TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
347
NHẬN DIỆN SỚM VÀ DỰ PHÒNG BIẾN CHỨNG
Ở BỆNH NHÂN HỘI CHỨNG GUILLAIN – BARRÈ
Nguyễn Thị Thu Huyền1, Nguyễn Tuấn Lượng1
TÓM TẮT45
Mục tiêu: Nhận diện sớm những biểu hiện ở
bệnh nhân hội chứng Guillain - Barrè (GBS) từ
đó giúp dự phòng biến chứng có thể xảy ra ở
nhóm bệnh lý này. Phương pháp: Nghiên cứu
hồi cứu lâm sàng và hiệu quả cải thiện triệu
chứng khi điều trị thay huyết tương (PE) cho
bệnh nhân GBS tại bệnh viện Hữu nghị Việt Tiệp
từ tháng 05 năm 2021 đến tháng 05 năm 2024.
Kết quả: Phân tích 62 bệnh nhân: nam (59,68%),
tuổi (47,07 ± 17,15) và nữ (40,32%), tuổi (48,32
± 18,91). Biểu hiện lâm sàng giữa thời gian khởi
phát bệnh đến khi vào viện ở nhóm trước 7 ngày
và sau 7 ngày nhận thấy: liệt có tính đối xứng, ở
chi dưới khi nhập viện chiếm (84,61% và
95,65%, P<0,05); liệt lan lên nhanh (61,53% và
78,26%, P<0,05). Điện cơ có biến đổi sớm của
sóng F và phản xạ H (87,18% và 91,3%,
P<0,05); Dịch não tủy phân ly đạm tế bào
(41,02% và 82,61%, P<0,05) là những dấu hiệu
nhận biết sớm bệnh lý này. Thay huyết tương sau
nhập viện là 2,27 ± 0,39 ngày giúp phục hồi sức
cơ đánh giá qua thang điểm MRC và thang điểm
GDS cải thiện tốt ở nhóm tuổi trẻ (<40 tuổi) khi
thực hiện trong vòng 7 ngày tính từ thời điểm
khởi phát bệnh (P<0,05). Kết luận: Tuổi, liệt đối
xứng lan lên, thay đổi điện cơ (sóng F và phản xạ
1Bệnh viện Hữu nghị Việt Tiệp
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Thu Huyền
ĐT: 0912927111
Email: thuhuyenhaiphong@gmail.com
Ngày nhận bài: 8/8/2024
Ngày gửi phản biện: 10/8/2024
Ngày duyệt bài: 26/8/2024
H) và phân ly đạm tế bào trong dịch não tủy là
dấu hiệu nhận diện sớm. Thay huyết tương càng
sớm giúp giảm nguy cơ biến chứng có thể xảy ra.
SUMMARY
EARLY IDENTIFICATION AND
PREVENTION OF COMPLICATIONS
IN PATIENTS WITH GUILLAIN -
BARRÈ SYNDROME
Objective: Early identification of
manifestations in patients with Guillain - Barrè
syndrome (GBS) thereby helping to prevent
complications that may occur in this group of
diseases. Method: Retrospective study with
clinical characteristics and symptom
improvement effectiveness when treating with
plasma exchange (PE) for GBS patients at Viet
Tiep Friendship Hospital from May 2021 to May
2024. Results: We analyzed 62 patients: male
(59.68%), age (47.07 ± 17.15), f emale (40.32%),
age (48.32 ± 18.91). When comparing the time of
disease onset to hospital admission in the group
before 7 days and after 7 days, it was found that:
patients with symmetrical paralysis, in the lower
limbs accounted for a high proportion upon
admission (84.61% and 95.65%, P<0.05), and
had a rapid progression (61.53% and 78.26%,
P<0.05). In addition, electromyography showed
early changes in F waves and H reflexes (87.18%
and 91.3%, P<0.05), along with protein cell
dissociation in the cerebrospinal fluid (41.02%
and 82.61%, P<0.05) as early signs of this
disease. Plasma exchange after admission was
2.27 ± 0.39 days, helping to restore muscle
strength assessed by MRC scale and GDS scale,
improving well in the young age group (<40
years old) when performed at 7 days from the
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
348
time of onset of the disease (P<0.05).
