B GIÁO D C VÀ ĐÀO T OỘ Ụ Ạ B K HO CH VÀ ĐU TỘ Ế Ạ Ầ Ư
VI N CHI N L C PHÁT TRI NỆ Ế ƯỢ Ể
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
Đ THÚY NGAỖ
PHÁT TRI N CÔNG NGHI P H TR Ể Ệ Ỗ Ợ
TRÊN ĐA BÀN THÀNH PH HÀ N IỊ Ố Ộ
Chuyên ngành : Kinh t phát tri nế ể
Mã s ố : 9.31.01.05
TÓM T T ẮLU N ÁN TI N SĨẬ Ế KINH TẾ
Ng i h ng d n khoa h c:ườ ướ ẫ ọ 1. PGS.TS. Bùi T t Th ngấ ắ
2. TS. D ng Đình Giámươ
HÀ N I, ỘNĂM 2018
B GIÁO D C VÀ ĐÀO T OỘ Ụ Ạ B K HO CH VÀ ĐU TỘ Ế Ạ Ầ Ư
VI N CHI N L C PHÁT TRI NỆ Ế ƯỢ Ể
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
Ng i h ng d n khoa h c: ườ ướ ẫ ọ
1. PGS.TS. Bùi T t Th ngấ ắ
2. TS. D ng Đình Giámươ
Ph n bi n 1ả ệ : GS.TS. Nguy n Đình H ngễ ươ
Ph n bi n 2: ả ệ TS. Tr n H ng Quangầ ồ
Ph n bi n 3: ả ệ PGS.TS. Nguy n Văn Huânễ
Lu n án đc b o v tr c H i đng đánh giá lu n án c p ậ ượ ả ệ ướ ộ ồ ậ ấ Vi nệ t i ạVi n Chi n ệ ế
l c và Phát tri n, B K ho ch và Đu tượ ể ộ ế ạ ầ ư
Vào h i ……… gi , ngày …… tháng ……. năm ………..…ồ ờ
Có th tìm hi u lu n án t i Th vi n:ể ể ậ ạ ư ệ
- Th vi n Qu c giaư ệ ố
- Th vi n ư ệ Vi n Chi n l c Phát tri n, B K ho ch và Đu tệ ế ượ ể ộ ế ạ ầ ư
2
L I M ĐUỜ Ở Ầ
1. Lý do ch n đ tàiọ ề
Xu th toàn c u hóa kinh t , h p tác kinh t đang đc m r ng, cùng v i đó là trongế ầ ế ợ ế ượ ở ộ ớ
đi u ki n phát tri n m nh m c a cách m ng khoa h c và công ngh toàn c u, các qu c gia,ề ệ ể ạ ẽ ủ ạ ọ ệ ầ ố
n n kinh t , khu v c đang có xu h ng h p tác v i nhau trong m t m ng l i phân công laoề ế ự ướ ợ ớ ộ ạ ướ
đng toàn c u. M i qu c gia mu n phát tri n ph i g n phân công lao đng qu c gia vào hộ ầ ọ ố ố ể ả ắ ộ ố ệ
th ng phân công lao đng qu c t . Khi trình đ phân công lao đng qu c t và phân chia quáố ộ ố ế ộ ộ ố ế
trình s n xu t đt đn m c đ cao, ít có s n ph m công nghi p nào đc s n xu t t i m tả ấ ạ ế ứ ộ ả ẩ ệ ượ ả ấ ạ ộ
không gian, đa đi m hay m t công ty duy nh t c a m t qu c gia. Chúng đc phân chia thànhị ể ộ ấ ủ ộ ố ượ
nhi u công đo n các công ty nhánh t i các đa ph ng, qu c gia, châu l c khác nhau. Ngànhề ạ ở ạ ị ươ ố ụ
