Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Triết học: Nhân sinh quan Phật giáo và ảnh hưởng của nó tới đời sống xã hội thời Lý

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------- o0o ------------- NGUYỄN LAN ANH NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ ĐẾN ĐỜI SỐNG XÃ HỘI VIỆT NAM THỜI LÝ - TRẦN LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI - 12/2008

Mã số: 60 22 80

Người hướng dẫn khoa học: TS. Đặng Thị Lan

HÀ NỘI - 12/2008

LỜI CẢM ƠN

Hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, trước hết em xin chân thành cảm

ơn sự dạy dỗ nhiệt tình của các thày cô giáo trong khoa Triết học, trường Đại

học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội trong suốt thời

gian em học tập và nghiên cứu tại khoa, tại trường.

Đặc biệt, em xin chân thành cảm ơn TS. Đặng Thị Lan đã trực tiếp

hướng dẫn tận tình và chu đáo trong quá trình em thực hiện và hoàn thiện luận

văn tốt nghiệp này.

Mặc dù đã rất cố gắng, nhưng chắc chắn luận văn sẽ không tránh khỏi

những hạn chế và thiếu sót. Vì vậy, em rất mong nhận được sự đóng góp ý

kiến của các thày, các cô, cùng toàn thể các bạn để luận văn này được hoàn

thiện hơn.

Hà Nội, ngày 22 tháng 12 năm 2008

Tác giả

Nguyễn Lan Anh

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các kết quả nghiên cứu trong đề tài là trung thực và chưa từng có ai

công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả

Nguyễn Lan Anh

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ..............................................................................................................................1

NỘI DUNG ..........................................................................................................................9

Chương 1. NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO VÀ SỰ DU NHẬP, PHÁT TRIỂN

NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO Ở VIỆT NAM .......................................................9

1.1. Nhân sinh quan Phật giáo............................................................... 9

1.1.1. Khái lược về nhân sinh quan Phật giáo........................................ 9

1.1.2. Một số nội dung chủ yếu của nhân sinh quan Phật giáo........Error!

Bookmark not defined.

1.2. Sự du nhập và phát triển nhân sinh quan Phật giáo ở Việt Nam (từ

khởi nguyên đến thời Lý - Trần) .............Error! Bookmark not defined.

1.2.1. Sự du nhập nhân sinh quan Phật giáo vào Việt Nam .................. 26

1.2.2. Sự phát triển của nhân sinh quan Phật giáo thời Lý – Trần ......... 27

Chương 2. ẢNH HƯỞNG CỦA NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO ĐẾN MỘT

SỐ LĨNH VỰC CHỦ YẾU CỦA ĐỜI SỐNG XÃ HỘI THỜI LÝ - TRẦN ......... 39

2.1. Lĩnh vực văn hoá .......................................................................... 39

2.1.1. Lĩnh vực tâm linh, tín ngưỡng .................................................. 39

2.1.2. Lĩnh vực văn học ..................................................................... 43

2.2. Lĩnh vực đạo đức ......................................................................... 51

2.3. Lĩnh vực chính trị ......................................................................... 57

2.4. Nhân sinh quan Phật giáo với đời sống xã hội Việt Nam hiện đại ..... 66

KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 77

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................... 80

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Thế giới hiện có ba tôn giáo lớn đó là Phật giáo, Thiên chúa giáo và

Hồi giáo. Mặt tiêu cực của tôn giáo là làm cho con người hoàn toàn thụ động

và chịu khuất phục trước sức mạnh siêu nhiên, dẫn đến tâm lý bị động trước

hoàn cảnh và không thực sự tin tưởng vào nội lực bản thân. Nhưng bên cạnh

đó, tôn giáo cũng có nhân tố tích cực đó là tinh thần nhân đạo và sự hướng

thiện, trong đó Phật giáo thể hiện rõ hơn cả những nhân tố tích cực ấy.

Phật giáo xuất hiện trong một xã hội tồn tại nhiều bất công và phân chia

đẳng cấp rất nghiệt ngã, vì vậy mà triết thuyết của nó thể hiện tinh thần bình

đẳng, từ bi, hỷ xả rõ nét. Cũng bởi vậy mà, giáo lý của Phật giáo ngày càng

gần gũi hơn với mọi người, không phân biệt địa vị, giai – tầng khác nhau

trong xã hội, mà chỉ cần có thiện tâm. Trong các tôn giáo du nhập vào Việt

Nam như Đạo giáo, Nho giáo, Thiên chúa giáo, đạo Tin lành, Hồi giáo… thì

Phật giáo là tôn giáo bám rễ bền chắc hơn cả. Phật giáo đã góp phần xây dựng

nên truyền thống yêu nước, đoàn kết gắn bó của dân tộc Việt. Phật giáo có vai

trò quan trọng trong việc hình thành tâm lý, lối sống, đạo đức của con người

Việt Nam. Đặc biệt ở Việt Nam, thời Lý – Trần là giai đoạn Phật giáo phát

triển rực rỡ nhất, ảnh hưởng nhất và có vai trò nổi bật nhất đối với lịch sử dân

tộc.

