TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
59
ĐÁNH GIÁ TÁC DỤNG DỰ PHÒNG TỤT HUYẾT ÁP
CỦA ONDANSETRON LIỀU 8 MG TRONG GÂY TÊ TỦY SỐNG
CHO PHẪU THUẬT LẤY THAI TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Khổng Minh Hiếu1, Nguyễn Quốc Kính1
TÓM TẮT10
Đặt vấn đề: Gây tê tủy sống ở sản phụ mổ
lấy thai có nguy cơ gây ra tụt huyết áp và nhịp
tim chậm, gây ảnh hưởng tới tính mạng sản phụ.
Hiệu quả của ondansetron đối với dự phòng hạ
huyết áp đối với sản phụ chưa được nghiên cứu rõ.
Mục tiêu: Nghiên cứu này nhằm mục tiêu
đánh giá hiệu quả dự phòng tụt huyết áp của
ondansetron liều 8 mg trong gây tê tuỷ sống cho
phẫu thuật lấy thai
Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu thử
nghiệm lâm sàng, ngẫu nhiên có đối chứng, tiến
cứu trên 87 sản phụ mổ lấy thai có thể trạng và
tiền sử bình thường. Trong đó 44 bệnh nhân
nhóm Ondansetron sử dụng ondansetron 8mg
tiêm tĩnh mạch trước khi gây tê tủy sống 1 phút.
Nhóm chứng là 43 bệnh nhân sử dụng giả dược
là nước muối sinh lý tiêm tĩnh mạch trước khi
gây tê tủy sống 1 phút. Đánh giá hiệu quả can
thiệp dựa vào huyết áp tâm thu, nhịp tim và các
tác dụng phụ sau phẫu thuật.
Kết quả: Tại thời điểm ban đầu huyết áp tâm
thu ở cả nhóm Ondansetron và nhóm đối chứng
lần lượt là 120,5 ± 6,5 và 120,8 ± 14,3. Sau can
thiệp, nhóm Ondasetron có huyết áp ổn định với
1Khoa Gây mê hồi sức - Bệnh viện Đa Khoa Tâm
Anh, Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Khổng Minh Hiếu
SĐT: 0988985338
Email: hieukm@tamanhhospital.vn
Ngày nhận bài: 14/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 02/8/2024
Ngày duyệt bài: 08/8/2024
trung bình 111,7 ± 18,9, huyết áp tối đa giảm
đáng kể ở nhóm đối chứng với trung bình 79,9 ±
10,3 (p < 0,001). Nhịp tim cũng tăng cao ở nhóm
đối chứng với trung bình 108,6 nhịp/phút cao
hơn đáng kể so với nhóm sử dụng Ondasetron
với trung bình là 83,6 nhịp/phút (p < 0,001).
Kết luận: Ondasetron đã chứng minh được
hiệu quả trong việc dự phòng tụt huyết áp ở sản
phụ mổ lấy thai.
Từ khóa: Tụt huyết áp, mổ lấy thai, gây tê
tủy sống, ondasetron
SUMMARY
EVALUATING THE PROPHYLACTIC
EFFECT OF ONDANSETRON 8 MG ON
HYPOTENSION DURING SPINAL
ANESTHESIA IN CESAREAN
SECTIONS AT TAM ANH HOSPITAL
Background: Women undergoing cesarean
sections with spinal anesthesia are at risk of
developing hypotension and bradycardia, which
can endanger maternal health. The prophylactic
efficacy of ondansetron for hypotension in this
demographic remains inadequately explored.
Objective: This study assesses the
effectiveness of an 8 mg dose of ondansetron in
preventing hypotension associated with spinal
anesthesia in cesarean deliveries.
Methods: This prospective, randomized
controlled trial involved 87 women scheduled for
cesarean sections under spinal anesthesia, who
were otherwise healthy and without significant
medical histories. Participants were divided into
two groups: the intervention group (n=44), which
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
60
received 8 mg of intravenous ondansetron 5
minutes prior to anesthesia, and the control group
(n=43), which received an intravenous saline
placebo under the same conditions. The primary
outcomes measured were systolic blood pressure,
heart rate, and the incidence of postoperative side
effects.
