C, NGU N CUNG C P N C VÀ QU N LÝ Ấ ƯỚ Ả
N Ố I.Đ T V N Đ . Ề Ấ ấ ủ N c là m t trong nh ng ngu n tài nguyên c b n và quan tr ng nh t c a ƯỚ Ặ ướ ơ ả ữ ộ ồ ọ
chúng ta.
c là Đ m b o r ng chúng ta duy trì th a đáng và an tòan ngu n cung c p n ỏ ả ằ ả ấ ồ ướ
m t trong nh ng m c tiêu môi tr i pháp ữ ụ ộ ườ ng quan tr ng nh t. Vi c thi u gi ấ ệ ế ọ ả
cho v n đ ô nhi m và tình tr ng thi u n ng nghiêm ế ướ ề ễ ạ ấ c gây ra v n đ môi tr ấ ề ườ
tr ng cho hàng t ng i. Trong đ tài này chúng ta ọ ỉ i ườ ở nhi u khu v c trên th gi ự ế ớ ề ề
s đ c p đ n nh ng ch đ th y h c, ngu n cung c p và s d ng n ẽ ề ậ ủ ề ủ ọ ử ụ ữ ế ấ ồ ướ ả c, qu n
lý n c, và n c và h sinh thái ướ ướ ệ
II.M C TIÊU C A Đ TÀI Đ Ủ Ụ Ề ƯỢ Ộ C TH HI N THÔNG QUA NH NG N I Ữ Ể Ệ
DUNG CHÍNH NH SAU: Ư
•
c=> n c là ch t l ng đ c bi Tìm hi u nh ng đ c tính c b n c a n ặ ơ ả ủ ướ ữ ể ướ ấ ỏ ặ ệ t
nh t trong môi tr ng c a chúng ta. ấ ườ ủ
• Nh ng ngăn d tr chính trong chu trình n
c. ự ữ ữ ướ
• Các nhân t
chính đi u hòa dòng ch y b m t và l ng tr m tích. ố ề ặ ề ả ượ ầ
•
nh h ng c a đ a ch t h c t c d Ả ưở ấ ọ ớ ủ ị i ngu n n ồ ướ ướ ấ ả ự i đ t, bao g m c s di ồ
chuy n c a n i đ t và đ nh lu t Darcy. c d ể ủ ướ ướ ấ ậ ị
• Nh ng lo i hình s d ng n
c chính, h u qu môi tr ử ụ ữ ạ ướ ậ ả ườ ng c a s phát ủ ự
tri n s d ng tài nguyên n c, bao g m c vi c xây đ p và kênh đào. ể ử ụ ướ ả ệ ậ ồ
•
c. Bàn v 1 s cách b o t n và qu n lý ngu n n ả ồ ồ ướ ề ả ố
•
T ng k t ổ ế
I.NH NG Đ C TÍNH C B N C A N C: Ơ Ả Ủ ƯỚ Ữ Ặ
N c là m t ch t l ng không th thay th , không có nó, chúng ta không
ấ ỏ ướ ể ế ộ
th t n t i đ c. M i phân t c ch a hai nguyên t ể ồ ạ ượ ỗ n ử ướ ứ ử ộ hydro và m t
nguyên t các phân t i v i nhau là liên l ử oxi. M i liên k t hoá h c mà gi ế ỗ ọ ữ ử ạ ớ
hydro chia s đ n đi n t c a nó k t hoá tr , có nghĩa r ng m i nguyên t ế ằ ỗ ị ử ẻ ơ ệ ử ủ
này chia s nh ng đi n t ngoài v i nguyên t ớ ử oxi và nh ng nguyên t ữ ử ệ ử ữ ẻ
cùng c a nó v i nguyên t hydro. ủ ớ ử
c là m t ch t phân c c liên quan đ n nhi u đ c tính quan
S th c n ự ự
ướ ự ế ề ấ ặ ộ
tr ng c a nó cũng nh cách th c nó ph n ng trong môi tr ả ứ ứ ủ ư ọ ườ ẳ ng. Ch ng
h n, nh ng phân t ữ ạ n ử ướ ả c có kh năng thu hút l n nhau, vì v y chúng s n ẫ ả ậ
sinh ra nh ng l p màng m ng ho c nh ng t ng phân t ỏ ữ ữ ặ ầ ớ n ử ướ c gi a và ữ
c trong xung quanh nh ng h t quan tr ng trong s chuy n đ ng c a n ọ ự ủ ữ ể ạ ộ ướ
c ng m. Quá trình này là trong s đ i không bão hòa phía trên m c n ớ ự ướ ầ ố
i, đ u âm c a phân m t s dính k t. Nh ng phân t ế ộ ự ữ n ử ướ c có th b hút l ể ị ạ ủ ầ
t c (oxy) hút nh ng ion d ng nh natri, canxi, magiê và kali. B i vì n ử ướ ữ ươ ư ở
nh ng h t sét có khuynh h ữ ạ ướ ề ng tích n p các ion âm, chúng thu hút nhi u ạ
ion d ng h n (hydro) và nh ng phân t c s đ n ươ ữ ơ ử ướ ẽ ượ ố c hydrat hoá. Cu i
cùng s phân c c c a n c là nguyên nhân sinh ra s c căng m t ngoài: ự ủ ự ướ ứ ặ
nh ng phân t ữ n ử ướ c thu hút l n nhau càng nhi u h n so v i nh ng phân ề ữ ẫ ơ ớ
t c a không khí. S c căng m t ngoài vô cùng quan tr ng trong nhi u quá ử ủ ứ ề ặ ọ
trình sinh hóa và v t lý kéo theo nh ng chuy n đ ng ữ ể ậ ộ
ng đ
N c th ướ
ườ ượ ề c coi là dung môi c b n. Nó có kh năng hòa tan nhi u ơ ả ả
ch t và khi n nó tr ế ấ ở ủ ấ thành m t b ph n c b n và quan tr ng c a c u ộ ộ ơ ả ậ ọ
thành s s ng. Vì n ự ố c t ướ ự ộ nhiên có tính acid y u, chúng hoà tan m t ế
l ượ ng l n h n h p t ỗ ợ ừ ớ ướ mu i đ n gi n đ n các ch t khoáng và đá. N c ố ơ ế ả ấ
đ c bi ặ ệ ấ t quan tr ng trong s phong hoá hoá h c c a đá và các ch t ự ủ ọ ọ
khoáng, cùng v i nh ng quá trình lý hóa và sinh hóa, b t đ u s t o thành ắ ầ ự ạ ữ ớ
đ t.ấ
th r n nh h n th l ng, đi u đó gi
N c là ch t duy nh t mà ấ
ướ ấ ở ể ắ ẹ ơ ở ể ỏ ề ả i
thích hi n t ng băng tan. N u n c ệ ượ ế ướ ở ể ắ th r n n ng h n th l ng thì nó ơ ể ỏ ặ
s chìm xu ng. M c dù cái này thì an toàn h n cho nh ng con tàu đi du ẽ ữ ặ ố ơ
l ch g n nh ng núi băng trôi, nh ng thu c tính c a sinh quy n nhi u khi ị ủ ữ ữ ể ề ầ ộ
khác nhau: dòng sông, đ i d ng đóng băng t đáy lên trên. ạ ươ ừ
Đ c tính quan tr ng khác c a n
c là tính b ba c a nó, nhi ủ ướ ặ ọ ủ ộ ệ ộ ấ t đ , áp su t
c), khí (h i n và ba pha c a nó: r n (n ủ ắ ướ c đá), l ng (n ỏ ướ ơ ướ ể ồ c) có th t n
t i cùng nhau. B ba c a n c xu t hi n t ạ ủ ộ ướ ệ ự ấ ề ặ nhiên trên hay g n b m t ầ
trái đ tấ
II.CHU TRÌNH C A N C TRÊN TOÀN C U: Ủ ƯỚ Ầ
III.CÁC NHÂN T CHÍNH ĐI U HÒA DÒNG CH Y B M T VÀ Ố Ả Ặ Ề Ề
L ƯỢ NG TR M TÍCH: Ầ
L ng dòng ch y b m t và l c mang đi b i các ượ ề ặ ả ượ ng các ch t tr m tích đ ấ ầ ượ ở
dòng ch y thay đ i m t cách đáng k t l u v c sông và t dòng sông này sang ể ừ ư ự ả ộ ổ ừ
ư cái khác. K t qu c a s bi n đ i đ a ch t, lý h c, sinh h c, và nh ng đ c tr ng ấ ả ủ ự ế ổ ị ữ ế ặ ọ ọ
theo s d ng đ t c a các l u v c và s bi n đ i đ c bi ử ụ ự ế ổ ặ ấ ủ ư ự ệ ủ t c a nh ng nhân t ữ ố
th i gian. Th m chí ng i quan sát tình c nh t có th nhìn th y s khác bi ậ ờ ườ ấ ự ể ấ ờ ệ t
trong s l ng c n mang b i cùng dòng sông trong n n l t ố ượ ạ ụ ặ ở
1. Nh ng nhân t
đ a ch t ữ ố ị ấ
Nh ng nhân t thi ữ ố ế ế t y u tác đ ng đ n dòng ch y b m t và s tr m tích bao ả ề ặ ự ầ ế ộ
t và nh ng đ c tr ng c u trúc đ t và đá. g m lo i đ t và đá, khoáng v t, th i ti ồ ạ ấ ờ ế ậ ữ ư ặ ấ ấ
Đ t có c u trúc h t m n, n ng và đ t sét và nh ng lo i đá đ ữ ấ ạ ặ ấ ấ ạ ị ượ ớ c ph i ra v i ít ơ
v t n t gãy v nói chung có th cho nh ng dòng n ế ứ ữ ể ỡ ướ ố c nh bé di chuy n xu ng ể ỏ
d ướ i và tr thành b ph n c a nh ng dòng ch y d ậ ủ ả ướ ề ặ ả i b m t. nh ng dòng ch y ữ ữ ở ộ
t ng giáng thu trên v t ch t có t c đ t ng đ i nhanh. Ng c lai, đ t cát l ừ ượ ộ ươ ậ ấ ố ỷ ố ượ ấ
và s i, đá có v t n t t ng đ i l n, đá d tan l i h p thu m t l ng n c giáng ế ứ ươ ỏ ố ớ ễ ạ ấ ộ ượ ướ
th y l n và làm gi m dòng ch y b m t. ủ ớ ề ặ ả ả
Các nhân t ng và v n chuy n các ch t tr m tích ố lý h c, tác đ ng đ n l u l ộ ế ư ượ ọ ấ ầ ể ậ
bao g m hình d ng c a l u v c, đ a hình và đ d c, h ng c a dòng ch y cho ủ ư ộ ố ự ạ ồ ị ướ ủ ả
đ n vi c t o thành lũ. ế ệ ạ
Hình d ng c a b n l u v c nh h ồ ư ự ả ủ ạ ưở ị ng đáng k b i nh ng đi u ki n đ a ữ ể ở ề ệ
ch t. Ch ng h n, m ng l ẳ ạ ạ ấ ướ i sông có th chia l u l ể ư ượ ng thành nhi u nhánh ph ề ụ
ơ s nhanh h n nh ng l u v c có h th ng các dòng ch y chính nh ng ng n h n, ẽ ệ ố ư ự ữ ư ả ắ ơ
ngo n ngoèo h n. ằ ơ
Nhân t ng d c và đ a hình có quan h v i nhau: đ ng d c cao (s đ ố ườ ệ ớ ố ị ườ ố ự
khác bi ệ ộ t đ cao gi a nh ng đi m cao nh t và th p nh t c a h th ng thoát ấ ệ ố ấ ủ ữ ữ ể ấ
n ướ c ra sông ho c dòng sông ho c b t c d ng đ a hình nào) dòng ch y càng ấ ứ ạ ặ ặ ả ị
gi ng nhau khi đ d c, đ nghiêng và vùng đ t d c c a dòng ch y càng gi ng. ấ ố ủ ộ ố ả ố ộ ố
Đ ng d c và đ a hình quan tr ng b i vì chúng nh h ườ ả ố ọ ở ị ưở ậ ng không ch đ n v n ỉ ế
n t c c a n ố ủ ướ c trong dòng ch y mà còn đ n t l ả ế ỉ ệ ướ c th m qua đ t ho c đá và t ấ ấ ặ ỉ
l ng đ n t c đ c a dòng ệ ủ c a dòng ch y trên m t đ t, c nh ng th nh h ặ ấ ứ ả ữ ả ả ưở ế ố ộ ủ
i b m t đi vào nhánh sông. ch y b m t và d ề ặ ả ướ ề ặ
2.Nhân t khí h u: ố ậ
Nhân t ng đ n s ch y ròng và s v n chuy n tr m tích ố khí h u nh h ậ ả ưở ế ự ự ậ ể ả ầ
ng đ l ng, kho ng th i gian l ng v i vi c đánh g m d ng l ng xu t hi n, c ồ ệ ắ ấ ạ ườ ộ ắ ệ ả ắ ờ ớ
giá cao t ng m c đ thay đ i khí h u hàng năm và các lo i bão (dù có l c xoáy ứ ộ ậ ạ ổ ổ ố
hay s m sét). Tóm l i, s tháo c a th tích l n n c và tr m tích thì đ ấ ạ ự ủ ể ớ ướ ầ ượ ế c k t
ng đ cao c a bão tác đ ng lên s h p v i c ợ ớ ườ ủ ộ ộ ườ ắ n d c, đ a hình không v ng ch c ữ ố ị
bên d ướ i gây nên nguy c gây xói mòn cao. ơ
3.Nhân t sinh h c ố ọ .
