Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5-6 tuổi người dân tộc thiểu số ở các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LY THỊ HOA

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ

TIẾNG VIỆT CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI NGƯỜI DÂN TỘC

THIỂU SỐ Ở CÁC TRƯỜNG MẦM NON

HUYỆN ĐỒNG VĂN, TỈNH HÀ GIANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LY THỊ HOA

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ

TIẾNG VIỆT CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI NGƯỜI DÂN TỘC

THIỂU SỐ Ở CÁC TRƯỜNG MẦM NON

HUYỆN ĐỒNG VĂN, TỈNH HÀ GIANG

Ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 8140114

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Thị Hoài Lan

THÁI NGUYÊN - 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự

hướng dẫn khoa học của TS. Lê Thị Hoài Lan. Các nội dung nghiên cứu, kết quả

trong đề tài này là trung thực và chưa công bố dưới bất kỳ hình thức nào trước

đây. Những số liệu trong các bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét,

đánh giá được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi rõ trong phần

tài liệu tham khảo.

Ngoài ra, trong luận văn còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như

số liệu của các tác giả khác, cơ quan tổ chức khác đều có trích dẫn và chú thích

nguồn gốc.

Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm

về nội dung luận văn của mình. Trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên

không liên quan đến những vi phạm tác quyền, bản quyền do tôi gây ra trong quá

trình thực hiện (nếu có).

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020

Học viên thực hiện

LY THỊ HOA

i

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập, nhận và triển khai nghiên cứu đề tài, hoàn

thành luận văn, em đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ của quý Thầy Cô

trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên.

Trước hết, em xin gửi lời cám ơn chân thành tới Ban lãnh đạo, Phòng Đào

tạo, các thầy cô giáo khoa sau Đại học, các thầy cô khoa Tâm lý giáo dục đã tham

gia giảng dạy lớp cao học chuyên ngành Quản lí giáo dục khoá 26b do trường Đại

học sư phạm - Đại học Thái Nguyên tổ chức đã giúp đỡ em rất nhiều trong quá

trình học tập và nghiên cứu.

Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Lê Thị Hoài Lan đã

tận tình chỉ bảo, hướng dẫn em trong thời gian nghiên cứu để hoàn thành luận văn

và có thể áp dụng có hiệu quả trong quá trình công tác.

Tác giả xin chân thành cảm ơn các đồng chí trong Ban Giám hiệu, cán bộ

giáo viên trong Trường Mầm non Lũng Phìn đã tạo điều kiện, giúp đỡ tác giả

hoàn thành luận văn.

Xin cảm ơn và chia sẻ niềm vui này với gia đình, bạn bè, những người đã

luôn bên tôi, động viên và khuyến khích tôi trong quá trình học tập và hoàn thành

luận văn của mình.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu song luận văn chắc

chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Em mong tiếp tục nhận được ý kiến góp ý

của các thầy cô giáo cùng các đồng nghiệp.

Xin chân thành cảm ơn!

ii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT ....................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ ............................................................ viii MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 4 6. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 4 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 5

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ TIẾNG VIỆT CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở TRƯỜNG MẦM NON ................... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ....................................................................... 6 1.2. Một số khái niệm công cụ của đề tài ............................................................ 9 1.2.1. Ngôn ngữ, ngôn ngữ tiếng Việt ................................................................. 9 1.2.2. Phát triển, phát triển ngôn ngữ tiếng Việt ............................................... 12 1.2.3. Trẻ em 5 -6 tuổi người dân tộc thiểu số ................................................... 13 1.2.4. Quản lý, quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5

-6 tuổi người dân tộc thiểu số .................................................................... 13

1.3. Lí luận về hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 -6 tuổi

người dân tộc thiểu số ở trường mầm non ................................................. 15 1.3.1. Đặc điểm của trẻ 5-6 tuổi người DTTS ................................................... 15 1.3.2. Mục đích, ý nghĩa của hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt

cho trẻ em 5 - 6 tuổi người dân tộc thiểu số .............................................. 17

1.3.3. Nội dung hoạt động phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em 5 -6

dân tộc thiểu số .......................................................................................... 18

iii

1.3.4. Phương pháp phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em 5 - 6 dân tộc

thiểu số ....................................................................................................... 19

1.3.5. Hình thức phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em 5 -6 dân tộc

thiểu số ....................................................................................................... 20

1.4. Quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS

ở trường mầm non ..................................................................................... 23

1.4.1. Lập kế hoạch hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 - 6

tuổi dân tộc thiểu số ở trường mầm non .................................................... 23

1.4.2. Tổ chức thực hiện hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ

5 -6 tuổi người dân tộc thiểu số ở trường mầm non .................................. 26

1.4.3. Chỉ đạo thực hiện hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ

5 -6 tuổi người dân tộc thiểu số ở trường mầm non .................................. 30

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng

Việt cho trẻ em 5 -6 tuổi người dân tộc thiểu số ở trường mầm non .............. 34 Kết luận chương 1 .............................................................................................. 38

Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ TIẾNG VIỆT CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở CÁC TRƯỜNG MẦM NON HUYỆN ĐỒNG VĂN, TỈNH HÀ GIANG ......................................................................... 39 2.1. Khái quát các trường mầm non trên địa bàn huyện Đồng Văn ................. 39 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ....................................................................... 41 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ..................................................................................... 41 2.2.2. Đối tượng và địa bàn khảo sát ................................................................. 41 2.2.3. Nội dung khảo sát .................................................................................... 42 2.2.4. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 42 2.2.5. Thời gian khảo sát .................................................................................... 43 2.3. Thực trạng ngôn ngữ tiếng Việt của trẻ em 5 - 6 tuổi người dân tộc

thiểu số ở các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang ............ 43 2.3.1. Thực trạng khả năng ngôn ngữ Tiếng Việt của trẻ 5 - 6 tuổi .................. 43 2.3.2. Thực trạng vốn ngôn ngữ Tiếng Việt của trẻ 5 -6 tuổi ............................ 46 2.4. Thực trạng hoạt động phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi người dân tộc thiểu số ở các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang .................................................................................................... 49

iv

2.4.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về hoạt động phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi dân tộc thiểu số ở các trường Mầm non huyện Đồng Văn ..................................................... 49 2.4.2. Thực trạng mục tiêu phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi .... 50 2.4.3. Thực trạng việc thực hiện nội dung hoạt động phát triển ngôn ngữ

tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi người DTTS huyện Đồng Văn ...................... 52 2.4.4. Thực trạng phương pháp phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi ........ 56 2.4.5. Thực trạng hình thức phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi .......... 59 2.5. Thực trạng quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi người dân tộc thiểu số ở các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang .................................................................................... 61

2.5.1. Thực trạng lập kế hoạch hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt

cho trẻ 5 - 6 tuổi ......................................................................................... 61

2.5.2. Thực trạng tổ chức thực hiện phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ

5 - 6 tuổi ..................................................................................................... 65

2.5.3. Thực trạng chỉ đạo triển khai phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ

5 - 6 tuổi ..................................................................................................... 69

2.5.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng

Việt cho trẻ 5 -6 tuổi .................................................................................. 73

2.6. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi người DTTD ở các trường MN huyện Đồng Văn, Hà Giang ............................................................... 75 2.7. Đánh giá chung và phân tích nguyên nhân thực trạng ............................... 77 2.7.1. Ưu điểm ................................................................................................... 77 2.5.2. Hạn chế, nguyên nhân ............................................................................ 78

Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ TIẾNG VIỆT CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở CÁC TRƯỜNG MẦM NON HUYỆN ĐỒNG VĂN, TỈNH HÀ GIANG ......................................................................... 82 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp .............................................................. 82 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .......................................................... 82 3.1.2. Đảm bảo tính khoa học ......................................................................... 82 3.1.3. Đảm bảo tính khả thi ................................................................................ 82

v

3.1.3. Đảm bảo tính kế thừa ............................................................................... 82 3.2. Một số biện pháp quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 -6 tuổi người dân tộc thiểu số ở các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang .......................................................................... 83

3.2.1. Nâng cao nhận thức cho CBQL, GV về tầm quan trọng của hoạt

động phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi người DTTS ......... 83

3.2.2. Bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ CBQL, GV kỹ năng tổ chức hoạt động phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi người DTTS ............................................................................................... 85

3.2.3. Xây dựng kế hoạch, nội dung phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ phù hợp với đặc điểm ngôn ngữ trẻ người DTTS và điều kiện thực tế của nhà trường ........................................................................................... 89

3.2.4. Chỉ đạo đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức hoạt động phát

triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ 5 -6 tuổi người DTTS ........................... 91

3.2.5. Xây dựng mối quan hệ giữa nhà trường - gia đình - xã hội nhằm phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ 5-6 tuổi người DTTS trong trường mầm non ......................................................................................... 95 3.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ................... 97 3.3.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 97 3.3.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 97 3.3.3. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................... 98 Kết luận chương 3 ............................................................................................ 101 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 102 1. Kết luận ........................................................................................................ 102 2. Khuyến nghị ................................................................................................. 103 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 105

PHỤ LỤC

vi

DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT

BCH TƯ Ban chấp hành trung ương

CB, GV, NV Cán bộ, giáo viên, nhân viên

CNH-HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa

DTTS Dân tộc thiểu số

GD&ĐT Giáo dục và đào tạo

GDMN Giáo dục mầm non

GVMN Giáo viên mầm non

HĐGD Hoạt động giáo dục

HĐND Hội đồng nhân dân

MN Mầm non

UBDN Uỷ ban nhân dân

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ

Bảng:

Bảng 2.1. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về thực trạng khả năng

ngôn ngữ Tiếng Việt của trẻ 5 - 6 tuổi ................................................ 43

Bảng 2.2. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng vốn ngôn ngữ Tiếng Việt

của trẻ 5 - 6 tuổi .................................................................................. 46

Bảng 2.3. Thực trạng mục tiêu phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi ........ 50

Bảng 2.4. Thực trạng việc thực hiện nội dung phát triển ngôn ngữ tiếng Việt

cho trẻ .................................................................................................. 53

Bảng 2.5. Thực trạng phương pháp phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em

5 - 6 tuổi người DTTS tại các trường MN huyện Đồng Văn ............. 56

Bảng 2.6. Thực trạng các hình thức phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ ....... 59

Bảng 2.7. Thực trạng lập kế hoạch phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi ..... 62

Bảng 2.8. Thực trạng tổ chức thực hiện phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho

trẻ 5 - 6 tuổi ......................................................................................... 66

