A Separation: trước khi chết
phải xem phim này
Poster phim "A Separation"
Một nghệ sĩ từng nói với tôi rằng: có những phim “bắt buộc” phải xem,
không xem thì không thành người. Các phim đó không nhiều, một năm
may ra chỉ có 3, 4 tác phẩm là cao. Năm nay, A Separation (Chia ly)
được xếp vào cái danh sách “xem hay là chết” của tôi. Ừ, có lẽ bạn
chẳng phải nghệ sĩ gì, hay yêu nghệ thuật một cách quên ăn quên ngủ,
nhưng nếu bạn cho rằng mình thuộc dạng quan tâm vừa phải đến văn
hoá, hay thậm chí chỉ đơn giản là người có đọc, có tìm hiểu, tôi xin bạn
hãy chạy ra ngoài mua đĩa về xem. Đĩa lậu không bao nhiêu tiền, trong
khi “A Seperation lại là một tác phẩm vô giá.
Phim mở đầu như thế này: Một cặp vợ chồng – Nader (Peyman Moadi
và Simin (Leila Hatami) – đang ngồi trước thẩm phán để làm thủ tục ly
dị. Họ là người Iran, sống tại Iran; vì cả hai có cô con gái Termeh 11
tuổi, nên đã bàn đến chuyện chuyển sang nước ngoài sống để Termeh
không bị văn hoá Hồi giáo kìm kẹp. Chạy vạy thủ tục, tốn không biết
bao nhiêu tiền, nhưng cuối cùng anh chồng Nader không chịu đi vì anh
muốn ở lại Iran để chăm sóc bố – người bị bệnh mất trí nhớ Alzheimer.
Simin rất giận, theo cô thì con mình còn cả tương lai phía trước, trong
khi ông nội đã già, bệnh nặng đến độ không còn nhớ con cháu mình là
ai. Thế nên cặp vợ chồng lôi nhau ra tòa ly dị, chứ thực chất thì họ cũng
chẳng muốn chia tay. Thẩm phán thấy lý do ly dị quá vô lý nên đã bác
đơn.
Simin và Nader tại tòa
Bực tức, Simin xách đồ về nhà bố mẹ đẻ, Termeh nhất quyết không đi
theo mẹ về bên ngoại mà muốn ở với bố và ông nội. Chính điều này đã
gây ra bao rắc rối. Nader vừa mới thuê một phụ nữ tên Razieh (Sareh
Bayat) đến để chăm sóc bố khi anh đi làm và con gái đi học. Razieh
cực kỳ mộ đạo, nếu cô làm thuê cho một gia đình bình thường thì
không sao; đằng này, cô vợ Simin – tuy chưa ly dị Nader – không còn
sống chung với anh nữa. Phụ nữ có chồng như Razieh không thể ở một
mình trong nhà của một người đàn ông lạ, nhất là khi vợ anh ta vắng
mặt, theo đúng luật đạo Hồi, chồng Razieh phải cho phép thì cô mới
được đi làm.
Biết rằng ông chồng cổ hủ sẽ không bao giờ cho mình đi làm thuê tại
nhà Nader, Razieh cố giấu chồng làm lén, bởi gia đình cô rất cần tiền.
Bà vợ Simin, tuy giận chồng và không còn ở đấy nữa, cũng ráng trấn an
Razieh rằng Nadar là người đàn ông tốt. Anh còn cho phép cô đem theo
con đến nhà mình để Razieh không phải tốn tiền gửi bé vào nhà trẻ.
