2.1. Nguyªn nh©n
Cã hai nhãm nguyªn nh©n g©y HPQ:
2.1.1. Hen phÕ qu¶n kh«ng do dÞ øng
ư Di truyÒn
ư Rèi lo¹n t©m thÇn
ư Rèi lo¹n néi tiÕt
ư G¾ng søc
ư Aspirin va thuèc chèng viªm kh«ng steroid.
2.1.2. Hen phÕ qu¶n do dÞ øng
a. Hen phÕ qu¶n dÞ øng kh«ng nhiÔm trïng
ư Bôi sinh ho¹t: bôi nha, bôi ®ưêng phè
ư PhÊn hoa c©y, cá
ư L«ng vò
ư BiÓu b× l«ng sóc vËt (chã, mÌo, ngùa…)
ư Thùc phÈm (trøng, c¸, s÷a…)
ư Thuèc (penicillin, piperazin…).
b. Hen phÕ qu¶n dÞ øng nhiÔm trïng
ư Vi khuÈn (tô cÇu, liªn cÇu, phÕ cÇu, Klebsiella, Neisseria)
ư Virus (Arbovirus…..)
ư NÊm mèc (Aspergillus, Cladosporiom….).
NhiÔm khuÈn hay gÆp nhÊt la nhiÔm virus tõ nhá, la yÕu tè thuËn
lîi
h×nh thanh hen va tÝnh dÔ bÞ kÝch thÝch phÕ qu¶n khi trưëng thanh.
HPQ
Kh«ng dÞ øng DÞ øng
Kh«ng nhiÔm trïng NhiÔm trïng (typ IV)
Typ I Typ III
Hen phÕ qu¶n dÞ øng thuéc 3 lo¹i typ I, III, IV (theo c¸ch ph©n lo¹i
cña Gell va Coombs)
89
Copyright@Ministry Of Health
Hen phÕ qu¶n
Ph©n lo¹i hen phÕ qu¶n (ADO, 1986)
Kh«ng dÞ øng
DÞ øng
Kh«ng nhiÔm trïng
(bôi nha, phÊn hoa)
NhiÔm trïng (typ IV)
(liªn cÇu, tô cÇu, phÕ cÇu, Klebsiella, Nisseria), nÊm, mèc,…
Typ I
Typ III
Di truyÒn
Rèi lo¹n néi tiÕt
Rèi lo¹n t©m thÇn
G¾ng søc
Aspirin
Sãng næ
2.2. C¬ chÕ sinh bÖnh
2.2.1. YÕu tè t¨ng mÉn c¶m
ë bÖnh nh©n hen phÕ qu¶n, phÕ qu¶n thưêng cã tÝnh mÉn c¶m
m¹nh h¬n
so víi ngưêi kh«ng m¾c bÖnh, tøc la dÔ ph¶n øng bÊt thưêng h¬n
khi gÆp mét
kÝch thÝch ®Æc hiÖu (dÞ nguyªn) hoÆc kh«ng ®Æc hiÖu.
Trong l©m sang ngưêi ta chia ra 2 lo¹i hen chñ yÕu:
ư Ngo¹i lai: thÊy râ do mét kh¸ng nguyªn bªn ngoai g©y nªn.
ư Néi t¹i: khi kh«ng chøng minh ®ưîc râ do kh¸ng nguyªn bªn
ngoai g©y
nªn, va trong hen “néi t¹i”, nång ®é IgE b×nh thưêng hoÆc thÊp,
bÖnh
xuÊt hiÖn ë ngưêi lín, thưêng ë tuæi trung niªn, bÖnh mang tÝnh
chÊt
m¹n tÝnh víi nh÷ng c¬n liªn tôc, Ýt cã tiÒn sö dÞ øng c¸ nh©n va gia
®×nh.
a. C¬ chÕ g©y HPQ cña yÕu tè t¨ng mÉn c¶m
ư Kh¸ng thÓ trong hen gäi la reagin (ký hiÖu la IgE - mét globulin
miÔn
dÞch): IgE do lympho B va tư¬ng bao tæng hîp, nhưng ho¹t ®éng
®¸p øng
dưíi sù kiÓm so¸t cña lympho T hç trî va c¸c lympho øc chÕ.