Bảng 2.9. Thực trạng chỉ đạo triển khai phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt ........... 69

Bảng 2.10. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động phát triển ngôn ngữ

Tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi ................................................................ 73

Bảng 2.11. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động phát triển

ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 -6 tuổi người DTTS ở các trường

MN huyện Đồng Văn, Hà Giang ........................................................ 75

Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp ...................... 98

Bảng 3.2. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp ...................................... 99

Biểu đồ:

Biểu đồ 2.1: Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về thực trạng khả năng

ngôn ngữ Tiếng Việt của trẻ 5 - 6 tuổi ........................................... 44

Biểu đồ 2.2: Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng vốn ngôn ngữ Tiếng

Việt của trẻ 5 - 6 tuổi ...................................................................... 47

Biểu đồ 2.3. Nhận thức của CBQL và đội ngũ giáo viên về vai trò của hoạt

động phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ dân tộc thiểu số......... 49

Biểu đồ 2.4. Thực trạng mục tiêu phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi .... 51

viii

Biểu đồ 2.5. Thực trạng việc thực hiện nội dung phát triển ngôn ngữ tiếng

Việt cho trẻ ..................................................................................... 53

Biểu đồ 2.6. Thực trạng phương pháp phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ

em 5 - 6 tuổi người DTTS tại các trường MN huyện Đồng Văn ... 57

Biểu đồ 2.7. Thực trạng các hình thức phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ ... 60

Biểu đồ 2.8. Thực trạng lập kế hoạch phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ

5 - 6 tuổi .......................................................................................... 63

Biểu đồ 2.9. Thực trạng tổ chức thực hiện phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt

cho trẻ 5 -6 tuổi ............................................................................... 67

Biểu đồ 2.10. Thực trạng chỉ đạo triển khai phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt

cho trẻ 5 - 6 tuổi .............................................................................. 70

Biểu đồ 2.11. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động phát triển ngôn ngữ

Tiếng Việt cho trẻ 5 -6 tuổi ............................................................ 74

Biểu đồ 2.12. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động phát

triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 -6 tuổi người DTTD ở các

trường MN huyện Đồng Văn, Hà Giang ........................................ 76

ix

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Tiếng Việt là ngôn ngữ mẹ đẻ của đại đa số người Việt Nam, là công cụ

giao tiếp quan trọng bậc nhất trong một cộng đồng dân cư rộng lớn. Tiếng Việt có

lịch sử hình thành và phát triển rất đáng tự hào, trong đó đáng kể nhất là khả năng

tiếp nhận vốn từ vựng từ bên ngoài, tự điều chỉnh chúng một cách chủ động, biến

thành cái riêng, cái đặc biệt của người Việt, thực sự đã, đang và sẽ mãi là tài sản

quốc gia quý giá. Vấn đề đặt ra là chúng ta phải kế thừa những giá trị ngôn ngữ

truyền thống và hội nhập như thế nào để đừng đánh mất bản sắc của tiếng mẹ đẻ.

Tuy nhiên, Tiếng Việt không phải là tiếng mẹ đẻ của trẻ em dân tộc thiểu

số nhưng tiếng Việt lại là tiếng phổ thông, ngôn ngữ chính được dùng trong nhà

trường, cũng là phương tiện quan trọng để giao tiếp và chiếm lĩnh tri thức. Để

nắm bắt được kiến thức do giáo viên truyền thụ, nhất là đối với những trẻ em ở

bậc học mầm non, trẻ mầm non trẻ dân tộc không chỉ cần nói rõ tiếng mẹ đẻ mà

nhất thiết phải biết nói và sử dụng tiếng Việt thành thạo, bởi trẻ sẽ phải tiếp nhận

một chương trình học mang tính quốc gia. Tức chương trình chung áp dụng cho

mọi trẻ trên toàn quốc, không phân biệt vùng, miền.

Tiếng Việt vừa là môn học cơ bản, vừa là môn học công cụ để trẻ tiếp thu

tri thức và kỹ năng của các bộ môn khác trong chương trình giáo dục. Tuy nhiên,

do sự chi phối của nhiều yếu tố khác nhau trong quá trình dạy học, chất lượng học

tiếng Việt của trẻ em dân tộc chưa cao, kéo theo sự hạn chế về phát triển năng lực

tư duy, ít nhiều tạo ra bất lợi cho việc đạt đến những chuẩn mực trong mục tiêu

giáo dục của từng bậc học. Ở vùng sâu, vùng xa và vùng đặc biệt khó khăn dân cư

sống không tập chung, 100% là đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS), việc bất đồng

ngôn ngữ giữa cô và trẻ, làm ảnh hưởng đến việc chăm sóc và giáo dục trẻ.

Ngoài ra, địa hình phức tạp cũng khiến việc đi đến lớp học của trẻ mầm

non còn gặp nhiều khó khăn. Mặt bằng kinh tế của người dân còn thấp, chủ yếu

làm ruộng, làm nương, một số cha mẹ chưa nhận thức được rõ về tầm quan trọng

của việc dạy tiếng Việt cho con em mình nó có tác dụng cần thiết như thế nào đối

với việc nhận thức và hình thành nhân cách của trẻ.

1

Giáo dục mầm non là cấp học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân,

đặt nền móng cho sự phát triển về thể chất, nhận thức, tình cảm xã hội và thẩm

mỹ cho trẻ em. Những kỹ năng mà trẻ được tiếp thu qua chương trình chăm sóc

giáo dục mầm non sẽ là nền tảng cho việc học tập và thành công sau này của trẻ.

Do vậy, phát triển giáo dục mầm non, tăng cường tiếng Việt cho trẻ là yếu tố

quan trọng trong việc phát triển ngôn ngữ và nguồn nhân lực chất lượng cao cho

đất nước.

Những năm đầu đời đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc hình thành

nhân cách và phát triển năng lực của trẻ, bởi tuy trẻ bẩm sinh đã có khả năng tiếp

thu học tập, não bộ đã được lập trình để tiếp nhận các thông tin cảm quan và sử

dụng để hình thành hiểu biết và giao tiếp với thế giới, nhưng thiên hướng học tập

của trẻ có thể bị hạn chế bởi nhiều yếu tố như thể chất, nhận thức và tình cảm xã

hội. Việc được hưởng sự chăm sóc và phát triển tốt từ lứa tuổi trẻ thơ sẽ góp phần

tạo nền móng vững chắc cho sự phát triển trong tương lai của trẻ. Giáo dục mầm

non sẽ chuẩn bị cho trẻ những kỹ năng như tự lập, sự kiềm chế, khả năng diễn đạt

rõ ràng, đồng thời hình thành hứng thú đối với việc đến trường tiểu học, tăng khả

năng sẵn sàng để bước vào giai đoạn giáo dục phổ thông.

Để giải quyết những vấn đề cấp bách trên, Đảng và Nhà nước đã có những

hành động cụ thể mang tính tích cực. Quyết định 1008/QĐ-TTg ngày 02/6/2016

của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án “Tăng cường tiếng Việt cho trẻ em

mầm non, học sinh tiểu học vùng dân tộc thiểu số giai đoạn 2016-2020 định

hướng đến 2025; Quyết định số 2805/QĐ-BGDĐT ngày 15/8/2016 của Bộ Giáo

dục và Đào tạo về việc triển khai Kế hoạch Đề án Tăng cường tiếng Việt cho trẻ

mầm non.

Công tác quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 -6 tuổi

người dân tộc thiểu số ở các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang

vẫn còn mang tính hình thức, hiệu quả chưa cao, chưa tạo được phong trào rộng

khắp. Vai trò của các tổ chức đoàn thể trong các xã, các bản chưa cụ thể, chưa

hoạt động có hiệu quả. Cơ sở vật chất, trang thiết bị còn thiếu chưa đáp ứng nhu

cầu hiện nay. Đa số cha mẹ trẻ là người dân tộc thiểu số vùng sâu, vùng xa còn

hạn chế trong giao tiếp bằng tiếng Việt. Một số cán bộ quản lý chưa chủ động, ít

2

quan tâm tới việc nâng cao tiếng Việt cho trẻ. Giáo viên dạy ở các vùng dân tộc

không biết tiếng dân tộc. Vẫn còn nhiều lớp ghép, nhất là trẻ mầm non 5 tuổi gây

khó khăn cho công tác chăm sóc cũng như giáo dục trẻ, ảnh hưởng đến chất lượng

nhóm, lớp. Sự phối kết hợp giữa các tổ chức ban ngành của địa phương chưa

được chặt chẽ. Kinh phí mua sắm trang thiết bị đồ dùng còn chưa đủ đáp ứng nhu

cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay. Đảng ủy, chính quyền địa phương

chưa thật sự quan tâm, chưa có sự phối hợp giữa các tổ chức ban ngành đoàn thể

trong xã. Chưa xây dựng được các câu lạc bộ tăng cường tiếng Việt tại các xã,

chưa có các trương trình tập huấn, hỗ trợ cha mẹ trẻ để cùng tham gia tăng cường

tiếng Việt.

Với thực trạng cơ sở lý luận và thực tiễn nêu trên tác giả mạnh dạn lựa

chọn đề tài nghiên cứu luận văn “Quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng

Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi người dân tộc thiểu số ở các trường mầm non huyện

Đồng Văn, tỉnh Hà Giang” làm đề tài luận văn nghiên cứu.

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực trạng quản lý hoạt động phát triển

ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 -6 tuổi người dân tộc thiểu số ở các trường mầm

non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang, luận văn đề xuất biện pháp quản lý hoạt

động giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi nhằm nâng cao nâng cao

chất lượng dạy học tiếng Việt cho trẻ, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ở

các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

3.1. Khách thể nghiên cứu

Hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ ở trường mầm non.

3.2. Đối tượng nghiên cứu

Quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi người

dân tộc thiểu số ở các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.

4. Giả thuyết khoa học

Hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 -6 tuổi người dân tộc

thiểu số ở các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang đã đạt được kết

3

quả nhất định nhưng, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những khó khăn, bất cập, điều này

do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân thuộc về yếu tố quản lý. Nếu đề

xuất được các biện pháp quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ

5 -6 tuổi người dân tộc thiểu số một cách khoa học, phù hợp với điều kiện thực

tiễn và đặc điểm trẻ người dân tộc thiểu số thì sẽ nâng cao hiệu quả phát triển

ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ, góp phần nâng chất lượng giáo dục ở các trường

mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1. Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận về quản lý hoạt động phát triển ngôn

ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi người dân tộc thiểu số ở các trường mầm non.

5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ

Tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi người dân tộc thiểu số ở các trường mầm non huyện

Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.

