Hen phÕ qu¶n (HPQ) la bÖnh cã nh÷ng c¬n khã thë do nhiÒu
nguyªn
nh©n kh¸c nhau, kÌm theo dÊu hiÖu l©m sang t¾c nghÏn toan bé hay
mét phÇn
phÕ qu¶n, cã thÓ phôc håi ®ưîc gi÷a c¸c c¬n. T×nh tr¹ng t¾c nghÏn
do t¨ng ®ét
ngét nh÷ng c¶n trë ®ưêng h« hÊp cã liªn quan hoÆc kh«ng liªn
quan ®Õn c¬
chÕ miÔn dÞch.
1.1.2. §Þnh nghÜa cña Héi Phæi häc Mü (1975)
Hen phÕ qu¶n la bÖnh cã ®Æc ®iÓm t¨ng tÝnh ph¶n øng ®ưêng h«
hÊp do
nhiÒu nguyªn nh©n.
1.1.3. §Þnh nghÜa cña Charpin (1984)
Hen phÕ qu¶n la mét héi chøng cña nh÷ng c¬n khã thë vÒ ®ªm, héi
chøng
th¾t nghÏn va t¨ng tÝnh ph¶n øng cña phÕ qu¶n do nhiÒu yÕu tè kÝch
thÝch và
®Æc biÖt do acetylcholin.
86
Copyright@Ministry Of Health
1.1.4. §Þnh nghÜa cña chư¬ng tr×nh Quèc gia gi¸o dôc HPQ Mü
(1991)
Hen phÕ qu¶n la mét bÖnh h« hÊp cã 3 ®Æc ®iÓm:
Héi chøng co th¾t.
Viªm ®ưêng h« hÊp.
T¨ng tÝnh ph¶n øng ®ưêng h« hÊp.
VËy cã thÓ ®Þnh nghÜa hen phÕ qu¶n la:
Mét héi chøng biÓu hiÖn b»ng nh÷ng c¬n khã thë rÝt kÞch ph¸t,
xuÊt hiÖn
®ét ngét, khã thë th× thë ra, thưêng vÒ ban ®ªm, kÌm theo tiÕng thë
rÝt do phÕ
qu¶n co th¾t, ho va kh¹c ®êm nhÇy dÝnh; cã thÓ hoan toan håi phôc
sau ®ã.
VÒ phư¬ng diÖn chøc n¨ng cã biÓu hiÖn héi chøng t¾c nghÏn, mét
sù t¨ng
ho¹t tÝnh toan bé c¸c phÕ qu¶n khi chóng bÞ c¸c yÕu tè kÝch thÝch
kh¸c nhau
t¸c ®éng, ®Æc biÖt la c¸c chÊt trung gian tiÕt cholin.
1.2. §Æc ®iÓm dÞch tÔ häc
1.2.1. T×nh h×nh m¾c bÖnh
Hen phÕ qu¶n hay gÆp ë nhiÒu nưíc, mäi løa tuæi.
Tû lÖ hen phÕ qu¶n trung b×nh chiÕm 5 - 6% d©n sè, trong ®ã 5% ë
ngưêi
lín va 10% trÎ em dưíi 15 tuæi.
ư ë trÎ em dưíi 15 tuæi: tû lÖ hen ë con trai la 1-2%, ë con g¸i la
0,5-1%.
ư VÒ tuæi b¾t ®Çu m¾c hen: ë nam giíi 90% m¾c trưíc 35 tuæi va
80% trưíc
15 tuæi. Trong khi ë n÷ 75% la trưíc 35 tuæi va chØ cã 40% trưíc
15 tuæi.
ư Sè nam giíi m¾c hen sau 35 tuæi chiÕm 10% tæng sè bÖnh nh©n
va ë n÷ la
25%.
ư ë ViÖt Nam tû lÖ nãi chung la 6% cho c¶ trÎ em va ngưêi lín.
Theo Ph¹m Khuª (1980) thèng kª víi h¬n 14000 ngưêi trªn 14
tuæi, tû lÖ
m¾c bÖnh hen la 1,7 %; ë 10000 ngưêi cao tuæi, tû lÖ la 2,3%.
