283
PHỤC HỒI CHỨC NĂNG TRƢỚC VÀ SAU PHẪU THUẬT BỤNG
I. ĐẠI CƢƠNG
Rất nhiều bệnh lý khác nhau của các thành phần trong ổ bụng đòi hỏi phải
phẫu thuật mới có thể điều trị triệt để. Đó có thể là một phẫu thuật cấp cứu hay
trì hoãn, liên quan đến bệnh lý hệ tiêu hóa, gan mật hay tiết niệu, sinh dục.
Những ngày đầu sau mổ, bên cạnh những biến chứng thƣờng trực liên quan đến
vết mổ nhƣ đau, chảy máu, nhiễm trùng vết mổ, bệnh nhân còn có nguy cơ cao
bị các bệnh lý thứ phát nhƣ viêm phổi, xẹp phổi, huyết khối tĩnh mạch sâu, yếu
cơ, táo bón, …
Việc can thiệp sớm PHCN sau mổ góp phần rất lớn giúp bệnh nhân phòng
tránh đƣợc những biến chứng trên, đồng thời giúp họ phục hồi tốt, sớm đạt đƣợc
mức độ độc lập chức năng tối đa trong các hoạt động sinh hoạt hằng ngày. Bên
cạnh đó, sự chuẩn bị bệnh nhân trƣớc mổ tốt sẽ giúp quá trình PHCN sau mổ
diễn ra thuận lợi và có hiệu quả cao.
II. CHẨNĐOÁN
1. Các công việc của chẩn đoán
1.1. Hỏi bệnh
- Lý do vào viện: đau bụng? xuất huyết tiêu hóa? khối u vùng bụng?...
- Bệnh sử: thời gian xuất hiện bệnh, triệu chứng đầu tiên, tính chất triệu
chứng, chẩn đoán và điều trị cũ, tiến triển của bệnh, tình trạng hiện tại,…
- Tiền sử: tiền sử bệnh lý hệ tiêu hóa, gan mật, tiết niệu, sinh dục trƣớc
đây; tiền sử phẫu thuật; tiền sử mắc các bệnh lý về hô hấp; tiền sử rối loạn đông
chảy máu,…
1.2. Khám và lƣợng giá chức năng
- Trƣớc phẫu thuật:
+ Khám đánh giá tình trạng bệnh và chức năng tổng quát các hệ cơ quan
trong cơ thể trƣớc khi phẫu thuật.
+ Đánh giá tình trạng dinh dƣỡng, đau và các bệnh lý kèm theo.
+ Đánh giá chức năng tâm lý của bệnh nhân trƣớc mổ bằng Thang điểm đánh
giá lo âu và trầm cảm trong bệnh viện HADS(Hospital Anxiety and Depression Scale).
- Sau phẫu thuật:
+ Khám đánh giá vết mổ: vị trí, kích thƣớc vết mổ; mức độ đau vết mổ;
tình trạng chảy máu, nhiễm trùng vết mổ; tiến trình liền sẹo của vết mổ;…
284
+ Khám đánh giá lại các triệu chứng của bệnh và so sánh với trƣớc mổ
+ Sau mổ tiêu hóa, việc khám và theo dõi tình trạng chƣớng bụng, nghe
nhu động ruột, tìm các phản ứng thành bụng là rất quan trọng
+ Khám hệ hô hấp: tần số thở, nhịp thở, tình trạng ứ đọng chất tiết, khả
năng ho hữu hiệu, tình trạng nhiễm trùng đƣờng hô hấp.
+ Đau ở các vị trí khác trong cơ thể do bất động và nằm lâu sau mổ
+ Khám đánh giá toàn diện các hệ cơ quan khác nhằm phát hiện sớm các biến
chứng có thể xảy ra: huyết khối tĩnh mạch sâu, nhồi máu động mạch phổi,…
+ Đánh giá lại chức năng tâm lý bệnh nhân bằng Thang điểm HADS.
+ Lƣợng giá mức độ độc lập chức năng của bệnh nhân bằng thang điểm
FIM (Functional Independence Measure)
1.3. Chỉ định xét nghiệm cận lâm sàng
- Các xét nghiệm huyết học và sinh hóa máu: tùy thuộc vào từng bệnh lý
khác nhau
- Chẩn đoán hình ảnh: siêu âm bụng, chụp phim XQuang tim-phổi, có thể
chỉ định CT-Scan hoặc MRI bụng trong những trƣờng hợp khó và cần chẩn đoán
chính xác trƣớc phẫu thuật.
- Các xét nghiệm và phƣơng tiện chẩn đoán hình ảnh trên có thể đƣợc tiến
hành lại sau phẫu thuật để theo dõi và đánh giá sau mổ.
2. Chẩn đoán xác định
- Chẩn đoán xác định bệnh lý trƣớc khi mổ dựa vào triệu chứng lâm sàng,
hỏi bệnh và kết quả cận lâm sàng.
- Tƣơng tự, sau mổ cũng cần phải thăm khám và theo dõi kỹ để xác định
tình trạng chức năng bệnh nhân cũng nhƣ các biến chứng có thể xảy ra.