5.3. Đề xuất biện pháp quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt

cho trẻ 5 - 6 tuổi người dân tộc thiểu số ở các trường mầm non huyện Đồng Văn,

tỉnh Hà Giang.

6. Phạm vi nghiên cứu

6.1. Về nội dung

Luận văn tập trung nghiên cứu đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động

phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi người dân tộc thiểu số của Hiệu

trưởng các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.

6.2. Về khách thể khảo sát

Khảo sát 9 cán bộ quản lý, 76 giáo viên tại 7 trường Mầm non huyện Đồng

Văn, tỉnh Hà Giang. Đó là: Trường MN Đồng Văn; Trường MN Sà Phìn; Trường

MN Lũng Cú; Trường MN Sính Lủng; Trường MN Sủng Trái; Trường MN Ma

Lé; Trường MN Tả Phìn.

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận

Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa, khái

quát hoá các tài liệu, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến vấn

đề nghiên cứu.

4

7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Xây dựng và sử dụng phiếu

khảo sát để thu thập ý kiến của người CBQL, giáo viên, về thực trạng quản lý

hoạt động giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi dân tộc thiểu số ở các

trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.

7.2.2. Phương pháp phỏng vấn: Trò chuyện, phỏng vấn sâu để lấy ý kiến

thực trạng và quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi

người dân tộc thiểu số ở các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.

7.2.3. Phương pháp chuyên gia: Tham khảo các ý kiến đánh giá, nhận xét

của các chuyên gia có trình độ về nghiên cứu về quản lý hoạt động giáo dục ngôn

ngữ Tiếng Việt cho trẻ dân tộc thiểu số để đánh giá các biện pháp đề xuất và kết

quả nghiên cứu của đề tài.

7.3. Nhóm phương pháp xử lý số liệu: Sử dụng thống kê toán học với sự trợ giúp

của phần mềm Execl đã được module hóa nội dung để tổng hợp và phân tích các

số liệu thu được từ các phương pháp nghiên cứu thực trạng. Trên cơ sở đó, phân

tích và rút ra những kết luận khoa học của vấn đề nghiên cứu.

8. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận - khuyến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo,

Phụ lục luận văn còn gồm 3 chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt

cho trẻ 5- 6 tuổi người dân tộc thiểu số ở các trường mầm non.

Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt

cho trẻ 5 - 6 tuổi người dân tộc thiểu số ở các trường mầm non huyện Đồng Văn,

tỉnh Hà Giang.

Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ

5 -6 tuổi người dân tộc thiểu số ở các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.

5

Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ

TIẾNG VIỆT CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ

Ở TRƯỜNG MẦM NON

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề

Việc nghiên cứu ngôn ngữ của trẻ em lứa tuổi mầm non (0 - 6 tuổi) cũng

được rất nhiều tác giả trong và ngoài nước quan tâm và tiếp cận sâu ở từng góc độ

hác nhau trong sự phát triển ngôn ngữ của trẻ.

Việt Nam, vấn đề dạy học từ ngữ được quan tâm muộn hơn. Mãi đến những

năm 70 của thế kỷ XX mới xuất hiện một vài bài báo bàn về vấn đề này, nhưng

cũng chỉ “gói ghém” trong phạm vi dạy từ ở các bài tập đọc, hay dạy từ ngữ với tư

cách là phương tiện nghệ thuật của các tác giả như Hồ Lê (Một số suy nghĩ xung

quanh việc dạy từ ngữ ở trường phổ thông, 1974), Đinh Phan Cảnh (Một số kinh

nghiệm bước đầu về vấn đề dạy từ, 1974). Và đến năm 1980, khi phân môn Từ ngữ

trong các nhà trường được tách ra độc lập thì vấn đề dạy học từ ngữ mới thực sự

được quan tâm… Nội dung nghiên cứu của các tác giả đều xoay quanh ba vấn đề

cơ bản trong dạy học từ ngữ là phát triển, mở rộng vốn từ; nắm nghĩa của từ và rèn

luyện kỹ năng sử dụng từ. Tuy nhiên, tất cả những nghiên cứu đó chỉ tập trung vào

việc dạy từ ngữ với tư cách là ngôn ngữ mẹ đẻ chứ không phải là những vấn đề liên

quan đến việc dạy tiếng Việt dành cho trẻ em DTTS.

Đối với nghiên cứu về dạy từ ngữ cho trẻ em có thể nhắc đến nghiên cứu

trường Đại học quốc gia Hà Nội. Năm 1972, trường đại học Tổng hợp Hà Nội

(nay là Đại học Quốc gia Hà Nội) đã phối hợp với Ủy ban bảo vệ bà mẹ và trẻ em

Trung ương, dưới sự hướng dẫn của Giáo sư Đoàn Thiện Thuật, đã có cuộc điều

tra và nghiên cứu ngôn ngữ trẻ em ở một số trường mẫu giáo từ năm 1972 đến

đầu những năm 80. Điều đó cho thấy, ở Việt Nam, tâm lý ngôn ngữ học vẫn còn

là một ngành khoa học non trẻ. Hiện nay, xung quanh việc nghiên cứu vấn đề này

còn nhiều ý kiến khác nhau [20].

Tác giả Nguyễn Huy Cẩn (2001) với công trình “Từ hoạt động đến ngôn

ngữ trẻ em vùng dân tộc thiểu số” [18], trên cơ sở quan sát hành vi lời nói của 100

trẻ theo chiều ngang và 2 trẻ theo chiều dọc (cũng là hai người con của tác giả, từ

6

lúc mới sinh đến 3 tuổi) đã mô tả chi tiết, sinh động toàn bộ quá trình phát triển

ngôn ngữ của trẻ từ 0 - 3 tuổi, với một số kết luận quan trọng:

(1) Về việc phát âm, mức độ tiếp nhận âm tố phụ thuộc vào mức độ tiếp

nhận đối tượng; ban đầu, trẻ phát âm không đúng, sau đó, nó bắt chước cách phát

âm của những người xung quanh để điều chỉnh lỗi phát âm mình cho phù hợp với

các mẫu - hình ảnh âm tố đã được khái quát qua nhiều cảnh huống [18, tr.67].

(2) Về sự phát triển nghĩa của từ, trẻ tiếp thu ý nghĩa của từ mới trên cơ sở

ý nghĩa của từ đã học nắm được trước đó theo hai cách: kết hợp các từ mới với

các từ đã biết hoặc kết hợp các từ đã biết để cấu tạo được một từ mới; trẻ học nắm

ý nghĩa của từ trên cơ sở phân tích cảnh huống giao tiếp và khái quát hóa các

phạm vi sử dụng của chúng [18, tr.93].

(3) Về sự phát triển cú pháp, khả năng cấu tạo từ và câu của trẻ chịu sự tác

động của quá trình phân tích cảnh huống và quá trình tổng hợp hóa ngữ nghĩa của

các phương tiện ngôn ngữ (trật tự từ, hư từ và ngữ điệu); sự phát triển cú pháp của

ngôn ngữ ở trẻ có thể diễn ra qua một số giai đoạn trung gian, có ảnh hưởng

ngược trở lại sự phát triển vốn từ ở trẻ [18, tr.127, 130].

Tác giả Nguyễn Xuân Khoa trong cuốn “Phương pháp phát triển ngôn ngữ

cho trẻ mẫu giáo”. Kết quả nghiên cứu đã đưa ra một số biện pháp hướng dẫn trẻ

kể chuyện nhằm phát triển lời nói độc thoại cho trẻ gồm: kể lại chuyện, kể chuyện

theo tri giác, kể chuyện theo trí nhớ và kể chuyện theo tưởng tượng [31, tr.56].

Tác giả Lưu Thị Lan trong cuốn “Những bước phát triển ngôn ngữ trẻ em

từ 1-6 tuổi”. Theo tác giả để phát triển tiếng Việt từ cần tổ chức cho trẻ quan sát

sự vật hiện tượng và đàm thoại, cùng với trẻ phân tích sự vật hiện tượng để giúp

trẻ nhận thức mối quan hệ giữa các sự vật hiện tượng. Cho trẻ nghe thơ, truyện,

chơi một số trò chơi như đoán vật qua tiếng kêu, kể tên các con vật em biết, trò

chơi nối từ, nói từ tiếp theo, chơi đóng vai theo chủ đề, kể chuyện theo tranh…

[36]. Tác giả cũng đã nêu các biện pháp sửa ngọng cho trẻ DTTS rất đơn giản

chỉ cần luyện tập một số buổi là trẻ có thể nhận thức được cách phát âm đúng,

cần căn cứ vào thời gian ngọng để định hình lại cách phát âm chuẩn đòi hỏi

ngắn hay dài và sự có mặt của cha mẹ trẻ trong các buổi tập là cần thiết để từ đó

họ có thể hướng dẫn cho trẻ luyện tập phát âm khi trẻ ở nhà.

7

Nghiên cứu “Hoàng Kim Oanh, Phạm Thị Việt, Nguyễn Kim Đức (2001),

Phương pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ dưới 6 tuổi” [40] hay nghiên cứu của

Bùi Kim Tuyến trong nghiên cứu: “Các hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ

mầm non” [44, tr.56]; Cao Đức Tiến, Nguyễn Quang Ninh, Hồ Lam Hồng trong

cuốn: “Tiếng Việt và phương pháp phát triển lời nói cho trẻ” [47] và Đinh Hồng

Thái với nghiên cứu: “Giáo trình phương pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ em”

[48],... Các nghiên cứu đã chỉ rõ các bước phát triển về ngữ âm của trẻ em Việt

Nam bắt đầu từ giai đoạn tiền ngôn ngữ (0 - 1 tuổi) giai đoạn ngôn ngữ (1 - 6

tuổi), về mặt ngữ âm có những bước tiến dài đặc biệt là giai đoạn 4 - 6 tuổi. Các

bước phát triển về từ vựng được tác giả thống kê từng lứa tuổi với số lượng từ tối

thiểu và số lượng từ tối đa. Từ 18 tháng tuổi trở đi trẻ có sự nhảy vọt về số lượng

từ và yếu tố văn hóa, xã hội ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển vốn từ của trẻ.

Các bước phát triển về ngữ pháp trong ngôn ngữ của trẻ em Việt Nam được tác

giả nghiên cứu rất cụ thể từng lứa tuổi với loại câu đơn, câu phức, các loại câu

phức như câu phức chính phụ, câu phức đẳng lập. Câu phức chính phụ xuất hiện

muộn và có số lượng ít hơn.

