BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI
[\
§ç Minh HiÒn
Nghiªn cøu c¸c rèi lo¹n c¬ n¨ng thêi kú
tiÒn m·n kinh vμ t¸c dông cña bμi thuèc
Kû Cóc ®Þa hoμng hoμn gia vÞ
Chuyªn ngµnh : Y häc cæ truyÒn
M· sè : 62.72.60.01
Tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ y häc
HÀ NỘI - 2010
C«ng tr×nh ĐƯỢC hoμn thμnh TẠI
tr−êng ®¹i häc y hμ Néi
Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. NguyÔn Nh−îc Kim
2. TS. Ph¹m ThÞ Hoa Hång
Phản biện 1: GS.TS. Ph¹m ThÞ Minh §øc
Phản biện 2: PGS.TS. V−¬ng TiÕn Hoµ
Phản biện 3: PGS.TS. Hoµng Kim HuyÒn
Luận ¸n được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận ¸n cấp Nhà nước
Häp tại: Tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi.
Vào hồi 8 giờ 30 ngày 13 th¸ng 07 năm 2010.
Cã thÓ t×m luËn ¸n t¹i c¸c th− viÖn:
- Th− viÖn Quèc gia
- Th− viÖn Tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi
- ViÖn Th«ng tin - Th− viÖn Y häc Trung −¬ng
- Th− viÖn Tr−êng §¹i häc §iÒu d−ìng Nam §Þnh
Nh÷ng c«ng tr×nh ®∙ c«ng bè
liªn quan ®Õn luËn ¸n
1. §ç Minh HiÒn, Hoµng V¨n Thµnh (2005) “T×nh h×nh phô n÷ tuæi m·n kinh
®Õn ®iÒu trÞ t¹i BÖnh viÖn Y häc cæ truyÒn Nam §Þnh”. T¹p chÝ Y häc thùc hµnh.
Sè 520. Tr 114 - 118.
2. §ç Minh HiÒn, NguyÔn Nh−îc Kim, Ph¹m ThÞ Hoa Hång (2007) “Kh¶o s¸t
m« h×nh chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ bÖnh cho phô n÷ tuæi tiÒn m·n kinh t¹i BÖnh viÖn
Y häc cæ truyÒn Hµ Néi” - T¹p chÝ Y häc. Sè 12 (591 +592). tr 23 - 26.
3. §ç Minh HiÒn, NguyÔn Nh−îc Kim, Ph¹m ThÞ Hoa Hång (2008) “§¸nh gi¸
hiÖu qu¶ cña bµi thuèc “Kû cóc ®Þa hoµng hoµn” gia vÞ cho phô n÷ tuæi tiÒn m·n
kinh - T¹p chÝ Y häc thùc hµnh. Sè 1 (594 +595), tr 41 - 44.
1
§ÆT VÊN §Ò
Tuæi thä cña ng−êi ViÖt Nam hiÖn nay theo thèng kª tÝnh ®Õn n¨m
2006 ®¹t 71,3 tuæi vµ dù ®o¸n n¨m 2010 sÏ lµ 72 tuæi. Tû lÖ ng−êi cao tuæi
®ang t¨ng vµ trong nh÷ng n¨m tíi, ViÖt Nam trë thµnh mét n−íc cã d©n sè
giµ v× vËy viÖc quan t©m ch¨m sãc søc kháe ng−êi cao tuæi ®ang lµ mét vÊn
®Ò lín cña x· héi ®Æc biÖt lµ ®èi víi phô n÷ v× sè l−îng phô n÷ cao tuæi
nhiÒu h¬n ®ång thêi còng sèng l©u h¬n vµ còng cã nhiÒu vÊn ®Ò vÒ søc kháe
h¬n so víi nam giíi. Mét giai ®o¹n khã kh¨n cho søc kháe c¶ vÒ thÓ chÊt lÉn
tinh thÇn cña ng−êi phô n÷, ®ã lµ giai ®o¹n tiÒn m·n kinh (TMK) vµ giai
®o¹n ®Çu cña m·n kinh (MK), do sù thay ®æi cña hormon ®· ¶nh h−ëng rÊt
nhiÒu, thËm chÝ trÇm träng ®Õn sinh ho¹t vµ chÊt l−îng sèng cña hä.
