ®iÒu tra cña 2 c¬ quan cã kh¸c nhau, tuy nhiªn chóng t«i

cho r»ng sai sè lµ kh«ng ®¸ng kÓ, vÒ c¬ b¶n nã vÉn ph¶n ¸nh ®óng thùc tr¹ng).

Ba lµ, thêi gian lao ®éng nhµ rçi trong n«ng th«n cßn lín.

ViÖc giao ruéng ®Êt cho hé n«ng d©n sö dông æn ®Þnh, l©u dµi víi 7 quyÒn

n¨ng, nh− trªn chóng t«i ®· nãi lµ b−íc tiÕn rÊt lín trong ®æi míi t− duy kinh tÕ

cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. Tuy nhiªn, cã hai vÊn ®Ò hiÖn ¶nh h−ëng tíi viÖc

lµm thu nhËp cña ng−êi lao ®éng n«ng nghiÖp.

Thø nhÊt, ruéng ®Êt lµ t− liÖu s¶n xuÊt quan träng nhÊt cña ng−êi n«ng

d©n, nh−ng b×nh qu©n diÖn tÝch cho ng−êi n«ng d©n hiÖn nay rÊt thÊp. Qua sè

liÖu ®iÒu tra cña nhãn ®Ò tµi nghiªn cøu, víi quy m« ®iÒu tra lµ 371 hé n«ng d©n

t¹i ba huyÖn Con RÉy (Kon Tum), Th¹ch ThÊt (Hµ T©y) vµ H¹ Hoµ (Phó Thä)

cho thÊy, quy m« diÖn tÝch cã ¶nh h−ëng rÊt lín tíi thu nhËp cña ng−êi lao ®éng,

nhÊt lµ c¸c hé nghÌo.

KÕt qu¶ nghiªn cøu t×nh huèng tõ ba huyÖn Con RÉy, Th¹ch ThÊt vµ H¹

Hoµ tõ biÓu trªn ®©y cho thÊy, thu nhËp cña hé n«ng d©n trªn møc nghÌo cã thÓ

kh«ng phô thuéc vµo quy m« diÖn tÝch canh t¸c cña hä. Bëi lÏ, ngoµi s¶n xuÊt

n«ng nghiÖp, hä cßn cã nh÷ng nghÒ phô ®Ó cã thu nhËp thªm, ngoµi s¶n xuÊt

n«ng nghiÖp. NhiÒu hé trªn møc nghÌo cã kho¶n thu nhËp ngoµi s¶n xuÊt n«ng

nghiÖp rÊt lín. Trong khi ®ã, c¸c hé nghÌo chñ yÕu phô thuéc vµo quy m« ruéng

®Êt. Hé nghÌo cã diÖn tÝch s¶n xuÊt nhiÒu h¬n sÏ cã c¬ héi thu nhËp cao h¬n.

BiÓu sè 17: Thu nhËp b×nh qu©n theo khÈu cña c¸c hé nghÌo vµ trªn møc nghÌo ph©n theo quy m« ruéng ®Êt cña c¸c huyÖn Con rÉy (Kon Tum), Th¹ch thÊt (Hµ T©y) vµ H¹ Hoµ (Phó Thä)

TNBQ khÈu

Sè hé

TNBQ khÈu

65 71 20 156

1.060.000 1.300.000 1.140.000 1.180.000

62 97 56 215

5.230.000 4.240.000 5.190.000 4.770.000

127 168 76 371

3.100.000 3.000.000 4.120.000 3.260.000

56 33 7 96

1.180.000 1.340.000 1.300.000 1.240.000

71 135 69 275

4.740.000 3.440.000 4.990.000 4.170.000

127 168 76 371

3.170.000 3.030.000 4.650.000 3.410.000

Hé nghÌo* Sè hé Trªn møc nghÌo* Tæng sè chung Sè hé

N¨m 2003 D−íi 10 sµo Tõ 10-20 sµo Trªn 20 sµo Chung N¨m 2004 D−íi 10 sµo Tõ 10-20 sµo Trªn 20 sµo Chung N¨m 2005 D−íi 10 sµo Tõ 10-20 sµo Trªn 20 sµo Chung

66 117 42 225

1.190.000 1.210.000 1.290.000 1.220.000

61 51 34 146

7.720.000 3.390.000 4.800.000 5.530.000

127 168 78 371

4.330.000 1.870.000 2.860.000 2.910.000

Nguån: NhiÖm vô theo nghÞ ®Þnh th− ViÖt nam- CHLB §øc vÒ nghiªn cøu kinh nghiÖm vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n CHLB §øc vµ vËn dông cho ViÖt nbam, n¨m 2005

* ChuÈn nghÌo míi ¸p dông cho giai ®o¹n 2006-2010 ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ ban

hµnh trong quyÕt ®Þnh sè 170/2005/Q§-TTg ngµy 8/7/2005

Thø hai, do c¸ch giao lµ b×nh qu©n theo ®Þa ph−¬ng vµ theo ph−¬ng thøc

cã tèt, cã xÊu, cã gÇn cã xa nªn ®Êt ®ai bÞ xÐ nhá. Mçi hé b×nh qu©n chØ ®−îc

giao tõ 0,4-0,6 ha, song l¹i cã 6-9 m¶nh kh¸c nhau. NÕu nh− d−íi thêi Ph¸p

thuéc c¶ n−íc ta cã kho¶ng 15 triÖu m¶nh ruéng, th× hiÖn nay con sè ®ã lµ 75

triÖu m¶nh. ë nhiÒu n¬i, nhÊt lµ §ång b»ng B¾c bé, Nam Trung bé, mçÜ ng−êi

b×nh qu©n chØ ®−îc giao 1 sµo b¾c bé (360 m2). T×nh h×nh ®Êt ®ai nh− vËy, céng

víi viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i c©y trång, con vËt nu«i ch−a lµm tèt, t×nh tr¹ng ®éc

canh s¶n xuÊt lóa còng cßn diÔn ra ë kh«ng Ýt c¸c ®Þa ph−¬ng; Cïng víi viÖc

ch−a chó träng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ dÞch vô n«ng th«n ®· ®Ò cËp, ®· dÉn

®Õn tÝnh thêi vô trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cßn qóa cao, thêi gian nhµn rçi (thÊt

nghiÖp tiÒm tµng) cña n«ng d©n cßn rÊt nhiÒu. Ta cã thÓ thÊy t×nh h×nh nµy qua

biÓu sè liÖu sè 17 d−íi ®©y.

BiÓu sè 18: Tû lÖ sö dông thêi gian lao ®éng ë n«ng th«n (%)

1996

1999

2000

2001

2002

2004

C¶ n−íc

72,28

73,56

74,18

74.26

75.3

79,34

§BSH

75,88

73,88

75,66

75,36

75,38

80,39

§«ng b¾c

78,3

71,72

73,01

73,05

75,9

78,9

T©y b¾c

78,3

72,62

73,44

72,78

71,08

77,61

B¾c trung bé

73,43

72,28

72,12

72,52

74,5

76,55

Nam Trung bé

70,93

74,02

73,92

74,6

74,85

79,35

T©y Nguyªn

75,05

78,65

77,04

77,18

77,99

80,8

§«ng nam bé

61,83

76,2

76,58

76,42

75,43

81,56

§ång b»ng SCL

68,35

73,16

73,18

73,38

76,55

78,66

Nguån: Bé lao ®éng –Th−¬ng binh vµ X· héi

Nh− vËy lµ n¨m 2004, ng−êi n«ng d©n vÉn cßn cã trªn 20% thêi gian lao

®éng ch−a ®−îc sö dông. Sè lao ®éng lµm n«ng - l©m - thuû s¶n n¨m 2005 lµ

24,259 triÖu ng−êi, 20% thêi gian lao ®éng ch−a ®−îc sö dông t−¬ng ®−¬ng víi

4.851.800 ng−êi bÞ thÊt nghiÖp, ®©y lµ con sè kh«ng nhá.

Bèn lµ, cung cÇu lao ®éng n«ng th«n mÊt c©n ®èi.

Nh− ®· nãi, cã rÊt nhiÒu lý do nh−: viÖc ®µo t¹o nghÒ cho n«ng d©n chóng

ta lµm ch−a tèt, thÞ tr−êng lao ®éng ch−a ®−îc hoµn thiÖn, ng−êi lao ®éng thiÕu

nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt, nhiÒu quy ®Þnh cña luËt ph¸p, cña c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch

cßn trãi buéc ®èi víi ng−êi lao ®éng, ch−a cho phÐp ng−êi n«ng d©n quyÒn tù do

trong t×m kiÕm viÖc lµm ®Æc biÖt lµ quy ®Þnh vÒ hé khÈu, hé tÞch, vÒ c− tró, vÒ

mua nhµ ë t¹i c¸c thµnh phè, c¸c khu c«ng nghiÖp .v.v... nªn cung vµ cÇu lao

®éng vÉn ch−a gÆp nhau. N¬i cÇn vÉn kh«ng tuyÓn ®−îc lao ®éng, cßn ng−êi thÊt

nghiÖp vÉn chÞu c¶nh kh«ng cã viÖc lµm.

T×nh h×nh di chuyÓn lao ®éng ë n−íc ta n¨m 2004 d−íi ®©y sÏ cho chóng

ta thÊy râ phÇn nµo nh÷ng ®iÒu trªn.

BiÓu sè 19: T×nh h×nh di c− lao ®éng gi÷a c¸c vïng l∙nh thæ t¹i thêi ®iÓm 1/7/2004 (lao ®éng ®ang lµm viÖc)

Tû lÖ ®Õn(%)

Sè ng−êi ®Õn rßng (ng−êi)

Sè ng−êi di c− (ng−êi) 380.900 86.578 23.142 273 55.590 111.853 3.104 8.795 91.625

Tû lÖ ®i (%) 100 22,7 6,1 0,1 14,6 29,4 0,7 2,3 24,1

Sè ng−êi ®Õn (ng−êi) 380.900 30.615 43.615 6.817 3.725 473 26.232 261.122 8.353

1000 8,0 11,5 1,8 1,0 0,1 6,9 68,5 2,2

0 -55.963 +20481 +6544 -51.865 -111.380 +23,.8 +252.325 -83.272

Tû lÖ ng−êi ®Õn rßng (%) 0 -14,7 +5,4 +1,7 -13,6 -29,3 +6,2 +66,2 -21,9

Chung n«ng th«n §BSH §«ng b¾c T©y b¾c B¾c trung bé Nam Trung bé T©y Nguyªn §«ng Nam Bé §ång b»ng s«ng CL Nguån: Bé lao ®éng - Th−¬ng binh vµ X· héi

Qua biÓu nµy ta thÊy, t¹i thêi ®iÓm 1/7/2004 c¶ n−íc cã 380.960 ng−êi di

c− ®i t×m kiÕm viÖc lµm (còng ph¶i nãi chñ yÕu lµ n«ng d©n). N¬i bá quª ®i t×m

kiÕm viÖc lµm(trong n−íc) nhiÒu nhÊt lµ Vïng Nam Trung bé 111.853 ng−êi,

chiÕm 29,4%. Thø hai lµ vïng §ång b»ng s«ng Cöu long 91.625 ng−êi, chiÕm

24,1 %. Thø ba lµ vïng ®ång b»ng S«ng Hång 86.578 ng−êi, chiÕm 22,7%. Thø

t− lµ vïng B¾c Trung bé 55.590 ng−êi, chiÕm 14,6%. Trong sè nµy cã nh÷ng ®Þa

ph−¬ng sè ng−êi ra ®i rÊt lín, vÝ dô tØnh Qu¶ng Nam cã kho¶ng 45.000 ng−êi.

BiÓu trªn còng cho chóng ta thÊy lµ phÇn lín nh÷ng ng−êi ra ®i lµ ®Õn vïng

§«ng Nam bé 261.122 ng−êi chiÕm 68,5%. Thø hai lµ vïng §«ng B¾c 43.615

ng−êi, chiÕm 11,5%.

Thùc ra chØ cã 380.962 lao ®éng di chuyÓn ®Ó t×m kiÕm viÖc lµm trong

tæng sè 43.255.000 lao ®éng, lµ con sè kh«ng lín, chØ míi chiÕm cã 0,87% mµ

th«i, nguyªn nh©n chÝnh lµ nh÷ng c¶n trë chóng t«i ®· nãi ë trªn.

N¨m lµ, viÖc lµm trong n«ng - l©m - thuû s¶n hiÖn nay rÊt bÊp bªnh, ®em

l¹i cho ng−êi n«ng d©n rÊt nhiÒu khã kh¨n. Tr−íc hÕt ®ã lµ c¸c yÕu tè ®Çu vµo

cña s¶n xuÊt nh− c¸c lo¹i gièng c©y trång, con vËt nu«i, c¸c lo¹i ph©n bãn, c¸c

lo¹i thuèc trõ s©u, dÞch bÖnh, x¨ng dÇu .v.v... kh«ng ngõng t¨ng gi¸, trong khi ®ã

gi¸ ®Çu ra cña s¶n phÈm th−êng xuyªn bÞ rít. TiÕp ®Õn lµ thiªn tai, (b·o, lò lôt,

h¹n h¸n), dÞch bÖnh (cóm gia cÇm, bÖnh lë mån long mãng, dÞch bÖnh h¹i t«m,

c¸, h¹i lóa.v.v...) x¶y ra th−êng xuyªn ®em l¹i cho n«ng d©n nh÷ng tæn thÊt qu¸

100

lín vÒ con ng−êi vµ tµi s¶n, lµm cho ng−êi n«ng d©n ph¶i g¸nh chÞu qóa nhiÒu rñi

ro lÜnh vùc ho¹t ®éng nµy. MÆt kh¸c, ë nhiÒu vïng nh− §ång b»ng B¾c bé, ven

biÓn B¾c Trung bé vµ Nam Trung bé ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp Ýt vµ ngµy cµng bÞ

thu hÑp do bÞ lÊy lµm khu c«ng nghiÖp, khu ®« thÞ míi vµ kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ –

x· héi, nh−ng lao ®éng l¹i qu¸ ®«ng, lµm n«ng nghiÖp hiÖn t¹i kh«ng thÓ nµo b¶o

®¶m cuéc sèng cña hä vµ gia ®×nh. V× diÖn tÝch ®Êt ®ai h¹n hÑp, mçi ng−êi chØ cã 1 sµo b¾c bé, tøc lµ 360 m2, vµ nh− vËy 1 ng−êi d©n n«ng th«n ë c¸c vïng nµy mçi

ngµy kÓ c¶ ¨n, ë ®i l¹i, häc hµnh, ch÷a bÖnh, ma chay, c−íi xin .v.v... chØ dùa vµo 1

m2 ®Êt. Ýt cã n«ng d©n n¬i nµo quý träng ruéng ®Êt nh− n«ng d©n ®ång b»ng B¾c bé,

thÕ mµ giê ®©y chÝnh hä lµ ng−êi ®Çu tiªn tr¶ l¹i ruéng ®Êt cho Nhµ n−íc. §©y lµ

®iÒu rÊt ®¸ng suy nghÜ trong chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm cho n«ng d©n.

S¸u lµ, xuÊt khÈu lao ®éng lµ chÝnh s¸ch quan träng vÒ gi¶i quyÕt viÖc

lµm (trong ®ã cã n«ng d©n) cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta, song trong thùc thi, chóng

ta ch−a cã mét chiÕn l−îc vµ kÕ ho¹ch râ rµng.

ViÖc xuÊt khÈu lao ®éng cßn mang nÆng tÝnh tù ph¸t, ch¾p v¸. §iÒu nµy

thÓ hiÖn ë chç, cßn lóng tóng trong viÖc t×m kiÕm thÞ tr−êng xuÊt khÈu lao ®éng,

thiÕu chñ ®éng trong viÖc tæ chøc ®µo t¹o nghÒ cho ng−êi lao ®éng (c¶ ®µo t¹o

nghÒ, c¶ ®µo t¹o ngo¹i ng÷, huÊn luyÖn t¸c phong lµm viÖc c«ng nghiÖp vµ nh÷ng

hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ phong tôc, tËp qu¸n vµ luËt ph¸p cña n−íc së t¹i.v.v..), do

®ã kh«ng cã Ýt lao ®éng cña n−íc ta khi ®i sang ®Õn n−íc ngoµi råi th× bá trèn,

ph¸ vì hîp ®ång lao ®éng, hoÆc lµm nh÷ng ®iÒu vi ph¹m luËt ph¸p cña n−íc

ngoµi, lµm ¶nh h−ëng ®Õn uy tÝn cña n−íc ta.

ViÖc qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cßn kh«ng Ýt s¬ hë, t¹o c¬

héi cho bän lõa ®¶o l−êng g¹t nh÷ng ng−êi nghÌo, ng−êi l−¬ng thiÖn .v.v... v× thÕ

viÖc xuÊt khÈu lao ®éng ®em l¹i hiÖu qu¶ ch−a cao.

B¶y lµ, chÝnh s¸ch ®Çu t− cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta cho gi¶i quyÕt viÖc

lµm cho ng−êi n«ng d©n cßn kh¸ nhiÒu bÊt cËp.

Trong 15 n¨m qua Nhµ n−íc ®· cã rÊt nhiÒu ch−¬ng tr×nh ®Çu t− cã liªn

quan ®Õn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng−êi n«ng d©n nh−: ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m

nghÌo, ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia gi¶i quyÕt viÖc lµm, ch−¬ng tr×nh mÝa

®−êng, ch−¬ng tr×nh ®¸nh b¾t xa bê, ch−¬ng tr×nh 327 (phñ xanh ®Êt trèng ®åi

101

nói träc), ch−¬ng tr×nh 135 (hç trî c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n), ch−¬ng tr×nh trång

míi 5 triÖu ha rõng, ch−¬ng tr×nh ®Þnh canh, ®Þnh c− cho ®ång bµo du canh, du

c−,v.v..mçi ch−¬ng tr×nh nh− vËy Nhµ n−íc ®· ®Çu t− hµng ngµn tû ®ång ®Ó thùc hiÖn.

Tuy nhiªn, do c¸ch ®Çu t− cña chóng ta qóa ph©n t¸n, qua qóa nhiÒu cÊp

trung gian: ë trung −¬ng th× d−êng nh− Bé nµo còng muèn tham gia vµo qu¶n lý

dù ¸n, c¸c tæ chøc qu¶n lý nh−: Thanh niªn, phô n÷, héi n«ng d©n, héi cùu chiÕn

binh, liªn minh c¸c hîp t¸c x·, c¸c héi nghÒ nghiÖp, tíi cÊp x· th× còng cã chõng

Êy tæ chøc tham gia. Do ®ã, tiÒn Nhµ n−íc bá ra th× nhiÒu, nh−ng hiÖu qu¶ ®em

l¹i th× rÊt h¹n chÕ, viÖc lµm t¹o ra cho ng−êi n«ng d©n kh«ng ®−îc bao nhiªu.

Trong ®ã cã nh÷ng ch−¬ng tr×nh nh− ch−¬ng tr×nh mÝa ®−êng, ch−¬ng tr×nh ®¸nh

b¾t xa bê cßn l©m vµo c¶nh ®æ bÓ v× hiÖn t¹i mçi ch−¬ng tr×nh cßn nî hµng ngµn

tû ®ång ch−a thanh to¸n ®−îc. §iÒu ®¸ng nãi ë ®©y lµ do c¸ch ®Çu t− nh− vËy

nªn tiÒn cña Nhµ n−íc bÞ mÊt m¸t, bÞ thÊt tho¸t (do tham nhòng) lµ rÊt lín, tiÒn

®Õn tay ng−êi d©n lµ rÊt Ýt. ChÝnh v× thÕ nhiÒu ng−êi d©n ®· gäi ch−¬ng tr×nh 327

lµ ch−¬ng tr×nh 732 (thÊt tho¸t ë trªn 7, ë gi÷a 3 chØ cßn 2 phÇn lµ ®Õn víi d©n),

t−¬ng tù nh− vËy ch−¬ng tr×nh 135 ®−îc gäi lµ ch−¬ng tr×nh 5-3-1.v.v... §©y lµ

®iÒu rÊt nhøc nhèi trong chÝnh s¸ch ®Çu t− cho n«ng d©n nãi chung, cho gi¶i

quyÕt viÖc lµm cho hä hiÖn nay nãi riªng.

2.1.2. ChÝnh s¸ch X§GN cho khu vùc n«ng th«n n−íc ta ChÝnh s¸ch X§GN cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta lµ khuyÕn khÝch lµm giµu hîp

ph¸p, ®ång thêi ra søc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; X§GN bÒn v÷ng vµ g¾n víi ph¸t

triÓn; t¨ng tr−ëng v× ng−êi nghÌo, lµm cho ng−êi nghÌo ®−îc h−ëng lîi cµng

nhiÒu tõ kÕt qu¶ t¨ng tr−ëng. Chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch trªn ®−îc cô thÓ ho¸ b»ng

c¸c quyÕt ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ phª chuÈn c¸c ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia

X§GN nh− Ch−¬ng tr×nh 133 (1998), Ch−¬ng tr×nh 143 (2001), Ch−¬ng tr×nh

135 (1998) vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n, miÒn nói vµ

vïng s©u, vïng xa; ®Æc biÖt Thñ t−íng ChÝnh phñ ®· phª duyÖt "ChiÕn l−îc vÒ

t¨ng tr−ëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo". C¸c chÝnh s¸ch X§GN nµy chñ yÕu tËp

trung vµo khu vùc n«ng th«n nh»m hç trî hé nghÌo, x· nghÌo theo h−íng: Hç trî

hé nghÌo ph¸t triÓn s¶n xuÊt (chÝnh s¸ch tÝn dông víi l·i suÊt −u ®·i; chÝnh s¸ch

®Êt ®ai, hç trî d¹y nghÒ, chuyÓn giao c«ng nghÖ, khuyÕn n«ng, khuyÕn c«ng, tiÕp

102

cËn thÞ tr−êng ...); Hç trî ng−êi nghÌo tiÕp cËn dÞch vô x· héi c¬ b¶n (Hç trî

gi¸o dôc, ®µo t¹o, kh¸m ch÷a bÖnh, nhµ ë,...); X©y dùng c¬ së h¹ tÇng c¸c x·

nghÌo, x· ®Æc biÖt khã kh¨n (®−êng giao th«ng, thuû lîi, tr−êng häc, tr¹m x¸,

chî, ®iÖn,...).

2.1.2.1. NhËn diÖn vÒ nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam

ë n−íc ta, nghÌo ®ãi tËp trung ë khu vùc n«ng th«n, hé nghÌo khu vùc

n«ng th«n chiÕm 90,5% tæng sè hé nghÌo toµn quèc, trong ®ã: n«ng th«n miÒn

nói chiÕm 28%; n«ng th«n ®ång b»ng chiÕm 62,5% trong tæng hé nghÌo toµn

quèc. §iÒu nµy cho thÊy phÇn lín ng−êi nghÌo phô thuéc vµo s¶n xuÊt n«ng

nghiÖp, rÊt dÔ bÞ tæn th−¬ng trong cuéc sèng v× nh÷ng rñi ro kh¸c nhau nh−: èm

®au, bÖnh tËt hay thay ®æi bÊt lîi cña m«i tr−êng. Tû lÖ nghÌo ®ãi kh¸ cao ë vïng

s©u, vïng xa, vïng nói cao, vïng ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi sinh sèng: 64% hé

nghÌo tËp trung ë vïng nµy. NghÌo ®ãi tËp trung ë vïng cã ®iÒu kiÖn khã kh¨n:

vïng nói, vïng s©u, vïng chÞu ¶nh h−ëng lín cña thiªn tai, ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn

kh«ng thuËn lîi. Tû lÖ nghÌo ®ãi ®Æc biÖt cao trong c¸c nhãm d©n téc Ýt ng−êi:

d©n sè d©n téc chØ chiÕm 14% d©n c− nh−ng chiÕm kho¶ng 29% trong tæng sè

ng−êi nghÌo.

NghÌo ®ãi phæ biÕn trong nh÷ng hé cã thu nhËp thÊp vµ bÊp bªnh: mét bé

phËn lín d©n c− n»m gi¸p ranh møc nghÌo. §iÒu nµy cho thÊy tiÕn bé ®¹t ®−îc

trong viÖc X§GN thêi gian quan vÉn cßn kh¸ máng manh - mét tû lÖ kh¸ lín d©n

sè thuéc diÖn trªn møc chuÈn nghÌo ®«i chót (tho¸t nghÌo nh−ng lµ cËn nghÌo),

sù thay ®æi nhá trong chuÈn ®ãi nghÌo ®ãi sÏ cã thÓ dÉn ®Õn thay ®æi lín tû lÖ

nghÌo ®ãi.

Xem xÐt nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu vÒ ®iÒu kiÖn sèng vµ s¶n xuÊt cña

ng−êi nghÌo ë n«ng th«n n−íc ta cho thÊy, gÇn 80% ng−êi nghÌo ë n«ng th«n

phô thuéc vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh− lµ mét nghÒ chÝnh, phÇn lín ë tr×nh ®é

s¶n xuÊt tù cung tù cÊp dùa trªn nh÷ng ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng cña mét nÒn

s¶n xuÊt nhá; sö dông tèi thiÓu ®Çu vµo; chÊt l−îng s¶n phÈm thÊp, gi¸ trÞ ®Çu ra

thÊp; vµ n¨ng suÊt thÊp. Ng−êi nghÌo th−êng bÞ c« lËp vÒ mÆt ®Þa lý, nhÊt lµ bé

phËn ng−êi d©n téc ë vïng cao, vïng s©u, vïng xa. Hä bÞ h¹n chÕ c¸c mèi quan

hÖ, tiÕp xóc víi c¸c céng ®ång x· héi kh¸c vµ sù tiÕp cËn h¹n chÕ víi thÞ

103

tr−êng, víi dÞch vô x· héi. Hä th−êng cã c¶m gi¸c c« lËp vÒ x· héi, c¸c nhãm

d©n téc thiÓu sè cßn lµ sù kh¸c biÖt vÒ ng«n ng÷ vµ v¨n ho¸; Nguån lùc con

ng−êi nãi chung kÐm ph¸t triÓn do tr×nh ®é gi¸o dôc, nhËn thøc thÊp kÐm vµ viÖc

tiÕp cËn víi th«ng tin cßn h¹n chÕ; t×nh tr¹ng søc khoÎ th−êng yÕu h¬n nh÷ng

ng−êi kh«ng nghÌo. Hä cã diÖn tÝch ®Êt ®ai h¹n chÕ, chÊt l−îng ®Êt xÊu h¬n so

víi ®Êt cña hé giµu; Kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm h¹n chÕ, khã kh¨n trong tiÕp cËn víi tÝn

dông chÝnh thøc, cã Ýt c¬ héi lµm nh÷ng c«ng viÖc phi n«ng nghiÖp. Hä kÐm hiÓu

biÕt vÒ luËt ph¸p, cã chiÒu h−íng phô thuéc nhiÒu h¬n vµo ng−êi kh¸c. TÊt c¶

®iÒu ®ã lµm cho c¸c hé nghÌo dÔ bÞ tæn th−¬ng trong ®êi sèng, s¶n xuÊt, tr−íc

nh÷ng biÕn ®éng bÊt lîi vÒ: gi¸ c¶, dÞch bÖnh, thÞ tr−êng,...

2.1.2.2. KÕt qu¶ xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo trong n«ng th«n

Trong nh÷ng n¨m ®æi míi, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®· triÓn khai kh¸ m¹nh

mÏ c¸c chÝnh s¸ch X§GN. §Æc biÖt lµ giai ®o¹n 2001-2005, chóng ta ®· tiÕp tôc

triÓn khai c¸c chÝnh s¸ch cã môc tiªu khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh doanh trong

c¶ 3 lÜnh vùc c¬ b¶n lµ: n«ng nghiÖp; c«ng nghiÖp vµ dÞch vô. §¶ng vµ Nhµ n−íc

khuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ tham gia kinh doanh kh«ng ®Þnh vÞ riªng

cho khu vùc thµnh thÞ hay n«ng th«n, mµ cã ph¹m vi ¸p dông cho toµn x· héi,

nhê ®ã ®· thóc ®Èy ph¸t triÓn m«i tr−êng kinh doanh, kh«ng khÝ lµm giµu ®· n¶y

në mäi n¬i ë c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n, tuy møc ®é kh«ng gièng nhau, lý do v×

c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan cña mçi khu vùc kh¸c nhau. Nh−ng nh×n

chung ®©y chÝnh lµ t¸c nh©n quan träng nhÊt ®· t¹o ra thµnh tùu X§GN ë c¶

thµnh thÞ vµ n«ng th«n ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua, lµm cho tû lÖ ®ãi, nghÌo

cña c¶ n−íc ®· gi¶m nhanh.

- Thø nhÊt, tÝnh theo chuÈn nghÌo quèc gia cò. Tèc ®é gi¶m nghÌo trong 5

n¨m 2000-2005 tÝnh theo chuÈn quèc gia cña giai ®o¹n nµy lµ rÊt cao, chung c¶

n−íc vµo n¨m 2000 cßn 17% th× ®Õn n¨m 2005 gi¶m cßn 7%, nghÜa lµ chØ b»ng

41% so víi n¨m 2000, hay ®· gi¶m h¬n mét nöa trong 5 n¨m võa qua. NÕu so

víi môc tiªu gi¶m 20% ®· ®−îc ghi trong v¨n b¶n CPRGS cho giai ®o¹n 2001-

2005 th× chóng ta ®· ®¹t kÕt qu¶ h¬n gÊp ®«i, ®ã lµ thµnh tùu v« cïng lín. Nh−

thÕ, tû lÖ ®ãi nghÌo ë tõng vïng theo chuÈn nghÌo cò ®−îc ¸p dông cho giai ®o¹n

2001-2005 ®· thay ®æi nhanh theo h−íng tÝch cùc.

Vïng gi¶m nghÌo ®ãi m¹nh nhÊt lµ §«ng Nam Bé, tõ 8,88% xuèng 1,7 %,

104

tøc lµ gi¶m tíi 5,2 lÇn. C¸c vïng cßn l¹i gi¶m t−¬ng ®èi ®ång ®Òu tõ 50% ®Õn

60%. vïng cßn cã tû lÖ nghÌo trªn 10% lµ T©y B¾c (12%), T©y Nguyªn (11%) vµ

B¾c Trung Bé (10,5%).

C¶ n−íc vµ theo vïng

Tû lÖ hé nghÌo n¨m 2005 (% so víi c¶ n−íc)

Tû lÖ hé nghÌo n¨m 2004 (% so víi c¶ n−íc)

Tû lÖ hé nghÌo n¨m 2000 (% so víi c¶ n−íc)

BiÓu sè 20: Tû lÖ nghÌo ®ãi ë ViÖt nam giai ®o¹n 2001-2005 theo chuÈn nghÌo quèc gia

C¶ n−íc §«ng B¾c T©y B¾c §B S H B¾c Trung bé Nam Trung Bé T©y Nguyªn §«ng Nam Bé §B SCL

17,18 22,35 33,96 9,76 25,64 22,34 24,90 8,88 14,18

8,30 10,36 14,88 6,13 13,23 9,56 13,03 2,25 7,40

7,00 8,00 12,00 5,15 10,50 8,00 11,00 1,70 6,78

Tæng sè hé nghÌo c¶ n−íc vµ chia theo vïng(tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2004) 1. 416.002 179.872 81.986 289.647 302.431 164.289 111.508 58.222 228.047

Nguån : Bé Lao ®éng- TB XH (b¸o c¸o ViÖt Nam T¨ng tr−ëng vµ Gi¶m nghÌo;

tæ c«ng t¸c liªn ngµnh CPRGS; Hµ Néi th¸ng 11 n¨m 2005)

Thø hai, tÝnh theo chuÈn míi (n¨m 2005) ¸p dông cho giai ®o¹n 2006-

2010. Năm 2005 c¶ n−íc cã kho¶ng 3,9 triÖu hé nghÌo, chiÕm 22% sè hé c¶

n−íc (khoảng trªn 17 triệu hộ), so với chuÈn cò th× tû lÖ ®ãi, nghÌo cña ViÖt

Nam cao h¬n kho¶ng 15%. Theo vïng th×, T©y B¾c: 42%; §«ng B¾c: 33%;

§BSH: 14%; B¾c Trung Bé: 35%; Duyªn h¶i Nam Trung Bé: 23%; T©y Nguyªn:

38%; §«ng Nam Bé: 9% vµ vïng §BSCL: 18%

- Thø ba, tÝnh theo chuÈn nghÌo quèc tÕ(1USD/1ngµy/ng−êi). Bøc tranh

tæng qu¸t vÒ gi¶m ®ãi- nghÌo cña ViÖt Nam theo 4 tiªu chÝ: b×nh qu©n c¶ n−íc;

khu vùc thµnh thÞ; khu vùc n«ng th«n; khu vùc ®ång bµo d©n téc ®−îc ph¶n ¸nh

qua h×nh 2. H×nh nµy cho thÊy, tû lÖ ®ãi, nghÌo ë thµnh thÞ gi¶m nhanh h¬n khu

vùc n«ng th«n, nh−ng l¹i kh«ng æn ®Þnh, tõ 9,2% (1998) xuèng 6,6% (2002) vµ

l¹i t¨ng lªn 10,8% vµo n¨m 2004. Trong khi ®ã ë khu vùc n«ng th«n tû lÖ ®ãi

nghÌo gi¶m chËm h¬n nh−ng t−¬ng ®èi æn ®Þnh tõ 45,5% (1998) xuèng 35,6%

(2002) vµ 27,5% vµo n¨m 2004. Khu vùc ®ång bµo d©n téc tèc ®é gi¶m nghÌo

chËm vµ cßn rÊt cao, tõ 75,2% xuèng 69,3%, cho thÊy c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m

nghÌo ë c¸c vïng ®ång bµo d©n téc khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi vïng d©n c−

105

ng−êi Kinh.

§¬n vÞ:%

B×nh qu©n c¶ n−íc

Thµnh thÞ

N«ng th«n

Khu vùc c¸c d©n téc thiÓu sè

10 0

1998

2002

2004

Nguån: B¸o c¸o thùc hiÖn môc tiªu thiªn nhiªn kû cña VN; Bé KH vµ §T; Tµi liÖu phôc vô héi nghÞ triÓn khai x©y dùng kª ho¹ch n¨m 2006; Hµ Néi 16/6/2005

H×nh sè 3. Tû lÖ gi¶m nghÌo cña ViÖt Nam theo chuÈn nghÌo quèc tÕ

Thø t−, kÕt qu¶ gi¶m nghÌo vÒ l−¬ng thùc, thùc phÈm. T×nh tr¹ng nghÌo vÒ

l−¬ng thùc, thùc phÈm ®· ®−îc c¶i thiÖn rÊt ®¸ng kÓ trong thêi gian võa qua. Sè

liÖu thèng kª cho thÊy tû lÖ nghÌo l−¬ng thùc, thùc phÈm ®· gi¶m tõ 35,6% n¨m

1998 xuèng cßn 11,9% vµo c¸c n¨m 2002-2003. §©y lµ thµnh tùu rÊt quan träng

®èi víi bé phËn nghÌo trong x· héi hiÖn nay, v× víi hä vÊn ®Ò l−¬ng thùc, thùc

phÈm lu«n lµ nçi lo ®Çu tiªn trong cuéc sèng.

H×nh sè 4. T×nh h×nh nghÌo vÒ l−¬ng thùc, thùc phÈm ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n theo chuÈn nghÌo quèc tÕ

§¬n vÞ %

Thµnh thÞ

C¶ n−íc

Khu vùc c¸c

N«ng th«n

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

2002

2004

1998

Nguån: B¸o c¸o thùc hiÖn môc tiªu thiªn nhiªn kû cña VN; Bé KH vµ §T; Tµi liÖu phôc vô héi nghÞ triÓn khai x©y dùng kª ho¹ch n¨m 2006; Hµ Néi 16/6/2005

H×nh trªn cho thÊy tû lÖ nghÌo vÒ l−¬ng thùc, thùc phÈm tÝnh b×nh qu©n c¶

106

n−íc ®· gi¶m h¬n mét nöa (tõ 13% xuèng 7,8%). Trong ®ã khu vùc thµnh thÞ

gi¶m tõ 4,6% xuèng chØ cßn 3,5%; khu vùc n«ng th«n gi¶m tõ 15,9% xuèng

8,9%, khu vùc ®ång bµo d©n téc tû lÖ nghÌo vÒ l−¬ng thùc vÉn rÊt cao vµ hÇu nh−

ch−a gi¶m.

KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ nghÌo vÒ l−¬ng thùc, thùc phÈm cho thÊy thµnh tùu ®¸ng

khÝch lÖ v× tèc ®é gi¶m kh¸ nhanh trªn b×nh diÖn c¶ n−íc. Tuy nhiªn sè liÖu cßn

chØ ra r»ng, bé phËn ng−êi nghÌo cßn bÞ thiÕu ¨n so víi nhu cÇu vÒ l−¬ng thùc,

thùc phÈm cÇn ph¶i cã trong tiªu dïng hµng ngµy ®Ó ®¶m b¶o sè calo cÇn cho tån

t¹i vµ ph¸t triÓn sinh häc cña con ng−êi. Khu vùc n«ng th«n ®Õn n¨m 2004 vÉn

cßn kho¶ng gÇn 9% d©n c− n»m trong t×nh tr¹ng nµy, ®Æc biÖt lµ khu vùc ng−êi

d©n téc tû lÖ nµy lµ qu¸ cao (trªn 41%) vµ ch−a cã xu h−íng gi¶m. ë ®« thÞ

nhãm d©n c− nµy tuy thÊp nhÊt, nh−ng vÉn lµ mét tû lÖ 3,5% vµo n¨m 2004.

T×nh tr¹ng nghÌo ®ãi vÒ l−¬ng thùc, thùc phÈm ph¶n ¸nh møc ®é trÇm

träng cña ®ãi nghÌo ë mét bé phËn d©n c− trong viÖc tiÕp cËn l−¬ng thùc, thùc

phÈm ®Ó duy tr× cuéc sèng cña hä. §ång thêi cho thÊy mét nghÞch lý lµ trong khi

ViÖt Nam ®· s¶n xuÊt d−a thõa l−¬ng thùc, thùc phÈm vµ ®· xuÊt khÈu rÊt nhiÒu

g¹o hµng n¨m, nh−ng vÉn ®ang tån t¹i mét bé phËn d©n c− kh«ng ®ñ ¨n vµ l¹i tËp

trung chñ yÕu ë n«ng th«n vµ bé phËn ®ång bµo d©n téc. gîi ra cho chóng ta ph¶i

suy nghÜ nghiªm tóc vÒ thùc tr¹ng nµy.

Thø n¨m vÒ thu nhËp vµ chi tiªu cña d©n c−

- VÒ thu nhËp. Thu nhËp b×nh qu©n cña d©n c− trong c¶ n−íc ®· t¨ng lªn.

Cô thÓ lµ vµo c¸c n¨m 2001-2002 thu nhËp b×nh qu©n mét ng−êi/ th¸ng toµn

quèc ®¹t 356 ngh×n ®ång (theo gi¸ hiÖn hµnh), t¨ng 20,6% so víi n¨m 19991.

B×nh qu©n t¨ng 10%/ n¨m trong giai ®o¹n 1999-2002.

So víi khu vùc ®« thÞ th× tèc ®é t¨ng thu nhËp trªn ®Çu ng−êi ë n«ng th«n

cao h¬n. Cô thÓ lµ trong giai ®o¹n 1998-2004 thu nhËp b×nh qu©n/ ng−êi ë n«ng

th«n t¨ng 22,3%, cßn ë khu vùc thµnh thÞ chØ t¨ng 18,4%. Tuy nhiªn møc thu

nhËp tuyÖt ®èi cña ng−êi d©n n«ng th«n vÉn thua kÐm so víi khu vùc ®« thÞ. N¨m

2004 b×nh qu©n thu nhËp ®Çu ng−êi ë n«ng th«n lµ 275 ngh×n VN§, nh−ng khu

1 KÕt qu¶ ®iÒu tra møc sèng hé gia ®×nh vµo n¸m 2002 do TCTK thùc hiÖn

107

vùc ®« thÞ lµ 622 ngh×n ®ång/ng−êi/th¸ng, møc chªnh lÖnh lµ 2,26 lÇn.

- VÒ chi tiªu. Møc chi tiªu b×nh qu©n mét ng−êi mét th¸ng cho c¸c kho¶n

phôc vô ®êi sèng cña ng−êi d©n tÝnh b×nh qu©n c¶ n−íc ®¹t 269 ngh×n ®ång vµo

n¨m 2001-2002, t¨ng 21,7% so víi n¨m 1999, b×nh qu©n 8,6%/n¨m, cao h¬n

møc 6,6%/n¨m cña giai ®o¹n 1996-1999.

ë khu vùc n«ng th«n; so víi n¨m 1999 chi tiªu cña nhãm hé nghÌo nhÊt

vµo n¨m 2001-2002 t¨ng 14%, trong khi chi tiªu cña nhãm giÇu nhÊt t¨ng 21,3%

vµ møc tuyÖt ®èi cao gÊp 4,45 lÇn so víi nhãm hé nghÌo nhÊt. ë thµnh thÞ møc

chi tiªu b×nh qu©n lµ 461 ngh×n ®ång/ng−êi/th¸ng, cao gÊp 2,2 lÇn so víi khu vùc

n«ng th«n.Tû träng chi tiªu cho ¨n uèng trªn b×nh diÖn toµn x· héi cã xu h−íng

gi¶m tõ 63% n¨m 1999 xuèng 57% vµo n¨m 2001-2002, ë n«ng th«n lµ 60% vµ

ë thµnh thÞ lµ 52%. Riªng c¸c hé nghÌo th× phÇn lín chi tiªu vÉn tËp trung cho ¨n

uèng, ®Æc biÖt nhãm hé nghÌo ë n«ng th«n chi cho ¨n uèng vÉn chiÕm trªn 70%

tæng chi tiªu gia ®×nh.

Vµo n¨m 2002 nhãm 20% d©n sè nghÌo nhÊt chØ chiÕm 8, 4% tæng chi

tiªu toµn x· héi. Bøc tranh nµy cho thÊy chi tiªu cña nhãm hé nghÌo kh«ng cã

t¸c ®éng g× lín ®èi víi tæng tiªu dïng x· héi.

XÐt theo vïng th× tû lÖ chi tiªu cho ¨n uèng cña hai vïng §«ng Nam Bé vµ

§ång B»ng S«ng Hång lµ thÊp nhÊt (t−¬ng øng lµ 52,65% vµ 53,83%) vµ cao

nhÊt lµ T©y B¾c (64,24%), §«ng B¾c (61,19%), §BSCL (60,52%), T©y Nguyªn

(58,59%) vµ B¾c Trung Bé (58,28%).

Nh×n chung, ®iÒu kiÖn sinh ho¹t cña hé nghÌo cßn rÊt khã kh¨n. Qua kh¶o

s¸t t¹i ba tØnh Kon Tum, Hµ T©y vµ Phó Thä cho thÊy, trong sè 225 hé nghÌo,

gÇn mét nöa sè hé nghÌo vÉn cßn sèng t¹m d−íi nh÷ng m¸i nhµ tranh, míi cã

kho¶ng 20% sè hé cã xe m¸y, kho¶ng 34% sè hé cã tivi vµ 1,5% sè hé cã ®iÖn

108

tho¹i bµn. ViÖc c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng hé nghÌo vÊn cßn lµ qu¸ tr×nh.

BiÓu sè 21 : Mét sè ph−¬ng tiÖn sinh ho¹t cña hé nghÌo ë c¸c

huyÖn Con rÉy (Kon Tum), Th¹ch thÊt (Hµ T©y) vµ H¹ Hoµ (Phó Thä)

Hé nghÌo ( 225 hé) 225 hé =100% Hé trªn møc nghÌo 146 hé = 100%

48,44 37,78 12,44 1,33 225 hé =100% 19,56 0,44 34,22 1,51

21,23 45,89 40,97 3,5 146 hé = 100% 50,68 6,16 73,97 30,86

Nguån: NhiÖm vô theo nghÞ ®Þnh th− ViÖt Nam- CHLB §øc vÒ nghiªn cøu kinh nghiÖm vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n CHLB §øc vµ vËn dông cho ViÖt nbam, n¨m 2005.

1. Nhµ ë Nhµ tranh Nhµ ngãi Nhµ m¸i b»ng Nhµ cao tÇng 2. Hé cã xe m¸y Cã 1 xe m¸y Cã 2 xe m¸y 3. Hé cã Ti vi 4. Hé cã ®iÖn tho¹i bµn

Thø s¸u, vÒ c«ng b»ng x∙ héi.

Cïng víi thµnh tùu vÒ gi¶m ®ãi nghÌo, ViÖt nam ®· ®¹t ®−îc mét sè kÕt

qu¶ vÒ c«ng b»ng trong x· héi. Theo tÝnh to¸n cña Tæng côc thèng kª ViÖt Nam

th× hÖ sè GINI chung tÝnh theo chi tiªu d©n c− cña ViÖt Nam t¨ng tõ 0.34 n¨m

1993 lªn 0.37 n¨m 2002. XÐt chung khu vùc thµnh thÞ t−¬ng ®èi æn ®Þnh ë møc

0,35 vµ chung khu vùc n«ng th«n ë møc 0,28. NÕu xÐt theo vïng th× c¸c vïng cã

sù gia t¨ng hÖ sè GINI lµ MiÒn nói phÝa B¾c: tõ 0,25 lªn 0,34; vïng B¾c Trung

Bé tõ 0,25 lªn 0,30; c¸c vïng cßn l¹i æn ®Þnh ë møc 0,32. Nh− vËy cã thÓ thÊy

r»ng trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng vµ gi¶m nghÌo nh÷ng n¨m võa qua ViÖt Nam

®ang ë vµo hµng t−¬ng ®èi b×nh ®¼ng. Tuy nhiªn mét sè vïng ®· b¾t ®Çu gia t¨ng

sù bÊt b×nh ®¼ng, tr−íc hÕt l¹i lµ nh÷ng vïng t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh nh− vïng

§«ng Nam bé (hÖ sè GINI vµo n¨m 2002 ®¹t møc 0,38), kÕ ®ã lµ c¸c vïng nói

phÝa B¾c (0,34), §BSH (0,36) vµ T©y Nguyªn (0,36).

2.1.2.3. Nguyªn nh©n cña nh÷ng thµnh tùu xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo trong

giai ®o¹n 2001-2005

Cã thÓ tãm t¾t nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh cña nh÷ng thµnh tùu trong c«ng

t¸c gi¶m ®ãi nghÌo thêi gian qua nh− sau:

Thø nhÊt lµ ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch kinh tÕ theo h−íng võa thóc ®Èy

2 Theo tÝnh to¸n cña TCTK

109

t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao, æn ®Þnh vµ võa triÓn khai réng r·i c¸c biÖn ph¸p hç trî

ng−êi nghÌo trong n«ng th«n tham gia vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ, v−¬n lªn tho¸t

®ãi nghÌo.

Nguyªn nh©n c¬ b¶n t¹o ra thµnh tùu gi¶m nghÌo ®ãi cña ViÖt Nam trong

nh÷ng n¨m qua nãi chung vµ giai ®o¹n 2001-2005 nãi riªng lµ nhê cã ®−êng lèi

®æi míi vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch kinh tÕ tõ tËp trung quan liªu, hµnh chÝnh, lµm h¹n

chÕ kh¶ n¨ng s¸ng t¹o t− duy vµ hµnh ®éng cña ng−êi d©n, sang c¬ chÕ vµ chÝnh

s¸ch khuyÕn khÝch mäi ng−êi d©n n¨ng ®éng tù v−¬n lÖ lµm giµu chÝnh ®¸ng

b»ng kh¶ n¨ng tù cã cïng víi sù hç trî cña Nhµ n−íc.

Nguyªn nh©n nµy lµ rÊt c¬ b¶n vµ ®· t¹o ra t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao, æn

®Þnh, ®ång thêi më ra nh÷ng c¬ héi thuËn lîi cho c¸c tæ chøc, céng ®ång, c¸

nh©n trong ®ã cã ng−êi nghÌo, céng ®ång nghÌo ®−îc tham gia trùc tiÕp vµo qu¸

tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ chung vµ cïng h−ëng lîi tõ t¨ng tr−ëng kinh tÕ, tõ ®ã

tho¸t ®ãi nghÌo.

Chñ tr−¬ng t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi nghÌo v−¬n lªn tho¸t nghÌo vµ lµm

giµu ®· ®−îc thÓ chÕ ho¸ trong chiÕn l−îc t¨ng tr−ëng vµ gi¶m nghÌo (CPRGS),

theo ®ã c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n, c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p cô thÓ ®· ®−îc ChÝnh

phñ ®Ò ra vµ tæ chøc thùc hiÖn tõ cÊp Trung −¬ng ®Õn §Þa ph−¬ng theo h−íng t¹o

®iÒu kiÖn tèi ®a cho ng−êi nghÌo, céng ®ång nghÌo tham gia vµo qu¸ tr×nh triÓn

khai chÝnh s¸ch.

Thø hai lµ sù x¸c ®Þnh ®óng c¸c nhãm ®èi t−îng nghÌo ®ãi vµ nguyªn

nh©n cô thÓ dÉn ®Õn ®ãi nghÌo cña tõng nhãm d©n c− trong n«ng th«n ®Ó triÓn

khai chÝnh s¸ch hç trî gióp ®ì phï hîp.

X¸c ®Þnh vµ ph©n nhãm ®èi t−îng ®ãi nghÌo trong n«ng th«n vµ x¸c ®Þnh

®óng nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn nghÌo ®ãi cña tõng nhãm ®Ó cã c¸c biÖn ph¸p

hç trî phï hîp lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n t¹o rÊt quan träng vµ lµ kinh

nghiÖm thµnh c«ng cña ViÖt Nam trong thµnh tùu X§GN nhanh trong thêi gian

qua. Tõ kÕt qu¶ c¸c ®iÒu tra vÒ nghÌo ®ãi ®· ph©n thµnh ba nhãm chÝnh, vµ cã

chÝnh s¸ch hç trî thÝch hîp.

§èi víi nh÷ng ng−êi nghÌo do thiÕu vèn hoÆc kh«ng cã vèn; thiÕu kiÕn

thøc s¶n xuÊt kinh doanh, Nhµ n−íc ®· triÓn khai c¸c chÝnh s¸ch hç trî vèn,

110

khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ®Ó mua t− liÖu s¶n xuÊt.

§èi víi nhãm nghÌo do m«i tr−êng tù nhiªn, nh− thêi tiÕt, khÝ hËu kh¾c

nghiÖt (thiªn tai, lò lôt, h¹n h¸n, s©u bÖnh, mÊt mïa..), ®Êt ®ai c»n cçi, diÖn tÝch

canh t¸c Ýt, ®Þa h×nh phøc t¹p, giao th«ng ®i l¹i kh«ng thuËn tiÖn, h¹ tÇng yÕu

kÐm...Nhµ n−íc cã chñ tr−¬ng cã chÝnh s¸ch hç trî ®Æc biÖt h¬n, nh− võa cho

vay vèn võa ph¶i h−íng dÉn s¶n xuÊt, h−íng dÉn chi tiªu th«ng qua c¸c tæ chøc

®oµn thÓ (Héi n«ng d©n, Héi phô n÷, §oµn thanh niªn...), còng nh− c¸c tæ chøc

hîp t¸c cña chÝnh ng−êi nghÌo ë n«ng th«n nh−: tæ, nhãm hîp t¸c, c©u l¹c bé

nghÒ nghiÖp.

§èi víi nh÷ng gia ®×nh ®«ng con, neo ®¬n, thiÕu søc lao ®éng; kh«ng cã

viÖc lµm; gÆp rñi ro: èm ®au, tai n¹n; l−êi nh¸c; m¾c c¸c tÖ n¹n x· héi (cê b¹c,

r−îu chÌ, nghiÖn hót...), Nhµ n−íc cïng c¸c tæ chøc x· héi cã nh÷ng h×nh thøc

gi¸o dôc thuyÕt phôc.

