T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
757
NỒNG ĐỘ HbA1c Ở NGƯỜI BỆNH THALASSEMIA
THIẾU MÁU VỪA VÀ NHẸ
Phạm Diệp Anh1, Nguyễn Thị Thu Hà2, Hoàng Thị Hồng1,
Phạm Quang Vinh1, Nguyễn Thị Chi2
TÓM TẮT92
Mục tiêu: (1) Xác định nồng độ HbA1c ở
người bệnh thalassemia có thiếu máu nhẹ, vừa và
so sánh với HbA1c người bình thường. (2) Tìm
hiểu yếu tố ảnh hưởng tới nồng độ HbA1c ở
người bệnh thalassemia có thiếu máu nhẹ và vừa.
Đối tượng nghiên cứu: 70 bệnh nhân được chẩn
đoán thalassemia có thiếu máu nhẹ và vừa điều
trị ngoại trú và nhóm chứng 70 người hiến máu
tạ tại Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương.
Phương pháp nghiên cứu: bệnh – chứng. Kết
quả : Nồng độ HbA1c ở nhóm nghiên cứu là: 4,2
± 0,4 %, thấp hơn so với nhóm người hiến máu
(5,3 ± 0,25 %) có ý nghĩa với p<0,01; người bệnh
có HbA1c trên 5% là 4,3% thấp hơn ở nhóm
chứng là 91,4%. Chỉ số HbF, Hb và Billirubin
gián tiếp có liên quan với HbA1c: Hb tăng 1 g/l
thì nồng độ HbA1c tăng thêm 0,008 %. Hb F và
Bilirubin càng tăng thì HbA1c càng giảm. Ở
nhóm α thalassemia thì nhóm HbH > 10% có
nồng độ HbA1c trung bình 4,0 ± 0,4 %, thấp hơn
nhóm HbH < 10% với trung bình 4,3 ± 0,4. Kết
luận:1.Nồng độ HbA1c ở người bệnh
thalassemia có thiếu máu nhẹ và vừa thấp hơn
nồng độ HbA1c ở người khỏe mạnh. 2 Bệnh
1Đại học Y Hà Nội
2Viện Huyết học Truyền máu Trung ương
Chịu trách nhiệm chính: Phạm Diệp Anh
SĐT: 0342855765
Email: phdiepanh0202@gmail.com
Ngày nhận bài: 30/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 01/8/2024
Ngày duyệt bài: 01/10/2024
nhân thalassemia có tỉ lệ HbA1 càng thấp thì
nồng độ HbA1c càng giảm. Bệnh nhân α
thalassemia, tỉ lệ HbH càng cao thì có nồng độ
HbA1c càng thấp.
Từ khóa: thalassemia, HbA1c
SUMMARY
HbA1c LEVEL IN THALASSEMIA PATIENT
WITH MILD AND MODERATE ANEMIA
Objectives: (1) Determine HbA1c
concentration in thalassemia patients with mild
and moderate anemia and compare it with
HbA1c concentration in normal people. (2) Study
factors affecting HbA1c concentration in
thalassemia patients with mild and moderate
anemia. Research subjects: 70 patients
diagnosed with thalassemia with mild and
moderate anemia were treated as outpatients and
a control group of 70 blood donors. Method:
case control study. Results: HbA1c
concentration in the study group was: 4.2 ± 0.4%,
lower than that of the blood donor group (5.3 ±
0.25%) with significance at p<0.01; patients with
HbA1c above 5% was 4.3%, lower than that of
the control group at 91.4%. HbF, Hb, and
indirect Bilirubin indices are related to HbA1c:
Hb increases by 1 g/l, and HbA1c concentration
increases by 0.008%. The higher the HbF and
Bilirubin increase, the lower the HbA1c
decreases. In the α thalassemia group, the HbH
group > 10% has an average HbA1c
concentration of 4.0 ± 0.4 %, lower than the HbH
group < 10% with an average of 4.3 ± 0.4.
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
758
Conclusion: 1. HbA1c concentration in
thalassemia patients with mild and moderate
anemia is lower than HbA1c concentration in
healthy people. 2 The lower the HbA1 ratio in
thalassemia patients, the lower the HbA1c
concentration. In α thalassemia patients, the
higher the HbH ratio, the lower the HbA1c
concentration.
