Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005
Bµi 4: Qóa tr×nh tiÕn triÓn tù nhiªn cña ung th−
Môc tiªu häc tËp
1. M« t¶ ®−îc ung th− lµ lo¹i bÖnh lý tiÕn triÓn theo thêi gian.
2. Tr×nh bµy ®−îc c¸c giai ®o¹n tiÕn triÓn cña ung th−.
3. Tr×nh bµy ®−îc øng dông qu¸ tr×nh tiÕn triÓn tù nhiªn cña ung th− vµo phßng chèng bÖnh ung th−.
Néi dông
1. §¹i c−¬ng
Ung th− lµ bÖnh m¹n tÝnh. Mçi lo¹i ung th− ®Òu tr¶i qua nhiÒu biÕn cè thø tù thêi gian. Tõ 1 tÕ bµo, qua qu¸ tr×nh khëi ph¸t dÉn ®Õn nh÷ng biÕn ®æi mµ kh«ng thÓ håi phôc kÕt qu¶ lµ h×nh thµnh ung th−. NÕu kh«ng cã sù söa ch÷a hoÆc cã nh−ng kh«ng kÕt qu¶ th× cuèi cïng ung th− sÏ cã biÓu hiÖn trªn l©m sµng vµ dÉn ®Õn tö vong. BÖnh sö tù nhiªn cña ung th− chÝnh lµ tæng nh÷ng qu¸ tr×nh diÔn biÕn theo thêi gian, trong ®ã tiÕn triÓn tù nhiªn cña ung th− cã thÓ chia thµnh 2 giai ®o¹n chÝnh:
Giai ®o¹n tiÒn ung th− vµ tiÒn l©m sµng: chiÕm 75% thêi gian bÖnh sö tù nhiªn víi 30 lÇn nh©n ®«i ®¹t sè l−îng 109 tÕ bµo t−¬ng ®−¬ng víi thÓ tÝch 1 cm3 tr−íc khi xuÊt hiÖn c¸c triÖu chøng l©m sµng.
Giai ®o¹n l©m sµng: chiÕm 25% thêi gian tiÕn triÓn tù nhiªn víi sù xuÊt hiÖn c¸c triÖu chøng l©m sµng
H×nh 3: Qu¸ tr×nh tiÕn triÓn tù nhiªn cña bÖnh ung th−
Theo thø tù thêi gian qu¸ tr×nh tiÕn triÓn tù nhiªn cña ung th− tr¶i qua 6 giai ®o¹n: khëi ph¸t, t¨ng tr−ëng, thóc ®Èy, chuyÓn biÕn, lan trµn vµ tiÕn triÓn. Giai ®o¹n tiÕn triÓn bao gåm qu¸ tr×nh x©m lÊn vµ di c¨n
Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005
2. C¸c giai ®äan tiÕn triÓn 2.1. Giai ®o¹n khëi ph¸t Giai ®o¹n nµy b¾t ®Çu th−êng lµ tõ tÕ bµo gèc, do tiÕp xóc víi chÊt sinh ung th− g©y ra nh÷ng ®ét biÕn. Lµm thay ®æi kh«ng håi phôc cña nh©n tÕ bµo. C¸c tÕ bµo ®ét biÕn biÓu hiÖn sù ®¸p øng kÐm víi m«i tr−êng vµ −u thÕ t¨ng tr−ëng chän läc ng−îc víi tÕ bµo b×nh th−êng ë xung quanh.
Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra rÊt nhanh vµ hoµn tÊt trong kho¶ng vµi phÇn gi©y.
§Æc ®iÓm: Kh«ng thÓ ®¶o ng−îc ®−îc.
HiÖn nay ch−a x¸c ®Þnh ®−îc ng−ìng g©y khëi ph¸t.
Nh÷ng tÕ bµo ®−îc khëi ph¸t th−êng ®¸p øng kÐm víi tÝn hiÖu gian bµo vµ néi bµo. C¸c tÝn hiÖu nµy cã t¸c dông gi÷ v÷ng cÊu tróc néi m«. Trong cuéc ®êi cña con ng−êi th× nhiÒu tÕ bµo trong c¬ thÓ cã thÓ tr¶i qua qu¸ tr×nh khëi ph¸t, nh−ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c tÕ bµo ®Òu sinh bÖnh.