Có thể thấy, sự hình thành, phát triển ngôn ngữ trẻ em nói chung và tăng

cường tiếng Việt cho trẻ em dân tộc là một vấn đề thu hút sự quan tâm rất lớn của

các nhà nghiên cứu thuộc nhiều lĩnh vực khoa học khác nhau cả ở trong và ngoài

nước. Tuy nhiên, nghiên cứu về tăng cường tiếng Việt cho trẻ DTTS đến nay vẫn

còn nhiều khoảng trống.

Nhìn chung vấn đề phát triển ngôn ngữ tiếng Việt được các nhà khoa học

quan tâm nghiên cứu ở nhiều mặt, nhiều lứa tuổi khác nhau. Có nghiên cứu về

cấu trúc đặc biệt của ngôn ngữ, có nghiên cứu về yếu tố ảnh hưởng tác động đến

quá trình hình thành và phát triển ngôn ngữ, một số nghiên cứu khác lại nghiên

cứu biện pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ… Tuy nhiên, ở Việt Nam các công

trình nghiên cứu mới tập trung nhiều vào tăng cường tiếng Việt cho trẻ DTTS từ

góc độ tâm lý học.

Có thể thấy, mặc dù phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em là rất

quan trọng tuy nhiên đến nay các công trình nghiên cứu về phát triển ngôn ngữ

tiếng Việt cho trẻ em DTTS là chưa nhiều, đặc biệt là các công trình nghiên

8

cứu về quản lý phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ DTTD tại huyện miền núi

như huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang đến giai đoạn hiện nay là chưa có nghiên

cứu nào đi sâu, và nghiên cứu có hệ thông. Đồng Văn là vùng có nhiều DTTS

sinh sống, đặc điểm kinh tế còn khó khăn, nhiều thủ tục lạc hậu. Chính vì

những lý do trên, đề tài tập trung nghiên cứu quản lý phát triển ngôn ngữ tiếng

Việt cho trẻ 5 - 6 người DTTS tại các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà

Giang, nhằm bổ sung, hoàn thiện hệ thống biện pháp quản lý phát triển ngôn ngữ

tiếng Việt cho trẻ người DTTS tại các trường mầm non huyện Đồng Văn, tỉnh Hà

Giang nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học tiếng Việt cho trẻ em DTTD

huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.

1.2. Một số khái niệm công cụ của đề tài

1.2.1. Ngôn ngữ, ngôn ngữ tiếng Việt

1.2.1.1. Ngôn ngữ

V. Lênin đã khẳng định rằng: “Ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp quan

trọng nhất của con người” [dẫn theo 38]. Ngôn ngữ là một hệ thống các ký hiệu

có cấu trúc, quy tắc và ý nghĩa. Đồng thời, ngôn ngữ cũng là phương tiện để phát

triển tư duy, truyền đạt và tiếp nhận những nét đẹp của truyền thống văn hóa - lịch

sử từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Cũng có khái niệm khác về ngôn ngữ theo E. L. Tikhêeva - Nhà giáo dục học

Liên xô cũ đã khẳng định rằng: “Ngôn ngữ là công cụ để tư duy, là chìa khóa để nhận

thức, là vũ khí để chiếm lĩnh kho tàng kiến thức của dân tộc, của nhân loại. Do ngôn

ngữ giữ vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống con người…” [21, tr.10].

Không chỉ có vậy, ngôn ngữ tạo nên những con người có linh hồn. Ngôn

ngữ đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc hình thành nên tư duy, nhân cách của

con người, thúc đẩy quá trình tự điều chỉnh hành động chính bản thân mình.

Ngôn ngữ có vai trò rất lớn trong cuộc sống của con người. Nhờ có ngôn

ngữ mà con người có thể trao đổi với nhau những hiểu biết, truyền cho nhau

những kinh nghiệm, tâm sự với nhau những nỗi niềm thầm kín,…

Đối với trẻ em, ngôn ngữ là cầu nối để đến với thế giới của nhân loại. Ngôn

ngữ trở thành công cụ để trẻ bày tỏ suy nghĩ, những tâm tư, tình cảm, những mong

muốn của cá nhân mình. Bởi lẽ, trẻ có nhu cầu rất lớn trong việc nhận thức thế giới

xung quanh, mong muốn hòa nhập với xã hội của loài người.

9

Ngôn ngữ là một hệ thống các đơn vị (bao gồm các âm vị, hình vị, từ, câu)

và những quy tắc kết hợp các đơn vị này để tạo thành lời nói trong giao tiếp.

Ngôn ngữ học là một khoa học về ngôn ngữ. Để nắm được đối tượng của ngôn

ngữ học, cần phân biệt: ngôn ngữ, lời nói và hoạt động của ngôn ngữ.

Tóm lại: ngôn ngữ là hệ thống đơn vị vật chất phục vụ cho việc giao tiếp

của con người và được phản ánh trong ý thức tập thể, độc lập với ý tưởng, tình

cảm và nguyện vọng cụ thể của con người, trừu tượng hóa khỏi những tư tưởng,

tình cảm và nguyện vọng đó.

1.2.1.2. Ngôn ngữ tiếng Việt

Tiếng Việt, còn gọi tiếng Việt Nam [32] hay Việt ngữ, là ngôn ngữ của

người Việt (người Kinh) và là ngôn ngữ chính thức tại Việt Nam. Đây là tiếng mẹ

đẻ của khoảng 85% dân cư Việt Nam, cùng với hơn 4 triệu người Việt hải ngoại.

Tiếng Việt còn là ngôn ngữ thứ hai của các dân tộc thiểu số tại Việt Nam. Mặc dù

tiếng Việt có một số từ vựng vay mượn từ tiếng Hán và trước đây dùng chữ Nôm

- một hệ chữ viết dựa trên chữ Hán - để viết nhưng tiếng Việt được coi là một

trong số các ngôn ngữ thuộc ngữ hệ Nam Á có số người nói nhiều nhất (nhiều

hơn một số lần so với các ngôn ngữ khác cùng hệ cộng lại). Ngày nay, tiếng Việt

dùng bảng chữ cái Latinh, gọi là chữ Quốc ngữ, cùng các dấu thanh để viết.

Tiếng Việt được chính thức ghi nhận trong Hiến pháp nước Cộng hòa xã

hội chủ nghĩa Việt Nam 2013, tại Chương I Điều 5 Mục 3, là ngôn ngữ quốc gia

của Việt Nam. Tiếng Việt bao gồm cách phát âm tiếng Việt và chữ Quốc ngữ để

viết. Tuy nhiên, hiện chưa có bất kỳ văn bản nào ở cấp nhà nước quy định giọng

chuẩn và quốc tự của tiếng Việt. Hiện nay phần lớn các văn bản trong nước được

viết theo những "Quy định về chính tả tiếng Việt và về thuật ngữ tiếng Việt" áp

dụng cho các sách giáo khoa, báo và văn bản của ngành giáo dục nêu tại Quyết

định của Bộ Giáo dục số 240/QĐ ngày 5 tháng 3 năm 1984 do những người thụ

hưởng giáo dục đó sau này ra làm việc trong mọi lĩnh vực xã hội.

Tiếng Việt là ngôn ngữ đơn lập, tức là mỗi một tiếng (âm tiết) được phát

âm tách rời nhau và được thể hiện bằng một chữ viết. Đặc điểm này thể hiện rõ

rệt ở tất cả các mặt ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp [32, tr.13].

10

Đặc điểm ngữ âm: Trong tiếng Việt có một loại đơn vị đặc biệt gọi là

"tiếng". Về mặt ngữ âm, mỗi tiếng là một âm tiết. Hệ thống âm vị tiếng Việt

phong phú và có tính cân đối, tạo ra tiềm năng của ngữ âm tiếng Việt trong việc

thể hiện các đơn vị có nghĩa. Nhiều từ tượng hình, tượng thanh có giá trị gợi tả

đặc sắc. Khi tạo câu, tạo lời, người Việt rất chú ý đến sự hài hoà về ngữ âm, đến

nhạc điệu của câu văn [32, tr.56].

Đặc điểm từ vựng: Mỗi tiếng, nói chung, là một yếu tố có nghĩa. Tiếng là

đơn vị cơ sở của hệ thống các đơn vị có nghĩa của tiếng Việt. Từ tiếng, người ta

tạo ra các đơn vị từ vựng khác để định danh sự vật, hiện tượng,... chủ yếu nhờ

phương thức ghép và phương thức láy [28, tr.57]

Việc tạo ra các đơn vị từ vựng ở phương thức ghép luôn chịu sự chi phối

của quy luật kết hợp ngữ nghĩa, ví dụ: đất nước, máy bay, nhà lầu xe hơi, nhà tan

cửa nát... Hiện nay, đây là phương thức chủ yếu để sản sinh ra các đơn vị từ vựng.

Theo phương thức này, tiếng Việt triệt để sử dụng các yếu tố cấu tạo từ thuần Việt

hay vay mượn từ các ngôn ngữ khác để tạo ra các từ, ngữ mới, ví dụ: tiếp thị,

karaoke, thư điện tử (e-mail), thư thoại (voice mail), phiên bản (version), xa lộ

thông tin, siêu liên kết văn bản, truy cập ngẫu nhiên,…

Việc tạo ra các đơn vị từ vựng ở phương thức láy thì quy luật phối hợp ngữ

âm chi phối chủ yếu việc tạo ra các đơn vị từ vựng, chẳng hạn: chôm chỉa, chỏng

chơ, đỏng đa đỏng đảnh, thơ thẩn, lúng lá lúng liếng,…

Vốn từ vựng tối thiểu của tiếng Việt phần lớn là các từ đơn tiết (một âm

tiết, một tiếng). Sự linh hoạt trong sử dụng, việc tạo ra các từ ngữ mới một cách

dễ dàng đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển vốn từ, vừa phong phú về số

lượng, vừa đa dạng trong hoạt động. Cùng một sự vật, hiện tượng, một hoạt động

hay một đặc trưng, có thể có nhiều từ ngữ khác nhau biểu thị. Tiềm năng của vốn

từ ngữ tiếng Việt được phát huy cao độ trong các phong cách chức năng ngôn

ngữ, đặc biệt là trong phong cách ngôn ngữ nghệ thuật. Hiện nay, do sự phát triển

vượt bậc của khoa học-kĩ thuật, đặc biệt là công nghệ thông tin, thì tiềm năng đó

còn được phát huy mạnh mẽ hơn.

Đặc điểm ngữ pháp: Từ của tiếng Việt không biến đổi hình thái. Đặc điểm

này sẽ chi phối các đặc điểm ngữ pháp khác. Khi từ kết hợp từ thành các kết cấu

như ngữ, câu, tiếng Việt rất coi trọng phương thức trật tự từ và hư từ [24, tr.60].