Th c v t, đ ng v t, và sinh v t trong đ t t t c đ u nh h ng đ n l ự ậ ấ ấ ả ề ả ậ ậ ộ ưở ế ượ ng
tr m tích. Th c v t có kh năng làm nh h ng đ n các dòng ch y theo m t vài ự ậ ả ầ ả ưở ế ả ộ
cách :
Th c v t có th làm gi m đi s ch y ròng b ng cách gi
c và thoát ra ự ậ ự ả ể ả ằ n ữ ướ
ng n c b gi l b i s bay h i. L ở ự ơ ượ ướ ị ữ ạ ở ấ i b i th c v t cũng r i vào khu đ t 1 ự ậ ơ
cách nh nhàng h n và th m qua đ t. D a trên nh ng thí nghi m rõ ràng ấ ự ữ ệ ẹ ấ ơ
c a l u v c sông có tr ng r ng đ ủ ư ừ ự ồ ượ ả c th hi n đ làm tăng lên dòng ch y ể ệ ể
c (n c đ c a nhánh sông m c dù làm gi m s thoát h i n ủ ơ ướ ự ặ ả ướ ượ ử ụ c s d ng
b i cây và s thoát h i ra b u khí quy n). ơ ở ự ể ầ
Vi c làm gi m hay th t thoát m c dù có làm khí h u thay đ i, hay đ t s
ấ ử ệ ả ấ ặ ậ ổ
d ng s làm gi m s ch y ròng và s n ph m c a tr m tích. Đây đ ụ ủ ự ẽ ả ả ả ẩ ầ ượ c
c s cháy r ng vì cho r ng là nh ng đi u ki n (gi ng nh con kênh) tr ệ ư ữ ề ằ ố ướ ự ừ
ư không có bão hay nh ng s ki n khác xu t hi n. Ti p theo 1 tr n bão m a ự ệ ữ ệ ế ấ ậ
v a ph i và qua s ch y ròng, toàn th con kênh b s i l p đ y theo các ừ ị ỏ ắ ự ể ả ả ầ
đ ng d c do vi c đ t cháy đ ườ ệ ố ố ườ ả ng d c. Ti p theo bão m a và dòng ch y ư ế ố
v a ph i khác, c n l ng trong con kênh đ ừ ặ ắ ả ượ c v n chuy n ra ngoài h ể ậ ệ
th ng và con kênh nh nó đã t ng sau cháy r ng và tr ừ ừ ư ố ướ ầ c c n m a đ u ư ơ
tiên. Chuy n gì đã x y ra ? Ng n l a đã lo i b th c v t trên đ a hình, và ạ ỏ ự ậ ọ ử ệ ả ị
ư làm m t đi nh ng v t li u (c n l ng) mà đã tích lũy trên d c núi, nh ng ậ ệ ặ ắ ữ ấ ố
gi đó b i th c v t tr ữ ở ậ ướ ự ở c ng n l a, di chuy n d c xu ng theo h ể ọ ử ố ố ướ ng
ủ ự ấ nhánh sông c a con kênh. Qui trình c a s v n chuyên khô c a s m t ủ ự ậ ủ
mát v t li u này đ ậ ệ ượ ố c g i là dry ravel. Khi c n m a đ u tiên r i xu ng ơ ư ầ ọ ơ
trên vùng s ng c n phong ườ n d c b đ t cháy, s ch y ròng cao và 1 l ụ ị ố ả ố ượ ặ
n đ i đ n nhánh sông c a con kênh. Dòng phú di chuy n xu ng d ể ố i s ướ ườ ồ ế ủ
n c không đ đ chuy n đi t t c nh ng c n l ng xu ng,và r t nhìêu ướ ủ ể ể ấ ả ặ ắ ữ ấ ố
i trên kênh. Quan tr ng h n n a là tr n bão đ u tiên s c n s đ ng l ẽ ọ ặ ạ ữ ậ ầ ọ ơ ẽ
d c đ i, r i khi tr n m a ti p theo t n công thì cu n trôi r t nhi u c n t ấ ề ặ ừ ố ồ ồ ư ế ậ ấ ố
l ạ i có ít c n b cu n đi h n t ị ơ ừ ố ặ d c đ i đ n dòng ch yTh c v t trên m t ả ự ậ ồ ế ặ ố
n c làm tăng s đ i l p đ n dòng ch y,mà làm ch m l ướ ự ố ậ ế ả ậ i đ ạ ườ ủ ng đi c a
n c lũ. ướ
Th c v t trên m t n
c làm ch m l ự ậ ặ ướ ậ ạ ự ễ ủ i s xói b dòng ch y b i vì r c a ả ờ ở
nó k t l i và gi nh ng m nh đ t nh t i 1 n i. ế ạ ữ ữ ỏ ạ ả ấ ơ
nh ng l u v c sông có tr ng r ng, nh ng m nh v h u c (than cây và Ở ữ ỡ ữ ơ ư ự ừ ữ ả ồ
ng sâu s c đ n hình d ng dòng sông nh ng m nh g v n) có th nh h ỗ ụ ể ả ữ ả ưở ắ ế ạ
và nh ng qui trình. L u v c n nh ng ng n núi d c, nhi u vũng ự ữ ư c ướ ở ữ ề ọ ố
n nhiên quan tr ng cho n i s ng c a cá có th đ c t ướ ự ơ ố ể ượ ạ ở c t o ra b i ủ ọ
nh ng m nh v n h u c l n. ụ ữ ơ ớ ữ ả
Đ ng v t nh h
ậ ả ộ ưở ự ậ ng đ n nh ng nhánh sông b ng cách di d i th c v t ữ ế ằ ờ
ho c đào b i. Vi c chăn th nh ng đ ng v t có vú l n có th phá h y môi ộ ả ữ ủ ể ệ ặ ấ ớ ớ
tr ng n ườ ướ ộ c m t, gây ra các v n đ xói mòn đ t d c 2 bên b sông. Đ ng ấ ọ ề ặ ấ ờ
v t đào b i thông qua công tác phòng ch ng l ậ ớ ố ụ ể ắ ầ t các con đê có th b t đ u
nh ng v n đ xói mòn mà cu i cùng d n t ẫ ớ ữ ề ấ ố ạ i vi c các con đê không ho t ệ
đ ng nh mong mu n. ộ ư ố
L ng tr m tích đ ượ ầ ượ c mang đi do sông nh m t ph n c a quá trình t ư ộ ầ ủ ự
nhiên trong ph m vi chu trình đá v i nh ng đi u ki n đ a ch t, th i ti ớ ờ ế t, ữ ề ệ ạ ấ ị
ng, và nh ng đi u ki n khác. Do đó, m t vài con sông v t lý, sinh d ậ ưỡ ữ ề ệ ộ
mang tính n đ nh và khác rõ r t ệ ở ộ ụ đ trong và tình tr ng c a nó. Ví d , ạ ủ ổ ị
trung bình sông Lo Trung Qu c mang theo h n g n 200 l n t i tr ng l ở ầ ả ọ ầ ố ơ ơ
Ai C p. l ng so v i sông Nile ớ ử ở ậ Ở ỹ ụ M , sông Mississippi cũng không đ c
nh sông Missouri và sông Colorado. ư
IV. NH H NG C A Đ A CH T H C T I NGU N N C D Ả ƯỞ Ớ Ọ Ồ Ủ Ấ Ị ƯỚ ƯỚ I
Đ T,Đ NH LU T DARC Y. Ấ Ậ Ị
1.N C NG M ƯỚ Ầ
Ngu n ch y u c a n ng m a ng m qua b m t đ vào và ủ ế ủ ướ ồ c ng m là l ầ ượ ề ặ ể ư ấ
ch y qua ph n trên c a đ i th m n c. ủ ớ ầ ấ ả ướ
Đ i th m n
c bao g m t t c các ch t phía trên m c n ấ ớ ướ ồ ấ ả ự ướ ấ ướ c ng m. N c ầ
đ c thâm nh p qua t ượ ậ ừ ề ặ b m t ch y xu ng qua đ i th m n ố ấ ả ớ ướ c, hi m khi ế
đ c bão hòa. Cách đây không lâu, đ i th m n ượ ấ ớ ướ c v n đ ẫ ượ ớ c g i là đ i ọ
không bão hòa, nh ng bây gi chúng ta đã bi t r ng t n t i 1 vài vùng bão ư ờ ế ằ ồ ạ
hòa ngay lúc n c ch y qua. Đ i th m n c có ý nghĩa quan tr ng b i vì ướ ả ấ ớ ướ ở ọ
ch t ô nhi m ng m qua b m t c n đ c l c qua đ i th m n c tr ề ặ ầ ễ ấ ấ ượ ọ ấ ớ ướ ướ c
i m c n c ng m. Theo cách đó, trong khi chúng vào đ i bão hòa phía d ớ ướ ự ướ ầ
môi tr i b m t đ i th m n ườ ng l p d ớ ướ ề ặ ớ ấ ướ ớ c là m t vùng c nh báo s m ả ộ
