ÔNG HÀNG XÓM TOTORO –
Ý nghĩa của những điều be bé
Poster đầu tiên của "Ông hàng xóm Totoro"
Sau bài giới thệu về Công chúa Mononoke và Miyazaki, tôi vẫn thấy
cái gì đó thiêu thiếu khi bộ phim kinh điển của ông chưa được nhắc
đến; giống như giới thiệu Walt Disney và Bạch Tuyết mà không nhắc
tới Fantasia.
Bộ phim đó là Ông hàng xóm Totoro (Tonari no Totoro, hay My
Neighbour Totoro), một phim kinh điển của Miyazaki với đề tài giản
dị. Câu chuyện bắt đầu khi hai chị em Satsuki (10 tuổi) và Mei (4 tuổi)
dọn từ thành phố về quê sống. Lý do cả gia đình của hai chị em dọn về
quê không được giải thích, nhưng qua các cuộc trao đổi thì người xem
ngầm hiểu là mẹ của hai bé bị ốm nên phải về bệnh viện ở quê để nghỉ
dưỡng (ngược với chúng ta là phải lên thành phố điều trị).
Chiếc xe tải nhỏ, chuyển đồ đạc của gia đình hai bé về quê.
Hai bé khám phá căn nhà mới.
Ngôi nhà mới của hai em nằm giữa một khoảng đất xanh tốt và ngay
trước một khu rừng nhỏ. Trong quá trình dọn dẹp và chơi đùa, hai bé
bắt gặp những sinh vật lạ, từ lũ lọ nghẹ đen thui, tròn như quả bóng,
đến thần rừng Totoro to đùng, và chú xe-buýt-mèo với cặp mắt sáng
như đèn pha.
Câu chuyện nghe rất đơn giản, và nó quả thật rất đơn giản. Cái hay của
phim là nó cho người xem thấy được những việc bình thường nhất,
những cái đơn giản nhất chứa đầy phép màu. Hai bé chạy lên khám phá
căn gác xép của ngôi nhà mới, và phát hiện ra bọn lọ lem – một loại
sinh vật bụi bặm chuyên sống trong những căn nhà hoang, nhưng khi
căn nhà đầy ắp tiếng cười thì chúng sẽ tự bỏ đi.
Cô em Mei phát hiện ra con lọ nghẹ nên giơ tay đập.
Trong lúc chị lớn Satsuki đến trường, bé Mei ở nhà với bố – một giáo
sư đại học, bé chạy chơi ngoài vườn và phát hiện thấy một sinh vật lạ,
be bé, trắng như con thỏ bông. Mei đuổi theo và gặp được thần rừng
Totoro, thế là Mei vô tư cuộn mình trên bụng Totoro rồi ngủ khò.
Bố hai bé là giáo sư nên thường hay ở nhà chấm bài, soạn giáo án; ông
tiện thể trông luôn con để giúp vợ.
Trong lúc chơi ngoài vườn, Mei thấy con Totoro trắng, gọi là totoro-
nhỏ (chibi-totoro) và bám theo.
Nhờ đó mà Mei gặp được Totoro lớn, bé nằm lên bụng nó ngủ. Theo
Miyazaki chú thích, thì một cây xanh 1000 tuổi sẽ cho ra đời Totoro
trắng, 6000 tuổi là Totoro xanh, Totoro xám to đùng như trong hình thì
phải là cây 13.000 tuổi.
Cuộc sống hàng ngày như đi đôi với những điều kỳ thú. Hai bé đến
thăm mẹ ở bệnh viện, nấu cơm, rửa chén, ra trạm xe buýt lúc trời mưa
tầm tã để đón bố đi làm về. Bất thình lình, trong lúc chờ bố ở trạm xe,
Totoro hiện ra.