11 1.2.2. Phát triển, phát triển ngôn ngữ tiếng Việt

1.2.2.1. Phát triển

Có rất nhiều lĩnh vực khoa học, giáo dục quan tâm nghiên cứu nhưng trước

hết và quan trọng nhất vẫn là triết học. Trong đó, triết học duy vật lịch sử, triết học

duy vật biện chứng mácxit đã chỉ ra và xây dựng được phép biện chứng khoa học

hiện đại với tư cách là học thuyết có nội dung toàn diện, sâu sắc nhất về sự phát

triển. Đó là học thuyết về các quy luật chung nhất của sự phát triển trong tự nhiên,

xã hội và tư duy. Sự phát triển có quan hệ mật thiết với sự vận động bên trong sự

vật và chịu sự tác động của những yếu tố khách quan bên ngoài. Phát triển là một

tiến trình có những bước nhảy vọt đột biến. Nó là sự phát triển lâu dài của một quá

trình bởi những kích thích nội tại do sự mâu thuẫn và xung đột giữa những lực

lượng và xu thế khác nhau đang tác động vào sự vật hiện tượng nhất định.

Khái niệm phát triển có liên quan đến nhiều vấn đề, nhưng ở luận văn này

vấn đề được giới hạn lại là phát triển trong con người HS. Triết học nhân văn hiện

đại đã có một bước tiến vượt bậc khi chú trọng đến sự phát triển và khẳng định

giá trị của cá tính độc đáo ở mỗi cá nhân. Do vậy, tri thức khoa học là các thang

bậc của nhận thức phát triển theo lịch sử. Nội dung của nó phụ thuộc vào sự phát

triển trước đó và chỉ thông qua mối quan hệ đó nó mới phản ánh đối tượng nghiên

cứu bằng một phương pháp nhất định. Có thể nói quá trình nhận thức là quá trình

phát triển cùng với tự ý thức, tự phát triển. Trong giáo dục và đào tạo ở nhà bậc

mầm non, chức năng nhận thức bao gồm tri thức và cả tư duy với tư cách là sự tổ

chức vật chất của bộ óc vẫn không bao giờ được xem nhẹ. Tự phát triển bằng nội

lực, hay phát triển từ những tác động ngoại tại thì hoạt động phản ánh sự tồn tại

riêng mang cá tính và sản phẩm của hoạt động đó là giá trị của mỗi cá nhân phát

triển đạt được.

Trong phạm vi đề tài có thể hiểu: Phát triển là một phạm trù của triết học, là

quá trình vận động tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn

thiện đến hoàn thiện hơn của một sự vật. Quá trình vận động đó diễn ra vừa dần dần,

vừa nhảy vọt để đưa tới sự ra đời của cái mới thay thế cái cũ. Sự phát triển là kết quả

của quá trình thay đổi dần về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất, quá trình diễn ra theo

12

đường xoắn ốc và hết mỗi chu kỳ sự vật lặp lại dường như sự vật ban đầu nhưng ở

mức (cấp độ) cao hơn.

1.2.2.2. Phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt

Phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt là quá trình trẻ lĩnh hội chức năng và cấu trúc

của ngôn ngữ và cùng với ngôn ngữ là các qui ước của xã hội trong việc sử dụng

ngôn ngữ để bày tỏ và tiếp nhận suy nghĩ, cảm xúc và ý tưởng. Việc lĩnh hội ngôn

ngữ bao gồm sự lĩnh hội 3 khía cạnh cơ bản sau của ngôn ngữ: (1) nội dung (vốn

từ và nghĩa của từ); (2) hình thái hay cấu trúc (ngữ pháp và cú pháp); và (3) chức

năng của ngôn ngữ. Giáo dục phát triển ngôn ngữ được hiểu là nội dung giáo dục

nhằm nâng cao sự hiểu biết và khả năng sử dụng ngôn ngữ, khả năng giao tiếp

hiệu quả cũng như những kỹ năng tiền đọc, tiền viết ban đầu của trẻ.

1.2.3. Trẻ em 5 -6 tuổi người dân tộc thiểu số

Theo Luật giáo dục (2005), tại Điều 21: “Giáo dục mầm non thực hiện việc

nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trẻ em từ ba tháng tuổi đến sáu tuổi” [43].

Khái niệm trẻ em mầm non là trẻ có độ tuổi từ 03 tháng đến 6 tuổi. Nhóm

tuổi của trẻ ở trường mầm non được phân thành 2 nhóm tuổi chính là giáo dục

nhà trẻ từ 03 tháng đến 3 tuổi và giáo dục mẫu giáo có độ tuổi từ 3 đến 6 tuổi.

Như vậy, trẻ mầm non là trẻ có độ tuổi từ 03 tháng đến 6 tuổi [22, tr.18].

Trẻ giai đoạn 5, 6 tuổi là trẻ nằm trong độ tuổi từ 60 đến 72 tháng. Đây là

lứa tuổi cuối bậc mầm non, ngôn ngữ của trẻ phát triển mạnh, đạt chất lượng cao

về phát âm, vốn từ và các hình thức ngữ pháp. Đây là điều kiện cơ bản để hoàn

thiện chức năng tâm lý người. Trẻ em 5- 6 tuổi người DTTS là trẻ mầm non ở độ

tuổi 5 - 6 tuổi không thuộc dân tộc Kinh [22, tr.22].

1.2.4. Quản lý, quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 -6

tuổi người dân tộc thiểu số

1.2.4.1. Quản lý

Quản lý là khoa học đồng thời là nghệ thuật thúc đẩy sự phát triển xã hội.

Về nội dung, thuật ngữ “quản lý” được hiểu bằng nhiều cách khác nhau và có

nhiều định nghĩa khác nhau.

Harold Koontz, Cyril Odonnell và Heinz Weihrich cho rằng: “Quản lý là

hoạt động nhằm đảm bảo sự phối hợp giữa nỗ lực các cá nhân nhằm đảm bảo

13

mục tiêu quản lý trong điều kiện chi phí thời gian, công sức, tài lực, vật lực ít

nhất đạt được kết quả cao nhất” [24].

Theo Nguyễn Lộc: “Quản lý là những hành động có phối hợp nhằm định

hướng và kiểm soát quá trình tiến tới mục tiêu” [34].

Tuy có nhiều khái niệm, quan điểm về quản lý khác nhau nhưng xét trên

tổng thể có thể khái quát: Quản lý là những tác động có tổ chức, có định hướng,

có chủ định của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm đảm bảo sự vận

động, phát triển của hệ thống phù hợp với quy luật khách quan, trong đó sử dụng

và khai thác có hiệu quả nhất các tiềm năng, các cơ hội để đạt được mục tiêu của

chủ thể quản lý.

Các khái niệm trên đây, tuy khác nhau về cách diễn đạt, song có chung

những nét đặc trưng cơ bản chủ yếu sau đây:

Thứ nhất, hoạt động quản lý được tiến hành trong một tổ chức hay một

nhóm xã hội.

Thứ hai, hoạt động quản lý là những tác động có tính hướng đích.

Thứ ba, hoạt động quản lý là những tác động phối hợp nỗ lực của các cá

nhân nhằm thực hiện mục tiêu của tổ chức.

Như vậy, quản lý là sự tác động liên tục có tổ chức, có định hướng của chủ

thể quản lý lên đối tượng quản lý bằng một hệ thống luật lệ, các chính sách, các

nguyên tắc, các phương pháp và biện pháp cụ thể nhằm tạo ra môi trường và điều

kiện cho sự phát triển của đối tượng.

1.2.5.2. Quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS ở

trường MN

Từ khái niệm quản lý, ngôn ngữ Tiếng Việt và trẻ em người DTTS có thể

thấy quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS là hệ

thống các tác động của chủ thể quản lý (hiệu trưởng) bằng các chức năng quản lý

từ laoaj kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em

DTTS tới giáo viên, phụ huynh, trẻ em DTTD,... tạo tiền đề cho trẻ em DTTS sẵn

sàng bước vào lớp 1 học ngôn ngữ tiếng Việt.

14

1.3. Lí luận về hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 -6 tuổi

người dân tộc thiểu số ở trường mầm non

1.3.1. Đặc điểm của trẻ 5-6 tuổi người DTTS

Trẻ em ở vùng dân tộc thường sinh sống ở vùng núi cao, sâu, xa, dân cư

sống phân tán không tập trung, rải rác trên đồi núi, trong thung lũng, nơi có khí

hậu và thời tiết khắc nghiệt nhất, nhiều nơi gần như lạnh giá, ẩm ướt quanh năm

như Bát Xát, Sa Pa,… Gần đây, cũng diễn ra hiện tượng lạnh dưới 0°C gây băng

tuyết, ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt của người dân, làm chết hàng loạt cây trồng và

vật nuôi.

Qua điều kiện tự nhiên ấy cũng đủ thấy sự khó khăn của trẻ em DTTS (Dân

tộc thiểu số) trong việc đến trường như thế nào. Không những thế, hiện nay vẫn

còn nhiều làng, bản, xã chỉ có đường thô sơ dành cho người đi bộ, việc trẻ em

DTTS đi học phải đi bộ xa 7 đến 9km là phổ biến.

Những tác động của đời sống hiện đại cũng là một yếu tố không thể không

nhắc đến. Một khi đất nước mở cửa, các chính sách thông thoáng, kinh tế thị

trường, giao lưu rộng rãi không chịu sự bế quan tỏa cảng, việc đi lại trong nước

và cả việc qua lại cửa khẩu dễ dàng hơn đã khiến người dân miền núi, dân tộc mở

rộng tầm nhìn, mang đến nhiều tác động tích cực.

Tâm lí trẻ em DTTS cũng có một số đặc điểm tâm lí chung như những trẻ

mẫu giáo cùng trang lứa. Tuy nhiên, bên cạnh những đặc điểm chung đó các em

có những đặc trưng riêng, những đặc trưng mang tính dân tộc và những đặc trưng

do điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hóa tạo nên việc học tập chưa được gia đình,

cộng đồng và chính bản thân các em quan tâm đúng mức [18, tr.56]

Tuy có độ nhạy cảm cao trong thính giác và thị giác, nhưng trong học tập, tính kế

hoạch và sự kiên trì quan sát ở trẻ còn rất hạn chế, đây là trở ngại của các GVMN

(giáo viên mầm non) khi phải thực hiện một các hoạt động giáo dục thiếu đồ dùng

dạy học, thiếu ngôn ngữ dân tộc để giảng giải một từ khó cho các em.

