bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
tr−êng ®¹i häc s− ph¹m hμ néi
====[\====
lª v¨n h−¬ng
ph¸t triÓn lμng nghÒ ë b¾c ninh
theo h−íng c«ng nghiÖp hãa n«ng th«n
chuyªn ngμnh : ®Þa lý häc
m∙ sè : 62.31.95.01
tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ ®Þa lý
hμ néi - 2010
C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh t¹i:
Khoa §Þa lý, tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. GS.TS. NguyÔn ViÕt ThÞnh
2. TS. Ph¹m Xu©n Tr−êng
Ph¶n biÖn 1: PGS.TS. NguyÔn ThÕ Chinh
Ph¶n biÖn 2: PGS.TS. NguyÔn Kim Hång
Ph¶n biÖn 3: PGS.TS. Tr−êng Quang H¶i
LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhµ n−íc
häp t¹i.....................................................................
................................................................................................
Vµo håi giê ngµy th¸ng n¨m 2010
Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i th− viÖn:
- Quèc gia
- Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi
Danh môc c¸c c«ng tr×nh khoa häc cña t¸c gi¶
®∙ c«ng bè cã liªn quan ®Õn luËn ¸n
1. Lª V¨n H−¬ng, 2003, Làng nghÒ B¾c Ninh trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
hãa, hiÖn ®¹i hãa, T¹p chÝ Khoa häc tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi,
sè 2, trang 114 - 117.
2. Lª V¨n H−¬ng, 2003, Vai trß cña làng nghÒ trong qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp, n«ng th«n, T¹p chÝ Khoa häc
tr−êng §¹i häc S− ph¹m Thµnh phè Hå ChÝ Minh, sè 2, trang 86 - 89.
3. Lª V¨n H−¬ng, 2005, Lµng nghÒ ®óc ®ång §¹i B¸i trªn con ®−êng ph¸t
triÓn c«ng nghiÖp n«ng th«n trong giai ®o¹n hiÖn nay, tr−êng §¹i häc
S− ph¹m Hµ Néi, sè 5, trang 92 - 96.
4. Lª V¨n H−¬ng, 2006, Mét sè vÊn ®Ò cña lµng nghÒ truyÒn thèng ViÖt
Nam hiÖn nay, T¹p chÝ Khoa häc tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi, sè 2,
trang 127- 131.
5. Lª V¨n H−¬ng, 2006, HiÖn tr¹ng m« h×nh tæ chøc s¶n xuÊt côm c«ng
nghiÖp lµng nghÒ trªn ®Þa bµn tØnh B¾c Ninh, Kû yÕu héi th¶o khoa häc
§Þa lý - 50 n¨m x©y dùng vµ ph¸t triÓn, Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ
Néi th¸ng, trang 177 - 181.
6. Lª V¨n H−¬ng, NguyÔn V¨n Vinh, 2007, Lµng nghÒ B¾c Ninh vµ «
nhiÔm m«i tr−êng, T¹p chÝ §Þa chÝnh - Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, sè
3, trang 18 - 22.
7. Lª V¨n H−¬ng, 2008, HiÖn tr¹ng mét sè h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt ë
c¸c lµng nghÒ tØnh B¾c Ninh, TuyÓn tËp c¸c b¸o c¸o khoa häc Héi nghÞ
khoa häc §Þa lý toµn quèc lÇn thø 3, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc vµ Kü
thuËt, trang 823 - 827.
1
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
C«ng nghiÖp ho¸ (CNH) n«ng th«n cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. Ph¸t triÓn lµng nghÒ lµ
mét néi dung cña c«ng nghiÖp ho¸ n«ng th«n.
TØnh B¾c Ninh cã nhiÒu ngµnh nghÒ vµ lµng nghÒ truyÒn thèng. Sù
ph¸t triÓn cña lµng nghÒ ë B¾c Ninh ®· ®ãng gãp tÝch cùc ®èi víi ph¸t triÓn
kinh tÕ - x· héi cña tØnh: thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n,
gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm vµ t¨ng thu nhËp cho ng−êi n«ng d©n. Tuy
nhiªn, cã nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc cÇn gi¶i quyÕt nh− vÊn ®Ò m«i tr−êng, vèn
cho s¶n xuÊt, thÞ tr−êng tiªu thô, kh¶ n¨ng ¸p dông c«ng nghÖ,...
C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ lµng nghÒ n−íc ta kh¸ phong phó. Tuy
nhiªn, do môc ®Ých riªng, ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo vÒ lµng nghÒ
tõ gãc ®é ®Þa lý kinh tÕ - x· héi, nhÊt lµ c¸c lµng nghÒ giíi h¹n trong ph¹m
vi mét tØnh. Víi lý do trªn, t¸c gi¶ ®· thùc hiÖn ®Ò tµi “Ph¸t triÓn lµng
nghÒ ë B¾c Ninh theo h−íng c«ng nghiÖp hãa n«ng th«n”.