v s ô nhi m ti m tàng tài nguyên n ề ự ễ ề ướ c ng m . ầ
N c đ
c l c qua đ i th m n c có th vào h th ng n ướ ượ ọ ấ ớ ướ ệ ố ể ướ c ng m, hay ầ
đ i bão hòa, n i dòng bão hòa xu t hi n. Vùng b m t phía trên đ i này ớ ề ặ ệ ấ ơ ớ
đ c g i là m c n c ng m. Đ i mao d n ngay phía trên m c n ượ ự ọ ướ ự ầ ẫ ớ ướ c
ng m là m t vành đai bi n đ dày n i n c b rút ra b i ho t đ ng mao ơ ướ ế ầ ộ ộ ạ ộ ở ị
d n, do l c h p d n gi a n ẫ ự ấ ữ ướ ẫ ế ứ c và b m t c a v t li u trái đ t và đ n s c ề ặ ủ ậ ệ ấ
c). căng b m t (l c hút l n nhau c a các phân t ẫ ề ặ ự ủ n ử ướ
Thêm vào đó là s k t t a, nh ng ngu n khác c a n
ự ế ủ ữ ủ ồ ướ ồ c ng m bao g m ầ
c th m th u t n c m t, g m c h và sông, n c n ả ướ ấ ừ ướ ẩ ả ồ ặ ồ ướ c m a đ ư ượ c
gi i tiêu nông nghi p và h th ng x lý n l ữ ạ i hay làm đ y ao, cho t ầ ướ ệ ố ử ệ ướ c
th i.ả
S di chuy n c a n
c vào đ i th m hút và qua l p v t li u trái đ t là ự ủ ể ướ ậ ệ ấ ấ ớ ớ
m t ph n không th thi u c a c quá trình n ủ ả ể ế ầ ộ ướ ụ c và quá trình đá. Ví d ,
n c có th phân h y khoáng t v t li u, n ướ ủ ể ừ ậ ệ ướ c m t có th chuy n hóa ể ể ặ
tr m tích, nhi t, khí và vi sinh v t. ầ ệ ậ
T ng ng m n c (aquifer). ậ ầ ướ
c. S i, cát, đ t, sa th ch, cũng nh đá Ngu n n ồ c đ ướ ượ c g i là t ng ng m n ầ ậ ọ ướ ư ấ ạ ỏ
granite và M t t ng c a trái đ t có kh năng cung c p n c ng m m c đ ộ ầ ủ ấ ấ ả ướ ầ ở ứ ộ
thích h p t 1 đá bi n ch t v i đ x p cao là t ng ng m n t n u n c t ợ ừ ấ ớ ộ ố ế ầ ậ ướ ố ế ướ c
ng m t n t i. M t vùng khác s gi n c nh ng không truy n đ nhanh đ ồ ạ ầ ẽ ữ ướ ộ ủ ư ề ể
đ c b m lên t c g i là l p ít th m. Nh ng l p ít th m th ượ ơ ừ 1 m ch n ạ ướ ọ ữ ấ ấ ớ ớ ườ ạ ng t o
thành l p ph h u h n v i ch ít n ủ ữ ạ ớ ớ ỉ ướ ế c. Đ t sét, đá phi n sét, đá magma hay bi n ế ấ
ch t v i đ x p hay v t n t nh th ấ ớ ộ ố ế ứ ỏ ườ ng t o thành nh ng l p ít th m. ữ ấ ạ ớ
2.S di chuy n c a n ể ủ ướ ự c ng m ầ
C t c đ l n h ng d ch chuy n n ộ ẫ ả ố ướ ể ị ướ ộ ố c ng m đ u ph thu c vào đ d c ụ ề ầ ộ
c a m c n ủ ự ướ ộ ố c ng m và đ c tính c a nh ng ch t khoáng hi n di n. Đ d c ủ ữ ệ ệ ặ ầ ấ
th y l c trong tr ng h p đ n gi n nh t cho m t t ng ng m n c không gi ủ ự ườ ộ ầ ả ấ ậ ợ ơ ướ ớ i
h n x p x v i ch d c c a m t n c ng m. Kh năng nh ng v t li u riêng ỗ ố ủ ỉ ớ ặ ướ ạ ấ ậ ệ ữ ầ ả
bi t cho phép n c ch y qua đ c g i là h s th m n c c a nó. Di n t ệ ướ ả ượ ọ ệ ố ấ ướ ủ ễ ả ố m i
quan h c a đ d c th y l c và h s th m n c đ n dòng ch y n ệ ố ấ ủ ự ộ ố ệ ủ ướ ế ả ướ ầ c ng m
cho phép chúng ta làm sáng t nhi u v n đ liên quan đ n n ỏ ế ướ ề ề ấ c ng m. ầ
H s th m n ệ ố ấ ướ ủ ố ủ ả ặ c c a m t v t ch t trên trái đ t là m t hàm s c a c đ c ấ ộ ậ ấ ộ
tính c a v t ch t (nh là đ ủ ậ ư ấ ườ ng kính h t, kích th ạ c c a l ướ ủ ổ ỗ r ng, m i liên h ố ệ
gi a các l ữ ổ ỗ ớ r ng v i nhau) và đ c tính c a ch t l ng ch y qua nó (nh đ nh t ấ ỏ ư ộ ủ ặ ả ớ
và t tr ng). T l c a kho ng tr ng c a đ t hay đá đ c g i là đ x p c a nó. ỉ ọ ỉ ệ ủ ủ ấ ả ố ượ ộ ố ủ ọ
Chú ý r ng m t vài v t ch t có đ x p cao nh ng h s th m n c r t th p, ví ệ ố ấ ộ ố ư ậ ấ ằ ộ ướ ấ ấ
d nh đ t sét. B i vì đ nh n và nh c a phân t ộ ụ ư ấ ỏ ủ ẵ ở ử ủ ở ấ c a nó, nh ng v t m r t ữ ế
nh và gi c r t t n t. ỏ ữ ướ ấ ố
3. Các y u t nh h ng đ n m c n : ế ố ả ưở ng mầ c ự ướ ế
Áp su t khí quy n ể
ấ
S thay đ i áp su t khí quy n gây ra do ự ể ấ ổ s dao đ ngm c n ộ ự ự ướ c th y áp ủ
trong t ng ch a n bi n hay có ứ ướ ầ c có áp. M i quanh đó là quan h ngh ch ệ ệ ố ị ế
nghĩa là tăng áp su tkhí quy n s làm gi m m c n c th y áp và ng ể ẽ ự ướ ấ ả ủ ượ c
l iạ
M aư
M a không ph i là m t ch th chính xác c a l ư ả ộ ỉ ị ủ ượ ng b sung n ổ ướ ổ c ng m do t n ầ
th t trên m t và d i m t đ t cũngnh nh là th i gian v n ặ ấ ướ ặ ấ ấ ậ chuy n c a th m ư ủ ư ể ờ
th ng đ ng .M c n c ng m có th ch ra s bi n đ ng ự ướ ứ ẳ ự ế ể ỉ ư ộ theo mùa dom a nh ng ư ầ
thông th s xu tl u t nhiên và nh h ườ ng s thay đ i này còn do ổ ự ấ ư ự ự ả ưở c aủ ng
b m hút. H n hán kéo dàilàm trong m t vài năm làm cho m c n ơ ự ạ ộ ướ c ng m h ầ ạ
xu ngth p. ấ ố
Gió
Gió th i trên m t c a ng th y u đ nm c n ặ ủ gi ng gây ra nh h ế ả ổ ưở ứ ế ự ế ướ c
ng m thông qua nh h ả ầ ưở ng c a áp su t khí quy n. ấ ủ ể
Th y tri u ề ủ
Trong nh ng t ng ch a n ứ ữ ầ ướ ủ c ti p giáp v i bi n, s dao đ ngc a th y ự ủ ế ể ộ ớ
tri u d n đ n ẫ ế s bi n đ ng c a n ự ế ủ ướ ề ộ c ng m. ầ
ng c a s đô th hóa
nh h Ả
ưở ủ ự ị
Quá trình đô th hóa th ng ị ườ gây ra nh ngữ s thay đ i ổ m cn ự ướ ự c ng m do ầ
n cng m và tăng c ng khai k t qu c a vi c làm gi m l ệ ế ả ủ ả ượ ng b sung ổ ướ ầ ườ
thác n c ng m. nh ng vùng nôngthôn n c dùng th ng đ ướ ầ Ở ữ ướ ườ ượ ấ ừ c l y t
các gi ng nông, trong khi c th i c a đô th tr l ế đóh u h t các n ế ầ ướ ị ở ạ ấ i đ t ả ủ
thông qua các h ch a n c b n. Do v y s nhi n b n tăng lên, sau này ồ ứ ướ ậ ự ễ ẩ ẩ
ng i tađã ph i đ t các h ườ ả ặ ệ th ng x lý n ử ố ướ c c ng, n ố ướ c th i, n ả ướ c
m atrong khu v c ự ư
c ng mgi m
Ba đi u ki n làm m c n ệ
ự ướ ề ả ầ
ng b sung n ả ượ ổ ướ ề ặ cng m do lát b m t ầ
o Làm gi m l
ơ
o B m hút tăng.
