Vai trß cña viªm phÕ qu¶n ®· ®ưîc nhiÒu t¸c gi¶ chøng minh (tháa
ưíc
quèc tÕ Mariland 1992). Tho¶ ưíc nay cho r»ng ®ã còng la mét
nguyªn nh©n
91
Copyright@Ministry Of Health
g©y t¾c nghÏn ®ưêng thë ngoai yÕu tè co th¾t. C¸c tÕ bao viªm
gåm mastocyt,
c¸c b¹ch cÇu, c¸c ®¹i thùc bao, b¹ch cÇu ®¬n nh©n, c¸c lympho
bao, tiÓu cÇu va
biÓu m«… hîp thanh chÊt dÞch nhÇy, tr¹ng th¸i nay ®ưîc chøng
minh qua kü
thuËt röa phÕ qu¶n - phÕ nang va sinh thiÕt phÕ qu¶n. Ph¶n øng
viªm cã thÓ
phôc håi nhưng còng cã thÓ g©y tæn thư¬ng vÜnh viÔn, do ®ã ®iÒu
trÞ viªm la
mét hưíng quan träng ch÷a hen phÕ qu¶n.
2.2.2. C¸c yÕu tè kh¸c ngoai t¨ng mÉn c¶m
a. YÕu tè di truyÒn
NhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu thÊy bÖnh nh©n hen thưêng cã ngưêi
trong gia
®×nh cïng m¾c hen hoÆc c¸c biÓu hiÖn dÞ øng kh¸c. Theo Williams,
kho¶ng 50
% bÖnh nh©n hen cã tiÒn sö dÞ øng gia ®×nh so víi 12% ngưêi
kh«ng hen.
b. Kinh nguyÖt va sinh në
Theo Rees (1967) cã phô n÷ m¾c hen ë tuæi dËy th×, sau nay hang
th¸ng
l¹i thÊy c¬n hen 7-10 ngay trưíc khi hanh kinh va khi cã mang th×
bÖnh ®ì
h¼n; tuy nhiªn ë bÖnh nh©n hen kh«ng cã c¨n nguyªn dÞ øng th×
kh«ng thÊy râ
¶nh hưëng cña sinh ®Î.
c. C¬ chÕ thÇn kinh
C¬ chÕ thÇn kinh trong hen ®· ®ưîc ®Ò cËp qua nhËn xÐt bÖnh nh©n
hen
cã thÓ ph¶n øng kh«ng ®Æc hiÖu víi nhiÒu nguyªn nh©n kh«ng ph¶i
la miÔn
dÞch (vÝ dô: nhiÔm khuÈn hoÆc khi hÝt ph¶i c¸c chÊt kÝch thÝch).
Ngoai ra c¸c
stress t©m lý còng cã thÓ lam ph¸t sinh c¬n hen.
d. C¸c yÕu tè kÝch thÝch g©y c¬n hen
Víi c¬ chÕ nªu trªn, cã rÊt nhiÒu kÝch thÝch cã thÓ khiÕn c¬n hen
xuÊt
hiÖn:
ư C¸c dÞ nguyªn: cã rÊt nhiÒu dÞ chÊt ®ưîc nªu la c¨n nguyªn g©y
hen, phæ
biÕn nhÊt la: bôi nha, phÊn hoa, bao tö nÊm, l«ng sóc vËt nu«i trong
nha
như (chã, mÌo, thá, chuét lang, chuét b¹ch,...). Ngoai ra thøc ¨n
như
trøng, c¸, s÷a va thuèc nhÊt la aspirin va c¸c lo¹i kh¸ng viªm non -
steroid còng kÝch thÝch g©y hen.
ư NhiÔm khuÈn: nhiÔm virus tõ nhá la yÕu tè thuËn lîi h×nh thanh
hen va
tÝnh dÔ bÞ kÝch thÝch phÕ qu¶n khi trưëng thanh.
2.3. BiÓu hiÖn l©m sang theo y häc hiÖn ®¹i
2.3.1. TriÖu chøng c¬n hen ®iÓn h×nh ë ngưêi lín
C¬n hen thưêng x¶y ra vÒ ®ªm, nhiÒu khi ®ưîc b¸o trưíc b»ng
nh÷ng
triÖu chøng: ngøa m¾t, ch¶y nưíc m¾t, ngøa mòi, h¾t h¬i, ho khan
hoÆc nÆng
bông, tøc ngùc như cã vËt g× chÑn vao lam ngưêi bÖnh ph¶i ngåi
dËy va …c¬n
khã thë b¾t ®Çu. NhÞp thë chËm, khã thë tréi ë th× thë ra g©y nªn
nh÷ng
92
Copyright@Ministry Of Health
tiÕng rÝt, khß khÌ, cß cưa ma chÝnh ngưêi bÖnh va nh÷ng ngưêi
®øng gÇn
còng nghe thÊy.