công nghi p h tr (CNHT) ra đi nh m t t t y u xu t phát t đòi h i c a n n s n xu t côngệ ỗ ợ ờ ư ộ ấ ế ấ ừ ỏ ủ ề ả ấ
nghi p m i v i n i dung c b n là chuyên môn hóa sâu s c các công đo n c a quá trình s nệ ớ ớ ộ ơ ả ắ ạ ủ ả
xu t [34]. ấ
Công nghi p h tr Vi t Nam hi n nay t p trung ch y u vào m t s ngnfh nh :ệ ỗ ợ ở ệ ệ ậ ủ ế ộ ố ư
Ngành ch t o ô tô t l n i đa hóa kho ng 5-20%; ngành đi n t n i đa hóa kho ng 5-10%; daế ạ ỉ ệ ộ ị ả ệ ử ộ ị ả
giày n i đa hóa kho ng 30%; d t may n i đa hóa đt kho ng 30%; CNHT cho công ngh caoộ ị ả ệ ộ ị ạ ả ệ
kho ng 1-2%; c khí ch t o khác n i đa hóa kho ng 15-20%. T h n ch v vi c n i đa hóaả ơ ế ạ ộ ị ả ừ ạ ế ề ệ ộ ị
các s n ph m CNHT d n t i kh i l ng linh ph ki n nh p kh u hàng năm v Vi t Nam l pả ẩ ẫ ớ ố ượ ụ ệ ậ ẩ ề ệ ắ
ráp, ch t o, s n xu t đ xu t kh u vào kho ng hàng ch c t USD (riêng s n ph m nh p kh uế ạ ả ấ ể ấ ẩ ả ụ ỷ ả ẩ ậ ẩ
thu c ngành đi n t và ô tô vào kho ng 30 t USD) [22].ộ ệ ử ả ỷ
Ngành CNHT Hà N i đã ch ng t v th đc l p c a mình khi t o ra hi u qu kinh t ,ộ ứ ỏ ị ế ộ ậ ủ ạ ệ ả ế
đi s ng thu nh p, m c n pờ ố ậ ứ ộ ngân sách, đi m i công ngh … Các nhóm ngành và s n ph mổ ớ ệ ả ẩ
CNHT th m nh Hà N i nh linh ph ki n ô tô, xe máy, v t li u đi n, bao bì, ph tùng c khí xiế ạ ộ ư ụ ệ ậ ệ ệ ụ ơ
măng, c khí m , nhi t đi n, th y đi n… đã góp ph n nâng cao t l n i đa hóa, thay th phơ ỏ ệ ệ ủ ệ ầ ỷ ệ ộ ị ế ụ
tùng linh ki n nh p kh u, t o ra s c c nh tranh cho các s n ph m công nghi p c n c. Đ cóệ ậ ẩ ạ ứ ạ ả ẩ ệ ả ướ ể
nhi u s n ph m thay th đc s n ph m nh p kh u, h n ch nh p nguyên ph li u thì v n đề ả ẩ ế ượ ả ẩ ậ ẩ ạ ế ậ ụ ệ ấ ề
phát tri n CNHT là c n thi t.ể ầ ế Đn nay, t l n i đa hóa linh ph ki n xe máy đt trên 80%. M tế ỷ ệ ộ ị ụ ệ ạ ộ
s chi ti t CNHT khó nh chi ti t bánh răng đng c , tr c khu u xe máy đã đc DN FDI Nh tố ế ư ế ộ ơ ụ ỷ ượ ậ
B n s n xu t t i Hà N i thay cho nh p kh u. Các s n ph m linh ki n chi ti t ngành đi nả ả ấ ạ ộ ậ ẩ ả ẩ ệ ế ệ
tử công ngh thông tinệ ngoài đáp ng cho th tr ng trong n c đã tham gia m nh m xu t kh uứ ị ườ ướ ạ ẽ ấ ẩ
[47].