Theo Lª V¨n Thi (1986): tû lÖ hen ®· gÆp la 5,1% ë thanh phè;
3,3% ë
n«ng th«n ®ång b»ng va 1,7% ë n«ng th«n miÒn nói.
Qua nhiÒu thèng kª thÊy r»ng t×nh h×nh m¾c hen ®ang cã xu hưíng
t¨ng
lªn.
1.2.2. Lý do xu hưíng t¨ng bÖnh hen
ư V× sè bÖnh nh©n thùc tÕ cã t¨ng lªn.
ư V× nhu cÇu ch¨m sãc søc kháe cao h¬n.
87
Copyright@Ministry Of Health
ư Do b¶n th©n viÖc ®iÒu trÞ hen, c¸c thuèc ch÷a ngay nay tuy cã tèt
h¬n
nhưng còng cã nhiÒu ph¶n øng phô h¬n.
T¹i héi nghÞ quèc tÕ Boston n¨m 1990 cã nªu kh¶ n¨ng cña mét sè
nguyªn nh©n sau ®©y:
+ Do « nhiÔm m«i trưêng.
+ Do sö dông bõa b·i thuèc, hãa chÊt.
+ NhÞp sèng c¨ng th¼ng, stress.
+ KhÝ hËu nãng va Èm.
+ Do yÕu tè sai lÇm trong chÈn ®o¸n.
Theo Woolcock (1989), mét chuyªn gia hen häc ngưêi Australia
cho r»ng
trong c¸c c¨n nguyªn m¾c hen th× khÝ hËu cã ¶nh hưëng rÊt râ rÖt.
Còng theo
t¸c gi¶ ®Ó nhËn ®Þnh chÝnh x¸c h¬n vÒ dÞch tÔ häc bÖnh hen hiÖn
nay cã 3 vÊn
®Ò cÇn nªn t×m hiÓu la: sè bÖnh nh©n míi m¾c bÖnh hang n¨m, tÝnh
chÊt nguy
kÞch cña bÖnh va c¸c yÕu tè nguy c¬.
1.3. Ph©n lo¹i hen phÕ qu¶n
ư Dùa vao nguyªn nh©n g©y bÖnh:
+ Hen ngo¹i lai.
+ Hen néi t¹i.
ư Dùa vao tÝnh chÊt cña c¬n hen:
+ Møc ®é hen.
+ BËc hen.
1.4. Quan niÖm cña YHCT vÒ hen phÕ qu¶n
Dùa trªn c¸c biÓu hiÖn vÒ triÖu chøng häc, c¬n khã thë cña hen phÕ
qu¶n
còng ®ưîc miªu t¶ trong c¸c chøng hen suyÔn, h¸o suyÔn cña
YHCT.
S¸ch Y häc chÝnh truyÒn nãi: “SuyÔn la nãi vÒ h¬i thë, thë gÊp g¸p,
khi
nÆng th× h¸ miÖng so vai. Hen nãi vÒ ©m thanh ph¸t ra tõ cæ häng,
cã tiÕng cß
cưa ph¸t ra khi thë”.
Nhưng th«ng thưêng hay gäi chung la chøng hen suyÔn hoÆc
chøng h¸o
suyÔn.
Trong chøng suyÔn cã suyÔn thùc do cã ta khÝ x©m nhËp va suyÔn
hư do
cã nguyªn khÝ hư suy ma sinh ra bÖnh.
Chøng hen: khi hÝt thë khÝ ra vao sinh ra tiÕng khß khÌ, cß cưa
hoÆc rÝt.
Trong hen cã hen han do cã dư¬ng khÝ hư suy l¹i c¶m ph¶i ngo¹i
ta va hen
nhiÖt do cã ®am nhiÖt t¾c trë.
Chøng hen khi ph¸t ra thưêng kÌm theo c¶ chøng suyÔn, nhưng
chøng
suyÔn khi ph¸t ra cã thÓ kh«ng kÌm theo chøng hen.
88
Copyright@Ministry Of Health
2. NGUYªN NH©N Va C¬ CHÕ SINH BÖNH