Conclusion: Age at admission, the nature of the
symmetrical paralysis spreading upward, the
characteristics of electromyographic changes (F
wave and H reflex) and protein cell dissociation
in the cerebrospinal fluid are early signs of
recognition. Early plasma exchange helps reduce
the risk of possible complications.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Hội chứng Guillain – Barré (GBS) là một
trong số các nguyên nhân thường gặp của liệt
cơ cấp tính ngoại biên. Bệnh lý này được
phát hiện bởi Guillain, Barré và Strohl từ
năm 1916; chẩn đoán dựa vào diễn biến lâm
sàng, xét nghiệm điện cơ và dịch não tủy.
Hội chứng Guillain – Barré có nhiều biến
thể phức tạp và diễn biến nhanh nếu không
được xử trí đúng và kịp thời có thể để lại
những biến chứng tổn thương thần kinh
không phục hồi. Phương pháp điều trị bao
gồm thay huyết tương và globulin miễn dịch
tiêm tĩnh mạch được chứng minh tính hiệu
quả cao, tuy nhiên phụ thuộc nhiều vào thời
gian sử dụng ngay sau khởi phát bệnh, càng
sớm càng tốt. Nhận diện sớm những biểu
hiện ở bệnh nhân hội chứng Guillain – Barrè
từ đó giúp dự phòng biến chứng có thể xảy ra
ở nhóm bệnh lý này là vấn đề đặt ra cần giải
quyết trong nghiên cứu này. Xuất phát từ
thực tế trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu
đề tài: "Nhận diện sớm và dự phòng biến
chứng ở bệnh nhân hội chứng Guillain –
Barrè tại bệnh viện Hữu nghị Việt Tiệp"
Nhằm mục tiêu:
1. Nhận định ban đầu trên lâm sàng cần
thay huyết tương sớm ở bệnh nhân hội chứng
Guillain - Barrè.
2. Đánh giá hiệu quả và kinh nghiệm
thay huyết tương ở nhóm bệnh nhân này.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Bao gồm 62 bệnh nhân điều trị tại bệnh
viện Hữu nghị Việt Tiệp, từ tháng 05 năm
2021 đến tháng 05 năm 2024, thỏa những
tiêu chuẩn sau:
Tiêu chuẩn chọn: Chẩn đoán viêm đa rễ
- dây thần kinh cấp theo tiêu chuẩn của
Asbury- Cornblath (năm 1990) và Brighton
(năm 2011): Lâm sàng: Tiêu chuẩn bắt buộc
phải có: liệt tiến triển ở 2 chân hay tứ chi,
mất hoặc giảm phản xạ gân xương. Tiêu
chuẩn hỗ trợ: liệt cơ đối xứng và tiến triển <
4 tuần, rối loạn cảm giác, liệt dây thần kinh
sọ. Cận lâm sàng: điện sinh lý: có hủy
myelin. Dịch não tủy: có hiện tượng phân ly
đạm tế bào.
Tiêu chuẩn loại trừ: Bệnh nhân không
đồng ý tham gia, liệt cơ do các bệnh khác:
viêm đa rễ và dây thần kinh mất myelin mạn
tính, nhược cơ, liệt chu kỳ do hạ kali,…
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: chọn mẫu thuận
tiện, mô tả cắt ngang và hồi cứu.
Phương pháp thu thập số liệu: Bệnh nhân
được thăm khám theo một mẫu bệnh án
thống nhất: hỏi bệnh và thăm khám tỷ mỷ và
theo hệ thống: khám vận động, cảm giác,
phản xạ, 12 đôi dây thần kinh sọ não, dinh
dưỡng và cơ tròn, xét nghiệm dịch não tủy có
phân ly albumin - tế bào.