§ång thêi, Nhµ n−íc ®· cã nh÷ng chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch nh»m gi¶m t¸c

®éng ph©n ho¸ cña kinh tÕ thÞ tr−êng, chó ý ®iÒu chØnh trong ®Çu t− x©y dùng

kÕt cÊu h¹ tÇng....

Thø ba lµ, huy ®éng sù tham gia cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh trong n«ng th«n

vµo c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo ë tõng ®Þa ph−¬ng.

Thùc tÕ cho thÊy vÊn ®Ò ®ãi nghÌo vµ c«ng t¸c gi¶m nghÌo ®ãi ph¶i ®−îc

xem lµ mèi quan t©m cña toµn x· héi. Do ®ã, cïng víi hç trî vÒ vËt chÊt cÇn

triÓn khai c¸c biÖn ph¸p ®éng viªn vÒ tinh thÇn, khÝch lÖ ng−êi nghÌo tù lùc v−¬n

lªn, sö dông vai trß vµ søc m¹nh cña tËp thÓ vµ céng ®ång ®Ó gióp hä tho¸t nghÌo

th× kÕt qu¶ gi¶m ®ãi nghÌo sÏ tèt, thËm chÝ v−ît qu¸ sù mong ®îi chñ quan.

ChÝnh tõ c¸ch tiÕp cËn ®ã §¶ng, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· huy ®éng sù tham gia

cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c tæ chøc kinh tÕ x· héi, x· héi vµ ng−êi d©n, trong

®ã cã c¶ chÝnh b¶n th©n ng−êi nghÌo. ViÖc nhËn thøc ®−îc ®óng nhiÖm vô gi¶m

®ãi nghÌo lµ cña toµn x· héi vµ gi¶i quyÕt nã b»ng sù tham gia réng r·i, ®a d¹ng

cña toµn x· héi cã thÓ coi lµ nguyªn nh©n quan träng dÉn ®Õn thµnh c«ng cña

c«ng t¸c gi¶m nghÌo ®ãi nh÷ng n¨m võa qua.

Thø t− lµ triÓn khai nhiÒu biÖn ph¸p cô thÓ kh¸c nhau ®Ó hç trî gi¸n tiÕp vµ

trùc tiÕp cho hé nghÌo trong n«ng th«n ph¸t triÓn s¶n xuÊt, tù v−¬n lªn tho¸t nghÌo.

111

C¸c biÖn ph¸p nµy ®· ®−îc triÓn khai tõ nh÷ng n¨m 1993 trë l¹i ®©y lµ

c¸c ch−¬ng tr×nh môc tiªu kh¸c nhau do ChÝnh phñ trùc tiÕp triÓn khai cã t¸c

®éng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp hç trî ng−êi nghÌo nãi chung, hé nghÌo trong n«ng

th«n nãi riªng nh»m vµo môc tiªu X§GN ë c¸c vïng n«ng th«n, cô thÓ lµ: Trong

giai ®o¹n tõ 1993 ®Õn nay ChÝnh phñ ®· tõng b−íc triÓn khai c¸c ch−¬ng tr×nh hç

trî t¹o viÖc lµm (Q§ sè 120 cña TTCP); ch−¬ng tr×nh hç trî ng−êi nghÌo, ng−êi

d©n téc c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt (Q§ sè 133 cña TTCP); ch−¬ng tr×nh phñ xanh ®Êt

trèng ®åi träc (Q§ sè 327 cña TTCP), ®Õn n¨m 2000 chuyÓn thµnh ch−¬ng tr×nh

trång míi 5 triÖu ha rõng (Q§ sè 666 cña TTCP) cã môc tiªu hç trî ng−êi nghÌo

ë c¸c vïng n«ng th«n miÒn nói trång rõng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ l©m nghiÖp;

ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo vµ t¹o viÖc lµm trong 4 n¨m 1998-2002 (Q§ sè

143 cña TTCP), sau thêi gian nµy ®−îc ®−a vµo v¨n b¶n chiÕn l−îc t¨ng tr−ëng

vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo gia ®o¹n 2002-2010; ch−¬ng tr×nh x©y dùng c¬ së h¹ tÇng

c¬ b¶n cho c¸c x· nghÌo (Q§ sè 135 cña TTCP). Th«ng qua c¸c ch−¬ng tr×nh

nµy Nhµ n−íc ®· hç trî ng−êi nghÌo, céng ®ång nghÌo vÒ:

+ Vèn tÝn dông ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh: ng−êi nghÌo ë n«ng th«n

®−îc vay tÝn dông víi c¬ chÕ dÔ dµng, cã −u ®·i vÒ l·i suÊt, ®Ó ®Çu t− vµo s¶n

xuÊt, tù v−¬n lªn tho¸t ®ãi nghÌo. Kªnh tÝn dông cho hé nghÌo ë n«ng th«n

th«ng qua Ng©n hµng CSXH ®· ph¸t huy t¸c dông kh¸ tÝch cùc trong viÖc cung

øng tÝn dông cho hé nghÌo.

+ Cung øng c¸c hµng hãa tiªu dïng vµ t− liÖu s¶n xuÊt víi gi¸ hîp lý cho

c¸c vïng s©u, vïng xa;

+ §Çu t− ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng thiÕt yÕu cho 2.347 nghÌo, trong ®ã cã

1.919 x· ®Æc biÖt khã kh¨n, kÕt qu¶ cô thÓ lµ: ®Õn cuèi n¨m 2004, kho¶ng 97 %

sè x· ®Æc biÖt khã kh¨n cã ®−êng « t« ®Õn trung t©m x·; 100% x· cã tr¹m y tÕ;

90% x· cã tr−êng tiÓu häc, nhµ trÎ mÉu gi¸o; 80% x· cã tr−êng trung häc c¬ së

kiªn cè; 36% x· cã chî x· hoÆc chî liªn x·; gÇn 70% x· cã ®iÓm b−u ®iÖn v¨n

ho¸, trong ®ã cã ®iÖn tho¹i c«ng céng 90% x· cã tr¹m truyÒn thanh; 65% x· cã

c«ng tr×nh phôc vô n−íc sinh ho¹t, trong ®ã 50% sè hé ®· sö dông n−íc s¹ch;

+ Hç trî ng−êi nghÌo söa ch÷a vµ lµm míi kho¶ng 400.000 c¨n nhµ, tõ ®ã

®Õn hÕt n¨m 2005 ®· cã 2000 x· xo¸ ®−îc nhµ t¹m (vµo n¨m 2001 c¶ n−íc cã tíi

112

900.000 hé nghÌo ®ang ph¶i sèng trong nhµ t¹m, lµm b»ng tranh, tre , nøa l¸, dét n¸t)

+ MiÔn gi¶m häc phÝ, cÊp s¸ch gi¸o khoa; cÊp thÎ BHYT, phiÕu kh¸m

ch÷a bÖnh miÔn phÝ cho ng−êi nghÌo víi nh÷ng kÕt qu¶ cô thÓ nh− trªn...

Nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ giµnh riªng cho ng−êi nghÌo vµ céng ®éng nghÌo

ë n«ng th«n trªn ®©y ®· cïng t¸c ®éng t¹o ra c¬ héi vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n

cho ng−êi nghÌo ë c¸c vïng n«ng th«n cã thÓ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh,

tham gia cã hiÖu qu¶ h¬n vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ h−ëng lîi nhiÒu h¬n tõ

thµnh qu¶ cña t¨ng tr−ëng, tõ ®ã t¹o ra thµnh tùu chung vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo

nh÷ng n¨m võa qua.

Thø n¨m lµ ®· tranh thñ ®−îc c¸c nguån lùc n−íc ngoµi c¶ vÒ mÆt vËt

chÊt, vèn, kü thuËt vµ kinh nghiÖm.

C«ng t¸c gi¶m nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam thêi gian qua ®· cã ®−îc sù gióp ®ì

to lín cña céng ®ßng quèc tÕ vÓ c¶ nguån lùc vèn vµ trÝ tuÖ. Chóng ta ®· cÇu thÞ

kªu gäi sù gióp ®ì cña c¸c ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ, c¸c c¸ nh©n

ng−êi n−íc ngoµi cã t©m gióp ®ì ng−êi nghÌo vµ céng ®ång nghÌo ë c¸c vïng

cña ViÖt Nam. Sù gióp ®ì quý b¸u ®ã ®· t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi thµnh tùu

gi¶m ®ãi nghÌo trong nh÷ng n¨m qua.

2.1.2.4. VÊn ®Ò vµ th¸ch thøc ®èi víi c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo trong

n«ng th«n.

Thø nhÊt lµ, thµnh tùu gi¶m ®ãi nghÌo ë nhiÒu vïng n«ng th«n ch−a

bÒn v÷ng

Trong khi tèc ®é gi¶m ®ãi nghÌo ë thµnh thÞ nhanh vµ bÒn v÷ng h¬n, th×

trong khu vùc n«ng th«n tèc ®é gi¶m ®ãi nghÌo chËm vµ t×nh tr¹ng t¸i nghÌo vÉn

diÕn ra phæ biÕn d−íi t¸c ®éng cña rñi ro vÒ thiªn tai, dÞch bÖnh vµ biÕn ®éng xÊu

cña thÞ tr−êng n«ng s¶n.

Nh÷ng hé ®· tho¸t nghÌo, nh−ng cã thu nhËp cËn trªn cña chuÈn nghÌo

rÊt dÔ r¬i vµo t¸i nghÌo d−íi t¸c ®éng cña nh÷ng rñi ro trªn ®©y. Trong ®ã c¸c

®èi t−îng dÔ bÞ t¸i nghÌo gåm: nhãm hé nghÌo dÔ bÞ tæn th−¬ng, nhãm ®ång bµo

d©n téc thiÓu sè, c¸c vïng miÒn nói, h¶i ®¶o, b·i ngang, vïng xa, vïng s©u. C¸c

nç lùc gi¶m ®ãi nghÌo ë nh÷ng vïng nµy hÇu hÕt ch−a bÒn v÷ng do ®ã tû lÖ

nghÌo chung vµ nghÌo vÒ l−ong thùc, thùc phÈm vÉn cßn rÊt cao; c¸c biÖn ph¸p

hç trî ng−¬ig d©n X§GN, trong ®ã cã biÖn ph¸p t¹o viÖc lµm míi cho c¸c hé

113

nghÌo khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi c¸c vïng kh¸c.

Thø hai lµ, møc chªnh lÖch vÒ thu nhËp gi÷a c¸c vïng, gi÷a c¸c nhãm

d©n c− ®ang tiÕp tôc t¨ng lªn sÏ lµ nguyªn nh©n t¹o ra mét bé phËn ng−êi

nghÌo vµ ¶nh h−ëng xÊu tíi kÕt qu¶ chung vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.

Sè liÖu vÒ thu nhËp d©n c− cho thÊy chªnh lÖch gi÷a c¸c vïng vÒ thu nhËp

ch−a cã xu h−íng ®ang cã xu h−íng t¨ng lªn. Vïng cã møc thu nhËp b×nh qu©n

cao nhÊt lµ §«ng Nam bé, cao gÊp 2,5 lÇn so víi vïng thÊp nhÊt lµ T©y b¾c. Gi÷a

c¸c nhãm d©n c− trong xa héi còng ®ang xuÊt hiÖn sù chÖnh lÖnh ngµy cµng t¨ng

vÒ thu nhËp.

BiÓu ®å d−íi ®©y cho thÊy bøc tranh ph©n ho¸ giÇu - nghÌo theo vïng vµ

nhãm d©n téc.

6 9 . 3

7 0

2 0 0 2

6 0

5 0

3 5 . 6

4 0

2 8 . 9

3 0

2 3 . 1

2 0

6 . 6

1 0

C h u n g

D ©n té c th iÓu sè

T h µn h th Þ N « n g th « n N g − ê i K in h , n g − ê i H o a

H×nh sè 5. T×nh tr¹ng nghÌo ph©n theo vïng, d©n téc, n¨m 2002

Tû lÖ nghÌo chung cña d©n téc Kinh lµ 23.1%, nh−ng ë nhãm d©n téc Ýt

ng−êi lµ 69.3%. Kho¶ng c¸ch giµu nghÌo ë d©n téc Kinh lµ 4,7 lÇn, nh−ng ë d©n

téc Ýt ng−êi lµ 22.1 lÇn. Nh÷ng vïng cã tØ lÖ nghÌo nhiÒu nhÊt còng lµ nh÷ng

vïng cã nhiÒu ®ång bµo d©n téc sinh sèng.

Thø ba lµ, ng−êi nghÌo hiÖn nay tËp trung vµo nh÷ng nhãm d©n c− rÊt

®Æc thï, bao gåm: nh÷ng ng−êi sèng ë nh÷ng vïng s©u, xa; ng−êi d©n téc

thiÓu sè; ng−êi dÔ bÞ tæn th−¬ng. Kh¶ n¨ng xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®èi víi hä khã

kh¨n h¬n nhiÒu so víi bé phËn nghÌo kh¸c

Gi¶m ®ãi nghÌo ®èi víi nhãm ng−êi nµy khã h¬n nhiÒu so víi nhãm d©n

c− thuéc d©n téc kinh vµ nh÷ng nhãm ng−êi nghÌo sèng ë vïng ®ång b»ng, gÇn

®« thÞ. ViÖc triÓn khai c¸c biÖn ph¸p hç trî ®Ó gióp hä gi¶m nghÌo ®ãi ®ßi hái

114

ph¶i rÊt ®a d¹ng, mang tÝnh ®Æc thï, phï hîp víi ®Æc tr−ng v¨n ho¸, tËp qu¸n cña

tõng nhãm ng−êi, v× vËy c«ng t¸c gi¶m nghÌo s¾p tíi sÏ ®ßi hái nhiÒu h¬n vÒ

ph−¬ng ph¸p, thêi gian vµ c¸c nguån lùc lín h¬n.

2.1.3. ChÝnh s¸ch an sinh x· héi cho khu vùc n«ng th«n

2.1.3.1. Kh¸i qu¸t hÖ thèng an sinh x∙ héi ë ViÖt Nam hiÖn nay

ë ViÖt Nam hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch ASXH ®· ®−îc thiÕt kÕ t−¬ng ®èi chi

tiÕt theo kinh nghiÖm cña c¸c n−íc ph¸t triÓn. Hai néi dung mang tÝnh tiªu chuÈn

®ang ®−îc thùc hiÖn ë c¸c n−íc ph¸t triÓn ®· ®−îc ViÖt Nam coi träng, ®ã lµ

BHXH, vµ c¸c ch−¬ng tr×nh trî cÊp x· héi.

Thø nhÊt, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi

HÖ thèng b¶o trî x· héi ViÖt Nam ra ®êi n¨m 1947, ®èi t−îng tham gia

giíi h¹n trong khu«n khæ nh÷ng ng−êi lao ®éng ë khu vùc Nhµ n−íc. Cïng víi

sù ph¸t triÓn vµ nh÷ng ®ßi hái cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Õn n¨m 1993, BHXH

kh«ng chØ giíi h¹n trong khu vùc Nhµ n−íc mµ ®−îc më réng tíi c¸c doanh

nghiÖp t− nh©n, liªn doanh vµ ng−êi c«ng nh©n trong c¸c khu chÕ xuÊt. Nh÷ng

ng−êi lao ®éng trong khu vùc nµy bÞ b¾t buéc tham gia BHXH ®Ó ®−îc nhËn b¶o

hiÓm h−u trÝ, th−¬ng tËt lao ®éng, tiÒn tuÊt, trî cÊp èm ®au, trî cÊp thai s¶n cho

hai lÇn sinh... khi cÇn thiÕt. Tham gia vµo thÞ tr−êng b¶o hiÓm nµy ng−êi chñ sö

dông lao ®éng ph¶i ®ãng mét kho¶n lµ 15% vµ cña ng−êi lao ®éng chÞu 5%, cßn

l¹i 80% phÝ b¶o hiÓm ®−îc lÊy tõ NSNN. C¸c ch−¬ng tr×nh nµy do BHXH ViÖt

Nam thùc hiÖn.

BiÓu sè 22: §èi t−îng h−ëng c¸c chÕ ®é BHXH 1996 – 2004.

§V: 1000 ng−êi

ChÕ ®é

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005 *

èm ®au

1011

1153

1250

1127

1201

1182

1282

1469

1327 2028,8

Thai s¶n

160

229

133

347,8

TNL§-BNN

23,3

27,4

H−u trÝ

1184

1189

1190

1210

1221

1243

1274

1309

1364

1411

MSL§

395

380

367

352

345

329

312

303,6

295,7

294,5

Tö tuÊt/th¸ng

179

176

179

182

180

184

185

188

194

202,6

Nguån: B¸o c¸o cña BHXH ViÖt Nam

115

B¶o hiÓm y tÕ ViÖt Nam ra ®êi n¨m 1995, víi môc tiªu gi¶m thiÓu c¸c chi

phÝ kh¸m ch÷a bÖnh ®èi víi nh÷ng bÖnh nh©n tham gia mua b¶o hiÓm. Sau mét

thêi gian ho¹t ®éng, b¶o hiÓm Y tÕ ®−îc chuyÓn thµnh mét bé phËn trong ch−¬ng

tr×nh cña BHXH (2002) vµ nã bao gåm hai h×nh thøc lµ b¶o hiÓm Y tÕ tù nguyªn

vµ b¾t buéc theo quy ®Þnh cña Bé Y tÕ.

2000

1754

1500

1137

1050

BHYT b¾t buéc

877

1000

689

624.5

HBYT tù nguyÖn

500

173

70.5

1998

1999

2000

2001

2002

2003

Nguån: BHXH 2005

H×nh sè 6: Sè thu HBYT qua c¸c n¨m (tû ®ång)

Dï lµ h×nh thøc nµo th× BHYT còng chØ trî gióp ®iÒu trÞ miÔn phÝ cho nh÷ng bÖnh th«ng th−êng; cßn nÕu bÖnh nh©n cÇn c¸c h×nh thøc t− vÊn hoÆc thuèc thang th× ph¶i tõ chi tr¶. MÆc dï vËy, h×nh thøc b¶o hiÓm y tÕ còng gãp phÇn lµm gi¶m g¸nh nÆng cña ng©n s¸ch chÝnh phñ cho c¸c chi phÝ y tÕ c«ng céng. N¨m 2002 chi ng©n s¸ch chÝnh phñ cho y tÕ c«ng céng chiÕm kho¶ng 3%, ®· gi¶m mét c¸ch râ rÖt so víi n¨m 1994.Thùc tÕ ë n−íc ta hiÖn nay, phÇn lín sè ng−êi ®−îc h−ëng chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi hiÖn hµnh, chñ yÕu lµ nh÷ng ng−êi ë nhãm thu nhËp trung b×nh vµ cao theo tiªu chuÈn cña ViÖt Nam, hä lµ nh÷ng ng−êi lao ®éng ë khu vùc Nhµ n−íc vµ lao ®éng trong khu vùc chÝnh thøc.

Thø hai, c¸c chÝnh s¸ch trî cÊp x· héi ë ViÖt Nam phÇn lín d©n c− lµm viÖc trong khu vùc phi chÝnh thøc, hä kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó tham gia ®Çy ®ñ vµo lo¹i h×nh BHXH. Do ®ã khi ng−êi gÆp nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ, ng−êi n«ng d©n nghÌo chØ ®−îc h−ëng c¸c chÕ ®é trî cÊp x· héi, víi møc thô h−ëng kh«ng cao. §Ó nhËn ®−îc c¸c kho¶n trî cÊp nµy, ng−êi nghÌo ph¶i tu©n theo nh÷ng ®iÒu kiÖn kiÓm so¸t nghiªm ngÆt vÒ thñ tôc vµ quy chÕ. HiÖn t¹i ë n−íc ta tån t¹i c¸c quü trî cÊp x· héi sau:

• Quü b¶o ®¶m x· héi cho th−¬ng binh vµ cùu chiÕn binh

• Trî cÊp chi phÝ gi¸o dôc vµ y tÕ tõ ch−¬ng tr×nh X§GN cho nh÷ng ®èi

t−îng nghÌo theo chuÈn cña Bé L§, TB&XH

116

• Trî cÊp hµng th¸ng tõ Quü B¶o ®¶m x· héi vµ Cøu trî th−êng xuyªn

• Quü dù phßng thiªn tai vµ cøu ®ãi gi¸p h¹t

Thø ba, c¸c h×nh thøc hç trî kh«ng chÝnh thøc Ngoµi c¸c h×nh thøc trî cÊp x· héi, hÖ thèng ASXH cßn bao gåm c¸c h×nh thøc hç trî kh«ng chÝnh thøc. Chóng bao gåm sù hç trî tõ c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc tõ thiÖn nh©n ®¹o, c¸c thµnh viªn gia ®×nh, dßng hä, vµ sù trî gióp vÒ thùc phÈm gi÷a nh÷ng ng−êi hµng xãm... Cho ®Õn nay, hÖ thèng nµy mÆc dï ®· suy gi¶m nhiÒu nh−ng vÉn cã ý nghÜa trong viÖc trî gióp l−¬ng thùc vµ c¸c hç trî kh¸c.

C«ng cuéc ®æi míi ®· t¹o ra nh÷ng thay ®æi kú diÖu nµy, kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, ®íi sèng ng−êi lao ®éng ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. Sè hé ®ãi nghÌo trong toµn l·nh thæ gi¶m ®i râ rÖt. Tuy nhiªn, ViÖt Nam ®ang tr¶i qua c¸c thay ®æi quan träng mang tÝnh x· héi, ®ã lµ viÖc thay ®æi vÒ cÊu tróc tuæi cña d©n sè, thay ®æi c¸c m« h×nh viÖc lµm, tèc ®é ®« thÞ ho¸ diÔn ra m¹nh mÏ. ChÝnh nh÷ng ®iÒu nµy lµm gia t¨ng kho¶ng c¸ch thu nhËp gi÷a ng−êi giµu vµ ng−êi nghÌo, gi÷a khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n, t¹o nªn nh÷ng biÕn ®éng trong c¬ cÊu gia ®×nh - céng ®ång vµ lµm n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò x· héi míi. C¸c sù kiÖn nµy cÇn ®−îc gi¶i quyÕt, ®Ó kh¾c phôc nh÷ng rñi ro vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi mét c¸ch toµn diÖn vµ tæng thÓ. ChÝnh phñ ViÖt Nam thêi gian qua ®· tá râ sù quyÕt t©m trong viÖc kh¾c phôc c¸c vÊn ®Ò x· héi. ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· vµ ®ang thùc thi mét sè ch−¬ng tr×nh b¶o vÖ cho ng−êi nghÌo vµ nhãm ng−êi dÔ bÞ tæn th−¬ng. PhÇn chi cho dÞch vô x· héi chiÕm tû lÖ rÊt cao trong tæng chi tiªu cña chÝnh phñ (kho¶ng 30% ng©n s¸ch). N¨m 2002 chi tiªu x· héi ®· dµnh phÇn lín cho gi¸o dôc, tiÕp theo lµ c¸c ch−¬ng tr×nh chi tr¶ l−¬ng h−u, c¸c chÝnh s¸ch cøu trî x· héi, c¸c chi phÝ x· héi vµ y tÕ kh¸c.

Ng−êi trªn 90 tuæi

Ng−êi giµ c« ®¬n (bao gåm c¶ ng−êi tµn tËt nghÌo)

H×nh sè 7: Sè l−îng ng−êi ®−îc h−ëng trî cËp qua c¸c n¨m (ngh×n ng−êi)

200000 180000 160000 140000 120000 100000

Ng−êi tµn tËt

80000 60000

TrÎ em må c«i

40000 20000

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Nguån: Vô B¶o trî x· héi, Bé L§TB&XH 2005

117

2.1.3.2. Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch an sinh x∙ héi cho n«ng d©n ViÖt Nam

Thø nhÊt, vÒ BHXH cho n«ng d©n ViÖt Nam

§Õn nay, n−íc ta thùc tÕ vÉn lµ mét n−íc n«ng nghiÖp, kho¶ng 73,25% d©n

sè sèng ë khu vùc n«ng th«n vµ lùc l−îng lao ®éng trong khu vùc nµy chiÕm tíi

75,06% lùc l−îng lao ®éng c¶ n−íc. Sau thùc hiÖn kho¸n 10, hîp t¸c x· n«ng

nghiÖp bÞ tan r· hoÆc chØ tån t¹i d−íi h×nh thøc. §iÒu nµy ®· ¶nh h−ëng lín ®Õn

nh÷ng n«ng d©n giµ ®· tr¶i qua hµng chôc n¨m tham gia HTX n«ng nghiÖp.

Nh÷ng ng−êi sö dông søc lao ®éng cña m×nh lµm viÖc trong nh÷ng HTX, ®Ó s¶n

xuÊt, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho sù nghiÖp chèng Mü cøu n−íc. Hä tin

t−ëng vµo sù ch¨m lo khi èm ®au, bÖnh tËt lóc vÒ giµ tõ c¸c HTX, x· héi. §Õn

nay, khi c¸c HTX bÞ thu hÑp hoÆc tan r·, ng−êi giµ ®µnh ph¶i dùa vµo con ch¸u.

Nh−ng con ch¸u kÎ cã, ng−êi kh«ng vµ phÇn lín l¹i rÊt nghÌo, nªn cuéc sèng cña

ng−êi n«ng d©n giµ ®· rÊt khã, l¹i cµng thªm khã, nhÊt lµ khi r¬i vµo t×nh tr¹ng

èm ®au, bÖnh tËt... Nh÷ng n«ng d©n trÎ tuæi, nh×n chung vèn liÕng Ýt, kinh

nghiÖm s¶n xuÊt ch−a nhiÒu, míi lËp gia ®×nh, cÇn ph¶i x©y dùng nhµ cöa, nªn

t×nh tr¹ng tóng thiÕu vÒ tµi chÝnh vµ ch−a cã dù tr÷ còng th−êng x¶y ra. NÕu gÆp

thiªn tai, h¹n h¸n, mÊt mïa, hoÆc v−íng ph¶i c¸c tai n¹n lao ®éng hay èm ®au,

nh÷ng ng−êi nµy ph¶i ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc duy tr× sinh ho¹t

hµng ngµy. HÇu hÕt n«ng d©n víi møc thu nhËp thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh, ch−a

®−îc tham gia vµo thÞ tr−êng b¶o hiÓm x· héi tr−íc n¨m 1995, do vËy cuéc sèng

th−êng kh«ng ®−îc ®¶m b¶o nÕu gÆp nh÷ng rñi ro vÒ kinh tÕ.

ThÊu hiÓu nh÷ng b¨n kho¨n, lo l¾ng ®ã cña nh÷ng ng−êi lao ®éng lµm viÖc

ë khu vùc n«ng th«n, nhiÒu ®oµn thÓ x· héi (nh−: Héi n«ng d©n, MÆt trËn tæ

quèc; Héi cùu chiÕn binh v.v...) ®· chñ ®éng ®øng ra vËn ®éng ®oµn viªn, héi

viªn tiÕt kiÖm ®Ó lËp quü gióp ®ì lÉn nhau, nh−: quü th¨m hái èm ®au; quü b¶o

thä; quü h−u n«ng d©n vµ quü cøu trî thiªn tai v.v...

Nh÷ng quü nµy ®−îc thµnh lËp theo nguyªn t¾c tham gia tù nguyÖn cña

n«ng d©n, sù hç trî cña tËp thÓ vµ sù tham gia cña céng ®ång. Møc ®ãng gãp vµo

quü cña n«ng d©n ®−îc quy ®Þnh kh¸ linh ho¹t d−íi nhiÒu h×nh thøc: b»ng thãc,

b»ng tiÒn theo th¸ng, vô hay theo n¨m. Tuú theo møc ®ãng gãp ban ®Çu cña

n«ng d©n mµ cã møc chi tr¶ phï hîp trªn c¬ së bµn b¹c c«ng khai thµnh quy chÕ,

118

®iÒu lÖ. §iÓn h×nh BHXH n«ng d©n NghÖ An.

Hép 1: Néi dung c¬ b¶n cña B¶o hiÓm x· héi n«ng d©n NghÖ An

Môc ®Ých: BHXH n«ng d©n lµ lo¹i h×nh BHXH tù nguyÖn nh»m gãp phÇn ®¶m b¶o vËt chÊt, æn ®Þnh ®êi

sèng cho ng−êi tham gia BHXH n«ng d©n vµ gia ®×nh khi hÕt tuæi lao ®éng vµ chÕt.

ChÕ ®é BHXHND: ¸p dông 2 chÕ ®é lµ h−u trÝ vµ tö tuÊt d−íi 2 h×nh thøc trî cÊp: trî cÊp hµng th¸ng vµ trî

cÊp mét lÇn.

§èi t−îng tham gia BHXHND: Lµ lao ®éng trong khu vùc n«ng, l©m nghiÖp, diªm nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, dÞch vô cã tuæi ®êi tõ 16 – 55 ®èi víi n÷, 16 – 60 ®èi víi nam kÓ c¶ c«ng nh©n viªn chøc Nhµ n−íc th«i viÖc, h−ëng trî cÊp BHXH mét lÇn, bé ®éi phôc viªn xuÊt ngò... vÒ c− tró t¹i ®Þa ph−¬ng.

Nguyªn t¾c: BHXHND NghÖ An thùc hiÖn theo nguyªn t¾c tù nguyÖn tham gia ®ãng gãp BHXH cña ng−êi

lao ®éng, møc h−ëng tuú thuéc vµo møc ®ãng vµ thêi gian ®ãng BHXH.

Møc ®ãng BHXHND: - Møc ®ãng tèi thiÓu lµ 10.000 ®/ th¸ng, kh«ng h¹n chÕ møc ®ãng tèi ®a - Ng−êi ®ang ®ãng BHXH mµ b¶n th©n hoÆc gia ®×nh t¹m thêi gÆp khã kh¨n, kh«ng cã kh¶ n¨ng ®ãng BHXH th× lµm ®¬n xin dõng ®ãng. Thêi gian dõng ®ãng kh«ng ®−îc tÝnh lµ thêi gian ®ãng BHXH ®Ó tÝnh h−ëng chÕ ®é. Thêi gian ®Ó tÝnh h−ëng BHXH lµ thêi gian ng−êi lao ®éng nép BHXH

- KhuyÕn khÝch ng−êi lao ®éng cã tuæi ®êi trªn 45 tuæi (®èi víi nam) vµ 40 tuæi (®èi víi n÷) tÝnh trong thêi

®iÓm tõ n¨m 2000 – 2002 ®−îc tham gia BHXHND

- KhuyÕn khÝch c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi, kinh tÕ tËp thÓ ®ãng gãp thªm cho ng−êi lao ®éng thuéc ®¬n vÞ m×nh Quü BHXHND ®−îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau: - §ãng gãp cña ng−êi tham gia BHXHND; - Ho¹t ®éng ®Çu t− sinh lêi tõ tiÒn nhµn rçi cña quü. - Tham gia ®ãng gãp cña tæ c¸c tæ chøc kinh tÕ, x· héi. - Hç trî vµ b¶o hé cña Nhµ n−íc - Thu kh¸c.

Møc h−ëng c¸c chÕ ®é BHXHND: ChÕ ®é h−u n«ng d©n: Nam ®ñ 60 tuæi, n÷ ®ñ 55 tuæi, cã tæi thiÓu 240 th¸ng ®ãng BHXHND. -

Trî cÊp hµng th¸ng: LÊy tæng sè tiÒn ®· ®ãng vµo quü BHXHND tÝnh ®Õn thêi ®iÓm gi¶i quyÕt chÕ ®é (+) víi tæng tiÒn l·i trong qu¸ tr×nh ®ãng BHXH (tiÒn l·i do ®Çu t− sinh lêi, thÊp nhÊt còng b»ng l·i suÊt tiÒn göi ng©n hµng cã kú h¹n cña tõng n¨m ®ãng BHXH) chia cho 120 th¸ng.

- Møc trî cÊp mét lÇn: Ng−êi tham gia BHXHND kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn h−ëng trî cÊp hµng th¸ng th× ®−îc h−ëng trî cÊp mét lÇn nÕu cã 1 trong c¸c tr−êng hîp sau: §ñ tuæi ®êi 60 tuæi (nam), 55 tuæi (n÷) nh−ng kh«ng ®ñ thêi gian ®ãng BHXHND theo quy ®Þnh cña §iÒu lÖ; hoµn c¶nh gia ®×nh gÆp khã kh¨n, lµm ®¬n xin h−ëng trî cÊp mét lÇn, cã x¸c nhËn cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng; di chuyÓn n¬i ë míi mµ n¬i ®ã kh«ng cã BHXHND, hay bÞ chÕt. ChÕ ®é tö tuÊt: Møc trî cÊp tö tuÊt cho n«ng d©n NghÖ An tham gia b¶o hiÓm x· héi

Møc trî cÊp tö tuÊt 1 lÇn (®ång)

DiÔn gi¶i

Møc ®ãng 10.000®

Møc ®ãng 20.000®

Møc ®ãng 30.000®

3.600.000

7.200.000

10.800.000

150.000

300.000

450.000

170.000

340.000

510.000

200.000

400.000

600.000

- NÕu chÕt tõ n¨m thø nhÊt - ChÕt tõ n¨m thø 2 ®Õn n¨m thø 5 th× mçi n¨m trõ ®i - ChÕt tõ n¨m thø 6 ®Õn n¨m thø 9 th× mçi n¨m trõ ®i - ChÕt tõ n¨m thø 10 ®Õn n¨m thø 12 th× mçi n¨m trõ ®i - ChÕt tõ n¨m thø 13 trë ®i th× ®−îc trî cÊp 1 lÇn

250.000

500.000

750.000

119

BHXH n«ng d©n NghÖ An, ra ®êi n¨m 1998, lµ mét lo¹i h×nh b¶o hiÓm x·

héi tù nguyÖn ®−îc tæ chøc thùc hiÖn thÝ ®iÓm ë huyÖn Quúnh L−u víi 3 x·: DiÔn

Thä (DiÔn Ch©u); T©n S¬n (§« L−¬ng); ph−êng §«ng VÜnh (thµnh phè Vinh).

Trong ®iÒu kiÖn ch−a cã h×nh mÉu, nªn nhiÖm vô ®Æt ra cho BHXH n«ng d©n

NghÖ An hÕt søc nÆng nÒ. Ph¶i t×m hiÓu ®êi sèng n«ng d©n, ®iÒu tra nhu cÇu

tham gia BHXH vµ tÝnh to¸n møc ®ãng, møc h−ëng ®¶m b¶o héi tô 3 yÕu tè:

“khoa häc, thùc thi, thùc tÕ”. Sau 3 n¨m thùc hiÖn §iÒu lÖ t¹m thêi BHXH n«ng

d©n ®· thÓ hiÖn ®©y lµ mét lo¹i h×nh BHXH tù nguyÖn phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh

tÕ n«ng th«n vµ thu hót ®−îc ®«ng ®¶o n«ng d©n tham gia. Cã thÓ thÊy nhËn ®Þnh

nµy qua b¶ng sau.

BiÓu sè 23: T×nh h×nh thùc hiÖn BHXH n«ng d©n NghÖ An

Sè x· ph−êng cña tØnh

326

Sè x· ph−êng ®· cÊp sæ BHXH

238

305

Sè ®èi t−îng cã kh¶ n¨ng tham gia

524.136

Sè ng−êi ®−îc cÊp sæ BHXH

8.259

66.888

84.156

Sè thu BHXH (®ång)

1.176.286.561 14.233.104.721 22.957.805.121

Sè tiÒn luü kÕ BHXH ®Õn th¸ng 12 n¨m 2005 (®ång)

91.910.444.113

Sè ng−êi ®−îc trî cÊp 1 lÇn tõ 1999-2005

2060

Nguån: BHXH n«ng d©n NghÖ An.

1999 2002 2005

Thø hai, BHYTcho ng−êi n«ng d©n ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua.

BÖnh tËt, èm ®au lµ nh÷ng nguyªn nh©n trùc tiÕp ¶nh h−ëng ®Õn t×nh tr¹ng

viÖc lµm cña ng−êi n«ng d©n. Chi phÝ cho viÖc ®iÒu trÞ bÖnh lµ mét trong nh÷ng

nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi vµ bÊt æn x· héi.

NhËn thøc ®−îc vÊn ®Ò ®ã, ChÝnh phñ ®· x©y dùng vµ triÓn khai hÖ thèng

BHYT víi hai h×nh thøc: BHYT b¾t buéc vµ BHYT tù nguyÖn, trùc thuéc BHXH.

NÕu nh− tr−íc n¨m 1998, lo¹i h×nh BHYT tù nguyÖn cho n«ng d©n hÇu

nh− ch−a ®−îc quan t©m. §Õn nay, h×nh thøc nµy ®· b¾t ®Çu manh món h×nh

thµnh vµ ®−îc thùc hiÖn thÝ ®iÓm ë mét vµi ®Þa ph−¬ng. Ho¹t ®éng cña chóng chñ

120

yÕu dùa vµo sù trî gióp cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ NSNN.

Hép 2 : §èi t−îng cña BHYT b¾t buéc lµ c¸c ®èi t−îng sau:

(cid:131) Ng−êi lao ®éng ViÖt Nam ®ang lµm viÖc trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp (víi doanh nghiÖp ngoµi quèc

doanh cã tõ 10 lao ®éng trë lªn), trong c¸c c¬ quan Nhµ n−íc, c¬ quan §¶ng, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x·

héi.

(cid:131) Ng−êi ®ang h−ëng chÕ ®é h−u trÝ, h−ëng trî cÊp BHXH hµng th¸ng, c¸n bé x· ph−êng.

(cid:131) Ng−êi cã c«ng víi C¸ch m¹ng, c¸c ®èi t−îng b¶o trî x· héi ®−îc nhµ n−íc cÊp kinh phÝ.

(cid:131) Ng−êi tham gia kh¸ng chiÕn vµ con ®Î cña hä bÞ nhiÔm chÊt ®éc mµu da cam trong chiÕn tranh cña Mü

t¹i ViÖt Nam,

(cid:131) Ng−êi nghÌo theo tiªu chuÈn cña Bé lao ®éng th−¬ng binh vµ x· héi,

(cid:131) Nh÷ng ng−êi ®· hÕt tuæi lao ®éng vµo thêi ®iÓm ngõng h−ëng trî cÊp,

(cid:131) Th©n nh©n sü quan t¹i ngò, ng−êi cao tuæi (tõ 90 trë lªn).

§èi t−îng cña BHYT tù nguyÖn gåm:

(cid:131) Thµnh viªn héi gia ®×nh

(cid:131) Häc sinh, sinh viªn

(cid:131) Héi viªn c¸c héi ®oµn thÓ, tæ chøc nghiÖp ®oµn, t«n gi¸o...

(cid:131) Th©n nh©n cña c¸n bé c«ng chøc, héi viªn héi ®oµn thÓ ®ang tham gia BHYT tù nguyÖn.

Nguån: B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam

Theo sè liÖu tõ nguån BHXH ViÖt Nam ta thÊy r»ng, trong thêi gian qua

sè ng−êi tham gia BHYT tù nguyÖn t¨ng lªn vµ chiÕm mét tû lÖ kh¸ lín so víi

BHYT b¾t buéc (34%). Nh−ng trªn thùc tÕ, sè l−îng d©n n«ng th«n cã kh¶ n¨ng

mua b¶o hiÓm y tÕ tù nguyÖn lµ rÊt thÊp - d−íi 5%. §a phÇn ng−êi n«ng d©n

nghÌo chØ cã thÓ tham gia vµo lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy nÕu hä ®−îc nhËn thÎ b¶o

hiÓm y tÕ miÔn phÝ tõ sù trî gióp cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng. Sè l−îng nh÷ng

ng−êi n«ng d©n nghÌo thùc tÕ ®−îc nhËn thÎ b¶o hiÓm y tÕ lµ kh«ng cao, kho¶ng

14% ®èi t−îng nghÌo theo chuÈn cña Tæng côc Thèng kª hay 36% ®èi t−îng

d−íi chuÈn nghÌo l−¬ng thùc thùc phÈm.

§Ó khuyÕn khÝch n«ng d©n tham gia vµo thÞ tr−êng b¶o hiÓm tù nguyÖn

nµy, chÝnh phñ ®· quy ®Þnh møc phÝ mua b¶o hiÓm ë møc tèi thiÓu ®ång thêi cßn

hç trî mét phÇn ba møc phÝ b¶o hiÓm cho nh÷ng n«ng d©n tham gia vµo lo¹i h×nh

b¶o hiÓm nµy.

Qua vµi n¨m thùc hiÖn thÝ ®iÓm lo¹i h×nh nµy ®èi víi n«ng d©n, ng−êi ta

nhËn thÊy bªn c¹nh ®ã còng cã nh÷ng ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn thÝ ®iÓm trªn diÖn

réng nh−: H¶i Phßng, Hµ Néi, Ninh B×nh, NghÖ An... cã nh÷ng ®Þa ph−¬ng chØ

ph¸t hµnh ®−îc tõ vµi tr¨m ®Õn vµi ngh×n thÎ, tËp trung vµo nh÷ng ®èi t−îng nh−

121

ng−êi giµ c« ®¬n, trÎ em tµn tËt...

T¹i Hµ Néi, ng−êi ta chän huyÖn Gia L©m, n¬i tËp trung nhiÒu n«ng d©n

cã thu nhËp cao h¬n c¸c huyÖn ngo¹i thµnh kh¸c ®Ó tiÕn hµnh thÝ ®iÓm triÓn khai

h×nh thøc BHYT n«ng d©n. §Ó khuyÕn khÝch ng−êi d©n tham gia, nhµ n−íc quy

®Þnh møc phÝ b¶o hiÓm y tÕ trªn ®Þa bµn lµ 50.000 ®ång/n¨m, vµ Thµnh phè hç

trî 15.000 VN§, ng−êi tham gia ®ãng 35.000 VN§. Còng theo quy ®Þnh, nh÷ng

ng−êi tham gia b¶o hiÓm y tÕ tù nguyÖn ®−îc h−ëng quyÒn lîi nh− nh÷ng thµnh

viªn tham gia BHYT b¾t buéc.

Sau mét thêi gian triÓn khai kh¸ bµi b¶n nh−ng huyÖn chØ ph¸t hµnh ®−îc

4997 thÎ t¹i 30/31 x·, ®¹t 6% kÕ ho¹ch. Vµ sau1 n¨m tæng kÕt thùc hiÖn sè chi

cho kh¸m ch÷a bÖnh (KCB) v−ît 59.892.000 VN§. V× khã kh¨n vÒ tµi chÝnh nªn

ch−¬ng tr×nh kh«ng cã kh¶ n¨ng tiÕp tôc ë nh÷ng n¨m tiÕp theo.

Sau thÊt b¹i t¹i huyÖn Gia L©m, n¨m 2001 BHYT Hµ Néi rót kinh nghiÖm

®Ó tiÕn hµnh triÓn khai lo¹i h×nh BHYT tù nguyÖn t¹i huyÖn Sãc S¬n. Sè ng−êi

mua lµ 25.034 ng−êi, ®¹t 17,4% (møc phÝ trung b×nh ®¹t 31.000®, ch−a kÓ kinh

phÝ hç trî cña thµnh phè). Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ nh÷ng ng−êi tham gia mua b¶o

hiÓm y tÕ trªn ®Þa bµn nµy th−êng lµ nh÷ng ng−êi èm ®au hoÆc cã nguy c¬ èm

®au cao. ChÝnh v× vËy, tû lÖ ®i kh¸m ch÷a bÖnh cña ®èi t−îng nµy cao h¬n rÊt

nhiÒu so víi ®èi t−îng b¾t buéc. T×nh tr¹ng béi chi quü lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái.

Theo thèng kª th× sau mét n¨m triÓn khai ho¹t ®éng BHYT tù nguyÖn trªn ®Þa

bµn huyÖn Sãc S¬n ng−êi ta thu ®−îc 900 triÖu VN§, nh−ng ph¶i chi tíi 1100

triÖu VN§. Ch−¬ng tr×nh còng ph¶i dõng l¹i sau 1 n¨m thùc hiÖn.

H×nh sè 8: Tû lÖ ng−êi tham gia BHYT tù nguþªn vµ b¾t buéc giai ®o¹n 2000 - 2004 H×nh 3: Sè ng−êi tham gia b¶o hiÓm y tÕ giai ®o¹n 2000 - 2004

70%

60%

50%

61.36%

63.32%

65.66%

68.96%

67.68%

40%

B¾t buéc (Ngh×n ng−êi) (Ngh×n ng−êi)

30%

Tù nguyÖn (Ngh×n ng−êi) (Ngh×n ng−êi)

20%

32.32%

36.68%

30.87%

38.64%

34.34%

10%

2000

2001

2002

2003

2004

Nguån BHXH ViÖt Nam

122

T−¬ng tù Hµ Néi, n¨m 1997 H¶i Phßng còng thùc hiÖn triÓn khai BHYT

tù nguyÖn n«ng d©n trªn diÖn réng víi møc ®ãng lµ 35.000®/ng−êi. Trong ®ã cã

20% sè ®èi t−îng ®−îc ®−îc ng©n s¸ch hç trî mét phÇn ba sè kinh phÝ ®ãng gãp

vµ ®· ph¸t hµnh ®−îc 130.000 thÎ. Tuy nhiªn, sau 1 n¨m ho¹t ®éng quü còng r¬i

vµo t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi nghiªm träng trong thu chi tµi chÝnh vµ kh«ng cã kh¶

n¨ng tµi chÝnh ®Ó tiÕp tôc thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh trong nh÷ng n¨m tiÕp theo.

Thø ba, b¶o hiÓm tai n¹n lao ®éng cho ng−êi n«ng d©n ë ViÖt Nam

ViÖc lµm cña ng−êi n«ng d©n ViÖt Nam th−êng kh«ng æn ®Þnh bëi tÝnh

thêi vô vµ phô thuéc nhiÒu vµo thêi tiÕt, còng nh− vÞ trÝ ®Þa lý. Nh÷ng ng−êi lao

®éng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp cã nhiÒu kh¶ n¨ng ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng bÖnh

vÒ phæi, tim m¹ch... bëi hä th−êng xuyªn ph¶i tiÕp xóc víi c¸c lo¹i ho¸ chÊt

n«ng nghiÖp ®éc h¹i (thuèc trõ s©u, c¸c lo¹i ph©n bãn ho¸ häc...). Ng−êi n«ng

d©n trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt cßn cã thÓ ph¶i g¸nh chÞu c¸c

tai n¹n nghÒ nghiÖp nh− sÐt ®¸nh, n−íc lò cuèn tr«i, c¶m l¹nh hoÆc c¶m n¾ng do

lµm viÖc ngoµi ®ång... Theo “B¸o c¸o ph¸t triÓn n¨m 2005” cña Nhãm c¸c nhµ

t− vÊn tµi trî ViÖt Nam, tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 2000, kho¶ng 8.000 ng−êi d©n ®·

bÞ thiÖt m¹ng do b·o lò. Tai n¹n x¶y ra ¶nh h−ëng tíi søc khoÎ vµ tÝnh m¹ng cña

ng−êi n«ng d©n, trong ®iÒu kiÖn thu nhËp cña c¸c gia ®×nh n«ng d©n hiÖn nay

cßn thÊp, th× viÖc ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng èm ®au bÖnh tËt trong qu¸ tr×nh tiÕn

hµnh s¶n xuÊt ®−a ®Õn nh÷ng g¸nh nÆng tµi chÝnh cho c¸c hé gia ®×nh n«ng d©n.

C¸c chi phÝ ®iÒu trÞ tai n¹n lµm t¨ng thªm mét kho¶n chi phÝ ®¸ng kÓ cho gia

®×nh ng−êi n«ng d©n. §Ó cã tiÒn ®iÒu trÞ, c¸c hé gia ®×nh n«ng d©n buéc hä ph¶i

c¾t gi¶m nh÷ng kho¶n chi tiªu hµng ngµy. Theo ®iÒu tra cña Ng©n hµng ThÕ giíi,

n¨m 1998 ë ViÖt Nam cã kho¶ng 2,6 triÖu ng−êi r¬i vµo t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi sau

khi khái bÖnh. Ng−êi d©n lao ®éng ë n«ng th«n rÊt Ýt cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi

c¸c dÞch vô y tÕ hiÖn ®¹i bëi thiÕu tiÒn. HÖ thèng y tÕ c¬ së hiÖn t¹i kh«ng ®¸p

øng ®−îc nhu cÇu kh¸m ch÷a bÖnh cho ng−êi n«ng d©n. Khi èm ®au bÖnh tËt

buéc hä ph¶i lªn tuyÕn trªn ®iÒu trÞ vµ trong ®ã ®a sè kh«ng cã ®iÒu kiÖn chi tr¶

c¸c chi phÝ: ®i l¹i, ¨n ë, ®Æc biÖt lµ chi phÝ ®iÒu trÞ. Ngoµi ra, viÖc gÆp ph¶i tai n¹n

c¸ nh©n cßn cã thÓ ®Ó l¹i g¸nh nÆng tµi chÝnh nÆng nÒ h¬n cho b¶n th©n vµ gia

123

®×nh. Tai n¹n khiÕn ng−êi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt søc lao ®éng nªn kh«ng thÓ

c¸ng ®¸ng ®−îc nh÷ng c«ng viÖc nh− tr−íc ®©y, t×nh tr¹ng nµy sÏ nÆng nÒ h¬n

nÕu ng−êi gÆp tai n¹n bÞ chÕt hoÆc hä lµ lao ®éng trô cét trong gia ®×nh.

Nh− vËy, bÖnh tËt vµ nh÷ng rñi ro tiÒm Èn cña viÖc lµm ®èi víi ng−êi lao

®éng trong khu vùc n«ng th«n lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng bÊt æn trong x·

héi ë khu vùc nµy. Thu nhËp thÊp ®· ¶nh h−ëng ®Õn t×nh tr¹ng kh¸m ch÷a bÖnh

cña ng−êi n«ng d©n nghÌo. ViÖc ph¶i tù trang tr¶i c¸c chi phÝ vÒ ®i l¹i, ¨n ë, ®Æc

biÖt lµ chi phÝ ®iÒu trÞ khi hä kh¸m ch÷a bÖnh kh«ng ®óng tuyÕn cµng ¶nh h−ëng

s©u s¾c tíi t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c hé gia ®×nh nµy.Nguyªn nh©n lµm cho tai

n¹n lao ®éng x¶y ra th−êng xuyªn, liªn tôc vµ gia t¨ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.

Ngoµi nh÷ng thiÖt h¹i vÒ ng−êi, trong n¨m 2000 sè thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt chi phÝ

cho TNL§ bao gåm tiÒn thuèc men, mai t¸ng, tiÒn båi th−êng cho gia ®×nh ng−êi

chÕt, ng−êi bÞ th−¬ng, thiÖt h¹i tµi s¶n… lµ 16,214 tû ®ång vµ 46.296 ngµy c«ng

lao ®éng ph¶i nghØ viÖc do TNL§.

B¶o hiÓm TNL§ ®−îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c chia sÎ rñi ro ®èi víi

nh÷ng ng−êi bÞ tai n¹n khi lµm viÖc. Nh÷ng ng−êi nµy sÏ ®−îc nhËn tiÒn tõ quü

b¶o hiÓm TNL§ ®Ó bï ®¾p mét phÇn tæn thÊt vÒ thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao

®éng.

