KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
542
NHIỄM NẤM XÂM LẤN VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN Ở NGƯỜI BỆNH
LƠ XÊ MI CẤP TẠI VIỆN HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU TRUNG ƯƠNG
Nguyễn Hồng Sơn1, Nguyễn Thị Thu Hằng1, Nguyễn Quốc Nhật1,
Bùi Thị Vân Nga1, Bạch Quốc Khánh1, Nguyễn Hà Thanh1
TÓM TẮT65
Sau khi nghiên cứu trên 207 người bệnh Lơ
xê mi cấp tại Viện Huyết học – Truyền máu
Trung Ương, trong đó 109 người bệnh nhiễm
nấm xâm lấn, có 69 trường hợp chẩn đoán chắc
chắn (63,3%) và 40 trường hợp chẩn đoán nhiều
khả năng (36,7%). Tỷ lệ người bệnh điều trị hóa
chất và chăm sóc giảm nhẹ lần lượt là 45,7% và
54,1%. Trong nhóm điều trị hóa chất, 94% BN
điều trị tấn công. Nguy cơ nhiễm nấm xâm lấn ở
giai đoạn điều trị tấn công cao gấp 5,39 lần. Thời
gian giảm bạch cầu hạt trung tính (BCHTT) <0,5
G/l đến khi chẩn đoán nhiễm nấm xâm lấn trung
bình là 11 ngày. Nguy cơ nhiễm nấm xâm lấn tại
thời điểm BCHTT <0,5 G/l cao gấp 1,8 lần so
với BCHTT ≥0,5 G/l và thời gian giảm BCHTT
<0,5 G/l kéo dài >10 ngày có tỷ lệ nhiễm nấm
xâm lấn cao gần 3 lần so với thời gian giảm ≤10
ngày.
Từ khóa: lơ xê mi cấp dòng tủy, lơ xê mi cấp
dòng lympho, nhiễm nấm xâm lấn, Viện Huyết
học-Truyền máu Trung ương.
SUMMARY
INVASIVE FUNGAL DISEASE IN
PATIENTS WITH ACUTE LEUKEMIA
AT NATIONAL INSTITUTE OF
1Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Hồng Sơn
SĐT: 0981887871
Email: mysunshine2110@gmail.com
Ngày nhận bài: 30/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 01/8/2024
Ngày duyệt bài: 27/9/2024
HEMATOLOGY AND BLOOD
TRANSFUSION
Research on 207 patients with acute
leukemia at the NIHBT, of which 109 patients
had invasive fungal disease (IFD), 69 (63.3%)
were proven and 40 (36.7%) were probable. The
proportion of patients receiving chemotherapy
and palliative care was 45.7% and 54.1%,
respectively. In the chemotherapy group, 94% of
patients received induction chemotherapy. The
risk of IFD in the intensive chemotherapy is 5.39
times higher. The average time of neutropenia
<0.5 G/L to diagnosis of IFD was 11 days. The
risk of IFD at the time of neutropenia <0.5 G/L is
1.8 times higher than that of neutropenia ≥0.5
G/L and the time of neutropenia reduction <0.5
G/L lasting >10 days has a high rate of fungal
infection nearly 3 times higher than the reduction
time ≤10 days.
Keywords: acute myeloid leukemia (AML),
acute lymphoblastic leukemia (ALL), invasive
fungal disease (IFD), NIHBT.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Lơ xê mi (LXM) cấp là một bệnh lý ác
tính của hệ tạo máu và đặc trưng bởi sự tăng
sinh các tế bào non ác tính của hệ tạo máu
trong tủy xương và máu ngoại vi [1]. Người
bệnh mắc LXM cấp là đối tượng có nguy cơ
cao của nhiễm nấm xâm lấn (invasive fungal
disease – IFD), đây cũng là nguyên nhân
chính gây tử vong ở người bệnh mắc LXM
cấp. IFD đã dẫn đến sự gia tăng đáng kể thời
gian nằm viện và chi phí chăm sóc sức khỏe.