Razieh và con gái
Người xem lờ mờ đoán rằng Razieh không phù hợp với công việc, đã
chăm sóc người già yếu thì phải sẵn sàng rửa ráy, lau chùi nếu họ lỡ
bậy ra quần. Nhưng đạo Hồi không cho phép phụ nữ chạm vào chỗ kín
của đàn ông lạ mặt (dù bố của Nadar thuộc loại già khú). Cô cũng đang
mang thai, nên thể trạng cũng không tốt. Một hôm, Nader đi làm về
sớm, và phát hiện ra bố mình bị cột tay vào giường, trong khi Razieh
biến đâu mất tiêu. Thực chất thì Razieh có lý do chính đáng để bỏ đi,
nhưng Nader lẫn người xem không biết lý do này cho đến khi phim gần
kết thúc. Giận quá, Nader chờ Razieh về, rồi chửi bới và đuổi cô ra
khỏi nhà. Dùng dằng sao đó, anh lỡ tay đẩy cô té, và cô sảy thai.
Mọi chuyện thế là rối um lên. Chồng của Razieh, tên là Modjat, kiện
Nader ra tòa vì tội giết người.
Ai đúng ai sai? Nader cho rằng anh chỉ quá tay vì Razieh trói bố mình
vào giường. Anh cũng không hề biết Razieh đang mang thai. Vốn mộ
đạo nên cô tối ngày trùm khăn kín mít, ăn mặc lùm xùm như thế thì ai
mà biết được rằng cô có bầu hay không? Và nếu biết thì anh đã chả
thuê Razieh chăm bố mình, với lại cú đẩy của anh không thể mạnh đến
nối khiến cô mất đứa con trong bụng.
Modjat thì cho rằng Nader không thể không biết vợ mình đang mang
bầu, việc anh dám thuê Razieh trước khi hỏi ý kiến chồng cũng trái đạo
lý, không chấp nhận được.
Modjat (áo xám) gây gổ với Nader, khiến mọi người phải bu vào cản.
Nhưng không phải cái gì cũng rạch ròi trắng đen. Chắc hẳn nhiều người
đã và đang cho rằng Iran là một nước khó sống, phụ nữ bị đàn áp, luật
Hồi giáo thì hà khắc; ngẫm nghĩ vẫn thấy làm người Việt Nam sướng
chán. Tuy nhiên, đạo diễn Asghar Farhadi có con mắt quan sát cực kỳ
nhân bản và thâm thuý, phim của ông chẳng đã phá Iran hay lên án
những bất cập của đạo Hồi, nó chạm tới một thực tế đúng đến kinh
ngạc: đa số những bi kịch trong cuộc sống của chúng ta không phải do
đất nước, luật lệ; mà là do chính chúng ta tạo ra. Bi kịch của gia đình
anh Nader là chuyện vợ chồng lục đục. Ai cũng cảm thông được với
Simin, cô chỉ muốn tốt cho con gái, muốn con được sống ở một xã hội
văn minh hơn. Còn người nào đang nuôi bố mẹ già thì sẽ hiểu được
Nader, anh cũng yêu con, nhưng không nỡ bỏ bố cho bệnh viện, cho y
tá trông để rảnh rang chuyển đến nước khác sống. Nhưng rồi nghĩ thêm
chút nữa sẽ thấy Simin có lý của cô, người mắc bệnh nặng như bố
Nader phải được dân chuyên nghiệp săn sóc, chứ để ở nhà rồi mướn
người không có bằng cấp trông nom thì sẽ xảy ra chuyện.
Nader và bố
Còn Razieh thì sao? Quả thật, một phần bi kịch của cô là vì cô quá tin
đạo, nhưng cô sẽ chẳng bao giờ gặp rắc rối nếu chồng cô làm ra tiền.