Results: Initial systolic blood pressures were
comparable between the intervention (120.5 ±
6.5 mmHg) and control groups (120.8 ± 14.3
mmHg). Post-intervention, the ondansetron
group maintained more stable blood pressures
(111.7 ± 18.9 mmHg) compared to the control
group, which exhibited a significant decrease
(79.9 ± 10.3 mmHg) (p < 0,001). The control
group also experienced a higher increase in heart
rate (108.6 beats/minute) than the ondansetron
group (83.6 beats/minute) (p < 0,001).
Conclusion: Ondansetron administration
prior to spinal anesthesia in cesarean sections
effectively mitigates the risk of hypotension,
suggesting its utility as a prophylactic
intervention.
Keywords: Hypotension, Cesarean Section,
Spinal Anesthesia, Ondansetron.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Vô cảm trong sản khoa là vấn đề luôn
được các bác sỹ gây mê hồi sức sản khoa
quan tâm vì cùng một lúc phải đảm bảo an
toàn cho hai đối tượng đó là sản phụ (SP) và
thai nhi, nhất là khi mổ lấy thai được xem
như một điều trị cấp cứu [1]. Ngày nay, ở
Việt Nam cũng như trên thế giới phương
pháp vô cảm trong phẫu thuật lấy thai phổ
biến nhất là gây tê tủy sống (GTTS) [2]. Đây
là phương pháp hữu hiệu, tránh được các tai
biến gây mê trên sản phụ và sơ sinh, dễ thực
hiện, tỷ lệ thành công cao, vô cảm và giãn cơ
tốt trong mổ.
Mặc dù có nhiều ưu điểm, gây tê tủy
sống có nhiều biến chứng nguy hiểm bao
gồm hạ huyết áp, được quan sát thấy ở
khoảng 40% bệnh nhân không phải sản khoa
và gần 80% bệnh nhân sản khoa [3]. Hạ
huyết áp động mạch có thể dẫn đến giảm lưu
lượng máu và cung lượng tim, dẫn đến giảm
tình trạng tưới máu toàn thân. Sau khi gây tê
tủy sống, hạ huyết áp chủ yếu là do giảm sức
cản mạch máu thứ phát do tắc nghẽn các sợi
giao cảm và tăng trương lực phế vị [4]. Nguy
hiểm hơn, nếu liên quan đến nhịp tim chậm
và không được điều trị thích hợp, hạ huyết áp
có thể tiến triển thành ngừng tim. Do đó cần
thiết có biện pháp dự phòng để ngăn ngừa
tình trạng này. Ở Việt Nam có nhiều nghiên
cứu về tác dụng dự phòng buồn nôn và nôn
của ondansetron sau phẫu thuật nhưng chưa
có nghiên cứu nào đề cập kỹ về tác dụng dự
phòng tụt huyết áp sau gây tê tủy sống của
Ondansetron. Để hiểu rõ hơn về vai trò dự
phòng tụt huyết áp khi gây tê tủy sống của
Ondansetron chúng tôi tiến hành nghiên cứu
với mục tiêu Đánh giá hiệu quả dự phòng tụt
huyết áp của ondansetron liều 8mg khi gây tê
tủy sống cho phẫu thuật lấy thai tại Bệnh
viện Đa khoa Tâm Anh từ tháng 01/2023 -
06/2024.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Các sản phụ có chỉ định phẫu thuật lấy
thai có sử dụng gây tê tủy sống tại Bệnh viện
Đa khoa Tâm Anh Hà Nội.
Tiêu chuẩn lựa chọn
- Sản phụ có chỉ định mổ lấy thai vô cảm
bằng gây tê tủy sống.
- Tuổi từ 18 – 40.