Đóng góp giá tr s n xu t c a các doanh nghi p CNHT Hà N i ch chi m kho ng 10% t ngị ả ấ ủ ệ ộ ỉ ế ả ổ
giá tr s n xu t công nghi p trên đa bàn thành ph [8]. Riêng trong ngành ô tô, xe máy là ngành cóị ả ấ ệ ị ố
đi u ki n phát tri n ề ệ ể CNHT t t nh t do th tr ng l n, nh ng t tr ng doanh thu ch chi m 26%ố ấ ị ườ ớ ư ỷ ọ ỉ ế
ngành CNHT Thành ph ; ngành đi n t -tin h c còn th p h n ch chi m 10%. M c dù là nhómố ệ ử ọ ấ ơ ỉ ế ặ
ngành có nhi u lo i s n ph m nh t và nhi u phân nhóm khác nhau, nhóm ngành đi n (g m cề ạ ả ẩ ấ ề ệ ồ ả
thi t b và khí c đi n), v t t ngành c khí, ph tùng linh ki n cho ngành c khí…, nh ng cũngế ị ụ ệ ậ ư ơ ụ ệ ơ ư
ch chi m 29,16% doanh thu CNHT [14]. Nhóm CNHT cho ngành d t may và ngành da - giày làỉ ế ệ
nhóm đc bi t, chi mặ ệ ế t tr ng t ng đi th p trong ngành CNHT do không đc khuy n khíchỷ ọ ươ ố ấ ượ ế
phát tri n trên đa bàn Hà N i sau năm 2020.ể ị ộ
Phát tri n CNHT Hà N i hi n nay còn mang tính t phát, manh mún, ch a có đnh h ngể ộ ệ ự ư ị ướ
chi n l c t p trung vào m t s ngành tr ng tâm và th m nh c a Thành ph đ phát tri n, s nế ượ ậ ộ ố ọ ế ạ ủ ố ể ể ả
ph m ch ng chéo ch t l ng ch a đng đu, năng l c s n xu t t i các DN còn h n ch và đcẩ ồ ấ ượ ư ồ ề ự ả ấ ạ ạ ế ặ
bi t là các doanh nghi p ch a tìm đc gi i pháp ph i h p, liên k t v i nhau đ đt hi u quệ ệ ư ượ ả ố ợ ế ớ ể ạ ệ ả
s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p nói riêng và phát tri n công nghi p h tr trên đa bànả ấ ủ ệ ể ệ ỗ ợ ị
[54; 47]. Đáng chú ý là vi c thi u ngu n nhân l c có trình đ cao đang khi n cho ngành CNHTệ ế ồ ự ộ ế
Vi t Nam g p nhi u b t l i. Trình đ công ngh trong các doanh nghi p CNHT đang m cệ ặ ề ấ ợ ộ ệ ệ ở ứ
trung bình, s l ng doanh nghi p có công ngh tiên ti n t ng đng v i các doanh nghi pố ượ ệ ệ ế ươ ươ ớ ệ
c a các n c trong khu v c còn r t th p (kho ng 20%) [12]. Khu v c đu t n c ngoài có côngủ ướ ự ấ ấ ả ự ầ ư ướ
ngh gia công tiên ti n h n, nh ng năng l c ch đ ph c v cho nhu c u n i b c a công ty m .ệ ế ơ ư ự ỉ ủ ụ ụ ầ ộ ộ ủ ẹ
3
Năng l c c nh tranh c a các c s s n xu t CNHT Hà N i còn th p, thi u s ph i k t h p,ự ạ ủ ơ ở ả ấ ộ ấ ế ự ố ế ợ
phân giao chuyên môn hóa gi a các c s s n xu t h tr và thi u h n s ph i h p, phân giaoữ ơ ở ả ấ ỗ ợ ế ẳ ự ố ợ
s n xu t, liên k t gi a nhà s n xu t chính v i các nhà th u ph , gi a các nhà th u ph v i nhau,ả ấ ế ữ ả ấ ớ ầ ụ ữ ầ ụ ớ
gi a các doanh nghi p FDI v i các doanh nghi p n i đa. S n ph m CNHT hi n ch y u ph cữ ệ ớ ệ ộ ị ả ẩ ệ ủ ế ụ
v cho tiêu th n i đa (đáp ng kho ng 10% nhu c u), xu t kh u còn g p nhi u khó khăn doụ ụ ộ ị ứ ả ầ ấ ẩ ặ ề