Đánh giá kết quả: đánh giá sức cơ theo
thang điểm của Hội đồng nghiên cứu y khoa
(MRC) (Kleyweg và cộng sự, 1991), mức độ
khuyết tật theo thang điểm Guillain - Barrè
(GBs) (Hughes và cộng sự, 1978).
Xử lý số liệu và đạo đức trong nghiên
cứu: Sử dụng thuật toán thống kê theo
chương trình SPSS 11.5. Tuân thủ chặt chẽ
đạo đức trong nghiên cứu y sinh.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
349
III. KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN
3.1. Đặc điểm chung
Bảng 3.1. Đặc điểm về giới và tuổi của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
Nam (n = 37)
Nữ (n = 25)
p
Tuổi (năm)
47,07 ± 17,15
48,32 ± 18,91
>0,05
Giới
59,68%
40,32%
Nhận xét: Độ tuổi mắc bệnh trung bình:
nam (47,07±17,15), nữ (48,32±18,91); không
có sự khác biệt về độ tuổi mắc bệnh ở hai
giới (p> 0,05). Ngô Xuân Hiệu nghiên cứu
23 bệnh nhân Guillain Barre thấy độ tuổi
trung bình là (55,4±13,9 tuổi) [1]. Hiệp hội
IGOS nghiên cứu hơn 900 bệnh nhân cho
thấy GBS xảy ra ở mọi lứa tuổi với độ tuổi
trung bình là 51 tuổi (từ 6 tháng-88 tuổi); số
lượng bệnh nhân tăng theo độ tuổi và đạt
đỉnh điểm ở các độ tuổi 50-59 và 60-69 [2].
Phân tích tổng hợp dựa trên dân số ở Bắc Mỹ
và Châu Âu cho thấy tỉ lệ mắc bệnh tăng
theo tuổi, tăng khoảng 20% theo mỗi nhóm
10 tuổi [3].
Về giới tính, nghiên cứu này có tỉ lệ nam
mắc bệnh cao hơn nữ (59,68% và 40,32%)
(Bảng 3.1), tương đồng với nghiên cứu của
Ngô Xuân Hiệu (60,9% là nam) [1], cũng
như nhiều tác giả khác: tỉ lệ nam >1,5 lần nữ
và ở hầu hết các nhóm tuổi [2], [3].
Bảng 3.2. Đặc điểm về thời gian của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
Giá trị (ngày)
Thời gian từ lúc khởi phát bệnh – vào viện
9,13 ± 3,91
Thời gian nằm viện
22,43 ± 9,21
Thời gian vào viện – thời gian PE
2,27 ± 0,39
Số lần PE
5,97 ± 3,71
Nhận xét: Thời gian từ khi xuất hiện
triệu chứng đến khi vào viện trung bình là
9,13± 3,91 ngày, thời gian từ khi vào viện
đến khi thay huyết tương là 2,27±0,31 ngày,
số lần thay huyết tương trung bình là
5,97±3,71 lần. Akbayram Sinan và cs cho
thấy thời gian từ khi bắt đầu có triệu chứng
đến khi nhập viện là 5,6±6,1 ngày (trong
khoảng 1-30 ngày) [4], Nghiên cứu của Ngô
Xuân Hiệu và cs có thời gian từ khởi phát
triệu chứng đến khi được lọc máu hấp phụ là
8.9±4.5 ngày, lọc trung bình 4.4±0.7 (3 -5)
lần [1].