Phật giáo dưới thời Lý – Trần (kéo dài hơn 4 thế kỷ, từ thế kỷ XI đến

cuối thế kỷ XIV) thực sự có tiếng nói trên vũ đài tư tưởng và có ảnh hưởng

lớn trong sự phát triển của đời sống văn hoá tinh thần người Việt. Nó góp

phần giải đáp những vấn đề có ý nghĩa vô cùng thiết thực trong buổi đầu dựng

nước và giữ nước của ông cha. Đặc biệt là triết lý nhân sinh từ bi, bác ái, cứu

khổ, cứu nạn của Phật giáo đã góp phần đoàn kết dân tộc, cố kết cộng đồng,

khơi dậy và động viên được tinh thần yêu nước của nhân dân. Phật giáo góp

phần không nhỏ trong việc thống nhất dân tộc và trong công cuộc dựng nước

và giữ nước thời kỳ Lý – Trần. Ngoài ra, sự ảnh hưởng qua lại giữa Phật giáo

với tư tưởng, chính trị, đạo đức, văn học nghệ thuật là một trong những yếu tố

tạo nên sắc thái văn hoá riêng có thời Lý – Trần. Giai cấp thống trị của cả hai

triều đại phong kiến này đã dùng Phật giáo như một phương tiện để liên kết nhân

tâm, củng cố vương triều, chống lại nhiều thế lực ngoại xâm hùng mạnh.

Thời Lý - Trần có những ông vua, bà hoàng và các vị quan đầu triều

nhân từ, phúc huệ: hoà đồng với người dưới, xót thương những kẻ bị cầm tù,

khoan hoà với địch, lo lắng cho dân như con… Chính ảnh hưởng của nhân

sinh quan Phật giáo đã mang lại cho họ những nhân cách như vậy. Ngày nay,

sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật, công nghệ thông tin đã mang

đến nhiều nguy cơ: sự căng thẳng trong nhịp sống xã hội, tính vô định của số

phận cá nhân, sự cô đơn của con người bên cạnh khối lượng của cải đồ sộ do

con người tạo ra… Vậy, tinh thần bình đẳng, bác ái, thái độ từ bi hỉ xả và sự

tu dưỡng thập thiện, ngũ giới của đạo Phật còn có vai trò trong thời đại ngày

nay hay không?

Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Việt Nam đang bước vào

công cuộc đổi mới trên nhiều lĩnh vực. Quá trình đổi mới này cũng mang lại

nhiều chuyển biến cả tích cực, cả tiêu cực trong đời sống xã hội và đến số

phận của từng người. Bên cạnh những thành tựu trong lĩnh vực kinh tế, chính

trị, xã hội như: chúng ta đã đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế vượt bậc, tình

hình chính trị ngày càng ổn định; địa vị và uy tín của nước ta trên trường quốc

tế ngày càng được nâng cao; Việt Nam cũng là điểm đến của nhiều quốc gia

trong khu vực và trên thế giới về hợp tác kinh tế và du lịch. Nhưng mặt khác,

chúng ta đang gặp phải những khó khăn: Việt Nam chưa thoát khỏi danh sách

những nước nghèo trên thế giới, người dân chưa thực sự được hưởng cuộc

sống sung túc, ấm no, hạnh phúc; tâm lý người dân chưa hoàn toàn thích nghi

với sự thay đổi của cơ chế mới; tệ nạn xã hội ngày càng gia tăng... Chính vì

thế, con người Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều áp lực về tinh thần.

Kinh tế phát triển nhanh chóng, đời sống vật chất và tinh thần của con người

thay đổi, xuất hiện nhiều cám dỗ dẫn đến sự biến thái về đạo đức. Trước tình

hình đó, Phật giáo với tư cách tôn giáo dân tộc của Việt Nam mà đỉnh cao là

Phật giáo Lý – Trần đã có những đóng góp vĩ đại cho dân tộc Đại Việt trong

những thời điểm đầy biến cố về chính trị, quân sự, kinh tế, văn hoá…vậy,

nhân sinh quan Phật giáo có vai trò, ảnh hưởng và tác dụng như thế nào trong

thời kỳ đó, và ngày nay chúng ta phải tiếp tục phát huy cũng như khắc phục

những điểm gì của nhân sinh quan Phật giáo trong điều kiện, hoàn cảnh hiện

nay.

Trên cơ sở lý luận và thực tiễn đó, với mong muốn tìm hiểu về Phật

giáo nói chung và nhân sinh quan Phật giáo nói riêng, cùng với ảnh hưởng

của Phật giáo trong thời Lý – Trần, chúng tôi đã chọn đề tài: “Nhân sinh

quan Phật giáo và ảnh hưởng của nó tới đời sống xã hội thời Lý - Trần”

cho luận văn thạc sĩ triết học của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Nghiên cứu về Phật giáo nói chung và nhân sinh quan Phật giáo nói

riêng, trong những năm gần đây, đã trở thành một đề tài thu hút nhiều nhà

nghiên cứu khoa học xã hội, nhiều công trình nghiên cứu đã trở thành tài liệu

có giá trị trong việc nhìn nhận, đánh giá lịch sử phát triển của dân tộc. Trong

đó có thể kể đến một số tác phẩm sau: Việt Nam Phật giáo sử luận của

Nguyễn Lang; tác phẩm Thiền học của Nguyễn Đăng Thục; Các tác phẩm

Lịch sử Phật giáo Việt Nam và Ảnh hưởng của các hệ tư tưởng và tôn giáo

đối với con người Việt Nam hiện nay do tác giả Nguyễn Tài Thư chủ biên;

Đại cương triết học Phật giáo Việt Nam, Tập 1: Từ khởi nguyên đến thế kỷ

XIV của Nguyễn Hùng Hậu; Phật giáo với văn hoá Việt Nam của Nguyễn

Đăng Duy; Triết học Phật giáo của Nguyễn Duy Hinh… Trong đó, dù nó

không được trình bày thành các mục riêng, nhưng các tác giả cũng đã đề cập

đến ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đến xã hội Việt Nam thời Lý –

Trần.