ch a có kênh ti p c n th tr ng ho c ch a đm b o quy mô công su t s n xu t kinh t . ư ế ậ ị ườ ặ ư ả ả ấ ả ấ ế
Qua nghiên c u, trên đa bàn Hà N i các nghiên c u m i ch y u t p trung vào ngành côngứ ị ộ ứ ớ ủ ế ậ
nghi p nh c a Nguy n Ng c Dũng (2011) [16] nghiên c u v ệ ư ủ ễ ọ ứ ề “Phát tri n các khu cểông nghi pệ
đng b trên đa bàn Hà N i”; Nguy n Đình Trung (2012) [71] nghiên c u ồ ộ ị ộ ễ ứ “Xây d ng c s h t ngự ơ ở ạ ầ
các c m khu cụông nghi p Hà N i”; Cùng v i đó là quy ho ch phát tri n công nghi p thành ph Hàệ ở ộ ớ ạ ể ệ ố
N i đn năm 2020, t m nhìn đn năm 2030 [84]ộ ế ầ ế ; đê an “Phát tri n CNHT trên đa bàn thành ph Hà ể ị ố
N i giai đo n 2017 - 2020, đnh h ng đn năm 2025” [87]ộ ạ ị ướ ế ; đê an “Phát tri n s n ph m công nghi p ể ả ẩ ệ
ch l c thành ph Hà N i đn năm 2020, đnh h ng đn năm 2025” [88]ủ ự ố ộ ế ị ướ ế c a UBND thành ph Hàủ ố
N i ch ch a có nghiên c u nào t p trung vào CNHT. ộ ứ ư ứ ậ Đây là thách th c l n đi v i s phát tri nứ ớ ố ớ ự ể
CNHT Hà N i. Xu t phát t th c t trên, tôi l a ch n đ tài “ộ ấ ừ ự ế ự ọ ề Phát tri n công nghi p h tr trênể ệ ỗ ợ
đa bàn thành ph Hà N iị ố ộ ” đ nghiên c u.ể ứ
2. M c đích nghiên c uụ ứ
2.1. M c tiêu t ng quátụ ổ
Trên c s ơ ở lu n gi i làm sáng tậ ả ỏ nh ng v n đ lý lu n v phát tri n ữ ấ ề ậ ề ể CNHT, lu n án v nậ ậ
d ng đ phân tích, đánh giá th c tr ng phát tri n ụ ể ự ạ ể CNHT trên đa bàn thành ph Hà N i. T đó,ị ố ộ ừ
đ xu t ề ấ gi i pháp ảđy m nhẩ ạ phát tri n CNHT trên đa bàn thành ph Hà N i trong nh ng nămể ị ố ộ ữ
ti p theo.ế
2.2. M c tiêu c thụ ụ ể
- H th ng hóa nh ng v n đ lý lu n và th c ti n có liên quan đn phát tri n côngệ ố ữ ấ ề ậ ự ễ ế ể
nghi p h tr t đó đ xu t các n i dung và các tiêu chí đánh giá phát tri n công nghi p h trệ ỗ ợ ừ ề ấ ộ ể ệ ỗ ợ
trên đa bàn thành ph Hà N i; ị ố ộ
- Phân tích đánh giá th c tr ng phát tri n ự ạ ể CNHT trên đa bàn thành ph Hà N i th i gianị ố ộ ờ
qua và so sánh v i s phát tri n chung c a c n c;ớ ự ể ủ ả ướ
- Phân tích các nhân t nh h ng phát tri n ố ả ưở ể CNHT trên đa bàn thành ph Hà N i vàị ố ộ
thành công và h n ch trong quá trình phát tri n CNHT trên đa bàn thành ph Hà N i;ạ ế ể ị ố ộ
- Đ xu t đnh h ng, quan đi m và các gi i pháp nh m đy m nh phát tri n CNHT c aề ấ ị ướ ể ả ằ ẩ ạ ể ủ
thành ph Hà N i ố ộ th i k đn năm 2030ờ ỳ ế .
3. Đi t ng và ph m vi nghiên c uố ượ ạ ứ
Đi t ng nghiên c u c a lu n án là t ng th n n ố ượ ứ ủ ậ ổ ể ề CNHT trên đa bàn thành ph Hà N iị ố ộ
d a trên ph ng di n v phát tri nự ươ ệ ề ể . Đó là quá trình v n đng, phát tri n c a n n ậ ộ ể ủ ề CNHT h ngướ
đn h tr ngành công nghi p c a thành ph phát tri n theo h ng b n v ng và tăng tr ngế ỗ ợ ệ ủ ố ể ướ ề ữ ưở
xanh.