H×nh sè 9: T×nh h×nh thiÖt h¹i do thiªn tai, h¹n h¸n giai ®o¹n 2000 - 20005

10000

Ng−êi chÕt

8000

Nhµ sËp

6000

Ng−êi thiÕu l−¬ng thùc (ngµn ng−êi)

4000

ThiÖt hai (Tû ®ång)

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Nguån: Bé L§TB&XH 2006

12000

Thêi gian võa qua, b¶o hiÓm TNL§ ®· gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cña

124

hµng chôc ngµn ng−êi kh«ng may gÆp rñi ro trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Tuy nhiªn,

víi nh÷ng quy ®Þnh vÒ ®èi t−îng tham gia nh− hiÖn nay, sè l−îng ng−êi tham gia

vµo thÞ tr−êng b¶o hiÓm nµy cßn h¹n chÕ, kho¶ng 85% lao ®éng n«ng th«n ch−a

cã ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp cËn víi thÞ tr−êng b¶o hiÓm nµy. ChÝnh v× vËy, khi nh÷ng

ng−êi lao ®éng n«ng th«n bÞ TNL§, kh«ng cßn ®ñ søc khoÎ ®Ó tiÕp tôc lµm viÖc,

còng nh− kh«ng cßn kh¶ n¨ng t×m ®−îc viÖc lµm kh¸c phï víi b¶n th©n. Tõ

ng−êi lao ®éng trô cét cña gia ®×nh, khi bÞ t¹i n¹n lao ®éng hä ®· trë thµnh g¸nh

nÆng cho gia ®×nh vµ x· héi.

Thø t−, c¸c quü hç trî x· héi

- Quü hç trî tuæi giµ, tiÒn ®Ò ®Ó tØnh NghÖ An ban hµnh chÝnh s¸ch BHXH

cho n«ng d©n

Tõ nh÷ng n¨m 1985 Héi n«ng d©n NghÖ An ®· tæ chøc tuyªn truyÒn, vËn

®éng n«ng d©n trªn ®Þa bµn tØnh trÝch mét phÇn thu nhËp ®Ó x©y dùng quü "hç trî

tuæi giµ". §Õn cuèi n¨m 1997 ®· cã 198 x·, thÞ trÊn thµnh lËp quü víi tæng sè

vèn xÊp xØ 6 triÖu ®ång. Víi nguån quü nµy hµng n¨m héi viªn n«ng d©n hÕt tuæi

lao ®éng ®−îc trî cÊp tõ 10.000 -50.000 ®ång. Tuy lµ sè tiÒn Ýt ái nh−ng nã còng

gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, n©ng cao chÊt

l−îng gi¸o dôc vµ y tÕ cho con ch¸u hä. Quan träng h¬n, lo¹i h×nh nµy ®· thÓ

hiÖn sù quan t©m cña x· héi víi hä, g¾n hä víi tæ chøc, víi céng ®ång x· héi. Sù

ho¹t ®éng hiÖu qu¶ cña Quü nµy ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó Héi n«ng d©n NghÖ An tiÕp

tôc tiÕn hµnh thö nghiÖm c¸c h×nh thøc b¶o hiÓm x· héi tù nguyÖn (B¶o hiÓm

h−u n«ng d©n vµ b¶o hiÓm tö tuÊt) trªn ®Þa bµn cña tØnh tõ n¨m 1998 ®Õn nay.

- Quü th¨m hái cña Héi n«ng d©n ë NghÖ An, Th¸i B×nh, Hµ T©y, H¶i D−¬ng v.v...

Ph¸t huy truyÒn thèng "t−¬ng th©n, t−¬ng ¸i" cña cha «ng ta trong viÖc

gióp ®ì nhau khi bÞ èm ®au, bÖnh tËt hoÆc tai n¹n, tö vong... Héi n«ng d©n c¸c

tØnh NghÖ An, Th¸i B×nh, Hµ T©y, H¶i D−¬ng v.v... ®· thµnh lËp c¸c Quü th¨m

hái. Nguån quü nµy rÊt ®a d¹ng vµ do c¸c héi viªn tham gia ®ãng gãp. ViÖc qu¶n

lý vµ sö dông quü còng do hä tù tho¶ thuËn vµ quyÕt ®Þnh. TÝnh ®Õn n¨m 1992,

Quü th¨m hái cña c¸c tØnh NghÖ An, H¶i D−¬ng ®· lªn tíi h¬n 1 tû ®ång v.v...

- Trî cÊp tõ Quü b¶o ®¶m x· héi vµ Quü dù phßng cøu trî thiªn tai vµ cøu

®ãi lóc gi¸p h¹t

§Ó ®¶m b¶o cho ng−êi n«ng d©n gi¶m thiÓu tæn thÊt sau nh÷ng ®ît thiªn

125

tai hoÆc trî gióp c¸c gia ®×nh ®ang ph¶i ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh

tÕ, c¸c tØnh, huyÖn, x· ®· thµnh lËp c¸c quü B¶o ®¶m x· héi, vµ Quü dù phßng cøu trî thiªn tai vµ cøu ®ãi lóc gi¸p h¹t.

Tuy nhiªn thùc tÕ tiÒm lùc tµi chÝnh cña c¸c huyÖn, c¸c x· vµ hç trî tõ

ng©n s¸ch Nhµ n−íc lµ ch−a ®ñ ®Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng nµy. N¨m 1997 tæng chi

tiªu cña chÝnh phñ cho cøu trî thiªn t¹i lµ kho¶ng 200 ngh×n triÖu ®ång - chiÕm

2,4% trong tæng chi tiªu cho ASXH - cøu trî thiÕu ¨n lóc gi¸p h¹t tõng ë møc

trªn 100 ngh×n triÖu. Do vËy, tû lÖ ng−êi n«ng d©n ®−îc h−ëng trî cÊp thÊp, sè

l−îng trî gióp nh×n chung kh«ng cao.

Thø n¨m, c¸c h×nh thøc hç trî kh«ng chÝnh thøc

Ngoµi c¸c h×nh thøc hç trî trªn, hÖ thèng ASXH cßn bao gåm c¸c h×nh

thøc hç trî kh«ng chÝnh thøc. §ã lµ sù hç trî cña c¸c tæ chøc phi chÝnh thøc, c¸c

tæ chøc nh©n ®¹o, c¸c thµnh viªn gia ®×nh, dßng hä, vµ sù trî gióp vÒ thùc phÈm

gi÷a nh÷ng ng−êi hµng xãm, c¸c kho¶n vay tõ gia ®×nh vµ ng−êi cho vay tiÒn....

Cho ®Õn nay, hÖ thèng nµy ®· suy gi¶m nhiÒu nh−ng vÉn cã ý nghÜa trong viÖc

trî gióp l−¬ng thùc vµ c¸c hç trî kh¸c.

§¬n vÞ tÝnh: USD

BiÓu sè 24: KÕt qu¶ viÖn trî phi chÝnh phñ n−íc ngoµi gióp phßng chèng b∙o lôt tØnh Thanh Ho¸ thêi kú 1990-2005

Môc tiªu

N¨m 1990

Kh¾c phôc hËu qu¶ b·o lôt

C¸c tæ chøc tr×nh

FAO,

Ch−¬ng QUAKER

1996

912.000

2005

1.059.210

Gióp g¹o, tiÒn, s¸ch vë, x©y dùngl¹i nhµ d©n, gióp thuéc ytÕ, tu söa tr−êng häc, x©y dùng ®ª s«ng, ®ª biÓn, tu söa tÇu thuyÒn, gièng lóa... X©y dùng kªnh m−¬ng, gióp gièng lóa, hoa mÇu, kh¾c phôc hËu qu¶ con b·o sè 7

CIDSE,CARE, ARITART, AMERICARRE CRS, TÇm nh×n thÕ giíi, Héi ch÷ thËp ®á quèc tÕ, §¹i sø qu¸n Anh, §an m¹ch, §øc, Mü, QUAKER Mü, Héi ch÷ thËp ®á NhËt B¶n, FMV, TÇm nh×n thÕ giíi, Care International, Letterray, CRS, Cøu trî trÎ em Anh, Mü, Héi ch÷ thËp ®á Quèc tÕ

N¬i thùc hiÖn Gi¸ trÞ Thuû s¶n 180.000 Qu¶ng X−¬ng, TÜnh Gia Hµ Trung, VÜnh Léc, HËu N«ng Léc, Cèng, ngµnh ytÕ. VÜnh Léc, TÜnh N«ng Gia, HËu Cèng, Th¹ch Léc, Thµnh, Hoµng Ho¸

2.151.210 Céng 1990-2005

Nguån: UBND TØnh Thanh Ho¸ 2.1.3.3 Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi c¸c ch−¬ng tr×nh an sinh x∙ héi n«ng

th«n ë n−íc ta hiÖn nay.

Nh×n chung, nh÷ng n¨m ®æi míi, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®· quan t©m x©y dùng

hÖ thèng chÝnh s¸ch ASXH, song møc ®é bao phñ vÒ ASXH cho ng−êi d©n nãi

126

chung, cho ng−êi d©n n«ng th«n nãi riªng cßn rÊt máng. HÖ thèng nµy ch−a ®¶m b¶o

®−îc sù an toµn cho ng−êi d©n, ®Æc biÖt lµ n«ng d©n phßng trõ rñi ro, gi¶m thiÓu rñi

ro vµ kh¾c phôc rñi ro tr−íc biÕn ®æi cña cuéc sèng.

Thø nhÊt, b¶o hiÓm x∙ héi cho n«ng d©n ViÖt Nam

Tõ khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa,

ho¹t ®éng cña c¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp tá ra thiÕu hiÖu qu¶, vµ kh«ng cßn kh¶

n¨ng gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi cho c¸c thµnh viªn khi hä gÆp khã kh¨n vÒ

kinh tÕ. Ng−êi n«ng d©n ph¶i tù t×m cho m×nh nh÷ng h×nh thøc b¶o hiÓm cho

cuéc sèng cña m×nh lóc khã kh¨n, nhu cÇu tham gia BHXH cña n«ng d©n nãi

riªng vµ nh÷ng ng−êi lao ®éng tù do nãi chung (kh«ng thuéc diÖn tham gia

BHXH b¾t buéc) ®· xuÊt hiÖn.

BiÓu sè 25: Nhu cÇu tham gia BHXH cña lùc l−îng lao ®éng tù do (trong ®ã cã n«ng d©n)

Nhu cÇu tham gia BHXH

TØnh

Sè phiÕu ®iÒu tra

5.027 302 701 525 600 282 398 300 989 602 328

Sè ng−êi 3.664 236 485 445 479 240 303 260 579 376 261

Tû lÖ phÇn tr¨m (%) 72,8 75,3 66,8 73,5 81,4 82,0 81,7 88,5 61,1 57,2 70,5

C¶ n−íc 1. Th¸i Nguyªn 2. Hµ Néi 3. Th¸i B×nh 4. NghÖ An 5. §µ N½ng 6. B×nh §Þnh 7. Gia Lai 8. TPHCM 9. An Giang 10. Sãc Tr¨ng Nguån: BHXH ViÖt Nam

Theo ®¸nh gi¸ tõ cuéc ®iÒu tra vÒ "nhu cÇu tham gia BHXH" cña Trung

t©m NCKH thuéc c¬ quan BHXH ViÖt Nam, n¨m 2003 th× nhu cÇu ®−îc tham

gia vµo thÞ tr−êng b¶o hiÓm y tÕ cña ng−êi d©n lµ kh¸ cao.

MÆc dï nhu cÇu tham gia vµo thÞ tr−êng BHXH cña n«ng d©n ViÖt Nam lµ

t−¬ng ®èi lín, nh−ng phÇn lín n«ng d©n chØ mong muèn tham gia vµo chÕ ®é

h−u trÝ vµ tö tuÊt, hai trong n¨m h×nh thøc cña b¶o hiÓm x· héi ®ang ®−îc vËn

hµnh t¹i ViÖt Nam §iÒu nµy thÓ hiÖn ý thøc cña ng−êi lao ®éng trong viÖc b¶o

vÖ cuéc sèng gia ®×nh vµ b¶n th©n khi giµ yÕu cÇn cã mét nguån tµi chÝnh tõ tiÒn

l−¬ng h−u. KÕt qu¶ triÓn khai thÝ ®iÓm ë tØnh NghÖ An còng nh− kÕt qu¶ ®iÒu tra

cña Trung t©m NCKH thuéc c¬ quan BHXH ViÖt Nam ®· thÓ hiÖn kh¸ râ nhu

127

cÇu nµy. Do c«ng t¸c tuyªn truyÒn vÒ BHXH ë ViÖt Nam ch−a ®−îc chó träng,

nªn kh«ng chØ ng−êi n«ng d©n vµ nh÷ng lao ®éng tù do ë c¸c ®Þa ph−¬ng, ch−a

cã sù hiÓu biÕt thÊu ®¸o vÒ c¸c h×nh thøc BHXH, c¸c chÕ ®é BHXH, mµ ngay c¶

nh÷ng c¸n bé c«ng chøc Nhµ n−íc còng ch−a nhËn thøc ®−îc ®Çy ®ñ vÒ vai trß

vµ nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch BHXH.

2.00%

1. Dùa vµo gia ®×nh, con c¸i, ng−êi th©n

33.10%

41.71%

2. Dùa vµo tiÒn tiÕt kiÖm, tµi s¶n c¸ nh©n

3. Dùa vµo tiÒn h−u do tham gia BHXH 4. Gi¶i ph¸p kh¸c

23.20%

Nguån: BHXH ViÖt Nam

H×nh sè 10: Sù lùa chän c¸ch sèng khi vÒ giµ cña ng−êi lao ®éng

V× thÕ, hiÖn nay ë n−íc ta míi kho¶ng 80% sè lao ®éng trong khu vùc

chÝnh thøc tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi b¾t buéc, sè cßn l¹i ch−a tham gia vµ

lu«n cã t− t−ëng û l¹i, trèn tr¸nh.

BiÓu sè 26: Sù hiÓu biÕt vÒ BHXH cña ng−êi lao ®éng

MiÒn

Sè lao ®éng cã biÕt vÒ BHXH

Sè ng−êi lao ®éng ®−îc ®iÒu tra 5.027 1.528

1.804 722

Sè lao ®éng kh«ng biÕt vÒ BHXH 3.223 806

Tû lÖ ng−êi lao ®éng cã biÕt (%) 36 47

Tû lÖ ng−êi lao ®éng kh«ng biÕt (%) 64 53

1.580

589

991

C¶ n−íc MiÒn B¾c MiÒn Trung MiÒn Nam

1.919

493

1.426

Nguån: Trung t©m NCKH - BHXH ViÖt Nam

Cuèi cïng, trong qu¸ tr×nh tæ chøc triÓn khai thÝ ®iÓm lo¹i h×nh b¶o hiÓm

x· héi cho n«ng d©n ë NghÖ An, ng−êi ta nhËn thÊy c«ng t¸c tæ chøc lo¹i h×nh

b¶o hiÓm nµy cßn nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i rót kinh nghiÖm. §ã lµ viÖc thiÕu mét hµnh

lang ph¸p lý cô thÓ vµ thèng nhÊt. C«ng t¸c tæ chøc thùc thi cßn nhiÒu ®iÓm bÊt

cËp, chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc

vµ c¬ quan tæ chøc thùc hiÖn ch−a râ. TÝnh bÒn v÷ng cña c¸c quü vµ nh÷ng vÊn

128

®Ò thuéc vÒ kü thuËt trong qu¸ tr×nh tÝnh to¸n thu, chi vµ c©n ®èi quü nh»m ®¶m

b¶o quyÒn lîi cho ng−êi tham gia ch−a thËt sù khoa häc vµ ®¸ng tin cËy. Sù hç

trî cña Nhµ n−íc vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch, nh−: ®¶m

b¶o gi¸ trÞ ®ång tiÒn, gi¶m thiÓu rñi ro, sinh lêi vµ t¨ng tr−ëng quü hoµn toµn

ch−a cã vµ ch−a ®−îc ®Ò cËp ®Õn. Tõ ®ã lµm cho ng−êi n«ng d©n thiÕu tin t−ëng

vµ dÉn tíi t×nh tr¹ng sè ng−êi tham gia ®ang cã xu h−íng gi¶m.

Thø hai, b¶o hiÓm y tÕ cho n«ng d©n ViÖt Nam

KÓ tõ khi NghÞ ®Þnh 63/2005/N§-CP ngµy 16/05/1995 cã hiÖu lùc thi hµnh

vµo ngµy 01/07/2005 ®Õn nay, ®èi t−îng tham gia BHYT b¾t buéc ®· më réng tõ

4 nhãm ®èi t−îng lªn 14 nhãm ®èi t−îng. Trong sè nµy, toµn bé ng−êi nghÌo

(kho¶ng h¬n 20% d©n sè) lµ ®èi t−îng cña BHYT b¾t buéc. Ng−êi cã c«ng víi

c¸ch m¹ng,... c¸n bé x· ph−êng, thÞ trÊn, ®¹i biÓu H§ND, th©n nh©n sÜ quan, cùu

chiÕn binh thêi kú chèng Ph¸p, chèng Mü, ng−êi cao tuæi tõ 90 trë lªn... ®Òu

®−îc h−ëng BHYT b¾t buéc. Do ®ã ®Õn nay cã kho¶ng h¬n 30 triÖu ng−êi tham

gia BHYT, t¨ng gÇn 140% so víi thêi ®iÓm tr−íc khi NghÞ ®Þnh 63 cã hiÖu lùc.

Ngoµi ra, quyÒn lîi cña ng−êi tham gia BHYT còng ®−îc t¨ng lªn ®¸ng kÓ nh−

chi phÝ vËn chuyÓn, chi phÝ dÞch vô kü thuËt cao, bá chÕ ®é cïng chi tr¶ 20% chi

phÝ kh¸m ch÷a bÖnh (KCB), bá trÇn thanh to¸n, tai n¹n giao th«ng, bÖnh bÈm

sinh, xÐt nghiÖm sµng läc HIV, kh¸m ch÷a bÖnh ë n−íc ngoµi. §èi t−îng BHYT

häc sinh, sinh viªn cßn ®−îc ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu vµ ®−îc trî cÊp tö

vong,..., bæ sung 177 danh môc kü thuËt cao, h¬n 1.000 dÞch vô kü thuËt kh¸c vµ

trªn 200 ®Çu thuèc vµo danh môc ®−îc h−ëng chÕ ®é BHYT. §iÒu nµy thÓ hiÖn

sù quan t©m ch¨m sãc søc khoÎ cña nh©n d©n cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta, phï hîp

víi lßng d©n vµ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn BHYT toµn d©n vµo n¨m 2010.

Tuy nhiªn, viÖc më réng quyÒn lîi BHYT nh− vËy, lµm cho sè l−ît ng−êi

®i KCB trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 2006 t¨ng lªn 47,45% so víi cïng thêi kú n¨m

ngo¸i, vµ chi phÝ KCB t¨ng 127,36%. MÆt kh¸c, viÖc thanh to¸n chi phÝ KCB ®·

ph¶i dïng quü dù phßng thanh to¸n. §èi t−îng tham gia BHYT ®«ng ®¶o nhÊt lµ

ng−êi nghÌo, ng−êi tõ 90 tuæi, cùu chiÕn binh ®Òu lµ nh÷ng ng−êi cã nhu cÇu

KCB cao, nh−ng l¹i cã móc ®ãng BHYT thÊp (60.000 ®ång/thÎ/n¨m). Móc phÝ

b×nh qu©n thÎ BHYT n¨m 2006 l¹i gi¶m chØ b»ng 82,6% møc ®ãng b×nh quu©n

129

thÎ n¨m 2005. MÆt kh¸c, møc thu BHYT tù nguyÖn thÊp, nhÊt lµ BHYT hé gia

®×nh, trong khi nh÷ng gia ®×nh nµy th−êng cã nguy c¬ bÖnh tËt cao. Do ®ã, hÇu

hÕt quü KCB BHYT t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng ®Òu bÞ th©m hôt.

C¬ chÕ thanh to¸n kh«ng cã trÇn néi tró vµ bá cïng chi tr¶ 20% chi phÝ ®·

kh«ng h¹n chÕ ®−îc c¸c c¬ së KCB sö dông c¸c dÞch vô ytÕ, c¸c lo¹i biÖt d−îc

®¾t tiÒn. Theo thèng kª cña BHYT th× chØ häc sinh, sinh viªn cã møc chi phÝ

kh¸m ch÷a bªnh cao h¬n møc ®ãng BHYT 1,2%, cßn tÊt c¶ c¸c ®èi t−îng BHYT

kh¸c ®Òu cã møc chi phÝ KCB cao trªn 200% møc ®ãng, nhÊt lµ c¸n bé h−u trÝ,

ng−êi cã c«ng, ng−êi nghÌo vµ nh©n d©n tham gia BHYT tù nguyÖn. Theo sè liÖu

cña BHXH ViÖt Nam, n¨m 2005 quü KCB dµnh cho thanh to¸n ngo¹i tØnh lªn tíi

300 tû ®ång, ®−îc bæ sung ®iÒu tiÕt tõ Trung −¬ng ngoµi dù to¸n giao kÕ ho¹ch

hµng n¨m. TÝnh ra quü dù phßng 12 n¨m qua chØ ®ñ bï chi phÝ v−ît quü KCB

cho n¨m 2005 vµ n¨m 2006. Dù kiÕn ®Õn th¸ng 6/2007 quü dù phßng kh«ng thÓ

bï ®¾p næi n÷a, cã nguy c¬ sÏ bÞ ph¸ vì, nÕu kh«ng cã c¸c gi¶i ph¸p cÊp b¸ch

can thiÖp. §Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng nµy, cÇn t¨ng møc ®ãng BHYT cña tÊt c¶ c¸c

®èi t−îng tham gia BHYT. Riªng ®èi víi khu vùc BHYT b¾t buéc, Nhµ n−íc cÇn

hç trî møc ®ãng thuÕ hoÆc hç trî bï chi KCB cho phÇn chi phÝ v−ît quü KCB.

Cã thÓ nãi, sù thÊt b¹i cña ch−¬ng tr×nh BHYT n«ng d©n nh÷ng n¨m tr−íc

®©y lµ ®iÒu ®−îc nh×n nhËn tr−íc. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ:

- Lµ mét bé phËn cña BHXH nªn c«ng t¸c tuyªn truyÒn vËn ®ång ng−êi

d©n tham gia vµo lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy còng ch−a tèt. ChÝnh v× vËy ng−êi d©n

ch−a ý thøc ®−îc tÇm tr¸ch nhiÖm vµ Ých lîi tõ viÖc tham gia BHYT. Trong bèi

c¶nh kinh tÕ cßn nhiÒu khã kh¨n, mét khi ch−a hiÓu ®−îc thÕ nµo lµ “b¶o hiÓm”

th× viÖc bá ra mét kho¶n tiÒn ®Ó ®ãng gãp kh«ng ph¶i lµ mét viÖc dÔ dµng.

- Møc phÝ ®ãng BHYT tù nguyÖn lµ qu¸ thÊp so víi quyÒn ®−îc h−ëng,

thªm vµo ®ã thµnh phÇn tham gia chñ yÕu lµ nh÷ng ng−êi èm ®au hoÆc cã nguy

c¬ cao bÞ bÖnh tËt. Do ®ã, t×nh tr¹ng béi chi quü lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái.

- Nhµ n−íc ch−a cã nh÷ng chÝnh s¸ch b¶o hé khi quü KCB kh«ng c©n ®èi

®−îc. BÞ béi chi quü ngay tõ n¨m ®Çu tiªn thùc hiÖn vµ kh«ng ®−îc cÊp bï ®·

lµm “chïn b−íc” c¸c nhµ qu¶n lý vµ thùc hiÖn BHYT.

- C«ng t¸c tæ chøc KCB cho ng−êi cã thÎ BHYT ch−a ®−îc tèt còng t¹o

130

nªn c¶m gi¸c kh«ng yªn t©m cho c¸c thµnh viªn tham gia. Thùc tÕ c¸c c¸ nh©n

KCB b»ng thÎ b¶o hiÓm y tÕ ë c¸c tØnh vµ ®Þa ph−¬ng nghÌo, th−êng kh«ng ®−îc

KCB tèt b»ng nh÷ng ng−êi trùc tiÕp tr¶ tiÒn mÆt cho dÞch vô y tÕ. Ngoµi ra hä

cßn bÞ ®ßi hái ph¶i tr¶ thªm mét kho¶n tiÒn chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc t¹i

c¸c trung t©m y tÕ. V× thÕ, mét viÖc lµm cÊp b¸ch hiÖn nay lµ ph¶i ®¸nh gi¸ l¹i

chÝnh s¸ch y tÕ cña ViÖt Nam nh»m ®¶m b¶o sù tiÕp cËn cña ng−êi nghÌo ®èi

víi c¸c dÞch vô y tÕ b×nh ®¼ng.

- Ch−a cã ®−îc sù tham gia chÆt chÏ cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, c¸c héi

®oµn thÓ trong viÖc tæ chøc thùc hiÖn BHYT cho ng−êi d©n.

BiÓu sè 27: KÕt qu¶ thùc hiÖn BHYT tù nguyÖn n¨m 2005

§èi t−îng

Sè ng−êi tham gia

Møc ®ãng b×nh qu©n (®)

Hé gia ®×nh

480.739

76.000

Héi, ®oµn thÓ

785.831

79.000

Th©n nh©n ng−êi lao ®éng

267.914

82.000

Häc sinh, sinh viªn

7.760.320

35.000

(Nguån: B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam, 2006)

Thø ba, b¶o hiÓm tai n¹n lao ®éng cho n«ng d©n

Tai n¹n x¶y ra lµm ¶nh h−ëng tíi t×nh tr¹ng thu nhËp cña c¸c hé gia ®×nh

n«ng d©n. VÊn ®Ò nµy cµng trë nªn nghiªm träng h¬n khi ng−êi bÞ tai n¹n lµ lao

®éng trô cét cña mét gia ®×nh vµ anh ta kh«ng cßn kh¶ n¨ng tiÕp tôc lao ®éng

n÷a. Tuy nhiªn sù trî gióp víi c¸c hé gia ®×nh nµy th−êng mang tÝnh tù ph¸t vµ

ch−a cã mét quy ®Þnh thèng nhÊt trong c¶ n−íc. Thªm n÷a, vÊn ®Ò tæ chøc sö

dông quü cøu trî cña c¸c ®Þa ph−¬ng ch−a ®−îc triÓn khai tèt. Nãng hæi nhÊt lµ

c©u chuyÖn thËt nh− ®ïa ”Thõa tiÒn cøu trî thiªn tai” tõ c¬n b·o Chan Chu mµ

b¸o chÝ ®· ®−a lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh. Nh×n chung, thêi gian võa qua ChÝnh phñ

ViÖt Nam ch−a cã sù quan t©m ®óng møc vÒ vÊn ®Ò b¶o hiÓm tai n¹n ®èi víi

ng−êi lao ®éng trong khu vùc n«ng th«n.

2.1.4. ChÝnh s¸ch cung cÊp dÞch vô x· héi c¬ b¶n ®èi víi n«ng th«n

2.1.4.1. Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch cung cÊp c¸c dÞch vô c¬ b¶n

Nh÷ng n¨m qua, Nhµ n−íc ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p hç trî ph¸t triÓn c¸c

dÞch vô c¬ b¶n trong n«ng th«n. Cã thÓ nªu kh¸i qu¸t nh− sau:

Thø nhÊt, trong lÜnh vùc gi¸o dôc

131

LuËt Gi¸o dôc (2005) kh¼ng ®Þnh quyÒn häc tËp cña mäi c«ng d©n n−íc

ViÖt Nam, trong ®ã ®Æc biÖt chó träng ®Õn con em n«ng th«n, ®ång bµo d©n téc

thiÓu sè, vïng ®Æc biÖt khã kh¨n vµ ng−êi nghÌo (§iÒu 10, LuËt Gi¸o dôc). LuËt

gi¸o dôc ®· chÝnh thøc coi Trung t©m häc tËp céng ®ång lµ mét trong sè c¸c c¬

së gi¸o dôc cña nÒn gi¸o dôc quèc d©n. §©y lµ c¬ së ph¸p lý quan träng cho c¸c

chÝnh s¸ch gi¸o dôc trÎ em n«ng th«n.

LuËt ch¨m sãc, b¶o vÖ vµ gi¸o dôc trÎ em quy ®Þnh häc tËp lµ quyÒn cña

c¸c trÎ em trong ®ã cã trÎ em n«ng th«n. LuËt phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc vµ tiÕn

tíi phæ cËp trung häc c¬ së lµ khung ph¸p lý quan träng võa lµ ®iÒu kiÖn, võa lµ

môc tiªu, ®ßi hái t¨ng c−êng c¬ së vËt chÊt vµ ®Çu t− cho gi¸o dôc ë khu vùc

n«ng th«n. ChiÕn l−îc x©y dùng mét x· héi häc tËp lµ mét biÖn ph¸p quan träng

nh»m ®¶m b¶o ®Ó mäi ng−êi d©n ®−îc häc tËp suèt ®êi. Trong sè 8 Môc tiªu ph¸t

triÓn Thiªn niªn kû mµ ViÖt Nam ®· cam kÕt th× môc tiªu sè 2 vÒ Phæ cËp gi¸o

dôc, hai môc tiªu liªn quan trùc tiÕp (Xãa bá t×nh tr¹ng nghÌo cïng cùc vµ T¨ng

c−êng b×nh ®¼ng nam n÷ vµ n©ng cao vÞ thÕ cña phô n÷) vµ c¸c môc tiªu cßn l¹i

®Òu gi¸n tiÕp liªn quan ®Õn gi¸o dôc. Cã nghÜa lµ ®Ó thùc hiÖn c¸c Môc tiªu ph¸t

triÓn Thiªn niªn kû, ®ång thêi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ®ßi hái ph¶i n©ng cao t×nh

®é d©n trÝ, tr×nh ®é häc vÊn cña mäi ng−êi.

Ch−¬ng tr×nh 135, c¸c dù ¸n X§GN, ph¸t triÓn CSHT miÒn nói, v.v... tËp

trung vµo vïng miÒn nói, vïng ®Æc biÖt khã kh¨n, vïng d©n téc. Mét trong nh÷ng

h¹ng môc chñ yÕu cña c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n nµy lµ ph¸t triÓn c¸c CSHT, trong

®ã cã x©y dùng tr−êng häc: xo¸ bá c¸c tr−êng líp t¹m bî, xo¸ bá líp häc ba ca.

Cã nghÜa lµ x©y dùng vµ n©ng cÊp c¬ së tr−êng líp vµ ®iÒu kiÖn häc tËp cho trÎ

em n«ng th«n nhÊt lµ ë c¸c vïng ®Æc biÖt khã kh¨n, s©u, xa.

Nhê sù nç lùc ®ã, n¨m 2000, ViÖt Nam ®· c«ng bè xo¸ xong n¹n mï ch÷ vµ

®¹t chuÈn phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc, b¾t ®Çu phæ cËp bËc THCS. §Æc biÖt, con

em hé gia ®×nh nghÌo ®· ®−îc Nhµ n−íc hç trî ®Ó cã ®iÒu kiÖn ®Õn tr−êng; Hµng

n¨m, cã trªn 3 triÖu l−ît häc sinh nghÌo vµ häc sinh d©n téc thiÓu sè ®−îc miÔn,

gi¶m häc phÝ vµ c¸c kho¶n ®ãng gãp x©y dùng tr−êng.

Thø hai, trong lÜnh vùc ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu. §· cã nh÷ng thay ®æi

tÝch cùc trong chÝnh s¸ch ch¨m sãc søc kháe ban ®Çu trong qu¸ tr×nh ®æi míi

132

kinh tÕ-x· héi theo c¬ chÕ thÞ tr−êng võa qua. §iÒu nµy còng ®· ®−îc c«ng ®ång

thÕ giíi c«ng nhËn nh− lµ mét thµnh tùu cña ViÖt nam gãp phÇn quan träng vµo

ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi thêi gian qua vµ thùc hiÖn c¸c Môc tiªu Thiªn niªn kû

hiÖn nay. §ã cïng lµ nhê vµo c¸c chÝnh s¸ch x· héi cña ViÖt Nam ®i ®óng h−íng

vµ kh¸ s¸t víi yªu cÇu cña x· héi; chñ tr−¬ng ®a d¹ng hãa c¸c nguån tµi chÝnh

cho ph¸t triÓn y tÕ nèi chung vµ khu nùc n«ng th«n, nãi riªng.

VÒ chÝnh s¸ch tµi chÝnh, chi tiªu cña Nhµ n−íc cho y tÕ chiÕm kho¶ng

20%, vµ 80% cßn l¹i lµ do khu vùc t− nh©n, nhÊt lµ c¸c hé gia ®×nh ®¶m nhiÖm.

Vµ, tæng chi tiªu y tÕ kÓ c¶ t− nh©n vµ nhµ n−íc chiÕm kho¶ng 8% GDP. §©y lµ

mét tØ lÖ ®−îc coi lµ cao so víi c¸c n−íc kÐm ph¸t triÓn.

Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña hÖ thèng y tÕ c¬ së vµ khu vùc y tÕ t− nh©n. VÝ

dô3, khi b−íc vµo Thiªn niªn kû míi, XXI, hÇu hÕt c¸c x· trong c¶ n−íc ®· cã

tr¹m y tÕ víi trung b×nh kháang 4 nh©n viªn/tr¹m; Trªn 30% tr¹m y tÕ cã b¸c sü

vµ 82% tr¹m cã n÷ hé sinh hoÆc y sü s¶n, nhi, kho¶ng 52% sè th«n b¶n cã nh©n

viªn y tÕ céng ®ång. Khu vùc y tÕ t− nh©n víi m¹ng l−íi phßng kh¸m t− nh©n vµ

nhµ thuèc t− nh©n ®· bæ sung nh÷ng khiÕm khuyÕt cña khu vùc y tÕ nhµ n−íc.

Nhê ®ã, tû lÖ suy dinh d−ìng trÎ em, tö vong trÎ em vµ tö vong bµ mÑ gi¶m râ rÖt

qua c¸c n¨m. VÝ dô4: tØ lÖ chÕt cña trÎ em d−íi 5 tuæi gi¶m 32,5% tõ møc

82,1/1000 giai ®o¹n 1979-1983 xuèng cßn 46/1000 giai ®o¹n 1987-1996; tØ lÖ

suy dinh d−ìng d¹ng thÊp c©n cña trÎ em d−íi 5 tuæi gi¶m tõ 48.8% n¨m 1993

xuèng cßn 35.6% n¨m 1998. Tuæi thä b×nh qu©n cña nam vµ n÷ ®Òu t¨ng: tuæi

thä b×nh qu©n cña nam t¨ng tõ 67 tuæi n¨m 1999 lªn 70 tuæi n¨m 2002 vµ cña n÷

t¨ng t−¬ng øng tõ 70 tuæi lªn 73 tuæi5.

Trªn thùc tÕ, y tÕ t− nh©n ®· ph¸t triÓn nhanh chãng trong c¶ n−íc, kÓ c¶ ë

c¸c vïng n«ng th«n. Nhê vËy, trong n¨m 1998, sè lÇn sö dông dÞch vô y tÕ t−

nh©n t¨ng lªn vµ ®¹t møc 1,76 lÇn/ng−êi/n¨m so víi y tÕ c«ng lµ 1,4-1,7

lÇn/ng−êi/n¨m.

Thø ba, trong lÜnh vùc cung cÊp n−íc s¹ch n«ng th«n. NghÞ quyÕt héi nghÞ

3 Liªn hîp quèc t¹i ViÖt Nam. Tãm t¾t t×nh h×nh giíi. Hµ Néi. 2002. Tr. 42. 4 Ng©n hµng ThÕ giíi. ViÖt Nam: KhoÎ ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng: nghiªn cøu tæng quan ngµnh y tÕ ViÖt Nam. Hµ Néi. 2001. Tr. 7. 5 Tæng côc Thèng kª. §iÒu tra biÕn ®éng d©n sè vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh 1/4/2002: Nh÷ng kÕt qu¶ chñ yÕu. NXB Thèng kª. Hµ Néi. 2003. Tr. 43.

133

lÇn thø 5 BCHTW §¶ng kho¸ IX vÒ ®Èy nhanh CNH, H§H n«ng nghiÖp, n«ng

th«n thêi kú 2001-2010 quy ®Þnh râ vÒ ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng vµ ®« thÞ ho¸

n«ng th«n nh− sau: ¦u tiªn ®Çu t− ph¸t triÓn hÖ thèng thñy lîi theo h−íng sö

dông tæng hîp tµi nguyªn n−íc ®Ó cÊp n−íc cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng

nghiÖp, n−íc sinh ho¹t vµ c¶i thiÖn m«i tr−êng, phßng chèng, h¹n chÕ vµ gi¶m

nhÑ thiªn tai.

Mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ cña ch−¬ng tr×nh lµ "nh÷ng n¬i khã

kh¨n vÒ nguån n−íc sinh ho¹t, nhµ n−íc hç trî mét phÇn kinh phÝ ®Ó x©y dùng

mét sè ®iÓm cung cÊp n−íc tËp trung phï hîp víi quy ho¹ch d©n c−".

VÒ quy tr×nh lËp kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn dù ¸n nµy ®−îc triÓn khai c¶ theo

hai h−íng tiÕp cËn tõ d−íi lªn vµ tõ trªn xuèng. Cô thÓ, hµng n¨m Uû ban nh©n

d©n c¸c cÊp theo h−íng dÉn cña cÊp trªn lËp kÕ ho¹ch ®Çu t− vµ dù to¸n ng©n

s¸ch cho tõng dù ¸n vµ ch−¬ng tr×nh X§GN cña ®Þa ph−¬ng tr×nh cÊp trªn theo

quy ®Þnh hiÖn hµnh. UBND tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng tæng hîp vµ

b¸o c¸o vÒ Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Bé Lao ®éng, Th−¬ng binh

vµ X· héi, Bé KÕ ho¹ch & §Çu t− vµ c¸c Bé liªn quan ®Ó tæng hîp, bè trÝ vèn hç

trî ®Çu t− cña Nhµ n−íc tr×nh ChÝnh phñ. ViÖc giao kÕ ho¹ch ®−îc c¨n cø vµo

tæng dù to¸n ng©n s¸ch vµ môc tiªu, nhiÖm vô cña ch−¬ng tr×nh quèc gia X§GN

vµ viÖc lµm ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ giao, chñ tÞch UBND tØnh, thµnh phè trùc

thuéc trung −¬ng chñ ®éng lång ghÐp, bè trÝ kinh phÝ cho tõng dù ¸n ®ång thêi

göi v¨n b¶n giao kÕ ho¹ch vÒ Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Bé Lao

®éng, Th−¬ng binh vµ X· héi, Bé KÕ ho¹ch & §Çu t− vµ c¸c Bé cã liªn quan.

Ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng

(NS&VSMT) n«ng th«n thùc hiÖn theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 ®iÒu 2 QuyÕt ®Þnh

sè 104/2002/Q§-TTg ngµy 25/8/2000 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ viÖc phª

duyÖt chiÕn l−îc quèc gia vÒ cÊp NS&VSMT n«ng th«n ®Õn n¨m 2020. Môc tiªu

cña Ch−¬ng tr×nh lµ ®Õn n¨m 2010 cã 85% d©n c− n«ng th«n ®−îc sö dông n−íc

hîp vÖ sinh sè l−îng 60 lÝt/ngµy; 70% gia ®×nh vµ d©n c− n«ng th«n sö dông hè

xÝ hîp vÖ sinh vµ thùc hiÖn tèt vÖ sinh c¸ nh©n. §Õn n¨m 2020 tÊt c¶ d©n c− n«ng

th«n sö dông n−íc s¹ch ®¹t tiªu chuÈn quèc gia víi sè l−îng 60 lÝt/ng−êi/ngµy,

sö dông hè xÝ hîp vÖ sinh vµ thùc hiÖn tèt vÖ sinh c¸ nh©n, gi÷ vÖ sinh m«i

134

tr−êng lµng x·

Ngoµi ra, trong nhiÒu ch−¬ng tr×nh dù ¸n vÒ ph¸t triÓn CSHT n«ng th«n

®Òu cã c¸c ho¹t ®éng cung cÊp n−íc s¹ch g¾n víi thñy lîi vµ m«i tr−êng. VÝ dô,

c¸c dù ¸n thuû lîi; TiÕp tôc ®Çu t− ®ång bé c¸c c«ng tr×nh hå chøa n−íc nhá,

c«ng tr×nh ®Çu mèi ®Õn c¸c kªnh m−¬ng, kiªn cè ho¸ kªnh m−¬ng; c¸c c«ng

tr×nh thuû lîi nhá ë c¸c x· §BKK. Khëi c«ng míi mét sè c«ng tr×nh: tho¸t lò

S¬n La, hå ChiÒng Khoi, dù ¸n thö nghiÖm t−íi chÌ S¬n La, thuû lîi Na Hú-Lai

Ch©u, côm c«ng tr×nh thuû lîi Chî §ån, B¾c K¹n, XÝn MÇn vµ Yªn Minh, Hµ

Giang, Lý V¹n H¹ Lang, B¾c Trïng Kh¸nh, Cao B»ng, Cèc Ly vµ hÖ thèng thuû

lîi Than Uyªn, Lµo Cai. −u tiªn ®Çu t− x©y kÌ chèng s¹t lë bê s«ng, suèi, mèc

biªn giíi; ¦u tiªn vèn ®Çu t− x©y dùng CSHT ë c¸c vïng t¸i ®Þnh c− lßng hå

thuû ®iÖn S¬n La, ®Ó b¶o ®¶m ®ång bµo ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt,

sím æn ®Þnh vµ cã cuéc sèng tèt h¬n n¬i ë cò.

ChÝnh s¸ch h−íng ®Çu t− hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc vµo n«ng nghiÖp vµ

n«ng th«n: Nhµ n−íc còng cã c¬ chÕ trong sö dông nguån vèn hç trî ph¸t triÓn

ODA vµo ph¸t triÓn CSHT n«ng th«n phôc vô cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, CNH-

H§H n«ng th«n. Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n g¾n víi X§GN gãp phÇn

thùc hiÖn Ch−¬ng tr×nh t¨ng tr−ëng toµn diÖn vµ X§GN lµ lÜnh vùc ®−îc −u tiªn

trong sö dông ODA. Ph¸t triÓn CSHT n«ng th«n, trong ®ã cã cÊp n−íc sinh ho¹t,

®Ó hç trî s¶n xuÊt æn ®Þnh vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Cô thÓ, trong thêi kú

2006-2010, ChÝnh phñ ®· x©y dùng danh môc c¸c dù ¸n ®Çu t− −u tiªn vËn ®éng

ODA, trong ®ã lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n cã 27 dù ¸n, lÜnh vùc thuû lîi

38 dù ¸n, lÜnh vùc l©m nghiÖp 4 dù ¸n, thuû s¶n 5 dù ¸n, giao th«ng vËn t¶i

®−êng bé 69 dù ¸n v.v.

§Ó ®¹t môc tiªu ®Õn n¨m 2010, 70% d©n c− n«ng th«n ®−îc dïng n−íc

s¹ch ChÝnh phñ giao Ch−¬ng tr×nh cung cÊp n−íc s¹ch cho Bé NN&PTNT lµm

chñ. Hµng n¨m Bé NN&PTNT x©y dùng c¸c dù ¸n cô thÓ tr×nh cÊp cã thÈm

quyÒn xem xÐt, vµ cïng víi Ban chØ d¹o quèc gia vÒ n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i

tr−êng, c¸c ngµnh, bé vµ ®Þa ph−¬ng liªn quan thùc hiÖn lång ghÐp c¸c ch−¬ng

tr×nh vµ x· héi ho¸ viÖc cung cÊp NS&VSMT n«ng th«n. Tæng nhu cÇu vèn cho

toµn ch−¬ng tr×nh tõ n¨m 2000 ®Õn 2020 vµo kho¶ng 50 ngµn tû ®ång ®−îc huy

135

®éng tõ c¸c nguån ng©n s¸ch nhµ n−íc, huy ®éng trong d©n, cña c¸c thµnh phÇn

kinh tÕ, lång ghÐp víi c¸c ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia kh¸c trªn ®Þa bµn, vèn

tµi trî cña c¸c tæ chøc quèc tÕ.

Tõ n¨m 1999 ®Õn 2002, ch−¬ng tr×nh ®· huy ®éng ®−îc 3160 tû ®ång

trong ®ã ng©n s¸ch trung −¬ng hç trî 19%, nguån kh¸c 22%, viÖn trî quèc tÕ

13%, vèn tham gia cña d©n 46%, b×nh qu©n mçi n¨m ®Çu t− 800 tû ®ång. Nhê ®ã

sè d©n ®−îc dïng n−íc s¹ch ®· t¨ng tõ 18% lªn 50%. Sè hè xÝ ®¹t tiªu chu©n vÖ

sinh ®· lªn tíi 37%. Mét sè n¬i ®· h×nh thµnh ®−îc thÞ tr−êng cung cÊp n−íc

s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n.

H×nh sè 11. C¬ cÊu tæng møc ®Çu t− toµn x∙ héi cho ch−¬ng tr×nh MTQGNS, giai ®o¹n 1998-2003

18%

44%

Ng©n s¸ch nhµ n−íc TW

10%

Ng©n s¸ch (nhµ n−íc) ®Þa ph−¬ng

Quèc tÕ tµi trî

C¸c ch−¬ng tr×nh lång ghÐp

D©n ®ãng gãp vµ tù lµm

16%

12%

Nguån: B¸o c¸o cña Trung t©m N−íc s¹ch&VSMTNT. 2004

Thùc tr¹ng cÊp NS&VSMT n«ng th«n ®Õn nay lµ kÕt qu¶ cña c¶ qu¸ tr×nh

liªn tôc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vÒ cÊp NS&VSMT n«ng th«n tõ tr−íc. TÝnh

trong 5 n¨m 1998-2003, tæng sè ng©n s¸ch dµnh cho cung cÊp n−íc s¹ch n«ng

th«n lµ 4795 tû ®ång, trong ®ã c¬ cÊu ®Çu t− cña ng−êi d©n ®ãng gãp chiÕm tû lÖ

lín 44% vµ quèc tÕ tµi trî 18%. Riªng n¨m 2004 võa qua ®· cã thªm 3 triÖu hé

n«ng d©n ®−îc cÊp n−íc s¹ch sinh ho¹t, n©ng tû lÖ sè d©n n«ng th«n cã n−íc

s¹ch sinh ho¹t lªn tíi 58%.

Giai ®o¹n 1980-2003, tû lÖ d©n c− n«ng th«n ®−îc sö dông n−íc s¹ch t¨ng

rÊt m¹nh, ®¹t gÇn 50%. ë miÒn nói, nhiÒu h×nh thøc tæ chøc cung cÊp n−íc cho

c¸c th«n b¶n ®· ®−îc thö nghiÖm vµ cho kÕt qu¶ kh¶ quan, chi phÝ thÊp, cung cÊp

136

n−íc ë quy m« th«n/b¶n, cã thÓ ®óc rót kinh nghiÖm ®Ó nh©n réng. VÝ dô, hÖ

thèng b¬m BAR ë b¶n Sen, Lµo Cai6. Mét sè vïng thuéc §BSCL cã ®iÒu kiÖn tù

nhiªn, ®Þa lý kh¸c ¸p dông m« h×nh riªng nh− Dù ¸n hç trî mua bÓ chøa n−íc

cho c¸c hé nghÌo, v.v... Tuy nhiªn, tû lÖ sö dông n−íc s¹ch vÉn thÊp h¬n c¸c n¬i

kh¸c. N−íc kh«ng ®¶m b¶o vµ nh÷ng thiÕt bÞ vÖ sinh nghÌo nµn cïng víi ®iÒu

kiÖn mÊt vÖ sinh lµ nh÷ng nguyªn nh©n quan träng nhÊt dÉn ®Õn tØ lÖ tö vong cña

trÎ s¬ sinh cao, chiÕm kho¶ng 25% sè trÎ em tö vong (mçi n¨m kho¶ng 40.000

trÎ em d−íi 5 tuæi).

2.1.4.2. Nh÷ng h¹n chÕ

Thø nhÊt, vÒ dÞch vô gi¸o dôc:

VÊn ®Ò vµ th¸ch thøc lín cÇn nhÊn m¹nh ®èi víi gi¸o dôc - ®µo t¹o ë n−íc

ta hiÖn nay lµ, tr×nh ®é vµ chÊt l−îng gi¸o dôc & ®µo t¹o cßn thÊp, ch−a theo kÞp

yªu cÇu cña sù nghiÖp CNH,H§H trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh

tÕ quèc tÕ. §iÒu nµy thÓ hiÖn cµng râ nÐt ë n«ng th«n. TØ lÖ ®i häc cßn thÊp, nhÊt

lµ ë ®é tuæi tiÓu häc, trung häc c¬ së vµ cµng lªn cao tû lÖ ®Õn tr−êng ®óng tuæi

cµng gi¶m. BÊt b×nh ®¼ng gi¸o dôc gi÷a c¸c nhãm x· héi vµ c¸c céng ®ång x·

héi thÓ hiÖn râ nhÊt qua sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong x· héi. Nh÷ng nguyªn

nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nµy chñ yÕu lµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña mét bé

phËn ng−êi nghÌo qu¸ khã kh¨n, kh«ng cã tiÒn cho con c¸i theo häc ë c¸c líp

cao h¬n, chi phÝ cho con c¸i ®i häc ë c¸c líp cao h¬n cµng tèn h¬n vµ ®iÒu kiÖn

tr−êng häc xa, khã kh¨n h¬n.

Trong lÜnh vùc gi¸o dôc phæ th«ng, nÕu so s¸nh gi÷a c¸c nhãm nghÌo nhÊt

vµ giÇu nhÊt, gi÷a nhãm ng−êi kinh, ng−êi hoa vµ d©n téc thiÓu sè, gi÷a khu vùc

thµnh thÞ vµ n«ng th«n vÒ tû lÖ ®Õn tr−êng cña trÎ em ë cÊp tiÓu häc th× thÊy r»ng

kh«ng cã sù chªnh lÖch lín l¾m. Nh−ng, cµng lªn c¸c cÊp cao h¬n, nh− trung häc

c¬ së vµ trung häc phæ th«ng th× chªnh lªch nµy cµng lín. C¸c tû lÖ nµy ®Æc biÖt

thÊp ®èi víi nhãm ng−êi nghÌo nhÊt vµ nhãm ng−êi d©n téc thiÓu sè (xem biÓu

6 C«ng tr×nh b¬m nµy l¾p ®Æt hÖ thèng b¬m n−íc cho mét th«n lªn cao trªn 30 mÐt. Dù ¸n ®Çu t− mua m¸y b¬m, l¾p ®Æt hÖ thèng èng chÝnh, x©y bÓ chøa cho c¸c côm d©n nhá (gåm mét sè hé d©n n»m liÒn kÒ nhau) víi tæng kinh phÝ lµ 300 triÖu ®ång. C¸c hé h−ëng lîi tù ®Çu t− ph−¬ng tiÖn lÊy n−íc. ban ®Çu, c¸c hé d©n lÊy n−íc b»ng thïng, x«, sau ®ã hä tù ®Çu t− l¾p ®−êng èng kÐo n−íc vÒ nhµ.

137

®å sau ®©y).

H×nh sè 12. Tû lÖ nhËp häc ®óng tuæi cña trÎ em, ph©n theo nhãm, khu vùc, 2002

TiÓu häc Trung häc c së Trung häc phæ th«ng

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Nhãm giµu nhÊt

D©n téc thiÓu sè

Thµnh thÞ N«ng th«n

C n−íc Nhãm nghÌo nhÊt

Ng−êi kinh, ng−êi hoa

Nguån: NH ThÕ giíi. B¸o c¸o Ph¸t triÓn ViÖt Nam 2004: NghÌo. Hµ Néi 2003. Tr. 62.

Chªnh lÖch gi÷a c¸c vïng, khu vùc vµ nhãm x· héi nh− ®ång bµo d©n téc

Ýt ng−êi, nhãm ng−êi nghÌo - giÇu, thµnh thÞ vµ n«ng th«n trong tû lÖ nhËp häc

cña trÎ em.

