BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ
VIỆN CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN
_____________________________
NGUYỄN CÔNG NAM
PHÁT TRIỂN SINH KẾ THEO HƯỚNG BỀN VỮNG
TRONG LĨNH VỰC NÔNG NGHIỆP Ở NGOẠI THÀNH HÀ NỘI
Chuyên ngành:
KINH TẾ PHÁT TRIỂN
Mã số:
9310105
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NGÀNH KINH TẾ PHÁT TRIỂN
HÀ NỘI – 2024
Công trình được hoàn thành tại: Viện Chiến lược phát triển, Bộ Kế hoạch và Đầu tư
Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Bùi Huy Nhượng
2. PGS. TS. Nguyễn Thị Nguyệt
Phản biện 1:
Phản biện 2:
Phản biện 3:
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp nhà nước họp tại
Viện Chiến lược phát triển, Bộ Kế hoạch và Đầu tư
vào hồi giờ ngày tháng năm 2024
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
- Thư viện Quốc gia
- Thư viện Viện Chiến lược phát triển
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Lý luận cũng còn những vấn đề chưa rõ. Vấn đề phát triển sinh kế đã được giới quản lý cũng như các
nhà khoa học quan tâm và bàn thảo nhiều nhưng sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp ở
ngoại thành những thành phố trực thuộc trung ương đang có nhiều vấn đề lý luận chưa được nghiên cứu thỏa
đáng. Nổi bật như sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp được hiểu như thế nào cho đúng,
phát triển nó ra sao, các yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực
nông nghiệp là gì và thứ tự quan trọng của chúng ra sao; chỉ tiêu nào phản ánh sinh kế bền vững trong lĩnh vực
nông nghiệp ở ngoại thành của thành phố trực thuộc trung ương là gì thì dường như chưa được nghiên cứu đầy đủ.
Thực tiễn vấn đề sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp ở ngoại thành Hà Nội còn
ít được được nghiên cứu và thực tiễn phát triển đang còn nhiều khó khăn, hạn chế. Thứ nhất, tốc độ đô thị hóa
của Hà Nội đã, đang và sẽ diễn ra nhanh (tỷ lệ đô thị hóa của Hà Nội năm 2022 khoảng 53,9%), diện tích đất
nông nghiệp chuyển đổi phục vụ phát triển phi nông nghiệp cũng khá nhiều. Ở ngoại thành Hà Nội có khoảng
4,2 triệu người sinh sống (lớn hơn số dân của nhiều tỉnh ở vùng Đồng bằng sông Hồng: Dân số của Hưng Yên
khoảng 1,28 triệu, Bắc Ninh 1,46 triệu, Hà Nam 0,88 triệu người [Tổng cục thống kê, 2022]. Số người nông
dân bị giảm đất sản xuất tăng, số lao động nông nghiệp dôi dư rất lớn. Lâu nay sinh kế nông nghiệp ở ngoại
thành Hà Nội rất phức tạp, đa tổ chức và tuy đã có thay đổi nhưng nhìn chung sự thay đổi chưa đủ sức làm
giàu cho nông dân, chưa tạo ra sự bền vững cần thiết cho phát triển nông nghiệp. Sự phát triển nông nghiệp
chưa tương xứng với tiềm năng to lớn của ngoại thành Hà Nội. Thứ hai, sinh kế trong lĩnh vực nông nghiệp ở
ngoại thành Hà Nội trong những năm qua đã có những tiến bộ đáng ghi nhận (đã xuất hiện những lĩnh vực
nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp sạch, nông nghiệp tuần hoàn ứng dụng công nghệ cao…) nhưng vẫn còn
nhiều vấn đề khiếm khuyết, nhiều vấn đề thực tiễn chưa được tổng kết rút kinh nghiệm và chưa rõ. Chẳng hạn,
sinh kế trong lĩnh vực nông nghiệp không giống như sinh kế trong lĩnh vực phi nông nghiệp mà cụ thể là sinh
kế trong lĩnh vực nông nghiệp diễn ra chậm hơn, chịu ảnh hưởng nhiều của yếu tố tự nhiên nhưng việc tổng
kết thực tiễn về sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp chưa được triển khai đủ mức.