Tư duy của trẻ em DTTS cũng mang đầy đủ các đặc điểm cơ bản của DTTS

khác ở đồng bằng hay thành phố: tính có vấn đề của tư duy, tính gián tiếp của tư

15

duy, tính trừu tượng và khái quát của tư duy, tính chất lí tính của tư duy, tư duy có

quan hệ chặt chẽ với ngôn ngữ, tư duy có quan hệ mật thiết với nhận thức cảm

tính. Các em còn chưa tư duy bằng trí óc, ngại suy nghĩ, ngại động não. Khi vấp

phải vấn đề khó trong giao tiếp hay các HĐGD là các em bỏ qua, không muốn

đọc đi đọc lại, lật di lật lại vấn đề để hiểu.

Trẻ mầm non DTTS sinh ra và lớn lên ở vùng núi cao, hoàn cảnh kinh tế

khó khăn, hoàn cảnh thụ hưởng sự giáo dục khác với trẻ em vùng đồng bằng,

thành phố, đã tạo cho các em một số đặc điểm riêng về cảm giác, tri giác. Trẻ em

DTTS có độ nhạy cảm cao về thính giác và thị giác. Tai và mắt của các em rất

tinh nhạy là do từ nhỏ các em đã theo người lớn vào rừng săn bắn, bẫy chim, tìm

cây, tìm rau rừng nên hình thành thói quen tri giác tập trung, khả năng phân biệt

sự vật và hiện tượng tốt. Các em có thể nghe và phân biệt rõ từng loại tiếng chim

hay tiếng thú rừng, thậm chí có thể phân biệt được tiếng động rất nhỏ từ bước đi

của những con vật trong rừng sâu. Ngoài thính giác, thị giác các em cũng có độ

nhạy cảm rất cao. Vào rừng các em có thể phân biệt được hàng trăm loại cây khác

nhau, từ xa, các em có thể thậm chí thấy được những con côn trùng rất nhỏ. Sở dĩ

mắt các em tinh tường và nhạy cảm như vậy là do các em sống trong môi trường

ánh sáng tự nhiên, không bị ảnh hưởng bởi các nguồn sáng nhân tạo khác [18,

tr.50]

Trẻ 5-6 tuổi lời nói mạch lạc đã đạt trình độ khá cao, cao hơn hẳn so

với trẻ ở hai độ tuổi mẫu giáo bé và mẫu giáo nhỡ. Để trả lời được câu hỏi

của người lớn đưa ra thì trẻ đã biết sử dụng các câu tương đối chính xác, ngắn

gọn và khi cần thì mở rộng. Lúc này trẻ đã phát triển kĩ năng nhận xét lời nói

và câu trả lời của các bạn, bổ sung hoặc sửa chữa các câu trả lời đó.

Lời nói của trẻ mang tính tình huống, chủ yếu là diễn đạt một cách vội

vàng. Những lời nói mạch lạc của trẻ được cấu tạo từ hai đến ba câu, nhưng

cũng cần xem đó chính là sự thể hiện mạch lạc. Ở độ tuổi này trẻ tích cực tham

gia trò chuyện với bạn hơn. Trẻ có thể đàm thoại về những gì trẻ đã biết hoặc đã

được nghe, được đọc từ trước. Trẻ có thể tranh luận, đưa ra ý kiến của mình. Tư

16

duy của trẻ phát triển hơn, trẻ có thể nhận biết những dấu hiệu, đặc điểm đặc

trưng, có thể đưa ra những phân tích đầy đủ về sự vật, hiện tượng. Bằng ngôn

ngữ, có thể diễn đạt rõ ràng ý nghĩ, sự hiểu biết của mình. Trẻ biết xây dựng

những câu chuyện tương đối liên tục, rõ ràng, phong phú theo đề tài cho sẵn hoặc

kể chuyện theo tranh, đồ chơi, đồ vật. Nhưng trẻ vẫn cần có mẫu câu của cô giáo.

Kĩ năng trong truyền đạt lời kể, thái độ xúc cảm của mình với các sự vật, hiện

tượng trong câu chuyện của trẻ còn chưa phát triển đầy đủ. Do đặc điểm tâm lý

của trẻ em 5-6 tuổi người dân tộc rất nhút nhát, thiếu tự tin trong giao tiếp, do môi

trường giao tiếp của trẻ còn bó hẹp trong phạm vi gia đình, người thân, mà người

thân của trẻ cũng là dân tộc thiểu số nên khi giao tiếp với nhau chủ yếu bằng tiếng

dân tộc, do đó trẻ không có cơ hội được giao tiếp tiếng việt thường xuyên, chủ

yếu trẻ chỉ được giao tiếp với ngôn ngữ tiếng việt khi ở trường. Trẻ thường mắc

một số lỗi như nói không hết câu, nói không gãy góc, nói chống không, diễn đạt

không rõ ràng mạch lạc...Bên cạnh đó khi cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học

trẻ rất ít giơ tay phát biểu, mà chủ yếu do cô dùng biện pháp khuyến khích và gọi

đích danh tên trẻ, lúc đó trẻ mới có phản ứng, nhưng câu trả lời của trẻ thường

diễn ra không theo ý nghĩa của câu hỏi. Khái quát trên cho thấy để có phương

pháp giáo dục phù hợp cho trẻ dân tộc là việc làm thiết thực để giảm sự chênh

lệch về ngôn ngữ giữa trẻ kinh với trẻ dân tộc.

1.3.2. Mục đích, ý nghĩa của hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ

em 5 - 6 tuổi người dân tộc thiểu số

Phát triển ngôn ngữ tiếng việt của trẻ mẫu giáo 5 - 6 người DTTS tuổi góp

phần chuẩn bị phương tiện tư duy trực quan hình tượng ở giai đoạn cao hơn, hình

thành những cơ sở ban đầu cho sự xuất hiện kiểu tư duy logic ở giai đoạn phát

triển tiếp theo, giúp trẻ nhận thức thế giới xung quanh một cách đầy đủ, chính xác

và sâu sắc hơn, góp phần mở rộng phạm vi giao tiếp, phát triển xúc cảm, tình

cảm và tâm lí trẻ nói chung và nâng cao kĩ năng ngôn ngữ của trẻ lứa tuổi này.

Có thể nói ngôn ngữ tiếng việt là rất cần thiết cho trẻ 5-6 tuổi đặc biệt là đối với

trẻ là người dân tộc thiểu số vì ít được tiếp xúc nhiều với tiếng Việt khi trẻ sinh

ra. Nó là phương tiện thỏa mãn hàng loạt nhu cầu (nhu cầu nhận thức, nhu cầu

17

giao tiếp, phối hợp hoạt động… ) đáp ứng sự phát triển của giai đoạn này.

Mục đích của việc phát triển ngôn ngữ tiếng việt nói chung là nhằm đảm

bảo hai nội dung: nhận thức và ứng dụng. Với đích nhận thức, người học sẽ được

trang bị những kiến thức cơ bản về ngôn ngữ tiếng việt. Với đích ứng dụng, người

học sẽ được học cách lựa chọn và sử dụng ngôn ngữ tiếng việt sao cho phù hợp

với hoàn cảnh giao tiếp, nội dung giao tiếp, đối tượng giao tiếp nhằm đạt được

mục đích giao tiếp. Nói cách khác, ứng dụng là quá trình “đánh thức” ngôn ngữ

tiếng việt mà cá nhân đã tích lũy được, là sự kết dính các từ ngữ rời rạc trong

“kho lưu trữ” để tạo thành những câu mang nội dung thông báo khác nhau. Hiểu

như vậy, việc phát triển ngôn ngữ tiếng việt không chỉ đơn thuần là nhằm cung

cấp vốn từ, mà quan trọng hơn, nó còn hướng đến mục tiêu giúp cho người học có

thể sử dụng thành thạo ngôn ngữ tiếng việt vào trong những tình huống giao tiếp

cụ thể.

Trên cơ sở mục đích đặt ra, phát triển ngôn ngữ tiếng việt được xác định

“trước hết là cung cấp vốn từ ngày càng mở rộng, chính xác, tinh tế theo trình độ

tư tưởng, tình cảm, trí tuệ, tri thức khoa học và kinh nghiệm xã hội ngày càng

được nâng cao, đáp ứng được những đòi hỏi ngày càng lớn của sự diễn đạt và

giao tiếp mà việc học tập trong nhà trường và sinh hoạt xã hội đặt ra cho học

sinh” [47, tr.18].

Tập trung phát triển ngôn ngữ cho trẻ em mầm non người dân tộc thiểu số,

bảo đảm các em có kỹ năng cơ bản trong việc sử dụng tiếng Việt để hoàn thành

chương trình giáo dục mầm non; tạo tiền đề để học tập, lĩnh hội tri thức của các

cấp học tiếp theo; góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững

các dân tộc thiểu số, đóng góp vào sự tiến bộ, phát triển của đất nước.

1.3.3. Nội dung hoạt động phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em 5 -6 dân

tộc thiểu số

Để hoạt động phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ DTTS về tiếng Việt có

hiệu quả lệ thuộc vào ba yếu tố: sự phong phú và tích cực của vốn từ; tính tích

cực trong hoạt động giao tiếp của chủ thể và môi trường giao tiếp [18, tr.19]. Đối

với trẻ DTTS cũng như trẻ em đồng lứa, căn cứ sự phát triển tâm sinh lý, dạy

tiếng Việt cho trẻ DTTS tập trung vào các nội dung sau:

18

- Phải tập trung vào luyện phát âm chuẩn, phát triển vốn từ và tích cực hóa

vốn từ trong các hoạt động nghe, nói. Theo đó, các hoạt động dạy học tập trung

vào: Hoạt động nghe - hiểu. Tập trung một số phần âm, vần khó đọc đối với trẻ em

DTTS. Đối với trẻ em DTTS khi học vần /ơn/, trẻ thường phát âm sai thành /ưn/.

- Trang bị đồ dùng, đồ chơi, tranh ảnh để giúp trẻ DTTS làm quen với tiếng

Việt, đồng thời, xây dựng bộ tiêu chí để đánh giá mức độ nhận thức tiếng Việt của

trẻ. Xây dựng môi trường trong lớp và ngoài lớp theo hướng giúp trẻ phát triển

ngôn ngữ tiếng Việt như: Viết tên các đồ chơi, góc chơi và tên các loại cây, hoa

trên sân trường bằng tiếng Việt; in phun các hình ảnh đẹp giáo dục hành vi văn

hóa ứng xử trong giao tiếp treo trên sân trường, góc lớp để trẻ vui học giao tiếp,

luyện nói chuẩn tiếng Việt qua sinh hoạt hàng ngày…".