BiÓu 28: Tû lÖ ®i häc ®óng tuæi theo nhãm giÇu nghÌo, d©n téc vµ khu vùc7, 2002 (%)

C¶ n−íc Nhãm nghÌo nhÊt Nhãm trung b×nh Nhãm giµu nhÊt Ng−êi kinh, ng−êi hoa D©n téc thiÓu sè Thµnh thÞ N«ng th«n

TiÓu häc Trung häc c¬ së Trung häc phæ th«ng 72,1 53,8 77,6 85,8 75,9 48,0 80,8 69,9

90,1 84,5 91,9 95,3 92,1 80,0 94,1 89,2

41,8 17,1 42,6 67,2 45,2 19,3 59,2 37,7

Tû lÖ trÎ em ®i häc ®óng tuæi ë c¸c nhãm hé gia ®×nh nghÌo thÊp h¬n

nhiÒu so víi tØ lÖ trung b×nh cña c¶ n−íc vµ so víi nhãm c¸c hé giµu. VÝ dô, n¨m

2002 tØ lÖ ®i häc ®óng tuæi tiÓu häc cña nhãm ngÌo nhÊt lµ 84,5%, trung häc c¬

së lµ 53,8%, cña nhãm d©n téc thiÓu sè t−¬ng øng lµ 80 vµ 48% so víi nhãm

ng−êi Kinh, ng−êi Hoa lµ 92,1 vµ 75,9%. C¸c tØ lÖ nµy cña khu vùc n«ng th«n

7 Ng©n hµng ThÕ giíi. B¸o c¸o Ph¸t triÓn ViÖt Nam 2004: NghÌo. Hµ Néi 2003. Tr. 62.

138

còng thÊp h¬n nhiÒu so víi thµnh thÞ: 89,2% vµ 69,9% so víi 94,1 vµ 80,8%. Nh−

vËy, cµng lªn c¸c cÊp häc cao h¬n th× tû lÖ ®i häc ®óng tuæi cña nhãm nghÌo nhÊt

vµ nhãm d©n téc thiÓu sè cµng thÊp (xem biÓu 28). T×nh tr¹ng ®ã cho thÊy cÇn

ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch cung cÊp dÞch vô gi¸o dôc phï hîp vµ hiÖu qña h¬n cho

khu vùc n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ ë c¸c vïng nghÌo, vïng xa, s©u vµ vïng cã ®ång

bµo d©n téc thiÓu sè.

Trªn gãc ®é chÝnh s¸ch, cã thÓ nãi r»ng, mÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng, song

vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp.

- ChÝnh s¸ch ng©n s¸ch (®Çu t− cña nhµ n−íc cho gi¸o dôc) ch−a cã môc

chi riªng cho n«ng th«n, chØ c¨n cø vµo sè häc sinh/gi¸o viªn. NhiÒu vïng n«ng

th«n thiÕu gi¸o viªn. §iÒu nµy chøng tá chÝnh s¸ch vÒ gi¸o viªn cßn h¹n chÕ.

§−êng lèi chñ tr−¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vÒ x· héi ho¸ gi¸o dôc ®·

lµm tèt ë gi¸o dôc mÇm non, tiÓu häc. §a sè trÎ em n«ng th«n ®−îc gia ®×nh

ch¨m sãc, nu«i d¹y ë nhµ. Tuy nhiªn, mét vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra hiÖn nay lµ, häc

sinh cµng häc lªn cao, tØ lÖ ®ãng gãp cña gia ®×nh cµng gi¶m. §iÒu nµy cho thÊy

chÝnh s¸ch tµi chÝnh cña Nhµ n−íc “thiªn vÞ” ch−a cã −u tiªn cho khu vùc n«ng

th«n. Bëi lÏ, ®a sè trÎ em n«ng th«n võa nghÌo, phÇn ®«ng chØ häc hÕt tiÓu häc,

trung häc c¬ së, hoÆc phæ th«ng trung häc. Mét sè Ýt ®−îc vµo c¸c tr−êng chuyªn

nghiÖp, ®¹i häc.

- VÒ chÝnh s¸ch chi tiªu c«ng cho hÖ thèng gi¸o dôc ë ViÖt Nam hiÖn nay:

Chi tiªu cho GD&§T dùa vµo ng©n s¸ch nhµ n−íc. Ng©n s¸ch cÊp qua Bé

GD&§T vµ Bé cÊp l¹i cho tr−êng hoÆc ®Þa ph−¬ng theo ngµnh däc (c¸c së

GD&§T). Bªn c¹nh ®ã, Nhµ n−íc cßn cho phÐp c¸c tr−êng thu häc phÝ, ®ãng

gãp cña gia ®×nh häc sinh. Ngoµi ra, c¸c tr−êng, kÓ c¶ Bé, còng ®Òu nhËn viÖn trî

tõ n−íc ngoµi. Theo t¸c gi¶ Vò Quang ViÖt, trong bµi viÕt: “Chi tiªu cho gi¸o

dôc: nh÷ng con sè giËt m×nh“, th× c¸c nguån ngoµi ng©n s¸ch nhµ n−íc cho gi¸o

dôc ®µo t¹o ë ViÖt Nam hiÖn nay chiÕm kho¶ng 40% tæng chi tiªu cho gi¸o dôc

vµ ®µo t¹o.

+ ChÝnh s¸ch ®Çu t− cho gi¸o dôc hiÖn hµnh mang tÝnh dµn tr¶i, thiÕu träng

t©m, thiÕu −u tiªn. Do c¬ cÊu chi theo cÊp gi¸o dôc ch−a hîp lý dÉn ®Õn t×nh

139

tr¹ng c¸c cÊp häc cÇn ®−îc quan t©m nh− gi¸o dôc phæ th«ng ë khu vùc n«ng

th«n l¹i ch−a ®−îc −u tiªn vÒ kinh phÝ. VÝ dô, tØ lÖ häc sinh nhËp häc ®¹i häc

chiÕm 1,4% so víi tæng sè häc sinh n¨m 1994 nh−ng chiÕm 10% tæng chi cho

gi¸o dôc. Trong khi ®ã, ®¸ng ra chÝnh s¸ch chi tiªu nµy cÇn ph¶i theo h−íng −u

tiªn gi¸o dôc phæ th«ng lµm c¬ së cho ®µo t¹o nghÒ cho lao ®éng n«ng th«n, ®Æc

biÖt lµ ®¹o t¹o c¸n bé cÊp c¬ së.

BiÓu 29: Tæng chi phÝ trung b×nh hµng n¨m vµ møc chi cña gia ®×nh cho mét häc sinh ph©n theo cÊp häc, n¨m 1994 Tæng chi gi¸o dôc, ®/ng−êi

Chi gi¸o dôc cña gia ®×nh TØ lÖ (%)

Sè tiÒn (®/ng)

MÇm non TiÓu häc Trung häc c¬ së Trung häc phæ th«ng D¹y nghÒ Kü thuËt §¹i häc

169 233 458 995 1.259 2.430 2.549

121 130 235 483 478 1.649 1.768

71.6 55.7 51.3 48.5 40.0 67.9 69.4

Nguån: Ng©n hµng ThÕ giíi. ViÖt Nam nghiªn cøu tµi chÝnh cho gi¸o dôc. N¨m 1996. Trg 70.

Theo ®iÒu tra møc sèng cña hé gia ®×nh ViÖt Nam n¨m 2002, møc chi gi¸o

dôc ®µo t¹o b×nh qu©n mét ng−êi ®i häc trong 1 th¸ng rÊt kh¸c nhau tuú theo løa

tuæi: tuæi d−íi 5 lµ 435,38 ngh×n ®ång, tuæi 6-10 lµ 270,35 ngh×n ®ång, tuæi 11-

14 lµ 426,44 ngh×n ®ång, tuæi 15-17 lµ 793,78 ngh×n ®ång, tuæi 18-20 lµ

1.748,18 ngh×n ®ång, tuæi 21-24 lµ 2.737,23 ngh×n ®ång, ng−êi trªn 25 tuæi lµ

2.059,80 ngh×n ®ång.

BiÓu 30: So s¸nh vÒ chi tiªu cho gi¸o dôc ë ViÖt Nam vµ mét sè n−íc

ViÖt

Mü Ph¸

NhËt

Hµn

C¸c n−íc

Nam

B¶n

Quèc

OCDE

p

Tû lÖ chi/GDP (%)

8,3

7,2

6,1

4,7

7,1

6,1

Tõ ng©n s¸ch NN (%)

5,0

5,3

5,7

3,5

4,2

4,9

Tõ d©n vµ nguån kh¸c

3,3

1,9

0,4

1,2

2,9

1,2

Tû träng chi cho gi¸o

dôc:

Tõ ng©n s¸ch NN (%)

60,0

74,0

93,0

74,0

59,0

80,0

Tõ d©n vµ nguån kh¸c

40,0

26,0

7,0

26,0

41,0

20,0

(%)

Nguồn: Số liệu VN là cho năm 2005 do tác giả Vò Quang ViÖt tính. Số liệu các nước

khác là cho năm 2002 từ OECD, Education at a Glance 2005)

140

+ Mét ®iÒu râ nÐt qua biÓu trªn lµ trong chi tiªu cho gi¸o dôc ë ViÖt Nam

thêi gian qua, sù ®ãng gãp cña ng−êi ®i häc lµ kh¸ lín, cao h¬n nhiÒu so víi

nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. Tõ ®ã, mét c©u hái ®Æt ra lµ, chóng ta c«ng bè ®· hoµn

thµnh phæ cËp gi¸o dôc cÊp tiÓu häc vµ ®ang tiÕn tíi phæ cËp trung häc c¬ së,

nh−ng gia ®×nh häc sinh cÊp tiÓu häc l¹i ®ãng gãp qu¸ cao.

VËy nªn hiÓu phæ cËp gi¸o dôc lµ nh− thÕ nµo?

- VÒ chÝnh s¸ch, chÕ ®é ®èi víi gi¸o viªn vµ chÊt l−îng gi¸o viªn. VÊn ®Ò

tiÒn l−¬ng, thu nhËp vµ ®êi sèng cña gi¸o viªn phæ th«ng ë n«ng th«n ®−îc ®Æt ra

nhiÒu lÇn trong thêi gian võa qua. Víi møc chi phÝ cho gi¸o dôc ë ViÖt Nam nh−

trªn vµ theo quy ®Þnh hiÖn hµnh dïng 62,3% tæng chi tiªu th−êng xuyªn cho gi¸o

dôc ®Ó tr¶ l−¬ng, th× møc thu nhËp b»ng tiÒn l−¬ng cña gi¸o viªn vµo kho¶ng 14

triÖu ®ång mét n¨m vµo n¨m 2004. Víi tiÒn l−¬ng nh− thÕ, ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng

cho c¸ nh©n vµ gia ®×nh, viÖc d¹y thªm trë thµnh viÖc lµm ®Ó gi¸o viªn cã thu

nhËp. Còng theo t¸c gi¶ Vò Quang ViÖt trong bµi b¸o trªn, thu nhËp cña gi¸o

viªn tõ gi¶ng d¹y thªm cao h¬n tõ 2 ®Õn gÇn 3 lÇn tiÒn l−¬ng chÝnh thøc. ChÝnh

viÖc gi¶ng d¹y thªm nµy ®ang lµm n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò x· héi bøc xóc, tõ kh©u

tuyÓn sinh ®Õn c«ng t¸c gi¶ng d¹y, häc tËp, chÊt l−îng cña giê chÝnh kho¸, sù

®ãng gãp cña gia ®×nh häc sinh, ®¸nh gi¸ chÊt l−îng häc tËp cña häc sinh trong

c¸c tr−êng c«ng lËp,... Song nÕu kh«ng cã d¹y thªm th× liÖu ®êi sèng cña gi¸o

viªn vµ gia ®×nh hä cã ®−îc ®¶m b¶o víi ®ång l−¬ng Ýt ái ®ã hay kh«ng?

Bªn c¹nh ®ã, mét vÊn ®Ò kh¸c ®èi víi gi¸o viªn ë c¸c vïng n«ng th«n lµ c¸c

c¬ héi häc tËp vµ n©ng cao tr×nh ®é cßn h¹n chÕ. ChÝnh s¸ch vµ yªu cÇu chuÈn hãa

®éi ngò gi¸o viªn hiÖn ®ang ®−îc thùc hiÖn lµ mét trong nh÷ng c¬ héi ®Ó gi¸o viªn

ë c¸c vïng n«ng th«n ®−îc häc lªn. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ nhiÒu gi¸o viªn kh«ng

muèn ®i häc do ph¶i lo ®êi sèng tr−íc m¾t cña b¶n th©n vµ gia ®×nh m×nh.

- Liªn quan ®Õn vÊn ®Ò d¹y thªm, häc thªm lµ t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng gi÷a

n«ng th«n vµ thµnh phè c¶ vÒ phÝa gia ®×nh häc sinh vµ gi¸o viªn. PhÇn lín c¸c hé gia

®×nh ë n«ng th«n kh«ng cã kh¶ n¨ng cho con em häc thªm. §iÒu nµy dÉn ®Õn t×nh

tr¹ng trÎ em ë n«ng th«n thiÕu ®iÒu kiÖn ®Ó c¹nh tranh víi trÎ em thµnh phè cã ®iÒu

kiÖn häc thªm. §ång thêi, gi¸o viªn ë n«ng th«n kh«ng cã nhiÒu viÖc lµm tõ viÖc d¹y

141

thªm, häc thªm ®Ó cã thu nhËp nh− gi¸o viªn ë thµnh phè.

H×nh sè 13. Møc chi cho gi¸o dôc b×nh qu©n 1 ng−êi ®i häc, ph©n theo nhãm thu nhËp, n¨m 2002 (12 th¸ng trong n¨m). §V: 1000®ång

Häc thªm Häc phÝ

100

200

300

400

500

600

Nguån: Tæng côc thèng kª. KÕt qu¶ ®iÒu tra møc sèng hé gia ®×nh 2002. Tr. 43;

Nhãm 5 (giµu nhÊt) Nhãm 4 Nhãm 3 Nhãm 2 Nhãm 1 (nghÌo nhÊt) Chung

Chi phÝ häc thªm, d¹y thªm do “cung cÇu thÞ tr−êng” quyÕt ®Þnh, do ®ã

møc phÝ vµ thu nhËp còng kh¸c nhau rÊt lín gi÷a thµnh phè vµ n«ng th«n. KÕt

qu¶ cña mét sè nghiªn cøu cho thÊy ng−êi nghÌo chi phÝ thÊp h¬n ng−êi giÇu,

häc sinh ë n«ng th«n ®ãng gãp thÊp h¬n ë thµnh thÞ. VÝ dô, sè liÖu trong biÓu

trªn cho thÊy ng−êi giµu chi häc thªm gÊp 15 lÇn so víi ng−êi nghÌo (357,25

ngh×n ®ång so víi 23,96 ngh×n ®ång) vµ ng−êi giµu chi cho häc phÝ nhiÒu gÊp 12

lÇn ng−êi nghÌo (476,36 ngh×n ®ång so víi 41,21 ngh×n ®ång).

Thø hai, nh÷ng h¹n chÕ trong chÝnh s¸ch ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu

§iÒu râ nÐt lµ vÉn cßn bÊt b×nh ®¼ng trong tiÕp cËn c¸c dÞch vô ch¨m sãc

søc kháe vµ vÊn ®Ò n©ng cao n¨ng lùc ch¨m sãc søc khoÎ. KÕt qu¶ ®iÒu tra møc

sèng d©n c− n¨m 1998 cho thÊy8 tû lÖ ng−êi ®−îc hái bÞ ®au èm 4 tuÇn tr−íc khi

®−îc hái cña n÷ cßn cao (44,7%) so víi nam (38,2%); cña ng−êi d©n n«ng th«n

cao (42,3%) so víi thµnh thÞ (38,75%); cña nhãm nghÌo nhÊt cao (42,9%) so víi

nhãm giµu nhÊt (39,3%).

Chªnh lÖch lín trong chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe gi÷a c¸c vïng, khu

vùc, nhãm x· héi. Møc chi phÝ ch¨m sãc søc khoÎ vµ phßng ngõa bÖnh tËt cña hé

gia ®×nh tÝnh trung b×nh ®Çu ng−êi lµ 175.700 ®ång (t−¬ng ®−¬ng 12,55USD)

8 §ç ThÞ Ph−¬ng Lan vµ c¸c ®ång sù. “Y tÕ”. Trong Tæng côc Thèng kª - UNDP. Møc sèng trong thêi kú bïng næ kinh tÕ ViÖt Nam. NXB Thèng kª. Hµ Néi. 2001. Tr. 195-196.

142

n¨m 1998. Møc chi tiªu y tÕ b×nh qu©n ®Çu ng−êi cña hé gia ®×nh tÝnh ë thµnh thÞ

lµ 255.000 ®ång nhiÒu h¬n so víi n«ng th«n (151.000 ®ång). Møc chi tiªu ë

vïng §«ng Nam Bé lµ cao nhÊt (313.000 ®ång/ng−êi/n¨m), nhiÒu gÊp 4 lÇn so

víi vïng MiÒn nói vµ trung du phÝa B¾c. Nhãm hé giµu cã møc chi tiªu y tÕ b×nh

qu©n ®Çu ng−êi cao gÊp 7 lÇn so víi nhãm hé nghÌo. Nh− vËy, kh¶ n¨ng chi tiªu

cña ng−êi d©n n«ng th«n, ng−êi nghÌo, hé nghÌo vµ vïng nghÌo cho c¸c dÞch vô

ch¨m sãc søc kháe h¹n chÕ vµ do vËy èm ®au nhiÒu h¬n so víi c¸c hé giµu. H¬n

n÷a, vÊn ®Ò quan träng lµ xu thÕ nµy vÉn tiÕp diÔn ra vµ ®é do·ng kh«ng gi¶m ®i

mµ vÉn t¨ng.

Thø ba, vÒ chÝnh s¸ch cung cÊp n−íc s¹ch n«ng th«n

Cã sù chªnh lªch lín gi÷a khu vùc n«ng th«n vµ thµnh thÞ, gi÷a c¸c nhãm

x· héi trong tiÕp cËn n−íc s¹ch. Sè liÖu trong biÓu sau cung cÊp mét sè th«ng tin

vÒ nh÷ng thay ®æi trong viÖn sö dông n−íc s¹ch cña ng−êi d©n vµ chªnh lÖch

khu vùc vµ nhãm giµu - nghÌo c¸c n¨m 1993-2002. Vµo n¨m 2002, tû lÖ d©n

®−îc dïng n−íc s¹ch cña thµnh thÞ lµ 76% trong khi n«ng th«n chØ cã 40%. H¬n

n÷a, còng cã sù chªnh lÖch gi÷a c¸c nhãm ng−êi kh¸c nhau. Nhãm giµu nhÊt cã

®Õn 79% tiÕp cËn n−íc s¹ch trong khi nhãm nghÌo nhÊt chØ lµ 22%. Tuy nhiªn,

xem xÐt riªng khu vùc n«ng th«n sÏ thÊy cã sù thay ®æi kh¸ kh¶ quan: trong

vßng 10 n¨m tû lÖ d©n c− n«ng th«n dïng n−íc s¹ch t¨ng gÊp hai lÇn.

BiÓu 31: Tû lÖ dïng n−íc s¹ch theo vïng vµ nhãm x∙ héi

2002 48,5 76,3 39,6 22,7 35,4 42,7 54,0 78,8

1998 40,6 76,8 29,1 16,1 26,9 31,7 45,5 72,1

1993 26,2 58,5 18,1 9,4 16,7 21,3 27,5 51,3

Chung Thµnh thÞ N«ng th«n Nhãm nghÌo nhÊt Nhãm gÇn nghÌo nhÊt Nhãm trung b×nh Nhãm gÇn giµu nhÊt Nhãm giµu nhÊt

Nguån: B¸o c¸o Ph¸t triÓn ViÖt Nam n¨m 2004.

§¸nh gi¸ qu¸ tr×nh thùc hiÖn Ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ

NS&VSMT cña Bé NN&PTNT n¨m 2004 cho thÊy kÕt qu¶ thùc tÕ ngµy cµng

kh¶ quan h¬n. Riªng n¨m 2003 (theo b¸o c¸o cña 52 ®Þa ph−¬ng) sè ng−êi d©n

143

n«ng th«n ®−îc dïng n−íc s¹ch ®· t¨ng lªn 2,9 triÖu ng−êi, b»ng 4%, gãp phÇn

n©ng tû lÖ ng−êi d©n n«ng th«n dïng n−íc s¹ch lªn 55%. §èi t−îng ®−îc −u tiªn

®Çu t− lµ c¸c vïng gÆp thiªn tai, vïng nói, vïng cao, vïng s©u, vïng xa, vïng

®ång bµo d©n téc thiÓu sè, víi nhiÒu m« h×nh phong phó, ®a d¹ng.

ChØ tØnh riªng vïng trung du miÒn nói phÝa B¾c, thùc hiÖn lång ghÐp c¸c

ch−¬ng tr×nh dù ¸n trong thêi gian qua ®· x©y dùng vµ ®−a vµo sö dông ®−îc h¬n

20 ngh×n c«ng tr×nh cÊp n−íc sinh ho¹t víi sè d©n ®−îc cÊp n−íc s¹ch gÇn 1 triÖu

ng−êi, xÊp xØ chiÕm 10% d©n sè. Riªng ë 9 huyÖn träng ®iÓm khã kh¨n nhÊt vÒ

n−íc sinh ho¹t ®· cÊp cho 130 ngh×n ng−êi/380 ngh×n ng−êi ®−îc sö dông n−íc

s¹ch cña ch−¬ng tr×nh.

Tuy nhiªn, trong khi nhu cÇu n−íc s¹ch ngµy cµng t¨ng th× khèi l−îng vµ

chÊt l−îng cña c¸c nguån n−íc ngµy cµng gi¶m. Trong lÜnh vùc nµy UNICEF lµ

mét nhµ tµi trî n−íc ngoµi quan träng nhÊt víi ®Çu t− hµng n¨m hiÖn nay tõ 2

®Õn 2,5 triÖu USD, ChÝnh phñ ViÖt Nam còng ®ang ph¶i ®Çu t− mét kho¶n tiÒn

t−¬ng tù. Khu vùc t− nh©n ngµy cµng tÝch cùc h¬n trong viÖc ph¸t triÓn nh÷ng hÖ

thèng ®−êng èng cÊp n−íc nhá ë n«ng th«n, nhÊt lµ ë §BSCL. ë nhiÒu n¬i ®· sö

dông h×nh thøc giÕng khoan vµ nh÷ng hÖ thèng cÊp n−íc theo ®ång hå ®o.

Nh÷ng tr−êng hîp nµy th−êng hay xuÊt hiÖn ë nh÷ng khu vùc thiÕu n−íc ngät

gÇn mÆt ®Êt nh− ë mét sè tØnh §BSCL, n¬i mµ nguån n−íc ngÇm n«ng th−êng lµ

n−íc nhiÔm mÆn. MÆc dï ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan, song viÖc cung cÊp

n−íc s¹ch cßn nh÷ng h¹n chÕ. Cô thÓ lµ, ch−a gi¸m s¸t ®Çy ®ñ sè l−îng vµ chÊt

l−îng n−íc ®· cung cÊp cho d©n c− n«ng th«n. ThiÕu c¸c chØ tiªu, chØ sè gi¸m

s¸t, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ vµ v× thÕ thiÕu c¸c sè liÖu thèng kª cho ph¸p ®¸nh gi¸ kÕt

qu¶ kinh tÕ, x· héi, ph¶n ¸nh tÝnh bÒn v÷ng cña ch−¬ng tr×nh. C¸c ®Þa ph−¬ng

th−êng chñ yÕu tËp trung vµo x©y dùng c¸c c«ng tr×nh cÊp n−íc theo kÕ ho¹ch

nhiÒu h¬n mµ thiÕu sù g¾n kÕt víi nhu cÇu thùc tÕ cña ng−êi d©n. Mét trong

nh÷ng nguyªn nh©n ®−îc nªu lªn lµ do kinh phÝ cã h¹n nªn khã thùc hiÖn ®¸nh

gi¸ nhu cÇu, tham kiÕn ng−êi d©n. Ch−a chó ý ®óng møc ®Õn viÖc qu¶n lý, vËn

hµnh, b¶o d−ìng c¸c c«ng tr×nh n−íc s¹ch do kinh phÝ cã h¹n vµ thiÕu sù g¾n kÕt

qu¶n lý c«ng tr×nh víi tr¸ch nhiÖm vµ lîi Ých cña ng−êi h−ëng lîi/ng−êi sö dông.

Ch−a cã c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m chèng « nhiÔm nguån n−íc vµ « nhiÔm

144

trong SXNN, lµng nghÒ ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng c¶ n−íc ngÇm vµ n−íc mÆt.

2.2. ®¸nh gi¸ chung vÒ t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch x·

héi n«ng th«n ë n−íc ta nh÷ng n¨m qua

2.2.1. Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ nguyªn nh©n

2.2.1.1. Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc

Thø nhÊt, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n

n«ng th«n

CSXH n«ng th«n cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi chÝnh s¸ch kinh tÕ. NÕu cã

chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ ®óng ®¾n, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, sÏ t¹o ra

®iÒu kiÖn, tiÒn ®Ò vËt chÊt ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi n«ng th«n. Ng−îc l¹i,

gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò x· héi n«ng th«n sÏ t¹o ra c¸i nÒn æn ®Þnh vµ ®éng lùc

míi cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, bëi v× gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò x· héi n«ng th«n

chÝnh lµ thùc hiÖn gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, tiÒm n¨ng lao ®éng, h−íng tíi x©y

dùng con ng−êi míi lµm chñ x· héi. Nh÷ng n¨m qua d©n sè vµ lùc l−îng lao

®éng n«ng th«n vÒ mÆt tû träng tuy cã gi¶m, nh−ng vÉn chiÕm kh¸ lín trong

tæng d©n sè vµ lùc l−îng lao ®éng x· héi, lµ nguån nh©n lùc quan träng ®ãng gãp

vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ n«ng th«n. N¨m 2005, d©n sè n«ng th«n vÉn chiÕm tíi

73,25% d©n sè c¶ n−íc vµ lùc l−îng lao ®éng n«ng th«n chiÕm tíi 75,06% lùc

l−îng lao ®éng c¶ n−íc. MÆc dï tèc ®é t¨ng tr−ëng n«ng nghiÖp thÊp h¬n c«ng

nghiÖp vµ dÞch vô, nh−ng yÕu tè lao ®éng tham gia vµo t¨ng tr−ëng rÊt lín, nhÊt

lµ khu vùc n«ng th«n (xem biÓu sau).

Giai ®o¹n 2001 - 2005, t¨ng tr−ëng kinh tÕ c¶ n−íc ®¹t b×nh qu©n 7,5%/

n¨m, trong ®ã, n«ng, l©m, ng− ®¹t b×nh qu©n 3,66%/n¨m; ®Æc biÖt s¶n l−îng

l−¬ng thùc cã h¹t t¨ng tõ 34,27 triÖu tÊn n¨m 2001 lªn 39,55 triÖu tÊn n¨m 2005,

b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 1,32 triÖu tÊn, lµ thµnh tùu rÊt to lín ch¼ng nh÷ng ®¶m

b¶o an ninh l−¬ng thùc v÷ng ch¾c cña quèc gia, mµ cßn dµnh cho xuÊt khÈu víi

145

khèi l−îng lín (®øng thø 2 thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu g¹o).

BiÓu sè 32: Mét sè chØ tiªu kinh tÕ n«ng nghiÖp giai ®o¹n 2001 - 2005

1. T¨ng tr−ëng kinh tÕ chung (%)

6,90

7,08

7,34

7,70

8,40

Trong ®ã: N«ng, l©m, ng− (%)

3,00

4,20

3,60

3,50

4,00

4,70

6,50

5,50

5,40

4,90

2. Tèc ®é t¨ng gi¸ trÞ s¶n xuÊt NLN (%)

3. C¬ cÊu kinh tÕ n«ng, l©m, ng− (%)

23,20

23,00

22,20

21,80

20,89

4. S¶n l−îng l−¬ng thùc cã h¹t (triÖu tÊn)

34,27

36,96

37,77

39,32

39,55

435,50 463,60 466,90

479,10

475,80

5. S¶n l−¬ng thùc cã h¹t bq ®Çu ng−êi (kg)

Nguån: Tæng côc Thèng kª YÕu tè lao ®éng tham gia vµo t¨ng tr−ëng nãi chung, theo c¸c nhµ kinh tÕ

2001 2002 2003 2004 2005

tÝnh to¸n chiÕm vµo kho¶ng 20,0%, yÕu tè vèn chiÕm 57,5% vµ c¸c yÕu tè tæng

hîp chiÕm kho¶ng 22,5%. Tuy nhiªn, trong n«ng nghiÖp, yÕu tè lao ®éng tham

gia vµo t¨ng tr−ëng lµ rÊt lín v× ®Çu t− cho n«ng nghiÖp thÊp h¬n cho c«ng

nghiÖp, nhÊt lµ s¶n xuÊt l−¬ng thùc yÕu tè lao ®éng ®ãng gãp kho¶ng 50%. T¨ng

tr−ëng kinh tÕ gãp phÇn quan träng n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n n«ng th«n. Theo

kÕt qu¶ ®iÒu tra møc sèng d©n c− cña Tæng côc thèng kª, thu nhËp b×nh qu©n 1

khÈu/th¸ng cña ng−êi d©n n«ng th«n n¨m 2001 - 2002 lµ 275,13 ngµn ®ång ®Õn

n¨m 2003 - 2004 t¨ng lªn 378,09 ngµn ®ång, t¨ng 37,42%, cao h¬n møc t¨ng cña

ng−êi d©n khu vùc thµnh thÞ (31,09%). Møc chi tiªu còng t¨ng tõ 232,1 ngµn

®ång/th¸ng n¨m 2001 - 2002 lªn 314,3 ngµn ®ång/th¸ng n¨m 2003 - 2004, t¨ng

35,42%, trong khi ®ã thµnh thÞ cã møc t¨ng thÊp h¬n (31,06%). Mét bé phËn

ng−êi d©n n«ng th«n b−íc ®Çu cã tÝnh kü (nhÊt lµ nhãm 4,5), trªn 2 triÖu hé n«ng

th«n ®¹t møc thu nhËp 30 triÖu ®ång/hé/n¨m. Nhãm nghÌo nhÊt, møc thu nhËp

b×nh qu©n khÈu/ th¸ng n¨m 2003-2004 so víi n¨m 2001-2002 còng t¨ng (31,65%

ë nhãm 1 vµ 35% ë nhãm 2 trong 5 nhãm d©n c−).

Thø hai, t¹o nhiÒu viÖc lµm vµ thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng

n«ng th«n theo h−íng CNH, H§H vµ héi nhËp.

Trong 5 n¨m 2001-2005, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao b×nh qu©n ®¹t 7,5%/n¨m,

®Çu t− toµn x· héi ®¹t b×nh qu©n trªn 35,1% GDP (n¨m 2005 ®¹t 36,5%), më

réng xuÊt khÈu vµ më mang nhiÒu ngµnh nghÒ, lÜnh vùc míi ®· t¹o thªm ®−îc

nhiÒu viÖc lµm, thu hót nhiÒu lao ®éng, tõng b−íc kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu viÖc

146

lµm ë khu vùc n«ng th«n, n©ng cao hiÖu qu¶ vµ chÊt l−îng viÖc lµm.

2002

2003

2004

2005

37.867

39.288

41.179

42.329

43.456

1. Tæng lao ®éng cã viÖc lµm cña lùc l−îng lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng (1.000 ng−êi) Trong ®ã: Khu vùc n«ng th«n - TuyÖt ®èi (1.000 ng−êi)

29.199 77,11

30.227 76,94

31.563 76,65

32.354 76,43

32.953 75,83

74,37

75,41

77,94

79,30

80,65

- Tû träng 2. Tû lÖ sö dông thêi gian lao ®éng cña lùc l−îng lao ®éng trong ®é tuæi khu vùc n«ng th«n (%)

Nguån: §iÒu tra lao ®éng viÖc lµm hµng n¨m Trong 5 n¨m 2001-2005, lao ®éng cã viÖc lµm trong khu vùc n«ng th«n vÉn

BiÓu sè 33: T×nh h×nh viÖc lµm khu vùc n«ng th«n 2001 – 2005 2001

t¨ng tõ 29.199 ngh×n ng−êi (2001) lªn 32.953 ngh×n ng−êi, b×nh qu©n mçi n¨m

khu vùc n«ng th«n t¹o viÖc lµm míi cho 939 ngh×n ng−êi, chiÕm 62% tæng viÖc

lµm míi ®−îc t¹o ra. Tû träng viÖc lµm trong khu vùc n«ng th«n tuy cã gi¶m dÇn

phï hîp víi qu¸ tr×nh CNH, H§H, nh−ng vÉn chiÕm trªn 75% so víi c¶ n−íc. Tû

lÖ thêi gian sö dông lao ®éng cña lùc l−îng lao ®éng trong ®é tuæi khu vùc n«ng

th«n t¨ng liªn tôc tõ 74,37% (n¨m 2001) lªn 80,65% (n¨m 2005), còng cã nghÜa

lµ t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm nghiªm träng ë n«ng th«n tõng b−íc ®−îc c¶i thiÖn.

ChuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng nãi chung, khu vùc n«ng th«n nãi riªng theo h−íng

tÝch cùc, tû lÖ lao ®éng n«ng nghiÖp liªn tôc gi¶m tõ 62,76% n¨m 2001 xuèng

56,8% n¨m 2005, t−¬ng øng lao ®éng c«ng nghiÖp vµ x©y dùng t¨ng lªn 17,9%

vµ dÞch vô 25,3%. Trong 8 vïng l·nh thæ, vïng cã c¬ cÊu lao ®éng tiÕn bé nhÊt lµ

§«ng Nam Bé (t−¬ng øng n¨m 2005: 27,8%; 30,9%; 41,3%); tiÕp ®Õn lµ Duyªn

h¶i Nam Trung Bé (50,8%; 21,8% vµ 27,4%) vµ §ång b»ng s«ng Hång (52,8%;

22,2% vµ 25%). Trong n«ng th«n, lao ®éng lµm n«ng nghiÖp còng ®ang gi¶m,

®ång thêi t¨ng lao ®éng lµm ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp vµ dÞch vô; lµng nghÒ

ph¸t triÓn 11% n¨m, hiÖn cã kho¶ng 2017 lµng nghÒ víi 1,4 triÖu hé, c¶ n−íc cã

kho¶ng 1,35 triÖu c¬ së ngµnh nghÒ n«ng th«n thu hut kho¶ng 10 triÖu lao ®éng

(kÓ c¶ kiªm nghÒ), chiÕm 29% lùc l−îng lao ®éng n«ng th«n.

Thø ba, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo nhanh, h¹n chÕ tèc ®é gia t¨ng chªnh lÖch

giµu nghÌo, gãp phÇn thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x∙ héi ë n«ng th«n.

ChÝnh s¸ch X§GN ®· ®−îc triÓn khai tõ nh÷ng n¨m 1992 vµ ®Õn n¨m 2005

®· ®¹t ®−îc kÕt qu¶ rÊt Ên t−îng, ®−îc céng ®ång quèc tÕ ®¸nh gi¸ lµ n−íc cã tèc

147

®é gi¶m nghÌo nhanh nhÊt thÕ giíi (h×nh sè 14).

30.01

20.37

17.7

19.23

17.18

15.66

14.5

11.61

9.51

2002 2003 2004 2005

1992- 1993

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 (®Çu n¨m)

2001 (cuèi n¨m)

H×nh sè 14: Tû lÖ hé ®ãi nghÌo qua c¸c n¨m §¬n vÞ: %

theo chuÈn míi)

Nguån: Bé Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ X· héi (n¨m 2000: theo chuÈn cò, tõ n¨m 2001

Trong 8 n¨m (1992-2000) ®· gi¶m trªn 2 triÖu hé ®ãi nghÌo, tû lÖ hé ®ãi nghÌo tõ trªn 30% vµo ®Çu n¨m 1992 gi¶m xuèng cßn 10% vµo n¨m 2000. Tõ n¨m 2001 ®Õn n¨m 2005 theo chuÈn nghÌo míi, c¶ n−íc ®· gi¶m ®−îc h¬n 1,5 triÖu hé nghÌo (tõ 2,8 triÖu hé ®Çu n¨m 2001 theo chuÈn míi xuèng cßn 1,3 triÖu hé n¨m 2005), ®−a tû lÖ hé nghÌo tõ 17,18% ®Çu n¨m 2001 xuèng cßn d−íi 7% cuèi n¨m 2005. Môc tiªu Thiªn niªn kû vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo (gi¶m 1/2 ng−êi nghÌo vµo n¨m 2005) ViÖt Nam ®· vÒ ®Ých sím h¬n 10 n¨m (®¹t møc gi¶m 1/2 hé nghÌo vµo n¨m 2005).

Chªnh lÖch kho¶ng c¸ch giµu nghÌo gi÷a 20% d©n sè thuéc nhãm 1 nghÌo nhÊt (cã thu nhËp thÊp nhÊt) so víi 20% d©n sè thuéc nhãm 5 giµu nhÊt (cã thu nhËp cao nhÊt), tuy vÉn cã xu h−íng t¨ng nh−ng chËm (N¨m 1992-1993: 4,43 lÇn, 1997-1998: 6,98 lÇn, n¨m 2001-2002: 8,14 lÇn vµ 2003-2004: 8,43 lÇn), ch−a v−ît qu¸ 10 lÇn. Chªnh lÖch thu nhËp gi÷a khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n n¨m 1993 lµ 1,96 lÇn, ®Õn n¨m 1998 t¨ng lªn 3,66 lÇn, ®Õn n¨m 2002 l¹i gi¶m xuèng cßn 2,26 lÇn vµ n¨m 2004 gi¶m cßn 2,16 lÇn. §ã lµ sù chªnh lÖch tÊt yÕu ®−îc ng−êi d©n chÊp nhËn, ®ång thuËn, ch−a trë thµnh vÊn ®Ò x· héi bøc xóc, mÊt æn ®Þnh x· héi.

Thø t−, ng−êi d©n n«ng th«n ngµy cµng ®−îc tiÕp cËn hÖ thèng chÝnh

s¸ch an sinh x∙ héi.

148

Trong hÖ thèng chÝnh s¸ch ASXH, ngo¹i trõ chÝnh s¸ch BHXH ng−êi d©n n«ng th«n ®Õn nay ch−a ®−îc tham gia, cßn l¹i c¸c chÝnh s¸ch kh¸c liªn quan ®Õn b¶o trî x· héi chñ yÕu dµnh cho ®èi t−îng x· héi ë n«ng th«n. Víi sù quan

t©m cña Nhµ n−íc, cña céng ®ång trong chñ ®éng dù phßng cøu trî khÈn cÊp víi ph−¬ng ch©m 4 t¹i chç, hµng n¨m ®· cøu trî ®ét xuÊt cho tõ 1- 1,5 triÖu ng−êi æn ®Þnh cuéc sèng do thiªn tai, b·o lôt, mÊt mïa…, gi¶m thiÓu thiÖt h¹i vÒ ng−êi vµ cña. Sè ®èi t−îng ®−îc h−ëng trî cÊp x· héi ngµy mét t¨ng, tõ 205.314 ng−êi (2001) lªn 300.000 ng−êi (2004) vµ 360.000 ng−êi (2005). Trong 5 n¨m qua ®· cai nghiÖn cho 184.277 l−ît ng−êi, gi¸o dôc ch÷a trÞ, phôc håi chøc n¨ng cho 25.420 ®èi t−îng m¹i d©m; d¹y nghÒ cho 10.000 ®èi t−îng vµ 3.468 ®èi t−îng ®−îc t¹o viÖc lµm, hç trî t¸i hoµ nhËp céng ®ång. Trong tæng sè ®èi t−îng ®−îc h−ëng trî cÊp x· héi, 80% lµ ë n«ng th«n.

Thø n¨m, dÞch vô x∙ héi c¬ b¶n, nhÊt lµ gi¸o dôc, y tÕ, n−íc s¹ch sinh

ho¹t ®∙ chó ý h¬n ®Õn khu vùc n«ng th«n.

N¨m 2000, ViÖt Nam ®· c«ng bè xo¸ xong n¹n mï ch÷ vµ ®¹t chuÈn phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc, b¾t ®Çu phæ cËp bËc THCS. §Æc biÖt, con em hé gia ®×nh nghÌo ®· ®−îc Nhµ n−íc hç trî ®Ó cã ®iÒu kiÖn ®Õn tr−êng; Hµng n¨m, cã trªn 3 triÖu l−ît häc sinh nghÌo vµ häc sinh d©n téc thiÓu sè ®−îc miÔn, gi¶m häc phÝ vµ c¸c kho¶n ®ãng gãp x©y dùng tr−êng.

Ng−êi d©n n«ng th«n ®−îc ch¨m sãc tèt h¬n vÒ søc khoÎ nhê cñng cè vµ ph¸t triÓn m¹ng l−íi y tÕ réng kh¾p trong c¶ n−íc, ®Õn nay hÇu hÕt c¸c x· ®· cã tr¹m y tÕ, c¶ n−íc cã 96.604 th«n, b¶n trong tæng sè 116.359 th«n, b¶n cã nh©n viªn y tÕ ho¹t ®éng (®¹t 83%), 61,4% sè x· cã b¸c sü. B¶o hiÓm y tÕ kh«ng ngõng më réng, thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch hç trî ng−êi nghÌo trong kh¸m ch÷a bÖnh, nhÊt lµ cÊp thÎ, sæ kh¸m ch÷a bÖnh, cÊp thÎ b¶o hiÓm y tÕ cho ng−êi nghÌo, ®Õn nay 14 triÖu l−ît ng−êi nghÌo ®−îc kh¸m ch÷a bÖnh miÔn phÝ (3,5 triÖu l−ît ng−êi/ n¨m).

DÞch vô cÊp n−íc s¹ch sinh ho¹t h−íng m¹nh vÒ n«ng th«n, ®Õn n¨m 2005, kho¶ng 62% ng−êi d©n n«ng th«n ®−îc cung cÊp n−íc s¹ch sinh ho¹t, ®Æc biÖt c¸c x· thuéc Ch−¬ng tr×nh 135, trong tæng c«ng tr×nh ®Çu t− x©y dùng h¹ tÇng c¬ së, cã 12% c«ng tr×nh vÒ cÊp n−íc s¹ch sinh ho¹t.

2.2.1.2. Nguyªn nh©n thµnh tùu

149

CSXH n«ng th«n lµ mét hÖ thèng trong tæng thÓ CSXH chung cña c¶ n−íc, lu«n lu«n ®−îc bæ sung vµ hoµn thiÖn trªn c¬ së ®æi míi vÒ nhËn thøc, t− duy vµ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn, x©y dùng nh»m h×nh thµnh mét hÖ thèng chÝnh s¸ch hoµn chØnh vµ phï hîp víi kinh tÕ thÞ tr−êng, gãp phÇn thóc ®Èy kinh tÕ x· héi n«ng th«n, cã thÓ ®¸nh gi¸ nh÷ng mÆt ®−îc c¬ b¶n sau ®©y:

Thø nhÊt, hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n vÒ c¬ b¶n ®· qu¸n triÖt, cô

thÓ ho¸ vµ thÓ chÕ ho¸ nh÷ng quan ®iÓm, chñ tr−¬ng cña §¶ng vÒ ph¸t triÓn

n«ng th«n theo h−íng CNH, H§H vµ x©y dùng mét x· héi n«ng th«ng lµnh

m¹nh, hµi hoµ, ®ång thuËn, gi÷ v÷ng truyÒn thèng tèt ®Ñp, b¶n s¾c v¨n ho¸ cña

n«ng th«n ViÖt Nam trong kinh tÕ thÞ tr−êng vµ héi nhËp.

§Ó ®Èy m¹nh CNH, H§H n«ng nghiÖp n«ng th«n; g¾n ph¸t triÓn kinh tÕ víi

thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi; khuyÕn khÝch lµm giµu ®i ®«i víi tÝch cùc

xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, tõng b−íc thùc hiÖn x· héi ho¸ c¸c chÝnh s¸ch x· héi, hÖ

thèng CSXH nãi chung, CSXH n«ng th«n nãi riªng ®−îc cô thÓ ho¸ thµnh c¸c bé

phËn c¬ b¶n nh−: C¬ chÕ, chÝnh s¸ch vµ luËt ph¸p (vÒ viÖc lµm, d¹y nghÒ, chuyÓn

dÞch c¬ cÊu lao ®éng, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, b¶o trî x· héi...); H×nh thµnh c¸c

ch−¬ng tr×nh môc tiªu, c¸c dù ¸n cã ®Þa chØ, ®èi t−îng vµ nguån lùc (ch−¬ng

tr×nh 143, ch−¬ng tr×nh 133, ch−¬ng tr×nh 135...); Thµnh lËp c¸c quü tõ nhiÒu

nguån trªn c¬ së x· héi ho¸ (ng©n s¸ch nhµ n−íc, sù ®ãng gãp cña d©n vµ hîp

t¸c quèc tÕ); Ph¸t triÓn c¸c c¬ së sù nghiÖp theo sù ph¸t triÓn cña ®èi t−îng thô

h−ëng (trung t©m giíi thiÖu viÖc lµm, d¹y nghÒ, trung t©m b¶o trî x· héi, trung

t©m cai nghiÖn...).

§©y lµ mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c c¨n b¶n víi chÝnh s¸ch kinh tÕ. NÕu chØ dõng

l¹i ë ban hµnh chÝnh s¸ch, c¬ chÕ luËt ph¸p nh− kinh tÕ, th× chÝnh s¸ch x· héi sÏ

khã ®Õn ®−îc môc tiªu, ®èi t−îng cÇn thô h−ëng vµ cã hiÖu qu¶.

Thø hai, chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ®−îc x©y dùng trªn c¬ së kÕt hîp hµi

hoµ gi÷a nghiªn cøu lý luËn víi tæng kÕt thùc tiÔn.

Mçi mét CSXH n«ng th«n ®−îc x©y dùng (vÒ viÖc lµm, chuyÓn dÞch c¬ cÊu

lao ®éng, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, b¶o trî x· héi...) ®Òu g¾n víi thùc tiÔn, phï hîp

víi tõng ®èi t−îng, hiÖu qu¶ ph¶i thiÕt thùc vµ gi¶i ®¸p ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra

tõ thùc tiÔn. Ch¼ng h¹n, chÝnh s¸ch X§GN ë n«ng th«n ®−îc x©y dùng dùa trªn

nghiªn cøu chuÈn nghÌo phï hîp víi ViÖt Nam, ®ång thêi tiÕp cËn dÇn chuÈn

nghÌo cña thÕ giíi; t×m vµ gi¶i quyÕt c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn ®ãi nghÌo trªn c¬

së nghiªn cøu ®iÒu tra kh¶o s¸t hé gia ®×nh ®Ó cã chÝnh s¸ch hç trî thiÕt thùc (vÒ

150

tÝn dông; ®Êt s¶n xuÊt, chuyÓn giao c«ng nghÖ, khuyÕn n«ng l©m ng−; tiÕp cËn

thÞ tr−êng; hç trî trong gi¸o dôc, d¹y nghÒ, y tÕ...); §Æc biÖt tõ tæng kÕt thùc tiÔn

®Ó ph¸t triÓn hÖ thèng lý luËn, t×m ra c¸c m« h×nh, c¸ch lµm cã hiÖu qu¶, sinh

®éng. Ch¼ng h¹n m« h×nh phô n÷ gióp nhau lµm kinh tÕ, X§GN v−¬n lªn kh¸

gi¶; m« h×nh cai nghiÖn kÕt hîp víi d¹y nghÒ, t¹o viÖc lµm vµ t¸i hoµ nhËp céng

®ång sau cai nghiÖn... lµ nh÷ng m« h×nh cã hiÖu qu¶ ®· ®−îc tæng kÕt ®Ó h×nh

thµnh chÝnh s¸ch råi nh©n réng trong c¶ n−íc. Ph−¬ng ph¸p x©y dùng vµ c¸ch

tiÕp cËn trªn ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi cao cña chÝnh s¸ch.

Thø ba, chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ®· kÕt hîp gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò võa

c¬ b¶n l©u dµi võa bøc xóc ®Æt ra vµ t×m ra ®−îc nh÷ng kh©u ®ét ph¸.

Nh÷ng vÊn ®Ò x· héi c¬ b¶n vµ bøc xóc nhÊt ë n«ng th«n lµ gi¶i quyÕt t×nh

tr¹ng thiÕu viÖc lµm, viÖc lµm gi¸ trÞ thÊp; xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; trî gióp x· héi

nhãm yÕu thÕ (ng−êi giµ c« ®¬n kh«ng n¬i n−¬ng tùa, trÎ må c«i, ng−êi tµn

tËt...); vÊn ®Ò phßng, tr¸nh thiªn tai, mÊt mïa; viÖc lµm vµ ®êi sèng n«ng d©n

vïng chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt... Trong ®ã, t×m ra kh©u ®ét ph¸ lµ phæ

cËp nghÒ cho n«ng th«n, chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo h−íng CNH,H§H,

xuÊt khÈu lao ®éng...; ®ång thêi tËp trung nguån lùc cho c¸c vïng khã kh¨n,

kinh tÕ chËm ph¸t triÓn, nhÊt lµ miÒn nói, n¬i cã nhiÒu ®ång bµo d©n téc thiÓu sè.

Thø t−, hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ®· b−íc ®Çu lµm râ vai trß

cña Nhµ n−íc, cña c¸c ®èi t¸c x· héi vµ cña thÞ tr−êng.

Nãi chung, thùc hiÖn CSXH n«ng th«n trong kinh tÕ thÞ tr−êng, Nhµ n−íc

ph¶i cã tr¸ch nhiÖm chÝnh; ®Çu t− cho CSXH n«ng th«n ®−îc coi lµ ®Çu t− cho

ph¸t triÓn, kh«ng ph¶i lµ bao cÊp. Nh−ng Nhµ n−íc kh«ng ph¶i lµm tÊt c¶ tõ A

®Õn Z vµ lµm theo kiÓu hµnh chÝnh nh− tr−íc ®©y trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch

ho¸, tËp trung, bao cÊp. Nhµ n−íc t¹o khung khæ ph¸p lý, ®Çu t− hç trî nh− lµ bµ

®ì vµ tæ chøc ®Ó mäi ng−êi d©n tham gia, më réng x· héi ho¸ ®Ó t¹o thªm nguån

lùc cïng Nhµ n−íc gi¶i quyÕt tèt h¬n c¸c vÊn ®Ò x· héi ë n«ng th«n. Nhµ n−íc

®· cã chÝnh s¸ch tÝn dông cho ng−êi nghÌo, th«ng qua ho¹t ®éng cña ng©n hµng

chÝnh s¸ch. C¸c tæ chøc x· héi (tæ chøc chÝnh trÞ – x· héi, tæ chøc x· héi - nghÒ

nghiÖp, tæ chøc phi chÝnh phñ) cã vai trß rÊt quan träng, nh− lµ mét kªnh truyÒn

151

t¶i, lµ c¸nh tay kÐo dµi cña Nhµ n−íc ®Ó ®−a chÝnh s¸ch x· héi ®Õn ®óng môc

tiªu, ®èi t−îng vµ hiÖu qu¶ (chÝnh s¸ch viÖc lµm, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, b¶o trî x·

héi ...) ®Òu thùc hiÖn theo h−íng nµy. §Æc biÖt, cã thÓ ¸p dông mét sè biÖn ph¸p

thÞ tr−êng trong CSXH ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ thùc thi chÝnh s¸ch vµ kh¾c phôc

bao cÊp, û l¹i, tiªu cùc. Ch¼ng h¹n, trong lÜnh vùc cung cÊp dÞch vô viÖc lµm,

xuÊt khÈu lao ®éng, d¹y nghÒ cho n«ng d©n... tõng b−íc ®· giao cho doanh

nghiÖp, khu vùc t− nh©n cung cÊp d−íi d¹ng dÞch vô vµ cã sù kiÓm tra gi¸m s¸t

cña Nhµ n−íc.

