HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
56
KẾT QUẢ PHẪU THUẬT UNG THƯ VÒM HẦU TIẾN TRIỂN
HOẶC TÁI PHÁT TẠI HẠCH CỔ SAU HÓA – XẠ TRỊ
Lê Văn Cường1, Trần Thanh Tùng1,
Hồ Thiên Tân1, Châu Đức Toàn1, Võ Duy Phi Vũ1
TÓM TẮT8
Mục tiêu nghiên cứu: Đánh giá kết quả
phẫu thuật nạo hạch cổ trong ung thư vòm hầu
tiến triển hoặc tái phát tại hạch cổ sau hóa – xạ
trị, đánh giá tỉ lệ biến chứng sau phẫu thuật.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu:
Nghiên cứu loạt ca 20 nhân được nạo hạch cổ
trong ung thư vòm hầu tiến triển hoặc tái phát tại
hạch cổ sau hóa – xạ trị từ tháng 3/2023 đến
tháng 12/2024 tại khoa Ngoại đầu cổ, tai mũi
họng, Bệnh viện Ung Bướu TP. HCM.
Kết quả nghiên cứu: Bệnh nhân được phẫu
thuật nạo hạch cổ chọn lọc nhóm II, III hoặc IV 1
bên hay 2 bên. Kết quả nghiên cứu với 100% lấy
được tổ chức hạch di căn, không có biến chứng
nặng sau mổ (chảy máu sau mổ, nhiễm trùng
vùng mổ), phục hồi chức năng vùng cổ, vai tốt và
chưa có tái phát sau phẫu thuật cho đến thời điểm
hiện tại.
Kết luận: Phẫu thuật nạo hạch cổ chọn lọc
trong ung thư vòm hầu tiến triển hoặc tái phát tại
hạch cổ sau hóa – xạ trị là phương pháp được ưu
tiên lựa chọn để lấy đi tổ chức hạch bị di căn với
tỉ lệ lấy được hạch di căn cao, ít biến chứng nặng
sau mổ.
Từ khóa: Nạo hạch cổ chọn lọc, ung thư
vòm hầu, biến chứng sau nạo hạch cổ.
1Khoa Ngoại đầu cổ, tai mũi họng – Bệnh viện
Ung Bướu TP. HCM
Chịu trách nhiệm chính: Lê Văn Cường
Email: cuonglevanbvub@gmail.com
Ngày nhận bài: 05/9/2024
Ngày phản biện: 11/9/2024
Ngày chấp nhận đăng: 03/10/2024
SUMMARY
OUTCOMES OF NECK LYMPH
NODES ELECTIVE SURGERY
FOLLOWING CHEMOTHERAPY AND
RADIATION THERAPY FOR
ADVANCED OR RECURRING
NASOPHAGEAL CANCER
Aims: Evaluate the outcomes of neck lymph
node dissection surgery in advanced or recurrent
nasopharyngeal cancer in the cervical lymph
nodes following chemotherapy and radiotherapy,
as well as the rate of postoperative
complications.
Patients and methods: An investigation was
conducted from March 2023 to December 2024
at the department of head and neck surgery - ent,
Ho Chi Minh City Oncology Hospital, on a
group of twenty patients who underwent neck
lymph node dissection for advanced or recurrent
nasopharyngeal cancer in the cervical lymph
nodes following chemotherapy and radiation
therapy.
Results: Patients had groups II, III, and IV
selective neck lymph node dissection surgery on
one or both sides. The study found that 100% of
metastatic lymph node tissue was removed, there
were no major postoperative problems (post-
operative hemorrhage, tissue infection), there
was satisfactory functional recovery in the
cervical and shoulder areas, and there has been
no recurrence since surgery.
Conclusion: Selective neck
lymphadenectomy in advanced or recurrent
nasopharyngeal cancer in the neck lymph nodes
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
57
following chemotherapy and radiotherapy is the
ideal way to remove metastatic lymph nodes with
a high incidence of metastatic lymph node
removal and minimal significant postoperative
complications.
Keywords: Selective neck lymphadenectomy,
nasopharyngeal cancer, post-neck
lymphadenectomy complications.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư vùng vòm hầu là một trong 10
loại ung thư thường gặp ở Việt Nam và là
ung thư thường gặp nhất trong các ung thư
vùng đầu cổ. Số liệu ghi nhận ung thư quần
thể TP. HCM năm 2015 cho thấy ung thư
vòm hầu đứng hàng thứ 7 ở nam giới với
xuất độ chuẩn theo tuổi là 4,5/100.000.
Trung bình 1 năm tại Bệnh viện Ung Bướu
có khoảng 400 trường hợp ung thư vòm hầu
mới được chẩn đoán và điều trị. Số liệu ghi
nhận ung thư quần thể tại Hà Nội cũng cho
thấy ung thư vòm hầu đứng hàng thứ năm
trong các loại ung thư ở nam giới với xuất độ
chuẩn theo tuổi là 6,5/100.000.