- Phát triển vốn từ và luyện tập sử dụng vốn từ: Đối với trẻ em bình

thường, nhiều từ đơn giản không cần cung cấp nghĩa nhưng đối với trẻ em DTTS

thì cung cấp nghĩa của từ và luyện tập sử dụng từ là vấn đề quan trọng nhằm

phong phú hóa vốn từ cho các em. Cách cung cấp nghĩa của từ hiệu quả nhất là sử

dụng hình ảnh, mô hình, vật thật gắn với từ mới, không cần giải nghĩa từ hoặc đối

với từ cần phải giải nghĩa bằng lời thì dùng tiếng mẹ đẻ để giải thích cho trẻ. Sau

khi cung cấp nghĩa của từ mới, nên lấy ví dụ cho trẻ bằng các vận dụng, cây cối,

đồ dùng hàng ngày cho trẻ dễ hiểu, gắn với tư duy hình tượng.

- Sửa lỗi sai, phát âm sai cho trẻ: Chú ý quan sát, phát hiện những trẻ nói

tiếng DTTS và những trẻ nói ngọng để kịp thời hướng dẫn các em cách phát âm

chuẩn tiếng Việt; đồng thời, tổ chức các hoạt động nhóm để tạo cơ hội cho trẻ

giao tiếp bằng tiếng Việt nhiều hơn. Đối với trẻ 5 tuổi, giáo viên phải chú ý dạy

trẻ nói câu tiếng Việt đầy đủ, chú trọng sửa lỗi cho trẻ ở những từ phát âm khó,

sửa tật nói ngọng, rèn cho trẻ sự tự tin trong giao tiếp bằng tiếng Việt; …

- Tăng cường luyện nói theo chủ đề: GVMN có thể xây dựng, tổ chức các

HĐGD theo chủ để nhằm phát triển, mở rộng vốn từ cho trẻ như chủ đề thiên

nhiên, chủ đề gia đình, chủ đề trường học.

1.3.4. Phương pháp phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em 5 - 6 dân tộc

thiểu số

Đối trẻ lứa tuổi 5 - 6 tuổi, trẻ đã hình thành ý thức về thế giới xung quanh

nên phương pháp giáo dục trẻ trẻ 5 - 6 tuổi sẽ tập trung vào việc nâng cao thêm

19

khả năng ngôn ngữ, phát âm chuẩn ngôn ngữ tiếng Việt. Để phát triển ngôn ngữ

tiếng Việt cho trẻ em 5 -6 dân tộc thiểu số, GVMN có thể sử dụng một số phương

pháp sau:

Phương pháp trực quan;

Phương pháp làm mẫu;

Phương pháp dùng lời;

Phương pháp phân tích tình huống;

Phương pháp thực hành;

Phương pháp luyện tập.

1.3.5. Hình thức phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em 5 -6 dân tộc thiểu số

Làm quen với tiếng Việt thông qua giờ đón - trả trẻ: Có thể cho trẻ đọc

đồng dao, trò chuyện, đàm thoại bằng những câu hỏi gần gũi, đơn giản với trẻ.

Khuyến khích trẻ kể lại sự việc ngày hôm qua, khi về nhà có những vui, buồn như

thế nào cho cô và các bạn cùng nghe.

Làm quen với tiếng Việt thông qua hoạt động góc: Có thể tổ chức cho trẻ

làm ra các sản phẩm về chủ đề rồi gắn những hình ảnh sinh động của tác phẩm văn

học về chủ đề, chủ điểm đó để cho trẻ quan sát, khám phá, tìm tòi và hứng thú để

thể hiện, biểu diễn tác phẩm đúng theo trình tự hình ảnh. Đặc biệt là ở góc phân vai

cô gắn những hình ảnh sáng tạo về các nhân vật trong tác phẩm nào đó rồi cho trẻ

quan sát phát hiện và tìm ra đó là nhân vật nào trong tác phẩm gì rồi dùng lời nói

hành động cử chỉ kể lại tác phẩm đó hoặc kể lại những lời nói cử chỉ của nhân vật...

Ví dụ: Góc phân vai có thể cho trẻ đóng kịch một tác phẩm văn học ví dụ

như truyện “Tích Chu” chủ đề gia đình. Có thể hướng dẫn trẻ biết thỏa thuận

chơi, nhận vai chơi thảo luận nhóm, đoàn kết giúp đỡ bạn, liên kết, giao tiếp, thảo

luận trong nhóm chơi, góc chơi và giữa các góc với nhau.

Ví dụ: Góc xây dựng có thể tổ chức cho trẻ lắp ghép, xây dựng suối Tiên,

đường đến suối Tiên, ngôi nhà, khu vườn của bà và Tích Chu.

Ví dụ: Góc thư viện - học tập, cho trẻ xem tranh ảnh về câu truyện, hình

ảnh các nhân vật trong truyện “Tích Chu”, lô tô về gia đình: ông bà, các cháu...

Làm quen với tiếng Việt thông qua trò chơi dân gian: Thông qua các trò

chơi dân gian, với trò chơi dân gian có đặc điểm thường là các trò chơi có lời: vè,

20

đồng dao, hò… trẻ vừa chơi vừa đọc lời trong trò chơi bằng Tiếng Việt. Qua đó

vốn từ của trẻ ngày càng phát triển phong phú hơn. Ngoài ra cũng có thể cho trẻ vẽ

hình trên cát, xếp hình bằng các cây, que, lá cây rồi trẻ ghép kể lại thành trình tự

một tác phẩm văn học hoàn chỉnh. Hát ru trẻ những bài hát dân ca, bài thơ bằng

tiếng Việt.

Làm quen với tiếng Việt thông qua sinh hoạt hàng ngày trẻ: Trong giờ ăn,

cho trẻ hoặc cùng trẻ giải thích món ăn, dinh dưỡng trong món ăn, cho trẻ đọc

thơ, vè, đồng dao về chủ đề… qua đó rèn kỹ năng trong vệ sinh ăn uống cho trẻ.

Có thể đọc câu đố về các loại món ăn cho trẻ lắng nghe và tìm ra câu trả lời.

Làm quen với tiếng Việt thông qua giờ ngủ, trước khi trẻ ngủ GVMN có

thể kể chuyện, ngâm thơ cho trẻ nghe hoặc hát những bài hát ru mang âm hưởng

nhẹ nhàng dần đưa trẻ vào giấc ngủ.

Hoạt động chiều, cho trẻ múa hát những bài thơ được phổ nhạc sang thành

bài hát hoặc đồng dao hay tổ chức cho trẻ đóng kịch: Trẻ sẽ được trực tiếp nhập

vai và trở thành nhân vật trong tác phẩm văn học như vậy trẻ sẽ phát triển toàn

diện hơn.

Làm quen với tiếng Việt thông qua ngày lễ, ngày hội, thông qua không khí

của ngày lễ, ngày hội có thể cho trẻ được trực tiếp thể hiện các tác phẩm văn học

như: kể truyện, đọc thơ… Hoặc cũng có thể kể lại không khí và trình tự của ngày

hội, phát biểu cảm nhận của mình đối với ngày hội đó.

Làm quen với tiếng Việt cho trẻ DTTS thông qua mở rộng môi trường giao

tiếp bằng tiếng Việt trong nhà trường và cộng đồng:

Hiện nay, một trong những khó khăn lớn nhất để phát triển kỹ năng sử

dụng Tiếng Việt cho trẻ em DTTS là môi trường giao tiếp bằng tiếng Việt của các

em quá hạn hẹp. Để giảm thiểu khó khăn này, nhà trường và cộng đồng phải cùng

vào cuộc. Do đó, tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài cộng đồng sẽ phát huy,

mở rộng, vốn từ, tạo môi trường tiếng Việt bồi dưỡng, nâng cao kỹ năng sử dụng

tiếng Việt cho trẻ.

21

Làm quen với tiếng Việt thông qua các hoạt động tập thể ngoài các giờ học

trên lớp nhằm tạo môi trường giao tiếp tự nhiên cho trẻ.

Khác với trẻ em bình thường, trẻ em DTTS thường không sử dụng tiếng

Việt trong các hoạt động ngoài giờ lên lớp. Giờ ra chơi, nếu chơi tự do, các em sẽ

chơi thành từng nhóm dân tộc và giao tiếp bằng tiếng mẹ đẻ. Do vậy, trong các

hoạt động tập thể, giờ ra chơi, GV tham gia cùng trẻ em DTTS, tổ chức, hướng

dẫn các em chơi các trò chơi sân trường và yêu cầu các em nói với nhau bằng

tiếng Việt. Trong môi trường giao tiếp tự nhiên, không bị cưỡng bức bởi nội dung

bài học, các em sử dụng Tiếng Việt sẽ dễ dàng hơn. Tuy nhiên, thay đổi được thói

quen hành vi này thường gặp khó khăn ở thời gian đầu. Nêu nhà trường đưa ra

được các sinh hoạt văn hóa tích cực ở địa phương vào trong các hoạt động tập thể

sẽ lôi cuốn hứng thú tham gia của học sinh, từ đó sẽ giúp các em tự tin hơn trong

giao tiếp.

Trong mỗi trường mầm non có thể tổ chức các sân chơi sử dụng tiếng Việt

trong giao tiếp như Câu lạc bộ “Tiếng Việt của chúng em”, “Thế giới quanh em”

nhằm giúp học sinh tự tin hơn trong giao tiếp.

Mở rộng môi trường giao tiếp ở gia đình và cộng đồng: Hình thức dạy

tiếng Việt cho trẻ DTTS thông qua mở rộng môi trưởng giao tiếp bằng tiếng Việt

và cộng đồng có thể thấy là phương án tối ưu nhằm giúp trẻ hình thành nhu cầu,

thôi thúc động cơ để trẻ học hỏi, phát âm, mở rộng vốn từ. Đây là vấn đề khó thực

hiện thành công bởi môi trường giao tiếp của người dân tộc thiểu số thường thể

hiện nét đặc trưng riêng với những phong tục tập quán riêng. Trong đó, ngôn ngữ

là một yêu tố bản sắc phi vật thể. Tuy nhiên, giáo dục là nhiệm vụ và trách nhiệm

của cộng đồng, nhà trường và để hướng tới vì sự tiến bộ của con em mình trong

học tập thì cần thiết sự phối hợp, huy động các nguồn lực nhằm phát triển, dạy trẻ

kỹ năng nói tiếng Việt thông qua việc vận động cha mẹ nói chuyện bằng tiếng

Việt, dạy bài hát, kể câu chuyện bằng tiếng Việt cho con nghe.