Cảnh hai chị em gặp Totoro ở trạm xe buýt là một trong những cảnh
đáng nhớ nhất. Một số đạo diễn quan niệm rằng phim của trẻ em phải
có nhiều tình tiết nhanh, vì con nít không có đủ kiên nhẫn xem cái gì
lâu. Nhưng Miyazaki quan niệm rằng nếu làm một đề tài quen thuộc và
giản dị, gần gũi thì dù cho nó có chầm chậm, từ tốn, trẻ con vẫn thích
thú dõi theo. Khi Totoro xuất hiện, cô chị Satsuki nín thin vì chẳng biết
nói gì. Sau đó thấy tội nghiệp thần rừng phải đứng chờ xe buýt dưới
mưa, Satsuki đưa Totoro cây dù. Lúc Totoro khoái chí nghịch dù thì
xe-buýt-mèo xuất hiện. Nguyên cảnh này có rất ít lời thoại, nhịp điệu
cũng từ tốn nhẹ nhàng, nhưng có gì đó rất quyến rũ và cực kỳ hồn
nhiên.
Satsuki tặng Totoro cây dù.
Cảnh che dù này rất dễ thương. Mặt Totoro nghệt ra vì chưa quen với
vật che mưa mới, nhưng sau đó tiếng nước chảy trên dù làm cậu chàng
khoái chí, cười toe toét.
Xe-buýt-mèo đến đón Totoro, làm hai chị em há hốc mồm.
Miyazaki dùng màu nước để phác thảo cảnh hai chị em gặp xe-buýt-
mèo. Ông thường phác thảo khung hình phim (storyboard) trước, và
các họa sĩ ở Ghibli căn cứ vào đó để vẽ theo.
Nhiều bạn đọc tới đây có thể nhíu mày hỏi “Phim chỉ có thế thôi sao?”.
Nó chỉ có thế thật, một câu chuyện đơn giản về hai cô bé khám phá thế
giới nhỏ của mình, ngay cả cao trào ở đoạn cuối cũng gắn với một sự
kiện, nhìn chung, là bình thường, có thể xảy đến với bất cứ đứa bé nào.
Cái khiến trẻ con thật sự sợ hãi là: đi lạc, bố mẹ bệnh chết, hoặc thiên
tai, lũ lụt v.v… Miyazaki từng nói rằng, vẽ một ngày giông báo sấm
chớp, hoặc cho tình tiết bà mẹ bị ốm vào phim sẽ làm trẻ con xúc động
và hồi hộp hơn là sự có mặt của một nhân vật ác độc nham nhở nào đó.
Lúc ba cha con đi tắm cũng là lúc trời bão. Hai chị em rất sợ, nhưng
ông bố nói rằng chỉ cần cười to là bão sẽ chóng qua. Thế là cả nhà có
một trận cười vui vẻ, no bụng. cũng vì tiếng cười này mà đám lọ nghẹ
tự động bay đi mất (chắc là sẽ ám một căn nhà kém vui hơn).
Hai chị em đến thăm mẹ ở bệnh viện, một tình tiết rất cảm động.
Nhạc phim Totoro không hoành tráng như Mononoke, nhưng nếu
hoành tráng thì chả hợp. Joe Hisaishi đã viết những đoạn nhạc rất vui
tươi, lạc quan, và hồn nhiên cho phim; nếu có dịp thưởng thức những
bản giao hưởng của Totoro trong nhà hát thì chắc ai cũng phải cười toe.
Cả bộ phim cho người xem một cảm giác yêu đời, thậm chí muốn bồng
con về quê nghỉ mát để hưởng không khí trong lành.
Miyazaki vẽ rất kỹ và có óc quan sát tinh tế. Ông nói rằng nhà của Nhật
đa số hướng về phía Nam, nên nhìn cách bóng đổ vào nhà là sẽ biết
được đó là giờ nào trong ngày, thậm chí mỗi mùa cho một loại ánh
sáng khác nhau. Phim không cần nói nhiều, chỉ cần nhìn màu sắc ánh
sáng là có thể biết được đấy là mùa nào, giờ nào. Đây là nhà của hai chị
em dưới ánh nắng gắt của mùa hè.