Như những điều trình bày ở trên tác giả chọn chủ đề “Phát triển sinh kế theo hướng bền vững
trong lĩnh vực nông nghiệp ở ngoại thành Hà Nội” làm đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành Kinh tế phát triển.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Đề xuất định hướng và giải pháp phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp
ở ngoại thành Hà Nội để gia tăng thu nhập cho người dân ngoại thành, góp phần phát triển tốt hơn kinh tế - xã
hội ngoại thành cũng như của thành phố Hà Nội trong tương lai.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu:
Để hoàn thành mục tiêu trên, tác giả sẽ tập trung thực hiện bốn nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu sau:
- Nhiệm vụ 1: Nghiên cứu và làm rõ những vấn đề lý luận chủ yếu về phát triển sinh kế theo hướng bền
vững trong lĩnh vực nông nghiệp ở ngoại thành của thành phố trực thuộc trung ương và khảo cứu kinh nghiệm thực
tiễn của một số đối tượng tương đồng.
2
- Nhiệm vụ 2: Đánh giá thực trạng phát triển sinh kế theo hướng phát triển bền vững trong lĩnh vực nông
nghiệp ở ngoại thành Hà Nội, từ đó xác định mặt được, mặt chưa được, nguyên nhân của thành công cũng như của
hạn chế trong những năm vừa qua.
- Nhiệm vụ 3: Đề xuất định hướng và giải pháp phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh
vực nông nghiệp ở ngoại thành Hà Nội đến năm 2030
- Nhiệm vụ 4: Để phục vụ việc nghiên cứu luận án tác giả sẽ tiến hành tổng quan các công trình khoa
học đã công bố và có liên quan tới phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp ở ngoại
thành của thành phố.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Các vấn đề lý luận và thực tiễn về sinh kế và phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh
vực nông nghiệp ở ngoại thành Hà Nội gắn với phát triển kinh tế - xã hội.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về mặt nội dung: Luận án sẽ nghiên cứu sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp ở
ngoại thành Hà Nội. Trong quá trình nghiên cứu tác giả sẽ làm rõ nội dung, bản chất của sinh kế theo hướng
bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp và tập trung nghiên cứu những sinh kế quan trọng hơn, chỉ ra các yếu tố
ảnh hưởng tới phát trển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp theo thứ tự quan trọng; chỉ
ra các chỉ tiêu đánh giá phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp ở ngoại thành thành
phố trực thuộc trung ương. Đồng thời, luận án tiến hành đánh giá thực trạng và đề xuất định hướng, giải pháp
phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp ở ngoại thành Hà Nội đến năm 2030. Trong
đó, luận án tập trung vào các sinh kế trong lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản.
- Về mặt thời gian: Luận án đánh giá hiện trạng phát triển sinh kế ở ngoại thành Hà Nội giai đoạn
2015-2022 và định hướng đến 2030
- Về mặt không gian: Luận án tập trung nghiên cứu ở ngoại thành Hà Nội và trong quá trình nghiên
cứu tác giả xem xét mối quan hệ giữa khu vực ngoại thành với nội thành. Trong quá trình nghiên cứu sinh kế
ngoại thành Hà Nội tác giả sẽ khảo cứu kinh nghiệm của một số thành phố trực thuộc trung ương ở Việt Nam.
4. Khung nghiên cứu
Khung nghiên cứu luận án chỉ ra những việc phải làm và quy trình triển khai các công việc đó để đạt
được mục tiêu đề ra. Dưới đây là quy trình nghiên cứu của luận án:
(1). Luận án triển khai tổng quan các công trình khoa học đã công bố có liên quan đến phát triển sinh
kế trong lĩnh vực nông nghiệp theo hướng bền vững phục vụ cho việc nghiên cứu những vấn đề lý luận cần
thiết, để so sánh trong quá trình đánh giá thực trạng và đề xuất định hướng, giải pháp phát triển sinh kế theo
hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp ở ngoại thành Hà Nội.