3.2. Đặc điểm cận lâm sàng
Biểu đồ 3.1. Tổn thương dây thần kinh trên xét nghiệm điện cơ
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
350
Nhận xét: Các tổn thương thần kinh trên
điện cơ chủ yếu là tổn thương bao myelin và
tổn thương sợi trục với tỉ lệ lần lượt là
59,68% và 35,49% (Biểu đồ 3.1), cao hơn
nghiên cứu của Ngô Xuân Hiệu và cs: tổn
thương mất myelin (17,4%), tổn thương sợi
trục (21,7%), tổn thương myelin và sợi trục
(43,5%) [1], nhiều nghiên cứu trên thế giới
có kết quả tương đồng với chúng tôi. Ở các
nước phát triển, hầu hết các ca bệnh là tổn
thương mất myelin, nhưng tại châu Á, tổn
thương sợi trục chiếm tới 30 - 40% [4].
Bảng 3.3. Các biến thể GBS của đối tượng nghiên cứu
Biến thể
n = 62
GBs điển hình
32
GBs biến thể
22
MFS
5
Phối hợp (GBs và MFs)
3
Nhận xét: Về phân loại thể bệnh Guillain
Barrè, GBS điển hình cao nhất (51,61 %),
Miller Fisher và thể chồng lấp GBS-MFS có
tỉ lệ rất thấp, lần lựợt là 8,06% và 4,84%.
Graziella Bogliun và cs nghiên cứu trên 138
bệnh nhân, trong đó: GBS điển hình (128),
GBS không điển hình (10). Các biến thể
GBS bao gồm hội chứng Miller-Fisher (4),
viêm đa dây thần kinh sọ não (3), GBS vận
động đơn thuần (2) và mất cảm giác kèm mất
phản xạ (1); tỷ lệ trong nghiên cứu của chúng
tôi khá phù hợp với nhiều tác giả [5].
Bảng 3.4. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của GBS (chẩn đoán theo Asbury và
Cornblath)
Đặc điểm
Thời gian từ khởi
phát bệnh - vào viện
<07 ngày (n = 39)
Thời gian từ khởi
phát bệnh - vào viện
>07 ngày (n=23)
p
Dấu hiệu tiền triệu (có biểu hiện nhiễm
virus)
17 (43,58%)
12 (52,17%)
>0,05
Thất điều
9 (23,07%)
10 (43,47%)
>0,05
Đau thần kinh
31 (79,48%)
19 (82,61%)
<0,05
Liệt chi trên
25 (64,10%)
18 (78,26%)
>0,05
Liệt chi dưới
33 (84,61%)
22 ( 95,65%)
<0,05
Liệt chi trên và chi dưới
19 (48,71%)
21 (91,30%)
>0,05
Giảm phản xạ gân xương
37 (94,87%)
22 (95,65%)
>0,05
Thần kinh sọ não
3 (8,33%)
2 (8,69%)
>0,05
Tính chất lan lên
24 (61,53%)
18 (78,26%)
<0,05
Điện cơ (phản xạ H, sóng F) bất thường
34 (87,18%)
21 (91,30%)
<0,05
Dịch não tuỷ có phân ly đạm tế bào
16 (41,02%)
19 (82,61%)
<0,05
Nhận xét: Theo tiêu chuẩn chẩn đoán
Asbury và Cornblath, chúng tôi chia thành 2
nhóm đối tượng dựa trên thời gian từ khi
khởi phát đến khi vào viện: trước 7 ngày và
sau 7 ngày (Bảng 3.4). Về lâm sàng, biểu
hiện tiền triệu (nhiễm virus) xuất hiện ở cả 2
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
351
nhóm với tỉ lệ lần lượt là 43,58% và 52,17%
(p > 0,05). Các triệu chứng có tỉ lệ cao: liệt
có tính đối xứng ở chi dưới (84,61% và
95,65%, p < 0,05), lan lên nhanh (61,53% và
78,26%, p < 0,05); đau dây thần kinh
(79,48% và 82,61%, p < 0,05) là dấu hiệu
nhận biết sớm. Giảm phản xạ gân xương
(94,87% và 95,65%), liệt chi trên (64,1% và
78,26%), liệt chi trên và chi dưới (48,71% và
91,3%) là các triệu chứng thường gặp nhưng
không có ý nghĩa thống kê: thất điều
(23,07% và 43,47%) và liệt thần kinh sọ não
(8,33% và 8,69%) có tỉ lệ thấp.