ng b sung n ượ ổ ướ cng m do h th ng thu nh nn ệ ố ậ ướ ầ ầ c ng m
o Gi m l ả
t ừ ố trên xu ng
Ngoài ra còn có nh ng nhh ng khác nh nh h ng c ađ ng đ t, nh h ữ ả ưở ư ả ưở ủ ộ ấ ả ưở ng
itr ng bên ngoài. c a t ủ ả ọ
4.Đ NH LU T DARCY Ậ Ị
ấ ướ c ộ ỹ ư
ệ ự ứ
ầ ệ ệ ả
ị ủ ự
3/ngày).M i liên h này
ng trình là t c đ dòng ch y(m ị ố ả ệ ươ ố ộ
ỗ ậ
ng Darcy ng Q/A = K. I là thong l ượ
ằ ặ
ặ ượ ể ế
ị
ỗ ố
ng b i đ x p c a v t ch t t ng n ớ ằ ướ ở ộ ố ủ ậ ỉ ộ ầ ậ ế ươ ướ ầ
ng Darcy ch là v n t c bi u ki n.Đ ậ ố ể c ng m trong m t t ng ch a n c chúng ta ứ ướ ị ả tr ng,vì v y v n t c c a nó b nh ậ ố ủ c ng m.N u n t ộ ng cho đ ng tr ượ ả ệ
ặ ắ ặ
ậ ố ằ ầ ớ ị
ả ị ự
đ nh giá tr ng Darcy(gi ế vùng có áp l c cao đ n ặ ể ể ấ
ệ
ề i các gi ng phun ế trên nó. ự ế ủ ơ ự ộ ề ự ướ ớ ơ
ề
Vào năm 1856 m t k s tên là Henry Darcy làm vi c trên ngu n cung c p n ồ cho Dijon,pháp.Ông th c hi n m t lo t các thí nghi m quan tr ng ch ng minh ọ ạ ộ c xác đ nh là s n ph m c a di n tích m t r ng dòngch y ng m(Q) có th đ ặ ả ệ ủ ẩ ể ượ ằ c t ngang c a dòng ch y(A),gradient th y l c(I) và h s th m(K). ắ ệ ố ấ ả ủ N i dung : Q =K. I. A ộ Đ n v trên m i bên ph ơ g i là Đ nh lu t Darcy. ị ọ Đ nh l ượ ị Có th nói r ng : v= Q/A ho c Q= v. A ể M c dù v có đ n v c a v n t c,thông l ị ủ ậ ố ơ xác đ nh v n t c th c s c a n ầ ự ự ủ ướ ậ ố ph i nh r ng n c di chuy n qua các l ể ả h ấ ầ ưở x p, di n tích m t c t ngang c a dòng ch y là A. n và Q= v. A mà: ủ ố vx =Q/A.n =v/n ho c vx = KI/n vx b ng kho ng 3 l n so v i thông l V n t c th c t ượ ả trung bình c a n = 0,33) N c ng m luôn di chuy n t ể ừ ầ ướ vùng có áp l c th p h n ví th có th di chuy n xu ng,theo chi u ngang ho c đi ế ố c đi lên t lên ph thu c vào đi u ki n đ a hình.Hình 10.7, n ạ ướ ị ụ c l n h n so v i áp l c i l p đ t sét gi b i vì áp l c d n ở ự ở ớ ấ Đ nh lu t Darcy có nhi u ng d ng quan tr ng trong nhi u v n đ n ấ ề ứ ậ ị ng m.Ví d ,xem xét m t khu v c c u t o b i các đá tr m tích có khí h u bán ộ ữ ướ ớ ụ ự ấ ạ ề ướ c ậ ọ ở ụ ầ ầ
ị ằ ắ ở ộ ệ ố
ạ ả
ọ c khoan cách nhau kho ng 1 km h ả ướ
ộ ữ ượ ầ ướ ộ ầ ng xu ng thung ố ế
ỏ ầ
ể ệ ở ế
t là 98 m và 97 m.Hai câu h i đ ế
c theo h c Q di chuy n qua các t ng ch a n ầ ể ướ ứ ướ ố ng xu ng hình 10.A. ướ
gi ng 1 đ n gi ng 2 là gì?T quan ế ừ ừ ế
ệ ị ế ệ c phát hi n
ố ẽ ễ ớ
ỏ ậ ụ ễ ả
ỏ ầ ướ c
t v đ cao n ỉ ố ủ ự
ướ c ng m gi a các gi ng.S khác bi ớ ế ệ ề ộ ế ự ầ
ữ ề ả
ệ ố ấ c là 25 m ×4000 m (10 c gi a 2 ữ ủ ự ệ ề ộ t v đ ữ ề c ng m gi a 2 gi ng là 1 m và chi u dài dòng ch y là 1000 m.Do ầ ướ -3 m/s.Di n tích m t ặ ệ ủ ự 5 m2).Nhân nh ng s này v i ớ ữ ứ ướ ố
cượ
ng v i 10368 m ng đ ươ ươ ớ
ả c này không hoàn toàn b m t ệ ướ ừ ầ ơ
3/ngày,kho ng 2,7 tri u lit m t ngày.T t ấ c ng m.Ki m tra
ộ ầ ố ướ ẽ ể ệ ầ ị
t ng n t đ xác đ nh có bao nhiêu trong s 2 tri u lit ế ể ả ỗ
gi ng này t c b m có làm suy gi m tài nguyên. ờ ể ừ ế ướ ế
i m t ộ ng Darcy là ng h p này thông l c di chuy n t ợ ớ ượ ườ ụ ế ậ
ự ng Darcy ch là v n t c bi u ki n và không ph n ánh th c ể ế ả
ớ ằ ỉ ượ s chuy n đ ng th c s c a n ậ ố ạ c ng m thông qua khe h gi a các h t ầ ở ữ
ớ ộ ố
ớ ậ ố s gi a chi u dài c a dòng ch y(L) v i v n t c ủ ề ả
ộ c(vx) di chuy n qua các l tr ng. ỷ ố ữ ỗ ố ể
ả
ấ ỉ
C: ộ khô c n.Khu v c này b chia c t b i m t h th ng sông trong thung lung r ng ự kho ng 4 km.L ng đ ng phù sa trong thung lũng t o thành m t t ng n ầ c ng m ắ và hai gi ng đã đ ế lung(hingf 10.A,ph n a).M t ph n thung lũng gi a các gi ng có vùng bão hòa ầ -3 m/s).Đ x p dày 25 m,bao g m cát,s i và có h s th m 100 m/ngày (1,2 * 10 ộ ố ệ ố ấ ồ c ng m là 30%.M t ph n thung lung th hi n v t ch t t ng n hình 10.A, ậ ầ ộ ướ ấ ầ ầ ph n c. Các gi ng cách nhau 1000 m và đ cao c a các gi ng khai 1 và 2 l n ủ ộ ế ầ l ề i đây lien quan đ n các đi u c đ t ra d ượ ướ ỏ ượ ặ ki n hi n th ị ở ể ệ ng n 1,L u l ư ượ thung lung là gì? 2,Th i gian di chuy n c a n c ng m t ế ờ ể ủ ướ ầ t thú v ,n u vi c ô nhi m đ đi m môi tr ng câu h i này đ c bi ượ ệ ườ ể ặ ỏ i gi ng 2. i gi ng 1 và mu n bi t t khi nào tình tr ng ô nhi m s lan t ế ạ ế ế ạ i 2 câu h i này v i tình hình trên đòi h i ph i áp d ng đ nh lu t Darcy. Tr l ị ỏ ả ờ ớ i câu h i th nh t,yêu c u l c đang di chuy n qua t ng n ng n Đ tr l ể ướ ầ ượ ứ ấ ể ả ờ ng m là bao nhiêu,nh r ng :Q = K. I. A ớ ằ ầ Gradient th y l c(hình 10.6) là t s c a s khác bi gi ng v i chi u dài dòng ch y n ả ướ cao m c n ế ự đó,gradient th y l c (I)là 0,001.Cho h s th m là 1,2 * 10 c t ngang c a t ng ch a n ủ ầ ắ nhau ta đ Q =0,12 m3/s t ng n nhiên,t t c l ấ ả ượ máy b m c a gi ng s là c n thi ế ủ ơ m i ngày đ ượ ơ Câu h i th 2 liên quan đ n th i gian n ứ ỏ gi ng khác.Áp d ng đ nh lu t Darcy:Trong tr ị v = Q/A =K. I Nh r ng thông l t ự ự ủ ướ ộ ể ế ự cát,s i trong t ng ch a n c. ỏ ứ ướ ầ V n t c th c t (vx) gi a K.I v i đ x p: ữ ự ế ậ ố vx =K.I/n =(1,2 * 10-3 m/s).(10-3)/0,3 =4.10-6 (m/s) Th i gian chuy n đ ng(T) là t ể ờ c a n ủ ướ Ta có: Kho ng cách L =vx.T do đó: T =1000 m/4.10-6 (m/s) =2,5× 108 s x p x 7,9 năm. V.NGU N CUNG C P N Ấ ƯỚ Ồ
N c bao ph 71% di n tích c a qu đ t trong đó có 97% là n ủ ả ấ ướ ủ ệ ướ c m n, còn ặ
l i là n c ng t. N c gi cho khí h u t ạ ướ ướ ọ ữ ậ ươ ế ng đ i n đ nh và pha loãng các y u ố ổ ị
t ố gây ô nhi m môi tr ễ ườ ng, nó còn là thành ph n c u t o chính y u trong c th ầ ấ ạ ơ ể ế
sinh v t, chi m t 50%-97% tr ng l ng c a c th , ch ng h n nh ng ế ậ ừ ọ ượ ủ ơ ể ư ở ẳ ạ ườ i
n c chi m 70% tr ng l S a bi n n i 97%. Trong ướ ế ọ ượ ng c th và ơ ể ở ứ ể ướ c chi m t ế ớ
3% l ng n c ng t có trên qu đ t thì có kho ng h n 3/4 l ng n c mà con ượ ướ ả ấ ả ọ ơ ượ ướ
ng i không s d ng đ c vì nó n m quá sâu trong lòng đ t, b đóng băng, ườ ử ụ ượ ấ ằ ị ở
... ch có 0,5% n d ng h i trong khí quy n và ạ ể ơ ở ạ d ng tuy t trên l c đi ế ụ ạ ỉ ướ ọ c ng t
hi n di n trong sông, su i, ao, h mà con ng ệ ệ ố ồ ườ i đã và đang s d ng. Tuy nhiên, ử ụ
n u ta tr ph n n ừ ế ầ ướ ị c b ô nhi m ra thì ch có kho ng 0,003% là n ỉ ễ ả ướ ọ ạ c ng t s ch
mà con ng c và n u tính ra trung bình m i ng ườ i có th s d ng đ ể ử ụ ượ ế ỗ ườ ượ c i đ
cung c p 879.000 lít n c ng t đ s d ng (Miller, 1988). ấ ướ ọ ể ử ụ
1. Tr l ng n . c ữ ượ ướ
Tr ng n c ph thu c dòng vào, dòng ra và l ng n c l u tr trong l ữ ượ ướ ụ ộ ượ ướ ư ữ
m t h th ng. T ng l ng n c đi qua M m i ngày x p x 152000 tri u m ộ ệ ố ổ ượ ướ ỹ ỗ ệ ấ ỉ
3 ở
ng n c này x p x 10% l ng m a, tuy t trên th tr ng thái l ng. T ng l ỏ ạ ổ ượ ướ ấ ỉ ượ ư ế ế
gi i. G n 2/3 thúc đ y vi c bay h i nhanh chóng hay h p th b i sinh v t. Còn ớ ụ ở ệ ẩ ầ ậ ấ ơ
l ạ i 1/3 t c là kho ng 5510 tri u m ả ứ ệ
3 ch y trên b m t ho c th m vào đ t đi vào ặ
ề ặ ả ấ ấ
c ng m, ch y ra bi n hay di chuy n qua các đ ng biên gi các m ch n ạ ướ ể ể ả ầ ườ ớ i.