2.2.2. Nh÷ng h¹n chÕ cña hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n vµ

nguyªn nh©n

2.2.2.1. Nh÷ng h¹n chÕ chñ yÕu

Cã thÓ thÊy th«ng qua bøc tranh tæng thÓ cña kinh tÕ - x· héi n−íc ta thêi

gian qua, vÒ c¬ b¶n hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ ®· t¸c ®éng m¹nh vµ rÊt tÝch cùc

®Õn t¨ng tr−ëng kinh tÕ c¶ n−íc nãi chung, kinh tÕ n«ng th«n nãi riªng, song t¸c

®éng cña hÖ thèng CSXH ®Õn ph¸t triÓn x· héi n«ng th«n ch−a t−¬ng xøng vµ

ngang tÇm víi kinh tÕ, nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc vÒ x· héi n«ng th«n cã xu h−íng gia

t¨ng vµ dån vÒ n«ng th«n, biÓu hiÖn trªn c¸c mÆt sau:

Thø nhÊt, thu nhËp cña ng−êi d©n n«ng th«n vÉn thÊp

Cho ®Õn nay, lao ®éng n«ng th«n ch−a ®−îc gi¶i phãng vµ t¹o ®éng lùc

míi trong ph¸t triÓn. Lao ®éng tham gia vµo t¨ng tr−ëng chñ yÕu vÉn lµ do khèi

l−îng lao ®éng (sè l−îng) ch−a ph¶i lµ do chÊt l−îng lao ®éng trong n«ng th«n,

lao ®éng ®ãng gãp vµo t¨ng gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp chiÕm tíi 50%, nh−ng

chñ yÕu lµ lao ®éng c¬ b¾p, hÇu hÕt ch−a qua ®µo t¹o nghÒ; n¨ng suÊt n«ng

nghiÖp cßn rÊt thÊp, n¨m 2005, 1 ha ®Êt n«ng nghiÖp míi t¹o ra gi¸ trÞ kho¶ng

22,5 triÖu ®ång. N¨ng suÊt lao ®éng n«ng nghiÖp rÊt thÊp, n¨m 2004, b×nh qu©n 1

lao ®éng n«ng nghiÖp t¹o ra gi¸ trÞ chØ b»ng 22,7% so víi dÞch vô vµ 16,3% so

víi c«ng nghiÖp, s¶n xuÊt hµng ho¸ n«ng nghiÖp cßn thÊp, d−íi 40%. ViÖc lµm

cho lao ®éng n«ng th«n chñ yÕu vÉn lµ trong n«ng nghiÖp víi gi¸ trÞ thÊp.

VÊn ®Ò sö dông cã hiÖu qu¶ lao ®éng n«ng th«n, nhÊt lµ n¹n thiÕu viÖc lµm

vÉn rÊt nghiªm träng. Lao ®éng n«ng th«n ®a sè vÉn lµm trong kinh tÕ hé gia

®×nh (90%), kinh tÕ trang tr¹i tuy ph¸t triÓn nh÷ng n¨m gÇn ®©y, song cßn chiÕm

152

tû lÖ thÊp (hiÖn nay c¶ n−íc cã kho¶ng 80 ngµn trang tr¹i, b×nh qu©n 1 trang tr¹i

sö dông 6,04 lao ®éng so víi 14 triÖu hé n«ng th«n). Ngµnh nghÒ n«ng th«n ph¸t

triÓn cßn chËm, ®Õn nay c¶ n−íc cã kho¶ng 2.017 lµng nghÒ, thu hót 27% hé

n«ng d©n s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kiªm nghÒ, 13% hé chuyªn nghÒ.

ThÞ tr−êng lao ®éng n«ng th«n ph¸t triÓn cßn rÊt s¬ khai, ch−a cã quan hÖ

lao ®éng, nhiÒu n¬i ch−a ph¸t triÓn, nhÊt lµ ë miÒn nói, vïng s©u, vïng xa; gi¸

tiÒn c«ng trong khu vùc n«ng th«n th−êng thÊp h¬n khu vùc thµnh thÞ 15 - 20%.

Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña lao ®éng n«ng th«n rÊt yÕu kÐm; lao ®éng n«ng th«n di

chuyÓn ®Õn c¸c khu c«ng nghiÖp, khu ®« thÞ, c¸c thµnh phè lín t×m viÖc lµm

ngµy cµng t¨ng, nh−ng chØ tham gia ®−îc thÞ tr−êng lao ®éng tr×nh ®é thÊp, khu

vùc phi kÕt cÊu víi viÖc lµm kh«ng æn ®Þnh, thu nhËp thÊp vµ cã nhiÒu rñi ro, ®Æc

biÖt vÊn ®Ò x· héi cña lao ®éng nhËp c− tõ n«ng th«n næi lªn gay g¾t (nhµ ë, phóc

lîi x· héi, tiÕp cËn c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n...).

Qu¸ tr×nh CNH, §TH ®ang diÔn ra nhanh chãng ë n−íc ta, kÐo theo ®ã lµ

t×nh tr¹ng mÊt viÖc lµm trong n«ng nghiÖp cña mét bé phËn lín n«ng d©n còng

gia t¨ng. Theo b¸o c¸o cña Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, giai ®o¹n 2000-2004,

c¶ n−¬c sè diÖn tÝch n«ng nghiÖp ®−îc chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông cho c«ng

nghiÖp, khu ®« thÞ x©y dùng h¹ tÇng lµ 157.000 ha; theo ®iÒu tra cña Bé Lao

®éng, Th−¬ng binh vµ x· héi, cø mçi ha ®Êt n«ng nghiÖp chuyÓn ®æi môc ®Ých sö

dông cã 13 lao ®éng mÊt viÖc lµm trong n«ng nghiÖp, th× vÊn ®Ò viÖc lµm cho lao

®éng n«ng d©n bÞ thu håi ®Êt sÏ rÊt lín, t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp toµn phÇn cña

n«ng d©n lµ ®iÒu khã tr¸nh khái.

TÊt c¶ ®iÒu ®ã ®−a ®Õn t×nh tr¹ng thu nhËp cña khu vùc n«ng th«n nãi chung

cho lao ®éng trong khu vùc n«ng nghiÖp nãi chung cßn rÊt thÊp.

Thø hai, chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng th«n mÆc dï ®em l¹i kÕt qu¶ rÊt tÝch

cùc, nhÊt lµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, nh−ng thiÕu bÒn v÷ng vµ ch−a g¾n chÆt víi

ph¸t triÓn.

- Tèc ®é gi¶m nghÌo kh«ng ®ång ®Òu, tuy tû lÖ hé nghÌo gi¶m nhanh,

song tèc ®é gi¶m nghÌo gi÷a c¸c vïng kh«ng ®Òu, T©y B¾c, T©y Nguyªn, B¾c

Trung bé cã tèc ®é gi¶m nghÌo nhanh nhÊt vµ vïng §ång b»ng s«ng Hång cã tû

lÖ nghÌo thÊp nhÊt.

Tèc ®é gi¶m nghÌo cña nhãm d©n téc Ýt ng−êi chËm, tuy khu vùc miÒn nói

tû lÖ hé nghÌo gi¶m nhanh h¬n khu vùc ®ång b»ng, thµnh thÞ, nh−ng tû lÖ hé

153

nghÌo ë khu vùc miÒn nói vÉn cao h¬n nhiÒu (xem h×nh 15)

H×nh sè 15 : Tû lÖ hé d©n téc Ýt ng−êi nghÌo trong tæng sè hé nghÌo

80

60

40

20

0

1992

1998

2005

D©n téc Ýt ng−êi

D©n téc kinh

MÆc dï sè l−îng hé nghÌo lµ d©n téc Ýt ng−êi ®· gi¶m nh−ng tû träng

trong tæng sè hé nghÌo cña c¶ n−íc tõ n¨m 1992- 2005 cã chiÒu h−íng t¨ng lªn,

®Òu ®ã cho thÊy tèc ®é gi¶m nghÌo cña ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi chËm h¬n tèc

®é chung cña c¶ n−íc. Nhãm d©n téc cã tû lÖ hé nghÌo cao lµ V©n KiÒu chiÕm

60,3%; Pak« 58,5% vµ H’M«ng 35% vµo n¨m 2003.

X§GN chñ yÕu míi gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò nghÌo l−¬ng thùc thùc phÈm

(thùc chÊt lµ xo¸ ®ãi); phÇn lín ng−êi tho¸t nghÌo n»m s¸t chuÈn nghÌo (cËn

nghÌo) vµ t¸i nghÌo cßn cao (7-10%); ch−a cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch tho¸t

nghÌo, v−¬n lªn lµm giµu.

Ph©n ho¸ giµu nghÌo vÉn ®ang cã xu h−íng gia t¨ng, hÖ sè GINI ph¶n ¸nh

chªnh lÖch thu nhËp vµ ph©n ho¸ giµu nghÌo trong d©n c− t¨ng tõ 0,357 (n¨m

1993) lªn 0,39 (1999), 0,42 (2002) vµ 0,423 (2004). Ng−êi nghÌo chñ yÕu vÉn

tËp trung ë n«ng th«n (90%), theo chuÈn nghÌo míi n¨m 2005 c¶ n−íc cã

kho¶ng 22% hé nghÌo (3,9 triÖu hé); c¸c vïng cã tû lÖ hé nghÌo cao lµ T©y B¾c

(44%), T©y Nguyªn (40%) vµ vïng cã tû lÖ hé nghÌo thÊp nhÊt lµ §«ng nam Bé

(9%). Theo chuÈn “40%” cña Ng©n hµng ThÕ giíi ®−a ra nh»m ®¸nh gi¸ ph©n bè

thu nhËp cña d©n c−, nªn tû träng thu nhËp cña 40% d©n sè cã thu nhËp thÊp nhÊt

trong tæng thu nhËp cña toµn d©n c− nhá h¬n 20% lµ cã sù bÊt b×nh ®¼ng cao,

n»m trong kho¶ng tõ 12% - 17% lµ cã sù bÊt b×nh ®¼ng võa vµ lín h¬n 17% lµ cã

sù t−¬ng ®èi b×nh ®¼ng, th× ViÖt Nam cã sù ph©n bè thu nhËp trong d©n c− t−¬ng

®èi b×nh ®¼ng nh−ng ®ang cã xu h−íng t¨ng lªn møc bÊt b×nh ®¼ng võa, cô thÓ tû

träng nµy ë n−íc ta tÝnh theo sè hé lµ 18,7% n¨m 1999; 17,98% n¨m 2001-2002;

154

17,4% n¨m 2003-2004.

Thø ba, trong n«ng th«n, khu vùc n«ng nghiÖp, møc ®é bao phñ ASXH

cßn máng, t×nh tr¹ng mÊt an toµn, vÖ sinh lao ®éng cßn nghiªm träng.

§Õn nay, ph¹m vi ®èi t−îng tham gia BHXH b¾t buéc trªn ph¹m vi c¶ n−íc

®−îc më réng h¬n, kh«ng chØ bao gåm ng−êi lao ®éng trong khu vùc nhµ n−íc,

mµ cßn c¶ c¸c doanh nghiÖp trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau cã sö dông

tõ 10 lao ®éng trë lªn. Tõ th¸ng 1/2003 ®Õn nay, ®èi t−îng tham gia BHXH ®−îc

më réng tíi ng−êi lao ®éng lµm viÖc theo hîp ®ång lao ®éng tõ 3 th¸ng trë lªn vµ

hîp ®ång kh«ng x¸c ®Þnh thêi h¹n trong c¸c doanh nghiÖp, c¬ quan, tæ chøc

kh«ng ph©n biÖt quy m« lao ®éng vµ thµnh phÇn kinh tÕ, bao gåm c¶ ng−êi lao

®éng lµm viÖc trong c¸c c¬ quan tæ chøc, doanh nghiÖp, hîp t¸c x·, b¸n c«ng,

d©n lËp... Quy ®Þnh nµy ®· t¹o ra sù b×nh ®¼ng gi÷a nh÷ng ng−êi lao ®éng trong

c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. §èi t−îng tham gia BHXH ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ tõ 3,2 triÖu

ng−êi n¨m 1996 lªn 5,8 triÖu ng−êi n¨m 2004 vµ th¸ng 6/2005 lµ 5,93 triÖu ng−êi.

STT

Lo¹i h×nh

N¨m 2003

N¨m 2004

th¸ng 6/2005

76,65

76,43

75,83

Tû lÖ lao ®éng n«ng th«n so c¶ n−íc %

Sè ng−êi tham gia BHXH c¶ n−íc

5.387.273 5.816.983 5.933.689

Sè ng−êi tham gia tõ x· ph−êng, HTX

199.319

199.263

207.736

Tû lÖ tham gia BHXH n«ng th«n so c¶ n−íc %

3,7

3,4

3,5

Nguån: Vô b¶o hiÓm x· héi, Bé L§,TB&XH

BiÓu sè 34: Tham gia BHXH 2003- 2005 cña khu vùc n«ng th«n

Tuy nhiªn, tû lÖ tham gia BHXH cña khu vùc n«ng th«n vÉn cßn rÊt thÊp.

Cho ®Õn nay, mÆc dï tû lÖ lao ®éng n«ng th«n so víi c¶ n−íc lµ h¬n 75%, song

tû lÖ tham gia b¶o hiÓm x· héi cña khu vùc nµy chØ kho¶ng 3,5% so víi sè ng−êi

tham gia b¶o hiÓm x· héi cña c¶ n−íc.

S¶n xuÊt n«ng nghiÖp g¾n liÒn víi khÝ hËu, thêi tiÕt. Lµ mét n−íc nhiÖt ®íi,

giã mïa, ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña ng−êi n«ng d©n n−íc ta rÊt kh¾c nghiÖt. Hä

th−êng xuyªn ph¶i ®èi mÆt víi b·o lò. NhÊt lµ nh÷ng ng− d©n, hä ph¶i chÊp nhËn

nghÒ nghiÖp vµ ®èi mÆt víi rñi ro vÒ tÝnh m¹ng. ChØ riªng c¬n b·o Chanchu ë hai

155

tØnh Qu¶ng Nam vµ §µ N½ng võa qua, sè bÞ thiÖt m¹ng còng tíi 246 ng−êi.

Khoa häc vµ kü thuËt ph¸t triÓn còng lµ con dao hai l−ìi ®èi víi ng−êi n«ng

d©n. Mét mÆt, sÏ gióp cho ng−êi n«ng d©n cã c¬ héi tèt h¬n ®Ó n©ng cao n¨ng

suÊt lao ®éng, n¨ng suÊt c©y trång, nh−ng mÆt kh¸c, còng t¹o m«i tr−êng ®éc h¹i

cho ng−êi n«ng d©n. Kho¶ng 30% sè ng−êi trùc tiÕp phun thuèc b¶o vÖ thùc vËt

cã dÊu hiÖu nhiÔm ®éc; n¨m 2004 cã 4009 vô nhiÔm ®éc thuèc b¶o vÖ thùc vËt

lµm cho 10355 ng−êi bÞ nhiÔm ®éc vµ 154 ng−êi bÞ tö vong; tÇn suÊt tai n¹n

trong sö dông ®iÖn lµ 7,99%, trong sö dông m¸y n«ng nghiÖp lµ 8,56%. Theo

®iÒu tra cña Vô y tÕ dù phßng (Bé y tÕ), −íc tÝnh hµng n¨m cã kho¶ng 20.000

l−ît ng−êi bÞ tai n¹n lao ®éng trong n«ng nghiÖp, trong ®ã cã 1.500 tr−êng hîp tö

vong; trªn 5.000 tr−êng hîp bÞ nhiÔm ®éc thuèc b¶o vÖ thùc vËt ph¶i cÊp cøu t¹i

bÖnh viÖn, 300 tr−êng hîp tö vong.

Trong khi c«ng t¸c ch¨m sãc søc khoÎ cho ng−êi lao ®éng ë n«ng th«n cßn

gÆp khã kh¨n vµ ch−a ®−îc ®Çu t−, ng−êi lao ®éng ch−a ®−îc tæ chøc tham gia

vµo b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, b¶o hiÓm tai n¹n lao ®éng. Mäi rñi ro cña

ng−êi lao ®éng ch−a cã biÖn ph¸p gi¶i quyÕt.

Thø t−, vÊn ®Ò c«ng b»ng x∙ héi trong cung cÊp c¸c dÞch vô x∙ héi c¬

b¶n khu vùc n«ng th«n cßn nhiÒu bÊt cËp.

TiÕp cËn c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n vµ ®Æc biÖt lµ dÞch vô x· héi chÊt l−îng

cao cã sù kh¸c biÖt rÊt râ gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ. N¨m 2004, tû lÖ ng−êi biÕt

ch÷ cña d©n sè tõ 10 tuæi trë lªn ë n«ng th«n lµ 91,85%, thÊp h¬n 4,32 ®iÓm %

so víi thµnh thÞ (96,34%); møc chi tiªu cho gi¸o dôc ®µo t¹o, b×nh qu©n mét

ng−êi ®i häc khu vùc thµnh thÞ lµ 1.537 ngh×n ®ång, gÊp gÇn 2,6 lÇn so víi n«ng

th«n. ViÖc sö dông c¸c c¬ së y tÕ cã sù kh¸c biÖt lín gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n,

trong khi cã 85,63% l−ît ng−êi èm ë thµnh thÞ ®−îc ®iÒu trÞ néi tró t¹i bÖnh viÖn

Nhµ n−íc, th× con sè nµy ë n«ng th«n lµ 77,46%; gi¸ trÞ ®å dïng l©u bÒn b×nh

qu©n 1 hé ë thµnh thÞ ®¹t 22,5 triÖu ®ång, trong khi ®ã, hé n«ng th«n chØ ®¹t 8,2

triÖu ®ång. Ng−êi d©n thµnh thÞ c¬ b¶n ®· tiÕp cËn ®−îc nguån n−íc s¹ch sinh

ho¹t, cßn ë n«ng th«n míi ®¹t 6,2%. Nh×n tæng thÓ, viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô x·

156

héi c¬ b¶n vÉn cã sù c¸ch biÖt xa gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n.

2.2.2.2. Nguyªn nh©n h¹n chÕ

CSXH n«ng th«n ®−îc x©y dùng vµ ®ang ®i vµo cuéc sèng sinh ®éng, tuy

nhiªn, còng cßn béc lé nh÷ng tån t¹i vµ khiÕm khuyÕt. Nguyªn nh©n cña nh÷ng

tån t¹i vµ khiÕm khuyÕt nµy lµ:

Thø nhÊt, nhËn thøc vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ch−a theo kÞp víi sù

biÕn ®æi x· héi trong n«ng th«n

ViÖt Nam lµ n−íc ®ang ph¸t triÓn ë tr×nh ®é thÊp, còng lµ n−íc ®ang chuyÓn ®æi tõ kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸, tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, nªn ®ang tån t¹i song trïng (dualism) cña 2 nÒn kinh tÕ. Thùc tÕ n−íc ta ®ang tån t¹i nÒn kinh tÕ truyÒn thèng lµ nÒn kinh tÕ kh«ng dùa trªn yÕu tè thÞ tr−êng (nÒn kinh tÕ tù cung, tù cÊp), ®ang cßn ngù trÞ chñ yÕu lµ ë khu vùc n«ng th«n vµ nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, tøc lµ nÒn kinh tÕ dùa trªn c¬ së thÞ tr−êng, chñ yÕu lµ ë khu vùc thµnh thÞ. Víi ®Æc ®iÓm nµy ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò x· héi ë n«ng th«n cÇn ph¶i gi¶i quyÕt, nh−ng hÖ thèng CSXH míi dõng ë hÖ thèng chÝnh s¸ch chung cho c¶ n−íc, trong ®ã cã −u tiªn cho ®Þa bµn n«ng th«n, mµ ch−a cã hÖ thèng CSXH hoµn chØnh, ®Çy ®ñ vµ riªng biÖt cho n«ng th«n. Theo kinh nghiÖm cña nhiÒu n−íc, nh− CHLB §øc vµ ®Æc biÖt lµ Trung Quèc, hiÖn nay ®· h×nh thµnh chiÕn l−îc vµ ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi n«ng th«n víi nh÷ng CSXH rÊt cô thÓ, tËp trung vµo c¸c vïng n«ng th«n, lµ h−íng vµo gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi khu vùc n«ng th«n so víi khu vùc thµnh thÞ.

157

Nh÷ng n¨m qua, mÆc dï chÝnh s¸ch x· héi ®èi víi khu vùc n«ng th«n ®· ®−îc bæ sung, söa ®æi vµ hoµn thiÖn dÇn, song vÉn ch−a theo kÞp sù biÕn ®æi nhanh chãng cña thùc tiÔn vµ ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn n«ng th«n. HiÖn nay, rÊt nhiÒu vÊn ®Ò x· héi n«ng th«n ®Æt ra cÇn gi¶i quyÕt nh− vÊn ®Ò viÖc lµm vµ ®êi sèng cña ng−êi d©n n«ng th«n vïng bÞ thu håi ®Êt do CNH, H§H nhanh; vÊn ®Ò x· héi cña lao ®éng n«ng th«n di d©n vµo ®« thÞ t×m viÖc lµm; vÊn ®Ò hç trî ph¸t triÓn thÞ tr−êng lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n; vÊn ®Ò rñi ro do thiªn tai vµ rñi ro x· héi kh¸c ë n«ng th«n; vÊn ®Ò X§GN cho vïng kinh tÕ chËm ph¸t triÓn, vïng miÒn nói, n¬i cã ®«ng ®ång bµo d©n téc; vÊn ®Ò tÖ n¹n x· héi, nhÊt lµ nghiÖn hót, m¹i d©m, bu«n b¸n phô n÷ vµ trÎ em n«ng th«n v× môc ®Ých th−¬ng m¹i, cê b¹c... ®ang ph¸t triÓn m¹nh ë n«ng th«n. MÆc dï ®· cã mét sè chÝnh s¸ch, nh−ng vÉn chØ mang tÝnh chÊt t¹m thêi, ch÷a ch¸y. §· ®Õn lóc cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch x· héi gi¶i quyÕt c¨n b¶n h¬n c¸c vÊn ®Ò trªn ë tÇm quèc gia.

Thø hai, chÝnh s¸ch thu nhËp ch−a cã lîi cho n«ng d©n. §iÒu nµy thÓ hiÖn gi÷a chÝnh s¸ch gi¸ c¶ n«ng s¶n phÈm vµ chÝnh s¸ch hµng c«ng nghiÖp ch−a cã sù thay ®æi thÝch øng.

Qua sè liÖu ®iÒu tra cña §Ò tµi th× mÆc dï nhËn thøc cã sù kh¸c nhau, nh−ng

ý kiÕn c¸c hé nghÌo vµ hé trªn møc nghÌo trong n«ng th«n c¸c tØnh NghÖ An, Hµ

T©y, Phó Thä vµ Kon Tum cho thÊy, cã tíi 45,78% hé nghÌo vµ 18,49% hé trªn

møc nghÌo cho r»ng gi¸ c¶ n«ng s¶n phÈm lµ cao, trong khi ®ã gÇn kho¶ng 80%

ý kiÕn cho r»ng gi¸ ph©n bãn, gi¸ m¸y mãc, c«ng cô s¶n xuÊt, gi¸ vËt liÖu cao,

kho¶ng 50-60% sè hé cho r»ng gi¸ ph−¬ng tiÖn ®i l¹i, ph−¬ng tiÖn nghe nh×n, gi¸

thuéc ch÷a bÖnh, gi¸ viÖn phÝ lµ cao.

BiÓu sè 35: ý kiÕn c¸c hé nghÌo vµ trªn møc nghÌo ë 3 huyÖn Con rÉy (Kon Tum), Th¹ch thÊt (Hµ T©y) vµ H¹ Hoµ (Phó Thä)

Cao

B. th−êng

ThÊp Kh«ng tr¶ lêi Tæng sè

Gi¸ c¶ n«ng s¶n

52,02

12,40

0,54

100,00

35,04

Gi¸ ph©n bãn, thuèc trõ s©u

0,27

23,18

0,00

100,00

76,55

Gi¸ thuû lîi phÝ

8,36

50,67

6,20

100,00

34,77

Gi¸ m¸y mãc c«ng cô s¶n xuÊt

0,00

24,53

0,54

100,00

74,93

Gi¸ nguyªn vËt liÖu

0,00

19,41

0,54

100,00

80,05

Gi¸ ®iÖn sinh ho¹t

0,27

68,46

10,51

100,00

20,75

Gi¸ n−íc sinh ho¹t

0,81

69,27

17,79

100,00

12,13

Gi¸ ph−¬ng tiÖn ®i l¹i

44,20

0,27

100,00

55,53

Gi¸ ph−¬ng tiÖn nghe nh×n

1,08

38,27

0,81

100,00

59,84

Gi¸ qu©n ¸o may mÆc

0,27

63,88

0,81

100,00

35,04

Häc phÝ, lÖ phÝ häc tËp

2,96

52,56

3,23

100,00

41,24

Gi¸ thuéc ch÷a bÖnh

39,08

0,27

100,00

60,65

Gi¸ viÖn phÝ

40,43

2,16

100,00

57,41

Nguån: NhiÖm vô theo nghÞ ®Þnh th− ViÖt Nam - CHLB §øc vÒ nghiªn cøu kinh nghiÖm vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n CHLB §øc vµ vËn dông cho ViÖt Nam, n¨m 2005

158

Râ rµng, t×nh tr¹ng gi¸ c¶ c¸nh kÐo gi÷a n«ng s¶n phÈm vµ hµng c«ng nghiÖp cho ®Õn nay vÉn cßn lµ vÊn ®Ò ph¶i xem xÐt ®Õn. Ngay c¶ c¸c n−íc ph¸t triÓn hiÖn nay, Nhµ n−íc vÉn cã chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy. VÝ dô, râ nhÊt

lµ ë khèi EU nãi chung, Nhµ n−íc EU cã chÝnh s¸ch râ rµng ®Ó hç trî thu nhËp cho n«ng d©n, th«ng qua hç trî theo ®Çu diÖn tÝch ®Êt canh t¸c vµ ®Çu gia sóc cña c¸c hé n«ng d©n. Hoa Kú, d−íi h×nh thøc kh¸c lµ hç trî cho ng−êi d©n nãi chung, cho n«ng d©n nãi riªng b»ng c¸c CSXH nh− BHXH, trî cÊp x· héi, gi¸o dôc kh«ng mÊt tiÒn cho con em n«ng d©n, ch¨m sãc søc khoÎ cho ng−êi d©n.

Thùc tÕ cßn cho thÊy, n«ng d©n kh«ng nh÷ng ph¶i ®èi mÆt víi t×nh tr¹ng gi¸

c¶ c¸nh kÐo mµ cßn ®ang trong tr¹ng th¸i rÊt bÊp bªnh cña gi¸ c¶ n«ng s¶n phÈm

trªn thÞ tr−êng vµ sù c¹nh tranh cña hµng ho¸ nµy khi xuÊt khÈu. §iÒu nµy ®ßi

hái Nhµ n−íc sím cã chÝnh sÊch thu nhËp cã lîi cho ng−êi n«ng d©n.

Thø ba, ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò x· héi trong n«ng

th«n cã xu h−íng suy gi¶m. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hé, ph¸t triÓn kinh tÕ

trang tr¹i; ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp, doanh nghiÖp quy m«

võa vµ nhá; chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®−a ch¨n nu«i ®¹i gia sóc

cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao thµnh ngµnh s¶n xuÊt chÝnh...tá râ sù −u viÖt cña nã, tuy

vËy, trong thùc tÕ vÉn ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng−êi lao

®éng n«ng th«n. VÒ c¬ b¶n sù ph¸t triÓn trong n«ng th«n vÉn c¬ b¶n dùa trªn ®¬n

vÞ kinh tÕ hé s¶n xuÊt tù cÊp, ph©n t¸n, m¹nh món. Tû träng s¶n phÈm hµng ho¸ cña

c¸c hé kinh tÕ cßn rÊt thÊp. C¸c chñ trang tr¹i, chñ doanh nghiÖp thuéc mäi lÜnh

vùc, ngµnh nghÒ s¶n xuÊt trong khu vùc n«ng th«n ch−a nhiÒu.

Tèc ®é gi¶m nghÌo cã xu h−íng chËm l¹i do t¸c ®éng cã chiÒu gi¶m xuèng

cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn gi¶m nghÌo. HÖ sè co gi·n gi÷a kinh tÕ vµ gi¶m

nghÌo tõ 1- 0,95 giai ®o¹n 1992-1998, gi¶m xuèng cßn kho¶ng 1- 0,85 giai ®o¹n

1998-2005. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ nÐt ë c¸c vïng bÞ chia c¾t ®Þa lý, h¹ tõng thÊp

nhÊt vµ d©n trÝ ch−a ph¸t triÓn.

Nh×n chung, nh÷ng ®éng lùc cho gi¶i quyÕt viÖc lµm, X§GN kh«ng cßn t¸c

dông m¹nh mÏ nh− giai ®o¹n ®Çu ®ã lµ chÝnh s¸ch ®Êt ®ai, giao ®Êt giao rõng,

chÝnh s¸ch kho¸n 10 trong n«ng nghiÖp, trong khi ®ã chÝnh s¸ch míi ®Çu t− c¬

së h¹ tÇng l¹i ch−a kÞp ph¸t huy hiÖu qu¶. V× vËy, cÇn ph¶i t×m c¸c ®éng lùc míi

cho t−¬ng lai.

Thø t−, thu chi ng©n s¸ch nhµ n−íc ch−a t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nhµ n−íc ta

chuyÓn ®æi chøc n¨ng phï hîp víi c¬ chÕ kinh tÕ míi, gi¶i quyÕt tèt h¬n nh÷ng

159

vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi nãi chung, cho n«ng d©n nãi riªng.

Nh− ®· nãi CHLB §øc vµ hÇu hÕt c¸c n−íc ph¸t triÓn theo h−íng thÞ tr−êng,

chøc n¨ng cña Nhµ n−íc chñ yÕu h−íng vµo lµ ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn, t¹o khu«n

khæ luËt ph¸p cho nÒn kinh tÕ, cung øng nh÷ng dÞch vô c«ng céng, b¶o vÖ tµi

nguyªn, m«i tr−êng quèc gia, ®iÒu tiÕt thu nhËp, ®¶m b¶o sù æn ®Þnh vµ ph¸t

triÓn chung cho ®Êt n−íc. C¸c nhµ n−íc chuyÓn ®æi sang c¬ chÕ kinh tÕ thÞ

tr−êng hiÖn nay ®Òu chuyÓn ®æi chøc n¨ng tõ mét nhµ n−íc lµ ng−êi s¶n xuÊt

sang thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng trªn. Tõ ®ã, viÖc ®Çu t− ph¸t triÓn s¶n xuÊt, cung

cÊp hµng ho¸ t− nh©n chñ yÕu ®−îc trao cho c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn, mµ

trong nÒn kinh tÕ c¸c doanh nghiÖp ngoµi nhµ n−íc chiÕm chiÕm tû lÖ ¸p ®¶o;

cßn nhµ n−íc chñ yÕu ®Çu t− ph¸t triÓn vµ cung øng hµng ho¸ c«ng céng. Tuy chØ

chiÕm mét tû träng rÊt nhá trong ®Çu t− s¶n xuÊt hµng ho¸ t− nh©n, nh−ng Nhµ

n−íc cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn lÜnh vùc s¶n xuÊt nµy th«ng qua sù ®iÒu tiÕt, th«ng

qua thuÕ vµ trî cÊp. Vµ còng nhê ®ã, Nhµ n−íc cã ®iÒu kiÖn ch¨m lo cho nh÷ng

vÊn ®Ò x· héi. Tuú theo mçi n−íc c¬ cÊu chi ng©n s¸ch nhµ n−íc cã sù kh¸c

nhau, nh−ng nh×n chung, phÇn chi chñ yÕu tËp trung vµo gi¶i quyÕt chÝnh s¸ch x·

héi nh− b¶o hiÓm, trî cÊp gi¸o dôc, chÝnh s¸ch ®èi víi nh÷ng ng−êi cùu binh,

quèc phßng, cßn l¹i lµ chi kh¸c.

Thùc tÕ n−íc ta cho thÊy, mÆc dï ®· cã sù ®æi míi, nh−ng ®Õn nay, vÒ c¬

b¶n nhµ n−íc ta vÉn lµ ng−êi s¶n xuÊt hµng ho¸ t− nh©n. Chøc n¨ng chñ yÕu cña

nhµ n−íc do ®ã còng nÆng vÒ phÝa lµ ng−êi cung øng hµng ho¸ t− nh©n cho x·

héi. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë chç, trong c¬ cÊu chi NSNN, viÖc bè trÝ chi ng©n s¸ch

vÉn dùa trªn quan ®iÓm Ng©n s¸ch chi cho s¶n xuÊt, tû lÖ ®Çu t− cho ph¸t triÓn

trong ng©n s¸ch nhµ n−íc lµ rÊt cao.

Víi tû lÖ chi NSNN cho ®Çu t− ph¸t triÓn hµng n¨m vµo kho¶ng 30% nh−

thÕ, nªn tû lÖ ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhµ n−íc trong tæng vèn ®Çu t− ph¸t triÓn

toµn x· héi ®Õn nay vÉn chiÕm tû lÖ rÊt cao. Trong khi ®ã, phÇn chi cho GD&§T

vµ chi l−¬ng h−u vµ b¶o ®¶m x· héi chØ trong kho¶ng 20- 25%. Vµ nÕu céng c¶

chi sù nghiÖp y tÕ, D©n sè KHHG§ còng chØ ®¹t kho¶ng 25- 28%. C¬ cÊu chi

tiªu ng©n s¸ch nh− thÕ cho thÊy Nhµ n−íc vÉn cßn lµ nhµ n−íc cña c¬ chÕ kinh tÕ

cò, nhµ n−íc lµ ng−êi s¶n xuÊt cung øng hµng ho¸ t− nh©n, chø ch−a chuyÓn

160

thµnh nhµ n−íc lµ ng−êi cung øng dÞch vô c«ng céng cho toµn x· héi. V× thÕ,

Nhµ n−íc ta ch−a cã ®iÒu kiÖn tËp trung gi¶i quyÕt vÊn ®Ò x· héi, nh− b¶o hiÓm,

trî cÊp, gi¸o dôc, y tÕ... nh− nhµ n−íc cña c¸c n−íc ph¸t triÓn theo h−íng nÒn

kinh tÕ thÞ tr−êng.

Thªm n÷a, vai trß ®iÒu tiÕt thu nhËp cña Nhµ n−íc ta hiÖn nay cßn rÊt yÕu,

môc tiªu ®¶m b¶o b×nh ®¼ng x· héi cña ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta

ch−a cã ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn. §iÒu nµy do chÝnh s¸ch thu nhËp cña n−íc ta hiÖn nay

rÊt l¹c hËu, ch−a biÕn ®æi kÞp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng.

ChØ tiªu

§¬n vÞ

2000

2001

2002

2004*

2005 *

Tæng chi

Tû ®

108.961

129.773

148.208

214.176

254.385

Chi ®Çu t− ph¸t triÓn

27,19

31,00

30,51

30,87

28,28

Chi sù nghiÖp GD&§T

11,63

11,89

12,04

11,83

14,31

9,86

10,34

8,92

9,28

Chi l−¬ng h−u, b¶o ®¶m x· héi

Chi sù nghiÖp y tÕ

3,17

3,24

3,14

4.22

Chi d©n sè KHHG§

0,51

0,33

0,57

0,16

Chi sù nghiÖp KH&CN

1,14

1,25

1,03

1,10

Chi sù nghiÖp VHTT

0,84

0,71

0,72

0,67

thanh,

0,66

0,65

0,46

0,44

Chi SN ph¸t truyÒn h×nh

10 Chi SN ThÓ dôc thÓ thao

0,36

0,37

0,40

0,26

11 Chi sù nghiÖp kinh tÕ

5,32

4,85

5,39

5,04

12 Chi qu¶n lý hµnh chÝnh

7,42

6,73

5,80

6,59

31,90

28,64

30,80

29,72

13 Chi bæ sung quü dù tr÷ tµi chÝnh vµ chi kh¸c

Nguån. Niªn gi¸m thèng kª 2005, trang 85,86.

Sè liÖu 2004, 2005 B¸o c¸o tr×nh quèc héi kho¸ XI, kú häp thø 9 vÒ quyÕt to¸n ng©n s¸ch

nhµ n−íc 2004 vµ t×nh h×nh thùc hiÖn ng©n s¸ch n¨m 2005

BiÓu sè 36: C¬ cÊu chi Ng©n s¸ch nhµ n−íc 2001-2005

Chóng ta biÕt r»ng, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, thuÕ lµ nguån thu chñ yÕu

cña ng©n s¸ch nhµ n−íc, ®ång thêi còng lµ c«ng cô ®Ó nhµ n−íc ®iÒu tiÕt thu

nhËp cña nÒn kinh tÕ. ë nhiÒu n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, thuÕ tiÒn c«ng,

161

tiÒn l−¬ng lµ rÊt cao, ch¼ng h¹n nh− ë CHLB §øc nh− ®· nãi ë phÇn tr−íc. ë

n−íc ta, thuÕ tiÒn c«ng, tiÒn l−¬ng, hay thuÕ thu nhËp c¸ nh©n cßn rÊt thÊp. Trong

nguån thu tõ thuÕ, thuÕ tiÒn l−¬ng, tiÒn c«ng chiÕm kho¶ng 3%.

ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n ë n−íc ta thÊp ®−îc lý gi¶i lµ do tiÒn l−¬ng thÊp, do

®ã, ch−a ¸p dông thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ®èi víi ng−êi lao ®éng lµm viÖc trong

khu vùc qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc vµ hµnh chÝnh sù nghiÖp. HiÖn t¹i chóng ta

míi ¸p dông thuÕ thu nhËp cao víi mét sè ®èi t−îng. Cßn l¹i, tuyÖt ®¹i bé phËn

c¸n bé hµnh chÝnh nhµ n−íc vµ hµnh chÝnh sù nghiÖp hÇu nh− ch−a ph¶i ®ãng

thuÕ thu nhËp c¸ nh©n. Song thùc tÕ, trong khu vùc hµnh chÝnh nhµ n−íc vµ khu

vùc sù nghiÖp hiÖn nay, thu nhËp c¸ nh©n cña ng−êi lao ®éng vµ tiÒn l−¬ng mµ

hä ®−îc chi tr¶ theo b¶ng l−¬ng lµ hai ®¹i l−îng hoµn toµn kh¸c nhau, trong ®ã,

thu nhËp thùc cña hä th−êng lín h¬n tiÒn l−¬ng vµi ba lÇn.

H×nh sè 16. Tû träng c¸c lo¹i thuÕ trong tæng thu tõ thuÕ ë ViÖt Nam §/V %

N¡m 2003

ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp

N¨m 1998

32%

24%

14%

ThuÕ xuÊt nhËp khÈu

ThuÕ VAT

10%

21%

ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt

21%

28%

ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n

31%

C¸c lo¹i thuÕ kh¸c

Nguån: Bé Tµi chÝnh

Nguyªn nh©n lµ ë chç, chÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng cña ta chËm ®−îc c¶i c¸ch,

kh«ng ph¶n ¶nh ®−îc nguån thu nhËp cña ng−êi lao ®éng. TiÒn l−¬ng cho gi¸o

viªn mµ t¸c gi¶ Vò Quang ViÖt ®· nãi ®Õn cho ta thÊy ®iÒu nµy. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ,

liÖu chÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng cã cßn phï hîp n÷a hay kh«ng, mét khi thu nhËp tõ

viÖc gi¶ng d¹y thªm cña gi¸o viªn lín h¬n tõ 2-3 lÇn tiÒn l−¬ng chÝnh thøc.

Kh«ng chØ víi ®èi t−îng gi¸o viªn, mµ hiÖn nay, tÊt c¶ c¸c ®èi t−îng kh¸c trong

x· héi thuéc diÖn lµm c«ng ¨n l−¬ng tõ khu vùc qu¶n lý nhµ n−íc, khu vùc hµnh

chÝnh sù nghiÖp ®Òu cã chung t×nh tr¹ng thu nhËp cao h¬n tiÒn l−¬ng nhiÒu lÇn.

KÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu ®Ò tµi khoa häc t¹i tr−êng ®¹i häc Kinh tÕ quèc

162

kh«ng cã hiÖu lùc, nhµ n−íc kh«ng thÓ n¾m ®−îc thu nhËp cña ng−êi lao ®éng,

yªu cÇu gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò mµ chÝnh s¸ch x· héi ®ang ®Æt ra vµ ®Æc biÖt lµ

trong n«ng th«n nãi riªng.

Nãi tãm l¹i, nh÷ng khã kh¨n h¹n chÕ trong CSXH nãi chung, CSXH n«ng th«n

nãi riªng xuÊt ph¸t tõ viÖc chËm chuyÓn chøc n¨ng, vai trß cña nhµ n−íc tõ mét nhµ

n−íc ®−îc tæ chøc theo kiÓu kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®Ó sang thùc hiÖn nh÷ng chøc

Thø n¨m, n¨ng lùc thÓ chÕ thùc hiÖn CSXH n«ng th«n hiÖn nay cßn nhiÒu

bÊt cËp. §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng khÝa c¹nh sau:

- Trong qu¸ tr×nh triÓn khai c¸c ch−¬ng tr×nh viÖc lµm X§GN, ASXH vµ cung

cÊp c¸c dÞch vô c¬ b¶n trong n«ng th«n ch−a ®−îc phèi hîp mét c¸ch chÆt chÏ, do ®ã

hiÖu qu¶ chung cña CSXH ch−a cao, ch−a t−¬ng xøng víi kinh phÝ mµ x· héi ®Çu t−

kÕt hîp vµ chuyÓn dÇn sang chøc n¨ng phôc vô lµ chÝnh, nªn mét sè chÝnh s¸ch x·

héi nãi chung, cho n«ng th«n nãi riªng ®−îc thùc hiÖn th«ng qua hÖ thèng sù nghiÖp

ta, ch−a ®−îc nghiªn cøu vµ thÓ hiÖn trong ho¹ch ®Þnh CSXH.

- Tr×nh ®é tæ chøc, n¨ng lùc c«ng t¸c cña ®éi ngò c¸n bé thùc thi nhiÖm vô trong

lÜnh vùc chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ch−a ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn. ThiÕu c¬ chÕ

tæ chøc triÓn khai cøu trî kÞp thêi cho ng−êi bÞ n¹n. §iÒu nµy cïng víi c¬ chÕ, chÝnh

s¸ch tµi chÝnh vµ thu nhËp hiÖn hµnh lµm cho c¸c chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ®−îc

triÓn khai mét c¸ch kÐm hiÖu qu¶. Nh÷ng thÊt tho¸t trong viÖc thùc hiÖn c¸c ch−¬ng

tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, cøu trî x· héi... kh«ng ph¶i lµ h¹n h÷u.

- Trong qu¸ tr×nh xo¸ bao cÊp mét c¸ch trµn lan, thÞ tr−êng ho¸ theo kiÓu tù do,

kh«ng cã sù kiÓm so¸t chÆt chÏ cña Nhµ n−íc, nªn ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ khã l−êng,

ch¼ng h¹n trong lÜnh vùc lao ®éng, viÖc lµm, viÖc cho phÐp doanh nghiÖp, nhÊt lµ t−

163

ph¸t sinh hiÖn t−îng lõa ®¶o ng−êi lao ®éng nh−ng ch−a cã biÖn ph¸p kiÓm so¸t. C«ng

t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t cña nhµ n−íc trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n

cßn h¹n chÕ.

Hép 3: Sù chËm trÔ trong tæ chøc sö dông c¸c nguån cøu trî c¬n b∙o Chanchu C¬n b·o Chanchu g©y thiÖt h¹i lín vÒ ng−êi vµ cña ®èi víi ng− d©n ba tØnh §µ N½ng, Qu¶ng Nam, Qu¶ng Ng·i. Ngay sau khi c¬n b·o x¶y ra, §¶ng, Nhµ n−íc vµ nh©n d©n c¶ n−íc ta ®· khÈn cÊp tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cøu trî nh»m gióp ng− d©n kh¾c phôc hËu qu¶. Song c«ng t¸c tæ chøc triÓn khai cña ®Þa ph−¬ng sö dông c¸c kho¶n cøu trî rÊt chËm. Ch¼ng h¹n t¹i mét tØnh A, cã sè ng−êi chÕt vµ mÊt tÝch qua c¬n b·o lµ 158 ng−êi, thiÖt h¹i vÒ ph−¬ng tiÖn tÇu thuyÒn kho¶ng ba tû ®ång. §Õn ngµy 31/07/2006, ®· ®−îc Nhµ n−íc vµ nh©n d©n c¶ n−íc cøu trî gÇn 25 tû ®ång vµ 750 tÊn g¹o, trong ®ã Trung −¬ng hç trî lµ 8 tû ®ång. Kho¶n cøu trî nµy ®−îc chuyÓn ®Õn MÆt trËn tæ quèc ViÖt Nam tØnh, Quü phßng chèng thiªn tai tØnh, c¸c tæ chøc ®oµn thÓ (Héi ch÷ thËp ®á tØnh, Héi tõ thiÖn tØnh, Héi khuyÕn häc tØnh, Héi b¶o trî bÖnh nh©n nghÌo tØnh) vµ c¸c huyÖn, thÞ x·, Song viÖc tæ chøc sö dông cøu trî rÊt chËm. §Õn ngµy 15/08/2006, toµn tØnh A míi sö dông kho¶ng 12 tû ®ång (trong ®ã tõ quü cña Trung −¬ng lµ 1,280 tû ®ång), sö dông 43,5 tÊn g¹o vµ 200 thïng mú t«m.

Nguån, tµi liÖu kh¶o s¸t cña nhãm nghiªn cøu ®Ò tµi

®øng tr−íc mét khã kh¨n lµ c¸c nguån sè liÖu thiÕu liªn tôc vµ thèng nhÊt. HiÖn

nay cã rÊt nhiÒu nguån sè liÖu ®−îc ph¸t ra tõ c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c ViÖn

t×nh h×nh x· héi n«ng th«n ®Ó ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th−êng mang tÝnh chñ quan,

héi nãi chung, n«ng th«ng nãi riªng, kh«ng ®−îc tiÕn hµnh ë cÊp quèc gia vµ

th−êng xuyªn, do ®ã, thiÕu c¬ së d÷ liÖu ®Çu vµo ®Ó ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cho

s¸t víi thùc tiÔn.

Cuèi cïng, mÆc dï ®· cã sù tham gia cña céng ®ång x· héi, c¸c tæ chøc

hiÖn chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n vÉn cßn h¹n chÕ, thiÕu c¬ chÕ thùc hiÖn, ®Æc

164

n«ng th«n.

Ch−¬ng III Mét sè KhuyÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta nh÷ng n¨m tíi trªn c¬ së vËn dông kinh nghiÖm cña CHLB §øc

3.1. KhuyÕn nghÞ vËn dông kinh nghiÖm vÒ ph−¬ng

®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam

3.1.1. NhËn thøc râ nh÷ng ®iÓm t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt chñ yÕu gi÷a CHLB §øc vµ ViÖt Nam ®Ó vËn dung kinh nghiÖm vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng CSXH n«ng th«n vµo thùc tiÔn n−íc ta

thèng CSXH n«ng th«n, chóng ta cÇn lµm râ nh÷ng ®iÓm t−¬ng ®ång vµ kh¸c

biÖt chñ yÕu CHLB §øc vµ ViÖt Nam.

Tr−íc hÕt, vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, vµ ViÖt Nam cã sù kh¸c nhau.

tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ tiªn tiÕn, thÓ hiÖn ë chç trong c¬ cÊu kinh tÕ c¶ vÒ c¬

cÊu GDP vµ c¬ cÊu lao ®éng, th× tû träng lao ®éng n«ng nghiÖp rÊt thÊp. Trong

khi ®ã, ViÖt Nam lµ n−íc cßn ®ang n»m trong tèp c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, thu

n«ng th«n cßn rÊt lín. Do ®ã, viÖc thùc hiÖn CSXH n«ng th«n ë ViÖt Nam l¹i

cµng cÇn thiÕt nh−ng nÆng nÒ vµ khã kh¨n h¬n.

Thø hai, vÒ x· héi, ë khÝa c¹nh nµo ®ã, CHLB §øc vµ ViÖt Nam cã sù

gièng nhau. CHLB §øc ®· kh¼ng ®Þnh râ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ

tr−êng x· héi. Kinh tÕ thÞ tr−êng x· héi ë CHLB §øc ®−îc quan niÖm lµ nÒn

kinh tÕ dùa vµo nguyªn t¾c t«n träng cao ®é sù c¹nh tranh cña thÞ tr−êng, ph¸t

huy mäi yÕu tè ®Ó b¶o vÖ c¹nh tranh kinh tÕ. Sù can thiÖp cña nhµ n−íc vµo thÞ

tr−êng ph¶i theo nguyªn t¾c lµ t−¬ng hîp víi thÞ tr−êng. §ång thêi, chøc n¨ng

chñ yÕu cña nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng lµ ®iÒu tiÕt thu nhËp vµ gi¶i

165

quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi, th«ng qua chÝnh s¸ch b¶o hiÓm vµ trî cÊp.

Nh÷ng n¨m ®æi míi võa qua §¶ng vµ Nhµ n−íc ta kh¼ng ®Þnh con ®−êng

dï ®Õn nay c¸c nhµ kinh tÕ häc vÉn ch−a tr¶ lêi ®−îc thÕ nµo lµ kinh tÕ thÞ tr−êng

®Þnh h−íng XHCN, cßn nhiÒu ý kiÕn tranh luËn cßn rÊt kh¸c nhau vÒ vÊn ®Ò nµy,

nh−ng c¸c nhµ kinh tÕ häc còng nh− c¸c nhµ qu¶n lý ®Òu thõa nhËn, vÒ b¶n chÊt,

x· héi phån thinh, b×nh ®¼ng vµ v¨n minh. ChÝnh t− t−ëng vÒ mét x· héi b×nh

®¼ng ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn CSXH.

LÞch sö t− t−ëng kinh tÕ cho thÊy, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b×nh ®¼ng x· héi chØ

n−íc ph¶i th«ng qua hÖ thèng thuÕ ®Ó ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng vµ thu nhËp cña c¸c

trî cÊp, hay hÖ thèng ASXH ®Ó ®¶m b¶o sù æn ®Þnh x· héi. Trªn ph−¬ng diÖn ®ã

CHLB §øc còng nh− c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®ang thùc hiÖn.

cña CHLB §øc vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam

ViÖt Nam lµ vÊn ®Ò rÊt cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, cÇn cã b−íc ®i thÝch hîp, phï hîp

víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam.

n«ng th«n ViÖt Nam. Cho ®Õn nay, mÆc dï §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®· chó ý ®Õn

CSXH, nh−ng ®ã lµ hÖ thèng CSXH nãi chung cho mäi ®èi t−îng. Ch−a cã mét

lao ®éng trong n«ng th«n cßn rÊt lín, viÖc thùc hiÖn CNH, H§H ®Êt n−íc vµ ph¸t

166

triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë n−íc ta tuú thuéc vµo chç cã chuyÓn

yªu cÇu cña ®Þnh h−íng XHCN, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x·

chóng ta cÇn ph¶i cã hÖ thèng CSXH riªng biÖt, ®éc lËp ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò x·

héi n«ng th«n.

Thùc tiÔn ph¸t triÓn nh÷ng n¨m qua cho thÊy, do thiÕu hÖ thèng CSXH

riªng biÖt cho khu vùc n«ng th«n, nªn c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nãi chung cã t¸c

®éng kh¸ phøc t¹p tíi x· héi n«ng th«n. VÒ tæng thÓ, kinh tÕ n−íc ta ®ang ph¸t

triÓn, chuyÓn m¹nh tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr−êng.