- ASA I - II.
- Tự nguyện tham gia nghiên cứu.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
61
- SP có thai đủ tháng từ 38 - 41 tuần, thai
phát triển bình thường.
Tiêu chuẩn loại trừ
- SP dị ứng thuốc tê.
- Chống chỉ định gây tê tủy sống
- Chống chỉ định sử dụng thuốc ondansetron
- SP có bệnh lý cột sống: Bại liệt, gù,
vẹo, nhiễm trùng tại chỗ chọc kim.
- Có các bệnh lý về tâm thần kinh.
- Có các bệnh về rối loạn đông máu hoặc
đang điều trị chống đông.
- Có HATT dưới 100 mmHg hoặc trên
140 mmHg.
- Các SP có nguy cơ chảy máu, giảm
khối lượng tuần hoàn như: Rau bong non, rau
tiền đạo, rau cài răng lược, nghi vỡ tử cung
hoặc vỡ tử cung.
- SP đang nhiễm khuẩn toàn thân.
- Thai bất thường đã được chẩn đoán
trước sinh.
- SP bị tiền sản giật nặng hoặc sản giật
Địa điểm và thời gian nghiên cứu
- Địa điểm nghiên cứu: Khoa Gây mê hồi
sức, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội.
- Thời gian nghiên cứu: từ tháng 01/2023
đến tháng 06/2024.
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu tiến cứu thử nghiệm lâm
sàng, ngẫu nhiên có đối chứng, mù đơn.
Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu
Chọn mẫu thuận tiện gồm 87 sản phụ
(SP) có chỉ định về mổ sản khoa chia 2 nhóm.
Quy trình nghiên cứu
- Dung dịch truyền trước và trong GTTS:
dung dịch nước muối sinh lý NaCI 0,9%.
- Sử dụng thuốc gây tê tủy sống
bupivacain heavy 0,5% liều theo từng bệnh
nhân trong khoảng liều từ 8mg phối hợp
thuốc tê với fentanyl liều 0,05mg.
- Nhóm Ondansetron: 44 sản phụ được
tiêm tĩnh mạch ondansetron 8mg (2ml) 5 phút
trước khi gây tê tủy sống.
- Nhóm chứng: 43 sản phụ tiêm tĩnh
mạch 2ml dung dịch nước muối NaCI 0.9%
5 phút trước khi chọc tê tủy sống.
- Dự phòng tụt huyết áp: truyền nhanh
khoảng 200ml dung dịch NaCI 0,9% hoặc
dịch cân bằng ringerfundin hoặc dịch keo
voluven, tiêm ephedrin liều 10mg tĩnh mạch
hoặc atropin liều 0,5 mg tiêm tĩnh mạch khi
nhịp tim chậm dưới 50 lần/phút tùy theo chỉ
số huyết áp, nhịp tim. Sau 2 - 3 phút khi
huyết áp không cải thiện nhắc lại ephedrin
10mg hoặc thêm phenylephrin liều 100mcg
tiêm tĩnh mạch, tùy theo chỉ số huyết áp.
- Tiến hành theo dõi và ghi các chỉ số
nghiên cứu vào bệnh án nghiên cứu trong
15 phút.
Biến số, chỉ số nghiên cứu
Nhóm biến số về đặc điểm chung của
đối tượng nghiên cứu
- Tuổi: đơn vị tính là năm.
- Chiều cao: đơn vị tính là centimet (cm).
- Cân nặng: đơn vị tính là kilogram (kg).
- Chỉ số khối cơ thể tính bằng BMI = cân
nặng (kg) / chiều cao² (m).
- Tuổi thai.
Nhóm biến số về hiệu quả can thiệp
- Tỷ lệ tụt huyết áp: huyết áp tâm thu tụt
≥ 20% so với mức huyết áp nền trước khi
gây tê tủy sống hoặc huyết áp tâm thu giảm
xuống dưới 90 mmHg.