Chúng đ c dùng đ tiêu th hay bay h i t các h c p n nhiên. Nh các ượ ơ ừ ụ ể ồ ấ c t ướ ự ờ
hi n t ng t nhiên thay đ i thúc đ y các thiên tai x y ra nh lũ l t, h n hán. ệ ượ ự ư ẩ ả ổ ụ ạ
Ch m t ph n n c có th phát tri n cho l ỉ ộ ầ ướ ể ể ượ ng s d ng l n. Nh v y ch ớ ử ụ ư ậ ỉ
kho ng 2656 tri u m m c đ có quy mô là r t quan ệ ả
3 m i ngày. S phân vùng ự
ỗ ở ứ ộ ấ
i viêc thúc đ y chu kỳ x y ra hàng năm. tr ng t ọ ớ ẩ ả
M t s v n đ ti m tàng trong vi c cung c p n c d doán c đ các khu ộ ố ấ ề ề ệ ấ ướ ượ ự ở
ng m a hàng năm và l ng dòng ch y th p nh mi n Tây Nam v c n i mà l ự ơ ượ ư ượ ư ề ả ấ
n ướ c M và khu v c Great Plains. ự ỹ
Th t không may, vi c l u gi c các dòng ch y l i không kh thi vì l ệ ư ậ n ữ ướ ả ạ ả ượ ng
n c m t đi do b c h i các h nhân t o l n, s h n ch s l ng các v trí ướ ơ ở ấ ố ế ố ượ ạ ớ ự ạ ồ ị
thích h p đ xây h , và còn các m c đích s s ng n ử ụ ụ ể ồ ợ ướ ậ c khác nh vi c v n ư ệ
c trên sông và đ i s ng hoang dã. K t qu là, s thi u h t n chuy n n ể ướ ờ ố ụ ướ c ự ế ế ả
cung c p xu t hi n nh ng khu v c có l ng m a th p và ít dòng ch y qua. ệ ở ấ ấ ự ữ ượ ư ấ ả
Nh ng cu c tranh lu n quy t li t đ đ m b o 1 s cung c p n ế ệ ữ ậ ộ t là c n thi ầ ế ể ả ự ấ ả ướ c
h p lý. ợ
2.Cung ng n ứ ướ c ng m: ầ
N c ng m là ngu n cung c p n ướ ầ ấ ồ ướ c u ng cho g n m t n a dân s Hoa Kì. ộ ử ầ ố ố
ng n c ng m May m n thay, tr ắ l ữ ượ ướ ầ ở ả đây khá l n,theo tính toán có kho ng ớ
ng n c khai thác M . Trong 0.8 km
2 có kho ng 125.000-
20% t ng l ổ ượ c đ ướ ượ ở ỹ ả
240.000 km3. Nhìn chung, 125.000km3
là g n b ng l
ng n c c a sông ầ ằ ượ ướ ủ
Mississippi trong su t 200 năm qua. Không may là, do hao phí c a s khai thác ủ ự ố
n c, l ng n c có s n đ s d ng ít h n nhi u so v i t ng l ng n ướ ượ ướ ể ử ụ ớ ổ ề ẵ ơ ượ ướ c
ng m.ầ
B o v ngu n n i quan tâm b i vì ệ ả ồ ướ c ng m là v n đ đang đ ấ ề ầ c c th gi ượ ả ế ớ ở
c ng m cho m c đích sinh ho t. Th i gian đ hình đa s ng ố ườ i dân s d ng n ử ụ ướ ụ ể ầ ạ ờ
thành m t t ng n hàng trăm đ n hàng ngàn năm. Vì v y khi nó b ộ ầ ướ c ng m là t ầ ừ ế ậ ị
ô nhi m thì r t khó mà ph c h i đ c ng m là ngu n tài ồ ượ ụ ễ ấ c. Có th nói n ể ướ ầ ồ
c có vai trò r t quan tr ng b i vì nguyên không th ph c h i. T ng ng m n ụ ể ậ ầ ồ ướ ấ ở ọ
30% dòng ch y Hoa Kì đ c ng m. Các dòng ch y này ả ở ượ c cung c p b i n ấ ở ướ ả ầ
ch y l ra m t đ t ho c là do n c th m qua đ t d c theo các dòng sông. Đó ả ộ ặ ấ ặ ướ ấ ọ ấ
chính là các dòng ch y c b n, cung c p n ả ơ ả ấ ướ ư c cho h u h t các dòng ch y có l u ế ầ ả
l ng nh ho c các dòng su i vào mùa khô. Vì v y đ duy trì l u l ượ ư ượ ể ặ ậ ố ỏ ủ ng c a
dòng ch y th ph i gi cho m c n ả ả ỉ ữ ự ướ c ng m cao. ầ
nhi u khu v c, ng Ở ề ự ườ i ta đào gi ng đ l y n ế ể ấ ướ ữ c ng m. Trong nh ng ầ
tr ng h p nh th n c ng m b khai thác và đ c xem là tài nguyên ườ ư ế ướ ợ ầ ị ượ
không ph c h i đ ụ ồ ượ c. H m c n ạ ự ướ ề ế ứ c ng m là m t v n đ h t s c ầ ấ ộ
nghiêm tr ng các khu v c nh : Texas - Oklama High Plain, California, ọ ở ự ư
Azona, Nevada, New Mexico, và nhi u khu v c cô l p Louistana, ậ ở ự ề
Mississippi, Arkansas, B c Đ i Tây D ng. ươ ạ ắ
Texas – Oklahoma - High Plain l ng n Ở ượ ướ ư c ng m b m t g n b ng l u ị ấ ầ ầ ằ
l ng c a sông Colorado. T ng n c ng m Ogallala đ c hình thành t ượ ủ ầ ướ ầ ở ượ ừ ầ t ng
cát và s i d i m t khu v c r ng kho ng 400.000 km
2 kéo dài t
nam Dakota ỏ ướ ự ộ ả ộ ừ
đ n Texas. ế
M c dù tr ng n ng n c khai thác g p 20 ặ l ữ ượ ướ c ng m r t l n nh ng l ấ ớ ư ầ ượ ướ ấ
ng b c p. Tình tr ng h m c n c ng m đã x y ra trong nh ng năm l n l ầ ượ ạ ự ổ ậ ạ ướ ữ ầ ả
c b c n ki t. g n đây, và nh ng cánh đ ng s b khô h n n u nh ngu n n ầ ồ ướ ị ạ ẽ ị ư ữ ế ạ ồ ệ
Hi n nay có tr l ng n c b ữ ượ ệ ướ c ng m b gi m kho ng 5%, nh ng m c n ả ị ả ự ướ ư ầ ị
h kho ng 30-60m m t s khu v c c a Kansas, Oklahoma, New Mexico và ạ ả ở ộ ố ự ủ
Texas. Khi m c n ự ướ c ng m gi m thì m c n ả ự ướ ầ ả c gi ng cũng gi m. nh v y ph i ả ư ậ ế
ng h n khi b m n c. t n nhi u năng l ề ố ượ ơ ơ ướ
C CHÍNH c n i dòng và s Ướ : s d ng n ử ụ ướ ộ ử
VI.LO I HÌNH S D NG N ạ d ng n ướ ử ụ c ngo i dòng ạ ụ
. S d ng ngo i dòng là l y n
c dùng ử ụ ạ ấ ướ c ra kh i ngu n. Ví d nh n ồ ư ướ ụ ỏ
trong vi c t i tiêu, chăn nuôi, nhi t đi n, các quá trình công nghi p, và ệ ướ ệ ệ ệ
trong c p n c công c ng vi c s d ng n ấ ướ ệ ử ụ ộ ướ c trong sinh ho t là m t hình ạ ộ
th c c a s d ng ngo i dòng. Trong tr c không quay l ứ ủ ử ụ ạ ườ ng h p đó n ợ ướ ạ i
dòng ch y ngay l p t c sau khi s d ng. Đó là l ng n c bay h i, l ậ ứ ử ụ ả ượ ướ ơ ượ ng
n c đ ng n ướ ượ c h p th vào các s n ph m ho c các v mùa, và l ẩ ụ ụ ấ ả ặ ượ ướ c
tiêu th b i đ ng v t và con ng i. S d ng n i dòng liên quan đ n n ụ ở ộ ậ ườ ử ụ ế ướ c ộ
đ ượ ử ụ c s d ng nh ng không l y ra kh i ngu n. Ví d nh vi c dùng n ỏ ụ ư ệ ư ấ ồ ướ c
sông trong hàng h i, th y đi n, n c dùng làm n i ủ ệ ả ướ ơ ở ậ cho cá, đ ng v t ộ
hoang dã, trong gi i trí. ả
S d ng n i dòng th
ử ụ ộ ườ ử ụ ng gây tranh cãi vì đ i v i m i m c đích s d ng ố ớ ụ ỗ
thì c n nh ng tiêu chu n khác nhau đ tránh gây nh h ng x u. Ví d ữ ể ẩ ầ ả ưở ấ ụ
ng n c và dòng ch y c a cá và các sinh v t hoang dã nhu c u ch t l ầ ấ ượ ướ ủ ả ậ
khác v i tiêu chu n n ẩ ớ ướ ệ c đ khai thác th y đi n. Ho t đ ng th y đi n ệ ạ ộ ủ ủ ể
yêu c u v s thay đ i c a dòng ch y. T ng t ổ ủ ề ự ầ ả ươ ự ụ nh v y, đ i v i m c ố ớ ư ậ
ể ố đích v n chuyên, hàng h i thì nh ng đi u ki n v dòng ch y có th đ i ữ ệ ề ề ậ ả ả
l p v i các m c đích trên. ụ ậ ớ
Làm cách nào đ v n chuy n n
ể ậ ể c t ướ ừ sông su i đ n n i khác mà không ơ ố ế
ng đ n dòng ch y là m t m i quan tâm l n hi n nay. Đó là làm nh h ả ưở ế ệ ả ố ớ ộ
v n đ l n ấ ề ớ ở Tây Nam Đ i Tây D ng, n i có các loài cá nh : cá h i, cá ơ ươ ư ạ ồ
thu đang b suy gi m v s l ng do con ng i gây ra nh : phá r ng, xây ề ố ượ ả ị ườ ừ ư
đ p, ngăn dòng ch y và s di c cũng làm thay đ i dòng ch y. ư ậ ự ả ả ổ
VII.Tình hình s d ng n c trên th gi i và t Nam ử ụ ướ ế ớ Vi ở ệ
a)
Tình hình s d ng n c trên th gi i ử ụ ướ ế ớ
Khi con ng i b t đ u tr ng tr t và chăn nuôi thì đ ng ru ng d n d n phát ườ ắ ầ ầ ầ ồ ồ ọ ộ
tri n ể ở mi n đ ng b ng màu m , k bên l u v c các con sông l n. Lúc đ u c ư ỡ ề ầ ư ự ề ằ ồ ớ
dân còn ít và n ướ ờ c thì đ y p trên các sông h , đ ng ru ng, cho dù có g p th i ồ ồ ầ ắ ặ ộ
gian khô h n kéo dài thì cũng ch c n chuy n c không xa l m là tìm đ ể ư ỉ ầ ạ ắ ượ ơ ở c n i
m i t t đ p h n. Vì v y, n c xem là ngu n tài nguyên vô t n và c nh ớ ố ẹ ậ ơ c đ ướ ượ ứ ậ ồ ư
th qua m t th i gian dài, v n đ n c ch a có gì là quan tr ng. ề ướ ế ấ ộ ờ ư ọ
ệ Tình hình thay đ i nhanh chóng khi cu c cách m ng công nghi p xu t hi n ộ ệ ạ ấ ổ
và càng ngày càng phát tri n nh vũ bão. H p d n b i n n công nghi p m i ra ở ề ư ể ệ ấ ẫ ớ
nông thôn đ xô vào các thành ph và khuynh h đ i, t ng dòng ng ờ ừ i t ườ ừ ổ ố ướ ng
này v n còn ti p t c cho đ n ngày nay. Ðô th tr thành nh ng n i t p trung dân ế ụ ơ ậ ị ở ữ ế ẫ
c càng c quá đông đúc, tình tr ng này tác đ ng tr c ti p đ n v n đ v n ư ề ề ướ ự ế ế ạ ấ ộ
i. Nhu c u n ngày càng tr nên nan gi ở ả ầ ướ ể c càng ngày càng tăng theo đà phát tri n
c a n n công nghi p, nông nghi p và s nâng cao m c s ng c a con ng ủ ứ ố ủ ự ệ ề ệ ườ i.