Để có những thông tin về đặc điểm lâm sàng,
xét nghiệm, các yếu tố liên quan đến IFD và
độ nhạy của một số chủng nấm với thuốc
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
543
kháng nấm hiện nay, giúp các bác sĩ lâm
sàng có thể định hướng, chẩn đoán sớm và
điều trị hiệu quả, chúng tôi đã thực hiện đề
tài: “Nhiễm nấm xâm lấn và một số yếu tố
liên quan ở người bệnh lơ xê mi cấp tại
viện Huyết học – Truyền máu Trung ương
giai đoạn 2019-2021”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng và thời gian nghiên cứu:
Tất cả các người bệnh (BN) chẩn đoán Lơ xê
mi cấp theo tiêu chuẩn của WHO được chỉ
định xét nghiệm cấy máu tìm vi nấm và/hoặc
xét nghiệm Galactomannan từ năm 2019 đến
năm 2021
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang
Tiêu chuẩn lựa chọn: Người bệnh được
chẩn đoán LXM cấp theo tiêu chuẩn WHO
2016, có biểu hiện lâm sàng nghi ngờ nhiễm
nấm xâm lấn, được cấy máu tìm vi nấm
và/hoặc xét nghiệm Galactomannan, và chia
thành hai nhóm: nhóm nghiên cứu – nhóm I
là nhóm IFD (n=109) là những người bệnh
cấy máu tìm vi nấm dương tính hoặc
Galactomannan ≥1 và nhóm chứng – nhóm II
không IFD (n=98) là những người bệnh cấy
máu tìm vi nấm âm tính hoặc Galactomannan
âm tính.
Trong đó người bệnh chẩn đoán IFD theo
tiêu chuẩn đồng thuận của EORTC/MSG
2021 với mức độ chẩn đoán: chắc chắn
(proven) và nhiều khả năng (probable). [2]
Chẩn đoán chắc chắn (Proven): Trên
bệnh phẩm vô trùng/bệnh phẩm sinh thiết mô
thấy nấm. Trong nghiên cứu, khi xét nghiệm
cấy máu dương tính với nấm, chẩn đoán chắc
chắn IFD
Chẩn đoán nhiều khả năng (Probable): đủ
3 yếu tố: yếu tố vật chủ, bằng chứng lâm
sàng và bằng chứng vi sinh (Galactomanan ≥
1).
Sơ đồ nghiên cứu:
Hình 1: Sơ đồ nghiên cứu
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
544
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung của đối tượng
nghiên cứu
Tổng số BN lấy vào nghiên cứu là 207
BN, trong đó nhóm nghiên cứu có 109 BN
IFD (nhóm I), nhóm chứng là 98 BN không
có IFD (nhóm II). Tỷ lệ BN nam là 51,4%,
nữ là 48,6%. Tuổi trung bình là 44 (18-83).
Nhóm tuổi 30-59 tuổi chiếm tỷ lệ cao nhất
với 45,9%. Nhóm tuổi từ 60 tuổi trở lên
chiếm tỷ lệ thấp nhất với 26,6%. Nhóm tuổi
18-29 tuổi chiếm tỷ lệ 27,5%.
3.1.1. Mức độ chẩn đoán IFD theo
EORTC/MSG
Hình 2. Mức độ chẩn đoán IFD theo EORTC/MSG (n=109)
Nhận xét: Tỷ lệ chẩn đoán chắc chắn bằng phương pháp cấy máu là 63,3% và tỷ lệ chẩn
đoán nhiều khả năng IFD bằng xét nghiệm Galactomannan máu là 36,7%.
3.1.2. Đặc điểm người bệnh theo thể bệnh
Bảng 3.1. Đặc điểm BN theo thể bệnh (n=109)
Thể bệnh
N
Tỷ lệ (%)
p
AML
69
63,3
p= 0.000
ALL
37
33,9
Lai tủy – lympho
3
2,8
Tổng
109
100%
Nhận xét: Có 69 BN AML chiếm tỷ lệ cao nhất (63,3%), 37 BN ALL chiếm 33,9%
3.1.3. Đặc điểm người bệnh theo phương pháp điều trị
Bảng 3.2. Đặc điểm người bệnh theo phương pháp và giai đoạn điều trị (n=109)
Phương pháp điều trị
N
Tỷ lệ (%)
Điều trị hóa chất
50
45,9%
Điều trị triệu chứng
59
54,1%
Giai đoạn điều trị HC
N
Tỷ lệ (%)
Điều trị tấn công
47
94%
Điều trị củng cố
3
6%
Điều trị duy trì
0
0%
Tổng
50
100%
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
545
Nhận xét: Trong 109 BN IFD có 50 người bệnh điều trị hóa chất chiếm 45,9% và 59 BN
điều trị triệu chứng chiếm 54,1%. Trong 50 BN điều trị hóa chất, BN điều trị tấn công chiếm
tỷ lệ cao nhất 94%.