Và trong nhiều công trình nghiên cứu khoa học, luận án tiến sĩ, luận

văn thạc sĩ đã công bố và bảo vệ thì nhân sinh quan Phật giáo cũng là đề tài

được nhiều tác giả quan tâm. Trong đó, tác giả tiếp thu, kế thừa khá nhiều từ

các công trình nghiên cứu sau:

Luận án tiến sĩ Triết học của tác giả Đặng Thị Lan: Đạo đức Phật giáo

và ảnh hưởng của nó đến đạo đức con người Việt Nam. Trong đó, nội dung về

đạo đức Phật giáo; các quan niệm khác nhau về đạo đức Phật giáo; sự ảnh

hưởng của đạo đức Phật giáo và cả giải pháp đối với vấn đề đạo đức con

người Việt Nam hiện nay, trên cơ sở tác động của đạo đức Phật giáo được tác

giả trình bày một cách khá toàn diện. Kết cấu đề tài rất chặt chẽ, khiến cho

việc trình bày vấn đề khá rõ ràng. Tuy nhiên, đề tài chỉ đưa ra một số luận

điểm cơ bản về đạo đức Phật giáo (từ bi, ngũ giới, thuyết nhân quả, nghiệp

báo luân hồi...), từ đó đưa ra những nhận định khách quan về sự ảnh hưởng

của đạo đức Phật giáo đến đạo đức của con người Việt Nam hiện đại. Trong

khi, đạo đức chỉ là một nội dung trong nhân sinh quan của Phật giáo và ảnh

hưởng của đạo đức Phật giáo đến đời sống xã hội dưới thời Lý – Trần dù có

được nhắc đến trong luận án, nhưng tác giả chỉ dừng ở mức khái quát.

Luận án Tiến sĩ Triết học của tác giả Nguyễn Thị Toan: Quan niệm về

giải thoát trong Phật giáo và ảnh hưởng của nó đối với đời sống người Việt

Nam hiện nay. Đề tài đã phân tích khá sâu sắc về quan niệm về giải thoát. Tác

giả đã tìm hiểu quá trình hình thành và phát triển của quan niệm về giải thoát

của Phật giáo nguyên thuỷ, Phật giáo Đại thừa, Phật giáo Tiểu thừa qua khảo

sát một số bộ kinh của Phật giáo. Tiếp theo, tác giả trình bày về quan niệm

giải thoát trong Phật giáo Việt nam, trên cơ sở đó tác giả phân tích sự ảnh

hưởng của quan niệm giải thoát đối với đời sống người Việt trong lịch sử và

đời sống người Việt Nam hiện nay. Đây là công trình nghiên cứu chuyên sâu

về một nội dung quan trọng của nhân sinh quan Phật giáo: vấn đề giải thoát.

Công trình nghiên cứu này đã mang lại một cái nhìn toàn diện về quá trình

hình thành và phát triển của quan niệm giải thoát trong Phật giáo nói chung và

Phật giáo Việt Nam nói riêng. Tuy nhiên cũng giống như đề tài của tác giả

Đặng Thị Lan, đề tài cũng chỉ tập trung trình bày một nội dung của nhân sinh

quan Phật giáo, và dù có giành một vài trang đi vào phân tích ảnh hưởng của

tư tưởng giải thoát dưới thời Lý – Trần nhưng chỉ giới hạn ở nội dung về ảnh

hưởng của triết lý giải thoát ở lĩnh vực chính trị.

Đề tài về Phật giáo thời Lý – Trần cũng được nghiên cứu khá nhiều

như Luận án tiến sĩ của tác giả Phạm Văn Sinh: Về vai trò Phật giáo ở Việt

Nam (qua triều đại Lý). Trong đề tài của tác giả Phạm Văn Sinh, tác giả có

cách tiếp cận riêng khi xem xét tôn giáo với tư cách là một hiện tượng xã hội -

một tiểu hệ thống kiến trúc thượng tầng của xã hội. Cách tiếp cận như vậy, có

ưu điểm là không chỉ nhận thấy những hạn chế, sai lầm của tôn giáo nói

chung, Phật giáo nói riêng mà còn có khả năng tìm ra những yếu tố hợp lý và

tích cực của tôn giáo trong đời sống xã hội. Tuy nhiên, tác giả Phạm Văn Sinh

chỉ tập trung vào đặc trưng của Phật giáo Việt Nam thời Lý qua việc phân biệt

rõ ràng vai trò của phái Thiền tông so với phái Tịnh độ tông và phái Mật tông.