Tuy nhiªn, kinh tÕ n«ng th«n vÉn ph¸t triÓn chËm h¬n khu vùc thµnh thÞ, ®Æc biÖt

kinh tÕ cßn chËm ph¸t triÓn. Trong kinh tÕ thÞ tr−êng, t¸c ®éng cña CNH,H§H vµ

héi nhËp ®Õn khu vùc thµnh thÞ m¹nh h¬n, trong khi ®ã, nh÷ng vÊn ®Ò x· héi,

nhÊt lµ c¸c vÊn ®Ò x· héi bøc xóc l¹i tån t¹i nghiªm träng h¬n ë khu vùc n«ng

h¹n chÕ h¬n thµnh thÞ, t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo phÇn lín tËp trung vµo khu vùc n«ng

th«n. CNH, H§H vµ §TH lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh thóc

®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu lao ®éng n«ng th«n theo h−íng hiÖn ®¹i,

song qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu lao ®éng n«ng th«n diÔn ra

kh¸ chËm ch¹p lµm cho søc Ðp vÒ lao ®éng, viÖc lµm khu vùc n«ng th«n rÊt lín,

nhÊt lµ n¹n thiÕu viÖc lµm lµ rÊt nghiªm träng. §Æc biÖt, qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ g¾n

nghiÖp, khu ®« thÞ cµng ®Ó l¹i hËu qu¶ nghiªm träng vÒ viÖc lµm ®èi víi n«ng

më ra kh¶ n¨ng to lín vÒ c¬ héi viÖc lµm cho mäi ng−êi lao ®éng cã nhu cÇu,

song ®èi víi khu vùc n«ng th«n, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña lao ®éng cßn rÊt yÕu

kÐm do phÇn lín ch−a qua ®µo t¹o, nhÊt lµ ®µo t¹o nghÒ, nªn khã ®¸p øng ®−îc

yªu cÇu cña thÞ tr−êng lao ®éng, hä chØ cã thÓ tham gia vµo thÞ tr−êng lao ®éng

167

cÊp thÊp víi thu nhËp thÊp. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng, bªn c¹nh nh÷ng

mÆt tÝch cùc nh− t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao, tÝnh n¨ng ®éng x· héi cña mäi ng−êi ®−îc

kh¬i dËy vµ ph¸t huy, t¹o ®éng lùc míi cho sù ph¸t triÓn... th× nhiÒu vÊn ®Ò x· héi, do

t¸c ®éng mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr−êng còng næi lªn gay g¾t vµ phÇn lín tËp trung vµo

khu vùc n«ng th«n, nhÊt lµ tÖ n¹n x· héi.

quyÕt hµi hoµ mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ thùc hiÖn c«ng b»ng x·

héi ®èi víi khu vùc n«ng th«n. Nh×n tæng thÓ, nh÷ng c¸i ®−îc vÒ mÆt kinh tÕ

th−êng t¸c ®éng vµo khu vùc thµnh thÞ m¹nh h¬n n«ng th«n, cßn hËu qu¶ vÒ mÆt

x· héi th× n«ng th«n l¹i g¸nh chÞu nÆng nÒ h¬n. V× vËy, nÕu kh«ng ®Æt ®óng vÞ trÝ

chiÕn l−îc cña n«ng th«n trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, kh«ng g¾n

chÆt gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ngang

tÇm víi kinh tÕ sÏ lµ mét rµo c¶n rÊt lín trªn con ®−êng ph¸t triÓn ®Êt n−íc. Tõ

®ã, ®ßi hái thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ph¶i ®−îc tËp trung h¬n, ph¶i

n«ng th«n. §iÒu nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc khi chóng ta cã hÖ thèng CSXH

®éc lËp cho khu vùc n«ng th«n réng lín.

Thø hai, tr−íc m¾t, cÇn ph¶i tËp trung hoµn thiÖn nh÷ng CSXH cã liªn

quan ®Õn kinh tÕ hiÖn ®ang cã t¸c ®éng tíi khu vùc n«ng th«n.

HÖ thèng CSXH n«ng th«n ph¶i h−íng vµo môc tiªu cuèi cïng lµ ®¶m b¶o

chÝnh trÞ vµ v¨n ho¸. §iÒu ®ã cã nghÜa, hÖ thèng CSXH n«ng th«n lµ mét hÖ

mét qu¸ tr×nh. Tr−íc m¾t, chóng t«i cho r»ng cÇn tËp trung vµo viÖc gi¶i quyÕt

thÕ v× cã nhiÒu lý do.

Thø nhÊt, nh− ®· nãi, CSXH n«ng th«n cã ph¹m vi réng, bëi lÏ trong n«ng

viªn, thî thñ c«ng, nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i dÞch vô,

168

Thø hai, do mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ x· héi th× kinh tÕ lµ vÊn ®Ò cã ý

nhËp cao, hä cã kh¶ n¨ng tù b¶o vÖ vµ b¶o vÖ ®−îc b¶o vÖ tr−íc nh÷ng rñi ro x·

nh÷ng chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn lÜnh vùc kinh tÕ.

Thø ba, trong hÖ thèng CSXH hiÖn hµnh, nh÷ng chÝnh s¸ch cã liªn quan

®Õn kinh tÕ nh− chÝnh s¸ch viÖc lµm, chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, chÝnh s¸ch

ASXH, chÝnh s¸ch cung cÊp c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n nh− gi¸o dôc, ch¨m sãc

søc khoÎ céng ®ång vµ vÞ thµnh niªn, chÝnh s¸ch cung cÊp n−íc s¹ch cho ng−êi

lµ cã c¬ së thuËn lîi.

hoµ nhËp vµo ®êi sèng céng ®ång.

thay ®æi tÝnh chÊt vµ vai trß cña NSNN. Ph¶i c¬ cÊu l¹i thu chi NSNN theo

nguyªn t¾c nguån thu chñ yÕu tõ thuÕ, mäi ho¹t ®éng cã thu nhËp trong nÒn kinh

tÕ ®Òu ph¶i nép thuÕ cho NSNN. §ång thêi, chi NSNN cho CSXH nãi chung, cho

khi vùc n«ng th«n nãi riªng ph¶i ®−îc −u tiªn trong chi tiªu cña NSNN. ChÝnh v×

thÕ, kinh nghiÖm vÒ c¬ cÊu thu chi NSNN cña CHLB §øc lµ cã thÓ vËn dông

®−îc ë n−íc ta.

3.2 khuyÕn nghÞ ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn néi dung

hÖ thèng csxh n«ng th«n ë n−íc ta nh÷ng n¨m tíi

3.2.1. Ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn néi dung chÝnh s¸ch viÖc lµm cho

nh÷ng n¨m s¾p tíi nã ph¶i bao gåm nhiÒu vÊn ®Ò vµ ph¶i ®−îc gi¶i quyÕt ®ång

bé. Trong khu«n khæ cña ®Ò tµi nµy nµy chóng t«i chØ xin ®−îc ®Ò cËp ®Õn mét

169

sè ®iÓm mµ theo nhËn thøc cña chóng t«i nã ®ang lµ nh÷ng ®ßi hái bøc xóc.

Trong ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®· x¸c

®Þnh râ lµ phÊn ®Êu ®Ó ®Õn n¨m 2010 tho¸t khái t×nh tr¹ng mét n−íc nghÌo, vµ

n¨m 2020 vÒ c¬ b¶n trë thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp. §Ó ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu

®ã §¶ng vµ Nhµ n−íc còng ®· x¸c ®Þnh con ng−êi gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. VËy

ph¶i cã chiÕn l−îc lao ®éng vµ viÖc lµm, chiÕn l−îc nµy ph¶i tËp trung lµm s¸ng

cÊu cña nã ®Æc biÖt lµ c¬ cÊu gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n sÏ ra sao.v.v...? Lao

®éng cña ViÖt Nam vµo c¸c thêi ®iÓm t−¬ng øng ®ã sÏ lµ bao nhiªu, c¬ cÊu theo

®é tuæi lµ thÕ nµo, c¬ cÊu theo ngµnh nghÒ, theo n«ng th«n, thµnh thÞ, theo c¸c

vïng l·nh thæ dù kiÕn sÏ chuyÓn dÞch nh− thÕ nµo cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn

cña nÒn kinh tÕ? Tr×nh ®é cña ng−êi lao ®éng t¹i c¸c thêi ®iÓm ®ã vµ ë tõng

ngµnh, tõng lÜnh vùc kinh tÕ – x· héi cÇn ph¶i ®¹t ®−îc lµ thÕ nµo (®−¬ng nhiªn

lµ ph¶i ®èi chiÕu víi hoµn c¶nh cña quèc tÕ n÷a)?

c¬ cÊu ngµnh nghÒ nh»m ph¸t huy lîi thÕ cña tõng vïng n«ng th«n n−íc ta. Do

c¬ cÊu lao ®éng tõ n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ë n−íc ta nh÷ng

n¨m tíi. Xu h−íng vËn ®éng cã tÝnh quy luËt mµ ai còng biÕt lµ, cïng víi qu¸

tr×nh ®Èy nhanh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, sù ph¸t triÓn cña khu ®« thÞ, th×

170

vÒ c¬ b¶n chóng ta ®· trë thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp, th× nh− vËy tû lÖ lao ®éng

lµm trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp sÏ chØ cßn d−íi 30% (v× GDP cña khu vùc n«ng

nghiÖp theo nghÜa réng sÏ chØ cßn d−íi 10%). Cø t¹m cho lµ lao ®éng n«ng

nghiÖp cßn kho¶ng 25%, tøc lµ cßn kho¶ng 13,6 triÖu ng−êi, so víi hiÖn nay

gi¶m kho¶ng 10,6 triÖu ng−êi.

Nh− vËy lµ tõ nay ®Õn n¨m 2020, kh«ng kÓ sè lao ®éng t¨ng lªn hµng n¨m

do sè thiÕu niªn ®Õn tuæi lao ®éng bæ sung vµo ®éi ngò lao ®éng

(kho¶ng 600 -700 ngµn ng−êi mçi n¨m) chóng ta ®· ph¶i gi¶i quyÕt viÖc lµm phi

sè t¨ng lªn hµng n¨m ph¶i kho¶ng 16.17 triÖu ng−êi.

b¶n, th× lµm sao hä chuyÓn sang lµm viÖc ë khu vùc phi n«ng nghiÖp ®−îc. Bëi

vËy, viÖc h×nh thµnh cho ®−îc mét chiÕn l−îc ®µo t¹o nghÒ thùc sù cã c¬ së khoa

häc, cã tÝnh kh¶ thi ®ang lµ mét ®ßi hái hÕt søc bøc xóc.

Thø hai, gi¶i quyÕt viÖc lµm ®¸p øng nhu cÇu chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh

tÕ vµ c¬ cÊu lao ®éng cña ®Êt n−íc

Víi môc tiªu ®Õn n¨m 2020, n−íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n−íc c«ng

nghiÖp, vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu lao ®éng cña n−íc ta sÏ diÔn

ra m¹nh mÏ vµ quyÕt liÖt h¬n. Theo dù tÝnh ®Õn sau n¨m 2010 ®Êt n−íc ta ph¶i cè

g¾ng cã kho¶ng 500 ngµn doanh nghiÖp c¸c lo¹i, thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ,

thªm kho¶ng 350 khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt n÷a.

tiªu chuÈn khu vùc vµ quèc tÕ hÖ thèng h¹ tÇng phôc vô cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ

- x· héi, b¶o vÖ m«i tr−êng cña ®Êt n−íc, trong ®ã ®Æc biÖt lµ hÖ thèng giao

th«ng (c¶ ®−êng bé, ®−êng s¾t, ®−êng thuû vµ ®−êng hµng kh«ng), hÖ thèng thuû

lîi phôc vô t−íi, tiªu, thuû ®iÖn, hÖ thèng cÊp tho¸t n−íc ë c¸c ®« thÞ, hÖ thèng

®iÖn vµ th«ng tin liªn l¹c. Còng nh− c¸c c«ng tr×nh c«ng céng phôc vô ®êi sèng

171

c¬ së vui ch¬i gi¶i trÝ, thÓ dôc thÓ thao.

SÏ ®Èy m¹nh h¬n n÷a viÖc më réng c¸c thµnh phè, c¸c thÞ x· vµ thÞ trÊn,

thÞ chiÕm tû lÖ kho¶ng 32-33%. N¨m 2015 kho¶ng 40%, n¨m 2020 kho¶ng 48-

bè l¹i nguån lùc ®Êt ®ai vµ lao ®éng trong c¶ n−íc, ®Ó sö dông hîp lý h¬n, hiÖu

qu¶ h¬n.

NghÞ quyÕt sè 29/2004/QH11 ngµy 15/6/2004 cña Quèc héi vÒ quy ho¹ch

sö dông ®Êt ®Õn n¨m 2010 x¸c ®Þnh nh− sau:

- N¨m 2005 ®Êt chuyªn dïng lµ 1.846.500 ha, n¨m 2010 lµ 2.145.400 ha.

- §Êt ë ®« thÞ n¨m 2005 lµ 83.700 ha, n¨m 2010 lµ 99.300 ha.

C¨n cø vµ nghÞ quyÕt cña Quèc héi, vµ c¨n cø vµo xu h−íng vËn ®éng cña

tõng lo¹i ®Êt giai ®o¹n 2000- 2003 mµ Tæng côc Thèng kª c«ng bè, chóng t«i ®·

nªu ë phÇn ®Çu, chóng t«i dù kiÕn sè l−îng ®Êt sÏ ®−îc thu håi ®Ó sö dông cho

- x· héi, nhu cÇu c«ng céng vµ lîi Ých quèc gia tõ nay ®Õn n¨m 2010 nh− sau:

BiÓu sè 37: Dù kiÕn c¸c lo¹i ®Êt ®Õn n¨m 2010

§¬n vÞ tÝnh : ha

I- §Êt chuyªn dïng

1.532.843

1.846.500

2.145.400

+ 298.900

- §Êt x©y dùng

126.491

179.110

208.103

+ 28.993

- §Êt giao th«ng

437.965

531.792

617.875

+ 86.083

- §Êt thuû lîi

557.010

644.428

748.744

+104.316

II- §Êt ë

443.178

472.466

504.996

+ 32.530

- §Êt ë ®« thÞ

72.200

83.700

99.300

+ 15.600

- §Êt ë n«ng th«n

371.000

388.766

405.696

+ 16.930

Nguån:. Lª Du Phong: Thùc tr¹ng thu nhËp, viÖc lµm vµ ®êi sèng cña ng−êi d©n cã ®Êt bÞ thu håi ®Ó ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp, khu ®« thÞ, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ x· héi vµ lîi Ých quèc gia. §Ò tµi khoa häc cÊp Nhµ n−íc N¨m 2005

Lo¹i ®Êt 2000 2005 2010 2015/2005

172

c¸ch tÝnh cña Tæng côc Thèng kª (v× ®Êt nµy ®· cã ®iÒu chØnh sau LuËt ®Êt ®ai

n¨m 1993). Nh− vËy, tæng diÖn tÝch ®Êt dù kiÕn sÏ thu håi giai ®o¹n tõ 2006 ®Õn

2010 sÏ lµ 331.430 ha.

NÕu chóng ta chÊp nhËn c¸ch tÝnh cña Bé Lao ®éng-Th−¬ng binh vµ X· héi

§ång thêi, chóng ta còng t¹m chÊp nhËn con sè cña Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ

diÖn tÝch ®Êt bÞ thu håi cã 58% lµ ®Êt n«ng nghiÖp, th× giai ®o¹n tõ 2006-2010,

Ých quèc gia lµ 192.212 ha.

Nh− vËy, sè lao ®éng n«ng th«n mÊt viÖc lµm do lÊy ®Êt n«ng nghiÖp trong

kh«ng nhá. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ®èi t−îng nµy ®Ó quèc

®Êt ë n«ng th«n ph¶i cã ®−îc viÖc lµm, cã ®−îc thu nhËp vµ æn ®Þnh ®êi sèng.

Thø ba, tæ chøc l¹i s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp (theo nghÜa réng) vµ

n«ng th«n.

Nh− phÇn trªn chóng t«i ®· ®Ò cËp, viÖc thõa nhËn hé gia ®×nh hé gia ®×nh

kinh tÕ kh¸c tr−íc ph¸p luËt lµ mét b−íc tiÕn quan träng trong t− duy kinh tÕ cña

§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. B−íc tiÕn nµy ®· gãp phÇn t¹o ra ®éng lùc m¹nh mÏ

thóc ®Èy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ ®¹t nh÷ng thµnh tùu ®Çy Ên t−îng

trong 20 n¨m qua.

Tuy nhiªn, sau 20 ph¸t triÓn tÊt c¶ nh÷ng −u viÖt cña kinh tÕ hé d−êng nh−

sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ (chÊt

l−îng s¶n phÈm cao h¬n, vÖ sinh tèt h¬n, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao h¬n), kinh

tÕ hé d−êng nh− khã cã thÓ ®¸p øng ®−îc. §iÒu nµy còng ®ång nghÜa víi viÖc

173

ChÝnh v× thÕ viÖc tæ chøc l¹i s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ®·

®Õn lóc cÇn ph¶i ®−îc ®Æt ra xem xÐt vµ gi¶i quyÕt mét c¸ch nghiªm tóc. Chóng

t«i nãi n«ng th«n n÷a v× c¸c ngµnh nghÒ s¶n xuÊt -kinh doanh phi n«ng nghiÖp

hiÖn nay ë n«ng th«n chñ yÕu vÉn do c¸c hé lµm lµ chÝnh, c¸c doanh nghiÖp võa

vµ nhá cßn ®ang rÊt Ýt.

§Ó tæ chøc l¹i s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (chuyªn canh, cã quy m« hîp lý) cã

®iÒu kiÖn øng dông c¸c tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra c¸c

s¶n phÈm ®¸p øng ®−îc c¸c yªu cÇu kh¾t khe cña thÞ tr−êng, ®Æc biÖt lµ thÞ

®Êt. Ruéng ®Êt ph¶i dån vÒ cho ng−êi biÕt lµm n«ng, cã kh¶ n¨ng lµm n«ng vµ

®ång ruéng, d¹y nghÒ cho hä ®Ó hä cã thÓ kiÕm ®−îc viÖc lµm trong c«ng nghiÖp

vµ dÞch vô víi thu nhËp ch¾c ch¾n h¬n, æn ®Þnh h¬n. H×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt

tèt nhÊt trong n«ng nghiÖp thêi gian tíi theo chóng t«i lµ trang tr¹i, trong c¸c

ngµnh kh¸c ë n«ng th«n lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá.

Thø t−, tËp trung søc h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn nhanh thÞ tr−êng lao

§Ó cã thÓ h×nh thµnh thÞ tr−êng lao ®éng vµ ®¶m b¶o cho nã ®i vµo ho¹t

®éng, ®óng nghÜa, bªn canh viÖc tiÕp tôc ®æi míi nhËn thøc vÒ lao ®éng lµm thuª,

vÒ bãc lét, vÒ c«ng b»ng x· héi .v.v…®iÒu thiÕt yÕu nhÊt, nh− phÇn trªn chóng

t«i ®· nãi, lµ ph¶i tËp trung nghiªn cøu, ®æi míi chÕ ®é hé khÈu, hé tÞch, chÕ ®é

tró, tù do t×m kiÕm viÖc lµm, tù do mua b¸n nhµ cöa, hoÆc thuª nhµ cöa. Nhµ

chøng minh th− kh¸c cã ®ñ c¸c th«ng tin cÇn thiÕt cho viÖc qu¶n lý) vµ sæ lao

tr−êng lao ®éng ®Ých thùc ®−îc.

TÊt nhiªn, ®i liÒn víi nã còng ph¶i ®æi míi c«ng t¸c th«ng tin, giíi thiÖu

174

§ång thêi vÉn ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn bé luËt lao ®éng ®Ó ®¶m b¶o nã thùc sù

®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña cuéc sèng.

Thø n¨m, tiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch xuÊt khÈu lao

®éng. XuÊt khÈu lao ®éng còng cã thÓ coi lµ mét lîi thÕ quan träng cña chóng

ta, bëi lao ®éng Việt Nam nh×n chung lµ cÇn cï, chÞu th−¬ng, chÞu khã, khÐo tay,

s¸ng t¹o vµ tiÕp cËn nhanh. Tuy nhiªn ®Ó biÕn ®−îc lîi thÕ nµy thµnh hiÖn thùc,

cÇn ph¶i ®Çu t− c«ng søc ®Ó ®æi míi vµ hoµn thiÖn nhanh chÝnh s¸ch xuÊt khÈu

cña quèc gia, cô thÓ: Ph¶i nghiªn cøu ®¸nh gi¸ chuÈn x¸c tõng thÞ tr−êng xuÊt khÈu

lao ®éng cô thÓ, ®Ó lùa chän nh÷ng thÞ tr−êng phï hîp (hiÓu theo nghÜa chóng ta võa

kiÕm ®−îc viÖc lµm phï hîp víi thu nhËp t−¬ng ®èi kh¸, võa häc hái ®−îc nh÷ng

kinh nghiÖm vµ rÌn luyÖn ®−îc thªm kü n¨ng cho ng−êi lao ®éng). ChÊn chØnh l¹i c¸c

tæ chøc ®−a ng−êi ®i xuÊt khÈu lao ®éng theo h−íng chÆt chÏ, râ rµng, minh b¹ch, cã

tr¸ch nhiÖm (®èi víi quèc gia vµ víi ng−êi lao ®éng). Hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p

luËt cã liªn quan ®Õn xuÊt khÈu lao ®éng v.v...

Thø s¸u, ®æi míi chÝnh s¸ch ®Çu t− ®èi víi n«ng nghiÖp, n«ng th«n,

Quan ®iÓm cña chóng t«i trong viÖc ®æi míi chÝnh s¸ch nµy lµ:

- T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó mäi sù ®Çu t− cña Nhµ n−íc ®Òu trùc tiÕp ®Õn tay ng−êi

cña Nhµ n−íc. Ch¼ng h¹n hç trî kinh phÝ ®µo t¹o nghÒ cho mét ng−êi nµo ®ã, Nhµ

n−íc trùc tiÕp tr¶ cho c¬ së ®µo t¹o theo tû lÖ phÇn tr¨m cho tíi khi ng−êi ®ã tèt

nghiÖp ra tr−êng, kh«ng cÇn ph¶i qua bÊt kú mét c¬ quan tæ chøc nµo c¶.

vµ kiÓm tra viÖc thùc hiÖn.

- Trong ®iÒu kiÖn cã nhiÒu ch−¬ng tr×nh kh¸c nhau, nªn cã mét c¬ quan

175

tham nhòng.

3.2.2. Ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn néi dung chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m

nghÌo trong n«ng th«n thêi gian tíi

Thø nhÊt, x¸c ®Þnh râ h−íng ®i cña xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë n−íc ta

nh÷ng n¨m tíi.

TriÓn khai môc tiªu chung vÒ X§GN ®Õn n¨m 2010 Nhµ n−íc ®· ®Ò ra

môc tiªu Ch−¬ng tr×nh X§GN cho giai ®o¹n 2006-2010 víi c¸c chØ tiªu vµ néi

dung cô thÓ. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn lµm râ h−íng ®i cña c«ng cuéc X§GN.

Nh− ®· nãi, mÆc dï X§GN nhanh nh−ng ch−a bÒn v÷ng. §iÒu nµy thÓ

hiÖn trªn nhiÒu khÝa c¹nh, nh− sè hé nghÌo cßn nhiÒu. ChÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng

®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ nh−ng ng−êi nghÌo ®−îc h−ëng lîi tõ t¨ng

tr−ëng cßn h¹n chÕ. T¨ng tr−ëng nh−ng ch−a t¹o ra sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng v× xu

h−íng bÊt b×nh ®¼ng cã xu h−íng gia t¨ng, mÆc dï hiÖn nay vÉn ®ang ë møc ®é

®iÒu ®ã ®Æt ra h−íng ®i cña X§GN trong n«ng th«n n−íc ta nh÷ng n¨m tíi lµ:

- §Ó X§GN ph¶i thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, nh−ng t¨ng tr−ëng kinh tÕ

ph¶i v× ng−êi nghÌo, t¨ng tr−ëng kinh tÕ trªn diÖn réng. Ph¶i lµm sao ®Ó ng−êi

nghÌo ®−îc h−ëng lîi nhiÒu h¬n tõ t¨ng tr−ëng kinh tÕ.

- X§GN nh÷ng n¨m tíi ph¶i g¾n chÆt víi c«ng b»ng x· héi vµ sù ph¸t

triÓn bÒn v÷ng. Theo ®ã, phÊn ®Êu gi¶m tû lÖ hé nghÌo tõ 22% vµo n¨m 2005

xuèng cßn 11% vµo n¨m 2010, nghÜa lµ trong 5 n¨m ph¶i gi¶m 50% hé nghÌo

cho hé nghÌo 1,45 lÇn so víi n¨m 2005; C¶i thiÖn ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cho cuéc

sèng vµ s¶n xuÊt ë c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n vïng ven biÓn vµ h¶i ®¶o; ®−a 50%

sè x· ra khái hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n.

Thø hai, hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p ®Ó thùc hiÖn thµnh

c«ng c¸c môc tiªu X§GN giai ®o¹n 2006-2010.

§Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ h¬n trong c«ng t¸c X§GN

khã kh¨n trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng theo c¸c môc tiªu nãi trªn, cã lÏ cÇn ph¶i

176

nghÌo vµ c¬ héi tho¸t nghÌo cña c¸c nhãm ®èi t−îng nµy ë tõng vïng. Trªn c¬ së

tho¸t ®ãi nghÌo. Ngoµi ra cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ l¹i cã tÝnh phª ph¸n h¬n ®èi víi c¸c

biÖn ph¸p X§GN ®· ®−îc triÓn khai trong thêi gian qua, kÓ c¶ c¸c biÖn ph¸p hì

trî trùc tiÕp b»ng tµi chÝnh th«ng qua c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n cã môc tiªu

X§GN vµ c¸c biÖn ph¸p gi¸n tiÕp nh−: h−íng dÉn, t− vÊn cho ng−êi nghÌo kiÕn

thøc s¶n xuÊt, kinh doanh theo ®Þnh h−íng thÞ tr−êng mét c¸ch bÒn v÷ng. §Ó xö

lý ®−îc vÊn ®Ò nµy cÇn ph¶i thùc sù kh¸ch quan trong ®¸nh gi¸, kiÓm ®iÓm kÕt

qu¶ thùc hiÖn tõng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p cã t¸c ®éng ®Õn ng−êi nghÌo vµ céng

®ång nghÌo trong nh÷ng n¨m võa qua ®Ó t×m ®óng nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ tiªu

cùc cña ¶nh h−áng chÝnh s¸ch ®èi víi ng−êi nghÌo ë n«ng th«n. Tõ ®ã bæ sung,

t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo ë tõng vïng n«ng th«n. Cã nh− vËy c¸c gi¶i ph¸p ®−îc

®Ò xuÊt cho c«ng t¸c X§GN ë n«ng th«n trong thêi gian tíi míi thùc sù kh¶ thi,

cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ng−êi nghÌo vµ céng ®ång nghÌo, t¹o ra thµnh tùu

X§GN bÒn v÷ng.

Theo t− duy ®ã, chóng t«i ®Ò xuÊt mét sè ®Þnh h−íng vÒ gi¶i ph¸p cÇn ph¶i

lµm trong nh÷ng n¨m tíi ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña ng−êi nghÌo, céng ®ång

nghÌo trong n«ng th«n cÇn tËp trung vµo c¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p sau:

tr−íc hÕt lµ cña c¸c c¸n bé l·nh ®¹o, qu¶n lý c¸c cÊp c¸c ngµnh ë c¶ trung

nghÌo vµ tõng céng ®ång nghÌo.

ViÖc t¹o ra nhËn thøc míi vµ ®ång thuËn trong x· héi vÒ vÊn ®Ò ®ãi nghÌo,

nhiÖm vô ph¶i xãa bá vÊn ®Ò nµy sÏ cã vai trß quan träng ®Çu tiªn t¹o ra nh÷ng

®éng lùc míi trong viÖc huy ®éng mäi nguån lùc cã thÓ ®−a vµo c«ng t¸c gi¶m

®ãi nghÌo triÖt ®Ó h¬n trong nh÷ng n¨m tíi. NhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ tÇm quan träng

cña vÊn ®Ò X§GN kh«ng ®¬n gi¶n vµ cµng khã h¬n trong viÖc t¹o ®ång thuËn x·

triÓn bÒn v÷ng cña mét x· héi phô thuéc rÊt nhiÒu kh«ng chØ vµo t¨ng tr−ëng

177

x· héi nh− vËy tÊt yÕu lµ kh«ng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nguy c¬ xung ®ét x· héi lµ

tÊt yÕu. NhËn thøc ®Çy ®ñ vµ ®óng cña toµn x· héi vÒ thùc tr¹ng ®ãi nghÌo vµ

nhiÖm vô ph¶i xo¸ bá nã sÏ lµ c¬ së t¹o ra nh÷ng c¸ch lµm, kh¶ n¨ng huy ®éng

nhiÒu h¬n, cã hiÖu qu¶ h¬n c¸c nguån lùc vËt chÊt vµ tinh thÇn ®Ó hç trî nh÷ng

Mét trong nh÷ng ®iÓm quan träng cña viÖc x¸c lËp nhËn thøc ®óng vµ ®ång

thuËn vÒ nhiÖm vô X§GN ë c¸c vïng n«ng th«n lµ ph¶i g¾n chÆt tr¸ch nhiÖm cña

®¶ng, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, c¸c tæ chøc ®oµn thÓ vµ c¸c tæ chøc cña chÝnh

ng−êi nghÌo víi yªu cÇu lo¹i bá nghÌo ®ãi ë ®Þa ph−¬ng mµ hä cã tr¸ch nhiÖm.

2) Lùa chän ®óng vÊn ®Ò mang tÝnh quyÕt ®Þnh t¹o ra kh¶ n¨ng tho¸t ®ãi

nghÌo cña tõng gia ®×nh, tõng céng ®ång nghÌo ë tõng vung n«ng th«n ®Ó tËp

trung gi¶i quyÕt døt ®iÓm.

§iÒu nµy ®Æt ra yªu cÇu ph¶i nghiªn cøu, tæng kÕt chÝnh x¸c vÒ c¸c nguyªn

ng−êi nghÌo tù v−¬n lªn tho¸t nghÌo ë tõng vïng n«ng th«n. ViÖc lùa chän ®óng

vµ ®ång bé c¸c vÊn ®Ò cô thÓ ®Ó hç trî ng−êi nghÌo, céng ®ång nghÌo cã hiÖu

X§GN ë n«ng th«n nh÷ng n¨m tíi. VÝ dô, trong nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cã t¸c

®éng gióp ng−êi nghÌo, céng ®ång nghÌo tho¸t nghÌo nh−: hç trî vÒ nguån lùc

vµ kiÕn thøc ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hµng ho¸; ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ

phi n«ng nghiÖp tõng n«ng th«n theo lîi thÕ tõng vïng... cÇn ph¶i g¾n chÆt víi hç

trî vÒ gi¸o dôc, ®µo t¹o nghÒ theo ®Þnh h−íng ph¸t trÓn kinh tÕ ®· lùa chän,

nh»m X§GN vµ lµm giµu t¹i ®Þa ph−¬ng...

vµo ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi vµ tù qu¶n lý x· héi, céng ®ång cña hä.

Nam hiÖn nay, nhÊt lµ nh÷ng céng ®ång nghÌo ch−a ®−îc t«n träng vµ ch−a ®−îc

178

chÝnh hä, mµ tr−íc hÕt lµ tù lùc xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. Kinh nghiÖm mang tÝnh

phæ biÕn cña nhiÒu n−íc ph¸t triÓn ®· chøng minh r»ng: mét céng ®ång n«ng

n¨ng ®éng, tÝch cùc vµ cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi chÝnh céng ®ång cña m×nh; trong

®ã nh÷ng ng−êi ®øng ®Çu, hoÆc lµ ®¹i diÖn cho céng ®ång ph¶i thÓ hiÖn ®−îc

mét c¸ch m¹nh mÏ vµ ®Çy ®ñ nhÊt nh÷ng tè chÊt trªn.

hµnh ®óng sÏ lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®¶m b¶o cho thµnh c«ng cña sù nghiÖp

X§GN mét c¸ch hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng.

Tuy nhiªn ®Ó thùc hiÖn ®−îc c¬ chÕ nµy, c¸c c¬ quan ®¶ng, chÝnh quyÒn vµ

®i cïng hä trong suèt chÆng ®−êng dµi ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña céng ®ång.

kiÓm tra” trong mäi mÆt kinh tÕ-x· héi cña céng ®ång, kh«ng ngõng ph¸t huy vai

héi cho hä, nh−ng còng võa thóc ®Èy hä tham gia tÝch cùc vµo c«ng t¸c X§GN

trong n«ng th«n.

4) Më réng c¬ héi ®Ó ng−êi nghÌo cã thÓ tham gia vµo ph¸t triÓn kinh tÕ

theo tÝn hiÖu thÞ tr−ßng vµ h−ëng lîi trùc tiÕp tõ thÞ tr−êng.

§Þnh h−íng nµy cã ý nghÜa t¹o ra nh÷ng kh¶ n¨ng vµ c¬ héi míi ®èi víi

ng−êi nghÌo, céng ®ång nghÌo ë c¸c vïng n«ng th«n tham gia thÞ tr−êng (gi¸n

tiÕp hoÆc trùc tiÕp) ®Ó h−ëng lîi tõ thÞ tr−êng, hoµ nhËp víi toµn nÒn kinh tÕ

trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, tõ ®ã n¨ng ®éng h¬n vµ tho¸t nghoÌ mét

c¸ch c¬ b¶n b»ng thùc lùc cña hä. §Ó thùc hiÖn ®Þnh h−ãng nµy cÇn t¹o kh«ng

khÝ s¶n xuÊt kinh doanh s«i næi h¬n trong n«ng th«n. Nhµ n−íc võa t¹o m«i

tr−êng ph¸p lý b×nh ®¼ng vµ minh b¹ch ®Ó c¸c lo¹i h×nh tæ chøc kinh doanh c¶

nghÌo, võa thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch hç trî tµi chÝnh, tÝn dông vµ ®Êt ®ai, c«ng

nghÖ vµ c¸c nguån lùc kh¸c theo nguyªn t¾c nh¾m vµo sè ®«ng ®èi t−îng

179

h−ëng lîi.

C¶i c¸ch m¹nh mÏ c¸c DNNN trong n«ng nghiÖp, n«ng th«n (c¸c n«ng,

c¸c doanh nghiÖp nµy ®ang sö dông kÐm hiÖu qu¶.

Hç trî ng−êi nghÌo vÒ vèn vµ kiÕn thøc kinh doanh ®Ó hä tù lËp ra c¸c tæ

HTX...) ®Ó cïng nhau triÎn khai c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, tham gia thÞ

tr−êng theo kh¶ n¨ng vµ lîi thÕ tõng vïng, tõng ®Þa bµn...

5) TiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch hç trî cña Nhµ n−íc vÒ xo¸ ®ãi,

gi¶m nghÌo theo h−íng cô thÓ ho¸ cho tõng ®èi t−îng ng−êi nghÌo, céng ®ång

nghÌo ë n«ng th«n

Trong ®iÒu kiÖn nh÷ng n¨m tíi chÝnh s¸ch nhµ n−íc vÒ gi¶m nghÌo ®ãi ë

khu vùc n«ng th«n cÇn ®−îc triÓn khai theo nh÷ng h−íng sau:

- C¸c ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ gi¶m nghÌo ®ãi cÇn cô thÓ ho¸

qu¶ gi¶m nghÌo ®ãi, vÒ kÕt qu¶ tiÕp cËn c¸c nguån lùc cña ng−êi nghÌo ë tõng

vïng vµ tõng céng ®ång nghÌo trong n«ng th«n cÊp x· hiÖn nay;

- TËp trung c¸c gi¶i ph¸p hç trî trùc tiÕp cho ng−êi nghÌo vµ céng ®ång

nghÌo ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng. C¸c biÖn ph¸p hç trî trùc tiÕp nh−: h−íng dÉn

chuyÓn s¶n xuÊt tõ gi¸ trÞ thÊp sang s¶n xuÊt cã gi¸ trÞ cao, tõ n«ng nghiÖp trång

trät thuÇn sang n«ng nghiÖp tæng hîp, kÕt hîp nghÒ phi n«ng nghiÖp vµ dÞch vô;

Cung øng tÝn dông phï hîp víi yªu cÇu cña s¶n xuÊt cña ng−êi nghÌo nh−ng

kh«ng bao cÊp l·i suÊt; Hç trî ph¸t triÓn s¶n xuÊt ph¶i ®i ®«i víi hç trî vÒ tiªu

thô s¶n phÈm;

- Thóc ®Èy ph¸t triÓn m¹nh c¸c h×nh thøc hîp t¸c kinh tÕ gi÷a ng−êi nghÌo

víi nhau vµ víi ng−êi giµu; gi÷a doanh nghiÖp víi c¸c tæ chøc kinh tÕ cña ng−êi

nghÌo (HTX, tæ hîp t¸c, nhãm s¶n xuÊt chung...) trªn tõng vïng s¶n xuÊt vµ

trong tõng céng ®ång nghÌo ®Ó tham gia thÞ tr−êng cã hiÖu qu¶. Mét sã vïng

180

- Hç trî c¸c céng ®ång nghÌo vèn ®Çu t− ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, tr−íc hÕt

lµ ®−êng giao th«ng, ®iÖn, th«ng tin liªn l¹c vµ nh÷ng c¬ së h¹ tÇng quan träng

kh¸c nh»m xãa bá c¸ch biÖt vÒ ®Þa lý gi÷a céng ®ång nghÌo víi víi vïng

ph¸t triÓn.

- Thùc hiÖn ®óng h¬n c¸c chÝnh s¸ch trî gióp x· héi. Theo ®ã triÓn khai

réng c¸c h×nh thøc trî gióp x· héi cho c¸c céng ®ång nghÌo vÒ phßng chèng

thiªn tai; c¸c biÖn ph¸p ASXH t¹i chç; c¸c biÖn ph¸p phßng chèng t¸i nghÌo..

c«ng t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ vµ gi¶m ®ãi nghÌo t¹i chç. KhuyÕn khÝch chÝnh quyÒn

nghÌo cho m×nh...

6) Tæng kÕt, ®¸nh gi¸ kÞp thêi nh÷ng thµnh c«ng còng nh− h¹n chÕ cña

téc, trªn c¬ së ®ã ®iÒu chØnh vµ bæ khuyÕt nh÷ng lÖnh l¹c trong c¸c chÝnh s¸ch,

biÖn ph¸p ®· triÓn khai.

Trong qu¸ tr×nh triÓn khai c¸c chÝnh s¸ch X§GN ë n«ng th«n lu«n ph¶i x¸c

víi viÖc triÓn khai chÝnh s¸ch, cÇn nghiªn cøu ngay c¸c kh¶ n¨ng rñi ro cã thÓ x¶y ra

®èi víi ng−êi nghÌo ®Ó cã gi¶i ph¸p phßng ngõa phï hîp.

MÆt kh¸c ng−êi nghÌo th−êng kh«ng nhËn thøc ®−îc, hoÆc nhËn kh«ng

thøc ®Çy ®ñ nh÷ng rñi ro trong h−ëng lîi c¸c chÝnh s¸ch gi¶m nghÌo, ®ång thêi

hä cã xu thÕ û n¹i vµo c¸c chÝnh s¸ch gi¶m nghÌo.

V× vËy trong triÓn khi c¸c chÝnh s¸ch gi¶m nghÌo cÇn t¨ng c−êng, bæ sung

c¸n bé c¬ së cÊp x· cã nhiÖm vô theo dâi, cËp nhËt vÒ t×nh h×nh ®ãi nghÌo trong

n«ng th«n ®Ó th−êng xuyªn th«ng tin chÝnh x¸c vÒ t×nh tr¹ng nghÌo vµ tho¸t

nghoÌ ë ®Þa ph−¬ng, gióp cho c«ng t¸c tæng kÕt, ®¸nh chÝnh x¸c nh÷ng t¸c ®éng

tÝch cùc vµ tiªu cùc trong triÓn khai chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ vµ xo¸ ®ãi gi¶m

nghÌo. KÞp thêi c¶nh b¸o cho ng−êi nghÌo vÒ nh÷ng mÆt tr¸i, nh÷ng rñi ro ph¶i

phßng tr¸nh vµ tõng b−íc xo¸ bá t− t−ëng û n¹i vµo chÝnh s¸ch, mµ ph¶i chñ

181

®éng ph¸t huy n¨ng lùc néi sinh, tù v−¬n lªn tho¸t nghÌo, kh«ng ®Ó t¸i nghÌo...

kinh tÕ vµ tiÕn bé, c«ng b»ng x· héi. Nh÷ng rñi ro tõ chÝnh s¸ch gi¶m nghÌo

nghiªn cøu vÒ rñi ro cña ng−êi nghÌo trong c¸c chÝnh s¸ch gi¶m nghÌo cÇn ph¶i

®Æt vµo c¸c ®èi t−îng ng−êi nghÌo, céng ®ång nghÌo ë tõng vïng vµ lÜnh vùc cô

thÓ ®Ó cã gi¶i ph¸p, chÝnh s¸ch phï hîp.

phñ ®· x¸c ®Þnh vµ kiªn tr× thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn nµy trong suèt

qu¸ tr×nh 20 n¨m ®æi míi võa qua. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®−îc lµ rÊt c¬ b¶n vµ

quan träng, song th¸ch thøc tr−íc m¾t lµ kh«ng nhá, chØ khi v−ît qua ®−îc míi

vµ v¨n minh. T¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i g¾n víi ph¸t triÓn x· héi trªn c¸c mÆt nh−

c«ng b»ng x· héi, b×nh ®¼ng giíi, më réng c¸c c¬ héi ph¸t triÓn kinh tÕ cho c¸c

gia ®×nh nghÌo, céng ®ång nghÌo ë n«ng th«n lµ h−íng ®i c¬ b¶n vµ tÊt yÕu cho

c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo bÒn v÷ng.

KÕt qu¶ cña c«ng t¸c X§GN trong nh÷ng n¨m võa qua lµ nh÷ng b»ng

chøng ®Çy thuyÕt phôc vÒ sù ®óng ®¾n, kÞp thêi cña chñ tr−¬ng, ®−êng lèi vµ kÕ

ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, cïng víi t¨ng tr−ëng

nhãm ng−êi giµu ®−îc h−ëng lîi nhanh vµ nhiÒu h¬n h¼n so víi nhãm ng−êi

nh÷ng nguy c¬ bÊt æn ®Þnh trong n«ng th«n nh÷ng n¨m tíi, rÊt cÇn ph¶i l−u ý.

Nh÷ng yÕu kÐm vµ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi ®ang ®Æt ra cho thÊy ph¶i tiÕp tôc

®æi míi t− duy qu¶n lý vµ ph−¬ng ph¸p tæ chøc phèi hîp hµnh ®éng gi÷a c¸c cÊp,

c¸c ngµnh. Môc tiªu t¨ng tr−ëng kinh tÕ cÇn h−íng vµo thùc hiÖn c¸c môc tiªu

182

hä chñ ®éng vµ tÝch cùc c¶i thiÖn chÊt l−îng cuéc sèng. Qu¶n lý dùa vµo sù tham

nguån lùc theo ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt lµ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã hiÖu qu¶

th«n, lu«n ph¶i chÞu nh÷ng ¶nh h−ëng nÆng nÒ cña thiªn tai, dÞch ho¹. Sè ng−êi

hiÓu vµ ®−îc tham gia vµo c¸c ch−¬ng tr×nh an sinh x· héi mét c¸ch ®Çy ®ñ, do

®ãi vµ bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi, ®· thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh gióp ®ì ng−êi

nghÌo khã tho¸t khái t×nh tr¹ng mµ hiÖn t¹i hä ®ang ph¶i ®èi mÆt. Tuy nhiªn,

nh÷ng ch−¬ng tr×nh nµy bÞ h¹n chÕ bëi sè l−îng thµnh viªn ®−îc quyÒn tham gia.

Thªm vµo ®ã, n¨ng lùc vµ phÈm chÊt cña ®éi ngò c¸n bé thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh

nµy cßn h¹n chÕ nªn hiÖu qu¶ ®¹t ®−îc tõ c¸c ch−¬ng tr×nh nµy ch−a cao. Trong

yÕu. Cã nh− vËy, míi ®¶m b¶o ®−îc sù æn ®Þnh vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi t¹o

®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc bÒn v÷ng trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ

vÊn ®Ò c¬ b¶n sau:

Thø nhÊt, cÇn cã sù nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ b¶n chÊt cña ch−¬ng tr×nh

xuyªn ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng ¶nh h−ëng cña thiªn tai, ®Þch ho¹... nªn ®êi sèng

ng−êi nghÌo cña ViÖt Nam sèng ë khu vùc n«ng th«n.

§Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi, æn ®Þnh chÝnh trÞ, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t

183

triÓn kinh tÕ æn ®Þnh, bÒn v÷ng, ChÝnh phñ ViÖt Nam n¨m 1998 ®· triÓn khai

ch−¬ng tr×nh X§GN trªn ph¹m vi toµn quèc. ChÝnh phñ hç trî c¸c ch−¬ng tr×nh

miÔn gi¶m häc phÝ cho con em c¸c hé gia ®×nh nghÌo ®i häc, cho c¸c ®èi t−îng

nghÌo ®−îc vay vèn −u ®·i ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh, vµ c¸c trî gióp y tÕ

vÒ kh¸m ch÷a bÖnh cho ng−êi nghÌo (chÝnh phñ hç trî ng−êi nghÌo ®−îc tham

gia kh¸m ch÷a bÖnh t¹i c¸c phßng kh¸m ch÷a bÖnh cña Nhµ n−íc th«ng qua viÖc

cÊp giÊy “chøng nhËn hé nghÌo” vµ “thÎ kh¸m ch÷a bÖnh”). §Õn n¨m 2005 víi

c¸c ch−¬ng tr×nh X§GN cña quèc gia, c¶ n−íc ®· gi¶m ®−îc h¬n 1,5 triÖu hé nghÌo (tõ

2,8 triÖu hé ®Çu n¨m 2001 theo chuÈn míi xuèng cßn 1,3 triÖu hé n¨m 2005), ®−a tû lÖ

hé nghÌo tõ 17,18% ®Çu n¨m 2001 xuèng cßn d−íi 7% cuèi n¨m 2005.

Tuy nhiªn, nh×n l¹i nh÷ng ch−¬ng tr×nh X§GN ®−îc triÓn khai ë ViÖt

Nam thêi gian qua ta nhËn thÊy, c¸c ch−¬ng tr×nh nµy míi chØ h−íng tíi nh÷ng

®èi t−îng sèng d−íi ng−ìng nghÌo vÒ l−¬ng thùc thùc phÈm. NhiÒu gia ®×nh vµ

nh÷ng ch−¬ng tr×nh X§GN, còng nh− bÊt kú h×nh thøc ASXH chÝnh thøc nµo.

HÖ thèng ASXH cã mét vµi trß rÊt quan träng trong viÖc gi¶m nghÌo vµ

còng cã thÓ trë thµnh mét phÇn cña chiÕn l−îc vÒ gi¶m nghÌo, kÕt hîp víi c¸c c¬

chÕ t¹o viÖc lµm, ®Çu t− c«ng cho ph¸t triÓn c«ng tr×nh h¹ tÇng, c¸c chÝnh s¸ch

gi¸o dôc quèc gia. Nh−ng vai trß cèt lâi cña ASXH th× l¹i kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i

nã lµ b¶o vÖ hä khái c¸c rñi ro kinh tÕ. Tho¸t nghÌo còng cã thÓ lµ mét kÕt qu¶

do ®−îc tiÕp cËn tèt h¬n víi phóc lîi cña b¶o trî x· héi, nh−ng nã kh«ng ph¶i lµ

vai trß chÝnh cña chÝnh s¸ch b¶o trî x· héi. Trªn thùc tÕ, nhiÒu chÕ ®é trong c¸c

ch−¬ng tr×nh ASXH cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng nhÊt thiÕt lµ ph¶i h−íng

®Õn ®èi t−îng lµ ng−êi rÊt nghÌo.

nh÷ng khu vùc n«ng th«n ViÖt Nam kh«ng chØ giíi h¹n bëi nh÷ng sù cè ®Æc biÖt

t×nh tr¹ng mÊt mïa, lµm thiÖt m¹ng nh÷ng thµnh viªn lao ®éng trong gia ®×nh,

t×nh tr¹ng nµy sÏ nÆng nÒ h¬n nÕu ng−êi gÆp tai n¹n bÞ chÕt hoÆc hä lµ lao ®éng

184

trô cét trong gia ®×nh.

æn ë khu vùc n«ng th«n ViÖt Nam. ViÖc ph¶i tù trang tr¶i c¸c chi phÝ vÒ y tÕ, ®Æc

biÖt lµ chi phÝ ®iÒu trÞ khi hä kh¸m ch÷a bÖnh kh«ng ®óng tuyÕn cµng ¶nh h−ëng

Nh÷ng rñi ro vÒ thiªn tai tiÒm Èn còng lµ mèi ®e do¹ ®èi víi cuéc sèng cña

còng lµm cho nh÷ng lao ®éng trô cét cña gia ®×nh cã kh¶ n¨ng bÞ thiÖt m¹ng. §êi

céng ®ång.

C¸c ch−¬ng tr×nh ASXH víi c¸c h×nh thøc trî cÊp x· héi vµ b¶o hiÓm x·

héi chÝnh v× thÕ cÇn ®−îc triÓn khai ®Ó trî gióp ng−êi nghÌo tho¸t khái c¶nh ®ãi

nghÌo vµ t×nh tr¹ng viÖc lµm kh«ng æn ®Þnh.

ViÖt Nam

ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, thuËt ng÷ ASXH th−êng ®−îc dïng ®Ó m« t¶ mét

tËp hîp c¸c chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi.

Cßn ë ViÖt Nam, mÆc dï ChÝnh phñ còng ®· tËp trung vµo c¸c chÝnh s¸ch nh»m

b¶o vÖ sù ph¸t triÓn b×nh æn cña x· héi th«ng qua m¹ng l−íi ASXH, tuy nhiªn

ph¹m vi bao phñ vµ tÝnh bÒn v÷ng cña hÖ thèng nµy lµ ch−a cao. §a phÇn nh÷ng

ng−êi lao ®éng ë khu vùc kh«ng chÝnh thøc (nh÷ng ng−êi lao ®éng mµ thu nhËp

cña hä khã cã thÓ tÝnh ®Õm ®−îc) vµ nhãm cã nguy c¬ tæn th−¬ng ch−a ®−îc

tham gia chÝnh thøc vµ ®Çy ®ñ vµo hÖ thèng ASXH cña ViÖt Nam. Do ®ã trong

thêi gian tíi cÇn ph¶i cã c¸c c¬ chÕ ®Ó vËn ®éng vµ khuyÕn khÝch nhãm ng−êi

nµy tham gia vµo c¸c lo¹i thÞ tr−êng b¶o hiÓm ®Ó gióp hä tho¸t khái c¸c rñi ro vÒ

kinh tÕ khi gÆp khã kh¨n.