ë ViÖt Nam, mét sè t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu vÒ c¸c rèi lo¹n cña phô n÷ ë
løa tuæi TMK vµ MK. §Æc biÖt, c«ng tr×nh cña Ph¹m ThÞ Minh §øc thùc hiÖn
trªn h¬n 10.000 phô n÷ MK ë ViÖt Nam ®· cho ta mét bøc tranh kh¸ toµn diÖn
vÒ c¸c rèi lo¹n sinh lý ë phô n÷ ViÖt Nam vµo løa tuæi nµy. HiÖn nay víi
nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu y d−îc häc, dùa trªn c¸c kÕt qña thö nghiÖm ®·
t×m ra nhiÒu lo¹i t©n d−îc ®iÒu trÞ TMK cã kÕt qu¶ tèt vµ ®· ®−îc sö dông. Tuy
nhiªn, cßn h¹n chÕ trong sö dông ®iÒu trÞ do nh÷ng thuèc nµy cã nh÷ng t¸c
dông kh«ng mong muèn ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ. Y häc cæ truyÒn ph−¬ng
§«ng, trong ®ã cã YHCT ViÖt Nam qua hµng ngh×n n¨m ®−îc c¸c thµy thuèc
YHCT ®óc rót kinh nghiÖm thµnh nh÷ng bµi thuèc tõ c¸c c©y thuèc. Bµi thuèc
“Kû Cóc ®Þa hoµng hoµn gia vÞ” lµ mét trong nh÷ng bµi thuèc cæ ph−¬ng
th−êng ®−îc dïng ®Ó ch÷a trÞ héi chøng Can ThËn ©m h− lµ héi chøng bÖnh lý
cña YHCT biÓu hiÖn trªn l©m sµng cã nhiÒu triÖu chøng t−¬ng ®ång víi c¸c rèi
lo¹n cña phô n÷ TMK. Tuy nhiªn cho ®Õn nay ch−a cã nh÷ng b»ng chøng khoa
häc chøng minh mét c¸ch ®Çy ®ñ t¸c dông cña bµi thuèc cæ ph−¬ng nµy. XuÊt
ph¸t tõ lý do trªn, t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi: víi hai môc tiªu sau ®©y:
1. M« t¶ c¸c rèi lo¹n c¬ n¨ng thêi kú TMK ë c¸c ®èi t−îng nghiªn cøu.
2. §¸nh gi¸ t¸c dông cña bµi thuèc “Kû Cóc ®Þa hoµng hoµn gia vÞ” ®Õn
c¸c rèi lo¹n c¬ n¨ng thêi kú TMK.
ý nghÜa thùc tiÔn vµ nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn ¸n
TiÒn m·n kinh lµ thêi kú rèi lo¹n kinh nguyÖt tr−íc khi m·n kinh thËt sù.
KÌm theo víi rèi lo¹n kinh nguyÖt, ng−êi phô n÷ th−êng cã nhiÒu rèi lo¹n g©y
khã chÞu, nhiÒu khi nh÷ng rèi lo¹n nµy trë nªn trÇm träng, ¶nh h−ëng ®Õn cuéc
sèng cña hä. ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, ®Ó gi¶m bít c¸c triÖu chøng cña thêi kú
TMK phô n÷ hay dïng liÖu ph¸p hormone thay thÕ. HiÖu qu¶ cña viÖc dïng
hormon rÊt tèt nh−ng ®ång thêi còng cã mét sè t¸c dông kh«ng mong muèn. Do
vËy kh«ng ph¶i phô n÷ nµo còng dïng ®−îc. ë ViÖt Nam ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh
nghiªn cøu vÒ thêi kú MK, nh−ng nghiªn cøu vÒ thêi kú TMK th× cßn rÊt Ýt. Do
vËy tiÕn hµnh nghiªn cøu m« t¶ c¸c triÖu chøng thêi kú TMK, nhÊt lµ nghiªn
cøu t¸c dông cña mét sè lo¹i thuèc YHCT cã t¸c dông gi¶m c¸c rèi lo¹n nh−ng
l¹i kh«ng cã t¸c dông phô lµ ®iÒu cÇn thiÕt, cã nh÷ng ®ãng gãp míi vÒ khoa häc
vµ cã ý nghÜa thùc tiÔn. §Ò tµi cã ®ãng gãp míi, ®ã lµ m« t¶ c¸c rèi lo¹n c¬
2
n¨ng cña phô n÷ TMK vµ t¸c dông lµm gi¶m c¸c rèi lo¹n thêi kú TMK cña bµi
thuèc “Kû Cóc ®Þa hoµng hoµn gia vÞ”
CÊu tróc cña luËn ¸n: Ngoµi phÇn ®Æt vÊn ®Ò vµ kÕt luËn, luËn ¸n cã 4
ch−¬ng
Ch−¬ng 1: Tæng quan tµi liÖu 36 trang
Ch−¬ng 2: §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 20 trang
Ch−¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu 34 trang
Ch−¬ng 4: Bµn luËn 23 trang
Vµ 44 b¶ng, 13 biÓu ®å, 2 ¶nh, 2 s¬ ®å vµ 6 phô lôc, 120 tµi liÖu tham
kh¶o (tiÕng ViÖt 86, tiÕng Anh 40, tiÕng Ph¸p: 7, tiÕng Trung: 4)
Ch−¬ng 1: Tæng quan
1.1. Quan niÖm cña Y häc hiÖn ®¹i vÒ TMKvµ MK
* §¹i c−¬ng vÒ TMKvµ MK
- TiÒn m·n kinh: lµ qu·ng thêi gian cã rèi lo¹n kinh nguyÖt tr−íc khi x¶y
ra MK thËt sù, ng−êi phô n÷ cã rèi lo¹n hoÆc hÕt kinh nguyÖt, kh«ng cßn hiÖn
t−îng phãng no·n, nång ®é hormon sinh dôc gi¶m thÊp.
