Rối loạn nhân cách
Rối loạn nhân cách (BPD) là một rối loạn tâm lý nặng có đặc điểm là
thất vọng vào các mối quan hệ cá nhân không ổn định, rất tức giận, cảm giác
trống rỗng và sợ bị bỏ rơi - có thực hoặc tưởng tượng.
Đây là một trong vài kiểu rối loạn nhân cách, tất cả đều phản ánh
không có khả năng thực hiện nhu cầu và hạn chế với thế giới bên ngoài.
Những rối loạn này có thể thường xuyên gây cản trở cho hành vi của bạn và
các mối quan hệ của bạn với gia đình, bạn bè hoặc đồng nghiệp. Các rối loạn
nhân cách khác là rối loạn nhân cách hoang tưởng, rối loạn nhân cách chống
đối xã hội, rối loạn nhân cách giả tạo và rối loạn nhân cách tự kiêu.
Người bị BPD cần rất nhiều tình yêu thương và rất sợ sự thân mật. Họ
có ý nghĩ bị quấy rầy và triền miên rơi vào trạng thái rối loạn cảm xúc. Đôi
khi họ rất điềm tĩnh và có lý trí nhưng có thể bùng nổ cơn giận dữ hoặc tức
giận vô cớ vì bị từ chối hoặc phê bình.
Rối loạn nhân cách kiểu điên hay gặp hơn các bệnh tâm thần như tâm
thần phân liệt và rối loạn lưỡng cực. BPD có thể tác động tới khoảng 2% số
người Mỹ trưởng thành và thường gặp ở phụ nữ trẻ. Điều trị bao gồm liệu
pháp tâm lý và thuốc.
Thuật ngữ Borderline do các bác sĩ tâm thần nghĩ ra vào những năm
1940–1950, rối loạn này gần giống như đặc điểm của loạn thần và rối loạn
chức năng thần kinh. Nhưng quan điểm đó không phản ánh những suy nghĩ
hiện thời.
Dấu hiệu và triệu chứng
Dấu hiệu và triệu chứng của BPD có thể bao gồm:
Khó kiểm soát cảm xúc hoặc cơn bốc đồng
Cảm xúc lên xuống thường xuyên
Hành động hấp tấp
Thay đổi theo tâm trạng
Quan hệ tình cảm mãnh liệt
Quá nóng giận, có thể đánh nhau
Quy kết người khác theo đen hoặc trắng, hay tốt hoặc xấu
Cảm giác trong lòng trống rỗng
Sợ cô đơn
Không giống thay đổi tâm trạng trong các rối loạn như trầm cảm và
rối loạn lưỡng cực, có thể kéo dài hàng tuần hay hàng tháng, thay đổi tâm
trạng trong BPD chỉ kéo dài vài giờ.
Những người bị BPD rất sợ cô đơn nhưng lại đẩy người khác ra xa
hành vi bất thường của họ. Họ thường bị khủng hoảng lặp đi lặp lại, đúng
hơn là các cơn khủng hoảng có thể báo trước thường liên quan đến nỗi sợ bị
bỏ rơi - nhưng hành vi của họ thường khiến họ bị bỏ rơi.
Những sự việc hay gặp, như vợ hoặc chồng về muộn vài phút, có thể
nổi giận đùng đùng hoặc thất vọng. Người bị BPD dễ tin là "bị bỏ rơi" có
nghĩa vợ (hoặc chồng) không còn yêu họ nữa hoặc họ "rất xấu". Khi bạn tình
bị cảm nhận là thiếu quan tâm, người bị BPD có thể phản ứng lại bằng thái
độ mỉa mai cực độ, đau khổ kéo dài hoặc lăng mạ bằng lời nói. Các cơn này
có thể gây ra bởi cảm giác tội lỗi.
Người bị bệnh có thể lý tưởng hoá một người yêu mới và đòi hỏi dành
nhiều thời gian cho nhau. Sự thay đổi này nhanh chóng làm mất giá trị của
người đó và cảm giác không được quan tâm đầy đủ hoặc không đáng tin cậy.