3. Chẩn đoán phân biệt
Có rất nhiều bệnh lý khác nhau cần phải đƣợc điều trị bằng phẫu thuật qua
đƣờng bụng. Do đó, phải dựa vào các dấu hiệu cơ năng và thực thể trên lâm
sàng, kết hợp với kết quả cận lâm sàng để chẩn đoán phân biệt.
4. Chẩn đoán nguyên nhân
- Hệ tiêu hóa, gan mật: viêm ruột thừa, thủng dạ dày, ung thƣ ống tiêu
hóa, ung thƣ gan, …
- Hệ tiết niệu, sinh dục: sỏi đƣờng tiết niệu, mổ lấy thai, u nang buồng
trứng, thai ngoài tử cung vỡ,…
285
III. PHỤC HỒI CHỨCNĂNG VÀĐIỀU TRỊ
1. Nguyên tắc phục hồi chức năng và điều trị
- Can thiệp PHCN cả trƣớc mổ và sau mổ.
- Tập vận động sớm sau mổ, ngay cả trong khi bệnh nhân đang ở trong
đơn vị hồi sức sau mổ nhằm hạn chế tối đa những thƣơng tật thứ cấp có thể xảy
ra do bất động lâu trên giƣờng.
- Ƣu tiên các bài tập PHCN hô hấp vì bệnh nhân thƣờng thở nông và ứ
đọng chất tiết nhiều do hậu quả của gây mê, đau vết mổ và nằm lâu.
- Kiểm soát đau tốt.
- Tích cực hỗ trợ về tâm lý cho bệnh nhân
- Phối hợp chặt chẽ giữa các thành viên trong nhóm phục hồi cũng nhƣ
giữa nhóm phục hồi với bệnh nhân và ngƣời nhà bệnh nhân.
2. Các phƣơng pháp điều trị và kỹ thuật phục hồi chức năng
2.1. Phục hồi chức năng trƣớc mổ
- Chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh.
- Kiểm soát tốt các triệu chứng của bệnh, ổn định tình trạng bệnh trƣớc mổ.
- Tâm lý trị liệu: giải thích rõ cho bệnh hiểu về tình trạng bệnh, về phƣơng
pháp phẫu thuật, những triệu chứng hoặc biến chứng có thể xảy ra sau mổ. Giúp
bệnh nhân an tâm và có tinh thần tốt trƣớc khi cuộc mổ diễn ra.
- Hƣớng dẫn bệnh nhân thực hiện các bài tập thở và tập vận động chủ
động theo tầm vận động khớp.
- Hƣớng dẫn, giải thích rõ về chƣơng trình PHCN sau mổ và các bài tập
vận động mà bệnh nhân sẽ thực hiện sau mổ.
2.2. Phục hồi chức năng sau mổ
- Vận động sớm, bắt đầu ngay từ ngày đầu sau mổ:
+ Hƣớng dẫn bệnh nhân thực hiện các vận động chức năng trên giƣờng.
Khuyến khích bệnh nhân ngồi dậy sớm, bắt đầu với ngồi tựa vào tƣờng hoặc
thành giƣờng, sau đó ngồi sát mép giƣờng, buông thõng chân.
+ Chuyển từ giƣờng sang ghế tựa cạnh giƣờng.
+ Tập đi lại xung quanh giƣờng, quanh phòng, tự đi vào nhà vệ sinh càng
sớm càng tốt.
+ Tăng dần quãng đƣờng đi trong những ngày tiếp theo.
286
- Hƣớng dẫn bệnh nhân thực hiện các bài tập vận động chi trên, chi dƣới
và thân mình ở tƣ thế nằm, ngồi và đứng cạnh giƣờng. Những bài tập này nhằm
giúp bệnh nhân lấy lại sức mạnh cơ, tăng sức bền, tăng mức độ dung nạp oxy và
cũng giúp dự phòng đƣợc các biến chứng do bất động sau mổ.
- PHCN hô hấp sau mổ:
+ Tập thở chậm và sâu
+ Tập ho hữu hiệu để tống các chất tiết ứ đọng ra ngoài. Khi ho, tình trạng
tăng áp lực ổ bụng sẽ làm đau vết mổ; hƣớng dẫn bệnh nhân dùng gối áp vào
vùng có vết mổ khi ho để giảm đau.
+ Tập các động tác tay giúp tăng kích thƣớc lồng ngực khi thở.
- Hƣớng dẫn và động viên bệnh nhân tự thực hiện các hoạt động tự chăm
sóc nhƣ ăn uống, thay áo quần, đi vệ sinh,…
- Tâm lý trị liệu phải đƣợc thực hiện trong suốt quá trình điều trị.
IV. THEO DÕI VÀ TÁI KHÁM
Bệnh nhân sau phẫu thuật bụng có thể đƣợc xuất viện sớm. Cần hƣớng
dẫn bệnh nhân các bài tập vận động ở nhà để cải thiện mức độ độc lập chức
năng. Bệnh nhân cần đƣợc tái khám định kỳ để cắt chỉ vết mổ, đánh giá tình
trạng liền vết mổ và các biến chứng có thể xảy ra sau mổ. Tình trạng tắc ruột sau
phẫu thuật bụng có thể xảy ra sau một thời gian. Bệnh nhân cần đƣợc biết các
dấu hiệu của bệnh và nhập viện trở lại nếu tắc ruột xảy ra.