- MK lµ hiÖn t−îng ngõng kinh nguyÖt vÜnh viÔn mét c¸ch tù nhiªn.
* §iÒu trÞ: C¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ nh»m gii quyÕt nguyªn nh©n chÝnh
cña c¸c rèi lo¹n do sù thiÕu hôt estrogen g©y ra. Dïng liÖu ph¸p hormon thay
thÕ: LiÒu estrogen vµ progestogen cè g¾ng cµng thÊp cµng tèt nh»m tr¸nh ch¶y
m¸u tö cung, khi siªu ©m néi m¹c tö cung ≤ 5 mm.
1.3. Tæng quan vÒ bµi thuèc “ Kû Cóc ®Þa hoµng hoµn gia vÞ”.
XuÊt xø bµi thuèc: Kû Cóc ®Þa hoµng hoµn ®−îc trÝch tõ “TiÓu Nhi D−îc
Chøng Trùc QuyÕt”. Bµi nµy b¾t nguån tõ bµi thuèc cæ ph−¬ng “ Lôc vÞ ®Þa
hoµng hoµn” gia vÞ Kû tö, Cóc hoa thµnh bµi thuèc “Kû Cóc ®Þa hoµng hoµn”.
Trªn c¬ së cña bµi thuèc nµy, dùa vµo c¸c luËn chøng cña ng−êi x−a vµ b»ng
thùc tiÔn l©m sµng, chóng t«i gia thªm hai vÞ n÷a lµ MÉu lÖ, H¾c ng¶i diÖp vµ
bµi thuèc cã tªn lµ “Kû Cóc ®Þa hoµng hoµn gia vÞ”. MÉu lÖ cã t¸c dông phßng
vµ ch÷a c¸c chøng bÖnh lo·ng x−¬ng, do trong thµnh phÇn MÉu lÖ cã chøa 80-
90% canxicacbonat, canxi photphat vµ canxisunfat. Ngoµi ra cßn cã magiª,
nh«m vµ s¾t «xyt, chÊt h÷u c¬. H¾c ng¶i diÖp cã t¸c dông chØ huyÕt, cÇm m¸u
trong ®iÒu trÞ rong kinh, rong huyÕt.
* Thµnh phÇn cña bµi thuèc “Kû Cóc ®Þa hoµng hoµn gia vÞ”.
- Thôc ®Þa (Radix Rehmaniae Praeparatus): cã t¸c dông bæ huyÕt, bæ
ThËn, d−ìng T©m, lµm ®en r©u tãc. Ch÷a di tinh, ®¸i dÇm, bæ huyÕt, ®iÒu kinh,
ch÷a tiªu kh¸t, lµm s¸ng m¾t.
- S¬n thï (Fructus Corni): Bæ Can ThËn, cè tinh. Chñ trÞ suy nh−îc thÇn
kinh thÓ ThËn h−, cÇm må h«i.
- Hoµi s¬n (Rhizoma Dioscorea): cã t¸c dông Ých khÝ d−ìng ©m, bæ Tú
PhÕ ThËn. Chñ trÞ c¸c chøng Tú PhÕ h− nh−îc, trÞ chøng tiªu kh¸t ThËn ©m h−,
c¬ thÓ suy nh−îc; Øa ch¶y, lþ l©u ngµy; BÖnh tiªu kh¸t; Di tinh, méng tinh vµ
ho¹t tinh; Viªm tö cung (b¹ch ®íi); ThËn suy, mái l−ng, ®i tiÓu lu«n, chãng
mÆt, hoa m¾t; Ra må h«i trém.