ViÖc më réng c¸c chÕ ®é BHXH theo kiÓu CHLB §øc cho mäi ®èi t−îng

tham gia cã −u ®iÓm lµ dùa vµo khung thÓ chÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý s½n cã cña

nh÷ng ch−¬ng tr×nh nµy, nh−ng ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nh− n−íc ta l¹i

185

®é h−ëng theo c¸c chÝnh s¸ch BHXH hiÖn hµnh ë n−íc ta nh×n chung lµ thÊp,

kh«ng khuyÕn khÝch sù tham gia cña nh÷ng ®èi t−îng kh¸ gi¶ trong x· héi. Tuy

nhiªn, nÕu huy ®éng ®−îc sù ®ãng gãp cña hä, th× còng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn

dùng mét chÕ chÕ ®é thèng nhÊt lÊy nguån tµi chÝnh tõ hÖ thèng ®ãng gãp chung

®Ó trî gióp cho nh÷ng ng−êi gÆp khã kh¨n lµ ®iÒu cÇn thiÕt. Nh−ng ch−¬ng tr×nh

phñ trong viÖc chuyÓn t¶i nguån lùc tõ nhãm ng−êi kh¸ gi¶ ®Õn nhãm thu nhËp

thÊp. ChÝnh phñ ViÖt Nam cÇn ph¶i t¨ng c−êng hÖ thèng thu b¶o hiÓm vµ thùc

hiÖn c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó gi¶m t×nh tr¹ng trèn ®ãng gãp. Nh÷ng chÝnh s¸ch

nh− vËy sÏ t¹o ra sù b¶o vÖ cho nhãm ®èi t−îng yÕu thÕ hiÖn nay. §ång thêi, nã

còng gióp cho chÝnh phñ ViÖt Nam t¨ng kh¶ n¨ng lùc tµi chÝnh, thóc ®Èy ph¸t

triÓn kinh tÕ. DÇn dÇn, ChÝnh phñ ViÖt Nam cã thÓ xem xÐt ®Ó chuyÓn sang mét

lo¹i h×nh BHXH phï hîp, tÊt nhiªn cã sù bæ sung cña c¸c h×nh thøc trî cÊp x·

héi cho c¸c nhãm yÕu thÕ.

vµ nh÷ng ng−êi sèng d−íi ng−ìng nghÌo cÇn ®−îc trî gióp th«ng qua mét sè chÕ

quü b¶o trî x· héi th−êng xuyªn. HiÖn t¹i, Quü cøu ®ãi gi¸p h¹t ®−îc qu¶n lý rÊt

chÆt chÏ vµ ®−îc nhËp chung víi Quü dù phßng cøu trî thiªn tai vµ cøu ®ãi gi¸p

h¹t. Trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam, tÝnh mïa vô râ rÖt, th×

Quü cøu ®ãi gi¸p h¹t nªn ®−îc ph¸t triÓn thµnh quü cøu trî th−êng xuyªn cho

quan ®iÓm cña Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ).

XuÊt ph¸t tõ ®ã, ®Ó më réng ph¹m vi bao phñ cña c¸c ch−¬ng tr×nh ASXH,

sím nghiªn cøu cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ.

ng−êi trong ®é tuæi tõ 15 trë lªn tham gia vµo c¸c h×nh thøc viÖc lµm ®−îc tr¶

l−¬ng, sè cßn l¹i lµ lao ®éng tù lµm trong n«ng nghiÖp 47%, vµ tù lµm kinh tÕ hé

186

gia ®×nh 23%.

Lµm viÖc trong khu vùc phi chÝnh thøc - n¬i t×nh tr¹ng viÖc lµm theo mïa

vô lµ chñ yÕu, ®ång nghÜa víi t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm vµ viÖc lµm kh«ng æn

®Þnh. èm ®au vµ th−¬ng tËt còng lµ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng ®èi víi ng−êi lao

®éng trong khu vùc nµy. ViÖc tuyªn truyÒn lîi Ých cña viÖc tham gia vµo c¸c lo¹i

ho¹t ®éng ë khu vùc n«ng th«n víi sè lao ®éng tõ 10 ng−êi trë lªn l¹i h¹n chÕ, do

®ã ®a phÇn ng−êi lao ®éng kh«ng ®−îc tiÕp cËn víi hÖ thèng ASXH. §Ó t¹o ®iÒu

®æi møc quy ®Þnh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp, theo ®ã, nh÷ng doanh nghiÖp cã tõ 5

lao ®éng trë lªn ph¶i mua b¶o hiÓm cho ng−êi lao ®éng. Ngoµi ra h×nh thøc b¶o

h¬n so víi mÆt b»ng chung trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi. Nh×n chung ®êi

sèng cña hä thÊp h¬n so víi phÇn cßn l¹i trong x· héi. ChÝnh phñ ViÖt Nam ®·

c¸c ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ X§GN. Nh÷ng ch−¬ng tr×nh nµy còng gÆp

rÊt nhiÒu vÊn ®Ò bÊt cËp vÒ ph¹m vi bao phñ vµ x¸c ®Þnh ®èi t−îng. Trong hoµn

cã thÓ tham gia vµo hÖ thèng BHXH cã ®ãng gãp. C¸c h×nh thøc trî cÊp x· héi

b»ng tiÒn mÆt hoÆc hiÖn vËt rÊt quan träng nh»m ®¶m b¶o cuéc sèng cho c¸c

nhãm ®èi t−îng nµy tr−íc nh÷ng rñi ro vÒ kinh tÕ x· héi. Mét vÊn ®Ò mµ ChÝnh

h−ëng lîi. Gi¶i ph¸p vÒ thùc hiÖn c¸c h×nh thøc tham gia ®ãng gãp, nh»m thóc

chÝnh còng cÇn ®−îc ChÝnh phñ xem xÐt kü h¬n trong giai ®o¹n tíi.

- Thø ba, t¨ng c−êng vai trß Nhµ n−íc trong viÖc cung cÊp b¶o trî x· héi

cho n«ng d©n

c¸c vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. Tuy

187

nhiªn, c¸c ch−¬ng tr×nh nµy ®−îc ®¸nh gi¸ nh− mét lo¹i hµng ho¸ c«ng céng, vµ

Nhµ n−íc. ChÝnh phñ víi tÇm ¶nh h−ëng cña m×nh míi cã thÓ khuyÕn khÝch vµ

b¶o hiÓm nµy. Thªm vµo ®ã, hiÖn t¹i ë ViÖt Nam, c¸c thÞ tr−êng vèn vµ thÞ

kh«ng d¸m m¹o hiÓm ®Çu t− vµo lÜnh vùc nµy.

Tr−íc n¨m 1998, mét vµi tØnh ë n−íc ta xuÊt hiÖn nh÷ng h×nh thøc trî gióp

cña gia ®×nh vµ céng ®ång nh»m kh¾c phôc nh÷ng rñi ro cña c¸c hé gia ®×nh khã

kh¨n. Tuy nhiªn nh÷ng h×nh thøc hç trî kh«ng chÝnh thøc nµy tiÒm Èn hai vÊn

®Ò. Thø nhÊt, khi c¸c hé gia ®×nh vµ c¸c céng ®ång cïng bÞ ¶nh h−ëng bëi mét

lo¹i rñi ro (vÝ dô nh− ®iÒu kiÖn thêi tiÕt xÊu ¶nh h−ëng ®Õn mïa vô) th× mäi gia

®×nh trong céng ®ång ®Òu gÆp khã kh¨n, kh«ng ai cã kh¶ n¨ng ®Ó gióp ®ì ng−êi

kh¸c. Thø hai, do ¶nh h−ëng cña CNH vµ §TH, truyÒn thèng gióp ®ì nhau trong

céng ®ång vµ gia ®×nh ®ang bÞ bµo mßn.

NghÖ An. Tuy nhiªn sè ®èi t−îng tham gia vÉn cßn thÊp, bëi c¸c h×nh thøc ®ãng

kho¨n lo sî vÒ trÞ gi¸ ®ång tiÒn mµ hä nhËn ®−îc sau 20 n¨m ®ãng tham gia quü

Trong thêi gian tíi, víi nh÷ng quyÕt s¸ch ®óng ®¾n, kÞp thêi tõ phÝa §¶ng vµ Nhµ

vÊn ®Ò nµy cÇn ®−îc nghiªn cøu vµ vËn dông ë n−íc ta. Theo ®ã, nªn ch¨ng,

nh÷ng ng−êi tham gia BHXH cÇn ®−îc Nhµ n−íc hç trî mét phÇn theo kh¶ n¨ng

NSNN cho phÐp.

188

phÇn thuÕ cña nhãm nh÷ng ng−êi cã thu nhËp cao san sÎ cho nhãm nh÷ng nhãm

ng−êi cã thu nhËp thÊp vµ cÇn ®−îc hç trî vÒ kinh tÕ th«ng qua hÖ thèng thuÕ luü

tiÕn. Ngoµi ra phÇn ®ãng gãp cña ng−êi lao ®éng hiÖn t¹i trong khu vùc chÝnh

thøc còng lµ nguån thu c¬ b¶n ®Ó chi tr¶ l−¬ng cho nh÷ng ng−êi nghØ h−u hiÖn

t¹i nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña ch−¬ng tr×nh ASXH.

ViÖt Nam còng nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn hiÖn nay ®ang cã t×nh tr¹ng lµ

ra v× hiÖn nay chóng ta ®ang ¸p dông mét hÖ thèng thuÕ luü tho¸i vµ v× thÕ nhãm

ng−êi nghÌo h¬n ®ang ph¶i chÞu møc thuÕ biªn cao h¬n. Thùc tiÔn chóng minh lµ sù

®ãng gãp cña gia ®×nh häc sinh cÊp d−íi l¹i cao h¬n so víi cÊp trªn, trong khi ®ã, gia

®×nh cã thu nhËp thÊp th−êng chØ cho con em hä häc ë cÊp thÊp h¬n.

duy tr× sù ho¹t ®éng cña nã trong giai ®o¹n tíi cÇn ph¶i cã mét nguån tµi chÝnh

dåi dµo víi nh÷ng quy ®Þnh râ rµng vµ nghiªm ngÆt trong viÖc tæ chøc thùc hiÖn

cao, thu nhËp cña hä cßn thÊp, muèn vËn ®éng hä tham gia c¸c lo¹i h×nh ASXH th×

cÇn ph¶i ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc ®ãng gãp vµ cã nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch,

hç trî tµi chÝnh ®èi víi hä. Do vËy, sù trî gióp tõ phÝa ChÝnh phñ lµ kh«ng thÓ thiÕu.

hÖ thèng gi¸m s¸t hiÖu qu¶ ®èi víi nguån thu tõ thuÕ thu nhËp vµ ®¶m b¶o t×nh

tr¹ng nép b¶o hiÓm ®óng h¹n ®èi víi c¶ ng−êi lao ®éng vµ ng−êi sö dông lao

189

nhËp thÊp, tõ c¸c tØnh giµu cã sang c¸c tØnh nghÌo, tõ thµnh phè sang n«ng th«n

hµnh cÇn sím xem xÐt l¹i.

Thø n¨m, t¨ng c−êng n¨ng lùc thÓ chÕ trong c¸c ch−¬ng tr×nh ASXH

lo¹i h×nh cña m¹ng l−íi an sinh ë ViÖt Nam lµ ch−a cao. ChÝnh v× vËy, vÉn cßn

nhiÒu ng−êi ch−a nhËn thøc ®−îc ®Çy ®ñ quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm khi tham giao

BHXB b¾t buéc. Theo tÝnh to¸n cña c¸c chuyªn gia, kho¶ng 20% lùc l−îng lao

®éng trong khu vùc chÝnh thøc cßn xa l¹ víi lo¹i h×nh b¶o hiÓm x· héi. Còng do

thÞ... khã tiÕp cËn víi hÖ thèng b¶o trî x· héi v× thÕ hä kh«ng biÕt lµm c¸ch nµo

2002, nhiÒu hé gia ®×nh ViÖt Nam khi nhËn ®−îc trî cÊp mµ kh«ng biÕt t¹i sao

hä ®−îc h−ëng hoÆc kho¶n trî cÊp mµ hä ®−îc h−ëng cã ®óng chÕ ®é kh«ng...?

kh«ng biÕt ®äc hoÆc biÕt viÕt tiÕng ViÖt. ViÖc c¶i thiÖn cung cÊp th«ng tin ®èi víi

c¸c ®èi t−îng nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy. Do vËy, viÖc sö dông

c¸c b¶ng th«ng b¸o cña UBND x·, hoÆc th«ng qua ®µi, tivi vµ b»ng ng«n ng÷

thiÕt. Bªn c¹nh ®ã viÖc tiÕp cËn trùc tiÕp víi nh÷ng c¬ quan liªn quan còng cÇn

N¨ng lùc yÕu kÐm cña ®éi ngò c«ng chøc Nhµ n−íc còng ¶nh lín ®Õn t×nh

tr¹ng trèn thuÕ vµ trèn ®ãng BHXH ë ViÖt Nam. C¸c c¸n bé c«ng chøc kh«ng ®ñ

kh¶ n¨ng qu¶n lý dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp kh«ng ®¨ng ký nép b¶o

hiÓm, kh«ng kª khai ®Çy ®ñ sè lao ®éng hoÆc thu nhËp cña ng−êi lao ®éng nªn

dÞch ho¹, hay viÖc thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh X§GN, ®Æc biÖt lµ ch−¬ng tr×nh

190

135, nh×n chung ch−a ®¹t hiÖu qu¶ cao bëi sù yÕu kÐm cña ®éi ngò c¸n bé tham

gia ch−¬ng tr×nh. Sè tiÒn mµ ChÝnh phñ ®Çu t− cho c¸c ch−¬ng tr×nh X§GN hay

h−ëng cøu trî l¹i kh«ng nhËn ®−îc sè tiÒn ®¸ng ®−îc nhËn. Ng−êi ta ®¸nh gi¸

ch−¬ng tr×nh 135 sau mét thêi gian thùc hiÖn lµ ch−¬ng tr×nh 5-3-1. ChÝnh v× thÕ,

viÖc cÊp b¸ch hiÖn nay lµ cÇn chÊn chØnh t¨ng c−êng n¨ng lùc gi¸m s¸t cña ®éi

ngò th× míi cã thÓ më réng ph¹m vi bao phñ cña hÖ thèng b¶o hiÓm hiÖn hµnh.

3.2.4. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch cung cÊp c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n cho

n«ng d©n

Thø nhÊt, cÇn x¸c ®Þnh râ môc tiªu, tÇm quan träng vµ ®Æc ®iÓm chÝnh

s¸ch cung cÊp c¸c dÞch vô c¬ b¶n trong n«ng th«n ë n−íc ta

quyÕt theo h−íng kh¸c nhau, trong ®ã cÇn tiÕp tôc khuyÕn khÝch sù tham gia cña

bæ trî ng¾n h¹n vµ tiÕn tíi ph¸t triÓn m¹nh mÏ khu vùc nµy ë tÇm dµi h¹n. §Ó

thùc hiÖn biÖn ph¸p nµy ®ßi hái ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch cô thÓ, hoµn thiÖn m«i

lý vÒ chuyªn m«n, nghiÖp vô, v.v... ®Æc biÖt lµ lÜnh vùc y tÕ vµ gi¸o dôc, ®Ó t¹o

Thø hai, vÒ dÞch vô gi¸o dôc. Nh÷ng h¹n chÕ trong c¸c chÝnh s¸ch gi¸o

dôc nh− ®· nãi trong phÇn thùc tr¹ng ®ang lµ nh÷ng trë ng¹i cho viÖc thùc hiÖn

c¸c môc tiªu lín ®· ®Ò ra trong LuËt gi¸o dôc, ChiÕn l−îc ph¸t triÓn gi¸o dôc

quèc gia, Môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû. V× thÕ, trong viÖc cung cÊp dÞch vô

- CÇn cã biÖn ph¸p lång ghÐp gi¸o dôc vµo chÝnh s¸ch gi¶m nghÌo vµ biÖn

ph¸p lång ghÐp gi¸o dôc vµo chÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng kinh tÕ. CÇn −u tiªn hç trî

191

tuyÓn, më tr−êng häc cÊp khu vùc, vïng. T¨ng c−êng hç trî cho c¸c vïng khã

kh¨n nh»m thu hót trÎ em trong ®é tuæi ®Õn tr−êng, h¹n chÕ bá häc gi÷a chõng

b»ng c¸ch c¶i tiÕn ph−¬ng ph¸p d¹y, t¨ng sù hÊp dÉn nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu

phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc/trung häc c¬ së, c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng ë c¸c vïng

lín tuæi (thanh niªn vµ ng−êi lín) ch−a biÕt ch÷, ®èi t−îng t¸i mï. TiÕp tôc thùc

hiÖn chiÕn l−îc gi¸o dôc cho mäi ng−êi, ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc th−êng xuyªn

cã nhiÒu ng−êi t¸i mï, cã nhiÒu thanh thiÕu niªn thÊt häc, bá häc.

phô cÊp), sao cho gi¸o viªn ë khu vùc n«ng th«n ®−îc thùc sù sèng b»ng tiÒn

l−¬ng chÝnh thøc cña hä mµ kh«ng cÇn ph¶i dùa vµo viÖc d¹y thªm, häc thªm.

-T¨ng c−êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn lîi Ých cña gi¸o dôc, ®Æc biÖt lµ tiÓu

thøc ®−îc gi¸o dôc nh− lµ häc vÊn tiÒn ®Ò ®Ó tiÕp tôc häc tËp, häc nghÒ, tiÕp thu

§ång thêi nghiªn cøu më réng vµ trao quyÒn tù chñ thËt sù cho c¸c c¬ së ®µo t¹o

®¼ng vµ c¸c tr−êng ®¹i häc

Thø ba, vÒ dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ trong n«ng th«n

- Cñng cè vµ ph¸t triÓn hÖ thèng c«ng trong cung cÊp c¸c dÞch vô x· héi

c¬ b¶n, ®Æc biÖt t¨ng c−êng m¹ng l−íi y tÕ céng ®ång, hÖ thèng tr−êng líp, phï

192

- Thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch b¶o trî x· héi cho c¸c nhãm ®èi t−îng (nghÌo,

chÝnh s¸ch, v.v.) nh− cÊp thÎ b¶o hiÓm miÔn phÝ, thùc hiÖn chÕ ®é miÔn häc phÝ,

häc bæng ®èi víi con em chÝnh s¸ch, häc sinh nghÌo v−ît khã, v.v.

c¸c dÞch vô y tÕ, kh¸m ch÷a bÖnh khi cÇn thiÕt, gi¶m thiÓu viÖc tù ch÷a bÖnh, tù

®ì ®Î t¹i nhµ vµ c¸ch ch÷a bÖnh l¹c hËu theo tËp qu¸n.

cho c¸n bé ytÕ t¹i c¸c vïng n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ ë c¸c vïng khã kh¨n, miÒn

Thø t−, vÒ cung cÊp n−íc s¹ch cho n«ng th«n

kinh tÕ vµ phóc lîi x· héi, n−íc s¹ch cÇn ®−îc xÕp thø tù −u tiªn cao trong ®Çu t−

sinh ho¹t vµ phôc vô c«ng nghiÖp trong khu vùc t¨ng lªn nhanh chãng. Do ®ã,

trong thêi gian tíi viÖc cÊp n−íc s¹ch cÇn ®−îc thùc hiÖn m¹nh mÏ h¬n trªn diÖn

réng ë n«ng th«n.

- CÇn cã quy ho¹ch tæng thÓ cÊp n−íc s¹ch n«ng th«n trªn ®Þa bµn réng lín,

trung vµ c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n, g¾n víi thñy ®iÖn, thñy lîi, g¾n víi quy ho¹ch bè

- §Æc biÖt chó ý gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu n−íc sinh ho¹t cho ®ång bµo

®Æc biÖt ë c¸c khu vùc nói ®¸ v«i nguån n−íc mÆt ë c¸c khu vùc nµy ®· hiÕm,

hÖ thèng n−íc tù ch¶y lÊy tõ s«ng, suèi ch−a ®¶m b¶o ®ñ ®iÒu kiÖn vÖ sinh. V×

193

vËy, cÇn t¨ng c−êng sù phèi hîp ®a ngµnh trong kiÓm sãat vµ b¶o vÖ nguån n−íc

c¸c tØnh thuéc vïng nói cao nh− Hµ Giang.

- §a d¹ng ho¸ h×nh thøc ®Çu t−. §Ó thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh cÊp n−íc réng

vèn n−íc ngoµi. Thùc tÕ hiÖn nay cho thÊy, mét sè nhµ m¸y n−íc nh− ë Hoµ

®−îc ®Çu t− kh¸ ®ång bé. V× thÕ cÇn cã sù nç lùc phèi hîp tµi trî, cÊp vèn cho

viÖc thùc hiÖn chiÕn l−îc n−íc s¹ch cho n«ng th«n, ®ång thêi cÇn xem xÐt kÞp

c¸c tØnh ®Èy m¹nh lång ghÐp ch−¬ng tr×nh cÊp n−íc s¹ch n«ng th«n víi c¸c dù

®Ó ph¸t triÓn nhanh c¸c c«ng tr×nh cÊp n−íc. Nghiªn cøu vµ ®−a vµo thö nghiÖm

nguyªn t¾c chia sÎ chi phÝ, g¾n tr¸ch nhiÖm víi lîi Ých céng ®ång, ng−êi sö dông

vµ qu¶n lý, vËn hµnh vµ duy tu c«ng tr×nh.

dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng csxh n«ng th«n ë n−íc ta

nh÷ng n¨m tíi.

3.3.1. TiÕp tôc t¹o ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong

khu vùc n«ng th«n

Nh− ®· nãi, nh÷ng n¨m ®Çu cña sù nghiÖp ®æi míi, c¸c chÝnh s¸ch cña

§¶ng vµ Nhµ n−íc ®èi víi khu vùc n«ng th«n nh− chÝnh s¸ch kho¸n 10 trong

n«ng nghiÖp, chÝnh s¸ch ®Êt ®ai, giao ®Êt giao rõng, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn

kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i; chÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¸c

ngµnh nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp, doanh nghiÖp quy m« võa vµ nhá; chÝnh s¸ch

khuyÕn khÝch chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n ®· cã t¸c dông

m¹nh mÏ ®Õn khu vùc n«ng nghiÖp, n«ng th«n. Song ®Õn nay, nh÷ng ®éng lùc

nµy gÇn nh− ®¹t ®Õn møc ®é tíi h¹n, trong khi ®ã chÝnh s¸ch míi ®Çu t− c¬ së h¹

194

tÇng l¹i ch−a kÞp ph¸t huy hiÖu qu¶..

Thùc tr¹ng n«ng th«n hiÖn nay, ®¬n vÞ kinh tÕ chñ yÕu vÉn lµ hé gia ®×nh,

l¹c hËu, n¨ng suÊt thÊp. §iÒu ®ã lµm cho thu nhËp cña khu vùc n«ng nghiÖp thÊp.

Thªm n÷a, c¸c trang tr¹i, doanh nghiÖp trong khu vùc n«ng th«n ch−a nhiÒu.

ChÝnh v× thÕ, viÖc t¹o ®éng lùc nh»m tiÕp tôc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cho khu

vùc n«ng th«n nh÷ng n¨m tíi lµ cÇn thiÕt. Theo chóng t«i, nh÷ng ®éng lùc míi

trong n«ng th«n nh÷ng n¨m tíi cã thÓ lµ nh÷ng chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch liªn quan

- TiÕp tôc thùc hiÖn chñ tr−¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ trong khu vùc n«ng th«n,

ph¸t huy −u thÕ cña kinh tÕ hé, chuyÓn m¹nh sang c¸c hé s¶n xuÊt hµng ho¸,

ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i trong n«ng nghiÖp, khuyÕn khÝch ng−êi lao ®éng

trong n«ng th«n ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc ng− nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, dÞch

vô ®¨ng ký ho¹t ®éng theo luËt doanh nghiÖp. §ång thêi ®Èy m¹nh cæ phÇn ho¸

®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc trong n«ng nghiÖp. §iÒu nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn

vÒ ph¸p lý cho viÖc tæ chøc thùc hiÖn CSXH trong khu vùc n«ng th«n vµ ®èi

s¶n xuÊt hµng ho¸ tËp trung, chuyªn canh phôc vô cho xuÊt khÈu vµ cung cÊp

nguyªn liÖu cho c¸c ngµnh chÕ biÕn (b«ng, cafª, cao su, h¹t ®iÒu, chÌ, mÝa, gç,

tre, lóa, ng«, khoai, s¾n, võng, ®Ëu, l¹c...)

- Trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng KH&CN, kinh tÕ tri thøc, cÇn cã chÝnh s¸ch

coi ®ã lµ ®éng lùc kü thuËt c¬ b¶n cÇn d−îc −u tiªn trong nh÷ng n¨m tíi. §Æc

195

Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch t¹o ®éng lùc cho kinh tÕ n«ng th«n

tiÕp tôc t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn nhanh, chóng ta cÇn chó ý tíi nh÷ng t¸c ®éng

kh¸c nhau cña c¸c chÝnh s¸ch nµy ®Ó ph¸t huy nh÷ng t¸c ®éng thuËn, mÆt tÝch

cùc vµ h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng nghÞch, nh÷ng mÆt tiªu cùc n¶y sinh, nh»m ®¶m

b¶o lîi Ých cho ng−êi lao ®éng n«ng th«n. Cô thÓ nh− sau:

1- Trong chÝnh s¸ch t¹o m«i tr−êng ph¸p lý b×nh ®¼ng, thóc ®Èy c¸c

ho¹t ®éng kinh doanh ph¸t triÓn.

c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n ph¸t triÓn, tõ ®ã t¹o ra t¨ng

tr−ëng kinh tÕ, t¨ng thu nhËp cho ng−êi lao ®éng nãi chung vµ c¸c c¬ héi cho

ng−êi nghÌo tho¸t ®ãi nghÌo.

Môc tiªu cña chÝnh s¸ch lµ t¹o ra m«i tr−êng ph¸p lý b×nh ®¼ng gi÷a c¸c

lo¹i h×nh doanh nghiÖp cïng ph¸t triÓn kinh doanh trong nÒn kinh tÕ, tõ ®ã thu

hót ng−êi nghÌo tham gia kinh doanh vµ h−ëng lîi tõ t¨ng tr−ëng th«ng qua c¸c

mèi quan hÖ víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. Trong sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ

lo¹i h×nh doanh nghiÖp.

Tuy nhiªn, chñ tr−¬ng nµy còng gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n nh−: §¹i bé

phËn ng−êi nghÌo th−êng kh«ng cã kh¶ n¨ng thµnh lËp doanh nghiÖp riªng cña

m×nh ®Ó tham gia thÞ tr−êng, do ®ã kh«ng thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh kinh doanh

trªn th−¬ng tr−êng do kh«ng cã vèn, buéc ph¶i ®i lµm thuª ®Ó nhËn tiÒn c«ng Ýt

ái. Mét bé phËn ng−êi nghÌo kh«ng ®ñ søc khoÎ; thiÕu kiÕn thøc lµm viÖc theo

yªu cÇu cña doanh nghiÖp sÏ kh«ng tiÕp cËn c¸c doanh nghiÖp vµ hä bÞ lo¹i ra

khái c¸c c¬ héi h−ëng lîi tõ ph¸t triÓn kinh doanh trong x· héi. Hä lµ nh÷ng

ng−êi ph¶i g¸nh chÞu thiÖt thßi lín nhÊt tõ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch kinh doanh.

Trong qu¸ tr×nh kinh doanh mét bé phËn doanh nghiÖp kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh

tranh sÏ ph¶i ph¸ s¶n, kÐo theo nã lµ nh÷ng ng−êi lao lµm thuª sÏ bÞ mÊt viÖc

®iÒu kiÖn ®ã ng−êi nghÌo ë n«ng th«n buéc ph¶i quay vÒ víi kinh tÕ tù cung, tù

196

cÊp, dùa vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp gia ®×nh quy m« nhá vµ khã tho¸t ®−îc

nghÌo. V× thÕ, ®i liÒn víi viÖc thóc ®Èy h×nh thµnh c¸c doanh nghiÖp trong lÜnh

vùc n«ng nghiÖp, nhµ n−íc sím hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cho viÖc më réng diÖn

ng−êi tham gia BHXH, b¶o hiÓm tuæi giµ, BHYT, b¶o hiÓm tai n¹n cho ng−êi lao

®éng trong c¸c doanh nghiÖp n«ng nghiÖp.

2- Trong c¶i c¸ch c¸c DNNN khu vùc n«ng nghiÖp, n«ng th«n.

Trong nh÷ng n¨m qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung

c¸c vïng n«ng th«n. Trong ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ theo yªu cÇu héi nhËp

thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng tham gia kinh doanh.

t¹o ra nguy c¬ mÊt viÖc lµm, thÊt nghiÖp cña mét bé phËn ng−êi lao ®éng ®ang

lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp nµy. Thùc tÕ nµy ®· vµ ®ang x¶y ra trong nh÷ng

n¨m võa qua, c¸c DNNN ®· ph¶i gi¶m lao ®éng d− thõa. Nh÷ng ng−êi bÞ ®µo

th¶i th−êng Ýt cã kh¶ n¨ng kiÕm ®−îc viÖc lµm cã thu nhËp ®¶m b¶o trang tr¶i

gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ rñi ro sau khi ra khái c¸c DNNN

s¶n phÈm khi hä ph¶i trùc tiÕp tiÕp cËn thÞ tr−êng khi kh«ng ®ñ th«ng tin vµ kiÕn

thøc bu«n b¸n. Mét sè hé lao ®éng nghÌo trong c¸c doanh nghiÖp nµy ®· kh«ng

197

3- Trong qu¸ tr×nh thùc thi chÝnh s¸ch tù do ho¸ th−¬ng m¹i vµ héi

nhËp kinh tÕ quèc tÕ.

b¶o cho t¨ng tr−ëng nhanh vµ t¹o ra nh÷ng c¬ héi tèt cho ViÖt Nam cÊt c¸nh,

h−ëng lîi tõ t¨ng tr−ëng kinh tÕ toµn cÇu. Nhê tù do ho¸ th−¬ng m¹i vµ héi nhËp

mµ ViÖt Nam ®· thu hót ®−îc mét l−îng vèn to lín, ®i kÌm víi tiÕn bé c«ng

nghÖ quý gi¸ phôc vô cho CNH, H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n.

Nh−ng t¸c ®éng cña héi nhËp kh«ng chØ cã chiÒu tÝch cùc nh− vËy, mµ cßn

cã c¶ chiÒu tiªu cùc nh−: nÒn kinh tÕ sÏ bÞ ¶nh h−ëng m¹nh bëi nh÷ng biÕn ®éng

kh«ng thuËn cña kinh tÕ thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ nh÷ng có sèc, nh÷ng khñng ho¶ng

vÒ tµi chÝnh, thÞ tr−êng hµng ho¸, thÞ tr−êng n¨ng l−îng. Nh÷ng t¸c ®éng nµy sÏ

¶nh h−ëng xÊu tr−íc hÕt vµo bé phËn ng−êi nghÌo, ng−êi dÔ bÞ tæn th−¬ng,

nh÷ng ng−êi kh«ng cã nguån tµi chÝnh dù tr÷ ®ñ ®Ó v−ît qua nh÷ng c¬n sèc, c¬n

khñng ho¶ng cña kinh tÕ thÕ giíi déi vµo.

Cho ®Õn nay ch−a cã nghiªn cøu nµo ®¸nh gi¸ cô thÓ vµ ®Çy ®ñ vÒ nh÷ng

t¸c ®éng nghÞch vµ nguy c¬ rñi ro ®èi víi ng−êi nghÌo vµ céng ®ång nghÌo ë

n«ng th«n, nh−ng cã thÓ ch¾c ch¾n r»ng nh÷ng t¸c ®éng xÊu cã thÓ x¶y ra ®èi víi

ng−êi nghÌo, céng ®ång nghÌo lµ v« cïng lín.

4- Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ.

Muèn t¨ng tr−ëng kinh tÕ th× ®ßi hái ph¶i ph¸t triÓn nhanh vµ hµi hoµ c¶ 3

khu vùc n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ dÞch vô. Trong ®ã c«ng nghiÖp vµ dÞch vô

sÏ t¨ng m¹nh vÒ gi¸ trÞ vµ chiÕm tû träng cao trong c¬ cÊu kinh tÕ, tû träng n«ng

mäi nÒn kinh tÕ.

Nh−ng nÕu sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ nãi trªn diÔn ra kh«ng ®i

liÒn víi chuyÓn dÞch c¬ cÊu vÒ lao ®éng th× ng−êi nghÌo sÏ rÊt thiÖt thßi, s¶n

phÈm x· héi sÏ tËp trung vµo tay nh÷ng ng−êi giµu, ®é chªnh lÖnh giÇu nghÌo sÏ

t¨ng lªn vµ bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi sÏ lµ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái. Trong c¬ cÊu

®· gi¶m chØ cßn trªn 20%, nh−ng sè l−îng lao ®éng NLN vÉn ®ang cßn chiÕm

198

tû träng NLN trong GDP gi¶m nhanh, trong khi lao ®éng NLN gi¶m rÊt chËm.

§iÒu ®ã lµm cho sù h−ëng lîi cña ng−êi lao ®éng n«ng nghiÖp tõ t¨ng tr−ëng

cña chÝnh s¸ch thóc ®Èy ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu gi÷a 3 khu vùc kinh tÕ chñ

yÕu, trong t−¬ng quan víi dÞch chuyÓn lao ®éng tõ khu vùc NLN sang c¸c ngµnh

kinh tÕ kh¸c (c¸c n−íc ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc c«ng nghiÖp míi ®Òu cã tû träng

lao ®éng NLN rÊt thÊp trong c¬ cÊu lao ®éng x· héi).

Ngoµi ra chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ theo ngµnh nÕu

kh«ng kÕt hîp víi ph¸t triÓn kinh tÕ theo vïng th× tÊt yÕu sÏ x¶y ra sù chªnh lÖnh

c¸c vïng chËm ph¸t triÓn, ng−êi nghÌo ë ®ã sÏ rÊt khã kh¨n trong cuéc sèng vµ

rñi ro vÒ sinh kÕ sÏ t¨ng lªn.

nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n ®Ó trùc tiÕp gióp ng−êi nghÌo ë n«ng th«n t¨ng

thu nhËp

phËn ng−êi nghÌo hiÖn nay sèng ë n«ng th«n vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt NLN. V× vËy

ph¸t triÓn bÒn v÷ng s¶n xuÊt NLN trong qóa tr×nh tù do ho¸ th−¬ng m¹i s¾p tíi sÏ

trùc tiÕp gióp ng−êi nghÌo ë n«ng th«n t¨ng ®−îc thu nhËp vµ cã thÓ xo¸ ®ãi vµ

gi¶m nghÌo rÊt nhanh.

ChÝnh s¸ch thóc ®Èy s¶n xuÊt NLN theo thÞ tr−êng th−êng t¸c ®éng theo 2

tr−êng; (2) thóc ®Èy thay ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra nh÷ng chñng lo¹i, mÆt

hµng cã gi¸ trÞ cao, cho thu nhËp lín trªn 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm.

Song chÝnh qu¸ tr×nh gia t¨ng khèi l−îng hµng ho¸ NLN vµ thay ®æi c¬

cÊu s¶n xuÊt sÏ t¸c ®éng dÉn ®Õn rñi ro cho ng−êi nghÌo vµ céng ®ång nghÌo

trªn mét sè mÆt nh−: Khi gia t¨ng khèi l−îng s¶n phÈm NLN kh«ng phï hîp nhu

cÇu thÞ tr−êng sÏ dÉn ®Õn kh«ng thÓ tiªu thô ®−îc, gi¸ h¹, ø ®äng vµ ng−êi s¶n

xuÊt lµ ng−êi nghÌo sÏ gÆp rñi ro lín, kh«ng thu håi ®ñ chi phÝ s¶n xuÊt, dÉn ®Õn

nî nÇn vµ nghÌo thªm; Gi¸ c¶ hµng ho¸ NLN trªn thÞ tr−êng thÕ giíi lu«n biÕn

199

®éng nhanh theo thêi gian víi biªn ®é réng lµm cho ng−êi s¶n xuÊt khã ®o¸n

nhËn ®óng ®Ó ra quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt phï hîp vµ khi gi¸ n«ng s¶n trªn thÞ tr−êng

gi¶m nhanh, hä sÏ bÞ thua thiÖt nÆng nÒ. Ng−êi nghÌo lµ ®èi t−îng chÞu t¸c ®éng

xÊu nhÊt cña t×nh tr¹ng nµy; §Ó thay ®æi c¬ cÊu hoÆc t¨ng khèi l−îng s¶n xuÊt

buéc ng−êi s¶n xuÊt ph¶i t¨ng chi phÝ ®Çu t− nh−: ph¶i bá thªm tiÒn ®Ó ®æi gièng

kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng vÒ tµi chÝnh ®Ó thùc hiÖn c¸c kho¶n ®Çu t− míi sÏ bÞ lo¹i khái

qu¸ tr×nh nµy, hoÆc kh«ng ®−îc h−ëng lîi ®Çy ®ñ thu nhËp t¨ng thªm tõ qu¸ tr×nh

nµy; Sù gia t¨ng khèi l−îng s¶n suÊt sÏ t¸c ®éng xÊu ®Õn tµi nguyªn vµ m«i

nh÷ng rñi ro lín trong cuéc sèng cña hä ë n«ng th«n; T¸c ®éng cña thay ®æi cña

c¬ cÊu s¶n xuÊt NLN kh«ng hîp lý sÏ t¹o kh¶ n¨ng tµn ph¸ m¹nh h¬n cña thiªn

h¬n do kh«ng cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn phßng chèng; Ph¸t triÓn s¶n xuÊt NLN hµng

trång vµ vËt nu«i vµ nh÷ng biÕn ®éng khã l−êng tr−íc vÒ an toµn søc kháe con

ng−êi. Nh÷ng ng−êi nghÌo sÏ ph¶i g¸nh chÞu sím nhÊt vµ nÆng nhÊt nh÷ng t¸c

®éng xÊu nµy.

6- Trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp ë n«ng

th«n t¹o viÖc lµm, t¨ng thu nhËp vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng n«ng th«n.

ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n lµ mét

trong nh÷ng chÝnh s¸ch lín, t¸c ®éng t¹o ra dÞch chuyÓn vÒ c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬

cÊu lao ®éng trong n«ng th«n vµ t¹o ra sù giµu cã ë n«ng th«n.

Tuy nhiªn chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n

chung vµ ng−êi nghÌo nãi riªng nh−: Sö dông qu¸ møc tµi nguyªn ®Êt, n−íc, c¸c

lo¹i nguyªn liÖu tù nhiªn kh«ng t¸i t¹o trong ph¸ triÓn ngµnh nghÒ phi n«ng

cho nh÷ng ng−êi tham gia, trong ®ã ng−êi nghÌo sÏ gÆp rñi ro lín nhÊt; ¤ nhiÔm

m«i tr−êng do c¸c chÊt th¶i láng, r¾n vµ khÝ tõ c¸c ho¹t ®éng ngµnh nghÒ phi

200

n«ng nghiÖp ®· kh«ng ®−îc xö lý tr−íc khi th¶i ra khái n¬i s¶n xuÊt (th«ng

th−êng chi phÝ cho viÖc ®Çu t− xö lý chÊt th¶i qu¸ lín, v−ît qu¸ kh¶ n¨ng cña c¸c

nhµ s¶n xuÊt ë n«ng th«n nªn hä kh«ng ®Çu t− vµo c¸c hÖ thèng nµy).

Nh÷ng t¸c ®éng xÊu tõ m«i tr−êng sèng bÞ « nhiÔm nÆng ë c¸c vïng ph¸t

triÓn ngµnh nghÒ ë n«ng th«n (lµng nghÒ) th−êng rÊt lín, ®· chøng tá rÊt râ trong

thùc tiÔn nh÷ng n¨m võa qua, nhÊt lµ nh÷ng vïng ph¸t triÓn ngµnh nghÒ cã sö

7- Trong chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho lao ®éng n«ng

th«n t×m kiÕm viÖc lµm ë thµnh thÞ, KCN vµ xuÊt khÈu lao ®éng

ViÖt Nam ®· cã nh÷ng c¶i c¸ch rÊt c¬ b¶n trong lÜnh vùc sö dông lao ®éng

vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm víi chÝnh s¸ch tù do ho¸ di chuyÓn n¬i lµm viÖc vµ khuyÕn

khÝch mäi ng−êi tù t×m kiÕm vµ t¹o viÖc lµm cho m×nh. ChÝnh s¸ch s¸ch nµy ®·

thu ®−îc nhiÒu thµnh c«ng vµ ®· gãp vµo thµnh c«ng chung cña kÕt qu¶ xãa ®ãi

gi¶m nghÌo trong thêi gian võa qua. Nh−ng trong qu¸ tr×nh triÓn khai chÝnh s¸ch

nµy bªn c¹nh mét bé phËn ng−êi lao ®éng ®· tho¸t nghÌo nhê cã thu nhËp tèt

h¬n sau khi di chuyÓn ®Õn n¬i lµm viÖc míi, th× ®· vµ ®ang xuÊt hiÖn mét bé

phËn ng−êi lao ®éng ®· kh«ng tho¸t ®−îc t×nh tr¹ng nghÌo, thËm chÝ cßn r¬i vµo

ph¸ s¶n, bÊt æn tõ nh÷ng rñi ro nh−: ThiÕu th«ng tin vÒ ®iÒu kiÖn lµm viÖc vµ thu

nhËp ë n¬i lµm viÖc míi, dÉn ®Õn kh«ng kiÕm ®−îc viÖc lµm cã thu nhËp kh¸ vµ

æn ®Þnh h¬n so víi n¬i cò, ph¶i quay vÒ n¬i cò vµ gÆp rñi ro vÒ chi phÝ di chuyÓn,

lµm cho hä trë nªn khã kh¨n h¬n vÒ kinh tÕ; An toµn vÒ ®iÒu kiÖn sèng vµ kh¶

n¨ng tù b¶o vÖ cña nh÷ng ng−êi di chuyÓn ®Õn n¬i lµm viÖc míi kh«ng ®¶m b¶o

c¾p tiÒn b¹c, chi phÝ ¨n ë cao... KÕt qu¶ lµ sù di chuyÓn n¬i lµm viÖc ®· kh«ng

gióp hä tho¸t ®−îc t×nh c¶nh nghÌo; Nh÷ng ng−êi lao ®éng di chuyÓn tõ n«ng

nh÷ng lao ®éng t¹i chç, dÉn ®Õn dÔ gÆp nh÷ng rñi ro vÒ quan hÖ x· héi nh−: bÞ

lõa ®¶o, bÞ sö dông th« b¹o, bÞ ®¸nh gi¸ thÊp vµ nhËn tiÒn tr¶ c«ng kh«ng c«ng

b»ng so víi lao ®éng t¹i chç; Mét bé phËn lao ®éng di chuyÓn ra n−íc ngoµi lµm

viÖc ®· kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ ®ßi hái cña c«ng viÖc míi, kh«ng hiÓu

201

quay vÒ vµ mÊt ®i sè tiÒn ®· ®Çu t− ®Ó ra ®i vµ r¬i vµo tæn thÊt trÇm träng.

nhµ n−íc nh»m thùc hiÖn CSXH n«ng th«n.

Nh− ®· nãi hiÖn nay, ChÝnh phñ ta ®ang sö dông c¸c Ch−¬ng tr×nh môc tiªu

quèc gia (CTMTQG) ®Ó hç trî vµ t¸c ®éng tíi c¸c ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn c¸c môc

tiªu quèc gia quan träng, qua ®ã cã t¸c ®«ng tíi c¸c chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n.

C¸c ch−¬ng tr×nh ®ã lµ: Ch−¬ng tr×nh X§GN vµ t¹o viÖc lµm, Ch−¬ng tr×nh 135,

Ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc, Ch−¬ng tr×nh y tÕ, Ch−¬ng tr×nh n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i

tr−êng, Ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc, Ch−¬ng tr×nh v¨n ho¸. Theo sè liÖu ch−a ®Çy ®ñ,

hµng n¨m NSNN dµnh mét kho¶n tiÒn lín tõ 2-3,5% chi tiªu NSNN ®Ò ®Çu t−

cho c¸c CTMTQG. Trong giai ®o¹n 2001-2005, NSNN ®Çu t− lµ 15.520 tû ®ång

cho thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh nµy. Bªn c¹nh ®ã, nguån vèn hç trî tõ c¸c tæ

nhµ n−íc. Ch¼ng h¹n ®Ó thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, giai ®o¹n

2001-2005, NSNN ®Çu t− 3.780 tû ®ång, vµ viÖn trî tõ c¸c tæ chøc quèc tÕ lµ

5000 tû ®ång. Ch−¬ng tr×nh n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng ®−îc NSNN ®Çu t−

trong giai ®o¹n 2001-2004 lµ 880 tû ®ång, nh−ng trong thêi kú 1999-2003, tæng

®· lªn tíi 4.795 tû. Ngoµi ra, c¸c tæ chøc quèc tÕ cßn cam kÕt tµi trî lµ 3.000 tû

hµng n¨m x· héi ®Çu t− ®Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña CTMTQG cã thÓ dao

®éng trong kho¶ng 8-9.000 tû ®ång.

Theo ®¸nh gi¸, c¸c ch−¬ng tr×nh nµy ®· cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi viÖc

thùc hiÖn c¸c môc tiªu quèc gia nh− X§GN, phæ cËp gi¸o dôc, ch¨m sãc søc

khoÎ cho ng−êi lao ®éng, cung cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n.

C¸c môc tiªu cña Ch−¬ng tr×nh 135 vÒ t¨ng kh¶ n¨ng cho c¸c x· ®Æc biÖt khã

kh¨n tiÕp cËn ®−îc víi tr−êng häc, n−íc s¹ch vµ giao th«ng ®· ®−îc hoµn thµnh.

c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, víi tuæi thä t¨ng tõ 65,2 lªn 71,3 trong giai ®o¹n 1989-2002.

N¨m 2003, 14 triÖu hé nghÌo n«ng th«n ®· ®−îc dïng n−íc s¹ch. NÕu nh− n¨m

202

54%. TÊt c¶ c¸c tØnh, thµnh phè ®· ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn quèc gia vÒ gi¸o dôc

C¸c thµnh tùu vÒ v¨n ho¸ nh− b¶o tån di vËt, tu bæ l¹i c¸c lµng truyÒn thèng,

thµnh tùu cña CTMTQG vÒ v¨n ho¸.

Tuy nhiªn, vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò ®Æt ra trong viÖc thùc hiÖn c¸c CTMTQG,

trong ®ã, hai vÊn ®Ò ®Æc biÖt ph¶i nãi ®Õn lµ:

Thø nhÊt, quan träng nhÊt lµ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cßn h¹n hÑp vµ hiÖu qu¶

chi tiªu ch−a cao. Trong khi c¸c CTMTQG mang l¹i nh÷ng lîi Ých thùc tÕ nh− ®·

nãi th× møc cÊp vèn tõ NSNN trung −¬ng ®Ó t¹o ra nh÷ng thay ®æi vÒ c¬ së h¹

nh÷ng lý do chñ quan,...

Thø hai, n¨ng lùc thÓ chÕ thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh cßn h¹n chÕ: c¸c hé

nghÌo, c¸c x· hÇu nh− kh«ng tham gia vµo qu¶n lý dù ¸n vµ qu¶n lý vèn ë cÊp

®Þa ph−¬ng. ViÖc lËp chøng tõ vµ ghi chÐp ban ®Çu t¹i cÊp x· lµ yÕu. Ch−a cã c¬

th−êng chËm,...

®Çu t− mét c¸ch dµn tr¶i, kh«ng nh÷ng ®Çu t− qua c¸c bé ngµnh mµ cßn ®−îc ®Çu

t− qua c¸c ch−¬ng tr×nh. Do ®ã hiÖu qu¶ sö dông nguån tµi chÝnh cho viÖc thùc

hiÖn chÝnh s¸ch x· héi nãi chung, chÝnh s¸ch x· héi cho n«ng th«n nãi riªng lµ

ch−a cao. V× thÕ, chóng t«i khuyÕn nghÞ:

sù phèi hîp chÆt chÏ h¬n gi÷a c¸c c¬ quan tæng hîp nh− Bé Tµi chÝnh vµ Bé KÕ

203

ho¹ch vµ §Çu t− víi c¸c bé chuyªn ngµnh thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc

nh− Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, Bé NN &PTNT, Bé Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X·

héi, Bé Y tÕ, Bé V¨n ho¸ th«ng tin, Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, Bé Giao th«ng

vËn t¶i vµ c¸c tØnh, thµnh phè ®Ó xem xÐt l¹i chñ tr−¬ng, ph−¬ng thøc ®Çu t−, trªn

c¬ së ®ã quyÕt ®Þnh c¸c ph−¬ng ¸n huy ®éng vµ sö dông nguån tµi chÝnh ®Çu t−

cho c¸c môc tiªu quèc gia mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt.

Hai lµ, trong thùc hiÖn c¸c CTMTQG cÇn chó ý tíi nh÷ng t¸c ®éng kh¸c

nhau cña c¸c Ch−¬ng tr×nh nµy ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ mÆt tiªu cùc

n¶y sinh. Cô thÓ lµ:

1- Trong c¸c ch−¬ng tr×nh cã môc tiªu xãa ®ãi gi¶m nghÌo.

C¸c ch−¬ng tr×nh nµy cã môc tiªu rÊt râ rµng lµ trî gióp vÒ tµi chÝnh trùc

ch−¬ng tr×nh. Nhê ®ã trong nh÷ng n¨m qua nhiÒu céng ®ång nghÌo ®· cã ®−îc

nh÷ng c¬ së vËt chÊt ban ®Çu ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng. Tuy

vËy thùc tÕ cho thÊy cã nh÷ng rñi ro ®èi víi ng−êi nghÌo trong triÓn khai nh÷ng

ch−¬ng tr×nh nµy nh−: Mét bé phËn ng−êi nghÌo kh«ng biÕt sö dông c¸c kho¶n

tiÒn vay tõ ch−¬ng tr×nh môc tiªu nªn ®· bÞ thÊt tho¸t, trë nªn nî nÇn vµ r¬i vµo

khã kh¨n; Nhµ n−íc kh«ng thu håi ®ñ sè tiÒn ®· cho vay, ®iÓn h×nh nh− sè tiÒn

n−íc, kh«ng nç lùc tù v−¬n lªn; T¹o ra bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c céng ®ång ®−îc

h−ëng lîi vµ céng ®ång kh«ng ®−îc h−ëng lîi, hoÆc h−ëng lîi víi møc thÊp h¬n

do nguån tµi chÝnh cña Nhµ n−íc kh«ng cung cÊp ®ñ tµi chÝnh cho tÊt c¶ sè ng−êi

nghÌo vµ céng ®ång nghÌo theo chuÈn mùc do Nhµ n−íc ®−a ra; Kh«ng tÝnh

®−îc thêi ®iÓm nµo sÏ dõng c¸c ch−¬ng tr×nh nµy; Mét bé phËn kh«ng thuéc ®èi

t−îng h−ëng lîi ®· lîi dông tham gia h−ëng lîi. Nguy c¬ tham nhòng, tiªu cùc

trong bé m¸y vËn hµnh c¸c ch−¬ng tr×nh rÊt cao.

2- Trong c¸c chÝnh s¸ch hç trî ng−êi nghÌo tiÕp cËn c¸c dÞch vô x∙ héi c¬ b¶n

Qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ sÏ t¹o ra sù ph¸t triÓn, gia t¨ng

nhu cÇu sö dông c¸c dÞch vô x· héi nh−: ®i l¹i, y tÕ, gi¸o dôc, n−íc s¹ch, ®iÖn,

v¨n hãa vµ vui ch¬i, gi¶i trÝ… Theo quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr−êng th× gi¸ c¶ c¸c

204

Trong ®iÒu kiÖn ®ã ng−êi giµu, cã thu nhËp cao sÏ ®ãn nhËn vµ h−ëng thô ®Çy ®ñ

“mua” nh÷ng dÞch vô ®ã vµ hä th−êng bÞ lo¹i ra khái nh÷ng ®èi t−îng h−ëng lîi.