Cận lâm sàng: điện cơ có sự biến đổi của
sóng F và phản xạ H sớm (87,18% và 91,3%,
p < 0,05), phân ly albumin - tế bào trong dịch
não tuỷ (41,02% và 82,61%, p < 0,05) cũng
là những dấu hiệu nhận biết sớm bệnh lý này.
Christian Fokke và cs nghiên cứu 494 bệnh
nhân Guillain Barre, nhận thấy điện cơ tương
thích với sự hiện diện của bệnh lý thần kinh
ở 99% bệnh nhân, nhưng chỉ 59% đáp ứng
tiêu chuẩn của phân nhóm GBS. Nồng độ
protein dịch não tủy tăng chỉ được tìm thấy ở
64% bệnh nhân, phụ thuộc nhiều vào thời
điểm chọc dò tủy sống sau khi bắt đầu yếu cơ
(49% ngày đầu, 88% sau 2 tuần) [7]. Như
vậy, những bệnh nhân nghi ngờ GBS trong
tuần thứ nhất của bệnh, điện cơ sẽ làm tăng
mức độ chắc chắn khi: bất thường về cảm
giác và/hoặc dẫn truyền vận động phù hợp
với bệnh đa dây thần kinh, mất phản xạ H.
Phân loại phụ phân nhóm không hữu ích
trong chẩn đoán sớm GBS và hiện không ảnh
hưởng đến quản lý và điều trị bệnh [8].
3.3. Đặc điểm thay huyết tương
Bảng 3.5. Thay huyết tương (PE) ở bệnh nhân GBs
Đặc điểm
Số bệnh nhân
(n=62)
Trước PE
Sau PE
Thang điểm
GDS (1)
Thang điểm
MRC ss (2)
Thang điểm
GDS (3)
Thang điểm
MRC ss (4)
Thời gian từ khởi phát -
PE (<07 gày)
11 (17,74%)
3,31 ± 1,24
32,51 ± 8,16
1,73 ± 0,94
48,09±3,12
p1,3<0,01, p2,4 <0,01
Thời gian từ khởi phát -
PE (08-14 ngày)
36 (58,07%)
4,09 ± 1,46
33,13 ± 5,11
2,19 ± 1,05
46,12±5,15
p 1, 3 <0,05 p 2,4 <0,05
Thời gian từ khởi phát -
PE (>14 ngày)
15 (24,19%)
4,59 ± 1,19
34,09 ± 9,12
2,98 ± 1,14
43,27± 8,19
p1,3<0,05, p2,4<0,05
Phản vệ khi PE
12 (19,35%)
Nhận xét: Bệnh nhân được thay huyết
tương trong khoảng 8-14 ngày khởi phát
bệnh chiếm tỷ lệ cao nhất. Vận động được
cải thiện có ý nghĩa khi thay huyết tương ở
tất cả các nhóm (thời gian), đặc biệt là trong
tuần đầu tiên (p< 0,01). Tỉ lệ phản vệ khi
thay huyết tương là 19,35%.
Tại Việt Nam chưa có nhiều nghiên cứu
đánh giá hiệu quả thay huyết tương. Raphaël
1987 (N=220), có 158 người tham gia được
chọn ngẫu nhiên trong vòng 7 ngày và 62
người tham gia được chọn ngẫu nhiên sau 7
ngày. Thời gian trung bình để bắt đầu phục
hồi vận động được rút ngắn đáng kể ở nhóm
được điều trị so với nhóm đối chứng, cho cả
nhóm người tham gia được chọn ngẫu nhiên