- Huyết áp tâm thu ghi tại các thời điểm:
trước khi gây tê tủy sống, sau 1 phút, sau 5
phút và sau 10 phút can thiệp.
- Nhịp tim tại các thời điểm: trước khi
gây tê tủy sống, sau 1 phút, sau 5 phút và sau
10 phút can thiệp.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
62
Phân tích và xử lý số liệu
Các số liệu nghiên cứu được thu thập
theo bệnh án nghiên cứu và được phân tích
và làm sạch bằng phần mềm SPSS 16.0. Mô
tả biến định tính bằng tần số và tỷ lệ phần
trăm (%). Thống kê mô tả biến định lượng
bằng trung bình X , độ lệch chuẩn (SD).
Thống kê suy luận, so sánh sự khác biệt giữa
2 biến định lượng bằng T-test hoặc Mann-
Whitney test. So sánh sự khác biệt giữa 2
biến định tính bằng kiểm định khi bình
phương. Mức p < 0,05 được coi là sự khác
biệt có ý nghĩa thống kê. - Đánh giá hiệu quả
dự phòng tụt huyết áp của thuốc Ondansetron
bằng tỷ suất nguy cơ tương đối (RR -
Relative Risk). Trong đó:
• RR = 1 chứng tỏ phương pháp không
có hiệu quả.
• RR > 1 phương pháp làm tăng nguy cơ
mắc bệnh.
• RR < 1 phương pháp làm giảm nguy cơ
mắc bệnh, có hiệu quả trong dự phòng tụt
huyết áp.
Đạo đức trong nghiên cứu
Đề cương nghiên cứu đã được thông qua
hội đồng đạo đức của Trường Đại học Y Hà
Nội và được phép thực hiện tại khoa Gây mê
hồi sức Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Trong thời gian từ tháng 01/2023 -
06/2024, nghiên cứu của chúng tôi tuyển
chọn được 87 người vào nghiên cứu với 44
người thuộc nhóm ondansetron, 43 người
thuộc nhóm chứng. Độ tuổi trung bình là
29,1; nhỏ nhất 19 tuổi, lớn nhất là 40 tuổi.
Tuổi thai của đối tượng dao động từ 38 tuần
tới 40 tuần, với trung bình là 38,3 tuần. Tuổi
thai trung bình của nhóm chứng là 38,6 tuổi,
nhóm Ondansetron là 38,3 tuổi. BMI khi mổ
của nhóm Ondansetron trung bình là 26,7; ở
nhóm chứng là 25,6. Không tìm thấy sự khác
biệt có ý nghĩa thống kê ở tất cả các đặc
điểm của 2 nhóm (p > 0,05).
Bảng 1. Thay đổi huyết áp tâm thu (mmHg) tại các thời điểm sau khi gây tê tủy sống
HA tâm thu (mmHg)
Nhóm chứng
(n= 43)
Nhóm ondansetron
(n=44)
p
Trước khi gây tê
X ± SD
120,56 (6,53)
120,84 (14,35)
0,906
Min – Max
110 - 136
95 - 188
1 phút sau tiêm
X ± SD
107 (6,71)
114,48 (11,76)
0,181
Min – Max
100 - 115
90 - 150
5 phút sau tiêm
X ± SD
80,0 (4,2)
104,56 (9,77)
0,021
Min – Max
80 - 91
88 - 120
10 phút sau tiêm
X ± SD
79,93 (3,34)
111,67 (18,94)
<0,001
Min – Max
75 - 85
72 - 143
Tại thời điểm trước khi gây tê tủy sống, huyết áp tâm thu ở cả nhóm Ondansetron và
nhóm đối chứng lần lượt là 120,5 ± 6,5 và 120,8 ± 14,3. Sau can thiệp 10 phút, nhóm
Ondasetron có huyết áp ổn định với trung bình 111,7 ± 18,9, huyết áp tối đa giảm đáng kể ở
nhóm đối chứng với trung bình 79,9 ± 10,3 (p < 0,001).
