1
ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Tính cấp thiết của luận án
Vi khuẩn kị khí (vkkk) là một trong những căn nguyên gây
nhiễm khuân ở các cơ quan trên cơ thể người như: áp xe não, gan,
phổi, lách, thận, cơ quan sinh dục, nhiễm khuân da, cơ, mô mềm,
nhiễm khuân huyết, nhiễm khuân trên ngươ5i bê7nh ung thư (Carroll
K.C., và cộng sự, 2019)
Trong việc chẩn đoán vkkk gây bệnh, phương pháp nuôi cấy
vẫn là tiêu chuẩn vàng. Tuy nhiên quy tri5nh nuôi câDy vkkk nói chung
là phức tạp, tốn kém, đòi hỏi nhiều thời gian và kinh nghiệm. Có
nhiều yếu tố góp phần tạo nên thành công, cũng như gây thất bại của
kỹ thuật này như: xác định nguồn gốc nhiễm trùng, thu thập và vận
chuyển mẫu bệnh phẩm, các phương pháp ta7o khiD trươ5ng nuôi cấy
vkkk, phân lập và định danh vkkk cần các trang thiết bị chuyên biệt,
và cả kinh nghiệm của người làm xét nghiệm vi sinh.
Ở Việt Nam kỹ thuật nuôi cấy, phân lập, định danh và thử
nghiệm mức độ nha7y cảm với kháng sinh của vkkk trong các phòng
xét nghiệm vi sinh lâm sàng hiện còn gặp nhiều khó khăn, chưa trở
thành thường quy. Mặc dù, đaY coD một số phòng xét nghiệm triên khai
kyY thuâ7t xeDt nghiê7m na5y nhưng kêDt qua co5n ha7n chêD. Vì vậy, các bệnh
do nguyên nhân vkkk thường bị bỏ sót.
Dựa vào thực tế nhiều năm nuôi cấy, phân lập vkkk ở Bệnh viện
Hữu nghị Việt Đức kết hợp với xu hướng phát triển công nghệ mới
hiện nay, đề tài hướng đến việc phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến
quá trình nuôi cấy và hiệu quả phân lập vkkk. Từ đó, đề xuất các điều
kiện cần thiết cho quy trình nuôi cấy vkkk tại các phòng xét nghiệm
hiện nay.
2
Xuất phát từ những thực tiễn trên, đề tài: “Nghiên cứu những
yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả phân lập vi khuẩn kị khí và đặc
điểm kháng kháng sinh của các chủng phân lập được tại bệnh
viện Hữu nghị Việt Đức (2015 – 2021)” đươ7c tiến hành nghiên cứu
vơDi mu7c tiêu là:
1. Đánh giá một số yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả phân lập vi khuẩn
kị khí tại bệnh viện Hữu nghị Việt Đức (2015 - 2021).
2. Xác định đặc điểm phân bố và mư2c đô4 kha2ng kháng sinh của
các chủng vi khuẩn kị khí phân lập được tại bệnh viện Hữu
nghị Việt Đức (2015-2021).
2. Những đóng góp mới của luận án
1. Cung cấp dữ liệu về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả phân lập
vkkk.
2. Cung cấp dữ liệu kháng kháng sinh của vkkk gây bệnh.
3. Nghiên cứu lần đầu tổng hợp toàn diện áp dụng cả 4 phương pháp
tạo khí trường kị khí để khuyến cáo các phòng xét nghiệm lựa chọn
phù hợp với điều kiện từng đơn vị.
4. Đưa ra khuyến cáo các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả phân lập
vkkk: Loại bệnh phẩm, khối lượng mẫu bệnh phẩm, thời gian và
môi trường vận chuyển mẫu bệnh phẩm, thời gian nuôi cấy vkkk
tối ưu hiệu quả phân lập.
3. Bố cục của luận án
Luận án gồm 133 trang (chưa kể tài liệu tham khảo và phụ lục) trong
đó: Đặt vấn đề 02 trang; Chương 1 Tổng quan 33 trang; Chương 2 Đối
tượng và phương pháp nghiên cứu 25 trang; Chương 3 Kết quả nghiên
cứu 46 trang; Chương 4 Bàn luận 24 trang; Kết luận 02 trang; Kiến nghị
01 trang. Luận án có 48 bảng, 11 hình, 9 biểu đồ và 137 tài liệu tham
khảo (7 tài liệu tiếng Việt và 130 tài liệu tiếng Anh).
3
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. TôNng quan vêO caPc vi khuẩn kị khí
1.1.1. Đặc điểm chung của vi khuẩn kị khí
A. KhaPi niêRm vêO vi khuâNn kiR khiP
Vi khuẩn kị khí (vkkk) là các loại vi khuẩn tồn tại, phát triển và
sinh sản trong điều kiện không có O2, một số loài có thể tồn tại nhưng
không phát triển trong điều kiện có nồng độ O2 từ 2-8% (Mahon C.R
và cộng sự, 2015).
B. Phân loại vi khuẩn kiR khiP theo mức độ nhạy cảm với O2
Vkkk tuyê7t đôDi (Obligate anaerobe), vkkk chịu oxy (aerotolerant
organisms), vi khuẩn hiêDu ki7 khiD tùy ngộ (Falcultative organisms)
C. Cơ chêP nhaRy caNm O2 cuNa vkkk tuyêRt đôPi
Trong môi trường có sự hiện diện của O2, vkkk không sinh trưởng
được. O2 và các gốc tự do của O2 gây độc và làm chết các vkkk do
không có hệ thống cytochrome để chuyển hóa O2. Vkkk tuyê7t đôDi có
hàm lượng enzym SOD (superoxide dismutase) thấp và có thể không
có enzym catalase (Mahon C.R và cộng sự, 2015), (Patricia M.T,
2014), (Brooks G., 2013). Chất nhận điện tử trong quá trình lên men
hoặc hô hấp kị khí là các ion như: SO4-, HCO3-, NO3-… nên sản
phẩm cuối cùng là H2S, NH3, hoặc methan ... những chất có khả năng
thăng hoa và dễ nhận biết qua mùi (hôi, thối) của chúng (Lê Văn
Phủng, 2009).