Keywords: thalassemia, HbA1c
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
HbA1c là một phức hợp giữa hemoglobin
A1 với đường Glucose, phức hợp này được
hình thành do phản ứng không thuận nghịch
giữa HbA1 (hemoglobin A1) trong hồng cầu
và glucose trong máu nên HbA1c tồn tại bền
vững với hồng cầu. Bình thường, hồng cầu
có đời sống kéo dài gần 4 tháng nên nồng độ
HbA1c phản ánh nồng độ glucose trong máu
không chỉ tại một thời điểm mà trong thời
gian 3-4 tháng. Nồng độ HbA1c là tỉ lệ giữa
HbA1 gắn glucose và tổng lượng Hb, và
được sử dụng để đánh giá nồng độ đường
trong máu của cả một quãng thời gian qua đó
có thể giúp chẩn đoán chính xác các tình
trạng tăng glucose máu và theo dõi quản lý
điều trị bệnh nhân đái đường.
Thalassemia là bệnh thiếu máu tan máu
di truyền bẩm sinh phổ biến nhất trên thế
giới, đặc trưng bởi tình trạng khiếm khuyết
tổng hợp chuỗi globin, ở Việt Nam tỷ lệ
mang gen bệnh cao, đặc biệt tập trung ở
những vùng dân tộc thiểu số. Một số nghiên
cứu về tình trạng dịch tễ thalassemia cho
thấy tỉ lệ mang gen cao với tỉ lệ chung chiếm
60.5% người dân sinh sống ở các dân tộc
thiểu số vùng Duyên hải Nam trung bộ và
Tây Nguyên [1]
Trong các thể bệnh thalassemia, người
bệnh có thể giảm tỉ lệ HbA1, và đời sống
hồng cầu rút ngắn, như vậy thời gian tồn tại
HbA1 trong hồng cầu bị giảm. Trường hợp
này tỉ lệ HbA1c có giảm hay không; có thể
dùng chỉ số HbA1c như người bình thường
để đánh giá tình trạng glucose máu? Đó là
câu hỏi cần được giải đáp. Mức độ thiếu
máu, thời gian tồn tại của hồng cầu khác
nhau theo mức độ nặng nhẹ bệnh
thalassemia. Chúng tôi thực hiện đề tài
nghiên cứu: “Nồng độ HbA1c tại bệnh nhân
thalassemia có thiếu máu vừa và nhẹ” với
mục tiêu:
1. Xác định nồng độ HbA1c ở người
bệnh thalassemia có thiếu máu nhẹ, vừa và
so sánh với HbA1c người bình thường
2. Tìm hiểu một số yếu tố ảnh hưởng
nồng độ HbA1c ở nhóm bệnh nhân trên
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là 70 bệnh nhân
(BN) được chẩn đoán thalassemia điều trị
ngoại trú tại Viện Huyết học - Truyền máu
Trung ương từ 6/2023 – 2/2024 tại Viện
Huyết học – Truyền máu Trung ương
- Nhóm nghiên cứu: Bệnh nhân
Thalassemia
+ Có mức độ thiếu máu nhẹ và vừa (Hb
từ 60 đến 120g/l)
+ Nồng độ Ferritin tăng hoặc bình
thường
+ Không được truyền máu trong thời gian
4 tháng tính đến thời điểm xét nghiệm,
+ Không mắc đái tháo đường hay bệnh
cấp tính khác
+ Trên 18 tuổi
- Nhóm chứng
Nhóm chứng là 70 người hiến máu, cùng
tuổi, cùng giới với nhóm bệnh, được lựa
chọn ngẫu nhiên theo thứ tự dựa trên danh
sách bệnh nhân và danh sách người hiến máu
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
759
tham gia xét nghiệm trong cùng năm 2023-
2024
- Không phát hiện mắc bệnh đái tháo
đường
- Không mắc các bệnh cấp tính khác
2.2. Phương pháp nghiên cứu: bệnh -
chứng.
2.3. Các chỉ số nghiên cứu
- Đặc điểm chung nhóm nghiên cứu: tuổi,
giới,
- Nồng độ HbA1c nhóm bệnh và chứng
- Nồng độ HbA1c và 1 số yếu tố liên
quan: theo thể bệnh, theo mức thiếu máu,
theo nồng độ Bilirubin gián tiếp, theo tỉ lệ
HbA, theo nồng độ HbH (ở nhóm α-
thalassemia)
2.4. Phân tích, xử lý số liệu: Các dữ liệu
thu thập được xử lý theo phương pháp thống
kê y học với phần mềm SPSS 22.0. Nghiên
cứu có sử dụng kiểm định Kruskal-Wallis,
test Chi bình phương, Student, hồi quy tuyến
tính. Giá trị p < 0,05 thì có ý nghĩa thống kê.
