MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài luận án
Phát triển bền vững nói chung và phát triển công nghiệp bền vững
nói riêng đã trở thành vấn đề có tính cấp thiết đối với mỗi quốc gia và
vùng lãnh thổ. Ở Việt Nam, phát triển công nghiệp là chủ trương lớn,
xuyên suốt và nhất quán, đồng thời, giữ vị trí trung tâm trong sự nghiệp
công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10
năm 2021 - 2030 của Việt Nam đã xác định: Xây dựng nền công nghiệp
quốc gia vững mạnh. Phát triển công nghiệp kết hợp hài hoà cả chiều
rộng và chiều sâu, trong đó chú trọng phát triển theo chiều sâu, tạo bước
đột phá trong nâng cao năng suất, chất lượng, sức cạnh tranh của sản
phẩm công nghiệp. Từ đó, hướng đến thực hiện mục tiêu là nước đang
phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao vào năm
2030 và trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.
Nằm ở vùng Đông Bắc Việt Nam, trong vùng quy hoạch Thủ đô
Hà Nội, trên tuyến hành lang kinh tế Nam Ninh (Trung Quốc) - Lạng
Sơn - Hà Nội - Hải Phòng, tiếp giáp với nhiều tỉnh, thành phố trong
Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, tỉnh Bắc Giang có vị trí thuận lợi
và nhiều lợi thế trong liên kết vùng, kết nối giao thương, thúc đẩy
phát triển công nghiệp. Với lợi thế sẵn có, vấn đề phát triển công
nghiệp bền vững đã được tỉnh Bắc Giang xác định là nhiệm vụ trung
tâm, biểu hiện ở mục tiêu là một trong những trung tâm công nghiệp
vào năm 2030 và định hướng điều chỉnh mô hình tăng trưởng công
nghiệp từ số lượng sang năng suất, chất lượng và hiệu quả. Để thực
hiện được các mục tiêu và định hướng đề ra, tỉnh Bắc Giang đã ban
hành nhiều chủ trương, chính sách phát triển công nghiệp. Đến nay,
phát triển công nghiệp bền vững của tỉnh Bắc Giang đã đạt được
những kết quả quan trọng, cả về kinh tế, xã hội và môi trường. Tuy
nhiên, phát triển công nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc Giang vẫn còn có
những hạn chế, về kinh tế, biểu hiện ở tỷ lệ giá trị gia tăng trên giá trị
sản xuất công nghiệp (VA/GO) và hiệu quả sử dụng vốn của khu vực
công nghiệp có xu hướng giảm, hiệu quả sử dụng điện năng thấp; về
xã hội, biểu hiện ở việc thu nhập của người lao động trong các doanh
1
nghiệp công nghiệp chưa thực sự là động lực làm dịch chuyển lao
động trong quá trình phát triển công nghiệp bền vững và việc thực
hiện trách nhiệm xã hội của một số doanh nghiệp công nghiệp trên địa
bàn Tỉnh với người lao động chưa đầy đủ; về môi trường, biểu hiện ở
nhận thức, mức độ thực hiện quy định của pháp luật về bảo vệ môi
trường, công nghệ sản xuất của một số doanh nghiệp công nghiệp
tỉnh Bắc Giang còn lạc hậu.
Cùng với sự vận động không ngừng của thực tiễn, bằng các
phương pháp tiếp cận khác nhau, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu
về phát triển công nghiệp nói chung và phát triển công nghiệp bền
vững nói riêng. Tuy nhiên, đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu
một cách toàn diện cả về lý luận, thực tiễn để phát triển công nghiệp
bền vững ở tỉnh Bắc Giang dưới góc độ kinh tế chính trị. Do vậy, tác
giả lựa chọn “Phát triển công nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc Giang” để
làm đề tài luận án tiến sĩ, chuyên ngành Kinh tế chính trị.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu
Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển công nghiệp bền
vững ở tỉnh Bắc Giang, đề xuất quan điểm, giải pháp phát triển công
nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc Giang đến năm 2035.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án;
chỉ ra giá trị của các công trình khoa học đã được tổng quan và những
vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu.
Làm rõ lý luận về phát triển công nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc
Giang (quan niệm, nội dung, tiêu chí đánh giá và các yếu tố ảnh
hưởng đến phát triển công nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc Giang); khảo
cứu kinh nghiệm phát triển công nghiệp bền vững ở một số địa
phương và rút ra những bài học có thể tham khảo cho phát triển
công nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc Giang.
Đánh giá thành tựu và hạn chế trong phát triển công nghiệp
bền vững ở tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2010 - 2022; chỉ ra nguyên
nhân của những thành tựu và hạn chế, từ đó, rút ra những vấn đề cần
2
tập trung giải quyết phát triển công nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc Giang
trong thời gian tới.
Đề xuất quan điểm và giải pháp phát triển công nghiệp bền vững
ở tỉnh Bắc Giang đến năm 2035.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Phát triển công nghiệp bền vững.
Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Luận án nghiên cứu phát triển công nghiệp bền
vững ở tỉnh Bắc Giang dưới góc độ kinh tế chính trị, trên các nội dung,
phát triển công nghiệp bền vững về kinh tế, phát triển công nghiệp bền
vững về xã hội và phát triển công nghiệp bền vững về môi trường.
- Về không gian: Luận án nghiên cứu ở tỉnh Bắc Giang.
- Về thời gian: Luận án khảo sát số liệu về phát triển công
nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2010 - 2022; đề xuất quan
điểm, giải pháp phát triển công nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc Giang đến
năm 2035.
