RỐI LOẠN TƯ DUY
(Kỳ 3)
2.3. Hoang tưởng:
Hoang tưởng là những ý tưởng, những phán đoán sai lầm không phù hợp
với thực tế do bệnh tâm thần sinh ra, bệnh nhân tin là hoàn toàn chính xác,
ta không thể nào giải thích, đả thông được. Hoang tưởng chỉ mất đi khi bệnh tâm
thần thuyên giảm. Hoang tưởng là triệu chứng chủ yếu của trạng thái loạn thần.
a. Cơ chế hình thành hoang tưởng:
Cũng như sự hình thành các niềm tin, tín ngưỡng hay sự hiểu biết bình
thường của con người là đi từ các quá trình tâm lý như: tri giác, trực giác, suy diễn
... các tác giả cổ điển cho rằng nếu các quá trình tâm lý này bị rối loạn thì hoang
tưởng sẽ hình thành, ngườì ta gọi đó là các “cơ chế” hình thành hoang tưởng, có 4
cơ chế chính.
- Do suy đoán: bệnh nhân gán cho sự việc khách quan một ý nghĩa nào đó,
ý nghĩa này xuất phát từ sự suy đoán chủ quan và bệnh lý của bệnh nhân, khác với
sự suy đoán bình thường là có hệ thống và có nhiều giả thiết gắn vào những tình
huống nhất định, không cứng nhắc và có thể thay đổi để thích hợp với hoàn cảnh,
trái lại suy đoán bệnh lý thì chỉ đóng khung vào một ý nghĩa duy nhất vì bệnh
nhân không thể nào tiếp thu sự phê phán được.
- Do trực giác: hoang tưởng được hình thành lập tức, nó chiếm ngự ngay
trong ý thức của bệnh nhân và không qua một quá trình suy diễn nào cả, không
dựa trên một cơ sở khách quan nào cả mà bệnh nhân chỉ gán cho sự vật, hiện
tượng chung quanh một ý nghĩa mới theo hoang tưởng.
- Do tưởng tượng: bệnh nhân tin vào những điều tưởng tượng của mình là
có thực trong thực tế. Cơ chế này thường gặp trong các hoang tưởng kỳ quái,
hoang tưởng bịa chuyện.
- Do ảo giác: hoang tưởng hình thành trên cơ sở của ảo giác như do ảo
thính, ảo thị, ảo vị, ảo khứu, ảo giác xúc giác.
b. Các chủ đề thường gặp:
- Hoang tưởng có rất nhiều chủ đề khác nhau, sau đây là một số chủ đề
thường gặp.
- Hoang tưởng bị hại: bệnh nhân tin tưởng rằng có người đang theo dõi, hại
mình như bị đầu độc, bắt giết mình...
- Hoang tưởng ghen tuông: bệnh nhân cho rằng vợ/chồng mình có quan hệ
bất chính với người khác, bệnh nhân lấy những sự kiện bình thường trong sinh
hoạt hằng ngày như là những bằng chứng hiển nhiên cho mối quan hệ bất chính
này. Bệnh nhân duy trì hoang tưởng với một cảm xúc thù hằn, giận dữ theo dõi
vợ/chồng mình một cách bí mật, có thể có những hành vi nguy hiểm cho người
khác. Hoang tưởng này thường gặp trong rối loạn hoang tưởng dai dẵng.
- Hoang tưởng kiện cáo: bệnh nhân suốt ngày làm đơn kiện cáo về những
vụ việc không có thực trong thực tế hoặc được bệnh nhân gán cho một ý nghĩa quá
mức.
- Bệnh nhân gửi đơn kiện của mình hết cơ quan này dến cơ quan khác trong
nhiều tháng nhiều năm, gây ra nhiều rắc rối cho các cơ quan có thẩm quyền.
Hoang tưởngnày thường gặp trong rối loạn hoang tưởng dai dẵng.
- Hoang tưởng nghi bệnh: không có cơ sở thực tế nhưng bệnh nhân luôn
nghi ngờ mình bị bệnh nguy hiểm. Bệnh nhân đi khám hết phòng khám này sang
phòng khám khác để yêu cầu tìm cho ra bệnh.
- Hoang tưởng liên hệ: với những sự kiện sinh hoạt bình thường bệnh nhân
đều cho rằng có mối liên quan đặc biệt đối với mình. Thấy bạn bè nói chuyện với
nhau thì bệnh nhân cho là họ đang nói xấu mình, một người nhìn mình một cách
vô tình thì cho là họ nhìn kinh bỉ mình...
- Hoang tưởng tự cao: bệnh nhân cho rằng mình có nhiều tài năng, tài giỏi,
lãnh đạo được mọi người, có chức vị cao, giàu có của cải nhiều vô kể...
- Hoang tưởng tự ti: là ngược lại với hoang tưởng tự cao. Bệnh nhân luôn
cho mình là hèn kém, không có khả năng, hèn kém, không xứng đáng được nọi
ngưòi quan tâm chăm sóc...