§a sè tÕ bµo ®−îc khëi ph¸t th× hoÆc lµ kh«ng tiÕn triÓn thªm, hoÆc lµ chÕt ®i, hoÆc bÞ c¬ chÕ miÔn dÞch v« hiÖu hãa. 2.2. Giai ®o¹n t¨ng tr−ëng Giai ®o¹n t¨ng tr−ëng hay bµnh tr−íng chän läc dßng tÕ bµo khëi ph¸t cã thÓ tiÕp theo qu¸ tr×nh khëi ph¸t vµ ®−îc t¹o ®iÒu kiÖn víi thay ®æi vËt lý cña vi m«i tr−êng b×nh th−êng. 2.3. Giai ®o¹n thóc ®Èy Bao gåm sù thay ®æi biÓu hiÖn gen, sù bµnh tr−íng ®¬n dßng cã chän läc, vµ sù t¨ng sinh tÕ bµo khëi ph¸t.
Giai ®o¹n nµy biÓu hiÖn ®Æc tÝnh phôc håi, kÐo dµi cã thÓ tr¶i qua nhiÒu b−íc vµ phô thuéc vµo ng−ìng cña t¸c nh©n. Giai ®o¹n nµy kh«ng cã t¸c dông liªn hîp vµ ®−a ®Õn quan s¸t ung th− ®¹i thÓ. Møc ®é tiÕp xóc cña con ng−êi víi nh÷ng t¸c nh©n thóc ®Èy lµ kh¸c nhau.
Tõ 50 n¨m nay, ng−êi ta ®c biÕt ®Æc tr−ng cña qu¸ tr×nh khëi ph¸t vµ thóc ®Èy lµ rÊt kh¸c nhau.
Sinh ra ung th− gåm 2 giai ®o¹n: Khëi ph¸t vµ thóc ®Èy, trong ®ã khëi ph¸t xÈy ra tr−íc vµ cã thÓ ph©n biÖt sù kh¸c nhau cña hai giai ®o¹n nµy qua b¶ng tãm t¾t sau:
B¶ng 4: So s¸nh ®Æc ®iÓm cña giai ®o¹n khëi ph¸t vµ thóc ®Èy (Theo Pitot, 1985).
§Æc ®iÓm
Khëi ph¸t
Thóc ®Èy
Qu¸ tr×nh Kh¶ n¨ng håi phôc Thêi gian Sè b−íc §ét biÕn Kh«ng håi phôc Ng¾n Mét Thay ®æi gen T¨ng sinh tÕ bµo Håi phôc KÐo dµi NhiÒu
Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005
Cã Thay ®æi Kh«ng tÝch tô Ng−ìng Møc ®é tiÕp xóc ë ng−êi TÝnh tÝch tô TÝnh quan s¸t Kh«ng RÊt khã tr¸nh TÝch tô Kh«ng quan s¸t ®−îc Quan s¸t vÒ ®¹i thÓ
2.4. Giai ®o¹n chuyÓn biÕn Giai ®o¹n nµy hiÖn nay vÉn cßn lµ gi¶ thuyÕt. ChuyÓn biÕn lµ giai ®o¹n kÕ tiÕp cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ung th−, cho phÐp sù th©m nhËp hay xuÊt hiÖn nh÷ng æ tÕ bµo ung th− nhá, cã tÝnh phôc håi b¾t ®Çu ®i vµo tiÕn tr×nh kh«ng håi phôc vÒ h−íng ¸c tÝnh l©m sµng. 2.5. Giai ®o¹n lan trµn Sau giai ®o¹n chuyÓn biÕn, ung th− vi thÓ tr¶i qua giai ®o¹n lan trµn. Giai ®o¹n nµy ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù t¨ng tr−ëng nhãm tÕ bµo c− tró ë mét m« nµo ®ã ®ang bµnh tr−íng. Giai ®o¹n lan trµn cã thÓ ng¾n, chØ kÐo dµi vµi th¸ng, nh−ng còng cã thÓ trong nhiÒu n¨m. Trong giai ®o¹n nµy, khèi l−îng ®ang bµnh tr−íng gia t¨ng tõ 1000 tÕ bµo ®Õn 1.000.000 tÕ bµo, nh−ng vÉn cßn qu¸ nhá ®Ó cã thÓ ph¸t hiÖn b»ng nh÷ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®−îc. 2.6. Giai ®o¹n tiÕn triÓn (x©m lÊn - di c¨n) Giai ®o¹n nµy ®Æc tr−ng b»ng sù t¨ng lªn vÒ kÝch th−íc cña khèi u do t¨ng tr−ëng cña nhãm tÕ bµo ung th− c− tró ë mét n¬i nµo ®ã. Giai ®o¹n tiÕn triÓn bao gåm c¸c qu¸ tr×nh x©m lÊn vµ di c¨n.
Qu¸ tr×nh x©m lÊn lµ nhê tÕ bµo ung th− cã c¸c ®Æc tÝnh sau:
- TÝnh di ®éng cña c¸c tÕ bµo ¸c tÝnh.