§Ó gióp ng−êi nghÌo cã ®−îc c¬ héi h−ëng lîi c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n

nãi trªn trong ®iÒu kiÖn hä ch−a ®ñ kh¶ n¨ng thanh to¸n chi phÝ. ChÝnh phñ ®·

ban hµnh vµ triÓn khai mét sè chÝnh s¸ch cã môc tiªu hç trî ng−êi nghÌo tiÕp cËn

phÇn hai. Nh−ng khi xem xÐt chÝnh s¸ch nµy d−íi gãc ®é t¸c ®éng xÊu ®èi víi

ng−êi nghÌo ë n«ng th«n, cã thÓ thÊy nh−: §Ó tiÕp cËn ®−îc nh÷ng dÞch vô x·

héi c¬ b¶n víi gi¸ rÎ, hoÆc, miÔn phÝ nh− viÖn phÝ, häc phÝ... th× ng−êi nghÌo l¹i

ph¶i tr¶ qu¸ nhiÒu chi phÝ gi¸n tiÕp ®Ó ®Õn vµ h−ëng thô ®−îc c¸c dÞch vô ®ã,

ch¼ng h¹n nh− chi phÝ ®i l¹i qu¸ cao ®Ó ®Õn ®−îc c¬ së cung cÊp dÞch vô; ph¶i lãt

kh¶ n¨ng cña ng−êi nghÌo vµ hä buéc ph¶i tõ chèi h−ëng lîi; C¸c dÞch vô x· héi

kh«ng mang l¹i lîi Ých ®¸ng kÓ g× cho ng−êi nghÌo; §a sè ng−êi nghÌo kh«ng cã

th«ng tin, hoÆc tiÕp nhËn th«ng tin kh«ng ®Çy ®ñ vÒ chÕ ®é h−ëng lîi ®−îc quy

®Þnh trong c¸c v¨n b¶n chÝnh s¸ch cung øng dÞch vô x· héi c¬ b¶n cho ng−êi

nghÌo, v× vËy kh«ng tù m×nh tiÕp cËn ®−îc ®Çy ®ñ c¸c dÞch vô nµy; Trong nhiÒu

tr−êng hîp bé m¸y vËn hµnh chÝnh s¸ch ®· lîi dông c¸c chÕ ®é, quy ®Þnh vÒ ®èi

h−ëng lîi, ®Èy ng−êi nghÌo ra khái vßng h−ëng lîi. Trong nh÷ng tr−êng hîp nµy

vô ®êi sèng nh− cung cÊp ®iÖn, n−íc sinh ho¹t ph¶i tr¶ tiÒn th−êng xuyªn. Nh−ng

do ng−êi nghÌo kh«ng ®ñ tiÒn thanh to¸n nªn hä ®µnh tù h¹n chÕ hoÆc tõ bá sö

dông, mét sè kh¸c m¾c nî trong thanh to¸n c¸c dÞch vô nµy vµ trë thµnh nh÷ng

205

®èi t−îng xÊu trong céng ®ång.

3.3.3. T¨ng c−êng vai trß Nhµ n−íc trong viÖc cung cÊp dÞch vô c«ng

phï hîp víi ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN vµ héi nhËp

kinh tÕ quèc tÕ.

Tr−íc hÕt, vÒ c¬ cÊu chi NSNN, cÇn chuyÓn h−íng tõ −u tiªn tèc ®é t¨ng chi

cho ®Çu t− ph¸t triÓn nhanh h¬n tèc ®é t¨ng chi th−êng xuyªn hiÖn nay sang −u tiªn

cho tèc ®é th−êng xuyªn t¨ng nhanh h¬n tèc ®é chi cho ®Çu t− ph¸t triÓn; tiÕp tôc

t¨ng tû lÖ chi NSNN cho gi¸o dôc phæ th«ng, ch¨m sãc søc khoÎ vµ m«i tr−êng.

Víi tû lÖ kho¶ng 30% NSNN chi cho ®Çu t− ph¸t triÓn duy tr× trong kho¶ng

kh¨n, nhÊt lµ cho c¸c môc tiªu quèc gia nh− gi¸o dôc phæ th«ng, y tÕ, n−íc s¹ch,

søc khoÎ ng−êi lao ®éng. ViÖc gi¶m ®Çu t− cho ph¸t triÓn sÏ t¹o c¬ héi cho Nhµ

n−íc ta chuyÓn dÞch nguån tµi chÝnh sang gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi nãi

cã nhiÒu c¬ héi h¬n ®Ó tiÕp cËn víi gi¸o dôc, ®−îc b¶o vÖ søc khoÎ vµ sèng trong

m«i tr−êng trong lµnh.

Gi¶m ®Çu t− nhµ n−íc kh«ng cã nghÜa lµ lµm gi¶m tèc ®é t¨ng tr−ëng vµ

ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Bëi lÏ, ®i liÒn víi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ

nhiÒu thµnh phÇn, t¹o m«i tr−êng kinh doanh tù do, viÖc gi¶m ®Çu t− Nhµ n−íc

c«ng vµ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n.

Thø hai, trong c¬ cÊu thu, cÇn chó ý c¶i thiÖn nguån thu tõ thuÕ, ®Æc biÖt

lao ®éng cã thu nhËp trong nÒn kinh tÕ ®Òu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®ãng thuÕ cho

nhµ n−íc. Muèn vËy, chóng ta ph¶i tiÕn hµnh c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng hiÖn

206

hµnh. §· nhiÒu lÇn Nhµ n−íc ta ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy, nh−ng nhËn thøc vÊn ®Ò

ch−a ®Çy ®ñ, do ®ã ch−a cã sù thèng nhÊt. Song mét thùc tÕ lµ hiÖn nay ng−êi lao

®éng lµm viÖc trong khu vùc hµnh chÝnh Nhµ n−íc hay hµnh chÝnh sù nghiÖp,

kh«ng kÓ chøc danh cña hä lµ viªn, chÝnh hay cao, ®Òu cã thu nhËp ®Ó ®¶m b¶o

cuéc sèng lín h¬n tiÒn l−¬ng nhiÒu lÇn. Tuú tõng lÜnh vùc c«ng t¸c, tõng ngµnh,

cho sù ph¸t triÓn hiÖn nay, lµ hËu thuÉn cho nh÷ng tiªu cùc x· héi nh− tham

lóc kh«ng thÓ lïi ®−îc n÷a, Nhµ n−íc cÇn cã ch−¬ng tr×nh c¶i c¸ch tiÒn l−¬ng,

sao cho tiÒn l−¬ng ph¶n ¸nh ®óng thu nhËp cña ng−êi lµm c«ng ¨n l−¬ng ë n−íc

ta hiÖn nay.

hç trî tõ NSNN

Trong ®iÒu kiÖn héi nhËp quèc tÕ, vÊn ®Ò trî gi¸ n«ng s¶n phÈm sÏ vi ph¹m

th«ng lÖ quèc tÕ. Song c¸c n−íc ®Òu cã nh÷ng ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó trî gi¸

s¶n phÈm n«ng nghiÖp. Nh− ®· nãi, c¸c n−íc EU hç trî trùc tiÕp theo ®¬n vÞ diÖn

l¹i b»ng c¸c chÝnh s¸ch kh¸c nh− t¨ng chi tiªu vÒ ASXH, vÒ y tÕ vµ gi¸o dôc cho

3.3.4. T¨ng c−êng luËt ho¸ c¸c CSXH n«ng th«n

§iÒu hµnh hÖ thèng CSXH theo luËt lµ mét xu h−íng tÊt yÕu phï hîp víi

qu¸ tr×nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh vµ c¶i c¸ch thÓ chÕ cña ®Êt n−íc, phï hîp víi tiÕn

tr×nh héi nhËp quèc tÕ, phï hîp víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ë

cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau vÒ thÓ chÕ tµi chÝnh, thÓ chÕ tæ chøc, vÝ dô nh−

luËt BHXH cÊu thµnh BHXH ë n−íc ta hiÖn nay ®· bao gåm c¶ b¶o hiÓm thÊt

nghiÖp. Mét phÇn cña Bé luËt Lao ®éng cã thÓ h×nh thµnh néi dung cña thÞ

tr−êng lao ®éng; LuËt ng−êi cã c«ng h×nh thµnh néi dung trî gióp ®Æc biÖt; Ph¸p

lÖnh ng−êi cao tuæi, ph¸p lÖnh vÒ ng−êi tµn tËt vµ c¸c chÝnh s¸ch, ch−¬ng tr×nh

kh¸c liªn quan ®Õn trÎ em cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt, ®èi t−îng bÞ rñi ro do thiªn tai

207

h×nh thµnh néi dung trî gióp x· héi. Trong tr−êng hîp ch−a h×nh thµnh luËt th×

mét hÖ thèng chÝnh s¸ch, ch−¬ng tr×nh còng cã thÓ h×nh thµnh mét néi dung

riªng nh− c¸c chÝnh s¸ch ch−¬ng tr×nh gi¶m nghÌo; BHYT vµ ch¨m sãc søc kháe

céng ®ång.

nhiªn, ®Õn nay hÖ thèng luËt ph¸p nãi chung, luËt ph¸p vÒ CSXH n«ng th«n nãi

riªng cßn mét sè tån t¹i:

- HÖ thèng ph¸p luËt B¶o ®¶m x· héi ViÖt nam thiÕu mét hÖ thèng quy

chuÈn thèng nhÊt ®ång bé. MÆc dï sè l−îng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ban hµnh

nhiÒu, song c¸c v¨n b¶n cã gi¸ trÞ ph¸p lý cao cßn thiÕu dÉn ®Õn mét thùc tr¹ng

Cã nh÷ng v¨n b¶n ban hµnh cã tÝnh gi¶i ph¸p t×nh thÕ nh−ng trong qu¸ tr×nh thùc

hiÖn l¹i trë thµnh chñ ®¹o, kÐo dµi hµng chôc n¨m. NhiÒu quy ®Þnh ®· lçi thêi vÒ

mÆt ph¸p lý, kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi vÉn tån t¹i nªn hiÖu qu¶

- Ph¹m vi ®èi t−îng CSXH cßn h¹n chÕ vµ ch−a hîp lý ®èi víi tõng bé

phËn cña hÖ thèng ph¸p luËt CSXH.

- C¸c chÕ ®é trî cÊp cßn qu¸ nhiÒu bÊt hîp lý, ®Æc biÖt lµ ph¸p luËt BHXH.

- TÝnh x· héi ho¸ trong ph¸p luËt B¶o ®¶m x· héi ch−a cao nªn ch−a huy

®éng ®−îc hÕt kh¶ n¨ng néi lùc cho sù nghiÖp ph¸t triÓn B¶o ®¶m x· héi. C¬ chÕ

luËt kh¸c nªn viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt kh«ng ®¹t hiÖu qu¶ cao.

Thø nhÊt, hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ CSXH ph¶i ®−îc thùc hiÖn nh»m môc

®Ých h¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng x· héi, gãp phÇn ®¶m b¶o cuéc

208

sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña mçi thµnh viªn, h−íng tíi môc tiªu v× cuéc sèng

ngµy mai tèt ®Ñp cña mçi con ng−êi. §ång thêi ph¶i kÝch thÝch tÝnh chñ ®éng

v−¬n lªn cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong céng ®ång. ViÖc hoµn thiÖn ph¸p luËt

Thø hai, kÕt hîp hµi hoµ chÝnh s¸ch kinh tÕ víi CSXH trong qua tr×nh hoµn

thiÖn ph¸p luËt. Ph¸p luËt vÒ CSXH ph¶i ®−îc hoµn thiÖn dùa trªn mèi quan hÖ

biÖn chøng víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, cã sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a t¨ng tr−ëng

kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi.

Thø ba, hoµn thiÖn hÖ thèng luËt ph¸p vÒ CSXH trªn c¬ së x· héi ho¸ vµ ®a

trß chñ ®¹o. Nhµ n−íc thiÕt kÕ hÖ thèng luËt ph¸p, t¹o nguån lùc vµ ®iÒu tiÕt c¸c

viÖc ph¸t huy kh¶ n¨ng v−¬n lªn, kh¾c phôc khã kh¨n hoµ nhËp céng ®ång.

Thø t−, hoµn thiÖn hÖ thèng luËt ph¸p vÒ CSXH ph¶i dùa trªn quan ®iÓm

lÞch sö vµ ph¸t triÓn, ®¶m b¶o tÝnh kÕ thõa vµ tÝnh hiÖn thùc phï hîp ®iÒu kiÖn vµ

t×nh h×nh míi cña ®Êt n−íc. Ngoµi viÖc cËp nhËt c¸c thµnh tùu, tri thøc loµi ng−êi

nhÊt cho môc tiªu x· héi.

Thø n¨m, hoµn thiÖn hÖ thèng luËt ph¸p vÒ CSXH ph¶i b¶o ®¶m tÝnh ®ång

thÓ hiÖn trong néi dung cña c¸c bé phËn trong hÖ thèng ph¸p luËt b¶o ®¶m x· héi

mµ cßn ®−îc ®Æt trong mét thÓ thèng nhÊt gi÷a c¸c bé phËn nh− ph¸p luËt B¶o

hiÓm x· héi, ph¸p luËt ¦u ®·i x· héi, ph¸p luËt Cøu trî x· héi còng nh− trong hÖ

thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi kh¸c cña ®Êt n−íc.

3.3.5. T¨ng c−êng n¨ng lùc qu¶n lý trong thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi

n«ng th«n

Tõ thùc tÕ triÓn khai CSXH n«ng th«n nh÷ng n¨m võa qua, mét vÊn ®Ò næi

phèi hîp ch−a thËt chÆt chÏ gi÷a c¸c chÝnh s¸ch trong viÖc sö dông nguån tµi

chÝnh, sù thÊt tho¸t trong viÖc thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia còng

209

nãi riªng lµm cho hiÖu qu¶ cña CSXH n«ng th«n ch−a ®¹t nh− mong muèn. V×

thÕ, t¨ng c−êng n¨ng lùc qu¶n lý trong viÖc thùc hiÖn CSXH n«ng th«n lµ vÊn ®Ò

NSNN cho CSXH nh− ASXH, gi¸o dôc, ytÕ, m«i tr−êng... víi Ch−¬ng tr×nh môc

tiªu quèc gia vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ t¹o viÖc lµm, Ch−¬ng tr×nh 135, Ch−¬ng

tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ ytÕ, ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ n−íc s¹ch vµ

vÖ sinh n«ng th«n, Ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ v¨n ho¸ ®Ó sö dông cã

h¬n n÷a gi÷a Bé Tµi chÝnh, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−, c¸c bé chuyªn ngµnh vµ l·nh

n«ng th«n g¾n liÒn víi quy ho¹ch m¹ng l−íi c¸c c¬ së gi¸o dôc, ®µo t¹o, d¹y

nghÒ, dÞch vô viÖc lµm, y tÕ, b¶o trî x· héi..., trong ®ã quy ®Þnh râ môc tiªu

t−¬ng øng.

Thø hai, nghiªn cøu c¬ chÕ sao cho c¸c nguån tµi chÝnh ®−îc hç trî tõ x·

trong qu¶n lý vµ lËp kÕ ho¹ch c¸c Ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia. §Èy m¹nh

cña c¸n bé x· ph−êng ®Ó tham gia lµm viÖc trong c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n triÓn

khai CSXH.

vµ ghi chÐp, thùc hiÖn thanh tra, kiÓm to¸n ®¶m b¶o tÝnh minh b¹ch trong viÖc sö

dông c¸c nguån tµi chÝnh cho CSXH n«ng th«n.

210

vÒ CSXH nãi chung, CSXH n«ng th«n nãi riªng giai ®o¹n 2006-2010, nh»m

x· héi n«ng th«n vµ ho¹ch ®Þnh c¸c CSXH cô thÓ cho n«ng th«n; tæ chøc hÖ

thèng dù b¸o vµ hÖ thèng c¸c chØ tiªu gi¸m s¸t vÒ ph¸t triÓn x· héi nãi chung phï

hîp víi hÖ thèng dù b¸o vµ gi¸m s¸t vÒ ph¸t triÓn x· héi cña quèc tÕ (cã kh¶

n¨ng so s¸nh vµ nèi m¹ng quèc tÕ), cho n«ng th«n nãi riªng.

3.3.6. §a d¹ng ho¸ h×nh thøc thùc hiÖn CSXH n«ng th«n trªn c¬ së

Thø nhÊt, më réng x· héi ho¸ viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi n«ng th«n

x· héi n«ng th«n d−íi nhiÒu h×nh thøc; më réng hîp t¸c quèc tÕ song ph−¬ng, ®a

ph−¬ng vµ tæ chøc phi chÝnh phñ ®Ó t¨ng thªm nguån lùc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò

x· héi n«ng th«n theo h−íng bÒn v÷ng.

Hîp t¸c vµ thu hót sù tham gia ®−îc c¸c tæ chøc x· héi, c¸c tæ chøc phi

chÝnh phñ vµo viÖc thùc hiÖn c¸c CSXH vµ sö dông tèi ®a søc m¹nh cña céng

®ång (c¸c tæ chøc x· héi, c¸c héi nghÒ nghiÖp, héi tõ thiÖn vµ c¸c tæ chøc do

Ph¸t huy vµ sö dông tèi ®a søc m¹nh cña céng ®ång lµ yÕu tè kh«ng kÐm

phÇn quan träng ®èi víi kÕt qu¶ triÓn khai c¸c CSXH n«ng th«n. V× chØ cã th«ng

qua c¸c tæ chøc cña chÝnh hä th× c¸c chÝnh s¸ch ®ã míi ®Õn ®óng ®èi t−îng vµ cã

chñ ho¸ ®êi sèng x· héi. Tõ ®ã cÇn thiÕt ph¶i phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c c¬ quan

qu¶n lý ch−¬ng tr×nh, dù ¸n víi c¸c tæ chøc x· héi cña quÇn chóng (§oµn Thanh

chøc phi chÝnh phñ trong viÖc tham gia thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh.

Thø hai, nghiªn cøu tõng b−íc h×nh thµnh hÖ thèng cung cÊp dÞch vô x·

héi, nhÊt lµ dÞch vô x· héi c¬ b¶n nãi chung, cho n«ng th«n nãi riªng trong qu¸

211

xuÊt khÈu lao ®éng, ch¨m sãc c¸c ®èi t−îng CSXH....) víi sù qu¶n lý, kiÓm so¸t

chÆt chÏ cña Nhµ n−íc ®Ó h¹n chÕ tèi ®a thÊt tho¸t.

Ch−¬ng tr×nh dù ¸n triÓn khai c¸c CSXH n«ng th«n ®−îc vËn hµnh th«ng qua

hÖ thèng dÞch vô sù nghiÖp. Quy m« lín hay, nhá cña hÖ thèng nµy tuú thuéc vµo

quy m« triÓn khai cña ch−¬ng tr×nh vµ sè l−îng ®èi t−îng h−ëng lîi tõ chÝnh

trÝ cùc kú quan träng, ®¶m b¶o ®¹t môc tiªu, ®Õn ®èi t−îng ®· x¸c ®Þnh.

gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc gi¸ trÞ míi cña x· héi n«ng th«n phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t

triÓn n«ng th«n theo h−íng CNH, H§H vµ héi nhËp.

Thø ba, cïng víi nguån lùc cña nhµ n−íc cÇn tæ chøc lËp vµ ph¸t triÓn c¸c quü

x· héi (quü viÖc lµm quèc gia, quü xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, quü hç trî tµi n¨ng trÎ...) do

toµn x· héi ®ãng gãp ®Ó t¹o ra nguån lùc ®Çy ®ñ cho viÖc triÓn khai c¸c chÝnh s¸ch hç

ViÖc triÓn khai c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò CSXH n«ng

th«n ph¶i rÊt coi träng nguån tµi chÝnh ®¶m b¶o vµ th«ng th−êng ®−îc h×nh thµnh

d−íi d¹ng c¸c quü (quü x· héi, quü quèc gia vÒ gi¶i quyÕt viÖc lµm, quü xo¸ ®ãi

gi¶m nghÌo...). Quü nµy h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån (tõ NSNN, sù ®ãng gãp cña

céng ®ång, viÖn trî quèc tÕ...). Quü nµy cã chøc n¨ng hoµn toµn kh¸c, nã ®−îc

hoµn l¹i...), nh−ng theo quan ®iÓm ph¸t triÓn. Quü nµy cÇn thiÕt ph¶i ®−îc b¶o

toµn vµ t¨ng lªn, song kh«ng ph¶i lµ víi môc ®Ých sinh lîi ®¬n thuÇn. V× vËy, nã

"quü sù nghiÖp x· héi".

Tõ ®ã, cÇn tiÕp tôc thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n cã ®èi t−îng, ph¹m vi

vµ kÕt qu¶ mong ®îi râ rµng, coi nh− mét biÖn ph¸p bæ sung trong chi tiªu tµi chÝnh

212

kiÓu triÓn khai CSXH n«ng th«n mang tÝnh chÊt hµnh chÝnh vµ phong trµo. Nãi

chung, nh÷ng CSXH n«ng th«n lín (nh− gi¶i quyÕt viÖc lµm, gi¶m ®ãi nghÌo...) cã

ph¶i cã ch−¬ng tr×nh triÓn khai chÝnh s¸ch ë tÇm quèc gia, huy ®éng nguån lùc vµ

sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn trong x· héi. Trong ®ã còng ph¶i x¸c ®Þnh râ môc

tiªu, ®èi t−îng, néi dung, ph¹m vi vµ nguån lùc ®¶m b¶o, cã bé m¸y chØ ®¹o riªng.

Ch−¬ng tr×nh ph¶i ®−îc ®−îc cô thÓ ho¸ vµ thùc hiÖn th«ng qua hµng lo¹t dù ¸n trùc

tiÕp t¸c ®éng vµo ®èi t−îng h−ëng lîi. §ång thêi cÇn chó ý phèi hîp chÆt chÏ gi÷a

213

c¸c Ch−¬ng tr×nh ®Ó ®¶m b¶o hiÖu qu¶ ®Çu t− tµi chÝnh.

KÕt luËn

c¶ c¸c n−íc chuyÓn sang ph¸t triÓn theo h−íng kinh tÕ thÞ tr−êng.

dùng CSXH n«ng th«n. V× thÕ, viÖc nghiªn cøu kinh nghiÖm cña CHLB §øc vÒ

lÜnh vùc nµy cã ý nghÜa ph−¬ng ph¸p luËn quan träng ®èi víi ®Êt n−íc ta. Do

nh÷ng ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi, tr×nh ®é ph¸t triÓn, truyÒn thèng, tËp qu¸n,... cã

nhau. §èi víi CHLB §øc, CSXH nãi chung, CSXH n«ng th«n nãi riªng ®−îc

luËt ph¸p ho¸ kh¸ cao vµ ®−îc thÓ hiÖn chñ yÕu trong hÖ thèng BHXH vµ trî cÊp

x· héi. Hµng n¨m NSNN liªn bang vµ c¸c bang giµnh mét tû lÖ chi tiªu kh¸ lín

ASXH, thùc hiÖn cung cÊp c¸c dÞch vô c¬ b¶n nh− gi¸o dôc, nhµ ë, y tÕ ch¨m sãc

søc khoÎ cho con ng−êi,... ®−îc thùc hiÖn.

Lµ mét n−íc ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang kinh tÕ thÞ tr−êng, kinh

tÕ cßn kÐm ph¸t triÓn, nªn viÖc gi¶i quyÕt CSXH trong n«ng th«n ë n−íc ta còng

th¸i riªng, phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña n−íc ta.

Thùc tiÔn 20 n¨m ®æi míi võa qua cho thÊy, N«ng nghiÖp- N«ng th«n vµ N«ng

®ã, nh÷ng n¨m ®æi míi, nhiÒu chÝnh s¸ch vÒ gi¸o dôc, y tÕ, søc khoÎ, v¨n ho¸,

ASXH, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, m«i tr−êng... ®· gãp phÇn h¹n chÕ sù t¸ch biÖt x· héi

v¨n minh. Cho ®Õn nay, ViÖt Nam vÉn ch−a cã hÖ thèng CSXH riÖng ®èi víi

214

n«ng th«n. C¸c ®iÒu kiÖn thùc hiÖn CSXH n«ng th«n cßn rÊt khã kh¨n.

ChÝnh v× thÕ, nh÷ng n¨m tíi, cÇn nhËn thøc l¹i tÇm quan träng cña CSXH

n«ng th«n, trªn c¬ së ®¸nh gi¸ l¹i vai trß cña khu vùc n«ng th«n trong chiÕn l−îc

lËp cho khu vùc n«ng th«n nh»m gi¶i quyÕt tæng thÓ c¸c vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ, chÝnh

hoµ nhËp vµo cuéc sèng céng ®ång. Tuy nhiªn, tr−íc m¾t cÇn tËp trung hoµn

thiÖn c¸c CSXH cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ. Theo ®ã, cÇn tiÕp tôc gi¶i

hiÖn X§GN trªn diÖn réng, g¾n liÒn víi ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi vµ ph¸t triÓn

Muèn vËy, cÇn tiÕp tôc t¹o ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña

lµm ®Èy ®ñ, víi thu nhËp ngµy cµng cao ®¶m b¶o cuéc sèng vËt chÊt cho b¶n

c−êng hÖ thèng luËt ph¸p ®¶m b¶o luËt ho¸ c¸c CSXH n«ng th«n. T¨ng c−êng

CSXH n«ng th«n nãi riªng. §ång thêi thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ trong viÖc thùc hiÖn

215

Phô lôc 1: §Êt n«ng nghiÖp vµ c¸c khu vùc sö dông ®Êt n«ng nghiÖp vµ

Phô lôc

víi c¸c khu sinh th¸i n«ng nghiÖp

C¸c khu vùc dïng ®Êt cho c¸c ho¹t ®éng n«ng nghiÖp

DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp

Ruéng ®Êt 2005

2003

2005

®−îc sö dông

Tõ ... ®Õn ... ha

§¬n vÞ tÝnh: 1000

1 000 ha

Tæng sè

D−íi 10 10 - 30 30 - 50 50 - 100 100 - 200 200 vµ trªn

712.5 2 138.6 2 127.6 3 823.2 2 586.0 5 620.1

646.9 2 007.0 2 004.4 3 803.4 2 766.8 5 795.4

17 008.0

165.4 150.6 117.3 110.0 51.3 54.5 54.4 54.9 20.7 19.5 9.0 9.6 Céng 420.7 396.6

17 024.0

N«ng nghiÖp sinh th¸i

D−íi 10 10 - 30 30 - 50 50 - 100 100 - 200 200 vµ trªn

3.3 5.0 2.3 2.0 0.8 0.5

2.9 4.8 2.2 2.1 0.9 0.6

18.4 91.9 87.6 142.0 105.4 285.8

16.0 89.6 85.5 146.1 127.4 318.0

Céng

13.9

13.6

731.2

782.5

CËp nhËt ngµy 26/05/2006

Nguån: http://www.destatis.de/basis/e/vgr/vgrtab10.htm

2004

2005

Phô lôc 2: DiÖn tÝch ®Êt trång trät cña CHLB §øc. §Êt trång trät (1.000ha)

11.898.7

11.903.3

Nguån: http://www.destatis.de/basis/e/forst/forsttab5.htm

216

DiÖn tÝch

Ph©n theo vïng

Sè ng−êi trªn 1km2

km2

10,717 5,260 12,444 6,089 3,388 1,653 2,568 1,270 321 663 844 1,735 6,098 2,987 1,720 852 8,001 3,919 18,075 8,803 4,061 1,992 513 1,056 4,296 2,092 2,494 1,217 2,829 1.383 2.355 1,158

5,457 6,355 1,735 1,297 342 891 3,111 868 4,082 9,272 2,069 543 2,204 1,278 1,446 1,197 82,501 40,354 42,147

35.751,64 70.549,44 891,82 29.478,14 404,23 755,24 21.114,79 23.178,53 47.619,63 34.084,08 19.853,48 2.568,69 18.414,70 20.445,73 15.763,42 16.172,08 357.045,64

300 Baden-Württemberg 176 Bayern 3,799 Berlin 87 Brandenburg 1.641 Bremen 2,297 Hamburg 289 Hessen 74 Mecklenburg-Vorpommern 168 Niedersachsen 530 Nordrhein-Westfalen 205 Rheinland-Pfalz 411 Saarland 233 Sachsen 122 Sachsen-Anhalt 179 Schleswig-Holstein 146 Thüringen N−íc §øc 231 Nguån: http://www.statistik-portal.de/Statistik-Portal/en/en_jb01_jahrtab1.asp

217

Phô lôc 4: Lao ®éng lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ

(%)

N¨m

Tæng sè (1.000 ng−êi)

C¸c ngµnh S¶n xuÊt

C¸c ngµnh dÞch vô

2003

36.172

2.5

31.1

66.4

2002

36.536

2.5

31.9

65.6

2001

36.816

2.6

32.4

65.0

2000

36.604

2.7

33.1

64.2

1999

36.402

2.8

33.4

63.8

1998

35.860

2.9

33.8

63.3

1997

35.805

2.9

34.3

62.8

1996

35.982

3.0

35.0

62.0

1995

36.048

3.2

35.9

60.9

1994

36.076

3.3

37.8

58.9

1993

36.380

3.4

38.8

57.8

1992

36.940

3.7

39.7

56.6

1991

37.445

4.2

41.0

54.8

1990

29.334

3.6

40.6

55.8

1989

27.742

3.7

40.9

55.4

1988

27.366

4.2

41.1

54.7

1987

27.083

4.4

40.8

54.8

1986

26.940

4.6

41.1

54.3

1985

26.626

4.7

41.7

53.6

1984

26.608

5.2

41.8

53.0

1983

26.477

5.6

42.5

51.9

1982

26.774

5.0

43.8

51.2

1981

26.947

5.2

45.0

49.8

1980

26.874

5.3

45.3

49.4

1979

26.347

5.5

45.0

49.5

1978

26.021

5.8

45.4

48.8

1977

25.884

6.0

46.0

48.0

1976

25.752

6.3

45.5

48.2

1975

25.960

6.6

46.5

46.9

1974

26.853

6.7

47.8

45.5

1973

27.066

7.2

47.8

45.0

1972

26.861

7.2

48.1

44.7

1971

26.102

8.4

49.3

42.3

218

1970

25.951

9.1

49.3

41.6

1969

26.169

9.8

48.7

41.5

1968

25.870

10.3

47.8

41.9

1967

25.906

10.3

47.9

41.8

1966

26.630

10.3

49.3

40.4

1965

26.629

11.1

48.9

40.0

1964

26.390

11.5

48.9

39.6

1963

26.489

12.0

49.1

38.9

1962

26.271

12.3

49.0

38.7

1961

26.532

13.4

48.8

37.8

1960

26.194

13.5

48.6

37.9

1959

25.949

14.6

48.0

37.4

1958

25.786

15.4

47.6

37.0

1957

25.523

47.3

36.6

16.1

http://www.destatis.de/indicators/e/lrerw05ae.htm

219

C¬ cÊu theo ®é tuæi lao ®éng %

N¨m

15 - 25

25 - 45

45 - 60

Tõ 60 trë lªn

Phô lôc 5: Sè ng−êi trong ®é tuæi lao ®éng Tæng sè lao ®éng (1.000 ng−êi)

2004

35.659

11.2

50.4

33.1

5.3

2003

36.172

11.6

51.1

32.2

5.1

2002

36.536

11.6

51.6

31.8

5.0

2001

36.816

11.9

52.2

31.4

4.6

2000

36.604

11.8

52.9

31.0

4.3

1999

36.402

11.8

53.1

31.0

4.1

1998

35.860

11.6

53.5

31.1

3.8

1997

35.805

11.5

53.7

31.1

3.6

1996

35.982

11.8

53.9

30.9

3.4

1995

36.046

12.4

53.7

30.8

3.2

1994

36.076

13.1

53.2

30.7

3.0

1993

36.380

14.0

52.5

30.5

3.0

1992

36.940

15.1

51.4

30.4

3.2

1991

37.445

16.0

50.1

30.6

3.3

1990

29.334

17.4

48.0

31.0

3.7

1989

27.742

18.3

47.3

30.9

3.5

1988

27.366

19.4

46.0

31.1

3.6

1987

27.083

20.0

45.3

31.1

3.6

1986

26.940

20.6

45.2

30.7

3.6

1985

26.626

20.5

45.3

30.5

3.7

1984

26.608

20.2

45.4

30.4

4.0

1983

26.477

19.7

46.2

30.0

4.1

1982

26.774

20.0

46.6

29.2

4.1

1981

26.947

20.4

47.1

28.5

4.0

1980

26.874

20.3

47.6

29.2

3.8

1979

26.347

20.6

47.9

27.8

3.7

1978

26.021

19.9

48.1

27.6

4.4

1977

25.884

19.6

48.0

27.2

5.2

1976

25.752

19.7

47.6

26.7

6.0

http://www.destatis.de/indicators/e/lrerw05ae.htm

220

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Ths. Mai Ngäc Anh: T¸ch biÖt x· héi vÒ kinh tÕ vµ an sinh x· héi cho n«ng

2. Ths. Mai Ngäc Anh: §ãi nghÌo vµ t¸ch biÖt x· héi ë ViÖt Nam. T¹p chÝ Kinh

tÕ vµ dù b¸o. Th¸ng 3 n¨m 2006

3. Ths. Mai Ngäc Anh: ViÖc lµm vµ t¸ch biÖt x· héi vÒ kinh tÕ trong n«ng th«n

ViÖt Nam hiÖn nay. T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, th¸ng 4 n¨m 2006

4. Agrarsoziale Gesellschaft e. V. Landwirtschaftliche Sozialpolitik und Soziale

sicherheit in der landwirtschaft. Gottingen 1969

5. TS. Astrid Haeger. ChÝnh s¸ch x· héi ®èi víi n«ng nghiÖp- Nh÷ng vÊn ®Ò chung, b¶o hiÓm tai n¹n b¶o hiÓm y tÕ vµ x· héi. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc: Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006.

6. G.Ashauer Nh÷ng kiÕn thøc kinh tÕ c¬ b¶n. NXB Thèng kª n¨m 1993 7. B¸o c¸o chung cña nhãm c«ng t¸c c¸c chuyªn gia chÝnh phñ - nhµ tµi trî - Tæ chøc phi chÝnh phñ: ViÖt Nam tÊn c«ng nghÌo ®ãi, B¸o c¸o ph¸t triÓn cña ViÖt Nam n¨m 2000. Héi nghÞ c¸c nhµ tµi trî cho ViÖt Nam, ngµy 14, 15/12/1999.

8. B¸o c¸o chung cña nhßm c«ng t¸c c¸c nhµ tµi trî: NghÌo, B¸o c¸o ph¸t triÓn

ViÖt Nam 2004. Héi nghÞ t− vÊn c¸c nhµ tµi trî ViÖt Nam, Hµ Néi, ngµy 2-3/12/ 2003

triÓn vµ c¶i c¸ch kinh tÕ cña ViÖt Nam, Hµ Néi ngµy 1 – 2/12/2004

10. B¸o c¸o ph¸t triÓn ViÖt Nam n¨m 2004; NghÌo; b¸o c¸o chung cña c¸c nhµ

tµi trî t¹i héi nghÞ T− vÊn c¸c nhµ tµi trî ViÖt Nam; Hµ Néi 2-3/12/2003.

11. B¸o c¸o Thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn thiªn nhiªn kû cña ViÖt Nam; tµi liÖu phôc

(8/1998 – 8/2001)

13. B¸o c¸o t×nh h×nh ph¸t triÓn cña ViÖt Nam (2000), TÊn c«ng ®ãi nghÌo.

§−îc tr×nh bµy t¹i cuéc häp 12/1999.

14. B¶o hiÓm h−u trÝ §øc: http://www.deutsche-rentenversicherung.de; 15. B¶o hiÓm y tÕ nhµ n−íc: http://www.gkv.info/; http://www.aok-bv.de;

http://www.ikk-bv.de;

16. B¶o hiÓm y tÕ ViÖt Nam: Niªn gi¸m thèng kª BHYT 1993-2002. 17. B¶o hiÓm y tÕ Hµ Néi: B¸o c¸o tæng kÕt t×nh h×nh thùc hiÖn BHYT n«ng d©n

18. B¶o hiÓm x· héi cña CHLB §øc: http://ww.deutsche-sozialversicherung.de; 19. B¶o hiÓm x· héi n«ng d©n NghÖ An, B¸o c¸o tãm t¾t kÕt qu¶ 5 n¨m thùc

221

20. PGS.TS. §ç §øc B×nh: Mét sè gi¶i ph¸p t¹o viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng ë n«ng th«n ViÖt Nam. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc: Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006

21.Bhalla and Lapeyre (2004): Poverty and exclusion in a global world.

Published: Palgrav Macmillan, 2004

22. Bé luËt Lao ®éng n¨m 1994 23. Bé Y tÕ: Niªn gi¸m thèng kª c¸c n¨m 1998-2004 24. Bé Y tÕ: T¨ng c−êng dÞch vô y tÕ n«ng th«n ë ViÖt Nam - ®Ò xuÊt mét Dù ¸n

ph¸t triÓn toµn diÖn, NXB Y häc, Hµ Néi, 4/2002.

25. Bé Y tÕ: Kh¸m ch÷a bÖnh cho ng−êi nghÌo t¹i ViÖt Nam, NXB Y häc, Hµ

Néi, 2005.

26. Bé Y tÕ vµ vÊn ®Ò x· héi: http://www.bmas.dund.de 27. Bé Lao ®éng- Th−¬ng binh vµ X· héi (1993), Mét sè C«ng −íc cña Tæ chøc

Lao ®éng quèc tÕ (ILO), Hµ Néi.

28. Bé LuËt Lao ®éng cña n−íc Céng hoµ X· héi chñ nghÜa ViÖt Nam (1994),

Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

BHXH sè 06/2004

30. GS.TS. Chu V¨n CÊp. Nh÷ng quan ®iÓm (nguyªn t¾c) cÇn qu¸n triÖt trong x©y dùng chÝnh s¸ch kinh tÕ, x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006

31. Ch¨m sãc søc khoÎ cho ng−êi nghÌo ë ViÖt Nam (2005), Nhµ xuÊt b¶n Y

häc, Hµ néi;

32. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn ngµnh BHXH ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 33. ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo (Thñ t−íng chÝnh phñ phª duyÖt t¹i c«ng v¨n sè 2685/VPCP-QHQT, ngµy 21/05/2002 vµ c«ng v¨n sè 1649/CP-QHQT ngµy 26/11/2003)

34. PGS.TS. Kim V¨n ChÝnh: Néi dung, ph−¬ng ph¸p x©y dùng CSXH n«ng th«n ViÖt Nam nh÷ng n¨m tíi. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006.

35. ChÝnh phñ (1995), NghÞ ®Þnh sè 12/CP ngµy 26/01/1995 vÒ viÖc ban hµnh

§iÒu lÖ BHXH.

36. ChÝnh phñ (1995), NghÞ ®Þnh sè 19/CP ngµy 26/02/1995 cña Thñ t−íng

ChÝnh phñ vÒ viÖc thµnh lËp BHXH ViÖt Nam..

37. ChÝnh phñ: NghÞ ®Þnh sè 58/1998/N§-CP ngµy 13/8/1998 ban hµnh §iÒu lÖ

BHYT.

38. ChÝnh phñ: QuyÕt ®Þnh sè 35/2001/Q§-TTg ngµy 19/3/2001 cña Thñ t−íng ChÝnh

222

39. ChØ thÞ sè 15/ CT/ TW cña Bé ChÝnh trÞ. 40. §µm ViÕt C−¬ng: TiÕn tíi thùc hiÖn c«ng b»ng trong ch¨m sãc søc khoÎ

41. PGS.TS. Mai Ngäc C−êng. Kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt

Mam. NXB CTQG, n¨m 2001.

42. GS.TS. Mai Ngäc C−êng. ChÝnh s¸ch x· héi n«ng n«ng ë n−íc ta hiÖn nay:

Thùc tr¹ng vµ khuyÕn nghÞ. T¹p chÝ Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn. Th¸ng 9/2006

43. Lª Anh Dòng: TÇm quan träng cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë n−íc ta. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006.

44. TS. NguyÔn H÷u Dòng: §¸nh gi¸ hÖ thèng CSXH n«ng th«n ë n−íc ta hiÖn nay vµ khuyÕn nghÞ ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn nh÷ng n¨m tíi. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006.

triÓn, T¹p chÝ BHXH sè 05/2004.

46.Die Politische Okonomie landwirtschaftlicher Einkommenspolitik im Rahmen der Agrarsozialpolitik in der Bundesrepublik Deutschaland. Wissenschaftsverlag Vauk Kiel KG 1990.

47. TS Lª §¨ng Doanh, TS NguyÔn Minh Thung chÝnh s¸ch x· héi trong qua

tr×nh chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng; NXB Thèng kª; Hµ Néi 1989.

48. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (2001), V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn

thø IX, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

49. David J S (2005) The social exclusion debate: Strategies, controversies and

dilemmas, in Policy Studies Vol. 26, No1.

50. §Ò tµi khoa häc cÊp nhµ n−íc KX 08-04 "ChÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n";

Chñ nhiÖm PGS.TS Bïi Ngäc Thanh; Hµ Néi 8/1995. 51. §iÒu lÖ BHXH n«ng d©n NghÖ An. 52. GS. TS. Ph¹m V©n §×nh . Mèi quan hÖ gi÷a chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë ViÖt Nam:Thùc tr¹ng vµ vÊn ®Ò. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006.

53. PGS.TS. NguyÔn V¨n §Þnh. ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi ®èi víi n«ng d©n ViÖt Nam. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006.

yÕu Héi th¶o khoa häc Mét sè vÊn ®Ò vÒ CSXH n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006

55. PGS.TS TrÇn Quang Hïng: §æi míi chÝnh s¸ch BHXH ®èi víi ng−êi lao

®éng, Bé Lao ®éng Th−¬ng binh vµ X· héi.

223

56. Ebersold, Serge (1998). Exclusion and disability. OECD: Centre for Education

research and innovation. in URL: http://www/oecd.org/els/ceri/conf220299.htm.

57. Figueredo and Haan, 1998 Social exclusion: an ILO perspective; published

in: International institute for labour studies .

58. Geiken, Versicherung der Arbeitnehmer (B¶o hiÓm cña ng−êi lao ®éng),

Hippe, 1999, 9. Auf.

59. Gore, C and Figueredo, J.B 1997: social exclusion and anti-poverty policy a

debate; Geneva: international institute for labour studies, 1997.

60. §µo ThÞ H¶i: Gi¶i quyÕt viÖc lµm cho lao ®éng n«ng nghiÖp trong qu¸ tr×nh

®« thÞ ho¸ ë n−íc ta hiÖn nay. LuËn v¨n th¹c sü Kinh tÕ chÝnh trÞ, Hµ Néi 2005.

http://www.isv.de;

63. Héi ®ång Bé tr−ëng: NghÞ ®Þnh sè 299/H§BT ngµy 15/8/1992 ban hµnh

§iÒu lÖ BHYT

64.TS. Bïi V¨n Hång. C¬ chÕ tµi chÝnh ®èi víi chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam – Thùc tr¹ng vµ vÊn ®Ò. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006

m« h×nh chung cña c¶ n−íc, T¹p chÝ BHXH sè 02/2004;

66. TS. NguyÔn H¶i H÷u. H−íng tíi gi¶m nghÌo toµn diÖn vµ bÒn v÷ng, c«ng b»ng vµ héi nhËp h¬n; Tham luËn t¹i héi th¶o: Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo theo h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë n−íc ta hiÖn nay do T¹p chÝ Céng s¶n vµ Bé L§TB vµ XH ®ång tæ chøc.

67. Hunt.S M and McKenna. S P (2000): The impact of housing quality on

mental and physical health; the times higher, November 24th 2004.

68. Joseph E. Stiglitz. Kinh tÕ c«ng céng. NXB Khoa häc kü thuËt vµ Tr−êng

69. Vò Träng Kh¶i. Ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖt Nam tõ lµng x· truyÒn thèng ®Õn

v¨n minh thêi ®¹i; NXB n«ng nghiÖp 2004

70. KÕt qu¶ ®iÒu tra kh¶o s¸t nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng tham gia BHXH cña ng−êi lao

®éng ®ang lµm viÖc t¹i khu vùc phi chÝnh thøc ë ViÖt Nam

71. Kinh tÕ ViÖt Nam 2005; ViÖn Nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ T¦ 72. Kranz, Bundeszuschuse zur Sozialversicherung (b¶o vÖ cña Liªn bang cho b¶o

hiÓm x· héi), Berlin, 1998;

73.Ph¹m §ç TrÝ, §Æng Kim S¬n, TrÇn Nam B×nh, NguyÔn TiÕn TriÓn: Lµm g× cho

n«ng th«n ViÖt Nam. NXB Thµnh phè HCM 2003

74. Liªn hîp quèc t¹i ViÖt Nam. Tãm t¾t t×nh h×nh giíi. Hµ Néi. 2002. Tr. 42.

224

75. Liªn bé Y tÕ - Tµi chÝnh: Th«ng t− liªn tÞch sè 77/ 2003/TTLT-BTC-BYT ngµy

7/8/2003 vµ sè 22/2005/TTLT-BYT-BTC.

76. LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña Bé LuËt Lao ®éng sè 35/2002/QH10

cña Quèc héi n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ngµy 2/4/2002.

77. Maier/Michael, Versogungsausgleich in der gesetzlichen Rentenversicherung

(c©n b»ng lîi Ých ë b¶o hiÓm h−u trÝ nhµ n−íc), Berlin 2004, 7. Auf.; 78. Muchk, R (2005) Gloablization and social exclusion: A transformationalist perspective; Bloomfield, CT: Kuemarian Press, Inc., Bloomfield CT: Kumarian Press, Inc.

tæng quan ngµnh y tÕ ViÖt Nam. Hµ Néi. 2001.

81. NghÞ quyÕt §¹i héi ®¹i biÓu §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam kho¸ IX 82. NghÞ ®Þnh sè 12/ CP cña ChÝnh phñ n¨m 1995 vÒ BHXH 83. NghÞ ®Þnh sè 1/2003/N§ - CP vÒ lé tr×nh më réng ®èi t−îng tham gia BHXH 84. NghÞ ®Þnh sè 58/ 1998/ CP cña ChÝnh phñ vÒ BHYT 85. NghÞ ®Þnh sè 01/2003/N§-CP cña ChÝnh phñ ngµy 9/1/2003 vÒ viÖc söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña §iÒu lÖ BHXH ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh sè 12/CP ngµy 26/1/1995 cña ChÝnh phñ.

86. Oxfam GB. ViÖt Nam: nh÷ng th¸ch thøc míi trong t¨ng tr−ëng, c«ng

b»ng vµ gi¶m nghÌo; b¸o c¸o th¸ng 6/2000

87. Osmasi, S.R. (1991) “Social security in south Asia” in Ahmad E., Dreze, J., Hills, J and Sen, A (eds.) Social security in developing countries, pp 305-355, Clarendon press; Oxford

88. NguyÔn TiÕn Phó: C¬ së lý luËn cho viÖc ®Þnh h−íng thùc hiÖn BHXH tù

nguyÖn ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi, §Ò tµi nghiªn cøu cÊp Bé, Hµ Néi 2001.

89. Lª Du Phong: Thùc tr¹ng thu nhËp, viÖc lµm vµ ®êi sèng cña ng−êi d©n cã ®Êt bÞ thu håi ®Ó ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp, khu ®« thÞ, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ x· héi vµ lîi Ých quèc gia. §Ò tµi khoa häc cÊp Nhµ n−íc N¨m 2005

th¶o khoa häc Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006

91. TS Chu TiÕn Quang, TS Lª Xu©n B¸, TS NguyÔn H÷u TiÕn, TS Lª Xu©n §×nh; §ãi nghÌo vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam; NXB n«ng nghiÖp; Hµ néi 2001.

92. Ths. Lª ThÞ QuÕ. ChÝnh s¸ch BHXH TNL§ n«ng d©n ë n−íc ta – Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006

225

93. Rinus Penninx (2004) Integration of Migrants: economic, social, cultural and political

dimensions, in European Population Forum, http://www.unece.org/ead/pau/epf/penninx.pdf

94. Sen A (1997) Inequality, unemployment and contemporary Europe; in

International Labour Review, Vol 136, No2 (summer)

95. Social Security Throughout The World,1999.

96. Ph¹m §×nh Thµnh: C¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó tiÕn tíi thùc hiÖn BHYT toµn

h×nh b¶o hiÓm y tÕ n«ng th«n t¹i huyÖn Sãc S¬n Hµ Néi n¨m 2002.

98. Hoµng KiÕn ThiÕt: C¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn BHYT tù nguyÖn giai ®o¹n tõ

nay ®Õn n¨m 2010, §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp Bé, Hµ Néi 2005.

99. T×nh tr¹ng vµ nh÷ng gãp ý c¶i c¸ch. T×nh h×nh hiÖn t¹i cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng nghiÖp vµ nh÷ng c¶i c¸ch cÇn thiÕt cña hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi ®èi víi n«ng d©n CHLB §øc. Nh÷ng nhËn xÐt cña Héi ®ång khoa häc Bé Dinh d−ìng, n«ng l©m nghiÖp vµ chÝnh s¸ch ®iÒn ®Þa. (S¸ch dÞch)

100. Ths. L−u ThÞ Thu Thuû. ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®èi víi n«ng d©n ë ViÖt Nam. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006

101. Tæng côc Thèng kª. Niªn gi¸m thèng kª. N¨m 2001, 2002, 2003, 2004.

102. Tæng côc Thèng kª. §iÒu tra biÕn ®éng d©n sè vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh 1/4/2002: Nh÷ng kÕt qu¶ chñ yÕu. NXB Thèng kª. Hµ Néi. 2003.

103. Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ (ILO): C«ng −íc 102.

104. Trung t©m Nghiªn cøu khoa häc BHXH: B¸o c¸o ®iÒu tra “Kh¶o s¸t nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng tham gia BHXH cña ng−êi lao ®éng ®ang lµm viÖc ë khu vùc phi chÝnh thøc t¹i ViÖt Nam”, Hµ Néi, 2005.

thèng kª, Hµ Néi 2000.

khoa häc Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Th¸ng 3/2006

107. T−¬ng lai cña chÝnh s¸ch n«ng th«n. Kû yÕu Héi th¶o t¹i Siena, Italy. Ngµy

11-12/07/2002 (Tµi liÖu dÞch)

108.V¨n phßng b¶o hiÓm Liªn bang: http://www.bundesversicherungsamt.de;

109.Vò Quang ViÖt. Chi tiªu cho gi¸o dôc: Nh÷ng con sè giËt m×nh. http://

Vietnamnet.vn/giaoduc/2006/02/540758

226

110. Uû ban nh©n d©n tØnh NghÖ An (1998), QuyÕt ®Þnh sè 1210/1998/Q§-UB ngµy 30/7/1998 vÒ viÖc ban hµnh §iÒu lÖ t¹m thêi B¶o hiÓm x· héi n«ng d©n NghÖ An; 111. Uû ban nh©n d©n tØnh NghÖ An, QuyÕt ®Þnh sè 32/2001/Q§/UB ngµy

112. V¨n b¶n ChiÕn l−îc t¨ng tr−ëng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo; Thñ t−¬ng

ChÝnh phñ phª duyÖt t¹i c«ng v¨n sè 2685/VPCP-QHQT, ngµy 21/5/2002

113.WHO: Community based Health Insurance Schemes in Developing

Countries- fact, problems and perpectives. Discussion paper Number 1/2003.

114. World Bank 2003, Global economic prospects and the Developing countries: Investing to the Unlock Global Opportunities, Washington, D.C; in Document of the World Bank, report number 26541

115. Ph¹m M¹nh Hïng, I. Harry Minas, Yuanli Liu, Goran Dahlgren: Ch¨m sãc

227