- Hoang tưởng yêu đương: bệnh nhân cho rằng có nhiều người yêu mình,
thường là cấp trên hoặc những người nổi tiếng. Do không được đáp trả bệnh nhân
trở nên thù hằn, giận dữ.
- Hoang tưởng bị tội: bệnh nhân tin rằng mình có nhiều tội lỗi không thể tha
thứ được.
- Hoang tưởng này thường gặp trong hội chứng trầm cảm và làm cho bệnh
nhân tự sát.
- Hoang tưởng bị điều khiển, bị chi phối: bệnh nhân cho rằng mình bị một
thế lực nào đó điều khiển, chi phối hành vi, cảm giác hoặc suy nghĩ của mình. Các
phương tiện chi phối có thể là vật lý, như tia X, làn sóng điện, chip điện tử... hoặc
các hình thức điều khiển mang tính chất thần bí như người linh hồn người đã chết
nhập vào. Thường gặp trong tâm thần phân liệt.
- Hoang tưởng kỳ quái: là loại hoang tưởng khi bệnh nhân tin vào những
điều kỳ quái không phù hợp với bối cảnh văn hóa của bệnh nhân như cho mình là
siêu tổng thống hoặc có tính chất siêu nhiên như điều khiển được thời tiết, nói
chuyện với thú vật ... đây là hoang tưởng thường gặp trong tâm thần phân liệt.
c. Phân loại hoang tưởng theo cấu trúc:
- Hoang tưởng có hệ thống (hoang tưởng paranoia): là các hoang tưởng có
mối liên kết chặt chẽ bên trong với nhau, tập trung vào một chủ đề và tạo ra một
niềm tin vững chắc, hình thành một ý tưởng ưu thế, chi phối cảm xúc, hành vi của
bệnh nhân. Loại hoang tưởng nầy thường tiến triển mạn tính.
- Hoang tưởng không hệ thống (hoang tưởng paranoide): đây là hoang
tưởng thường gặp trong tâm thần phân liệt, chủ đề hoang tưởng thiếu hệ thống,
không có một ý tưởng chỉ đạo xuyên suốt nào, nội dung các hoang tưởng không
liên quan với nhau. Loại hoang tưởng nầy thường hình thành theo cơ chế ảo giác,
thường là ảo thính.
3. Các rối loạn tư duy toàn bộ:
Nghĩa là vừa rối lọan cả nội dung lẫn hình thức tư duy, rối loạn loại nầy
có những triệu chứng sau:
- Tư duy phi thực tế: là loại tư duy thoát ra khỏi những ràng buộc của thực
tế, hoàn toàn tuân theo cảm xúc và bản năng, đây là loại tư duy mơ mộng, mang
tính trừu tượng thường gặp trong tâm thần phân liệt.
- Tư duy tự kỷ: gặp trong tâm thần phân liệt, là loại tư duy xa rời thực tế
bên ngoài và quay vào với cuộc sống nội tâm.
- Tư duy thần bí: là loại tư duy không bị ràng buộc vào lôgic bình thường
có những đặc điểm tư duy trẻ con, mê tín tạo ra rất nhiều nghi thức xã hội, gặp
trong hội chứng ám ảnh.
- Tư duy phi lôgic: là loại logic mà bệnh nhân dùng để củng cố những kết
luận hoặc những ý tưởng ưu thế của mình, lý luận này mới nghe qua thì tưởng là
chính xác nhưng các tiền đề lại giả tạo. Kết luận mơ hồ và sự phán đoán tổng thể
thì sai lạc.
- Lý luận bệnh lý: là loại tư duy luôn theo những cách lý luận không có đối
tượng, không liên quan và xa rời thực tế cụ thể.
- Tư duy nghèo nàn: nội dung thông tin ít ỏi, mơ hồ, vốn từ giảm sút.
- Tâm thần tự động: là một trạng thái nhận thức rất đặc biệt của tư duy về
hoạt động tâm thần của mình, trong trạng thái này bệnh nhân không còn kiểm soát
được hoạt động tâm thần của mình và giới hạn của bản thân cũng bị mất đi.
+ Bệnh nhân có cảm tưởng tư duy mình bị người khác đoán được, bị lấy
cắp hoặc tư duy bị vang thành tiếng trong đầu của mình, có khi tiếng vọng trong
đầu này nghe rất xa lạ hoặc luôn bị ký sinh bởi một dòng tư duy nào đó. Trong đầu
này nghe rất xa lạ hoặc luôn bị ký sinh bởi một dòng tư duy nào đó.
+ Bệnh nhân có cảm giác bị bên ngoài chi phối, thế lực nầy bắt bệnh nhân
suy nghĩ theo cách không phải của mình, bắt bệnh nhân nói hoặc thực hiện một số
động tác nào đó, có khi kích động hay những xung động khó hiểu do bên ngoài chi
phối.
+ Tư duy vang thành tiếng, bệnh nhân nghe được tư duy của mình như là
một thực thể khách quan từ bên ngoài.