3.1.4. Đặc điểm một số yếu tố nguy cơ nhiễm nấm từ người bệnh theo EORTC/MSG
Bảng 3.3. Đặc điểm yếu tố vật chủ theo EORTC/MSG của nhóm nghiên cứu (n=109)
Yếu tố vật chủ theo EORTC/MSG
n (%)
Bệnh máu ác tính
109 (100%)
Dùng Corticoid kéo dài
67 (61,5%)
Suy giảm miễn dịch khác:
Xơ gan
Ung thư vú
U não
3 (2,5%)
1
1
1
Nhận xét: Người bệnh trong nghiên cứu đều mắc lơ xê mi cấp, như vậy 100% người bệnh
có yếu tố nguy cơ vật chủ theo tiêu chuẩn của tổ chức EORTC/MSG. Tỷ lệ người bệnh sử
dụng Corticoid kéo dài chiếm 61,5%.
3.1.5. Đặc điểm bệnh lý nền kèm theo
Bảng 3.4. Đặc điểm bệnh lý nền kèm theo trước khi chẩn đoán nhiễm nấm xâm lấn
Bệnh lý kèm theo
n
Tỷ lệ %
Đái tháo đường
17
15,6
Hen phế quản
1
0,9
Viêm gan mạn tính
9
8,2
Tăng huyết áp
14
14,9
Lao
2
1,8
Gout
1
0,9
Nhận xét: Bệnh lý kèm theo ở người bệnh thuộc nhóm nghiên cứu chiếm tỷ lệ cao nhất là
đái tháo đường (15,6%), tiếp theo là tăng huyết áp (14,9%).
3.2. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng
3.2.1. Đặc điểm lâm sàng nhiễm nấm xâm lấn
Bảng 3.5. Triệu chứng lâm sàng của nhiễm nấm xâm lấn
Nhiễm nấm Cancida xâm
lấn (n=69)
Triệu chứng cơ năng
n
Tỷ lệ (%)
Sốt không đáp ứng điều trị kháng sinh
58/69
84%
Đau mặt
2/69
2.9%
Chảy mủ xoang
2/69
2.9%
Triệu chứng thực thể
Ban nấm đỏ trên da
12/69
17.4%
Nhiễm nấm Aspergillus
xâm lấn (n=40)
Triệu chứng cơ năng
Sốt không đáp ứng điều trị kháng sinh
25/40
62,50%
Khó thở
16/40
40%
Ho ra máu
2/40
5%
Ho (đờm/khan)
29/40
72,50%
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
546
Đau tức ngực
5/40
12,50%
Triệu chứng thực thể
Giảm thông khí
15/40
37,50%
Rales phổi
31/40
77,50%
Nhận xét: Trong nhiễm candida xâm lấn, triệu chứng sốt không đáp ứng điều trị kháng
sinh gặp ở 84% BN nhiễm Candida xâm lấn. Triệu chứng thực thể ban đỏ trên da ghi nhận ở
12 BN, chiếm tỷ lệ 17,4%. Với nhiễm Aspergillus xâm lấn, các triệu chứng cơ năng hay gặp
là ho (72,5%), sốt (62,5%) và khó thở (40%). Triệu chứng thực thể rals phổi ghi nhận 77,5%.
Giảm thông khí xuất hiện với tỷ lệ 37,5%.
3.2.2. Thời gian chẩn đoán nhiễm nấm xâm lấn kể từ khi vào viện
Bảng 3.6. Thời gian chẩn đoán IFD kể từ khi vào viện (n=109)
X ±SD
Min
Max
Thời gian chẩn
đoán IFD
Chung
19,9± 10,8
1
62
Candida
22±11
2
62
Aspergillus
16±10
1
36
Nhận xét: Thời gian chẩn đoán IFD kể từ khi vào viện trung bình là 19,9 ± 10,8 ngày.
Thời gian xuất hiện nhiễm Candida xâm lấn trung bình là 22 ngày và nhiễm Aspergillus trung
bình là 16 ngày.
3.2.3. Đặc điểm xét nghiệm vi sinh
Bảng 3.7. Tỷ lệ các chủng nấm Candida nuôi cấy (n=69)
Loại nấm
n
%
Candida tropicalis
61
88,4
Candida albicans
3
4,3
Candida dubliniensis
1
1,5
Candida guilliermondii
2
2,9
Candida parapsilosis
2
2,9
Tổng
69
100
Nhận xét: Trong 69 cấy máu dương tính với Candida, BN được chẩn đoán nhiễm
Candida xâm lấn, Candida tropicalis chiếm tỷ lệ cao nhất (88,4%).
3.2.4. Mức độ nhạy của thuốc kháng nấm trên BN LXM cấp nhiễm nấm Candida
Hình 2. Mức độ nhạy cảm với các thuốc kháng nấm (n=69)