2.5 Đạo đức nghiên cứu: Nghiên cứu
mô tả không can thiệp, xét nghiệm khi làm
được sự đồng ý của người bệnh và người
tham gia hiến máu. Người bệnh và người
tham gia hiến máu không phải đóng thêm bất
cứ khoản phí xét nghiệm nào. Mọi thông tin
liên quan đến bệnh nhân đều được bảo mật.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu
- Phân bố tuổi, giới bệnh nhân và nhóm chứng được trình bày ở bảng 3.1.
Bảng 3.1. So sánh đặc điểm giới, tuổi nhóm bệnh và nhóm chứng (n = 140)
Đặc điểm
Nhóm bệnh
Nhóm chứng
Tổng
p
n = 70 (%)
n = 70 (%)
n = 140 (%)
Tuổi trung bình
36,6 ± 12,3
37,1 ± 10,3
36,9 ± 11,3
0,725
Nhóm tuổi
0,324
< 20
8 (11,4%)
2 (2,9%)
10 (7,1%)
21-30
14 (20,0%)
20 (28,6%)
34 (24,3%)
31-40
23 (32,9%)
23 (32,9%)
46 (32,9%)
41-50
14 (20,0%)
14 (20,0%)
28 (20,0%)
>50
11 (15,7%)
11 (15,7%)
22 (15,7%)
Giới
0,861
Nam
24 (34,3%)
24 (34,3%)
48 (34,3%)
Nữ
46 (65,7%)
46 (65,7%)
92 (65,7%)
Nhận xét: Các đặc điểm về giới, phân bố
nhóm tuổi và tuổi trung bình nhóm nghiên
cứu và nhóm chứng là tương tự nhau.
- Phân bố theo thể bệnh thalassemia:
Trong số 70 bệnh nhân thì có đến 50 bệnh
nhân (71,4%) -thalassemia (HbH), 5 bệnh
nhân (7,2%) β-thalassemia và 15 bệnh nhân
(21,4%) là βthalassemia/HbE.
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
760
3.2. Nồng độ HbA1c ở bệnh nhân và nhóm chứng
Bảng 3.2. Nồng độ trung bình HbA1c ở các nhóm nghiên cứu (n=140)
Nhóm
Trung bình ± ĐLC
Nhỏ nhất
p
Nhóm bệnh (n = 70)
4,2 ± 0,4
3,1
< 0,01
Nhóm chứng (n = 70)
5,3 ± 0,2
4,6
ĐLC: độ lệch chuẩn
Nhận xét: Nhóm bệnh có nồng độ HbA1c trung bình là 4,2 ± 0,4, thấp hơn so với nhóm
chứng với nồng độ trung bình là 5,3 ± 0,2. Sự khác biệt trên có ý nghĩa thống kê với p < 0,05
Bảng 3.3. Tỉ lệ phân bố nồng độ HbA1c (n = 140)
Mức nồng độ HbA1c
Nhóm bệnh
Nhóm chứng
Tổng
p
n = 70 (%)
n = 70 (%)
n = 140 (%)
Từ 2,2 - 5%
67 (95,7%)
6 (8,6%)
74 (52,1%)
<0,01
Trên 5%
3 (4,3%)
64 (91,4%)
68 (47,9%)
Nhận xét: Tỉ lệ bệnh nhân Thalassemia có nồng độ HbA1c dưới 5% là 95,7% cao hơn
nhóm chứng là 8,6% sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,001.
3.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến nồng độ HbA1c ở người bệnh thalassemia có thiếu
máu vừa và nhẹ
Bảng 3.4. Nồng độ HbA1c trung bình theo thể bệnh (n = 70)
Thể bệnh
Trung bình ± ĐLC
Nhỏ nhất – Lớn nhất
P
-thalassemia
4,2 ± 0,4
3,3 – 5,6
0,493
β-thalassemia
4,1 ± 0,6
3,3 – 5,1
β-thalassemia/HbE
4,1 ± 0,4
3,1 – 5,2
p – Kiểm định Kruskal-Wallis
Nhận xét: Nhóm β-thalassemia/HbE có
nồng độ HbA1c thấp nhất với trung bình là
4,1 ± 0,4, tuy nhiên không có sự khác biệt có
ý nghĩa thống kê
- Sử dụng phương pháp phân tích hồi quy
tuyến tính để so sánh tương quan giữa các
thông số HbA1-c, nồng độ hemoglobin,
Bilirubin gián tiếp và một số thông số cho
kết quả trên bảng 3.5.
