Những nguyên nhân làm tăng nguy cơ dị ứng thuốc
Dị ứng thuốc được định nghĩa là phản ứng khác thường của cơ thể khi tiếp xúc lần thứ
hai hay những lần sau với một loại thuốc mà thành phần của thuốc có tính chất gọi là
"gây dị ứng" (dị nguyên).
Các thuốc gây dị ứng
Tất cả các thuốc đều có khả năng gây ra phản ứng có hại. Trong số các loại thuốc gây dị
ứng, kháng sinh là nhóm thuốc xếp "đầu bảng", chiếm tới hơn 50%. Các thuốc kháng
sinh thường gây dị ứng là penicillin, ampicillin, streptomicin, sulfonamide. Kế đến là các
thuốc điều trị động kinh, thuốc giảm đau, kháng viêm, giảm sốt, vitamin, các thuốc có
nguồn gốc từ chất đạm (protein, peptid) như các hormon... Một số thuốc ảnh hưởng trên
hệ tim mạch như thuốc tê novocain, lidocain, vitamin C, vitamin B1 dạng thuốc tiêm... có
thể gây choáng phản vệ. Ngay cả aspirin uống cũng có thể gây choáng phản vệ. Có thuốc
dùng nhiều lần trước đó không việc gì nhưng sau lại bị phản ứng.
Đặc biệt lưu ý có hiện tượng phản ứng chéo giữa thuốc gây dị ứng với thuốc khác cùng
nhóm. Thí dụ, người đã bị dị ứng với kháng sinh amoxicillin thì có thể bị dị ứng với các
thuốc khác nằm cùng nhóm beta-lactam (gọi là nhóm penicillin, nhóm cephalosporin).
Người đã dị ứng với aspirin cũng có thể bị dị ứng với các thuốc khác nằm trong nhóm
thuốc kháng viêm không steroid (NSAID).
Do thuốc uống được sử dụng với số lượng lớn, vì vậy, dị ứng thuốc đường uống nhiều
nhất (hơn 70%), thường gây ra các hội chứng loại hình dị ứng muộn, tiếp đó là đường
tiêm chích (gần 20%) với những biểu hiện sớm, diễn biến nhanh và mức độ nặng cao.
Các loại thuốc nhỏ mắt, nhỏ mũi, bôi ngoài da, tẩy - nhuộm lông, tóc... cũng đều có khả
năng gây ra các dị ứng tại chỗ và toàn thân như dùng đường uống, đường tiêm chích.
Trong các trường hợp dị ứng với kháng sinh thường xảy ra, đáng lo ngại nhất là penicillin
và nhóm beta-lactam. Đây là kháng sinh đầu được tìm ra và áp dụng vào điều trị và cũng
chính penicillin gây sốc phản vệ do dùng kháng sinh.
Sốc phản vệ là tai họa khủng khiếp, là trường hợp nặng nhất của dị ứng thuốc, có thể dẫn
đến khó thở, hạ huyết áp, trụy mạch và tử vong xảy ra trong vài phút nếu không cấp cứu
đúng và kịp thời. Vì thế, có kiến thức về tình trạng dị ứng thuốc và sốc thuốc là điều rất
cần thiết cho tất cả mọi người.
Thuốc đông y đứng thứ ba trong số các nhóm thuốc gây dị ứng. Đây thực sự là điều rất
đáng báo động vì người dân vẫn thường quan niệm không những các thuốc đó lành tính,
không độc mà còn mát, bổ và hợp với tạng người Việt. Vì vậy, mọi người cứ "thoải mái"
sử dụng mà không cần phải đề phòng.
Theo các chuyên gia y tế, việc lạm dụng, chữa bệnh theo kiểu mách bảo, xem nhẹ tác
dụng phụ của thuốc đông y là vấn đề hết sức nguy hiểm. Thực ra, thuốc đông y không
đơn giản là lành, mát, bổ như nhiều người lầm tưởng. Thuốc tân dược và đông dược về
bản chất đều như nhau, chỉ khác chăng là phương thức trích ly hoạt chất để sử dụng.
Cách sử dụng thuốc đông y là đun để chiết xuất ra thuốc với hàm lượng thấp, còn thuốc
tây là được "hóa liệu" để tổng hợp tinh chất và hàm lượng cao hơn. Ngoài ra, việc sử
dụng thuốc đông y cũng phức tạp hơn thuốc tây vì không những có dược chất chính mà
còn rất nhiều chất khác nữa. Thông thường, trong mỗi thang thuốc có hàng chục vị, mà
mỗi vị lại có nhiều chất khác nhau mà cho đến giờ, kể cả người bốc thuốc cũng chưa hiểu
được hết tác dụng của các vị thuốc. Bên cạnh đó, người sử dụng thuốc đông y cũng có
nguy cơ nhiễm độc với các loại hóa chất bảo quản như: lưu huỳnh, phosphor, thuốc
chống ẩm, mốc... Tình trạng dị ứng thuốc đông y thường chậm, nhiều bệnh nhân khi đến
cơ sở y tế cũng không biết mình bị dị ứng thuốc đông y.
Nguyên nhân dẫn đến dị ứng thuốc
Cơ địa: tùy theo cơ địa mà người dùng thuốc có thể bị dị ứng với bất cứ thuốc nào, kể cả
những thuốc bổ, thuốc nam. Ở những người có cơ địa dị ứng, việc dùng thuốc gặp rất
nhiều khó khăn. Nhiều nghiên cứu đã cho thấy có mối liên hệ di truyền giữa cha mẹ và
con cái. Nếu cha mẹ bị dị ứng thì xác suất sinh con có 50% bị dị ứng và có liên hệ với
cùng một nguyên nhân dị ứng. Trường hợp cha mẹ không bị dị ứng thì tỉ lệ con mắc bệnh
dị ứng chỉ là 10%. Ngoài ra, ở một số trường hợp là nhân viên y - dược bệnh viện, qua
nghiên cứu người ta cũng thấy họ có nguy cơ bị dị ứng thuốc cao gấp 2,5 lần người khác.
Có người xuất hiện các triệu chứng dị ứng thuốc ngay sau khi uống một vài giờ, nhưng
cũng có khi sau một vài ngày, thậm chí hằng tuần. Đáng lưu ý là trong rất nhiều trường
hợp thấy bị sốt, ngứa, nổi mày đay, bệnh nhân lại nghĩ rằng mình bị một bệnh khác và
dùng thêm vài loại thuốc nữa, càng làm cho tình trạng dị ứng thuốc trầm trọng hơn.
Thuốc đã quá hạn sử dụng: Thuốc quá hạn hoặc do quá trình bảo quản không tốt, khi đó,
chúng không chỉ hết tác dụng mà có thể biến thành chất khác, gây ngộ độc cho người sử
dụng.
Tự ý dùng thuốc: tình trạng tự điều trị và sử dụng thuốc bừa bãi. Không ít trường hợp tự
kê đơn cho mình hoặc nhờ người bán thuốc kê đơn.
Những người bệnh trước khi uống thuốc cần phải làm thử phản ứng cơ thể với loại thuốc
đó như đặt vào lưỡi, hốc mũi (thuốc uống) hoặc thử test trong da đối với các loại thuốc
tiêm, bôi thử một lượng nhỏ thuốc vào da vùng sau tai...
Ngoài ra, có quá nhiều loại thuốc được đưa vào thị trường nhưng lại thiếu thông tin
hướng dẫn sử dụng an toàn hợp lý và chúng ta chưa quản lý được các nguồn thuốc sản
xuất trong nước cũng như nhập khẩu này.
