Ngộ độc chì, mối nguy
rình rập với trẻ
Những thông tin gần đây rộ lên việc ngộ độc chì xảy ra ở trẻ em. Mới đây, Bộ
Y tế ra thông báo báo động ngộ độc chì do trẻ được dung thuốc “cam” đang
lan rộng…
Giữa năm 2011, Chi cục tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng thuộc Sở Khoa học
& Công nghệ Lâm Đồng cho biết, các mẫu cốc thủy tinh có nguồn gốc từ
Trung Quốc mà đơn vị này kiểm tra đều có hàm lượng chì cao gấp hàng
nghìn lần so với quy định cho phép. Gần đây, Viện Dinh dưỡng Quốc gia
cũng công bố rau muống, thịt lợn, gạo... và một số thực phẩm khác cũng có
hàm lượng chì vượt quá mức cho phép của Bộ Y tế. Còn ở TP.HCM, Chi cục
Tiêu chuẩn đo lường chất lượng TP cho biết đã phát hiện trong sơn phủ đồ
chơi cờ tướng của trẻ em chứa hàm lượng chì đến 835mg/kg, trong khi giới
hạn lớn nhất cho phép đối với độc chất này là 90mg/kg (vượt ngưỡng đến hơn
9 lần). Ngày 4/11/2011, bệnh viện Nhi Trung Ương cho biết có 4 trẻ dưới 1
tuổi bị ngộ độc nặng suýt nguy đến tính mạng do cha mẹ dùng thuốc Đông y
bôi ngoài da gọi là “thuốc cam” bôi chữa các nốt nhiệt hoặc vết viêm ở miệng
của trẻ.
Các thông tin vừa kể cho thấy ngộ độc chì do tiếp xúc với sản phẩm có dư
lượng chì quá cao là mối nguy đang rình rập người dân, đặc biệt gây ngộ độc
cho trẻ là đối tượng rất dễ bị nhiễm độc chì.
Chì và ngộ độc chì
Chì là một kim loại mềm màu xám, ký hiệu hóa học là Pb. Đặc biệt, chì tạo
nhiều hợp chất có màu sắc khác nhau (như muối chì cromat có màu vàng rất
đẹp) nên thường được dùng trong pha sơn, kỹ nghệ thủy tinh, làm chất màu
cho đồ gốm... Chính được dùng đa dạng như vậy nên nếu không có có biện
pháp xử lý an toàn thì chì có thể gây ngộ độc. Từ lâu trong ngành Dược đã
xảy ra tai biến ngộ độc chì do bào chế dịch truyền natri clorid đẳng trương
(thường gọi là nước biển dùng truyền dịch trong bệnh viện) đựng trong chai
thủy tinh có pha chì (chì thôi ra làm hại người bệnh). Trong công tác kiểm
nghiệm dược phẩm có việc bắt buộc là thuốc đưa ra sử dụng phải tuyệt đối
không được chứa kim loại nặng (chì và thủy ngân là điển hình). Từ lâu, cũng
đã xảy ra ngộ độc do trẻ em ngậm đồ chơi có pha chì. Đặc biệt, ngộ độc chì
kinh niên (còn gọi ngộ độc trường diễn) có thể xảy ra do: ăn các thực phẩm
đóng hộp hàn bằng thiếc lẫn chì; uống nước dẫn qua đường ống pha chì; hít
phải bụi chì và các hợp chất của nó trong các nhà máy sản xuất sơn, làm bình
“accu” (ở ta đã xảy ra khá nhiều vụ ngộ độc này, trong đó có trẻ bị ngộ độc do
sống cạnh nơi sản xuất bình accu), mạ kim loại, khai thác chì và đúc chữ in
bằng chì; nhân viên tiếp xúc với xăng dầu chứa Pb(C2H5)4 (được xem là chì
hữu cơ).
Người ta ghi nhận, lượng dư trên 200mcg chì/ngày trong môi trường tiếp xúc
gây nguy hiểm cho hoạt động sống của con người. Còn nếu lượng dư khoảng
1mg/ngày có thể gây ngộ độc chì trường diễn và nguy hiểm nhất chính là ngộ
độc chì trường diễn.