Theo đó, tác giả khẳng định rằng, Thiền tông thì ảnh hưởng lớn trong lĩnh vực

lịch sử tư tưởng Việt Nam, vì Thiền tông nặng về phương diện tư tưởng, triết lý

nhân sinh. Còn hai phái Tịnh độ tông và Mật tông lại có vai trò chủ yếu trên lĩnh

vực tín ngưỡng, tôn giáo, bởi nó có khuynh hướng thiên về tín ngưỡng. Khi

nghiên cứu ảnh hưởng của triết lý nhận sinh của phái Thiền tông, tác giả Phạm

Văn Sinh chỉ dừng lại ở lĩnh vực tư tưởng như: xây dựng một nền tư tưởng quốc

gia dân tộc độc lập, tự chủ và thống nhất; thiết lập khối đại đoàn kết dân tộc và

nhân ái trong lòng dân tộc Việt Nam. Trong khi ảnh hưởng của nhân sinh quan

Phật giáo không chỉ dừng lại ở lĩnh vực tinh thần, tư tưởng mà nó còn tác động ở

nhiều lĩnh vực khác nhau như: đời sống chính trị, đạo đức, văn hóa của quốc gia

Đại Việt.

Luận văn Thạc sĩ của tác giả Đặng Ánh Tuyết: Góp phần tìm hiểu nhân

sinh quan Phật giáo đời Trần. Với đề tài này, khi trình bày về nhân sinh quan

Phật giáo đời Trần, tác giả chỉ dừng lại ở việc tìm hiểu về sự ảnh hưởng của

nhân sinh quan Phật giáo đối với triết lý nhân sinh của Phật giáo thời Trần (quan

niệm về con người, đời người và quan niệm về giải thoát) mà chưa đưa ra nhận

định rằng, những ảnh hưởng đó có tác động ra sao đến đời sống xã hội lúc bấy

giờ.

Với luận án Tiến sĩ ngữ văn của tác giả Nguyễn Công Lý: Văn học

Phật giáo thời Lý – Trần, diện mạo và đặc điểm. Đề tài đã đi vào nghiên cứu,

tìm hiểu về văn học Lý – Trần, diện mạo và đặc điểm của văn học Phật giáo

Lý – Trần. Đây không phải đề tài nghiên cứu dưới góc độ triết học, nhưng qua

việc trình bày về sự phát triển của văn học Phật giáo Lý – Trần, đề tài đã đưa

đến nhận định về mối tương quan chặt chẽ và sự ảnh hưởng của Phật giáo với

văn học ở thời kỳ này. Từ đó, có thể đưa ra những khẳng định về vai trò của

Phật giáo nói chung và nhân sinh quan Phật giáo nói riêng đối với một lĩnh

vực khá quan trọng của đời sống văn hoá tinh thần thời Lý – Trần, lĩnh vực

văn học.

Qua việc tham khảo các đề tài trên tác giả nhận thấy, nhân sinh quan

Phật giáo Lý – Trần mặc dù là một nội dung khá hấp dẫn và được đề cập đến

ở hầu hết các đề tài nghiên cứu về Phật giáo, tuy nhiên nó lại chỉ được đề cập

đến ở một khía cạnh nhất định (quan niệm về đạo đức, giải thoát) và ảnh

hưởng của nhân sinh quan đến các lĩnh vực của đời sống xã hội cũng chưa có

công trình nghiên cứu nghiên cứu chuyên biệt. Tuy nhiên, qua việc khảo sát,

nghiên cứu này, tác giả luận văn cũng đã tiếp cận được nhiều cách đánh giá,

phân tích khác nhau về Phật giáo nói chung, nhân sinh quan Phật giáo thời Lý

- Trần nói riêng và kế thừa được cách tiếp cận, phương pháp nghiên cứu, kết

cấu trình bày có tính khoa học chặt chẽ... từ các nghiên cứu. Trên cơ sở các

nghiên cứu đó, tác giả nhận thấy, nhân sinh quan Phật giáo đã góp phần lớn

tạo lên thần thái văn hoá, bản sắc dân tộc Việt Nam. Chính tính nhân bản của

Phật giáo đã góp phần làm cho giáo lý Phật giáo được truyền bá sâu rộng vào

trong các tầng lớp dân chúng, đặc biệt trong thời Lý – Trần, một thời đại anh

hùng trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc lại chính là thời kỳ mà

Phật giáo phát triển mạnh nhất ở Việt Nam.

Trên cơ sở kế thừa có chọn lọc các đề tài trước đó và bằng sự nghiên

cứu của mình, tác giả đi vào tìm hiểu về sự ảnh hưởng của nhân sinh quan

Phật giáo đối với đời sống xã hội Việt Nam thời Lý - Trần và đưa ra một số

kết luận, đánh giá về sự ảnh hưởng đó đối với con người Việt Nam hiện đại,

dù chỉ mang tính khái quát.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

* Mục đích nghiên cứu

Tìm hiểu ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đến một số lĩnh vực

chủ yếu của đời sống xã hội Việt Nam thời kỳ Lý-Trần.

* Nhiệm vụ nghiên cứu

- Phân tích khái quát về mặt triết học những nội dung chủ yếu của

nhân sinh quan Phật giáo.

- Trình bày diện mạo đời sống xã hội Việt Nam thời Lý – Trần.