Ung thư vòm hầu có nhiều đặc điểm khác
biệt với các loại ung thư đầu cổ khác về dịch
tễ học, sinh bệnh học, giải phẫu bệnh học,
kiểu cách lan tràn cũng như điều trị. Do vị trí
giải phẫu học đặc biệt của vòm hầu, nằm sâu
khó nhìn và sờ thấy, vì vậy đa số ung thư
vòm hầu được chẩn đoán ở vào giai đoạn
muộn, lan tràn tại chỗ tại vùng. Theo WHO,
vào thời điểm chẩn đoán, khoảng 66% ung
thư vòm hầu ở vào giai đoạn III - IV. Theo
Phạm Chí Kiên, > 66% ung thư vòm hầu ở
Việt Nam được chẩn đoán ở giai đoạn III -
IV.
Tuy xạ trị vẫn là phương tiện chủ yếu
điều trị ung thư vòm hầu, tuy nhiên thất bại
sau điều trị bên cạnh tái phát tại chỗ tại vùng
còn do tiềm năng di căn xa khá cao của ung
thư vòm hầu. Đánh giá chính xác hạch cổ tồn
lưu hay tái phát sau hóa – xạ trị vẫn còn là
thách thức trên lâm sàng.
Chúng tôi tiến hành phẫu thuật nạo hạch
cổ chọn lọc 1 bên hay 2 bên đối với các bệnh
nhân ung thư vòm hầu tiến triển hoặc tái phát
tại hạch cổ sau hóa – xạ trị cho kết quả tốt về
ung thư học, ít biến chứng nặng sau mổ.
Mục tiêu nghiên cứu: Đánh giá kết quả
phẫu thuật nạo hạch cổ trong ung thư vòm
hầu tiến triển hoặc tái phát tại hạch cổ sau
hóa – xạ trị, đánh giá tỉ lệ biến chứng sau
phẫu thuật.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Bao gồm 20 bệnh nhân được chẩn đoán
ung thư vòm hầu tiến triển hoặc tái phát tại
hạch cổ được điều trị từ tháng 01 năm 2023
cho đến hết tháng 12 năm 2024 tại khoa
Ngoại đầu cổ, tai mũi họng, Bệnh viện Ung
Bướu. Phương pháp nghiên cứu mô tả loạt
ca.
2.1. Tiêu chuẩn chọn bệnh
- Bệnh nhân có sang thương hạch cổ
trong ung thư vòm hầu sau hóa – xạ trị được
nhập lên khoa Ngoại đầu cổ, tai mũi họng và
được thăm khám – hỏi bệnh, bệnh nhân được
thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán giai
đoạn bệnh. Khi có đầy đủ kết quả hình ảnh
học và giải phẫu bệnh chẩn đoán xác định
hạch cổ tồn lưu, tiến triển trong ung thư vòm
hầu sau hóa – xạ trị, bệnh nhân được thông
qua hội chẩn khoa và dự kiến phẫu thuật nạo
hạch cổ chọn lọc nhóm II, III, IV 1 bên hoặc
2 bên.
- Tư vấn cho bệnh nhân về phương pháp
điều trị phẫu thuật. Nếu bệnh nhân đồng ý
điều trị phẫu thuật và đồng ý tham gia nghiên
cứu, nghiên cứu viên tiến hành phỏng vấn
bệnh nhân và thu thập thông tin theo tiêu
chuẩn nghiên cứu trong hồ sơ bệnh án mẫu.
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
58
- Kỹ thuật mổ: Bệnh nhân nằm ngửa, kê
một gối dưới vai cho cổ ngửa, nghiêng bên
đối diện bên có hạch cổ cần nạo. Bệnh nhân
được cắt rộng nhóm hạch cổ di căn, 1 bên
hay 2 bên, bảo tồn các cấu trúc chưa bị hạch
xâm lấn. Cầm máu, may phục hồi cân cơ, da.
- Chăm sóc sau mổ:
+ Bệnh nhân được theo dõi hậu phẫu cho
đến khi xuất viện.
+ Bác sĩ sử dụng thuốc kháng sinh phổ
rộng, giảm đau, kháng viêm.
+ Đánh giá quá trình lành vết thương,
quá trình phục hồi chức năng cơ quan.
+ Theo dõi màu sắc, lượng dịch dẫn lưu
mỗi ngày, rút ống dẫn lưu khi lượng dịch <
20ml/24h và vàng trong.
+ Hẹn tái khám, theo dõi, đánh giá sau
điều trị 1 - 3 - 6 - 12 tháng và thời điểm kết
thúc nghiên cứu.