Kết quả là mối quan hệ bị phá vỡ và không bền chặt.
Người bệnh cũng có thể thay đổi đột ngột và mạnh mẽ về nhận thức,
có thể thấy thay đổi về mục tiêu và tiêu chuẩn của họ. Họ có thể nhanh
chóng thay đổi quan điểm và dự định về nghề nghiệp, đặc tính sinh lý và
kiểu bạn.
Nguyên nhân
Các bác sĩ không biết chắc chắn nguyên nhân gây BPD, nhưng có
nhiều manh mối. Chắc chắn, không phải một yếu tố đơn lẻ có thể gây bệnh,
mà có thể là sự kết hợp của:
Bẩm chất di truyền. Bạn có thể có nguy cơ bị BPD cao gấp 5
lần nếu 1 người thân trong gia đình bạn - mẹ, bố, anh chị em ruột - bị bệnh
này.
Bị lạm dụng khi còn nhỏ. Hơn một nửa số người mắc BPD có
thể bị lạm dụng thân thể hoặc tình dục khi còn nhỏ.
Tổn thương thần kinh khi còn nhỏ. Có tỷ lệ cao khác thường
những chấn thương đầu khi còn nhỏ ở người mắc BPD.
Khi nào cần đến khám bác sĩ
Nếu bạn cảm thấy thích tự làm đau mình, hãy đến phòng cấp cứu. Nếu
bạn nghiện ma túy hoặc rượu hoặc bị rối loạn ăn uống, hãy đến khám bác sĩ
để tìm nguyên nhân và cách điều trị.
Nếu một người bạn hay một thành viên trong gia đình bạn biểu hiện
tâm trạng bất ổn và các mối quan hệ không bền chặt với những người khác,
nên khuyên người đó đến khám bác sĩ để tìm cách đối phó với cảm xúc của
họ.
Sàng lọc và chẩn đoán
Bác sĩ tìm kiếm ít nhất 5 trong số những dấu hiệu sau để xác định xem
người bệnh có bị BPD hay không:
Rất sợ bị bỏ rơi
Kiểu quan hệ không bền chặt
Nhận thức không ổn định
Hành vi hấp tấp và tự làm hại mình như tiêu xài quá mức và
nghiện ma túy
Xu hướng muốn tự tử hoặc tự làm tổn thương
Tâm trạng bất ổn
Cảm giác trống rỗng kéo dài
Cơn giận dữ, quá khích
Các đợt hoang tưởng và thiếu giao tiếp thực tế
Các bác sĩ coi chẩn đoán BPD ở thanh thiếu niên là quá sớm. Đó là do
những dấu hiệu có vẻ như BPD ở thanh thiếu niên thường biến mất khi
trưởng thành và những người này có thể khỏe mạnh khi trưởng thành.
Biến chứng
BPD có thể xuất hiện cùng với trầm cảm và các bệnh tâm thần và
những hành vi khác như:
Nghiện ma túy
Rối loạn lo âu
Rối loạn lưỡng cực
Các rối loạn nhân cách khác
Đánh bạc quá mức
Tiêu xài quá mức
Quan hệ tình dục có nguy cơ
Xu hướng tự sát
Cố tự làm tổn thương mình
Điều trị
Điều trị BPD có thể rất khó và kéo dài, ở nhiều trường hợp có thể mất
nhiều năm. Những người có khả năng điều trị thành công tốt nhất tìm được
cách điều trị cho mình và tìm được bác sĩ chuyên khoa giàu kinh nghiệm về
BPD. Sự thành công phụ thuộc vào việc tuân thủ điều trị và trách nhiệm đối
với bệnh của bạn.
Điều trị BPD thường kết hợp:
Liệu pháp tâm lý. Kiểu tư vấn hiệu quả nhất có vẻ là điều trị dài
ngày và liệu pháp hành vi biện chứng (DBT). Điều trị dài ngày tập trung vào
kinh nghiệm, mối quan hệ và hành vi tự phá hoại. DBT là một dạng của liệu
pháp hành vi nhận thức tập trung vào các kỹ năng đối phó - học cách làm thế
nào để kiểm soát tốt hành vi và cảm xúc.