Khã thë như vËy lam ngưêi bÖnh ph¶i h¸ miÖng ®Ó thë, tú tay vao
thanh
giưêng thanh ghÕ. C¶m gi¸c thiÕu kh«ng khÝ lam ngưêi bÖnh ®ßi
më cöa ®Ó hÝt
kh«ng khÝ.
Trong c¬n ngưêi bÖnh rÊt mÖt nhäc, da xanh nhît, to¸t må h«i,
tiÕng nãi
ng¾t ®o¹n.
2.3.2. YÕu tè lam xuÊt hiÖn c¬n hen
ư Thay ®æi thêi tiÕt nhÊt la thay ®æi nhiÖt ®é m«i trưêng tõ nãng
Êm sang
l¹nh.
ư HÝt ph¶i mét dÞ nguyªn, mét chÊt kÝch thÝch (khãi bôi, h¬i ho¸
chÊt), mét
mïi nÆng.
2.3.3. TriÖu chøng thùc thÓ
ư Kh¸m l©m sang: gâ ngùc vÉn trong, rung thanh b×nh thưêng, r×
rao phÕ
nang gi¶m. C¶ 2 phÕ trưêng cã nhiÒu ran rÝt, ran ng¸y, nhÞp thë
®¶o
ngưîc, th× thë ra nghe thÊy dai gÊp 2, 3 lÇn th× hÝt vao.
ư X quang phæi: trong c¬n hen lång ngùc c¨ng, phÕ trưêng t¨ng
s¸ng, rèn
phæi ®Ëm (do m¸u ø l¹i ë c¸c ®éng m¹ch), c¸c xư¬ng sưên n»m
ngang,
khoang liªn sưên gi·n réng, c¬ hoanh Ýt di ®éng.
2.3.4. DiÔn biÕn cña c¬n hen
ư L©m sang: c¬n hen cã thÓ kÐo dai tõ 5-10 phót, nöa giê hoÆc vai
giê va
kÕt thóc b»ng vai tiÕng ho bËt ra ®êm tr¾ng trong như h¹t trai nhÇy
dÝnh. Ngưêi bÖnh hÕt khã thë ngñ l¹i ®ưîc, s¸ng h«m sau thøc dËy
ngưêi
bÖnh c¶m thÊy gÇn như b×nh thưêng.
ư XÐt nghiÖm ®êm: trong ®êm cã nhiÒu tÕ bao ¸i toan, nhiÒu tinh
thÓ
Chartcot -Leyden, nhiÒu vßng xo¾n Crushmann.
ư XÐt nghiÖm m¸u: cã t¨ng tÕ bao ¸i toan (trªn 400 tÕ bao/mm3)
dÊu hiÖu
nay kh«ng h»ng ®Þnh va Ýt cã gi¸ trÞ ë ngưêi ViÖt Nam. C¸c khÝ ë
m¸u:
trong c¬n trung b×nh cã gi¶m oxy nhÑ, kh«ng cã t¨ng th¸n. NÕu
c¬n hen
kÐo dai, th«ng khÝ ë phÕ nang bÞ rèi lo¹n va t¨ng th¸n xuÊt hiÖn.
ư §o chøc n¨ng h« hÊp: FEV1 sau – FEV1 trưíc (cid:0) 200ml va
FEV1 sau – FEV1 trưíc
FEV1 trưíc
Qua c¬n cÊp chøc n¨ng h« hÊp trë vÒ b×nh thưêng.
(cid:0) 12% (ATS) [ (cid:0) 15% (BTS)]
93
Copyright@Ministry Of Health
2.3.5. TriÖu chøng l©m sang ngoai c¬n hen
ư Sau c¬n trung b×nh: h« hÊp trë l¹i yªn tÜnh vai giê sau, chØ cßn
thÊy r¶i
r¸c vai ran rÝt ran ng¸y khi nghe phæi.
ư Sau c¬n nÆng ran rÝt cßn tån t¹i vai ngay sau. NÕu c¬n hen xuÊt
hiÖn va
kÐo dai vÒ ban ®ªm th× ban ngay cßn mÖt, nhÊt la khi g¾ng søc.
ư Th¨m dß chøc n¨ng h« hÊp, cã rèi lo¹n th«ng khÝ. Mét héi chøng
t¾c
nghÏn thÓ hiÖn b»ng chøng thë ra tèi ®a trong mét gi©y gi¶m va hÖ
sè
Tiffeneau gi¶m (nhiÒu hay Ýt phô thuéc chøng hen l©u n¨m hay míi
m¾c,
nÆng hay nhÑ). HÖ sè Tiffeneau ë ngưêi b×nh thưêng la 85% -
75%, ë
ngưêi hen nÆng la 60% - 50% hay thÊp h¬n n÷a.
T×nh tr¹ng mÉn c¶m cña phÕ qu¶n ®èi víi acetylcholin: cã sù t¨ng
mÉn
c¶m phÕ qu¶n ngưêi hen ®èi víi acetylcholin thÊp <1000mcg (b×nh
thưêng =
10000mcg).