- Phân tích và đánh giá những ảnh hưởng của Nhân sinh quan Phật

giáo trong một số lĩnh vực chủ yếu của xã hội Việt Nam thời kỳ Lý – Trần.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

* Đối tượng nghiên cứu

Nhân sinh quan Phật giáo và ảnh hưởng của nó đến đời sống xã hội

người Việt Nam trong thời Lý – Trần.

* Phạm vi nghiên cứu

Một số lĩnh vực chủ yếu trong đời sống xã hội như văn hoá (tâm linh,

tín ngường; văn học), chính trị, đạo đức của quốc gia Đại Việt trong thời Lý –

Trần chịu ảnh hưởng sâu sắc của nhân sinh quan Phật giáo.

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

* Cơ sở lý luận

- Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về xã hội, con người và về tôn giáo.

- Quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam về vấn đề tôn giáo nói

chung và Phật giáo nói riêng.

* Phương pháp nghiên cứu

Luận văn chủ yếu sử dụng phương pháp luận của triết học Mác - Lênin và

kết hợp với một số phương pháp nghiên cứu khoa học khác như: Phân tích - tổng

hợp; lôgích - lịch sử; so sánh; phương pháp trừu tượng hoá - khái quát hoá…

6. Đóng góp của đề tài

Đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu, giảng

dạy Phật giáo nói chung, nhân sinh quan Phật giáo nói riêng và ảnh hưởng

của nó ở Việt Nam trong giai đoạn Lý – Trần.

7. Kết cấu đề tài

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo; Nội

dung của luận văn gồm 2 chương và 6 tiết; toàn bộ nội dung được trình bày

trong 85 trang.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đào Duy Anh (2004), Việt Nam văn hoá sử cương, NXB Chính trị

Quốc gia, Hà Nội.

2. Nguyễn Thị Bảy (1997), Văn hoá phập giáo và lối sống của người

Việt ở Hà Nội và Châu thổ Bắc Bộ, NXB Thông tin, Hà Nội.

3. Bộ giáo dục và đào tạo (2007), Giáo trình Triết học Mác- Lênin,

NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

4. Nguyễn Thanh Bình (2007), “Triết lý nhân sinh của Phật giáo với việc

hoàn thiện đạo đức con người Việt Nam”, Tạp chí Bảo hiểm xã hội, Số 02, tr. 37-39.

5. Nguyễn Thanh Bình (2007), Học thuyết chính trị - xã hội của Nho

giáo và ảnh hưởng của nó ở Việt Nam (từ đầu thế kỷ XI đến nửa đầu thế kỷ

XIX), NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

6. Minh Chi, Con đường tiếp cận phật giáo của người Việt Nam hiện

đại, Trang web Buddhismtoday.

7. Minh Chi (2003), Truyền thống văn hoá và phật giáo Việt Nam,

NXB Tôn giáo, Hà Nội.

8. Doãn Chính (1997), Tư tưởng giải thoát trong triết học Ấn Độ, NXB

Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

9. Doãn Chính (1997), Lịch sử tư tưởng triết học Ấn Độ, NXB Chính

trị Quốc gia, Hà Nội.

10. Trương Văn Chung (1998), Tư tưởng triết học của thiền phái Trúc

Lâm đời Trần, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

11. Lê Quý Đôn toàn tập (tập 2, 1977), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

12. Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn

quốc lần thứ VIII, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

13. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn

quốc lần thứ IX, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

14. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn

quốc lần thứ X, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

15. Lê Anh Dũng, Con đường tam giáo Việt Nam từ khởi nguyên đến

thế kỷ XIX, trang web thienlybuutoa.

16. Trần Văn Giàu (2000), Đạo đức phật giáo thời hiện đại, NXB Tp

Hồ Chí Minh.

17. Bùi Biên Hào (1998), Phật giáo và thế gian, NXB Hà Nội

18. Nhất Hạnh, Đạo phật đi vào cuộc đời và các tiểu luận khác,

Trang web Buddhismtoday.

19. Nguyễn Hùng Hậu (1990), “Tinh thần nhập thế của Phật giáo

Việt Nam thời Lý – Trần”, Phật giáo và văn hoá dân tộc, Phân viện Nghiên

cứu tôn giáo, Hà Nội.

20. Nguyễn Hùng Hậu (1996), Góp phần tìm hiểu hiểu tư tưởng triết

học Phật giáo Trần Thái Tông, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

21. Nguyễn Hùng Hậu (1997), Lược khảo tư tưởng thiền Trúc Lâm

Việt Nam thời Lý – Trần, Viện nghiên cứu tôn giáo Hà Nội.

22. Nguyễn Hùng Hậu (2002), Tinh thần nhập thế của Phật giáo Việt

Nam thời Lý- Trần, Viện nghiên cứu tôn giáo Hà Nội.

23. Nguyễn Thị Hảo (2006), Ảnh hưởng của những tư tưởng Triết học

Phật giáo trong đời sống văn hoá tinh thần ở Việt Nam, Niên luận triết học,

Hà Nội.

24. Nguyễn Thị Hải (2000), Nhân sinh quan Phật giáo và sự thể hiện

của nó ở một số tín đồ Phật giáo hiện nay, Luận văn thạc sĩ Triết học, Hà

Nội.

25. Hoàng Văn Hồng (2001), Vấn đề con người trong triết học Phật

giáo qua kinh Pháp Hoa, Khoá luận tốt nghiệp, Hà Nội.