ư Khi tiÕp xóc kh¸ng nguyªn, phøc hîp IgE - kh¸ng nguyªn sÏ
h×nh thanh
va g¾n vao bÒ mÆt c¸c tÕ bao ưa base, chñ yÕu la dưìng bao va ®¹i
thùc
bao; mét lo¹t ph¶n øng sÏ x¶y ra, c¸c hãa chÊt trung gian sÏ h×nh
thanh,
histamin, c¸c yÕu tè hãa øng ®éng ưa eosinophil g©y co th¾t phÕ
qu¶n va
tËp trung c¸c tÕ bao ưa eosin. C¸c hãa chÊt trung gian g©y viªm sÏ
sinh
ra phï nÒ va th©m nhiÔm ë c¸c thanh phÕ qu¶n. C¸c chÊt ®éc va c¸c
yÕu
tè ho¹t hãa tiÓu cÇu sÏ g©y tæn thư¬ng c¸c tÕ bao biÓu m«.
90
Copyright@Ministry Of Health
ư C¸c hãa chÊt trung gian g©y ph¶n øng ®ưîc nghiªn cøu nhiÒu la
histamin, c¸c yÕu tè hãa øng ®éng, c¸c prostaglandin va leucotrien
(sinh
ra do chuyÓn hãa cña acid arachidonic tõ mang tÕ bao), yÕu tè ho¹t
hãa
tiÓu cÇu va c¸c kinin.
KH¸NG NGUYªN
Dưìng bao mÊt h¹t va gi¶i phãng
Arachidonic acid metabolisme
YÕu tè hãa Leucotrien
Histamin øng ®éng
IgE kh¸ng thÓ
Co th¾t c¬ phÕ qu¶n
(tøc th×)
Viªm thanh phÕ qu¶n,
co th¾t c¬ phÕ qu¶n
(muén)
Th©m nhiÔm
b¹ch cÇu ¸i toan
S¬ ®å c¬ chÕ ®¸p øng víi kh¸ng nguyªn hÝt vao
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, xu hưíng chung cho hen la mét bÖnh
do viªm.
Do nhiÒu nguyªn nh©n, tÕ bao biÓu m« ®· bÞ tæn h¹i g©y th©m
nhiÔm b¹ch cÇu
va lam t¨ng tÝnh dÔ bÞ kÝch thÝch cña ®ưêng thë. B¶n th©n cña sù co
th¾t phÕ
qu¶n còng la hËu qu¶ cña qu¸ tr×nh viªm c¸c tÕ bao biÓu m«.
b. C¬ chÕ t¾c nghÏn ®ưêng thë
Trªn c¨n nguyªn t¨ng mÉn c¶m va viªm nhiÔm nªu trªn, phÕ qu¶n
ph¶n
øng b»ng co th¾t va g©y nªn t¾c nghÏn lưu th«ng kh«ng khÝ trong
®ưêng thë,
nã la ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña c¬n hen. Cã 3 yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn
tr¹ng th¸i nay:
ư Co th¾t phÕ qu¶n.
ư Phï nÒ niªm m¹c phÕ qu¶n.
ư LÊp t¾c do t¨ng tiÕt c¸c chÊt niªm dÞch phÕ qu¶n.
C¬ tr¬n phÕ qu¶n co th¾t la hiÖn tưîng quan träng nhÊt trong c¸c
nguyªn
nh©n g©y c¬n hen ®· ®ưîc chøng minh trªn thùc nghiÖm còng như
mæ tö thi.
Co th¾t, lÊp t¾c, phï nÒ niªm m¹c la biÓu hiÖn cô thÓ nhÊt cña phÕ
qu¶n
mÉn c¶m, t¹o nªn sù trë ng¹i cho lưu th«ng kh«ng khÝ, nguyªn
nh©n g©y c¬n
khã thë cña bÖnh hen. C¶ 3 hiÖn tưîng l¹i cã thÓ mÊt ®i sau ®ã nªn
cã sù håi
phôc gÇn như hoan toan cña chøc n¨ng h« hÊp sau c¬n hen.
c. C¬ chÕ tõ yÕu tè viªm