2.2. Đánh giá về biến chứng
- Chảy máu sau mổ: Trong vòng 24 - 48
giờ sau phẫu thuật.
- Tụ dịch sau mổ: Trong vòng 48 giờ đến
2 tuần sau phẫu thuật.
- Nhiễm trùng vùng mổ.
- Hạn chế vận động vùng vai cùng bên
phẫu thuật.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Tuổi
- Tuổi trung bình 49,8.
- Tuổi thấp nhất 39, cao nhất 68 tuổi.
Nam/nữ: 2/3.
3.2. Các đặc điểm bệnh học và điều trị
Bảng 1. Đặc điểm bệnh học và phẫu thuật
Đặc điểm
Số BN (n = 20)
Hạch cổ nhóm
Nhóm II
14
Nhóm III
6
Nhóm IV
3
Giải phẫu bệnh
UTBM tế bào gai không sừng hóa
19
UTBM tế bào gai không biệt hóa
1
1 bên hay 2 bên
1 bên
17
2 bên
3
Nhận xét: Đa số các bệnh nhân có hạch cổ 1 bên với hạch cổ nhóm II, giải phẫu bệnh ung
thư biểu mô tế bào gai không sừng hóa chiếm đa số.
3.3. Kết quả phẫu thuật
3.3.1. Các biến chứng phẫu thuật
Bảng 2. Các biến chứng sau phẫu thuật
Biến chứng
Số BN
Chảy máu vùng mổ
0/20
Tụ dịch tại vùng mổ
4/20
Nhiễm trùng vùng mổ
0/20
Hạn chế cử động vùng vai cùng bên
2/20
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
59
Nhận xét: 2 bệnh nhân có hạn chế cử
động vùng vai cùng bên nạo hạch cổ trong 1
tuần, sau đó phục hồi hoàn toàn sau 4 tuần.
3.3.2. Thời gian nằm viện:
- Thời gian nằm viện trung bình 3 ngày.
- 1 BN nằm viện kéo dài 1 tuần do hạch
di căn xâm lấn cơ ức đòn chũm, thần kinh xi,
tĩnh mạch hầu trong.
IV. BÀN LUẬN
4.1. Về đánh giá đáp ứng sau hóa – xạ
trị:
Vai trò của CT scan: Chụp CT scan sau 6
- 8 tuần có khoảng 70% bệnh nhân đáp ứng
hoàn toàn không cần phẫu thuật. Tiêu chí
đánh giá đáp ứng hoàn toàn trên CT scan:
Đường kính hạch ≤ 10mm, giảm ≥ 80% kích
thước bướu ban đầu. Hình ảnh CT scan và
MRI được so sánh có giá trị tương đương
nhau trong việc phát hiện những khối hạch di
căn trước khi điều trị trong ung thư đầu cổ
loại carcinoma tế bào gai.
Vai trò của FNA dưới hướng dẫn siêu
âm: Là phương tiện cung cấp hình ảnh chính
xác nhất để phát hiện ra những hạch di căn ở
vùng cổ so với siêu âm đơn thuần hay CT
scan và MRI với độ nhạy 83% đến 97%, độ
đặc hiệu 91% đến 100%. Tuy nhiên FNA
cũng có những hạn chế như hạch nằm sâu,
khó tiếp cận, CT scan/ MRI/ PET-CT đánh
giá hạch xâm lấn các cơ quan lân cận, cơ,
xương, phụ thuộc vào tính chủ quan.
Vai trò của FDG-PET scan: 18FDG-PET
scan có độ nhạy cao và chính xác trong việc
đánh giá di căn xạ trước điều trị cứu hộ ở
bệnh nhân nghi ngờ ung thư đầu cổ nói
chung và ung thư vòm hầu nói riêng tái phát.
18FDG-PET scan dùng trong việc đánh giá
đáp ứng và theo dõi sau điều trị trong ung
thư đầu cổ loại carcinoma tế bào gai tốt, với
tỉ lệ tiên đoán âm > 95% nhưng tỉ lệ tiên
đoán dương có phần không cao với ≤ 50%.
Trong nghiên cứu của chúng tôi, với 20
bệnh nhân được làm FNA với kết quả 18/20
(90%) trường hợp là carcinoma tế bào gai di
căn hạch, 2/20 (10%) trường hợp có kết quả
là carcinoma di căn hạch. Có 10/20 (50%) số
bệnh nhân được chụp PET scan ghi nhận
10/10 trường hợp tăng hoạt động chuyển hóa
tại hạch cổ (SUL max từ 8,23 - 17,24).
4.2. Về lựa chọn phương pháp nạo
hạch cổ:
Kế hoạch phẫu thuật nạo hạch cổ có thể
không cần thiết đối với bệnh nhân có đáp
ứng hoàn toàn ở vị bướu nguyên phát, không
có bằng chứng tổn thương tồn lưu > 1,5cm,
hoặc sau xạ trị 1 - 2 tháng được đánh giá
không có hạch hoại tử.