Thuốc. Bác sĩ dùng nhiều loại thuốc để điều trị BPD. Việc chọn
thuốc có thể phụ thuộc vào các triệu chứng đặc biệt của bạn và liệu những
thuốc mà bạn thử dùng có tác dụng hay không. Thuốc không phải là thuốc
chữa bách bệnh, và cũng không phải là họ muốn dùng để thay thế liệu pháp
tâm lý. Trước tiên bác sĩ có thể kê đơn các thuốc chống trầm cảm như thuốc
ức chế tái hấp thu serotonin chọn lọc (SSRI) fluoxetin (Prozac, Sarafem) và
sertralin (Zoloft) or hoặc thuốc chống trầm cảm venlafaxin (Effexor). Đối
với những rối loạn hành vi nặng, bác sĩ có thể kê đơn thuốc an thần
haloperidol (Haldol, Halperon). Các thuốc khác bác sĩ có thể dùng bao gồm
thuốc ức chế monoamin oxidase (MAOI) như phenelzin (Nardil) and
tranylcypromin (Parnate), thuốc ổn định tinh thần lithi (Eskalith, Lithobid),
carbamazepin (Carbatrol, Tegretol), divalproex (Depakot) hoặc
benzodiazepin alprazolam (Xanax) và clonazepam (Klonopin).
Không có phương pháp nào để hồi phục BPD. Bệnh tỏ ra xấu hơn ở
người trẻ tuổi và có thể thuyên giảm từ từ theo tuổi. Nhiều người bị BPD
vẫn ổn định được cuộc sống của họ ở độ tuổi 30 và 40.
Hiện nay, liệu pháp tâm lý kết hợp với thuốc có thể có hiệu quả giảm
bớt hoặc loại trừ nhiều triệu chứng nan giải của BPD. Trước kia nhiều người
bị khốn khổ về tinh thần thì nay cảm thấy bản thân tốt hơn và có thể duy trì
các mối quan hệ tình cảm và có nghề nghiệp đầy ý nghĩa.
Kỹ năng đối phó
Giúp đỡ người bị BPD không phải là dễ, nhưng bạn có thể có những
gợi ý hữu ích sau:
Kiên trì. Bạn không thể bắt buộc bạn của bạn hoặc thành viên
trong gia đình bạn đi tư vấn. Rõ ràng là bạn của bạn hoặc thành viên trong
gia đình bạn cần giúp đỡ, tốt nhất là nêu sáng kiến cho họ.
Không được vì bản thân. Khi bạn của bạn hoặc thành viên trong
gia đình bạn nghĩ bạn là người tốt, hãy vui mừng với những lời khen. Nhưng
khi họ mắng chửi bạn, đừng bận tâm.
Nhận thức về nỗi sợ bị bỏ rơi. Nhún nhường trước cơn giận dữ
sẽ dễ hơn nếu bạn hiểu được nguyên do của nó.
Hạn chế chịu đựng. Không ai phải chịu đựng những lời mắng
nhiếc và xúc động liên tục.
Hãy giúp đỡ. Không nhất thiết phải chịu trách nhiệm về hành vi
của người khác hay trở thành người điều trị cho họ. Bạn không thể giải
quyết vấn đề của người khác. Nhưng bạn có thể nỗ lực giúp đỡ họ.
Củng cố lòng tự trọng. Cho dù bạn có trân trọng tình bạn, lòng
tự trọng của bạn có thể duy trì trong nhiều năm. Dành thời gian tham gia các
hoạt động khiến bạn tự hào. Hãy đặt mục đích cho chính mình và thực hiện
chúng.
Dành thời gian cho hạnh phúc của chính mình. Hãy lập kế
hoạch với người khác mà bạn chưa nghĩ đến. Cần có những mối quan hệ
mới.