26. Nguyễn Đăng Huy (1999), Phật giáo với văn hoá Việt Nam, NXB

Hà Nội.

27. Đỗ Minh Hợp (chủ biên, 2005), Tôn giáo lý luận xưa và nay, NXB

Tổng hợp Tp Hồ Chí Minh.

28. Thích Thiện Hoa (1994), Phật học Lý – Trần, Giáo hội Phật giáo

Việt Nam.

29. Nguyễn Mạnh Hùng (1993), Văn học Lý – Trần, NXB Giáo dục,

Hà Nội.

30. Phan Tấn Hùng, Một cái nhìn khác cho vấn đề phát triển Phật giáo

ở Việt Nam, trang web thienlybuutoa.

31. Nguyễn Duy Hinh (1999), Tuệ Trung, nhân sĩ, thượng sĩ, thi sĩ,

NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

32. Nguyễn Duy Hinh (2005), Triết học Phật giáo Việt Nam, NXB

Văn hoá thông tin, Hà Nội.

33. Trí Không (1994), Phập pháp căn bản, Sách Phật học Lý – Trần.

34. Nguyễn Khương (tập hợp, 1993), Tuệ Trung Thượng sĩ với thiền

tông Việt Nam, Kỷ yếu hội thảo khoa học, Trung tâm nghiên cứu Hán nôm,

Tp Hồ Chí Minh.

35. Huệ Minh, Phật giáo với văn hoá Việt Nam, trang web

thienlybuutoa.

36. Mathieu Ricard (Hồ Hữu Hưng dịch), Đối thoại giữa khoa học và

Phật giáo, trang web thienlybuutoa.

37. Nguyễn Công Lý (2000), Văn học Phật giáo thời Lý – Trần, diện

mạo và đặc điểm, Luận án tiến sĩ ngữ văn, Hà Nội.

38. Nguyễn Lang (1992), Việt Nam Phật giáo sử luận (Tập 1), NXB

Văn học Hà Nội.

39. Nguyễn Lang (1992), Việt Nam Phật giáo sử luận (Tập 2), NXB

Văn học Hà Nội.

40. Đặng Thị Lan (2003), Đạo đức Phật giáo và ảnh hưởng của nó đến

đạo đức con người Việt Nam, Luận án tiến sĩ Triết học, Hà Nội.

41. Đặng Thị Lan (2003), Đạo đức Phật giáo với đạo đức con người

Việt nam, NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội.

42. Ngô Sĩ Liên (1976), Đại Việt sử ký toàn thư, NXB Sử học, Hà Nội.

43. Ngô Thì Nhậm (1978), Trúc Lâm tông chỉ Nguyên Thanh, NXB

Khoa học xã hội, Hà Nội.

44. Nguyễn Thị Như (2005), Đặc trưng của Phật giáo Việt Nam thời

Lý – Trần, Báo cáo khoa học, Hà Nội.

45. Khuất Thị Nga (2008), Vai trò của Phật giáo thời Lý – Trần đối với

đời sống văn hoá người Việt, Khóa luận tốt nghiệp, Hà Nội.

46. Bùi Thanh Phương (2000), Về mối quan hệ tam giáo trong lịch sử tư

tưởng Việt Nam từ thời Bắc thuộc đến thời Lý – Trần, Luận văn thạc sĩ Triết học, Hà

Nội.

47. Phân viện nghiên cứu Phật học (1990), Thiền uyển tập anh, NXB

Văn học, Hà Nội.

48. Phạm Văn Sinh (1995), Về vai trò Phật giáo ở Việt Nam (qua triều

đại Lý), Luấn án tiến sĩ Triết học, Hà Nội.

49. Trần Lê Sáng (chủ biên, 1994), Tổng tập văn học Việt Nam, tập 1,

NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

50. Trần Lê Sáng (chủ biên, 1994), Tổng tập văn học Việt Nam, tập 2,

NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

51. S. Suzuki (2008), Tâm thiền nhập môn, NXB Tổng hợp Tp Hồ Chí

Minh.

52. Chu Sở (1999), Thế giới tái sinh, NXB Văn hoá dân tộc, Hà Nội.

53. Trần Thái Tông (1974), Khóa hư lục, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

54. Trần Ngọc Thêm (1999), Cơ sở Văn hoá Việt Nam, NXB Giáo dục.

55. Nguyễn Tài Thư (tập hợp, 1986), Mấy vấn đề Phật giáo và lịch sử

tư tưởng Việt Nam, Viện triết học, Hà Nội.

56. Nguyễn Tài Thư (chủ biên, 1992), Lịch sử tư tưởng Việt nam (tập

1), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

57. Nguyễn Tài Thư (1997), Ảnh hưởng của các hệ tư tưởng và tôn

giáo đối với con người Việt Nam hiện nay, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

58. Hà Văn Tấn (1988), Phật giáo đời Trần - Lịch sử Phật giáo Việt

Nam, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

59. Thích Tâm Thiện (1998), Tìm hiểu nhân sinh quan Phật giáo, NXB

Tp Hồ Chí Minh.

60. Nguyễn Văn Trung (1993), Một số hiểu biết về tôn giáo ở Việt

Nam, NXB Quân đội nhân dân, Hà Nội.