D. Cơ chế bệnh sinh của nhiễm trùng vkkk
Các phản ứng xảy ra trong vòng chuyển hóa các chất sinh ra năng
lượng cho tế bào hoa7t đô7ng là các phản ứng O2 hóa khử. Giữa các
trạng thái bị khử và bị O2 hóa của một chất sẽ xuất hiện một hiệu thế
O2 hóa khử (Eh). Hiệu thế này được đo bằng đơn vị milivolt (mV). Ở
4
người, Eh của một tổ chức bình thường là khoảng +120mV (Brooks
G., 2013). Hầu hết các vi khuân ki7 khiD gây bệnh thuộc hệ vi khuẩn
chí của người nên phải có một số điều kiện cần thiết để các vi khuẩn
này trở nên gây bệnh. Áp lực O2 của các tổ chức lành ở người khỏe
mạnh bình thường làm cho Eh của các tổ chức này thường ở mức
cao. Các yếu tố làm giảm áp lực O2 và kéo theo làm giảm Eh là: ứ trệ
tuần hoàn, thiếu máu, hoại tử tổ chức. Đây là điều kiện để các vi
khuân ki7 khiD xâm nhập tổ chức và gây bệnh. Vì vậy, nhiễm vi khuân
ki7 khiD thường xuất hiện ở các bệnh nhân sau phẫu thuật, bệnh nhân đa
chấn thương, bệnh nhân tim mạch, tiêu đường, ung thư gây chèn ép
(Yi-Wei T. và cs 2015), ( Louie T.J. Và cs 1976).
1.1.2. Tinh hinh nhiêm vi khuân ki khi ơ ngươi
Xác định vkkk trên một ca bệnh nhiễm khuân là rất quan trọng
và khó khăn vì các vkkk la5 vi hê7 trên cơ thể người với số lượng rất
lớn, có thể gấp 1.000 lần vi khuẩn ái khí (vkak), trừ một số trường
hợp là vi khuẩn ngoài môi trường xâm nhập cơ thể (Kenneth J. et al.
2010), (Mahon C.R và cộng sự, 2015). Theo Sutter V.L. (1980), tỷ lệ
vkkk gây áp xe não là 89%, áp xe gan là 52%, áp xe túi mật là 88%,
áp xe mô mềm là 60%. Theo Britta L. và cộng sự (2007) tỷ lệ nhiễm
trùng huyết do vkkk dao động từ 0,1-0,4%. Theo nghiên cứu của Lê
Thị Thiều Hoa (2003), tỷ lệ vkkk phân lập được là 35,4%.
1.2. Một số yếu tố tác động đến hiệu quả nuôi cấy, phân lập vkkk
1.2.1. Loại bệnh phẩm và khối lượng mẫu nuôi cấy vkkk
Lựa chọn bệnh phẩm phù hợp để nuôi cấy vkkk và vận chuyển
mẫu đến ngay phòng xét nghiệm để nuôi cấy vkkk là yếu tố quan
trọng giuDp cho nuôi câDy vkkk tha5nh công. Phòng xét nghiệm cuYng
5
cần coD quy trình phân lập chuẩn và tối ưu, đủ điều kiện vật tư chuyên
môn phù hợp, cần đào tạo, hướng dẫn cụ thể đối với nhân viên lấy
mẫu. Đối với các khoa lâm sàng cần được cung cấp các du7ng cu7 thu
thập mẫu thích hợp và hướng dẫn sử dụng chúng đầy đủ. Bác sĩ lâm
sàng phải cung cấp thông tin về nguồn gốc thu thập bệnh phẩm cụ
thể, dấu hiệu lâm sàng, tình trạng đặc biệt của bệnh nhân, hoặc các vi
sinh vật nghi ngờ. Cần kêDt nôDi liên la7c tốt giữa phòng xét nghiệm vi
sinh lâm sàng và nhân viên lâm sàng sẽ đảm bảo việc thu thập và vận
chuyển bệnh phẩm tốt nhất có thể để nuôi cấy ki7 khí (Lynne S. và
cộng sự 2007).
1.2.2. Thời gian và môi trường vận chuyển bệnh phẩm
Do tính chất của vkkk không tồn tại được trong môi trường có
oxy nên khi mẫu bệnh phẩm được thu thập cần được vâ7n chuyên
ngay đêDn pho5ng xeDt nghiê7m (Vera L.S. 1980). Nhiều nghiên cứu
chứng minh các môi trường vận chuyển chuyên biệt có thể giúp trì
hoãn bệnh phẩm tới 24 giờ (Daichi F., et al. 2014), (Thomas D., et al.
2018). Như vậy, nếu thời gian vận chuyển quá quy định thì kết quả
nuôi cấy vkkk sẽ không thành công (Lynne S. Và cộng sự 2007),
(Wilkins T.D. và cs 1975).
1.2.3. Phương pháp (pp) tạo khí trường nuôi cấy vkkk
Pp 1 (tạo phản ứng hóa học), pp 2 (tuDi genbag), pp 3 (hê7 thôDng
ANOXMAT), pp 4 (hê7 thôDng tu ki7 khiD)
1.2.4. Yếu tố thời gian nuôi cấy va phân lập vkkk
- Sau 48 giờ ủ trong tủ ki7 khiD va5 điê5u kiê7n nhiê7t đô7 370C, trên