2. Môc tiªu vµ nhiÖm vô vµ giíi h¹n nghiªn cøu
2.1. Môc tiªu nghiªn cøu
Trªn c¬ së tæng quan nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ph¸t triÓn
lµng nghÒ trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam, luËn ¸n ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ xu
h−íng ph¸t triÓn cña lµng nghÒ B¾c Ninh trong giai ®o¹n hiÖn nay. Tõ ®ã
®Ò xuÊt mét sè ph−¬ng h−íng vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn c¸c lµng nghÒ ë B¾c Ninh theo h−íng CNH n«ng th«n.
2.2. NhiÖm vô nghiªn cøu
- Tæng quan mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ lµng nghÒ vµ vai trß cña lµng
nghÒ trong qu¸ tr×nh CNH n«ng th«n;
- Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ tæng hîp c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn nghÒ vµ lµng
nghÒ B¾c Ninh;
- §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ph¸t triÓn vµ nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i cÇn kh¾c phôc
cña lµng nghÒ B¾c Ninh trong giai ®o¹n CNH n«ng th«n hiÖn nay;
- §Ò xuÊt ®Þnh h−íng vµ ®−a ra mét sè gi¶i ph¸p thùc hiÖn ph¸t triÓn
lµng nghÒ B¾c Ninh theo h−íng CNH n«ng th«n.
2.3. Giíi h¹n nghiªn cøu
- §èi t−îng nghiªn cøu lµ c¸c lµng nghÒ thuéc ®Þa bµn tØnh B¾c Ninh.
2
- VÒ thêi gian nghiªn cøu: tõ 1997 - 2007 (10 n¨m t¸i thµnh lËp tØnh
B¾c Ninh).
3. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò
3.1. Trªn thÕ giíi
Khi nghiªn cøu vÒ m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸, Hymer vµ Stephen
Resnick (1969) ®· chó ý ®Õn nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp xuÊt ph¸t tõ n«ng
th«n, chñ yÕu sö dông c«ng nghÖ thñ c«ng vµ s¶n xuÊt ra nh÷ng nhu yÕu
phÈm, gäi lµ s¶n phÈm c«ng nghiÖp truyÒn thèng ë n«ng th«n [116].
Ranis, Gustav vµ Frances Stewart (1993) cho r»ng ë n«ng th«n cã thÓ
ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp míi, dïng c«ng nghÖ vµ ph−¬ng ph¸p
s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, s¶n xuÊt ra nh÷ng mÆt hµng cã chÊt l−îng tèt, cã tÝnh
c¹nh tranh, ®−îc gäi lµ nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ë n«ng th«n.
Ranis, Gustav vµ Frances Stewart (1993) còng cho r»ng ®Ó ph¸t triÓn
c«ng nghiÖp n«ng th«n cÇn cã c¸c yÕu tè c¬ b¶n lµ vèn, th«ng tin vµ tæ
chøc [123].
VÒ vèn cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ë n«ng th«n, Lin, Justin Yifu vµ
Yang Yao (2001) vµ nhiÒu nghiªn cøu kh¸c cho thÊy: vèn tÝch luü tõ néi
bé khu vùc n«ng nghiÖp chiÕm vai trß quan träng. Andrew D. Foster, Mark
R. Rosenzweig (2003) cho r»ng viÖc lu©n chuyÓn vµ më réng vèn sÏ lµm
gia t¨ng thu nhËp ë khu vùc n«ng th«n. Yang Yao (1998), ®· ®Ò cËp ®Õn
c¸c vÊn ®Ò vÒ c¹nh tranh trong thÞ tr−êng lao ®éng trong qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn c«ng nghiÖp n«ng th«n [124].
Theo Susan H.Whiting (2000), Lin, Justin Yifu, Yang Yao (2001) vµ
nhiÒu nhµ nghiªn cøu kh¸c, chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ lu«n chiÕm vÞ trÝ ®Æc
biÖt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp n«ng th«n [120,121, 127].
3.2. ë ViÖt Nam
Sù nghiªn cøu vÒ ngµnh nghÒ ë n«ng th«n ®· ®−îc b¾t ®Çu tõ rÊt sím.
“D− ®Þa chÝ” cña NguyÔn Tr·i thÕ kû XV, “Hoµng ViÖt d− ®Þa chÝ” cña
Phan Huy Chó ®Çu thÕ kû XIX,... ®Òu cã môc thæ s¶n nãi vÒ c¸c s¶n phÈm
thñ c«ng nghiÖp [32].
C«ng tr×nh nghiªn cøu cña Pierre Gourou (1936) mang tªn: “Ng−êi
n«ng d©n ®ång b»ng B¾c Kú” ®· ph©n tÝch kh¸ kü cµng vai trß cña viÖc
ph¸t triÓn ngµnh nghÒ tiÓu thñ c«ng [56, 64].
Cã kh¸ nhiÒu c¸c cuéc ®iÒu tra, nghiªn cøu vÒ lµng nghÒ ®−îc c«ng bè
nh− "Sè liÖu ®iÒu tra vÒ thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng"
cña Bé Lao ®éng - Th−¬ng Binh - X· héi n¨m 1995; Kû yÕu “Héi th¶o