Modjat không thuộc dạng vũ phu, nhưng anh rất nóng tính nên thường
xuyên mất việc. Tình trạng thất nghiệp của anh khiến cả nhà lâm vào
cảnh nợ nần, nghèo đói, đến nỗi vợ phải nai lưng ra lo chuyện kinh tế
trong lúc đang mang bầu. Chính cái nghèo đã đẩy Razieh làm những
chuyện đạo Hồi không cho phép. Tình cảnh bi đát này ở Việt Nam có,
Iran có, thậm chí bên Tây cũng có. Phim của Asghar nhẹ nhàng từ tốn,
ông đưa người xem vào sâu trong cuộc sống của hai gia đình, khiến
chúng ta có cảm giác như ta đang ở cùng họ. Đôi lúc ta đồng ý với
Nader, nhưng đôi lúc ta phải công nhận rằng anh cũng sai, rồi có lúc ta
ngả theo Simin, hay thương cho Razieh, thậm chí ta còn cảm thấy rằng
mình đã quen biết cô con gái Termeh của họ từ lâu. Những bi kịch của
hai gia đình là những bi kịch rất người, bắt cứ ai, dù thuộc quốc tịch
nào, cũng có thể hiểu được.
Cặp vợ chồng Simin/Nader tuy yêu nhau và yêu gia đình nhưng lại có ý
kiến và cách hành xử trái ngược.
Phim quá nhân bản đi, nên xem xong mà tôi phải giật mình và xem xét
lại bản thân. Những ai nghĩ rằng dân Việt Nam sướng hơn dân đạo Hồi,
và dân Mỹ dân Pháp sướng hơn dân Việt sẽ nghiệm ra rằng cơ bản thì ở
đâu cũng thế. Không luật lệ nào hoàn hảo, chúng ta chẳng phải thánh
nên dù luật hay đạo có nghiêm khắc hay lỏng lẻo kiểu gì thì ta cũng sẽ
mắc lỗi. Ai mà chẳng phải tự lo chuyện gia đình, chuyện cơm áo gạo
tiền? Ai mà không có những bi kịch cá nhân? Dù có trách móc gì về đất
nước bản xứ, phần đông dân chúng (Iran, hay Việt Nam, Mỹ, Tàu) đơn
giản chỉ mong muốn được cải thiện cuộc sống, và cũng vì vậy mà đôi
khi ta phá vỡ đạo lý, truyền thống, và đi ngược lại với những gì luật
pháp (thậm chí chính mình) cho là đúng. A Speration thắng giải Oscar
phim nước ngoài xuất sắc nhất, nhưng lý ra nó phải tranh giải phim hay
nhất nữa kia, để làm ra một bộ phim tuy đơn giản nhưng lại thâm thúy
đếm mức vượt qua được rào cản văn hóa, tôn giáo như thế này thật
không dễ chút nào. Đạo diễn Asghar có thể đi theo hướng “làm phim
đả kích đạo Hồi”, và không chừng ông cũng sẽ thành công, được
“thằng Tây” khen vì đạo Hồi cũng lắm bất cập, làm 100 phim chê cũng
chưa chắc chê được hết. Nhưng Asghar không làm vậy, ông hiểu rằng
“ta” hay “địch” đều là người, và vì thế chúng ta có chung một nỗi khổ.
Ông chọn cách nhìn thẳng vào vấn đề một cách khách quan thay vì chê
bai những thứ ai cũng biết là đáng chê.
Xem xong phim, tôi tin rằng mình chả sướng gì hơn Iran, và “bên Tây”
cũng chưa chắc đã sướng như mình; nhưng nền điện ảnh Iran chắc chắn
vượt xa nền điện ảnh của chúng ta. Iran có rất nhiều các tác phẩm – nói
đúng hơn là siêu phẩm – đậm tình người, gần gũi, sâu lắng một cách
đặc biệt. Những phim này không tốn kém, không kỹ xảo, không ồn ào
phản đối, đả kích xã hội, hay nói lên những tệ nạn, những thú ăn chơi
của dân sành điệu. Chính những phim như A Seperation mới khiến
chúng ta cảm thấy chán nản cho phim Việt; xem phim bom tấn của Mỹ
thì còn tự an ủi rằng mình thiếu tiền nên chẳng làm hoành tráng hay
chuyên nghiệp như “tụi Tây”, nhưng A Seperation hay quá mà lại mộc
mạc quá. Tại sao Iran làm được còn mình thì không?