Theo s c tính, bình quân trên toàn th gi i có ch ng kho ng 40% l ự ướ ế ớ ừ ả ượ ng
n c cung c p đ c s d ng cho công nghi p, 50% cho nông nghi p và ướ ấ ượ ử ụ ệ ệ
10%cho sinh ho t. Tuy nhiên, nhu c u n c s d ng l i thay đ i tùy thu c vào ạ ầ ướ ử ụ ạ ổ ộ
s phát tri n c a m i qu c gia. ự ể ủ ố ỗ
Nhu c u v n ầ ề ướ ủ ề c trong công nghi p: S phát tri n càng ngày càng cao c a n n ể ự ệ
công nghi p trên toàn th gi i càng làm tăng nhu c u v n ế ớ ệ ề ướ ầ c, đ c bi ặ ệ ố ớ t đ i v i
m t s ngành s n xu t nh ch bi n th c ph m, d u m , gi y, luy n kim, hóa ự ư ế ế ộ ố ệ ấ ả ấ ầ ẩ ỏ
ch t..., ch 5 ngành s n xu t này đã tiêu th ngót 90% t ng l ng n ụ ấ ả ấ ổ ỉ ượ ướ ử ụ c s d ng
cho công nghi p. ệ
Nhu c u v n ầ ề ướ ệ c trong nông nghi p: S phát tri n trong s n xu t nông nghi p ể ự ệ ấ ả
ộ nh s thâm canh tăng v và m r ng di n tích đ t canh tác cũng đòi h i m t ư ự ở ộ ụ ệ ấ ỏ
l ng n c ngày càng cao. Theo M.I.Lvovits (1974), trong t ng lai do thâm ượ ướ ươ
canh nông nghi p mà dòng ch y c năm c a các con sông trên toàn th gi i có ế ớ ủ ệ ả ả
th gi m đi kho ng 700 km
3/năm. Ph n l n nhu c u v n
c đ ể ả ả ầ ớ ề ướ ầ ượ c th a mãn ỏ
nh m a vùng có khí h u m, nh ng cũng th ng đ c b sung b i n ờ ư ở ậ ẩ ư ườ ượ ở ướ c ổ
sông ho c n c ng m b ng bi n pháp th y l i nh t là vào mùa khô. Ng i ta ặ ướ ủ ợ ệ ầ ằ ấ ườ
c tính đ c m i quan h gi a l ng n c s d ng v i l ng s n ph m thu ướ ượ ệ ữ ượ ố ướ ử ụ ớ ượ ẩ ả
đ ượ c trong quá trình canh tác nh sau: đ s n xu t 1 t n lúa mì c n đ n 1.500 ể ả ư ế ầ ấ ấ
c, 1 t n g o c n đ n 4.000 t n n c và 1 t n bông v i c n đ n 10.000 t n n ấ ướ ế ạ ầ ấ ấ ướ ả ầ ế ấ
c. S dĩ c n s l t n n ấ ướ ầ ố ượ ở ng l n n ớ ướ ỏ ủ c nh v y ch y u là do s đòi h i c a ủ ế ư ậ ự
quá trình thoát h i n c c a cây, s b c h i n c c a l p n ơ ướ ủ ự ố ơ ướ ủ ớ ướ ồ c m t trên đ ng ặ
i và ph n nh tích t ru ng, s tr c di c a n ự ự ủ ướ ộ c xu ng các l p đ t bên d ớ ấ ố ướ ầ ỏ ụ ạ l i
trong các s n ph m nông nghi p. D báo nhu c u v n ề ướ ự ệ ả ẩ ầ ệ c trong nông nghi p
i 3.400 km
3/năm, chi m 58% t ng nhu c u v n
c trên đ n năm 2000 s lên t ế ẽ ớ ề ướ ế ầ ổ
toàn th gi i. ế ớ
c sinh ho t và gi i trí: Theo s Nhu c u v n ầ ề ướ ạ ả ự ướ ố c tính thì các c dân sinh s ng ư
ki u nguyên th y ch c n 5-10 lít n c/ ng ỉ ầ ủ ể ướ ườ ể i/ ngày. Ngày nay, do s phát tri n ự
i ngày càng cao nên nhu c u v n c sinh ho t và gi i trí c a xã h i loài ng ộ ủ ườ ề ướ ầ ạ ả
ngày cũng càng tăng theo nh t là các đô th l n, n c sinh ấ ở các th tr n và ị ấ ở ị ớ ướ
ho t tăng g p hàng ch c đ n hàng trăm l n nhi u h n. Theo s c tính đó thì ụ ế ự ướ ề ấ ạ ầ ơ
c sinh ho t và gi đ n năm 2000, nhu c u v n ế ề ướ ầ ạ ả ớ i trí s tăng g n 20 l n so v i ầ ẽ ầ
c trên th gi năm 1900, t c là chi m 7% t ng nhu c u n ế ứ ầ ổ ướ ế ớ ầ i (Cao Liêm, Tr n
đ c Viên - 1990). ứ
b) Tình hình s d ng n Vi c t Nam ử ụ ướ ở ệ
* N c m t ướ ặ
Vi t Nam n m trong vùng nhi t đ i m có l ng m a t ng đ i l n trung ệ ằ ệ ớ ẩ ượ ư ươ ố ớ
bình t 1.800mm - 2.000mm, nh ng l ừ ư ạ i phân b không đ ng đ u mà t p trung ồ ề ậ ố
ch y u vào mùa m a t tháng 4-5 đ n tháng 10, riêng vùng duyên h i Trung b ủ ế ư ừ ế ả ộ
thì mùa m a b t đ u và k t thúc ch m h n vài ba tháng. ư ắ ầ ế ậ ơ
S phân b không đ ng đ u l ng m a và dao đ ng ph c t p theo th i gian ề ượ ự ố ồ ứ ạ ư ộ ờ
là nguyên nhân gây nên n n lũ l t và h n hán th t th ng gây nhi u thi ạ ụ ấ ạ ườ ề ệ ạ t h i
qu c gia, ngoài ra còn l n đ n mùa màng và tài s n nh h ớ ả ả ế ưở ng đ n n n kinh t ề ế ế ố
gây nhi u tr ng i cho vi c tr th y, khai thác dòng sông. ị ủ ệ ề ạ ở
Theo s c tính thì l ng n ự ướ ượ ướ ả c m a h ng năm trên toàn lãnh th kho ng ư ằ ổ
ng dòng ch y c a các sông h kho ng 313 km 640 km3, t o ra m t l ạ ộ ượ ả ủ ả ồ
3. N u tính ế
ng n bên ngoài ch y vào lãnh th n c ta qua hai con sông l n là c l ả ượ c t ướ ừ ổ ướ ả ớ
sông C u long ( 550 km
3 ) thì t ng l
ng n ử
3 ) và sông H ng ( 50 km ồ
ổ ượ ướ ư c m a
c h ng năm kho ng 1.240 km
3 và l
ng n nh n đ ậ ượ ằ ả ượ ướ ổ c mà các con sông đ ra
bi n h ng năm kho ng 900 km
3. Nh v y so v i nhi u n
c, Vi t nam có ể ả ằ ư ậ ề ớ ướ ệ
c ng t khá d i dào l ng n c bình quân cho m i đ u ng ngu n n ồ ướ ọ ồ ượ ướ ỗ ầ ườ ạ ớ i đ t t i
17.000 m3/ ng i/ năm. Do n n kinh t ườ ề n ế ướ c ta ch a phát tri n nên nhu c u v ể ư ầ ề
l ng n c s d ng ch a cao, hi n nay m i ch khai thác đ c 500 ượ ướ ử ụ ư ệ ớ ỉ ượ
m3/ng i/năm nghĩa là ch khai thác đ c 3% l ng n c đ nhiên cung ườ ỉ ượ ượ ướ c t ượ ự
c p và ch y u là ch khai thác l p n ấ ủ ế ớ ướ ỉ ầ ớ ậ c m t c a các dòng sông và ph n l n t p ặ ủ
trung cho s n xu t nông nghi p(Cao Liêm- Tr n đ c Viên, 1990) ầ ứ ệ ấ ả
ầ * N c ng m ướ
N c tàng tr trong lòng đ t cũng là m t b ph n quan tr ng c a ngu n tài ộ ộ ướ ủ ử ậ ấ ồ ọ
nguyên n Vi t Nam. M c dù n c khai thác đ s d ng cho c ướ ở ệ ặ ướ c ng m đ ầ ượ ể ử ụ
lâu đ i nay; tuy nhiên vi c đi u tra nghiên c ú ngu n tài sinh ho t đã có t ạ ừ ư ề ệ ờ ồ
c ti n hành trong nguyên n y m t cách toàn di n và có h th ng ch m i đ ệ ỉ ớ ượ ệ ố ầ ộ ế
ch ng ch c năm g n đây. Hi n nay phong trào đào gi ng đ khai thác n ụ ừ ệ ể ế ầ ướ c
c th c hi n vùng nông thôn b ng các ph ng m đ ầ ượ ệ ở ự nhi u n i nh t là ơ ề ấ ở ằ ươ ng
ti n th công, còn s khai thác b ng các ph ng ti n hi n đ i cũng đã đ ủ ự ệ ằ ươ ệ ệ ạ ượ c
ti n hành nh ng còn r t h n ch ch nh m ph c v cho s n xu t và sinh ho t ằ ụ ụ ấ ạ ế ỉ ạ ở ư ế ả ấ