61. Nguyễn Khắc Thuần (2002), Nước Đại Việt thời kỳ Lý – Trần,

NXB Hà Nội.

62. Hoàng Thị Thơ (2004), Sự hình thành tư tưởng Thiền Phật giáo,

Luận án tiến sĩ Triết học, Hà Nội.

63. Lê Thị Thuỷ (1997), Tìm hiểu tư tưởng triết học Phật giáo của

Trần Nhân Tông, Luận văn thạc sĩ Triết học, Hà Nội.

64. Đặng Ánh Tuyết (1998), Góp phần tìm hiểu nhân sinh quan Phật

giáo đời Trần, Luận văn thạc sĩ Triết học, Hà Nội.

65. Lại Văn Toàn (chủ biên, 1997), Tôn giáo và đời sống hiện đại (tập

1), Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn Quốc gia.

66. Thích Nguyên Tạng, Phật giáo tại Việt Nam, trang web

thienlybuutoa.

67. Chu Thị Mai Thu (1999), Tìm hiểu tư tưởng nhân văn trong triết

học Phật giáo, Luận văn tốt nghiệp, Hà Nội.

68. Nguyễn Thị Toan (2006), Quan niệm về giải thoát trong Phật giáo

va ảnh hưởng của nó đối với đời sống con người Việt Nam hiện nay, Luận án

tiến sĩ Triết học, Hà Nội.

69. Lê Hữu Tấn (1999), Ảnh hưởng của những tư tưởng triết học Phật

giáo trong đời sống văn hoá tinh thần ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ Triết học, Hà

Nội.

70. Nguyễn Đăng Thục (1996), Thiền học Việt Nam, NXB Thuận hoá, Huế.

71. Thích Thanh Từ (1997), Phật giáo trong lòng dân tộc, NXB Văn

hoá Thông tin, Tp Hồ Chí Minh.

72. Thích Thanh Từ (2001), Tại sao tôi lại chủ trương khôi phục Phật

giáo đời Trần, NXB Tôn giáo, Hà Nội.

73. Trung tâm thông tin tư liệu – Học viện Chính trị Quốc gia – Viện

Thông tin khoa học xã hội (1997), Tôn giáo và đời sống hiện đại (tập 1),

NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

74. Trung tâm thông tin tư liệu – Học viện Chính trị Quốc gia – Viện

Thông tin khoa học xã hội (1997), Tôn giáo và đời sống hiện đại (tập 2),

NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

75. Trung tâm thông tin tư liệu – Học viện Chính trị Quốc gia – Viện

Thông tin khoa học xã hội (1998), Tôn giáo và đời sống hiện đại (tập 3),

NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

76. Tinh Vân (1994), Cách nhìn của Phật giáo đối với vấn đề luân hồi,

Thành hội Phật giáo TP Hồ Chí Minh.

77. Trần Quốc Vượng (1996), Phật giáo và văn hoá dân tộc, Phân viện

Nghiên cứu Phật học.

78. Nguyễn Hữu Vui (chủ biên, 2002), Lịch sử triết học, NXB Chính

trị Quốc gia, Hà Nội.

79. Nguyễn Hữu Vui và Trương Hải Cường (chủ biên, 2003), Tôn giáo

học, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

80. Viện Văn học (1977 – 1989), Thơ văn Lý – Trần (tập 1), NXB

Khoa học xã hội, Hà Nội.

81. Viện Văn học (1977 – 1989), Thơ văn Lý – Trần (tập 2), NXB

Khoa học xã hội, Hà Nội.

82. Viện triết học (1991), Lịch sử Phật giáo Việt Nam, NXB Khoa học

xã hội, Hà Nội.

Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Triết học: Nhân sinh quan Phật giáo và ảnh hưởng của nó tới đời sống xã hội thời Lý - Trần

Người hướng dẫn khoa học: TS. Đặng Thị Lan

HÀ NỘI - 12/2008

những hạn chế và thiếu sót. Vì vậy, em rất mong nhận được sự đóng góp ý

MỞ ĐẦU ..............................................................................................................................1

2.3. Lĩnh vực chính trị ......................................................................... 57

2.4. Nhân sinh quan Phật giáo với đời sống xã hội Việt Nam hiện đại ..... 66

KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 77

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................... 80

tộc.

Phật giáo dưới thời Lý – Trần (kéo dài hơn 4 thế kỷ, từ thế kỷ XI đến

cuối thế kỷ XIV) thực sự có tiếng nói trên vũ đài tư tưởng và có ảnh hưởng

lớn trong sự phát triển của đời sống văn hoá tinh thần người Việt. Nó góp

phần giải đáp những vấn đề có ý nghĩa vô cùng thiết thực trong buổi đầu dựng

phận của từng người. Bên cạnh những thành tựu trong lĩnh vực kinh tế, chính

trị, xã hội như: chúng ta đã đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế vượt bậc, tình