Bảng 3.5. Mô hình hồi quy tuyến tính về liên quan giữa HbA1c với các chỉ số xét
nghiệm tế bào và sinh hóa máu
Đặc điểm
Đơn biến
Đa biến
Hệ số hồi quy
95% KTC
Hệ số hồi quy
95% KTC
Tuổi
0,005
(-0,003; 0,013)
Glucose
0,027
(-0,093; 0,146)
0,127
(-0,045; 0,299)
Billirubin GT
-0,006**
(-0,010; -0,002)
0,005
(-0,004; 0,014)
Hb
0,008*
(0,000; 0,015)
0,003
(-0,012; 0,019)
HbA2
-0,042
(-0,136; 0,052)
HbE
-0,004
(-0,021; 0,014)
HbF
-0,008*
(-0,014; -0,002)
-0,011*
(-0,019; -0,003)
Mức ý nghĩa thống kê: * p < 0,05; ** p < 0,01
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
761
Nhận xét: Chỉ số HbF, Hb và Billirubin gián tiếp có liên quan với HbA1c. Cụ thể: Hb
tăng 1 g/l thì nồng độ HbA1c tăng thêm 0,008 đơn vị. Hb F và Bilirubin càng tăng thì HbA1c
càng giảm. Liên quan có ý nghĩa thống kê
Bảng 3.6. Nồng độ HbA1c trung bình theo mức độ HbA (n=70)
Nhóm
HbA (%)
n
Hb A1c
Min-max
P (3 - 1,2)
1
80 – 97%
44
4,3 ± 0,4
3,3 – 5,6
0,043
2
20 – 80%
7
4,2 ± 0,5
3,8 – 5,2
3
< 20%
13
3,9 ± 0,4
3,1 – 4,4
4
Chưa rõ
6
4,1 ± 0,2
3,9 – 4,4
p – Kiểm định Kruskal-Wallis
Nhận xét: Nhóm có mức độ HbA <20% có nồng độ HbA1c thấp nhất, khác biệt với các
nhóm có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.
Bảng 3.7. Nồng độ HbA1c ở bệnh nhân
-thal theo các mức độ HbH (n=45)
Tỷ lệ HbH
n
Trung bình ±
ĐLC
Nhỏ nhất –
Lớn nhất
p
HbH < 10%
27
4,4 ± 0,4
3,6 – 5,6
0,004
HbH > 10%
18
4,0 ± 0,4
3,3 – 5,6
Nhận xét: Nhóm HbH > 10% có nồng độ
HbA1c trung bình 4,0 ± 0,4, thấp hơn nhóm
HbH < 10% với trung bình 4,3 ± 0,4. Sự
khác biệt giữa các nhóm có ý nghĩa thống kê
với p < 0,05.
IV. BÀN LUẬN
4.1. Đặc điểm chung của nhóm bệnh
nhân nghiên cứu
- Bệnh Thalassemia có thể được phát
hiện ở mọi lứa tuổi và kéo dài suốt đời của
người bệnh. Bệnh nhân nghiên cứu của
chúng tôi có tuổi trung bình là 36,6 không
khác biệt với nhóm chứng có tuổi trung bình
là 37,1. Độ tuổi khác với nghiên cứu của
Hoàng Thị Hồng (2011) trên 190 bệnh nhân
Thalassemia cho thấy độ tuổi trung bình là
19,4 ± 11,4 [2]. Sự khác nhau này là do
nghiên cứu của chúng tôi chọn tuổi nhỏ nhất
là 18 và bệnh nhân theo dõi điều trị ngoại trú
nhằm đánh giá nồng độ HbA1c ở bệnh nhân
thalassemia trường thành),
- Còn về giới, do nhóm chứng được chọn
ngẫu nhiên theo từng cặp bệnh - chứng, do
đó phân bố giới ở nhóm bệnh và nhóm chứng
hoàn toàn giống nhau.
- Về thể bệnh: Nghiên cứu tại Trung tâm
Thalassemia - Viện Huyết học Truyền máu
Trung Ương giai đoạn 2020 – 2022 cho thấy,
tỷ lệ bệnh nhân mắc β thalassemia/HbE
chiếm cao nhất (55,9%), β thalassemia thể
nặng và trung bình chiếm 25,2%, ⍺
thalassemia thấp nhất với 18,9%[3]. Nghiên
cứu của chúng tôi trên 70 bệnh trong đó -
thalassemia chiếm tỉ lệ cao nhất (71,4%). Sự
khác nhau là do nghiên cứu của chúng tôi
được thực hiện trên bệnh nhân không truyền
máu trong 4 tháng, như vậy bệnh nhân thuộc
nhóm thiếu máu mức độ trung bình và nhẹ.
4.2. Nồng độ HbA1c của nhóm nghiên
cứu