4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu
Cơ sở lý luận: Luận án nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của
chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối, chủ trương
của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về phát triển công
nghiệp nói chung và phát triển công nghiệp bền vững nói riêng; đồng
thời, kế thừa ở kết quả của các nghiên cứu đã công bố có liên quan.
Cơ sở thực tiễn: Luận án dựa trên cơ sở thực tiễn phát triển
công nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc Giang thông qua các báo cáo và số
liệu thống kê của cơ quan chức năng; tổng hợp của tác giả; đồng thời,
kế thừa những số liệu về phát triển công nghiệp bền vững có liên
quan đã được công bố.
Phương pháp nghiên cứu: Trên cơ sở phương pháp nghiên
cứu của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ
nghĩa Mác - Lênin, luận án sử dụng phương pháp đặc thù của kinh
tế chính trị là phương pháp trưpu tươqng hoar khoa hoqc; đôpng thơpi sử
dụng tôsng hơqp carc phương pharp khác như: phân tích - tổng hợp;
thống kê - so sánh; kết hợp lôgíc với lịch sử.
3
5. Những đóng góp mới của luận án
Một là, đưa ra quan niệm, nội dung, tiêu chí đánh giá và các yếu
tố ảnh hưởng đến phát triển công nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc Giang.
Hai là, chỉ rõ những vấn đề đặt ra cần giải quyết từ thực trạng phát
triển công nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2010 - 2022.
Ba là, đề xuất quan điểm và giải pháp phát triển công nghiệp bền
vững ở tỉnh Bắc Giang đến năm 2035.
6. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận án
Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần làm sâu sắc thêm lý
luận về phát triển công nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc Giang.
Kết quả nghiên cứu của luận án có thể là tài liệu tham khảo,
chỉ đạo thực tiễn giảng dạy và nghiên cứu khoa học về về vấn đề phát
triển công nghiệp bền vững ở địa bàn cấp tỉnh ở nước ta hiện nay.
7. Kết cấu của luận án
Luâqn arn gồm: Phần mở đầu; 4 chương (10 tiết); kết luận; danh
mục các công trình nghiên cứu của tác giả đã công bố liên quan đến
đề tài luận án; danh mục tài liệu tham khảo; phụ lục.
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. Một số công trình nghiên cứu ở nước ngoài, trong nước
liên quan đến đề tài luận án
1.1.1. Một số công trình nghiên cứu ở nước ngoài liên quan
đến đề tài luận án
1.1.1.1. Một số công trình nghiên cứu về phát triển công nghiệp
Gabriele A. (2010), The Role of the State in China's Industrial
Development: A Reassessment (Vai trò của nhà nước trong phát triển
công nghiệp Trung Quốc: Một góc nhìn khác); Wang Z., Yang L.
(2015), Delinking indicators on regional industry development and
carbon emissions: Beijing - Tianjin - Hebei economic band case
(Hoàn thiện các chỉ số phát triển công nghiệp khu vực và lượng phát
thải carbon: Trường hợp vùng kinh tế Bắc Kinh - Thiên Tân - Hà Bắc);
Romano L., Traù F. (2017), The nature of industrial development
4
and the speed of structural change (Bản chất của phát triển công
nghiệp và tốc độ chuyển đổi cơ cấu); Podile V. (2018), Andhra
Pradesh New Industrial Development Policy - A Testimony for
Commitment (Chính sách phát triển công nghiệp mới của Andhra
Pradesh - Minh chứng cho sự cam kết); Mehdi B., Seyed H.M.K.
(2019), Industrial development and social welfare: A case study of
Iran (Phát triển công nghiệp và phúc lợi xã hội: Nghiên cứu trường
hợp Iran); Samford S. (2022), Decentralization and local industrial
policy in Mexico (Phân cấp và chính sách công nghiệp địa phương ở
Mexico); Ekundayo P.M., Ayobola O.C., Xuan V.V. (2023), The
relevance of resource wealth in output growth and industrial
development in Africa (Mối quan hệ giữa sự giàu có tài nguyên trong
tăng trưởng sản lượng và phát triển công nghiệp ở Châu Phi)
1.1.1.2. Một số công trình nghiên cứu về phát triển công nghiệp
bền vững
Harmsen J., Powell J.B. (2010), Sustainable development in
the process industries (Phát triển bền vững trong các ngành công
nghiệp chế biến); Szilagyi A., Mocan M. (2018), Scaling up
Resource Efficiency and Cleaner Production for an Sustainable
Industrial Development (Nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên và
sản xuất sạch hơn để phát triển công nghiệp bền vững); Liu M., Feng
X., Wang S., Zhong Y. (2021), “Does poverty-alleviation-based
industry development improve farmers’ livelihood capital?” (Phát
triển công nghiệp dựa vào xóa đói, giảm nghèo có cải thiện vốn sinh
kế của nông dân không?); Foluso A.A., Mojeed M.O., Motunrayo
O.A., Nicholas M.O. (2022), Industrial development, urbanization
and pollution nexus in Africa ((Mối liên hệ giữa phát triển công
nghiệp, đô thị hóa và ô nhiễm ở Châu Phi); Chen X., Dong M.,
Zhang L., Luan X., Cui X., Cui Z. (2022), Comprehensive evaluation
of environmental and economic benefits of industrial symbiosis in
industrial parks (Đánh giá toàn diện lợi ích kinh tế và môi trường của sự
cộng sinh công nghiệp trong các khu công nghiệp); Zhou Z., Munir
A. (2023), Economic digitalization and energy transition for green
5