Về độc tính, các muối chì đều rất độc và độc tính của nó rất phức tạp. Khi vào
cơ thể, chì tích lũy trong các mô nhiều mỡ như não, gan, hoặc mô nhiều sừng
như da, lông, tóc, móng. Chì có tác dụng gây hại lên các hệ thống men cơ
bản, nhất là men hemosynthetase trong quá trình vận chuyển tổng hợp heme
là chất tạo ra hemoglobin (tức huyết sắc tố tạo màu đỏ hồng cầu có nhiệm vụ
cực kỳ quan trọng trong hô hấp). Nếu chì hiện diện trong máu trên 0,3ppm sẽ
ngăn cản quá trình oxy hóa glucose tạo ra năng lượng duy trì sự sống nhưng
nếu hàm lượng chì/máu trên 0,8ppm sẽ gây thiếu máu do thiếu hụt
hemoglobin theo cơ chế vừa kể. Thiếu máu có thể xem là dấu hiệu đầu tiên
trong nhiễm độc chì.
Triệu chứng ngộ độc chì và cách điều trị
Triệu chứng ngộ độc cấp chì: Khi uống phải muối chì sẽ xuất hiện một số dấu
hiệu ngộ độc cấp như: rát miệng, nôn, đau bụng, ỉa phân đen sau đó táo bón,
có thể bị vô niệu do thận bị tổn thương, tăng urê huyết… Trường hợp ngộ độc
chì trường diễn: xuất hiện vành đen ở lợi miệng rất sớm, người có thể có dấu
hiệu thần kinh như thay đổi tính tình, dễ cáu gắt, nhức đầu, hoang tưởng ảo
giác. Để chẩn đoán ngộ độc chì trường diễn cần chú ý lượng chì có tự nhiên
trong cơ thể: mức trung bình của chì trong máu 0,06mg/100ml, trong nước
tiểu 24 giờ: 0,08mg. Nếu hàm lượng chì có trong máu hoặc nước tiểu quá cao
có nghĩa đã ngộ độc chì.
Điều trị ngộ độc cấp: rửa dạ dày bằng dung dịch natri hoặc magie sulfat. Cho
uống thuốc chống độc kim loại nặng. Có thể tiêm truyền tĩnh mạch dung dịch
natri clorid đẳng trương có chứa Ca EDTA (là chất giải độc chì).
Cách phòng ngừa
Để tránh nhiễm độc chì cần phải chú ý cải thiện điều kiện làm việc, giảm
thiểu lượng bụi chì và hợp chất của nó xâm nhập vào cơ thể, kiểm tra sức
khỏe định kỳ cho công nhân tiếp xúc với chì 6 tháng 1 lần. Đặc biệt, các cơ
quan quản lý chức năng cần thường xuyên kiểm tra dụng cụ đồ dùng sinh hoạt
(như cốc thủy tinh, đồ nhựa chén bát, đồ chơi trẻ em… in hình màu mè sặc
sỡ) đang lưu hành xem có đạt tiêu chuẩn không được chứa chì quá giới hạn
cho phép.
Riêng đối với trẻ em, các bậc cha mẹ cần nâng cao ý thức bảo vệ trẻ bị nhiễm
độc chất từ việc lựa chọn đồ chơi cho trẻ. Tốt nhất không chọn đồ chơi sơn
phủ màu sắc sặc sỡ, lòe loẹt. Cần có sự nghi ngờ đồ chơi cho trẻ càng có
nhiều màu sắc “bắt mắt” càng có nguy cơ chứa chất phủ là độc chất của chì.
Trẻ chơi đồ chơi bị nghi ngờ ấy không thu nhiều về sự giải trí và giáo dục mà
chỉ có hại do không quản lý tốt về chất lượng. Riêng thuốc Đông y cũng có
những độc chất như trong thuốc Tây y; vì vậy, phải thật cẩn trọng khi sử
dụng, không nên nghe lời truyền miệng, đồn đại về một toa thuốc, vị thuốc
nào đó rồi tự tiện, sử dụng lâu dài - trong khi chưa biết trong toa ấy có chứa
độc chất hay không. Cũng đừng quá tin vào cái nhãn hiệu “gia truyền” mà
giao phó sức khỏe cho những người không được đào tạo chuyên môn hay
hành nghề y học cổ truyền không theo sự quản lý của ngành y tế.