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
63
Bảng 2. Thay đổi nhịp tim tại các thời điểm sau khi gây tê tủy sống.
Nhịp tim (lần/phút)
Nhóm chứng
(n= 43)
p
Trước khi gây tê
X ± SD
90,65 (6,42)
90,17 (9,56)
0,906
Min – Max
76,6 - 109,0
56,0 - 110,0
1 phút sau tiêm
X ± SD
124,67 (25,40)
85,68 (13,71)
< 0,001
Min – Max
110,0 - 154,0
54,0 - 104,0
5 phút sau tiêm
X ± SD
122,00 (2,83)
87,20 (12,60)
0,001
Min – Max
120,0 - 124,0
60,0 - 110,0
10 phút sau tiêm
X ± SD
108,65 (6,77)
83,64 (12,47)
< 0,001
Min – Max
95,0 - 120,0
67,0 - 110,0
Tại thời điểm ban đầu nhịp tim ở cả nhóm Ondansetron và nhóm đối chứng lần lượt là
90,65 ± 6,42 và 90,17 ± 9,56 (P > 0,05). Sau 10 phút can thiệp, nhịp tim tăng cao ở nhóm đối
chứng với trung bình 108,6 nhịp/phút cao hơn đáng kể so với nhóm sử dụng Ondasetron với
trung bình là 83,6 nhịp/phút. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,001.
Bảng 3. Hiệu quả can thiệp đối với tỷ lệ tụt huyết áp
Đặc điểm
Nhóm nghiên cứu
P
RR (95%KTC)
Nhóm chứng
(n= 43)
Nhóm ondansetron
(n=44)
Không tụt huyết áp
21 (48,9%)
34 (77,3%)
0,006
1
Tụt huyết áp
22 (51,2%)
10 (22,7%)
0,44 (0,23 – 0,82)
Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy, sau
can thiệp, tỷ lệ tụt huyết áp ở nhóm sử dụng
Ondasetron là 22,7% thấp hơn so với nhóm
chứng là 51,2%. Sự khác biệt có ý nghĩa
thống kê với P < 0,01. Phân tích mối liên
quan cho thấy, nhóm sử dụng Ondasetron
giúp làm giảm nguy cơ tụt huyết áp 56% so
với nhóm chứng (RR = 0,44; 95% KTC:
0,23-0,82).
IV. BÀN LUẬN
Trên thế giới, nhiều nghiên cứu đã chứng
minh hiệu quả của ondansetron trong sản phụ
mổ lấy thai [1, 5, 6]. Nghiên cứu của chúng
tôi cho thấy nhóm sử dụng Ondasetron giúp
làm giảm nguy cơ tụt huyết áp bằng 0,44 lần
so với nhóm chứng (RR = 0,44; 95% KTC:
0,23-0,82). Kết quả của chúng tôi phù hợp
với các nghiên cứu trên thế giới. Nghiên cứu
thử nghiệm lâm sàng có đối chứng ngẫu
nhiên (RCT) của tác giả Mendonca (2021)
trên 144 bệnh nhân chia thành 2 nhóm nhằm
đánh giá hiệu quả dự phòng tụt huyết áp của
Ondansetron. Tác giả cho thấy hạ huyết áp
xảy ra ở 20 trong số 72 bệnh nhân (27,8%)
trong nhóm ondansetron và 36 và 72 bệnh
nhân (50%) trong nhóm giả dược. Nhóm
ondansetron làm giảm nguy cơ tụt huyết áp
thấp hơn 0,62 lần so với nhóm chứng (OR =
0,38; 95%KTC: 0,19 đến 0,77; p = 0,007) [5].
Tổng quan hệ thống và phân tích gộp của tác
giả Xiao-Min Hou (2022) trên 25 nghiên cứu
can thiệp. Kết quả phân tích gộp cho thấy
ondansetron làm giảm đáng kể tỷ lệ hạ huyết