các trung tâm công nghi p và khu dân c l n mà thôi. ư ớ ệ
* N c khoáng và n c nóng ướ ướ
Theo th ng kê ch a đ y đ thì Vi ủ ư ầ ố ở ệ t Nam có kho ng 350 ngu n n ả ồ ướ c
khoáng và n c nóng, trong đó nhóm ch a Carbonic t p trung ướ ứ ậ ở ộ nam Trung b ,
đông Nam b và nam Tây nguyên; nhóm ch a Sulfur Hydro ứ ộ ở ề Tây B c và mi n ắ
núi Trung b ; nhóm ch a Silic trung và nam Trung b ; nhóm ch a S t ứ ộ ở ắ ở ồ đ ng ứ ộ
b ng B c b ; nhóm ch a Brom, Iod và Bor có trong các tr m tích mi n võng Hà ằ ắ ộ ứ ề ầ
N i và ven bi n vùng Qu ng Ninh; nhóm ch a Fluor ả ứ ể ộ ở ầ ớ nam Trung b ....Ph n l n ộ
n c khoáng cũng là ngu n n c nóng, g m 63 đi m m v i nhi 30o - ướ ồ ướ ể ấ ồ ớ t đ t ệ ộ ừ
40o C; 70 đi m nóng v a v i nhi ừ ớ ể t đ t ệ ộ ừ ớ 41o - 60o C và 36 đi m r t nóng v i ể ấ
nhi t đ t ệ ộ ừ 60o - 100oc; h u h t là m ch ng m ch có 2 m ch l ạ ế ầ ạ ầ ỉ ộ ộ thiên thu c
lo i m g p trung Trung b và đông Nam b . T nh ng s li u trên cho ạ ấ ặ ở ộ ở ộ ừ ố ệ ữ
th y r ng tài nguyên n c khoáng và n c nóng c a Vi t Nam r t đa d ng v ấ ằ ướ ướ ủ ệ ạ ấ ề
ki u lo i và phong phú có tác d ng ch a b nh, đ ng th i có tác d ng gi i khát ử ệ ụ ụ ể ạ ờ ồ ả
và nhi u công d ng khác. ụ ề
Trong nh ng năm g n đây nhu c u n c s d ng cho công nghi p và sinh ữ ầ ầ ướ ử ụ ệ
ho t không ng ng tăng lên theo đà phát tri n c a công nghi p, s gia tăng dân ủ ự ừ ệ ể ạ
i dân không ng ng đ s , m c s ng c a ng ố ứ ố ủ ườ ừ ượ ủ c nâng cao và s phát tri n c a ự ể
các đô th . ị
NG. Ệ Ử Ụ ƯỚ Ớ ƯỜ
•
VIII.TÁC Đ NG C A VI C S D NG N Ủ c ng m: do s khai thác l y t ngu n n ự Ộ - S c n ki ự ạ C T I MÔI TR ấ ồ ướ ệ ầ
c ng m
• S lún s p: Khi l p n ụ
ự ớ ướ ầ ở ạ ả c n b l y đi nhanh t o nên kho ng ị ấ ạ
tr ngố đi nhanh h n s tr c di ơ ự ự
•
- S nhi m m n: S khai thác n c ng m các vùng ven b bi n t o nên ự ự ễ ặ ướ ầ ở ờ ể ạ
c do ho t đ ng công nghi p, nông nghi p, sinh
• S ô nhi m ngu n n ễ
ự ồ ướ ạ ộ ệ ệ
ho t..ạ
C. IX.B O T N N Ả Ồ ƯỚ
T m quan tr ng c a vi c b o t n n
c ệ ả ồ ướ ủ ầ ọ
N c r t c n thi ướ ấ ầ ế ạ ộ t cho m i c th s ng và cũng c n cho đa s các ho t đ ng ọ ơ ể ố ầ ố
c đ c con ng i s d ng ngày càng tăng theo c a con ng ủ ườ i. Nhu c u v n ầ ề ướ ượ ườ ử ụ
ủ nh p đ phát tri n c a n n công nghi p, công nghi p và nâng cao m c s ng c a ể ủ ề ứ ố ệ ệ ộ ị
con ng i. Trong đi u ki n s n xu t ngày càng phát tri n và dân s ngày càng ườ ệ ả ể ề ấ ố
tăng, các hình thái và quy mô tác đ ng c a con ng ủ ộ ườ i trong s n xu t tăng lên làm ấ ả
nh h ng đ n ngu n tài nguyên này: ả ưở ế ồ
- S phát tri n m nh m c a n n công nghi p hi n nay càng đòi h i s cung ỏ ự ẽ ủ ự ể ệ ệ ề ạ
ng n c r t l n cho các ho t đ ng c a nhà máy. c p m t l ấ ộ ượ ướ ấ ớ ạ ộ ủ
- S phát tri n n n nông nghi p theo h ự ề ệ ể ướ ử ụ ng thâm canh tăng v c n s d ng ụ ầ
n c ngày càng nhi u h n nên càng làm ki t qu ngu n tài nguyên n ướ ề ơ ệ ệ ồ ướ ọ c ng t
i m t s vùng khô h n trên th gi i. nh t là t ấ ạ ộ ố ế ớ ạ
ỏ - S gia tăng dân s đ ng th i v i s nâng cao đ i s ng xã h i cũng đòi h i ờ ớ ự ờ ố ố ồ ự ộ
l ng n c s d ng ngày càng nhi u cho nhu c u sinh ho t c a con ng i. ượ ướ ử ụ ạ ủ ề ầ ườ
ng n c rút xu ng. Tuy nhiên, b i v vi c s d ng n c này mang % t ng l ổ ượ ướ ở ỉ ệ ử ụ ố ướ
tính ch t t p trung nên đã đ t ra m t v n đ l n trong khu v c. Vi c tiêu hao ộ ấ ấ ậ ề ớ ự ệ ặ
n c này có th c b n đ c gi m m t l ng nh v i d ng nhà t m hi u qu ướ ể ơ ả ượ ộ ượ ả ỏ ớ ạ ệ ắ ả
i, t i n c vào đêm và h th ng t i nh gi t. h n và đ t v t c đ nh phía d ặ ậ ố ị ơ ướ ướ ướ ệ ố ướ ỏ ọ
.M t s ph
ng án nh m b o t n n c ộ ố ươ ả ồ ướ ằ
c do th y l i
a) Gi m s tiêu hao n ự
ả ướ ủ ợ
Do s phân ph i l ng m a ố ượ ự ư ở ỗ ơ ậ m i n i khác nhau tùy theo đi u ki n khí h u ệ ề
và đ a hình, có nh ng vùng thì n ữ ị ướ ấ ồ ế c r t d i dào cũng có nh ng vùng r t thi u ữ ấ
n c. N c đ c s d ng canh tác nông nghi p ph n l n đ c l y ra t ướ ướ ượ ử ụ ầ ớ ượ ấ ệ ừ ồ ngu n
n c m t đôi khi cũng ph i l y t n ướ ả ấ ừ ướ ặ c ng m. ầ
Trong nông nghi p, đ có đ n c cho canh tác ng i ta th ủ ướ ệ ể ườ ườ ự ng xây d ng
h th ng th y l i đ d n n n i có nhi u n ệ ố ủ ợ ể ẫ c t ướ ừ ơ ề ướ c đ n n i thi u n ơ ế ế ướ c.
Ngu n n c này đ c d n theo h th ng kênh m ng đ ồ ướ ượ ẫ ệ ố ươ ượ ạ c đào theo quy ho ch
i, s s d ng h th ng kênh m ng d ng n c a th y l ủ ủ ợ ự ử ụ ệ ố ươ ẫ ướ ộ c làm th t thoát đi m t ấ
l ng n c tính có kho ng 50% ngu n n ượ ướ c đáng k . Theo s ể ự ướ ả ồ ướ ị ấ c này b m t
đi do s b c h i c a l p n ơ ủ ớ ự ố ướ ố c trên m t các kênh m ng và do s tr c di xu ng ự ự ươ ặ
đáy các kênh m ng. các l p đ t ớ ấ ở ươ
ệ ố Ð gi m b t s hao phí đó, m t s nhà nông đã s d ng h u hi u h th ng ể ả ớ ự ộ ố ử ụ ữ ệ
c. Theo h th ng n y thì n c b m vào ph n trung tâm cu h r i n ướ ướ ệ ố ầ c đ ướ ượ ả ệ ầ ơ
th ng và t đây n c theo m t h th ng ng d n ch ng ch t đ n t i cho cây ố ừ ướ ộ ệ ố ị ế ướ ẫ ằ ố
vùng khô h n, v i h th ng này, ng tr ng ồ ở ớ ệ ố ạ ườ i ta đã làm gi m s hao phí t ả ự ừ
30% - 50% so v i khi s d ng h th ng th y l ệ ố ử ụ ủ ợ ớ i. H th ng r ệ ố i n ướ ướ c ki u này ể
Israel t nh ng năm 60, các ng d n ch ng ch t và ch gi i phóng r t ph bi n ấ ổ ế ở ừ ữ ỉ ả ẫ ằ ố ị
c r t nh đ đ hòa tan phân bón cho r cây h p th , ti m t th tích n ể ộ ướ ấ ỏ ủ ể ụ ế ể ấ ả t gi m
i thi u s b c h i n đ n m c t ế ứ ố ể ự ố ơ ướ c và tr c di n ự ướ c xu ng các l p đ t bên d ớ ấ ố ướ i.