Còn đây là ngôi nhà dưới ánh nắng của cuối mùa xuân.
Liệu một bộ phim về hai cô bé thích thú khám phá và trải nghiệm cuộc
sống có hấp dẫn được những ai đã quen với các phim hành động, phiêu
lưu, với nhiều cảnh rượt đuổi thót tim và bắn súng, đấu kiếm loạn xạ?
Có lẽ với một số người thì phim này hơi chán. Nhưng nếu bạn có một
chút tâm hồn trẻ thơ và tình yêu thiên nhiên thì đây là một phim tuyệt
vời. Không có gì sai khi cho trẻ em (lẫn người lớn) xem những phim
phiêu lưu, hành động kỳ thú; nhưng cũng chẳng có gì sai khi cho chúng
xem một bộ phim đề cao những phép màu có thể tìm thấy được trong
cuộc sống bình thường. Đôi lúc trẻ con tập gieo hạt và vui mừng khi
thấy hạt nảy mầm; nếu bạn có con nhỏ, biết đâu nhờ xem phim này mà
chúng quẳng máy Nintendo sang một bên để đi lau nhà và trồng cây?
Ông hàng xóm Totoro quan niệm rằng những cái be bé cũng có ý nghĩa
của riêng nó, mình chẳng cần đi đâu xa xôi để thấy những điều kỳ thú
vốn lởn vởn ngay trên gác xép và trong sân vườn. Bộ phim trở thành
một tác phẩm kinh điển của làng điện ảnh vì nó chú ý đến những cái
mà con người trong cuộc sống hiện đại bận rộn hay bỏ qua hoặc bỏ
quên.
*
Chuyện thú vị về Totoro:
Sau phim này, thần rừng Totoro trở thành biểu tượng của hãng hoạt
hình Ghibli.
John Lasseter rất mê Totoro, sau khi gặp Miyazaki, ông quyết định rời
Disney để phát triển Pixar. Trong phim Toy Story 3 của Pixar, một chú
Totoro nhồi bông xuất hiện bên cạnh đám đồ chơi của nhà giữ trẻ.
Miyazaki còn làm một phim ngắn, với tựa đề Mei và xe-buýt-mèo-con
(Mei and the kitten-bus), kể về chuyến phiêu lưu của bé Mei và con trai
(hoặc con gái) của xe-buýt-mèo. Phim này chỉ được chiếu tại Bảo tàng
Ghibli ở Nhật, không phát hành đĩa hay được chiếu ở nơi nào khác. Lần
duy nhất nó được đem sang nước ngoài là vào chuyến Miyazaki đến
Mỹ thăm John Lasseter, ông mang theo bộ phim ngắn này để chia sẻ
với các nhà làm phim Pixar.
Mới đầu, Miyazaki định cho Mei làm con một, nhưng cuối cùng sửa
thành hai chị em, đây là lý do tại sao mà poster đầu tiên của phim chỉ
có hình một cô bé đứng chờ xe buýt với Totoro.
*
Vài điều lưu ý khi mua phim:
Đã được phát hành dưới dạng băng video ở Việt Nam (như bạn Em-có-
ý-kiến từng xem), có phụ đề tiếng Việt hoặc lồng tiếng Việt. Nhưng
loại này giờ hơi khó tìm, các tiệm đĩa bây giờ chủ yếu có bản tiếng
Anh. Thực tình thì phim này thoại ít, đơn giản, trẻ con 3 tuổi là đã xem
được, đây là một trong số hiếm phim ai cũng có thể hiểu được dù
không hiểu thoại. Biết đâu, nhờ bật phụ đề tiếng Anh mà con bạn chịu
khó học tiếng Anh (hoặc tiếng Nhật)? Chính tôi đây cũng học tiếng
Anh qua phim và qua hát hò, dễ thấm hơn so với việc cầm sách ê a.