Đối với tổn thương hạch tồn lưu, tái phát
ở vùng cổ đã được xác định trên FNA hoặc
PET scan thì nạo hạch cổ chọn lọc được chỉ
định.
Phẫu thuật nạo hạch cổ được chia làm 4
nhóm: Nạo hạch cổ tận gốc, nạo hạch cổ tận
gốc biến đổi, nạo hạch cổ chọn lọc và nạo
hạch cổ mở rộng. Việc chọn lựa dựa trên loại
bướu, vị trí hạch di căn, tính chất xâm lấn lan
rộng của hạch đến các cơ quan xung quanh.
Hạch N2, N3 sau hóa xạ trị cần thiết để
điều trị phẫu thuật nạo hạch cổ đối với sang
thương hạch tồn lưu, tái phát. Nạo hạch cổ
tồn lưu sớm sau xạ trị từ 4 - 12 tuần có lợi
thế về kiểm soát bệnh tại vùng và sống còn
toàn bộ, sống còn không bệnh. Nạo hạch cổ
chọn lọc hoặc nạo hạch cổ mở rộng là
phương pháp phù hợp vì tỉ lệ tái phát hạch
vùng cổ thấp, ít biến chứng nặng.
4.3. Kết quả điều trị
Tất cả các bệnh nhân có kết quả giải phẫu
bệnh sau mổ đều ra hạch di căn với 19/20
(95%) trường hợp là carcinoma tế bào gai
không sừng hóa di căn hạch và 1/20 (5%)
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
60
trường hợp là carcinoma tế bào gai không
biệt hóa di căn hạch.
Tất cả các bệnh nhân đều phục hồi sớm
sau phẫu thuật với thời gian nằm viện từ 4
đến 7 ngày.
Không có bệnh nhân nào có biến chứng
chảy máu sau mổ và nhiễm trùng vết mổ.
Có 4/20 trường hợp tụ dịch vết mổ do
hạch dính khắng mô xung quanh, xơ chai sau
xạ trị, trong quá trình phẫu thuật bóc tách rất
khó khăn, làm tăng tiết dịch sau phẫu thuật.
V. KẾT LUẬN
Nghiên cứu 20 bệnh nhân ung vòm hầu
tái phát hoặc tồn lưu sau hóa – xạ trị, được
phẫu thuật nạo hạch cổ chọn lọc tại Bệnh
viện Ung Bướu TP. HCM, chúng tôi có kết
luận sau đây:
- Phẫu thuật nạo hạch cổ chọn lọc là phẫu
thuật ưu tiên lựa chọn đối với những bệnh
nhân có hạch cổ tồn lưu, tái phát sau hóa –
xạ trị trong ung thư vòm hầu.
- 100% lấy được hạch di căn, tỉ lệ biến
chứng sau phẫu thuật thấp, thời gian nằm
viện ngắn.
Nạo hạch cổ chọn lọc là phương pháp
khả thi, kỹ thuật mổ an toàn và hiệu quả, là
lựa chọn phù hợp cho các trường hợp ung
thư vòm hầu tồn lưu hoặc tái phát sau hóa –
xạ trị, đem lại kết quả kéo dài thời gian sống
còn không bệnh, sống còn toàn bộ cho bệnh
nhân, đồng thời ít biến chứng nặng sau mổ,
thời gian phục hồi nhanh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. UPTODATE. NCCN GUIDELINES
VERSION 2.2014.
2. Đoàn Văn Lâm. Bài báo cáo: Hạch cổ tồn
lưu theo dõi và xử lý.
3. Int j radiat oncol biol phys. 2012 FEB the
role of computed tomography in the
management of the neck after
chemoradiotherapy in patients with head-
and-neck cancer.
4. Eur j radiol. 2007 Nov.detection of lymph
node metastases in head and neck cancer: A
meta-analysis comparing US, USGFNAC,
CT and MR imaging.
5. Ultrasound-guided fine needle aspiration
of major salivary gland masses and
adjacent lymph nodes, jung, alexander s.
MD., received for publication november 9,
2010; accepted january 15, 2011.
6. Eur J Nucl Med Mol Imaging. 2011 Nov,
diagnostic performance of post-treatment
FDG PET or FDG PET/CT imaging in
headand neck cancer: a systematic review
and meta-analysis. Gupta T1, Master Z,
Kannan S.
7. Pet monitoring of therapy response in
head and neck squamous cell carcinoma.
Head neck. 2009, Mar, postradiotherapy
neck dissection for head and neck squamous
cell carcinoma: pattern of pathologic
residualcarcinoma and prognosis, Lango
MN[1].