hình chính trị ngày càng ổn định; địa vị và uy tín của nước ta trên trường quốc

tế ngày càng được nâng cao; Việt Nam cũng là điểm đến của nhiều quốc gia

trong khu vực và trên thế giới về hợp tác kinh tế và du lịch. Nhưng mặt khác,

chúng ta đang gặp phải những khó khăn: Việt Nam chưa thoát khỏi danh sách

những điểm gì của nhân sinh quan Phật giáo trong điều kiện, hoàn cảnh hiện

nghiên cứu khoa học xã hội, nhiều công trình nghiên cứu đã trở thành tài liệu

có giá trị trong việc nhìn nhận, đánh giá lịch sử phát triển của dân tộc. Trong

đó có thể kể đến một số tác phẩm sau: Việt Nam Phật giáo sử luận của

Nguyễn Lang; tác phẩm Thiền học của Nguyễn Đăng Thục; Các tác phẩm

Lịch sử Phật giáo Việt Nam và Ảnh hưởng của các hệ tư tưởng và tôn giáo

đối với con người Việt Nam hiện nay do tác giả Nguyễn Tài Thư chủ biên;

hưởng của đạo đức Phật giáo đến đời sống xã hội dưới thời Lý – Trần dù có

được nhắc đến trong luận án, nhưng tác giả chỉ dừng ở mức khái quát.

Luận án Tiến sĩ Triết học của tác giả Nguyễn Thị Toan: Quan niệm về

giải thoát trong Phật giáo và ảnh hưởng của nó đối với đời sống người Việt

Nam hiện nay. Đề tài đã phân tích khá sâu sắc về quan niệm về giải thoát. Tác

giả đã tìm hiểu quá trình hình thành và phát triển của quan niệm về giải thoát

tư tưởng giải thoát dưới thời Lý – Trần nhưng chỉ giới hạn ở nội dung về ảnh

chỉ tập trung vào đặc trưng của Phật giáo Việt Nam thời Lý qua việc phân biệt

rõ ràng vai trò của phái Thiền tông so với phái Tịnh độ tông và phái Mật tông.

Theo đó, tác giả khẳng định rằng, Thiền tông thì ảnh hưởng lớn trong lĩnh vực

lịch sử tư tưởng Việt Nam, vì Thiền tông nặng về phương diện tư tưởng, triết lý

nhân sinh. Còn hai phái Tịnh độ tông và Mật tông lại có vai trò chủ yếu trên lĩnh

vực tín ngưỡng, tôn giáo, bởi nó có khuynh hướng thiên về tín ngưỡng. Khi

vực khá quan trọng của đời sống văn hoá tinh thần thời Lý – Trần, lĩnh vực

văn học.

Qua việc tham khảo các đề tài trên tác giả nhận thấy, nhân sinh quan

Phật giáo Lý – Trần mặc dù là một nội dung khá hấp dẫn và được đề cập đến

ở hầu hết các đề tài nghiên cứu về Phật giáo, tuy nhiên nó lại chỉ được đề cập

đến ở một khía cạnh nhất định (quan niệm về đạo đức, giải thoát) và ảnh

Phật giáo phát triển mạnh nhất ở Việt Nam.

- Phân tích khái quát về mặt triết học những nội dung chủ yếu của

nhân sinh quan Phật giáo.

- Trình bày diện mạo đời sống xã hội Việt Nam thời Lý – Trần.

- Phân tích và đánh giá những ảnh hưởng của Nhân sinh quan Phật

giáo trong một số lĩnh vực chủ yếu của xã hội Việt Nam thời kỳ Lý – Trần.

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo; Nội

dung của luận văn gồm 2 chương và 6 tiết; toàn bộ nội dung được trình bày

trong 85 trang.

hoàn thiện đạo đức con người Việt Nam”, Tạp chí Bảo hiểm xã hội, Số 02, tr. 37-39.

5. Nguyễn Thanh Bình (2007), Học thuyết chính trị - xã hội của Nho

giáo và ảnh hưởng của nó ở Việt Nam (từ đầu thế kỷ XI đến nửa đầu thế kỷ

XIX), NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

6. Minh Chi, Con đường tiếp cận phật giáo của người Việt Nam hiện

18. Nhất Hạnh, Đạo phật đi vào cuộc đời và các tiểu luận khác,

Trang web Buddhismtoday.

19. Nguyễn Hùng Hậu (1990), “Tinh thần nhập thế của Phật giáo

Việt Nam thời Lý – Trần”, Phật giáo và văn hoá dân tộc, Phân viện Nghiên

cứu tôn giáo, Hà Nội.

20. Nguyễn Hùng Hậu (1996), Góp phần tìm hiểu hiểu tư tưởng triết

30. Phan Tấn Hùng, Một cái nhìn khác cho vấn đề phát triển Phật giáo

ở Việt Nam, trang web thienlybuutoa.

31. Nguyễn Duy Hinh (1999), Tuệ Trung, nhân sĩ, thượng sĩ, thi sĩ,

NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

32. Nguyễn Duy Hinh (2005), Triết học Phật giáo Việt Nam, NXB

Văn hoá thông tin, Hà Nội.

Văn học Hà Nội.

44. Nguyễn Thị Như (2005), Đặc trưng của Phật giáo Việt Nam thời

Lý – Trần, Báo cáo khoa học, Hà Nội.

45. Khuất Thị Nga (2008), Vai trò của Phật giáo thời Lý – Trần đối với

đời sống văn hoá người Việt, Khóa luận tốt nghiệp, Hà Nội.

46. Bùi Thanh Phương (2000), Về mối quan hệ tam giáo trong lịch sử tư

Nam, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

59. Thích Tâm Thiện (1998), Tìm hiểu nhân sinh quan Phật giáo, NXB