vùng California và Florida Ở Hoa Kỳ, h th ng này cũng đ ố ệ ượ c s d ng ử ụ ở
(Miller, 1988).
b) Gi m hao phí n
c trong ho t đ ng công nghi p ả ướ ạ ộ ệ
Theo s ự ướ ự c tính thì ch riêng 5 ngành công nghi p l n nh công nghi p th c ệ ớ ư ệ ỉ
ph m, d u ho , gi y, luy n kim và hóa ch t đã s d ng h t 90% t ng l ử ụ ệ ế ầ ả ấ ẩ ấ ổ ượ ng
n c đ c s d ng cho toàn b các ngành công nghi p. L ng n c sau khi ướ ượ ử ụ ệ ộ ượ ướ
đ c s d ng đ c đ a tr l i vào sông h ch a đ y nh ng ch t gây ô nhi m. ượ ử ụ ượ ư ở ạ ồ ứ ầ ữ ễ ấ
Ð làm gi m b t ô nhi m ngu n n c và đ ng th i làm gi m s hao phí ễ ể ả ớ ồ ướ ự ả ồ ờ
n c trong ho t đ ng công nghi p, các ph ng h c ti n hành nh ướ ạ ộ ệ ươ ướ ng c n đ ầ ượ ế ư
ti i đa n c s d ng trong công nghi p, k c vi c chuy n nhi u xí ế t gi m t ả ố ướ ử ụ ể ả ệ ệ ể ề
nghi p qua quy trình công ngh khô; đ a các tr m nhi ư ệ ệ ạ ệ ệ t đi n và các xí nghi p ệ
công nghi p vào chu trình cung c p n c khép kín sao cho n c đã đ ệ ấ ướ ướ ượ ử c s
c làm s ch r i s d ng cho xí nghi p khác. d ng cho xí nghi p này sau khi đ ệ ụ ượ ồ ử ụ ệ ạ
c) Gi m hoang phí n
c gia d ng ả ướ ụ
S hao phí n c gia d ng x y ra là do s rò r c a các đ ng ng d n, vòi ự ướ ỉ ủ ự ụ ả ườ ẫ ố
n c ướ ở các nhà v sinh, nhà t m trong m i gia đình và cũng còn do s tiêu xài ỗ ự ệ ắ
hoang phí c a con ng i. Theo s c tính s hao phí này chi m kho ng t ủ ườ ự ướ ự ế ả ừ
20%- 35% n c đ c cung c p cho sinh ho t. Hi n nay, hi n t ng hao phí ướ ượ ệ ượ ệ ấ ạ
c đã gi m các thành ph do ng ngu n n ồ ướ ả ở ố ườ ặ i ta s d ng bi n pháp cài đ t ệ ử ụ
c, do đó m c đ s d ng n c trong sinh ho t đã gi m đi 1/3 vì đ ng h n ồ ồ ướ ộ ử ụ ứ ướ ả ạ
i c g ng ti t ki m ti n. m i ng ỗ ườ ố ắ ế t ki m n ệ c đ ti ướ ể ế ề ệ
X. T NG K T Ổ Ế
Vòng tu n hoàn c a n ủ ướ ầ ổ c bao g m s di chuy n, s l u tr , s chuy n đ i ữ ự ự ư ự ể ể ồ
c t c a n ủ ướ ừ ể ủ 1 ph n c a vòng tu n hoàn sang các d ng khác. S di chuy n c a ầ ủ ự ầ ạ
n c trong đ t – s ch y tràn trên b m t và d ướ ự ả ề ặ ấ ướ ề ặ ấ ầ ủ i b m t đ t - là 1 ph n c a
vòng tu n hoàn có liên quan tr c ti p nh t đ n con ng i. Nhìn chung, n c là ấ ế ự ế ầ ườ ướ
m t trong nh ng ngu n tài nguyên phong phú nh t có th tái t o đ c. Tuy ữ ể ạ ấ ộ ồ ượ
ng n nhiên, h n 99% l ơ ượ ướ ợ c trên trái đ t không th s d ng ho c không phù h p ể ử ụ ặ ấ
i do đ m n và v trí c a nó. v i nhu c u s d ng c a con ng ớ ầ ử ụ ủ ườ ộ ặ ủ ị
c làm cho nó tr nên không th thi u đ c cho Thu c tính đ c nh t c a n ộ ấ ủ ướ ộ ể ế ở ượ
i. Nhi u thu c tính trong s đó có đ đ i s ng c a con ng ủ ờ ố ườ ề ộ ố ượ ế c là do s s p x p ự ắ
. N c là 1 dung môi ph bi n, nó là thành ph n c b n c a t c a các phân t ủ ử ướ ầ ơ ả ủ ấ t ổ ế
c các c th sinh v t và đóng vai trò quan tr ng trong vi c quy t đ nh thành ả ơ ể ế ị ệ ậ ọ
ph n c a đ t. N c ướ ở ạ d ng các màng m ng bao quanh phân t ỏ ủ ấ ầ ử ấ ữ đ t và nh ng
màng m ng này quan tr ng trong d di chuy n c a n c trên m t n ể ủ ướ ự ỏ ọ ặ ướ c ng m. ầ
Dòng ch y c a n c trên m t đ t đ ng phân ả ủ ướ ặ ấ ượ c chia theo l u v c ho c đ ư ặ ườ ự
th y. Dòng ch y và l ng tr m tích thay đ i r t nhi u nh ng khu v c khác ủ ả ượ ổ ấ ề ở ầ ự ữ
ng c a y u t đ a ch t, đ a văn, khí h u, và nhau. S thay đ i này ch u nh h ổ ị ả ự ưở ủ ế ố ị ấ ậ ị
nhân t sinh h c. N c có 3 cách ch y chính: ch y trên b m t, ch y d ố ề ặ ướ ả ả ả ọ ướ ề i b
m t đ t nông, và n c ba ki u v n hành này có ý nghĩa ặ ấ ướ c ch y ng m. Hi u đ ầ ể ả ượ ể ậ
quan tr ng trong vi c hi u b ng cách nào đ t s d ng thay đ i l ấ ử ụ ổ ạ ệ ể ằ ọ ể ả i có th nh
h ng đ n vi c ch y tràn và s n ph m tr m tích. ưở ệ ế ả ẩ ả ầ
N c ng m đ i bão hòa phía d i m c n ầ ở ớ ướ ướ ự ướ c ng m. Ngu n chính c a nó ồ ủ ầ
l ượ ấ ng m a th m qua đ i b c p đi xu ng đ i th m hút. M t vùng c a trái đ t ớ ổ ấ ủ ư ấ ấ ố ộ ớ
có kh năng cung c p n c ng m m c đ thích h p t 1 ngu n n c. S ấ ả ướ ầ ở ứ ợ ừ ộ ồ ướ ự
c có th đ y n c t hi n di n c a l p h u h n phía trên t ng ng m n ạ ệ ủ ớ ữ ệ ầ ậ ướ ể ẩ ướ ừ ầ t ng
ng m n ậ ướ c lên b m t. C h ề ặ ả ướ ng và t c đ c a s di chuy n n ộ ủ ự ể ố ướ c ng m ph ầ ụ
thu c vào ộ đ d c th y l c ộ ố ủ ự (trong tr ườ ỗ ố ng h p đ n gi n nh t x p x v i ch d c ấ ấ ỉ ớ ả ợ ơ
c a m c n ủ ự ướ c ng m). ầ
ng n c đ Đ đánh giá kh năng cung c p n ả ể ấ ướ ủ c c a m t vùng, tr ộ l ữ ượ ướ ượ c
phát tri n đ xác đ nh tính bi n thiên và kh năng s d ng c a n ử ụ ủ ướ ể ế ể ả ị c. Kh năng ả
cung n c thì có gi i h n, ngay c nh ng vùng có l ng m a cao và l ướ ớ ạ ữ ả ượ ư ượ ng
ch y ròng l n. Trong nhi u vùng, n c khai thác v t quá l ề ả ớ ướ c ng m đ ầ ượ ượ ượ ng
n c b sung ,và trong m t vài vùng vi c này làm thay đ i vĩnh vi n tính c đ ướ ượ ệ ễ ổ ộ ổ
ch t c a đ t. S kh mu i n c bi n ti p t c đ ấ ủ ấ ố ướ ự ử ế ụ ượ ử ụ ồ c s d ng khi nh ng ngu n ữ ể
n c khác không th s d ng đ c. ướ ể ử ụ ượ
ố Vi c xây d ng đ p trên sông giúp cho vi c đ m b o công su t phân ph i ự ệ ệ ậ ả ả ấ
n c, cho phép t i nh ng vùng h n hán tr ướ ướ ữ ạ ướ c đây, nh ng vi c này đã mang l ệ ư ạ i
i theo h ng ng các d u hi u v s thay đ i h sinh thái. Thêm vào đó, t ổ ệ ề ự ệ ấ ướ ướ ượ c
c ch y xuôi dòng. dòng sông đã làm tăng lên m t cách đáng k đ m n c a n ộ ể ộ ặ ủ ướ ả
Xây d ng đê, h ch a n c, và h th ng kênh đào đã gây nên v n đ liên quan ồ ứ ướ ự ệ ố ề ấ
t là nh ng n c đang phát đ n môi tr ế ườ ng và các v n đ v s c kh e, đ c bi ề ề ứ ấ ặ ỏ ệ ở ữ ướ
tri n. Vì v y qu n lý ngu n tài nguyên n c c n m t tri t lý m i g m các nhân ể ả ậ ồ ướ ầ ộ ế ớ ồ
t đ a ch t, đ a lý, khí h u và nh ng cách t n d ng sáng t o khác. S m ố ị ự ẩ ướ t ữ ụ ấ ậ ậ ạ ị
th ng khó đ nh nghĩa b i vì 1 vài đ m l y ch m ườ ỉ ẩ ướ ầ ầ ở ị t trong kho ng th i gian ả ờ
r t ng n c a năm. Tuy nhiên, s có m t c a n ấ ặ ủ ướ ắ ủ ự ấ c dù trong kho ng th i gian r t ả ờ
ng n đ u đ n, làm tăng đ c đi m đ t c a đ m l y và đ c bi ể ấ ủ ầ ề ặ ặ ắ ầ ặ ệ ự ậ t là làm th c v t
phát tri n. ể