(2). Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận chủ yếu về phát triển sinh kế nói chung và phát riển
sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp nói riêng ở ngoại thành thành phố trực thuộc trung
3
ương. Trong đó, luận án nghiên cứu nội dung, bản chất của phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh
vực nông nghiệp; các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp;
đánh giá phát triển sinh kế trong lĩnh vực nông nghiệp theo hướng bền vững ở ngoại thành thành phố trực
thuộc trung ương.
(3). Khảo cứu kinh nghiệm thực tiễn của một số thành phố trực thuộc trung ương ở Việt Nam để rút
ra bài học cho thành phố Hà Nội về phát triển sinh kế theo hướng bền vũng trong lĩnh vực nông nghiệp.
(4). Đánh giá thực trạng phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp ở ngoại
thành Hà Nội trong giai đoạn 2015-2022.
(5) Đề xuất định hướng và giải pháp phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông
nghiệp ở ngoại thành Hà Nội đến năm 2030.
5. Phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp tiếp cận
Luận án triển khai nghiên cứu từ các cách tiếp cận chủ yếu sau: (1) Tiếp cận hệ thống; (2) Tiếp cận
từ vĩ mô đến vi mô; (3) Tiếp cận từ quan điểm lãnh thổ; (4) Tiếp cận liên ngành; (5). Tiếp cận thực chứng và
(6). Tiếp cận theo nguyên lý nhân quả.
5.2. Phương pháp nghiên cứu chủ yếu
Để hoàn thành mục tiêu đề ra, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu như sau:
Phương pháp phân tích thống kê; Phương pháp so sánh; Phương pháp chuyên gia; Phương pháp diễn giải và
quy nạp; Phương pháp khảo sát và Phương pháp mô hình toán.
6. Những đóng góp mới của luận án
6.1. Về mặt lý luận và học thuật: Luận án làm rõ thêm, sâu sắc hơn về phát triển sinh kế theo hướng
bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp ở ngoại thành các thành phố trực thuộc trung ương. Luận án làm rõ nội
hàm, bản chất sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp ở ngoại thành của thành phố trực thuộc
trung ương (được hiểu là phát triển sinh kế trong lĩnh vực nông nghiệp có hiệu quả trong thời gian tương đối
dài và có chiều hướng tiến bộ ổn định, không trồi sụt, góp phần gia tăng thu nhập và tạo dựng đời sống tốt
hơn, ổn định hơn cho người dân. Sự phát triển này phải gắn với tăng trưởng xanh, bền vững trong từng lĩnh
vực sinh kế. Luận án chỉ ra 6 yếu tố ảnh hưởng tới phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông
nghiệp theo thứ tự quan trọng của chúng: (i). Năng lực quản trị của chính quyền thành phố trực thuộc trung
ương; (ii). Chính sách phát triển ngoại thành, phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông
nghiệp và về đô thị hóa của thành phố trực thuộc ương; (iii). Kết cấu hạ tầng của ngoại thành; (iv). Khả năng
tài chính để phát triển sinh kế ở ngoại thành; (v). Yếu tố con người của ngoại thành; (vi). Ảnh hưởng từ toàn
cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0. Đồng thời, luận án nêu rõ yêu cầu và đề xuất 8 chỉ tiêu đánh giá
phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp ở ngoại thành của thành phố trực thuộc
trung ương.
6.2. Về mặt thực tiễn: Luận án cung cấp thêm cơ sở khoa học cho việc hoạch định chủ trương và trên
cơ sở phân tích sâu sắc thực trạng, đề xuất 6 giải pháp phát triển sinh kế theo hướng bền vững trong lĩnh vực
nông nghiệp đến năm 2030 ở ngoại thành Hà Nội ((i). Rà soát và nâng cao chất lượng quy hoạch, kế hoạch