- Ph m vi không gian: lu n án ti n hành nghiên c u v các doanh nghi p trong ngànhạ ậ ế ứ ề ệ
CNHT trên đa bàn thành ph Hà N i.ị ố ộ
- Ph m vi th i gian: lu n án ti n hành nghiên c u, đánh giá th c tr ng phát tri n CNHTạ ờ ậ ế ứ ự ạ ể
trên đa bàn thành ph Hà N i trong giai đo n 2010-2017 và đ xu t các gi i pháp đy m nh phátị ố ộ ạ ề ấ ả ẩ ạ
tri n CNHT ểth i k đn năm 2030ờ ỳ ế .
- Ph m vi v n i dung: lu n án t p trung nghiên c u các v n đ lý lu n và th c ti n vạ ề ộ ậ ậ ứ ấ ề ậ ự ễ ề
phát tri n CNHT (s gia tăng v quy mô, ch t l ng và hi u qu ) trên đa bàn thành ph Hà N i.ể ự ề ấ ượ ệ ả ị ố ộ
4. Ph ng pháp nghiên c uươ ứ
4.1. Ph ng pháp ti p c nươ ế ậ
- Ti p c n h th ngế ậ ệ ố
- Ti p c n th chế ậ ể ế
4.2. Ph ng pháp thu th p s li uươ ậ ố ệ
4
- Thu th p s li u thông qua các tài li u, báo cáo.ậ ố ệ ệ
- Ph ng pháp đi u tra, kh o sát th c tươ ề ả ự ế
4.3. Ph ng pháp t ng h p và x lý s li uươ ổ ợ ử ố ệ
(1) Tìm ki m, t ng h p các công trình nghiên c u c a các nhà khoa h c, các t ch c qu cế ổ ợ ứ ủ ọ ổ ứ ố
t trên th gi i nói v phát tri n CNHT nói chung và CNHT cho t ng ngành kinh t c th .ế ế ớ ề ể ừ ế ụ ể
(2) Thu th p các công trình nghiên c u c a các nhà khoa h c, các nhà qu n lý, các vi nậ ứ ủ ọ ả ệ
nghiên c u, các tr ng đi h c Vi t Nam đã đc xu t b n có th o lu n v các khía c nhứ ườ ạ ọ ở ệ ượ ấ ả ả ậ ề ạ
phát tri n CNHT các t nh thành và c c p qu c gia.ể ở ỉ ả ấ ố
(3) Tìm hi u các lu n án ti n sĩ, lu n văn th c sĩ đã nghiên c u đ c p đn các v n đ cóể ậ ế ậ ạ ứ ề ậ ế ấ ề
liên quan đn phát tri n CNHT các đa ph ng trong c n c và c a Hà N i.ế ể ở ị ươ ả ướ ủ ộ
4.4. Ph ng pháp phân tích s li uươ ố ệ
- Ph ng pháp bi n ch ngươ ệ ứ
- Ph ng pháp t ng h pươ ổ ợ
- Ph ng pháp so sánh, l ch sươ ị ử
- Ph ng pháp phân tích nhân t khám kháươ ố
5. Nh ng đóng góp ch y u c a lu n ánữ ủ ế ủ ậ
- Lu n án đã làm rõ h n các v n đ lý lu n và quan đi m v phát tri n CNHT trên đa bànậ ơ ấ ề ậ ể ề ể ị
m t đa ph ng, đc bi t là các v n đ lý lu n v khái ni m, n i dung, các y u t nh h ng vàộ ị ươ ặ ệ ấ ề ậ ề ệ ộ ế ố ả ưở
các tiêu chí đánh giá phát tri n CNHT trên đa bàn thành ph Hà N i v i 3 tiêu chí c b n là s giaể ị ố ộ ớ ơ ả ự
tăng v quy mô ngành CNHT, ch t l ng phát tri n ngành CNHT và hi u qu phát tri n ngànhề ấ ượ ể ệ ả ể
CNHT trên đa bàn thành ph . Đây là đóng góp v m t lý lu n cho các nghiên c u sau khi nghiênị ố ề ặ ậ ứ
