6. Gi¶i thÝch ®ưîc c¬ së lý luËn cu¶ viÖc ®iÒu trÞ bÖnh lý thÇn kinh
ngo¹i
biªn b»ng YHCT.
I. §¹I Cư¬NG
Tæn thư¬ng thÇn kinh ngo¹i biªn la tËp hîp nhiÒu bÖnh lý víi
nh÷ng biÓu
hiÖn l©m sàng kh¸c nhau. Kh¸m l©m sàng trong héi chøng nay rÊt
quan träng
®Ó cã thÓ t×m ra ®ưîc nguyªn nh©n. ViÖc t×m kiÕm nay cÇn thiÕt
®Õn nçi cho
®Õn tËn ngay nay vÉn ph¸t hiÖn thªm nh÷ng héi chøng míi va lam
ph¸t triÓn
rÊt nhiÒu cho viÖc ®iÒu trÞ. §· cã rÊt nhiÒu héi chøng ®ưîc ®Þnh
nghÜa trưíc
®©y:
§Çu tiªn là viªm ®a d©y thÇn kinh (polyneuropathy) víi bÖnh lý tæn
thư¬ng hại bªn, ®èi xøng, cã rèi lo¹n c¶m gi¸c hoÆc rèi lo¹n c¶m
gi¸c -
vËn ®éng. §©y la bÖnh c¶nh thưêng gÆp nhÊt.
Viªm nhiÒu d©y thÇn kinh (multineuropathy, cßn ®ưîc gäi la
multiple
mononeuropathy) mà biÓu hiÖn cña nã kh«ng ®èi xøng. BÖnh c¶nh
nay
chñ yÕu gÆp trong nh÷ng bÖnh lý thÇn kinh ngo¹i biªn cã liªn quan
®Õn
t×nh tr¹ng viªm ®éng m¹ch nhÊt la viªm nót quanh ®éng m¹ch,
bÖnh
tiÓu ®ưêng, bÖnh porphyrin.
440
Copyright@Ministry Of Health
Cuèi cïng là nh÷ng trưêng hîp viªm ®a rÔ d©y thÇn kinh ma tæn
thư¬ng
x¶y ra tuÇn tù ë th©n va rÔ thÇn kinh, tæn thư¬ng võa ë xa võa ë
gÇn.
TÝnh chÊt cÊp hay m¹n cña bÖnh lý nay ®ưîc dùa trªn t×nh tr¹ng
diÔn
tiÕn cña bÖnh dưíi hay trªn 6 th¸ng.
II. BỆNH LÝ TỔN THƯƠNG THẦN KINH NGOẠI BIÊN
THEO YH
HIỆN ĐẠI
VIÊM ĐA DÂY THẦN KINH
BÖnh lý thÇn kinh ngo¹i biªn nay thưêng gÆp nhÊt va cã thÓ xuÊt
hiÖn
trong nhiÒu bÖnh kh¸c nhau, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau g©y
nªn.
1. Viªm ®a d©y thÇn kinh do dïng thuèc
PhÇn lín c¸c trưêng hîp la tæn thư¬ng sîi trôc dÉn ®Õn bÖnh c¶nh
rèi
lo¹n c¶m gi¸c, hoÆc rèi lo¹n c¶m gi¸c - vËn ®éng; rÊt hiÕm khi chØ
biÓu hiÖn rèi
lo¹n vËn ®éng. BÖnh lý nay thưêng gÆp h¬n nh÷ng trưêng hîp
viªm ®a d©y
thÇn kinh (V§DTK) do ®éc chÊt.
1.1. Tæn thư¬ng sîi trôc
TÝnh chÊt chñ yÕu cña bÖnh la b¸n cÊp va m¹n.
Nh÷ng dÊu chøng ®Çu tiªn trong phÇn lín c¸c trưêng hîp la rèi
lo¹n c¶m
gi¸c ë ngän chi, di chuyÓn dÇn vÒ gèc chi. TriÖu chøng næi bËt la
tª, gi¶m c¶m
gi¸c; hoÆc hiÕm h¬n la ®au ë ngãn ch©n - ban ch©n, sau ®ã la ban
tay.
BiÓu hiÖn l©m sang giai ®o¹n ®Çu thưêng nghÌo nan gåm gi¶m
c¶m gi¸c
®au va nãng l¹nh ë phÇn xa cña chi dưíi va gi¶m ph¶n x¹ g©n gãt.
Gi¶m vËn
®éng xuÊt hiÖn trÔ nhÊt va thưêng chØ la dÊu ban ch©n rít.
DÊu ®iÖn c¬ cã gi¸ trÞ quan träng. DÊu chøng nay lóc ®Çu xuÊt hiÖn
ë chi
dưíi, sau ®ã míi xuÊt hiÖn ë chi trªn. Trõ trưêng hîp ®Æc biÖt,
dÞch n·o tñy
thưêng trong giíi h¹n b×nh thưêng. Gi¶i phÉu bÖnh lý thÇn kinh -
c¬ ®«i khi
cÇn thiÕt cho chÈn ®o¸n va cung cÊp tư liÖu gîi ý vÒ mét nguyªn
nh©n.