- Kh¶ n¨ng tiªu ®¹m ë cÊu tróc n©ng ®ì cña m« vµ c¬ quan (chÊt Collagen).
- MÊt sù øc chÕ tiÕp xóc cña c¸c tÕ bµo. Sù lan réng t¹i chç cña u cã thÓ bÞ h¹n chÕ bëi x−¬ng, sôn vµ thanh m¹c.
Qu¸ tr×nh di c¨n: Di c¨n lµ mét hay nhiÒu tÕ bµo ung th− di chuyÓn tõ vÞ trÝ nguyªn ph¸t ®Õn vÞ trÝ míi vµ tiÕp tôc qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng t¹i ®ã vµ c¸ch vÞ trÝ nguyªn ph¸t mét kho¶ng c¸ch. Nã cã thÓ di c¨n theo c¸c ®−êng sau:
- Theo ®−êng m¸u (Hay gÆp trong ung th− cña tÕ bµo liªn kÕt). Khi lan b»ng ®−êng qua dßng m¸u, tÕ bµo di c¨n kÕt thóc ë mao m¹ch vµ t¨ng tr−ëng. Sè l−îng tÕ bµo di c¨n tØ lÖ víi kÝch th−íc cña khèi u.
- Theo ®−êng b¹ch huyÕt (Hay gÆp trong c¸c ung th− lo¹i biÓu m«). Khi lan b»ng ®−êng b¹ch huyÕt, tÕ bµo ung th− lan trµn vµo hÖ thèng b¹ch m¹ch t¹i chç, ®«i khi lµm t¾c chóng vµ sau nµy lan vµo c¸c h¹ch lymph« t¹i vïng. H¹ch b¹ch huyÕt th−êng bÞ di c¨n ®i tõ gÇn ®Õn xa, qua c¸c tr¹m h¹ch, cã khi nh¶y cãc, bá qua h¹ch gÇn.
- Di c¨n theo ®−êng kÕ cËn vµ m¾c ph¶i: Di c¨n hay ®i däc theo m¹ch m¸u vµ thÇn kinh, theo lèi Ýt bÞ c¶n trë nh−: ung th− d¹ dµy lan qua líp thanh m¹c vµo æ bông g©y di c¨n ung th− ë buång trøng.
- Dao mæ, dông cô phÉu thuËt cã thÓ g©y cÊy tÕ bµo ung th− ra n¬i kh¸c trong phÉu thuËt. NÕu mæ trùc tiÕp vµo khèi u.
Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005
VÞ trÝ cña di c¨n: VÞ trÝ di c¨n cña ung th− kh¸c nhau tïy theo c¸c ung th− nguyªn ph¸t.
C¬ quan mµ tÕ bµo ung th− th−êng di c¨n: Phæi, gan, nco, x−¬ng.
C¬ quan mµ tÕ bµo Ýt di c¨n: C¬, da, tuyÕn øc vµ l¸ch.
C©u hái l−îng gi¸
1. Tr×nh bµy tãm t¾t tiÕn triÓn tù nhiªn cña ung th−.
2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña giai ®o¹n tiÒn l©m sµng vµ giai ®o¹n l©m sµng.
3. So s¸nh ®Æc ®iÓm cña giai ®o¹n khëi ph¸t vµ giai ®o¹n thóc ®Èy.
4. Tr×nh bµy giai ®o¹n tiÕn triÓn: x©m lÊn vµ di c¨n.
5. Hcy ®¸nh dÊu vµo cét § nÕu c©u tr¶ lêi lµ ®óng vµ ®¸nh dÊu vµo cét S nÕu
c©u tr¶ lêi lµ sai:
§ S
Ung th− ph¸t triÓn tõ 1 tÕ bµo
Ung th− lµ bÖnh lý cÊp tÝnh
Thêi gian cña giai ®o¹n khëi ph¸t ®−îc kÐo dµi
Thêi gian cña giai ®o¹n thóc ®Èy kÐo dµi
6. §−êng di c¨n hay gÆp nhÊt cña ung th− biÓu m« lµ:
a. §−êng m¸u b. §−êng b¹ch m¹ch c. §−êng kÕ cËn
7. §−êng di c¨n hay gÆp nhÊt cña ung th− liªn kÕt lµ:
a. §−êng m¸u b. §−êng b¹ch m¹ch c. §−êng kÕ cËn
8. Anh (chÞ) hcy lùa chän nh÷ng giai ®o¹n nµo gi÷ vai trß quan träng trong 6 giai ®o¹n tiÕn triÓn tù nhiªn cña ung th−:
a. Khëi ph¸t b. T¨ng tr−ëng c. Thóc ®Èy
d. ChuyÓn biÕn e. Lan trµn f. TiÕn triÓn