22

1.4. Quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS ở

trường mầm non

1.4.1. Lập kế hoạch hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 - 6 tuổi

dân tộc thiểu số ở trường mầm non

Kế hoạch là khâu đầu tiên của chức năng quản lý. Việc lập kế hoạch nhằm

xác định và hình thành mục tiêu đối với hoạt động phát triển ngôn ngữ, xác định

và đảm bảo chắc chắn về các nguồn lực phục vụ hoạt động phát triển ngôn ngữ.

Từ đó, lựa chọn các phương án, biện pháp tốt nhất phù hợp với điều kiện thực tế

để tiến hành hoạt động đạt kết quả tốt.

Bản kế hoạch là nội dung cơ bản của quá trình quản lý, vì thế giai đoạn này

có vai trò rất to lớn. Để làm được điều đó, người quản lý cần phải thực hiện tốt

các nhiệm vụ sau:

+ Hoạch định kế hoạch, mục tiêu phấn đấu cần đạt

+ Lựa chọn các biện pháp phù hợp với đặc điểm, tình hình thực tế của của

huyện, của địa phương và của trẻ.

+ Xây dựng kế hoạch trong suốt năm học (kế hoạch năm học đã được cụ

thể hóa thành từng học kì, từng chủ đề và từng tuần, từng ngày)

Khi xây dựng kế hoạch phải cụ thể hóa trên cơ sở mục tiêu đã đặt ra để có

kế hoạch cụ thể phù hợp với từng loại họat động như: Hoạt động phát triển khả

năng nghe và nói; Hoạt động kể chuyện, đọc thơ, đồng dao, ca dao, tục ngữ; Trò

chơi đóng kịch; Kể chuyện sáng tạo; Chuẩn bị cho việc học đọc, học viết.

Các nội dung phát triển ngôn ngữ tiếng việt được xây dựng dựa trên đặc

điểm, khả năng nhận thức của trẻ, theo chương trình giáo dục mầm non của Bộ

Giáo dục và Đào tạo, theo Bộ chuẩn phát triển trẻ em 5 tuổi, theo đặc điểm tình

hình địa phương.

* Xác định nhu cầu phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS

Đây là nhiệm vụ đầu tiên công tác quản lý phát triển ngôn ngữ tiếng Việt

cho trẻ người DTTS tại trường mầm non làm cơ sở xây dựng mục tiêu, nội dung,

phương pháp, hình thức phát triển ngôn ngữ tiếng Việt. Để xác định nhu cầu phát

23

triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS một cách chính xác, cần phải phân

loại và xác định các nhu cầu như:

Mục tiêu của xác định nhu cầu phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người

DTTS, từ kết quả khảo sát, từ đó chỉ đạo các trường lên kế hoạch tổ chức các

chuyên đề chuyên sâu phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS theo

nhu cầu của trẻ người DTTS.

Xác định nhu cầu phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS về

hình thức tổ chức dạy học, phương pháp dạy học tích cực, về biện pháp, kĩ thuật

dạy học, cách thức phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS... Từ

những nhu cầu trên, lãnh đạo nhà trường phân loại các nhu cầu sau đó xây dựng

kế hoạch phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS cho từng loại nhu

cầu với nhiều hình thức khác nhau: phối hợp PHHS để đánh giá nhu cầu, tổ chức

cho giáo dục bằng nhiều hình thức phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người

DTTS, đánh giá thực trạng các kĩ năng nghe, nói, đọc viết của trẻ DTTS về tiếng

Việt, nhu cầu nội dung phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS, nhu

cầu về giáo viên dạy và giáo dục, nhu cầu về kiểm tra, đánh giá, nhu cầu về các kĩ

năng đạt được sau khi học tập tiếng Việt.

* Xác định quản lý mục tiêu phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS:

Việc xác định chính xác mục tiêu, nhiệm vụ của quản lý hoạt động phát

triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em DTTS có ý nghĩa quan trọng vì mục tiêu

giáo dục quy định các nhiệm vụ, chi phối việc lựa chọn nội dung, phương pháp,

phương tiện, các con đường và hình thức phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ

em DTTS.

Quản lý mục tiêu phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em DTTS là nhằm

góp phần củng cố, khắc sâu ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em DTTS. Với đích nhận

thức, người học sẽ được trang bị những kiến thức cơ bản về từ, mối quan hệ giữa

từ với các đơn vị khác như ngữ âm, ngữ pháp,… Với đích ứng dụng, người học sẽ

được học cách lựa chọn và sử dụng từ ngữ sao cho phù hợp với hoàn cảnh giao

tiếp, nội dung giao tiếp, đối tượng giao tiếp nhằm đạt được mục đích giao tiếp.

phát triển những kiến thức.

24

Quản lý việc thực hiện mục tiêu phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em

DTTS nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả học tiếng Việt của trẻ, góp phần thực

hiện mục tiêu chung và mục tiêu cụ thể của bậc học. Người quản lý có nhiệm vụ

chỉ đạo cho giáo viên thể hiện được mục tiêu của phát triển ngôn ngữ tiếng Việt

cho trẻ em DTTS thông qua các khâu chuẩn bị, tổ chức các hoạt động và kiểm tra

đánh giá kết quả.

Xác định mục tiêu phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em DTTS xác

định rõ kết quả cần đạt đến ngôn ngữ tiếng Việt phù hợp với độ tuổi và bậc học

mầm non. Do vậy, mục tiêu của phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em mầm

non người dân tộc thiểu số, bảo đảm các em có kỹ năng cơ bản trong việc sử dụng

tiếng Việt để hoàn thành chương trình giáo dục mầm non; tạo tiền đề để học tập,

lĩnh hội tri thức của các cấp học tiếp theo Tập trung phát triển ngôn ngữ tiếng

Việt cho trẻ em mầm non người dân tộc thiểu số, bảo đảm các em có kỹ năng cơ

bản trong việc sử dụng tiếng Việt để hoàn thành chương trình giáo dục mầm non;

tạo tiền đề để học tập, lĩnh hội tri thức của các cấp học tiếp theo

* Xác định nội dung nội dung phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS:

Nội dung chương trình phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ em DTTS

phải phù hợp với yêu cầu của Bộ GD&ĐT, đáp ứng được nhu cầu của trẻ và phù

hợp với điều kiện của địa phương. Để thỏa mãn được hai yêu cầu trên, nội dung

chương trình bên cạnh những phần cứng quy định, cần có những phần mềm tự

chọn, cần chú trọng thực hành nhằm rèn luyện kĩ năng cho người học.

* Xác định nhân sự tham gia và nhân sự làm tham gia phát triển ngôn ngữ

tiếng Việt:

- Trên cơ sở định hướng chung về nội dung cần tạo điều kiện cho mỗi

GV tự đề xuất nội dung và lập kế hoạch dạy học theo nhu cầu cá nhân. Nội

dung kế hoạch phải xác định được: Các mục tiêu cần phải đạt, các kiến thức và

kỹ năng cần nắm vững, phương pháp học tập, thời gian thực hiện, sự hỗ trợ của

nhà trường, đánh giá kết quả.

+ Hướng dẫn GV cần xác định độ tuổi, khả năng ngôn ngữ của trẻ cũng

như trao đổi cùng PHHS để phát tăng cường ngôn ngữ cho trẻ.

25

* Xác định các điều kiện để phát triển ngôn ngữ tiếng Việt trong trường

MN: Để phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS tại trường MN cần

nhiều điều kiện trong đó, yếu tố đầu tiên là đội ngũ giáo viên:

Giáo viên trong nhà trường cần phải thông thạo tiếng kinh và tiếng DTTS

để giáo viên tương tác linh hoạt với trẻ em DTTS. Bên cạnh đó, giáo viên cũng

cần có kĩ năng để đặt ra các tình huống thực tế kích thích sự tò mò, khả năng

tranh luận và phát biểu ý kiến của các em. Sự thông thạo về tiếng kinh và tiếng

dân tộc ngoài việc hướng dẫn, dạy cho trẻ về tiếng Việt còn giúp cho giáo viên

theo dõi, lắng nghe phát âm của học sinh, phát hiện những lỗi sai và trực tiếp

hướng dẫn các em phân biệt, nhận biết và sửa lỗi. Nhờ vậy, đa số các em học sinh

DTTS đã sửa được những lỗi cơ bản do thói quen, mạnh dạn hơn trong phát biểu

ý kiến và trò chuyện với bạn bè, thầy cô.

Các yếu tố về học liệu, trang thiết bị dạy học, đồ dùng, đồ chơi, xây dựng

môi trường tiếng Việt cũng đóng vai trò quan trọng là cơ sở để thiết kế các bài

giảng minh họa, trực quan, dễ hiểu cho trẻ DTTS.

Như vậy, có thể hiểu, chức năng lập kế hoạch là việc đưa toàn bộ hoạt

động quản lý vào công tác kế hoạch, trong đó chỉ rõ các bước đi, biện pháp thực

hiện và bảo đảm các nguồn lực để đạt tới mục tiêu của tổ chức.

1.4.2. Tổ chức thực hiện hoạt động phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt cho trẻ 5 -6

tuổi người dân tộc thiểu số ở trường mầm non

Tổ chức thực hiện kế hoạch, nội dung chương trình hoạt động phát triển

ngôn ngữ là chức năng được tiến hành sau khi lập xong kế hoạch nhằm chuyển

hoá những mục đích, mục tiêu phát triển ngôn ngữ được đưa ra trong kế hoạch

thành hiện thực. Nhờ đó mà tạo mối quan hệ giữa các đơn vị trường học, mối

quan hệ giữa giáo viên và cha mẹ học sinh được liên kết thống nhất, chặt chẽ và

nhà quản lý có thể điều phối các nguồn lực thực hiện hoạt động phát triển ngôn

ngữ tiếng việt cho trẻ ngày một tốt hơn. Phương pháp làm việc của cán bộ quản lý

có ý nghĩa quyết định cho việc chuyển hoá kế hoạch quản lý hoạt động phát triển

ngôn ngữ tiếng việt cho trẻ thành hiện thực. Nội dung tổ chức là quá trình phân

phối và sắp xếp các hoạt động theo những cách thức nhất định để đảm bảo thực

hiện tốt các mục tiêu đề ra.

26

* Tổ chức các hoạt động tìm hiểu nhu cầu phát triển tiếng Việt của trẻ em DTTS:

Thông qua các cuộc họp TCM, hội đồng trường, Ban lãnh đạo nhà trường

đề xuất kế hoạch tổ chức phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho trẻ người DTTS về