Ngõng dïng thuèc sÏ lam gi¶m V§DTK. Tuy nhiªn sù håi phôc
cßn tïy
thuéc rÊt lín vao c¬ ®Þa (lín tuæi, cã bÖnh kÌm theo… sÏ lam chËm
thêi gian
håi phôc), thêi gian, møc ®é trÇm träng cña ngé ®éc thuèc va vao
nh÷ng yÕu tè
c¸ nh©n cßn chưa ®ưîc biÕt râ.
1.1.1. Almitrin (Bismesylate d’)
§ưîc ph¸t hiÖn ®Çu tiªn n¨m 1985 bëi GhÐrardi R. va céng sù trªn
nh÷ng bÖnh nh©n sau thêi gian dai dïng vectarion (bÖnh ®ưêng h«
hÊp m¹n
tÝnh). N¨m 1989, Bouche P. va céng sù b¸o c¸o vÒ nh÷ng tai biÕn
sau thêi gian
dai dïng duxil (phèi hîp gi÷a almitrin va raubasin).
441
Copyright@Ministry Of Health
BÖnh c¶nh la V§DTK thÓ rèi lo¹n c¶m gi¸c - vËn ®éng: rèi lo¹n
c¶m gi¸c
xuÊt hiÖn trưíc tiªn va ¶nh hưëng ®Õn tÊt c¶ c¸c lo¹i c¶m gi¸c
(®au, nhiÖt ®é,
rung, c¶m gi¸c b¶n thÓ).
BÖnh cã diÔn tiÕn b¸n cÊp, chËm va thưêng cã kÌm gÇy toan th©n.
DÊu
liÖt vËn ®éng ®Õn trÔ h¬n, xuÊt hiÖn ®Çu tiªn ë phÇn xa cña chi.
ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh nhê ®iÖn c¬ va gi¶i phÉu bÖnh (cho thÊy bÖnh
ë bao
myelin cña c¸c sîi thÇn kinh cã ®ưêng kÝnh trung b×nh va lín).
C¸ch ®iÒu trÞ tèt nhÊt la phßng ngõa: kh«ng dïng thuèc trªn bÖnh
nh©n
cã nguy c¬ ngé ®éc thÇn kinh (tiÓu ®ưêng, suy thËn, ®ang dïng
mét lo¹i thuèc
®éc thÇn kinh kh¸c), ngõng ngay thuèc khi xuÊt hiÖn triÖu chøng tª
ch©n.
1.1.2. Dapson
RÊt thưêng dïng trong ®iÒu trÞ phong hoÆc mét sè bÖnh ngoai da
(như
Acne conglobata hoÆc nhiÔm Pneumocystis carinii). Thuèc dÔ g©y
®éc khi dïng
®Õn liÒu > 400mg/ngay trong mét thêi gian dai.
BÖnh c¶nh la V§DTK ¶nh hưëng ®Õn phÇn xa cña c¸c sîi trôc vËn
®éng,
lam xuÊt hiÖn dÊu liÖt tiÕn triÓn ë c¸c phÇn xa cña tø chi (cã thÓ
nÆng h¬n ë
chi trªn) va kÌm theo teo c¬.
DÊu rèi lo¹n c¶m gi¸c thưêng hiÕm gÆp.
1.1.3. DDC va DDI
§©y la 2 lo¹i thuèc ®ưîc dïng gÇn ®©y ®Ó ®iÒu trÞ nhiÔm HIV, nhÊt
la
nh÷ng trưêng hîp kh¸ng hoÆc kh«ng dung n¹p víi zidovudin.
BÖnh c¶nh la V§DTK kiÓu rèi lo¹n c¶m gi¸c, møc ®é nÆng nhÑ tïy
thuéc
vao liÒu thuèc sö dông.
TÝnh chÊt l©m sang ®Æc biÖt la ®au kiÓu nãng r¸t c¸c ®Çu chi.
BÖnh lui dÇn sau khi ngõng thuèc.
1.1.4. Disulfiram
Thưêng dïng trong ®iÒu trÞ nghiÖn rưîu, thưêng g©y bÖnh c¶nh
V§DTK
kiÓu rèi lo¹n c¶m gi¸c va ®au. LiÒu cã thÓ g©y ®éc khi trªn
125mg/ngay
(Palliyath SK. 1990).
1.1.5. Isoniazid
G©y bÖnh c¶nh V§DTK kiÓu rèi lo¹n c¶m gi¸c, cã thÓ phßng ngõa
víi B6.
1.1.6. Lithium
Thưêng g©y V§DTK thÓ rèi lo¹n vËn ®éng, lam liÖt c¶ tø chi. Cã
thÓ kÕt
hîp víi mét sè bÖnh c¶nh n·o cÊp trÇm träng.
442
Copyright@Ministry Of Health