c u v phát tri n CNHT nói chung trên ph m vi 1 t nh ho c 1 vùng.ứ ề ể ạ ỉ ặ
- Lu n án đã ph n ánh th c tr ng phát tri n CNHT trên đa bàn Thành ph theo cách khíaậ ả ự ạ ể ị ố
c nh nh các tiêu chí đánh giá phát tri n CNHT v s gia tăng v quy mô ngành CNHT (sạ ư ể ề ự ề ố
l ng các DN CNHT, s l ng lao đng tham gia ngành CNHT giá tr s n xu t,…), ch t l ngượ ố ượ ộ ị ả ấ ấ ượ
phát tri n ngành CNHT (t c đ tăng tr ng ngành CNHT, kh năng áp d ng khoa h c côngể ố ộ ưở ả ụ ọ
ngh , ch t l ng s n ph m,…) và hi u qu phát tri n ngành CNHT (đóng góp c a ngành CNHTệ ấ ượ ả ẩ ệ ả ể ủ
vào phát tri n công nghi p c a thành ph , vào giá tr s n xu t toàn thành ph , liên k t gi a cácể ệ ủ ố ị ả ấ ố ế ữ
doanh nghi p CNHT,…).ệ
- Lu n án đã đi sâu phân tích các nhân t nh h ng đn phát tri n CNHT bao g m: cậ ố ả ưở ế ể ồ ơ
ch chính sách, liên k t kinh t toàn c u, th tr ng, ngu n nhân l c, s s h t ng. Đng th iế ế ế ầ ị ườ ồ ự ơ ở ạ ầ ồ ờ
ph ng pháp phân tích nhân t khám phá (EFA) đc dùng đ xác đnh nh h ng c a t ngươ ố ượ ể ị ả ưở ủ ừ
nhân t nh m làm căn c cho các tranh lu n và nh n đnh t nghiên c u th c ti n. ố ằ ứ ậ ậ ị ừ ứ ự ễ
- Trên c s d báo b i c nh trong n c và qu c t có th tác đng đn phát tri nơ ở ự ố ả ướ ố ế ể ộ ế ể
CNHT, lu n án đ xu t h th ng quan đi m, đnh h ng và gi i pháp nh m đy nhanh quá trìnhậ ề ấ ệ ố ể ị ướ ả ằ ẩ
phát tri n CNHT trên đa bàn thành ph Hà N i ể ị ố ộ th i k đn năm 2030ờ ỳ ế .
CH NG 1. T NG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN C U LIÊN QUANƯƠ Ổ Ứ
1.1. Nh ng công trình nghiên c u v phát tri n công nghi p h trữ ứ ề ể ệ ỗ ợ
1.1.1. Nh ng công trình nghiên c u ngoài n cữ ứ ướ
a. Các nghiên c u liên quan đn thu hút đu t vào công nghi p h trứ ế ầ ư ệ ỗ ơ
Prema-Chandra Athukorala và Đ M nh H ng đã nêu vai trò ngày càng quan tr ng c aỗ ạ ồ ọ ủ
CNHT trong quá trình phát tri n kinh t các n c đang phát tri n. Đ thúc đy n n kinh tể ế ở ướ ể ể ẩ ề ế
phát tri n b n v ng, các n c đang phát tri n c n t o m i đi u ki n đ thu hút FDI, song đ thuể ề ữ ướ ể ầ ạ ọ ề ệ ể ể
hút đc nhi u v n FDI và s d ng có hi u qu ngu n FDI, các n c đang phát tri n ch có m tượ ề ố ử ụ ệ ả ồ ướ ể ỉ ộ
con đng duy nh t là thúc đy và xây d ng m t n n CNHT đ m nh đ thu hút và th m th uườ ấ ẩ ự ộ ề ủ ạ ể ẩ ấ
đc ngu n v n FDI đem l i hi u qu và s phát tri n b n v ng cho n n kinh t c a các n cượ ồ ố ạ ệ ả ự ể ề ữ ề ế ủ ướ
đang phát tri n.ể
5